geweren & uitrusting
JAGEN MET GELUIDDEMPERS
geweren & uitrusting Tekst Jos Eras Illustraties Christian Neitzel
Over mondingsknal en piekbelasting
Het artikel ‘Geluiddempers in de praktijk’ in De Jager nr.1/2 (p.30-32) leidde tot veel lezersreacties. In dit artikel gaat Jos Eras nader in op een aantal technische aspecten van geluiddemping en op de vraag wanneer blijvende gehoorschade optreedt.
Hoe is de knal van een schot opgebouwd? Op het moment dat een kogel wordt afgevuurd registreer je enerzijds de knal die ontstaat door het enorme drukverschil bij ontbranding van het kruit en anderzijds de knal als gevolg van het doorbreken van de geluidsbarrière door de kogel. Die laatste knal verwijdert zich met de kogel van de schutter af en heeft nauwelijks invloed op de waarneming door de schutter. De mondingsknal breidt zich echter uit in alle richtingen om de loopmonding heen, en bereikt zo ook het oor van de schutter. In de praktijk is de geluidssterkte van de knal in de richting van de kogel door de gasstroom ongeveer 6 dB harder dan achter het wapen.
Foto: www.basc.org.uk
36
De Jager #13/14 - juli 2015
Mondingsknal Aan de geluidsbarrièreknal kan men dus alleen wat doen door met munitie te schieten die trager is dan 340 m/s (geluidssnelheid). De kogelsnelheden van munitie die op grofwild is toegestaan, liggen echter aanzienlijk hoger, zoals we in de specificaties van de diverse fabrikanten kunnen lezen. De mondingsknal ontstaat door een groot luchtdrukverschil. Door die luchtdrukverschillen kleiner te maken, neemt het waargenomen geluid af. Dit doet men bij geluiddempers door - grof gezegd - een pijp op de loop te schroeven met allerlei ontspanningskamers. De afname van luchtdrukverschil
Meetgegevens op 15 meter afstand van de loopmonding, waarbij gebruik is gemaakt van supersonic (sneller dan het geluid) en subsonic munitie, met en zonder geluidsdemper. Duidelijk is te zien dat in de schotrichting het geluidsniveau gedomineerd wordt door de geluidsbarrièreknal. Opzij en achter de schutter zorgt een geluidsdemper voor een geluidsreductie van ongeveer 20 dB.
Geluidsniveau van het schot in dB
Subsonisch met geluiddemper
Supersonisch met geluiddemper
Supersonisch zonder geluiddemper
#13/14 - juli 2015 De Jager
37
geweren & uitrusting verklaart ook dat de geluidssterkte van de mondingsknal zo snel afneemt naarmate de afstand groter wordt. Immers de luchtdrukverschillen worden door nivellering met de omgevingsluchtdruk snel kleiner.
geweren & uitrusting Gebruik van geluidsdempers voldoende? Hoewel men door gebruik van geluiddempers aanzienlijk beter beschermd is tegen gehoorschade en het theoretisch afdoende is, kan het natuurlijk geen kwaad om ook gebruik te maken van gehoorbescherming. Het kan immers voorkomen dat bij gebruik van bepaalde munitie, een niet optimaal werkende demper of erg korte lopen een geluidsniveau bereikt wordt van meer dan 137 dB.
Wanneer is een schot niet meer schadelijk? De waarneming in geluidsdruk drukt men uit in de eenheid decibel dB(A). Het is echter niet zo eenvoudig om de toelaatbare geluidsdruk uitsluitend in dB uit te drukken en daarmee een maximaal toelaatbare omstandigheid te Wat betekent een halvering van geluid in dB? scheppen. Zoals een van onze lezers opmerkte is de norm voor Het geluidsniveau wordt uitgedrukt in dB, een logaritmische arbeidsomstandigheden 85 dB, bij grootheid. Dat betekent in de een permanente blootstelling aan praktijk dat een geluidsreductie van dit geluidsniveau gedurende 8 uur. 6-7 dB een halvering van het geluid De knal van een schot in Boven deze geluidswaarde is een naaldbos met een meter tot gevolg heeft. Om een idee te gehoorbescherming verplicht. geven in waarnemingsvermogen: de sneeuw lijkt helemaal Als je dan het geluid van een schot mens is nauwelijks in staat om een weg te vallen reduceert van 150 dB naar 130 dB verschil van 1 dB te horen, maar kan lijkt het alsof je nog steeds weinig hebt opgelost. Alles hangt echter samen met de duur van de gehoorbelasting. Ook op de arbeidsplaats is bijvoorbeeld gedurende maximaal 30 seconden een geluidsniveau van 115 dB toegestaan. In de Europese regelgeving wordt een piekbelasting van 140 dB bij het afgeven van een schot als maximum genoemd. Hoe lang duurt de geluidsbelasting door een schot? Tijdens een kogelschot staat ons oor extreem kort bloot aan lawaai, namelijk ongeveer 1,5 milliseconde. Dat heeft jammer genoeg tevens het nadeel dat onze natuurlijke reactie op lawaai, de zogenaamde Stapediusreflex, die de stijgbeugel verdraait zodat niet alle energie op het binnenoor terechtkomt, niet in werking treedt. De Stapediusreflex wordt namelijk pas werkzaam na 50 milliseconden (bijvoorbeeld in de discotheek).
Door het gebruik van een geluiddemper komt het geluidsniveau van een geweerschot (met supersonic munitie) overeen met een schot dat op een 10 keer zo grote afstand wordt afgegeven. De hier aangegeven geluidswaarden laten de geluidsbarrièreknal buiten beschouwing. Deze is in een omtrek van 45 graden (in de schotrichting) bepalend voor het geluidsniveau. Ook achter de schutter speelt de geluidsbarrièreknal een rol door terugkaatsingen van het geluid. De concrete waarneming van het schot wordt
duidelijk een verschil van 3 dB waarnemen. Als voorbeeld: een stofzuiger produceert een geluidsniveau van 90 dB; twee stofzuigers produceren niet samen een geluidsniveau van 180 dB maar van 96 dB. Je kunt dus niet eenvoudigweg optellen of aftrekken.
Tijdens een kogelschot staat ons oor extreem kort bloot aan lawaai
Wat doet de omgeving met geluid? Iedereen die wel eens in een schietkelder met betonnen plafond en wanden heeft geschoten, onderkent de noodzaak van gehoorbescherming. Daarentegen lijkt de knal van een schot in een naaldbos met een meter sneeuw helemaal weg te vallen. Dat heeft alles te maken met absorptie en terugkaatsing van het geluid. Is er meer bekend over geluidsproductie van verschillende kalibers? In ‘Jagd mit Schalldämpfer’ van Christian Neitzel, waarop dit artikel is gebaseerd, worden ontzettend veel gegevens en technische data genoemd, onder andere de verschillen in ontbrandingstijd van munitie die in de verschillende kalibers wordt gebruikt. Hierdoor kan men de ene knal als ‘snerpend’ ervaren en de andere als bijna ‘grommend’. Voor de liefhebber die meer van dit onderwerp wil weten en het Duits machtig is, kan ik niet anders dan het boek van Neitzel aanraden. Ondanks de zware kost lees je het in één adem uit. •
mede bepaald door omgevingsfactoren als de wind, luchtvochtigheid, temperatuur, terreinprofiel en absorptievermogen van bodem, vegetatie, etc.
38
De Jager #13/14 - juli 2015
Literatuur: Jagd mit Schalldämpfer (ISBN 978-3-00-045749-4) door dr. Christian Neitzel, 268 pag. Onder andere te bestellen via www.jagdmitschalldaempfer.de
De mondingsknal breidt zich bolvormig om de loopmonding uit, dus ook achterwaarts (tegen de schotrichting in). Vanwege de gasstroom is de knal in de schotrichting ongeveer 6 dB luider dan achter het geweer.
#13/14 - juli 2015 De Jager
39