geweren & uitrusting
geweren & uitrusting
Geluiddempers in de praktijk
GEBRUIKERS ZIJN ENTHOUSIAST
Tekst Jos Eras
In Nederland is het gebruik van geluiddempers op vuurwapens verboden. In sommige Europese landen zijn geluiddempers wel toegestaan met het oog op de bescherming van werknemers tegen gehoorschade. Wat zijn de voor- en nadelen van geluiddempers? Welk effect hebben ze op het beheer van grofwild? En wat zijn de praktijkervaringen van faunabeheerders in ons land? Jos Eras doet verslag van zijn bevindingen.
S
lechts een enkel schot kan dezelfde schade berokkenen aan het oor als de geregelde blootstelling aan het geluid van een zware stansmachine in een fabriek. Gehoorschade betekent vaak dat je aanzienlijk minder kunt verstaan, op feestjes of recepties met veel achtergrondruis of in vergaderingen geen gesprekken meer kunt volgen en dat je het niet opmerkt als je wordt aangesproken. Ik spreek uit ervaring. Juist in het frequentiegebied van de menselijke spraak loopt men een aanzienlijke dip op die nooit meer hersteld kan worden. Een goed gehoorapparaat is dan de enige remedie, en maakt een functioneren met beperkingen mogelijk. Het mag helder zijn dat je gehoorschade beter kunt voorkomen.
Gehoorbescherming niet afdoende? Is het dan niet voldoende om tijdens de (grofwild) jacht gehoorbescherming te gebruiken? Nee, de bescherming door kappen is bij optimaal gebruik redelijk, maar zelfs een bril of een in de passie verschoven kap kan een geluidslek en daardoor gehoorschade veroorzaken. Ook via het bot naast het oor wordt geluid overgedragen. Daarnaast is het gehoor van de hond bij de nazoek op grofwild onbeschermd. Een vangschot op korte afstand zal aanzienlijke schade aan zijn - tot dan toe - sublieme gehoor aanrichten. Een goede geluiddemper zorgt ervoor dat de mondingsknal beneden het schadeveroorzakende niveau komt.
Schiet de buks met demper nog wel zuiver?
Foto: Christian Neitzel
28
De Jager  #1/2 - januari 2015
Er zijn talloze proeven gedaan, onder andere in Engeland en Duitsland, met verschillende typen dempers, die uiterst nauwkeurig gedocumenteerd zijn en waaruit in alle gevallen naar voren kwam dat de demper de groepering van treffers juist bevordert. Als reden daarvoor wordt genoemd het verminderen van de wervelingen door drukverschillen als de kogel de loop verlaat. Wellicht heeft ook het verminderen van de terugslag bij gebruik van een geluiddemper een positief effect op de groepering.
#1/2 - januari 2015  De Jager
29
geweren & uitrusting
geweren & uitrusting
Zijn er nog meer voordelen?
Dempt een mondingsrem ook geluid?
De geringere terugslag en het hogere gewicht door de toegevoegde demper zorgen voor minder opschot, waardoor je gemakkelijker door het schot heen kunt kijken. Daarmee zal de kans op het onbewust wegtrekken van de buks als gevolg van schotangst (‘mucken’) afnemen. Doordat men strikt genomen geen gehoorbescherming nodig heeft kan men - als het gehoor tenminste nog goed werkt - het wild aan horen komen, de kogelinslag horen en het wild akoestisch volgen als het na het schot in de dekking verdwijnt. De geluidsoverlast door schoten wordt door recreanten minder ervaren en er treedt nauwelijks verstoring van de overige fauna op.
Nee, een mondingsrem reduceert wel de terugslag, de lichtflits en de opslag maar stuwt de lucht in feite richting schutter. De geluidsbelasting voor de schutter wordt daarmee groter, zodat goede gehoorbescherming bij het gebruik van een mondingsrem absolute noodzaak is.
Zijn er ook nadelen? Geluiddempers verhogen het gewicht van het wapen, waardoor de balans wordt verstoord. Ze verlengen het wapen waardoor gebruik in kleine kansels lastiger kan zijn (er zijn echter Finse dempers die het wapen maar een paar centimeter verlengen). Gebruik van open vizier (keep-korrel) is soms onmogelijk en het schot komt anders af, waardoor de buks opnieuw moet worden ingeschoten. Tot slot kost een goede Het realiseren van het afschot geluiddemper enige met zo min mogelijk verstoring honderden euro’s.
van het wild is een van de pijlers van het huidige faunabeheer
Hoe reageert wild op het gedempte schot? In het algemeen is de verontrusting van wild door gedempte schoten veel minder. Wordt er in een roedel of rotte een exemplaar geschoten, dan reageren de overige dieren vooral op elkaar. Het niet beschoten wild wordt natuurlijk wel opgeschrikt door de knal als gevolg van het doorbreken van de geluidsbarrière door de kogel. Deze knal is echter veel moeilijker te traceren voor het wild. Het kan zelfs zo zijn dat het wild op de schutter afkomt. In de Nederlandse situatie, waarin meestal dekking nabij is, zal het wild meestal de dichtstbijzijnde dekking in vluchten. In Schotland, waar het roodwild op grote kale vlakten leeft, is de ervaring dat een roedel onzeker is welke richting het op moet vluchten en door elkaar gaat lopen. Dit biedt vaak gelegenheid om meerdere exemplaren in een actie weg te nemen. Varkens op voerplekken reageren ook anders op een gedempt schot. Terwijl ze bij het horen van een ongedempt schot in de buurt direct vertrekken, blijven ze bij een gedempt schot vaak een paar honderd meter verderop rustig staan.
Foto: Mike Montgomery
Wordt stroperij met dempers bevorderd?
itzel Foto: Christian Ne
Binnenkant van twee soorten geluiddempers (Figuur: Christian Neitzel)
30
De Jager #1/2 - januari 2015
De knal van een gedempt schot is nog steeds zo hard, dat deze duidelijk in de omgeving te horen is. Het ‘plop’ uit de James Bondfilms is een illusie. Bovendien is het gebruik van een demper op een legaal wapen door een geregistreerde gebruiker volledig controleerbaar. Illegaal gebruik is ook nu al - niet uit te bannen door legaal gebruik te beperken.
Hoe werkt een demper?
Is het gebruik van een geluiddemper onweidelijk?
In een artikel over geluiddempers op grootkaliberbuksen legde Jan M. Smit de werking van een geluiddemper uit aan de hand van een klapband tijdens het fietsen. Is de oorzaak een glasscherf dan klinkt de knal aanzienlijk harder dan wanneer dezelfde hoeveelheid lucht langzaam ontsnapt via het ventiel. De werking van een geluiddemper berust op hetzelfde principe: door de afvoer van de mondingsgassen via holle kamers te vertragen, wordt het geluid gereduceerd. Het geluid van een kogelschot is te onderscheiden in de knal bij het verlaten van de loop, de mondingsknal en de knal die vrijkomt bij het doorbreken van de geluidsbarrière. Aan de laatste kun je niets doen, behalve de kogelsnelheid naar beneden brengen met alle gevolgen van dien. De mondingsknal kun je wel effectief dempen en wel zodanig dat er geen gehoorschade meer optreedt.
Het realiseren van het afschot met zo min mogelijk verstoring van het wild is een van de pijlers van het huidige faunabeheer. Als een geluiddemper daaraan kan bijdragen, moeten we dat middel toejuichen lijkt me. Zeker als daarmee de wildzichtbaarheid toeneemt. En ieder technisch middel dat de schutter in staat stelt om een zo zuiver mogelijk schot af te geven is in het belang van het dierenwelzijn, en komt dus de weidelijkheid ten goede.
Figuur: Christian Neitzel
Is het gebruik van geluiddempers toegestaan? Hoewel de oude vuurwapenwet 1919 geen specifiek verbod kende op dempers, zijn deze bij een ministerieel rondschrijven van 6 oktober 1960 tot verboden middel verklaard. Achtergrond van dit verbod was de vrees voor stroperij en gebruik bij het plegen van misdrijven en omdat ‘niet was kunnen blijken,
#1/2 - januari 2015 De Jager
31
geweren & uitrusting
rubrieknaam
Hoe is dat in onze buurlanden geregeld? In België hanteert men dezelfde regels als in Nederland. In Duitsland is het onduidelijk: in sommige deelstaten is het gebruik verboden, in andere met vergunning - als gehoorbescherming - toegestaan. In Denemarken zou het gebruik in de loop van dit jaar vrijgegeven zijn. In Frankrijk is het gebruik vergunningsvrij en in Engeland, Ierland en Zweden kan men op grond van gehoorbescherming een vergunning krijgen. Het mag duidelijk zijn dat de Europese eenheid hier nog ver te zoeken is.
Wat zijn de recente ervaringen? In Duitsland wordt er op wat grotere schaal mee gewerkt, maar ook in Nederland zijn de ervaringen bijzonder positief. Jacob Leidekker, beheerder van de Hoge Veluwe, is laaiend enthousiast: ‘De resultaten zijn beter, het personeel is uiterst tevreden en de verstoring bij recreanten beduidend minder.’ Ook Jan Griekspoor, faunabeheerder in de Oostvaardersplassen, onderschrijft het gebruikersgemak voor de uitvoerders van het beheer. Vanaf 2006 gebruikt men hier - als er veel afschot moet worden gepleegd - geluiddempers in combinatie met gehoorbescherming. Griekspoor roemt met name de precisie van het schot, het reduceren van de terugslag en de vermindering van de verstoring van met name vogels. Griekspoor: ‘De ganzen blijven binnen een afstand van 200 tot 300 meter rustig zitten als er met geluiddempers wordt geschoten.’
Hoe nu verder?
Foto: Christian Neitzel
dat zodanige buksen van enig belang zijn voor bonafide jagers’. Wel is destijds met het oog op beperking van geluidsoverlast een uitzondering gemaakt voor het gebruik van vuurwapens door schutterijen. Alleen al op grond van de sterk toegenomen grofwildstand en het intensiever landgebruik zou een heroverweging van het verbod op zijn plaats zijn. Zelfs bezit van geluiddempers is volgens de huidige wetgeving in Nederland niet toegestaan. Wel is enkele jaren geleden op grond van de Arbowet een ontheffing verleend voor het gebruik van geluiddempers op de Hoge Veluwe. Daarbij maakt de Arbowetgeving helaas onderscheid tussen gebruik door personeel en overige schutters. Ook in de Oostvaardersplassen worden geluiddempers gebruikt om verstoring van vogels te voorkomen.
‘Niet de demper is gevaarlijk in verkeerde handen, maar de buks.’
32
De Jager #1/2 - januari 2015
Het mag duidelijk zijn dat een geluiddemper op een grofwildbuks veel meer voordelen heeft dan nadelen. Het gebruik ervan levert een wezenlijke bijdrage aan het beperken van geluidsoverlast bij de bron en voorkomt daarmee gehoorschade. Ook overige natuurgebruikers ervaren minder geluidsoverlast. Bovendien neemt de efficiëntie van het beheer toe en daarmee de wildzichtbaarheid. De politiek is echter overdreven bang zich aan koud water te branden zodra wapens ter sprake komen, dus het zal niet meevallen om op korte termijn de bewindslieden ervan te overtuigen dat hier alleen maar winst te behalen valt. Jakob Leidekker: ‘Niet de demper is gevaarlijk in verkeerde handen, maar de buks.’ Een proef met geluiddempers op meerdere plaatsen zou een eerste stap zijn om vooroordelen weg te nemen, omdat positieve ervaringen uit de praktijk vaak het beste overtuigen. • Reageren? Mail naar eras@eras.nl LITERATUUR Jagd mit Schalldämpfer - dr. Christian Neitzel (ISBN 978-3-00-045749-4) Assesment of firearm moderators - Elizabeth Brueck Pirsch - diverse nummers De Fluisterbuks - Jan M. Smit, De Nederlandse Jager juni 2007 Ballistiek & Optiek - Jan M. Smit
#1/2 - januari 2015 De Jager
33