NOTATNIK W NASZEJ GŁOWIE, CZYLI PAMIĘĆ ROBOCZA

Pamiętanie jest procesem, który wydaje się trywialny tak długo, jak długo nie zaczniemy się nad nim zastanawiać. Gdy jednak postanowimy zgłębić temat, z pewnością dojdziemy do wniosku, że zapamiętywanie i uczenie się to jedne z najbardziej fascynujących zdolności naszego mózgu. Ogromną rolę w tych procesach odgrywa pamięć robocza, która odpowiada za przetwarzanie informacji oraz myślenie, a także ma znaczące powiązania z uwagą.

TEKST: MARLENA ALBRYCHT ZDJĘCIE: JOANNA KACZOR

Pamięć robocza to niesamowity obszar funkcjonowania naszego mózgu, bo chociaż uważa się ją przede wszystkim za podsystem pamięci krótkotrwałej, jest ona także aktywowaną częścią pamięci długotrwałej. Jej zadanie to nie tylko przechowywanie informacji, ale również stała aktualizacja własnej zawartości. Możemy ją w pewien sposób ćwiczyć, a kluczową rolę odgrywa tu skupienie uwagi. Jakie więc miejsce zajmuje pamięć robocza w procesie uczenia się oraz w przyswajaniu nowych informacji?

Specyfika działania pamięci roboczej

Pamięć robocza ma ograniczoną wydajność oraz pojemność – jesteśmy w stanie przechować tam tylko od pięciu do dziewięciu elementów jednocześnie. Widząc, jak niewielka jest to liczba, możemy wyjaśnić trudności w zapamiętywaniu dotykające wiele osób. Obrazują to różnorakie badania; przykładowo w eksperymencie na liczbę zapamiętanych słów w określonym czasie dzieci walijskie uzyskały gorszy wynik od dzieci angielskich tylko dlatego, że w języku walijskim słowa są dłuższe, a im dłuższe słowa, tym szybciej zastępują w pamięci te poprzednie. Można zatem stwierdzić, że trudne zadanie to takie, które przekracza pojemność pamięci roboczej.

Szczególnym typem pamięci krótkotrwałej jest pamięć robocza, która odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu informacji do pamięci długotrwałej, a w niej – jak twierdzi psycholog John Sweller – znajduje się wszystko, co wiemy o świecie. Pamięć robocza praktycznie wypełnia treścią naszą świadomość. Poziom inteligencji człowieka zależy od zdolności przenoszenia informacji z pamięci roboczej do pamięci długotrwałej. Pamięć robocza jest dla naszego umysłu pewnego rodzaju notatnikiem, a pamięć długotrwała – magazynem dokumentów. Aby pomyśleć o czymś, czego już się nauczyliśmy, lub przywołać jakieś wspomnienie czy doświadczenie, mózg musi przenieść daną informację z powrotem z pamięci długotrwałej do pamięci roboczej. Ten element przejścia jest główną przyczyną spowalniającą pracę naszego mózgu, a aktywacja pamięci roboczej z czasem spada.

Pamięć robocza a uwaga

Dlaczego ta dostępność zanika z czasem i co na to wpływa? Dlaczego ognisko naszej uwagi staje się rozproszone, a pamięć robocza, która jest głównym pośrednikiem w nauce, zawodzi? W rezultacie często po długim czasie uczenia się nadal pamiętamy niewiele. Pisarz Nicholas Carr porównał przenoszenie informacji z pamięci roboczej do pamięci długotrwałej do napełniania wanny naparstkiem. Gdy mieszamy wiele źródeł informacji z dodatkiem „rozpraszaczy” w postaci smartfonu czy zbędnych linków internetowych, naparstek przepełnia się i w efekcie mamy mieszaninę kropel zebranych z różnych kranów, która niewiele nam daje. Znacznie lepsze jest napełnianie naparstka z jednego kranu – źródła.

Pamięć to pewnego rodzaju system, który przydziela zasoby uwagi: „skaczemy nią” i jednocześnie możemy się skupić tylko na jednym obszarze. Trudno jest jednocześnie czytać notatki na egzamin oraz słuchać programu w telewizji, prawda? Zasoby uwagi są przekazywane

tam, gdzie znajduje się ważniejsza lub ciekawsza dla nas informacja. Dlatego w procesie nauki musimy ćwiczyć skupienie uwagi i nie pozwalać, by przenosiła się ona na wszelkiego rodzaju dystraktory.

Jeżeli w czasie nauki coś wciąż odwraca naszą uwagę, a my pozwalamy na jej rozproszenie, żadna informacja nie jest w stanie przedostać się z naszej pamięci roboczej do pamięci długotrwałej.

Informacje w pamięci roboczej są tak zwanym obciążeniem poznawczym. Niektóre badania łączą problemy związane z koncentracją uwagi właśnie z przeciążeniem pamięci roboczej. Kiedy mamy duże obciążenie poznawcze, nasza zdolność koncentracji staje się niższa i jesteśmy bardziej podatni na rozproszenie ogniska uwagi. To wszystko ma wpływ na proces uczenia się, który staje się płytki, a rozumienie – powierzchowne. Jeżeli w czasie nauki coś wciąż odwraca naszą uwagę, a my pozwalamy na jej rozproszenie, żadna informacja nie jest w stanie przedostać się z naszej pamięci roboczej do pamięci długotrwałej. Jeśli przykładowo ciągle sprawdzamy jakieś powiadomienia w telefonie, w efekcie te nieważne, drobne informacje od razu „wypychają” z naszej pamięci roboczej to, czego chcieliśmy się nauczyć, przez co istotne treści nie są w stanie przedostać się do pamięci długotrwałej. Zbyt częste przerwy w nauce rozpraszają nasze myśli, osłabiają pamięć roboczą i zmniejszają efektywność przyswajania wiedzy. Jak stymulować pamięć roboczą?

Naukowiec John Sweller stwierdził, że pamięć robocza słuchowa i pamięć robocza wzrokowa funkcjonują w dużym stopniu niezależnie od siebie, dlatego skuteczność pamięci roboczej można zwiększać za pomocą wykorzystania ich obu naraz. Pewnie każdy słyszał o podziale na „wzrokowców” i „słuchowców”. Jednak połączenie różnych metod zapamiętywania, takich jak na przykład pisanie, czytanie na głos czy rysowanie map myśli, da najlepsze efekty, ponieważ będzie to jednoczesna aktywizacja różnych podrodzajów pamięci roboczej, dzięki której cokolwiek w ogóle jest w stanie przedostać się do pamięci długotrwałej. Wszelkie mnemotechniki, podział materiału na części oraz – przede wszystkim – powtarzanie, pozwolą na znaczące wydłużenie czasu przechowywania informacji w pamięci roboczej, a co za tym idzie, także szybsze przedostanie się ich do pamięci długotrwałej.

Myślę, że warto wiedzieć, za pomocą jakich mechanizmów działa pamięć robocza i znać jej specyfikę. Jest to ogromnie ważny rodzaj pamięci, który odgrywa nieocenioną rolę nie tylko w procesie uczenia się, ale generalnie w codziennym funkcjonowaniu człowieka. Warto więc dbać o jej optymalne działanie, aby cieszyła nas zadowalającymi efektami.