Smart Grids

Smart Grids Een commerciële uitgave van Reflex Uitgeverij, gedistribueerd door het Financieele Dagblad

De toekomst zit in decentrale netwerken

pagina 4

Van slimme meters naar slimme netwerken

pagina 7

Particuliere initiatieven als aanjager

pagina 10

‘Slim schakelen’ met ITC

pagina 15

juni 2011

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij op 30 juni in het Financieele Dagblad.

We gaan zelf energie maken

I n h o u d Decentrale netwerken

5

Energie voor de toekomst

6

Het belang van slimme meters

7

Betere afstemming vraag en aanbod

8

Duurzame energie uit eigen wijk

10

Zon, wind, water en biomassa

13

‘Slim schakelen’ met ICT

15

C o l o f o n Project Manager Maarten Le Fevre maarten.le.fevre@reflex-media.net Productie/Lay-Out Juan-F. Gallwitz layout@reflex-media.net Redactie Frank Bouman, Lonneke Groen, Joris van Groningen, Astrid Pel; hoofdredacteur: Hans Pieters, Loft 238 Tekst & Communicatie Foto‘s Thinkstock / Getty Images De inhoud van gastbijdragen, expert- en focusinterviews geven de mening van de gastauteurs en geïnterviewden weer.

Ondanks dat bij deze uitgave veel aandacht is besteed aan het voorkomen van fouten en onvolkomenheden, kan hiervoor niet worden ingestaan en aanvaarden de redactie en uitgever hiervoor derhalve geen aansprakelijkheid.

Reflex Uitgeverij B.V. Brouwersgracht 238 1013 HE Amsterdam T +31 (0)20 520 76 50 www.reflex-media.net Dennis Baffoe Market Manager dennis.baffoe@reflex-media.net Paul van Vuuren Directeur paul.vanvuuren@reflex-media.net

Reflex Uitgeverij is gespecialiseerd in thematische kwaliteitsspecials in Nederlandse, Duitse en Zwitserse dagbladen. U vindt onze publicaties onder andere in de Frankfurter Allgemeine Zeitung (F.A.Z.), Handelsblatt, Tagesspiegel (in Duitsland), Tages-Anzeiger (Zwitserland) en in het Financieele Dagblad en het NRC Handelsblad.

Onze publicaties combineren zo de diepgang van vakbladen met de oplage van dagbladen.

Reflex Uitgeverij onderscheidt zich door de focus op kwaliteit en de scheiding van artikelen en gastbijdragen.

Meer informatie vindt u op www.reflex-media.net

W

e hebben het nog niet zo in de gaten, maar we staan aan de vooravond van grote veranderingen in ons energiesysteem. We hebben er ruim 100 jaar over gedaan om een op fossiele brandstoffen gebaseerd, grootschalig en zeer verspillend energiesysteem te bouwen. Dat heeft ons onze welvaart gebracht en was op het moment dat we hiermee begonnen helemaal niet oliedom. Olie en gas kwamen immers zo’n beetje gratis uit de grond spuiten. We konden ons niet voorstellen dat dat ooit opraakte, dat we er oorlog om zouden moeten voeren om erbij te kunnen en dat er grote milieuproblemen door veroorzaakt zouden worden. Daarom hebben we een energiesysteem, waarbij op een aantal plaatsen in de wereld geweldig veel olie, gas of kolen uit de grond wordt gehaald, dat in grote centrales en raffinaderijen wordt omgezet in elektriciteit en benzine en vervolgens via een elektriciteitsnet, pijpleidingen of tankauto’s in ons huis, kantoor of auto wordt gestopt. Niemand die zich bekommerde over hoe efficiënt we dit gebruiken, er was immers toch genoeg en het was goedkoop. Daardoor hebben we nu een energiesysteem dat mondiaal 98% van alle energie verspilt.

Vele mensen beseffen dat dit niet zo door kan gaan. We moeten iets anders en dat kan ook. Want er is eigenlijk geen energiecrisis, we kunnen gemakkelijk heel veel efficiënter. Bovendien hebben we een oneindige bron de zon, die geeft ons in een uur meer energie dan dat we nu in de wereld in een jaar gebruiken.

En die duurzame energie is overal rondom ons heen. Er is wel één probleem, die duurzame energie rondom ons heen is er wel, maar hij is niet zo geconcentreerd. Het is geen vat olie, waar heel veel energie inzit. We moeten dus anders gaan denken en een ander energiesysteem ontwikkelen. Hoe ziet dat anders denken er dan uit? Een voorbeeldje: voor het verwarmen en koelen van onze gebouwen gebruiken we mondiaal zo’n 25% van al onze energie. Als je daarover nadenkt is dat gek, want in de winter hebben we het koud en willen we het juist warm hebben, maar in de zomer is het warm en willen het juist koud hebben. Dit is geen energieprobleem, maar een opslagprobleem.

De warmte van de zomer moeten we opslaan, bijvoorbeeld in de grond. ’s Winters gaan we dat gebruiken. Het omgekeerde doen we ook, namelijk in de winter koude opslaan in de grond en ’s zomers gebruiken. We hebben dan bijna geen energie nodig.

Voor verwarmen en koelen. We gebruiken onze duurzame energie uit de omgeving. Dit heet WKO (Warmte Koude Opwekking) en staat op de drempel van een geweldige expansie.

Ons energiesysteem wordt de komende jaren veel efficiënter, flexibeler, kleinschaliger, duurzamer maar bovenal van ons allemaal. We zijn niet alleen consumenten van energie, maar worden zeer zeker ook producenten. Dat betekent dat ook onze netten er niet alleen zijn om energie in ons huis of auto te brengen. Maar netten moeten er ook zijn om energie die we zelf produceren aan de buurman te kunnen leveren. We moeten de elektriciteit die we zelf bij ons huis produceren ook kunnen gebruiken om onze elektrische auto vol te tanken op een willekeurige plek in Nederland. We willen best elektriciteit uit de accu’s van onze auto leveren als we die toch niet gebruiken en we er een goede prijs voor krijgen. Daarom moeten we smart grids ontwikkelen. Eigenlijk gewone elektriciteitskabels, maar dan met veel intelligente systemen, die kunnen meten, interpreteren, afrekenen, vraag en aanbod via prijsvorming op elkaar

afstemmen, apparaten kunnen aansturen, etc. Maar zo’n smart grid is niet alleen een technisch ontwikkelingsvraagstuk. Ook en met name het energiebelasting systeem moet her-ontwikkeld worden. Het zit raar in elkaar voor deze nieuwe ontwikkelingen.

Stel je maakt zelf elektriciteit bij je huis en je wilt dat tanken in je elektrische scooter bij het werk. Dan moet je dat eerst leveren aan het net en krijg je niet de energiebelasting terug.

Maar vervolgens moet je het weer kopen en betaal je wel energiebelasting. Natuurlijk moet je transport kostenbetalen, maar belasting op je eigen stroom?

En het elektriciteitssysteem zal er in de toekomst echt onvoorstelbaar anders uit gaan zien. Stelt u zich voor. We leveren onze kerstboom in bij de biomassa centrale, die daar stroom van maakt, eigen stroom. We gaan naar de fitness en trappen daar een paar kilo’s eraf, maar maken een paar kWh eigen stroom.

We leveren via de riolering onze eigen uitwerpselen aan het rioolwaterzuiveringsbedrijf, die er onze eigen stroom van maakt.

We rijden met onze brandstofcelauto naar het werk. Daar maken we met de brandstofcel, een hele efficiënte elektriciteitscentrale, stroom die we thuis willen gebruiken. Onze eigen stroom.

U zult denken dat stelt toch allemaal niets voor en is iets voor de verre toekomst. Maar laten we een klein rekensommetje maken. We hebben in Nederland 7 miljoen auto’s en per jaar kopen we een half miljoen nieuwe auto’s. Als we elektrische auto’s met een brandstofcel krijgen, dan hebben we een zeer efficiënte elektriciteitscentrale aan boord. Het vermogen van een automotor is zo’n 80 kW, dus per jaar ‘bouwen’ we dan 40.000 MW aan nieuw elektriciteitsproductie vermogen. Dit is twee keer zo veel als het huidige opgestelde grootschalige elektriciteitsproductie vermogen in Nederland. In een paar jaar tijd kunnen we dus onze hele elektriciteitsvoorziening gemakkelijk van grootschalig naar kleinschalig krijgen. Maar dan moeten we nu ook werken aan smart grids en een smart energiebelastingsysteem.

Prof. Dr Ad van Wijk, duurzame energie ondernemer en hoogleraar Future Energy Systems aan de TUDelft

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

3

EXPERTINTERVIEW Enexis

”Een innovatie die ingrijpt op alle partijen in de keten” Waarom zijn Smart Grids belangrijk?

“Smart Grids zijn een essentieel onderdeel van een toekomstbestendige, duurzame energievoorziening. Uiteindelijk kan en mag je niet doorgaan op de huidige manier. Als netbeheerder faciliteren wij de energiemarkt en -voorziening die de maatschappij en de politiek wensen. Dat is onze rol. Maar vroeger of later zal dat een duurzame energievoorziening worden. Zolang je verdergaat op de traditionele wijze en aanneemt dat er niks verandert of hoeft te veranderen aan de energievoorziening die we de afgelopen honderd jaar hebben opgebouwd, dan heb je geen Smart Grids nodig. De titel van mijn inaugurele rede was ‘Smart Grid, fundament van de toekomstige energievoorziening’. Dat vat de zaak in een notendop samen: Smart Grids vormen de intelligente ruggengraat van een duurzame energievoorziening. Zolang je daar niet aan toe bent, gaat het ook prima zonder Smart Grids. De traditionele netten functioneren prima, maar zijn slechts beperkt in staat de energievoorziening van de toekomst mogelijk te maken.”

Waarom de betrokkenheid van Enexis bij smart grids?

“Enexis is in zekere zin een verlengstuk van het maatschappelijk belang.

Er zijn drie grote netbeheerders in dit land. Enexis heeft het grootste aantal elektrische auto’s rondrijden en is het verst met experimenten in het kader van ons zogenaamde Mobile Smart Grid concept . Hierbij worden de accu’s van de auto’s opgeladen als de zon schijnt, de wind waait of de elektriciteitsprijs laag is. Ook is een smart grid pilot van de omvang zoals wij in Breda starten mij niet bekend in dit land.

Enexis heeft er alle vertrouwen in dat de netbeheerders ook in de duurzame energievoorziening van de toekomst een essentiële rol blijven spelen. Vanwege onze maatschappelijke rol bereiden wij ons daar alvast op voor en willen wij voorop lopen. Onze aandelen zijn in handen van de provincies en overheid. Daardoor kunnen wij naar de langere termijn kijken. Vanuit onze rol en onze core business spitsen wij dat toe op de duurzame energievoorziening in de toekomst.”

Over welke termijn praat je dan?

“Fossiele energie raakt een keer op, mijn hoogleraar in Delft zei altijd dat je geen professor hoeft te zijn om dat te begrijpen,. Vanwege het belang van het issue kun je de lange termijn beter te kort dan te lang inschatten. Ik heb een dochter van 1 jaar oud. Als ze negentig wordt, haalt ze het jaar 2100.

Dan zijn, op basis van de gangbare prognoses, de meeste fossiele energiebronnen op. Aan het huidige elektriciteitssysteem is een eeuw gebouwd. De komende eeuw moeten we benutten om een duurzaam elektriciteitssysteem op te bouwen voor onze kinderen en kleinkinderen.”

Prof. dr. ir. Han Slootweg, manager Innovatie Enexis en hoogleraar Smart Grids TU Eindhoven (foto: Daan Zuijderwijk).

Wat zijn de belangrijkste obstakels?

“Smart Grids vormen een innovatie die aangrijpt op alle partijen in de keten.

Met ieder een eigen rol. We moeten het samen doen, maar de vraag waar het om draait is ‘wie neemt het initiatief?’.

Waar je tegenaan loopt zijn de ‘split incentives’, zoals economen dat noemen.

De partij die de kosten maakt, ontvangt niet automatisch ook de baten. Onze kosten als netbeheerder worden bijvoorbeeld bepaald door de dikte van het kabelnet. Het maakt voor ons dus nogal wat uit of iemand stroom gebruikt als alle andere klanten dat ook doen, of dat hij dat doet op een moment dat het elektriciteitsverbruik in zijn totaliteit laag is. Toch heeft dit geen invloed op de tarieven die wij berekenen aan onze klanten. De tariefstructuur voorziet daar niet in. Bij onze Smart Grid -pilot in Breda experimenteren wij daarom met een alternatieve tariefstructuur voor onze dienstverlening. De bewoners voeren daar zelf de regie over hun eigen energiehuishouding, waarbij wij de financiële consequenties voor hen inzichtelijk maken. Uiteraard betalen de deelnemers over de gehele pilotperiode nooit meer dan bij de gewone tariefstructuur; een eventueel voordeel mag een deelnemer wel houden.”

Hoe zit dat bij andere betrokkenen?

“Enexis is een netbeheerder. Zoals ik al zei hebben wij een faciliterende rol voor de door politiek en maatschappij gewenste energievoorziening, maar wij wachten niet af tot anderen de verantwoordelijkheid nemen voor de verduurzaming. Op grond van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid pakken wij de uitdaging om het energiesysteem te verduurzamen voortvarend op. Vandaar pilots in Breda en elders. De verduurzaming is een puzzel die je met meerdere partijen legt. Als niemand

puzzelstukjes maakt, wordt de puzzel nooit gelegd.Met een variant op de slogan ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ geldt wat ons betreft ‘maak samen de puzzel, begin met je eigen stukje’.”

Heeft u een voorbeeld?

“De energieprijzen variëren aan de inkoopkant door de dag heen. Energiebedrijven hebben forse afdelingen die tot doel hebben om de variatie aan de inkoopkant zo te managen dat aan de klant een “plat” tarief kan worden aangeboden. Wij hebben energieleverancier Greenchoice bereid gevonden te experimenteren met de tarifering en een tarief aan te bieden dat fluctueert en op die manier recht doet aan de beschikbaarheid van (duurzame) elektriciteit. Zo ontwikkelt Greenchoice ook een puzzelstukje dat past aan dat van Enexis. Wat ons wel verbaasde, is dat het ons veel moeite kostte om een energieleverancier te vinden die bereid was in het kader van deze pilot met dergelijke tarieven te komen. Wij hadden meer enthousiasme verwacht bij de energieleveranciers om met ons mee te puzzelen op een manier die bij hun rol past.”

Waar zit de energiewinst?

“In Smart Grids als zodanig zit geen energiewinst. Een Smart Grid is een hulpmiddel om energie- en duurzaamheidswinst te boeken. Het is een manier om efficiënter en goedkoper duurzaamheid te bereiken. Onderzoek wijst uit dat de kosten van het verduurzamen van de energievoorziening met Smart Grids enkele tientallen procenten lager liggen dan zonder Smart Grids zou gelden.”

Wat is de rol van de consument?

“Smart Grids dragen bij aan bewustwording; de consument wordt betrokken bij de energievoorziening en krijgt de mogelijkheid tot regie door het in-

zicht in wanneer en in welke mate zijn eigen verbruik duurzaam is. Ook kan de consument zijn eigen verbruik vergelijken met dat van anderen in vergelijkbare situaties door het vormen van anonieme ‘peergroups’. In onderzoeken blijkt deze bewustwording te leiden tot energiebesparing in de orde van 10%.

Verder wordt de consument in staat gesteld om flexibiliteit in zijn verbruik te gelde te maken. Bijvoorbeeld door als hij naar zijn werk gaat zijn wasmachine en vaatwasser ’op scherp‘ te zetten, maar het feitelijke moment van inschakelen te laten afhangen van de energieprijs of de beschikbaarheid van duurzame energie.”

Hoe kijkt Enexis daar tegenaan?

“Als Enexis willen wij onze klanten bij de discussie betrekken. De deelnemers aan onze pilot in Breda bieden wij daarom inzicht in de locale productie van zonnepanelen en de aanwezige biomassacentrale. De deelnemende huishoudens voorzien wij daartoe van controle units. Het tijdvenster voor de wasmachine wordt daarmee automatisch zo ingesteld, dat de was wordt gewassen op het moment dat er maximaal gebruik wordt gemaakt van de groene stroom, of van goedkope stroom. De intelligentie van de grid biedt je de mogelijkheid om regie te voeren zonder dat het je moeite kost, terwijl het je wel wat kan opleveren. De toekomst zal leren of klanten daarin blijvend geïnteresseerd zijn. Om daar achter te komen, zijn de pilots en experimenten van Enexis en anderen onmisbaar.” n

Meer informatie Lees meer over de pilot in Breda op www.jouwenergiemoment.nl.

Voor meer informatie over Enexis kijk op www.enexis.nl.

4

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Gastbijdrage Greenchoice

Intelligent gebruik van hernieuwbare energie Groene energieleverancier Greenchoice ziet toekomst voor smart grids.

H

en ze betalen geen lasten over hun zonnestroom. Regels schrijven voor dat elke meter moet zijn aangesloten op een paneel. Erg inefficiënt vindt Greenchoice en de gemeente. Mocht de Belastingdienst onverhoopt met een naheffing komen dan betaalt de gemeente Leeuwarden dit bedrag. Om deze problemen ‘in het Haagse’ aan te kaarten werd deze maand e-Decentraal opgericht. Het doel van de vereniging, waar Greenchoice ook in participeert, is om de wetgever zo ver te krijgen om belemmeringen voor de ontwikkeling van lokale schone energie weg te nemen.

et moet toch ideaal zijn als de zon schijnt dat uw wasmachine of uw vaatwasser zijn werk automatisch doet.

Gebruik van duurzame energie in optima forma zonder dat het de consument hoofdbrekens kost. Een ‘denkend’ slim stroomnet, ook wel smart grid genoemd, speelt volgens Greenchoice een bepalende rol. Het energiebedrijf gelooft in de totale onafhankelijkheid van consument, zowel particulier als zakelijk, als het gaat om duurzaam lokaal opgewekte energie.

Smart Grids Een intelligent netwerk met elektrische apparatuur dat pas aangaat op het moment dat de prijs voor stroom laag staat. Het klinkt als toekomstmuziek, maar decentraal opgewekte stroom gekoppeld aan een denkend stroomnetwerk is voor Greenchoice nu al een serieuze zaak. Het bedrijf is voorvechter in Nederland als het gaat om de consument aan de macht te krijgen bij zijn eigen energievoorziening. Het voor 100 procent groene energiebedrijf met tegen de 300.000 klanten is inmiddels betrokken bij een groot aantal projecten die betrekking hebben op het zelf opwekken van stroom.

Woningen, maar ook kantoorpanden en loodsen worden in toenemende mate steeds meer kleine privécentrales die hun eigen energie opwekken met bijvoorbeeld zonnepanelen, kleine windmolens of warmtekrachtkoppelingen. In de optiek van Greenchoice is dat dé ontwikkeling om los te komen van de traditionele energiebronnen die werken op fossiele brandstoffen en kernenergie en de gestelde milieudoelstellingen te kunnen halen. “Er is een evolutie gaande in het zelf opwekken van duurzame energie,”stelt Jurjen Algra van Greenchoice. “Het is begonnen met het opwekken van stroom via zonnepanelen voor eigen gebruik. De volgende stap was terugleveren aan het stroomnet en via onbeperkt salderen de eigen energierekening fors terugbrengen. Volgende halte wordt smart grid, waarbij op het juiste moment slim wordt omgaan met energie, zonder dat de consument iets hoeft te doen. Wat onze rol dan in de verre toekomst is?

Een administratieve. Het business model van energieleveranciers als het onze wordt zo dat we alle decentrale energieinitiatieven van de toekomst op administratief gebied volledig ontzorgen.”

Gedragsverandering Op dit moment bouwen projectontwikkelaar HEJA uit Breda, netbeheerder Enexis en Greenchoice aan de wijk Meulenspie, nabij Breda. Meulenspie wordt de eerste wijk van Nederland met smart grid en volledig voorzien van duurzame energie. Zelfs voor het opladen van een elektrische auto of fiets zijn slimme voorzieningen getroffen.

Toekomstige bewoners van Meulenspie nemen stroom af op de momenten dat anderen geen stroom gebruiken. Op deze gunstige momenten passen ook de

Corporaties

tarieven zich aan, om zo vraag en aanbod weer op elkaar af te stemmen.

In deze proef willen de drie initiatiefnemers weten of mensen hun leefpatroon willen aanpassen. De technieken om energie, dat lokaal is opgewekt te verwerken zijn er al. Het Rotterdamse bedrijf Qurrent van de ondernemer Igor Kluin, maar ook KiesGroenLicht in Breda leveren daarvoor nu al innovatieve oplossingen. In de bijlage, De Nieuwe Energiewereld, die onlangs bij deze krant zat, beschreef Kluin in een column wel een angst als hij kijkt naar 2025: “Dat we alle technologie al jaren gereed hebben, maar dat ons politieke systeem en menselijk gedrag de benutting ervan in de weg staan. Wij moeten daarvoor onszelf nog verder ontwikkelen. Ons probleem is niet de technologie, maar de psychologie.”

Algra van Greenchoice deelt die zorg: “Om dat gedrag te veranderen moeten we af van die traditionele meterkast.

Alle apparatuur zit achter een deur, waardoor je er moeilijk naar kunt kijken. Je ziet daardoor nooit in een oogopslag wat je verbruik is. De Marvin kan dat gaan veranderen. Het is een door KiesGroenLicht ontwikkeld systeem, dat wij ondersteunen. De Marvindisplay maakt de energieconsumptie inzichtelijk voor de gebruiker en biedt informatie waarmee het energieverbruik positief kan worden bijgestuurd.”

bruik van duurzame energie en de opkomst van smart grids versnellen dan is het raadzaam te stoppen met deze belasting.”

Verouderde wetgeving en regels staan de introductie van denkende stroomnetwerken ook in de weg constateert het groene energiebedrijf Greenchoice.

Om toch initiatieven mogelijk te maken is soms ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ noodzakelijk. Greenchoice heeft met steun van de gemeente Leeuwarden en de vereniging van eigenaren een appartementencomplex voorzien van zonnestroom. Het grote verschil is dat er geen tien kabels vanaf de zonnepanelen naar de tien energiemeters gaan

Energiebelasting Om smart grid met enige vaart van de grond te tillen moet in de optiek van Greenchoice het een en ander veranderen, te beginnen met de energiebelasting. Of beter gezegd, het onmiddellijk afschaffen ervan. “Het is toch raar dat men milieubelasting heft op duurzame energie. Dat is toch hetzelfde als bij Sinterklaas tabaksaccijns heffen op chocoladesigaretten’’, is een kwinkslag die Jurjen Algra van Greenchoice maakt, maar een serieuze ondertoon heeft. ,,Groene stroom en biogas moeten wat ons betreft niet meer worden belast.

Deze heffing maakt namelijk een derde deel uit van de totaalprijs. Wil het ge-

Rekenvoorbeeld teruglevering zonnepanelen

Corporaties spelen een belangrijke rol bij de democratisering van de energieconsument en vormen zo de motor achter de introductie van smart grids.

Corporaties zijn de grootste bezitters van vastgoed in Nederland. Door zonnepanelen en windmolens op alle ‘corporatiedaken’ te plaatsen ontstaat een enorme energiecentrale. Algra: ,,Voor de energievoorziening van de toekomst spelen de corporaties een cruciale rol.

Zij zullen hun bestaande bezit moeten isoleren, en ontwerpers van de nieuwe huizen de opdracht moeten geven dat deze energie opwekken. Woningbouwcorporaties zijn de nieuwe elektriciteitsleveranciers van de toekomst. Ze beschikken over de mogelijkheid om enorme hoeveelheden energie te besparen, maar ook om zelf op te wekken. Kolencentrales van de huidige aanbieders kunnen dan in de toekomst dienst doen als musea.” n

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

5

Artikel Synergie door slimme netwerken

De toekomst zit in decentrale netwerken Stroom uitwisselen met de buren. Binnen nu en twintig jaar is het de gewoonste zaak van de wereld.

AUTEUR: HANS PIETERS

T

ot voor kort was efficiencyverbetering van energieproducenten vooral gericht op elektriciteitscentrales. Die focus heeft het kabinet nog steeds, gezien de plannen voor de bouw van nieuwe (schone) kolencentrales en mogelijk een tweede kerncentrale bij Borssele. Een enorme blunder, noemt Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft de keuze voor kolencentrales in een vlammend opiniestuk. Nederland zou zich moeten richten op een transitie naar een duurzame economie en moeten inzetten op het onafhankelijk worden van fossiele energie, zo bepleit hij.

De huidige energievoorziening loopt tegen grenzen aan. In twintig jaar is de aandacht verschoven van grote centrales naar de eindgebruiker zelf. Dat biedt veel nieuwe perspectieven, helemaal als je bedenkt dat de slimme energienetwerken straks ook internationaal gaan opereren. Twintig jaar lijkt ver weg, maar is in een vloek en een zucht voorbij. Kijk hoe snel het internet onze manier van communiceren totaal heeft veranderd. Voor de producenten betekent de actieve rol van de consument een cultuuromslag. Het vraagt – net als internet – om een innovatie van het businessmodel. Dat is precies de uitdaging waar de sector voor staat.

Tweerichtingsverkeer De kabinetsplannen onttrekken het zicht op de aandacht voor de duurzame energierevolutie die gaande is, waarbij zon, wind, de bodem en afval de energie leveren. Deze duurzame revolutie krijgt van onderaf, vanuit de markt en de lagere overheid – gesteund door particuliere initiatieven – gestalte. Huishoudens moeten binnen nu en twintig jaar met milieuvriendelijke technologieën zelf hun elektriciteit kunnen opwekken. De productie wordt duurzaam en kleinschalig, en verplaatst zich naar de (eind)gebruiker.

Het is niet zo dat het kabinet helemaal geen oog heeft voor duurzame energie. Minister Maxime Verhagen van EZLI heeft onlangs een bedrag van 16 miljoen euro beschikbaar gesteld voor zogenaamde smart grid proeftuinen.

Doel van deze subsidie is de ontwikkeling van het gebruik van smart grid te stimuleren. Veel kennis en praktijkervaring voor de energievoorziening voor de tweede helft van de 21ste eeuw is en wordt opgedaan bij pilotprojecten, bijvoorbeeld in het Groningse dorp Hoogkerk en de Bredase wijk Meulenspie. In de pilot in Groningen zijn 25 woningen virtueel met elkaar verbonden en uitgerust met microwarmtekrachtkoppeling (HRe-ketels), hybride warmtepompen, slimme energiemeters, PV-panelen, elektrisch vervoer en slimme huishoudelijke apparatuur. De woningen wekken niet alleen hun eigen elektriciteit op, maar zijn ook aangesloten op een windpark om de inpassing van duur-

zame energie in de netten te onderzoeken. Gezamenlijk vormen de woningen een virtuele energiecentrale. Smart grid, intelligente netwerken die ervoor zorgen dat het elektriciteitsnetwerk tweerichtingsverkeer wordt, spelen hierin een cruciale rol.

Derde industriële revolutie Volgens de vooraanstaande Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin staan we op de drempel van de derde industriële revolutie. Toenemende brandstofkosten en het klimaatvraagstuk dwingen de samenleving om na te denken over de toekomstige, duurzame energievoorziening, meent de econoom. In zijn toekomstvisie wordt de grootschalige ‘top down’ energieproductie vervangen door een ‘intergrid’.

Communicatie speelt hierin een cruciale rol. En daarin zit de gelijkenis met de zegeningen van de internettechnologie. Open communicatie, samenwerking, met de inzet van burgers en kleine bedrijven vormen de essentie van de nieuwe ontwikkeling.

De consument zit straks zelf aan de knoppen, wordt zelf energieleverancier. Rifkin gebruikt de metafoor van het internet en de wijze waarop het internet bestaande industrieën, zoals de muziekindustrie, heeft vernieuwd en ingehaald als voorbeeld voor de veranderingen die ons, en de energiesector, te wachten staan. De IT-revolutie smelt in de vorm van smart grid samen met de energiedistributie. Door middel van een fijnmazig energienetwerk ontstaat een ‘energie-internet’, dat precies zo werkt als het bestaande internet. De eigen buurt, de eigen woning, de eigen tuin wordt een energiecentrale. Maar ook de (elektrische) auto. Deze worden aangesloten op een landelijk netwerk van laadpunten. De auto’s nemen stroom af, maar de accu’s zijn ook een plek om duurzame energie op te slaan.

Via dit fijnmazig peer-to-peer-netwerk uploaden consumenten ‘overbodige’ stroom naar het energienet. Van gebruiker wordt de consument een proactieve deelnemer in de energieketen. Hij is als gebruiker ‘in control’ en kan met simpele aanpassingen een echte marktplaats creëren. Elektriciteit wordt gekocht en verkocht, waarbij de prijs fluctueert aan de hand van vraag en aanbod. Door slim te kopen en te verkopen, kan de consument een aanzienlijk bedrag besparen. Een bewuste gebruiker bespaart zo vele honderden euro’s per jaar op zijn energierekening door in daltijd energie af te nemen en in de piekuren energie aan het net te leveren.

Synergievoordeel In de toekomst zit niet meer de producent, maar de consument aan de knoppen. Hierin zit de kern van de revolutie vervat. De ondernemingen en organisaties die het beste op deze ontwikkeling inspelen, zijn de belangrijke spelers van de toekomst. Dit zijn niet per se de grote spelers van dit moment.

Technisch is veel mogelijk, maar de samenwerking staat nog in de kinderschoenen. Dat geldt voor de gebruikers onderling, maar ook voor het contact tussen consument, netwerkbedrijf, leverancier en overheid.

Hebben de traditionele energiemaatschappijen belang in de komst van smart grid? Het antwoord luidt ‘ja’. Het synergievoordeel zit ‘m in het slimme gebruik van energie door de aanleg van een intelligent energienetwerk. Smart grid zorgen voor lagere energierekeningen voor de consument. Maar ook – doordat de vraag beter is afgestemd op het aanbod – voor een sterke reductie van de piekvraag in het gebruik. En hierop is de gezamenlijke capaciteit van de centrales gebaseerd. Door de piekvraag te reduceren kan de capaciteit en daarmee het aantal centrales dat moet

worden gebouwd omlaag. Dit scheelt niet alleen aanzienlijk in de CO2-uitstoot, maar ook in de kosten. Energiemaatschappijen hoeven niet vele miljarden te investeren in de bouw van dure energiecentrales en consumenten en bedrijven hebben een lagere energierekening en hebben minder last van stijgende olieprijzen.

Hoe snel de ontwikkelingen zullen gaan, hangt af van de maatschappelijke urgentie. Die hangt weer af van alle ontwikkelingen in de energiemarkt.

Hoe duurder de energie, of hoe meer onrust in het Midden-Oosten en andere regio’s, des te groter wordt de noodzaak een duurzaam alternatief te ontwikkelen en onze verslaving aan fossiele brandstoffen aan te pakken.

Vrijheid Smart Grid vraagt om een open manier van denken: goede ideeën worden vaak de nek omgedraaid met het criterium ‘wat kost het’. Bij smart grid is de vraag wat het oplevert veel relevanter. Niet over vier jaar, maar over vijftig jaar. Gelukkig zijn er partijen die het voortouw durven te nemen. Dat er nauwelijks initiatieven vanuit het kabinet komen, kan in retrospectief wel eens een ‘blessing in disguise’ blijken te zijn, valt tussen de regels door te beluisteren in de gesprekken met betrokkenen. Het biedt ook vrijheid van handelen, niet gehinderd door aansturing van bovenaf.

Doordat er geen regelgeving is die voorziet in leveranties aan het net door burgers, gaan partijen zelf op zoek naar het optimum en creëren ze een eigen raamwerk. En omdat Den Haag niets doet, stappen gemeenten en andere lagere overheden, met het geld dat ze hebben verdiend met de verkoop van hun aandeel in de energiemaatschappijen, zelf in de ruimte die de regering laat liggen, in een innige samenwerking met de markt en pionierende burgers. n

6

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

ARTIKEL Grotere invloed consument

Energie voor de toekomst Lokale initiatieven vragen om een andere rol van de netbeheerder.

AUTEUR: ASTRID PEL

A

ls de netbeheerder het goed aanpakt, dan staan we mogelijk aan de vooravond van een geheel nieuwe wijze van distributie van elektriciteit, stelt Ernst Worrell, hoogleraar Energie, Materialen en Milieu aan de Universiteit Utrecht. Hij is kritisch over het beleid van de Nederlandse overheid als het gaat om efficiënt gebruik van grondstoffen. Als voorbeeld hiervan wijst hij naar de bouw van vijf kolengestookte elektriciteitcentrales. Op die manier raakt volgens hem de vaart uit het proces om energie-efficiënte warmtekrachteenheden en duurzame energieprojecten op het elektriciteitsnet aan te sluiten. Een kans die we moeten grijpen, meent hij. Hij wijst naar de bestaande initiatieven om lokale duurzame energiebedrijven in te richten: “Nu moeten die initiatieven nog opdraaien voor de transportkosten, waardoor het economisch minder aantrekkelijk wordt. Als je dit lokaal kan oplossen en alleen transportkosten betaalt voor de teveel gegenereerde energie of om het tekort aan te vullen,

zal dit al aantrekkelijker worden.” De initiatieven lopen nu nog aan tegen de stroperigheid en ingewikkelde regelgeving van de Belastingdienst en andere overheden.

Energiebelasting Een wetswijziging zou lokale initiatieven helpen van de grond te komen. Dat laatste vindt Jaap Hoogendoorn van coöperatie De Windvogel ook. Deze coöperatie voert al jaren overleg met de Belastingdienst, ministeries en politici en niet zonder resultaat. Uit de contacten blijkt dat ook het CDA en de VVD beginnen te voelen voor het zogenoemde zelflevermodel: ‘Het voor eigen

rekening en risico bouwen en exploiteren van windturbines en zo zelf je eigen stroom verbruiken, getransporteerd door het openbare net.’ Hoogendoorn vindt dat over deze stroom geen Energiebelasting mag worden geheven. In juni 2011 start de coöperatie een proef met energiehandelsbedrijf Anode uit Barendrecht. Mocht er dan nog geen landelijke regeling getroffen zijn, dan zal Anode een maand lang namens De Windvogel over het Eigen Verbruik geen Energiebelasting afdragen. Dat is ongeveer een derde deel van de totale energieprijs. ,“Zo nodig zal er een proefproces worden gevoerd. Maar natuurlijk liever niet.”

De consument zal in de toekomst meer en meer invloed kunnen uitoefenen op de manieren van distributie. Hij krijgt meer keuzes om zelf energie te gaan leveren, al zal dat met horten en stoten gaan. De rol van de netbeheerder gaat veranderen in de toekomst, daarover zijn de meeste deskundigen het eens.

Worrell ziet de veranderende rol van de netbeheerder in de toekomst voor zich als een verzameling van slimme microgrids, waarbinnen vraag en aanbod zoveel mogelijk op elkaar worden afgestemd met lokaal gegenereerde elektriciteit. Dit is volgens hem nodig omdat we in de toekomst een groter aandeel duurzame stroom zullen gaan hebben. Deze bronnen hebben een lagere energiedichtheid en zullen volgens hem daarom verspreid moeten worden benut om elektriciteit op te wekken.

“Dus bij de mensen thuis op het dak, bij de boer of door middel van lokale coöperaties. Alleen bij een lokaal overschot of tekort zal er een beroep moeten worden gedaan op een zogenoemd ‘ruggengraatnet’ dat de verschillende microgrids met elkaar verbindt. Zelfs op Europees niveau.” Gaat de netbeheerder met een goede aanpak de toekomst in, dan zijn er kansen voor ontwikkeling van technologie en innovatie op het gebied van energie. Worrell: “Hiervoor zal een wereldwijde markt ontstaan, met kansen voor die landen die dit als eerste ontwikkelen. Hopelijk is Nederland hier dan bij.” n

Gastbijdrage Flexines

Energiekosten omlaag met 10 % of meer Tariefsturing: Concept voor ‘smart grid’ en basis voor slimme meter.

Slim regelen huishoudelijke apparatuur Elektriciteit opgewekt uit decentrale energiebronnen neemt in Europa een behoorlijke vlucht. Voor netbeheerders vormt integratie van wispelturige decentraal opgewekte stroom een grote uitdaging. Zij overwegen allerlei maatregelen om de netwerken stabiel en beheersbaar te houden. Dat kan niet zonder een actief demand side management (DSM), dat kan niet zonder actieve participatie van de gebruiker, dat kan dus niet zonder people in power!

Het project Flexines Flexines is een samenwerkingsproject van RenQi (Hanzehogeschool, Kema en TNO), ECN, RuG, Icopal, Gasterra en Energy Valley. Het project richt zich op een actief DSM. Bij DSM staat de

gebruiker centraal. Hij moet worden verleid om de inzet van zijn apparaten flexibel aan te passen aan het aanbod en toch het comfort te krijgen dat hij wenst. Als homo economicus gaat hij voor lagere kosten. Voorwaarde is daarom dat netbeheerders en energieleveranciers op elk moment via het internet tarieven aanbieden waar hij zijn voordeel mee kan doen. Zijn vrijwillige reactie op deze tarieven is cruciaal. Voor hem is dit geen core business, daarom heeft hij geautomatiseerde hulpmiddelen nodig. Flexines ontwikkelt deze hulpmiddelen.

Modelstudie Flexines - het via fluctuerende tarieven beïnvloeden van de eindgebruiker – lijkt in een modelstudie te werken. Er is een

huishouden gesimuleerd dat een koelkast, een diepvries, een wasmachine en voor de verwarming een HR-e ketel (1kWel) omvat. Ook ligt er op het dak een zonnepaneel (1kWpiek). De benodigde elektriciteit (ver)koopt hij echter niet tegen het gebruikelijke tarief, maar tegen een tarief dat gebaseerd is op de fluctuaties op het hoogspanningsnet.

Omdat de CV de energiekosten sterk beïnvloedt en de buitentemperatuur weer de CV , zijn de berekeningen voor vier kenmerkende dagen uitgevoerd met gegevens van het KNMI. De berekeningen zijn aangevuld met de dag dat de grootste schommelingen in het onbalans tarief optraden. De figuur vat de resultaten samen.

Op een gemiddelde dag lijkt een kostenbesparing van meer dan 10% mogelijk.

Voor een gemiddelde gebruik in Nederland betekent dit ca. € 200 per jaar.

Praktijkopstelling Omdat de resultaten hoopgevend zijn, wordt er gewerkt aan een praktijkopstelling in het RenQi-lab met het accent op monitoring en aansturing van de apparatuur. Koelkast, diepvries of verwarming worden beschouwd als accu’s die op het juiste tijdstip worden op- of ontladen. Bij voorbeeld: in de diepvries kun je elektriciteit opslaan door als de elektriciteit goedkoop is, diep te koelen en als de elektriciteit veel kost, deze wat te laten opwarmen. Uiteraard wordt de maximale temperatuur (-18°C) niet overschreden. Met de (af)wasmachine

valt te schuiven door deze op momenten dat de stroom goedkoop is (bv. als de zon schijnt of ’s nachts), te laten draaien.

Dit ‘shiften’ moet automatisch.

Om buffers en shifters economisch optimaal te benutten is het belangrijk om goede voorspellingen van zowel de energietarieven als van het te verwachten gebruik van de apparatuur te hebben.

Flexines richt zich op het maken en beproeven van dergelijke voorspellingen.

Van buur tot buur Vanwege de toekomstige decentrale opwekking van elektriciteit in HR-e ketels en zonnepanelen, neemt het belang van elektriciteitslevering van ‘buur tot buur’ toe. Dan zijn netverliezen klein, wordt onbalans lokaal al weggeregeld en worden centrale netten ontlast. Dit vereist in een geliberaliseerde energiemarkt geautomatiseerde handelsalgoritmen. Ook hier richt Flexines zich op.

Naast flexibele energietarieven zijn, om te voorkomen dat er nodeloos getransporteerd wordt, ook variabele transporttarieven nodig. Belangrijk is dat de bij deze van ‘buur tot buur’ handel behorende administratie vrijwel ongemerkt, maar wel gecontroleerd, wordt afgewikkeld. n Auteur: Ir. U. Philip Lely, onderzoeksleider Flexines

Meer informatie info@flexines.org flexines.org

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

7

ARTIKEL Energiebesparing door slimme meters

Slim, slimmer, slimst Van slimme meters naar slimme netwerken.

Auteur: Joris van Groningen

Z

ogeheten slimme energiemeters kunnen de gegevens over gas- en elektriciteitsgebruik van huishoudens doorgeven aan de netbeheerders. Het verplichte karakter van de invoering leidde enkele jaren geleden tot algemeen protest, ook vanwege de inbreuk op de privacy en de gebrekkige beveiliging. Intussen komen met de te verwachten invoering van de decentrale

opwekking van energie de nog veel slimmere netwerken in beeld.

De voordelen van de slimme energiemeters zijn evident. Ze kunnen direct gegevens uitwisselen met de energiemaatschappij. De consument heeft daardoor direct inzicht in zijn verbruik en krijgt een meer betrouwbaar overzicht in zijn kosten. Rekeningen zijn niet meer op schattingen gebaseerd, maar op het actuele verbruik. Door het inzicht in het daadwerkelijke gebruik kan de consument zodoende geld besparen. Uit de meterstanden van de display of webpagina kan bijvoorbeeld blijken dat ‘s nachts nog apparaten als televisie of computer stand-by staan – het uitzetten kan een aanzienlijke besparing opleveren. Mensen gaan daardoor meer bewust met hun energie om, zo is het idee. Voordeel voor de netbeheerders is dat ze vraag en aanbod beter op elkaar kunnen afstemmen, hun servicie kunnen verbeteren.

Slimme netwerken Technisch isal weer een volgende stap genomen, met de introductie van decentrale opwekking van energie. Zo is in de Groningse wijk Hoogkerk een experiment gaande met decentraal opwekte energie in combinatie met een slim lokaal netwerk. Het is een kleinschalig project met 24 huishoudens.

Hun stroom wordt opgewekt door zonnepanelen, windenergie en gasketels die uit de restwarmte elektriciteit kunnen produceren. Essentieel daarbij zijn slimme meters die meer doen dan alleen het uitwisselen van informatie, maar die ook de verschillende apparaten met elkaar kunnen laten samenwerken. Het gaat om software die het netwerk ook kan aansturen.

Meters die de pieken en dalen kunnen reguleren en de behoefte aan energie kunnen afstemmen op elk huishouden.

Bijvoorbeeld door het inschakelen van wasmachines of drogers op momenten dat het aanbod van stroom hoog is en de kosten lager. Of door zelf opgewekte energie bij te dragen aan het netwerk, waar dan anderen van kunnen profiteren. Mensen kunnen door de inzet van slimme netwerken energie besparen, maar ook bijdragen aan het netwerk.

Consument wordt leverancier Dat is het toekomstbeeld, aldus Folmer de Haan, secretaris/directeur van de Energieraad. “De techniek is in principe beschikbaar. De crux echter is dat het nu nog wettelijk niet is toegestaan voor particulieren om onder redelijke condities zelf overtollige energie terug te leveren aan het netwerk. Maar daar wordt aan gewerkt. Tweede Kamerlid van de PvdA, energiedeskundige

Diederik Samson, heeft wetsvoorstellen in voorbereiding om het in de nabije toekomst mogelijk te maken dat particulieren fiscaalgunstig energie kunnen leveren aan het netwerk – het zogenaamde salderen. Bijkomend probleem is natuurlijk de sociale weerstand, over de aantasting van de privacy en de mogelijkheden bestanden te kraken en misbruik te maken van de gegevens.” Zeker via de koppeling met andere bestanden zouden gegevens over het leefpatroon de consument in een kwetsbare positie kunnen brengen.

Anderzijds brengen slimme netwerken mensen meer bewustzijn bij over duurzame energie, aldus De Haan.

Inmiddels hebben de Eerste en Tweede Kamer de invoering van de slimme meter goedgekeurd. Anders dan de vorige keer zonder dat het nu verplicht is van de slimme meter gebruik te maken. Nadrukkelijk is bepaald dat het vrijwillig is en dat de informatie vertrouwelijk is en uit de gegevens niets over het leefpatroon van de bewoner valt af te lezen.

De invoering zal ook geleidelijk gestalte krijgen, namelijk bij nieuwbouw, renovaties en verbouwingen waarbij de bewoners zelf kunnen kiezen of ze een slimme meter willen. De parlementariërs gaan er terecht vanuit dat burgers zelf slim genoeg zijn om de voordelen van de slimme meter in te zien. n

Gasbijdrage Alliander

Duurzame energie kan niet zonder Smart Grids Slimme energienetten gaan ons helpen om onze energievoorziening betaalbaar te houden.

O

ns energielandschap is in beweging en zal de komende jaren blijven veranderen. Ontwikkelingen als elektrisch vervoer, duurzame energiebronnen en het schaarser worden van fossiele energievormen spelen daar een rol in. Overheid en bedrijfsleven werken daarin actief samen. Om deze energietransitie te kunnen faciliteren is een slimme energie-infrastructuur nodig.

“Duurzame, decentrale energieopwekking zal onze energievoorziening gaan bepalen. En in deze dynamische omgeving spelen netwerkbedrijven een cruciale rol. Zij zijn regionaal verantwoordelijk voor het beheer, onderhoud en goed functioneren van de energienetten”, zegt Martijn Bongaerts, voorzitter van de projectgroep Smart Grids van Netbeheer Nederland, de brancheorganisatie van netwerkbedrijven.

Bongaerts: “Netwerkbedrijven moeten deze veranderingen mogelijk gaan maken en daarvoor moeten wij afgewogen keuzes maken. Wij verwachten een belangrijke rol voor slimme energienetwerken, zogenoemde Smart Grids.”

Onzekerheid en flexibiliteit Smart Grids is het slim inzetten van verschillende energieoplossingen en het efficiënt en effectief omgaan met middelen, zegt Bongaerts. “Dit gaat

uit biomassa zoals koeienmest. Maar ook aan de komst van bijvoorbeeld de HRE-ketel als opvolger van de bekende HR-ketel die naast warmte, ook elektriciteit levert in woningen.

Betaalbaar houden

veel verder dan het toevoegen van ICT in onze netwerken. Smart Grids betekent ook flexibiliteit aan de energienetten toevoegen, want de toekomst staat niet vast.” Gaat Nederland grootschalig windenergie op zee ‘oogsten’ of krijgt elk huishouden in Nederland zonnepanelen op het dak? En hoe gaat de ontwikkeling van elektrisch vervoer eruit zien en welke energiebehoefte hebben huizen, kantoren en bedrijven over 10 jaar? ”We weten niet wat er zich precies op het gebied van de energievoorziening de komende decennia zal gebeuren en in welk tempo, vervolgt Bongaerts. “Dat blijft voor netwerkbedrijven een onzekere factor. Maar wij zullen nu hiervoor nu al keuzes moeten

maken omdat netwerken een levensduur hebben van vele decennia en de investeringen in netwerken groot zijn.

Het is onze uitdaging om te anticiperen op ontwikkelingen, die we niet concreet kennen.”

Afhankelijk “De komende decennia zal onze afhankelijkheid van elektriciteit toenemen”, zegt Bongaerts. Door bijvoorbeeld nieuwe toepassingen zoals warmtepompen en natuurlijk elektrisch vervoer. Daarbij gaat duurzame, decentrale geproduceerde energieopwekking onze energievoorziening bepalen. Bongaerts: “Daarbij moet je denken aan zonnepanelen, windmolens, groen gas

“Al deze ontwikkelingen samen leiden tot een complexere energiehuishouding die vraagt om veel meer flexibiliteit van onze energienetten. Dat is de opgave waar Nederlandse netwerkbedrijven nu collectief voor staan”, stelt Bongaerts. “En daar zijn we nu al intensief mee bezig. Aan de huidige netten worden nieuwe eisen gesteld en die zullen de komende decennia ingrijpend worden aangepast. Dat is essentieel om de leveringszekerheid van elektriciteit en gas aan de samenleving, burgers en bedrijven, te kunnen blijven garanderen en de netten betaalbaar te houden.

“Technologische ontwikkelingen op het gebied van ICT en Smart Grids in het bijzonder maken ook allerlei nieuwe toepassingen en oplossingen mogelijk”, aldus Bongaerts. Zoals ingrijpende energiebesparing of het oprichten van kleine eigen lokale energienetten. ”Er staan ons de komende vijftien jaar ingrijpende veranderingen te wachten op energiegebied”, zo vat Bongaerts het kort samen.“ n

8

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

ARTIKEL Energie afstemmen op vraag en aanbod

Van consument naar producent door smart grids Bij decentrale opwekking van energie vormen de pieken en dalen in vraag en aanbod nog een probleem.

AUTEUR: Joris van Groningen

Z

onnepanelen werken pas overdag, terwijl de vraag juist ‘s ochtends en ‘s avonds op zijn hoogst is. Door de toepassing van smart grids, de samenwerking tussen de verschillende apparaten, kunnen de productie en de afname van energie beter op elkaar worden afgestemd. Daar komt bij dat in de daluren de tarieven lager zijn. Met smart grids kunnen consumenten besparen op hun energierekening en zelf bijdragen aan het netwerk.

Braakliggend terrein Mensen douchen ’s ochtends, zetten koffie en thee, ’s avonds koken ze en doen ze de afwas. Ze doen dat massaal op dezelfde momenten. Dat zorgt voor pieken en dalen in het energieverbruik.

Het maakt stroom op hoogtepunten van gebruik schaars, en dus duurder.

Dat geldt niet alleen voor de opwekking van energie via zonnepanelen, maar voor alle stroom. Een gelijkmatiger spreiding tussen leverantie en afname van energie door middel van smart grids zou de efficiency van al die energiezuinige, duurzame apparaten kunnen verhogen. In principe zijn alle technieken voorhanden. Van zonnepanelen, windturbines en ketels voor warmtekrachtkoppeling voor decentrale opwekking tot boilers en generatoren voor de opslag van de energie, slimme apparaten en leveranties aan het netwerk. Dat laatste is in de huidige gas- en energiewet fiscaal onaantrekkelijk. Een ander obstakel is meer van technische aard. Zo kan de samenwerkling tussen de verschillende apparaten nog flink verbeterd worden.

Via slimme software zou de efficiency geoptimaliseerd kunnen worden, waardoor extra energie valt te besparen.

“Het is een min of meer braakliggend terrein,” aldus Maurice Bosman. Hij is promovendus aan de vakgroep Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica van de Universiteit Twente. “Er bestaat nog geen eenduidige methode, geen rekenkundig model om de verschillende apparaten zo efficiënt mogelijk te laten samenwerken en de productie en afname van energie binnen het netwerk op elkaar af te stemmen, zodat vraag en aanbod beter overeenkomen. Voor de consument kan daardoor de energierekening weer wat lager uitvallen.

Deels is het een technisch probleem, zoals de handhaving van de stabiliteit om de pieken en dalen in het netwerk te spreiden. Bijvoorbeeld door terug te vallen op generatoren om een dal in het gebruik te compenseren of accu’s om energie te kunnen opslaan zonder dat de consument er wat van merkt.”

Privacy Want dat is een voornaam issue, de handhaving van het huidige comfort, zoals consumenten dat gewend zijn: ze willen natuurlijk niet een kwartier wachten tot de boiler aanslaat als ze onder de dou-

che stappen. Een ander punt is het delen van informatie, die de privacy van de consument in het geding brengt. Het eventuele invoeren van smart grids zou onderdeel van de zogeheten slimme energiemeter kunnen zijn. En dat is vooralsnog een probleem. Toen minister Maria van der Hoeven in het vorige kabinet de invoering van de slimme energiemeter verplicht wilde stellen, stak een storm van protest op. Via de meter zou de overheid achter de deur van haar burgers kunnen kijken en de verkregen informatie bijvoorbeeld kunnen gebruiken om met de koppeling aan andere bestanden fraudeurs op te kunnen sporen: uit uw gasverbruik kunnen we opmaken dat u vermoedelijk samenwonend bent en dus meer belasting moet betalen. Terwijl dat misschien helemaal niet het geval is. De regeling werd ingetrokken, mede omdat de beveiliging van het systeem makkelijk zou zijn te kraken, min of meer om dezelfde redenen die onlangs de invoering van het elektronisch patiëntendossier en het rekeningrijden deden sneuvelen en ook de invoering van de ov-chipkaart onder druk zette.

Beveiliging van persoonsgebonden gegevens is dan ook een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van smart grids. Behalve met belangen van consumenten moet ook rekening worden gehouden met de markt van netbeheerders.

Volgens Bosman zal hun rol op termijn veranderen.

“Leveranciers zullen veeleer beheerders worden belast met de vera nt woorde lijkheid over het netwerk.”

Ook de positie van de consument verandert: “Consumenten zullen net als nu bij telecombedrijven steeds meer het geval is contracten afsluiten voor de aansluiting in plaats van het gebruik, juist omdat ze in de toekomst ook energie zullen leveren aan het netwerk.”

Nieuwveense Landen Vooralsnog echter betreft het inderdaad een toekomstbeeld. De Universiteit Twente heeft daarvoor een kenniscentrum opgezet, met als doel verschillende partijen bij elkaar te brengen om met het model op kleine schaal te experimenteren in nieuw op te zetten wijken. Ze zijn daarvoor op zoek naar gemeenten en leveranciers om mee samen te werken. In Meppel zijn ze daar al voortvarend mee aan de slag. Eind 2012 wordt begonnen met de bouw van het door het ministerie van Infrastructuur en Milieu tot icoonpro-

ject uitgeroepen Nieuwveense Landen, een wijk van 3.240 woningen waarbij energie centraal staat. Het gaat om een gebiedsontwikkeling, die niet alleen klimaatneutraal is maar ook voorziet in de levering van energie. Naast de productie van warmte en comfortkoeling door bodemwarmte wordt onder andere gebruik gemaakt van biogasmassa en warmte uit het gezuiverde afvalwater van een nabijgelegen rioolzuiveringsbedrijf. Het biogas wordt gebruikt om een motor aan te drijven die behalve warmte ook duurzame elektriciteit opwekt via de zogeheten warmtekrachtkoppeling.

“Het gaat daarbij deels om lokaal opgewekte energie in de vorm van zowel warmte als elektriciteit,” aldus Kees Offringa, strategisch adviseur duurzaamheid bij de gemeente Meppel. “Bij al die vormen van energie-opwekking spelen smart grids een cruciale rol. Technisch is een en ander al mogelijk, wettelijk nog niet helemaal. Maar er liggen wetsvoorstellen klaar van onder anderen Diederik Samson, Tweede Kamerlid namens de PvdA. Het gaat om een plan voor zelfregulering, waarbij mensen over de zelf opgewekte en geconsumeerde energie geen belasting hoeven te betalen. In de Nieuwveense Landen staat de bewoner centraal. Dat betekent dat we bij de toepassing van smart grids laten zien welk belang mensen er zelf bij hebben. Er ontstaat een nieuwe functie, die van prosument; de bewoner is zowel producent als afnemer van de lokaal opgewekte energie. Daarbij kunnen zij hun bijdragen salderen, dat wil zeggen verrekenen. Ze participeren dus zelf in de vraag en aanbod van energie.”

Psychologisch effect Bewoners zijn vaak enthousiast voor het idee en willen voor het algemeen belang, want daar gaat het om, meewerken aan het project van smart grids.

Al was het maar vanwege het belang om te besparen op de energierekening. Offringa: “Er gaat ook een psychologisch effect vanuit. Alleen al het loutere feit dat bewoners via een display of via internet hun energieverbruik kunnen bekijken, levert een besparing op van vijf procent - gewoon omdat mensen zich meer bewust worden van de hoogte van hun energierekening. En als men dan ook nog zelf leverancier is, kan dat percentage makkelijk omhoog.”

Daar staat misschien tegenover dat mensen geneigd zijn om nonchalant met hun energie om te gaan als het goedkoper wordt, zoals de grootschalige introductie van led-lampen aantoont: men laat het licht langer aanstaan waardoor de besparing weer deels teniet wordt gedaan. Maar als ze zelf bijdragen aan het energienet en profiteren van de energie die hun buren leveren, zou de uitkomst weleens veel positiever kunnen uitvallen, meent Offringa. Waar het om gaat is keuzevrijheid, En zolang het om duurzame energe gaat, hoeven mensen in principe niet eens zuinig te zijn. n

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

9

EXPERTINTERVIEW “TNO”

“Being Smart in Smart Energy Systems” Wat kunnen we doen met Smart Energy Systems?

De bestaande energie infrastructuur slimmer en duurzamer maken. De huidige infrastructuur levert energie vanuit grote energiecentrales. Dat gaat naar steeds kleinere vertakkingen van het netwerk. Het systeem is niet ingericht op grootschalig gebruik van duur-

zame energie, die vanuit de uiteinden van dat netwerk afkomstig is. Ook heeft het bestaande systeem al te maken met hoge piekbelastingen en kan het in de toekomst eigenlijk niet méér aan. Toch neemt de vraag naar energie nog steeds toe. Er moet dus iets gebeuren. Door het bestaande systeem slimmer te maken, voorkomen we torenhoge kosten, die we zouden maken als we het gehele systeem zouden moeten vervangen. En kunnen we beter gebruik maken van duurzame energiebronnen.

Gaat het hier enkel over elektriciteit?

Nee. Het gaat over elektriciteit, gas en warmte. 30% van de energie in Nederland gaat naar de verwarming van woningen en andere gebouwen. Het gaat dus onder andere over een smart grid, ofwel een slim elektriciteitsnetwerk.

Richard Beekhuis (TNO): Systemen moeten gaan samenwerken, maar ook de mensen achter de systemen.

Hoe maak je van het huidige systeem een slim systeem?

Door vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Dat klinkt eenvoudig, maar is het niet. Je begint met metingen, op allerlei plaatsen. Je meet wat er precies gebeurt, op welke plaatsen, tijdens welke periodes van de dag. Wanneer vragen we veel energie, wanneer minder? Er worden zo patronen zichtbaar. Patronen, die we kunnen beïn-

vloeden. Bijvoorbeeld doordat je energieaanbieder je een onweerstaanbaar aanbod doet. Zoals: ‘Ik zorg ervoor dat jouw elektrische auto tegen het goedkoopste tarief geladen wordt.’ Je hoeft vervolgens alleen binnen bepaalde periodes de auto te koppelen. De aanbieder zorgt er vervolgens voor dat de batterij vanzelf laadt, wanneer de druk op het systeem het kleinst is.

Gebruik is te beïnvloeden.

Hoeveelheid wind en zon niet.

Inderdaad. Als we het aanbod van duurzame energie, zoals wind- en zonne-energie, meten zullen we veel minder patronen zien. Wind en zon laten zich immers niet plannen. Opslaan van deze energie is een lastig punt, want dat is vaak erg onrendabel. Onderdelen van het hele energiesysteem beter laten samenwerken, daar verwacht ik veel meer van. Kunst is de nodige gegevens te koppelen, zodat dienstaanbieders in een bepaalde regio flexibel vraag en aanbod op elkaar kunnen afstemmen.

Wil de consument dit wel?

Ik denk dat we de consument een actievere rol moeten geven en kunnen verleiden, door de meest duurzame met de goedkoopste opties te verbinden. Uiteraard moet een consument toestemming geven, voordat je gegevens over

zijn gebruik kunt koppelen. Als je helder bent in wat hem dat oplevert, dan verwacht ik dat veel mensen er best toe bereid zijn. Overigens is voldoende diversiteit aan aanbod binnen een regio wel cruciaal in dit verhaal.

Diversiteit aan duurzame energiebronnen?

Ja, maar niet alleen diversiteit in duurzame energiebronnen, maar ook in duurzame energiesystemen bij consumenten en bedrijven. Hierdoor wordt het systeem minder kwetsbaar en is er meer ruimte voor optimalisatie en afstemming van vraag en aanbod. We moeten naar een situatie toe waarbij het optimum wordt gezocht, zonder dat de consument daar zorgen om heeft.

Dat betekent dat systemen moeten gaan samenwerken, maar ook de mensen achter de systemen. Netbeheerders met energieleveranciers, gangbare energieleveranciers met aanbieders van duurzame energie, enzovoort. Geen eenvoudige operatie, maar eigenlijk hebben we geen betere keuze. Het hele energiesysteem vernieuwen is ongelooflijk kostbaar. Daarvoor zouden consumenten uiteindelijk ook opdraaien. Dan hebben we de aansluiting en afstemming op duurzame energiebronnen ook nog gemist, hetgeen we ons al helemaal niet kunnen veroorloven. n

Advertentie

Duurzaam, betrouwbaar en slim

De samenleving rekent op een betrouwbare levering van gas en elektriciteit. Die energie moet in toenemende mate duurzaam zijn. Energienetwerkbedrijf Liander zorgt daarvoor.

Slimme netten voor de toekomst

Zelfopgewekte zonne-energie, windenergie, biogas, elektrisch vervoer. Ons energielandschap zal er in toekomst anders uitzien dan vandaag. Dat vraagt om een andere infrastructuur. Daarom ontwikkelt Liander betere, flexibelere en slimmere energienetten. Daarmee kunnen we de vraag en aanbod van (duurzame) energie beter op elkaar afstemmen. Zo kunnen we ook in de toekomst een betrouwbare levering van energie garanderen.

Liander

Liander is het grootste energienetwerkbedrijf van Nederland en is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit naar ruim 2,9 miljoen huishoudens, bedrijven en instellingen.

iedereen energie

Meer informatie vindt u op www.liander.nl

10

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Artikel Duurzame energie uit de eigen wijk

Groei van buurtinitiatieven Particuliere initiatieven kunnen bijdragen aan een duurzaam milieu door lokaal zelf energie op te wekken. onder andere in samenwerking met een Chinese universiteit, waarbij wordt nagedacht over het ontwerp van panelen die zijn geïntegreerd in de dakpannen, zodat ze niet meer zo opvallen.

Het project genereert ook op een andere manier nieuwe energie. Buurtbewoners nemen zelf initiatief om zonnepanelen te installeren die elektriciteit en niet alleen warmte opwekken. En voor de stad zelf vormt de Vogelwijk een inspiratiebron. Om bewoners elders in de stad te stimuleren zelf aan het milieu bij te dragen stelt de gemeente ecoteams en energiecoaches aan. Daarnaast worden een kenniscentrum opgezet en een energiebeurs georganiseerd. Niet alleen de Vogelwijk, ook de stad zelf streeft op den duur naar duurzame, klimaatneutrale energievoorziening. Decentrale opwekking van energie kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren.

Infrastuctuur AUTEUR: Joris van Groningen

M

et als inzet bij te dragen aan een duurzaam milieu, nemen burgers steeds vaker zelf het inititatief om gezamenlijk schone energie op te wekken uit zonnnepanelen, windturbines, warmtepompen en slimme ketels. De plannen worden gedragen door een groep burgers of een collectief en worden, als deze realistisch en haalbaar blijken, ondersteund door gemeente, woningcoöperaties en energiebedrijven. De initiatiefnemers van de kleinschalige projecten vervullen een voortrekkersrol in de financiering, maar de bewoners verdienen dat op termijn dubbel en dwars terug in een forse besparing op hun energierekening. Het doel van de lokale plannen is tweeledig en draait zowel om het opwekken van duurzame energie als energiebesparing.

Welvaartstoename In de komende decennia vormt onze energievoorziening een van de grootste uitdagingen. Niet alleen voor Nederland, maar voor de wereld als geheel.

Immers, fossiele brandstoffen raken op den duur uitgeput en worden steeds duurder, zeker als het energiegebruik en de energieprijzen blijven stijgen door de welvaartstoename in opkomende landen als China, India en Brazilië. Fossiele brandstoffen brengen bovendien schade toe aan het milieu door de uitstoot van schadelijke stoffen als CO2. Terwijl de discussie over kernernergie onlangs weer is opgelaaid, na de aardbeving in Japan.

Een minder controversieel alternatief – in eerste instantie misschien alleen als aanvulling op de bestaande energiebronnen – is de decentrale opwekking van energie door huishoudens zelf, via zonnepanelen en windturbines of installaties voor warmtekrachtkoppeling, waarbij de vrijkomende restwarmte van gasketels die anders verloren gaat, wordt omgezet in elektriciteit.

Huishoudens kunnen daardoor niet alleen op de energierekening besparen,

maar zelfs eventueel overtollige, duurzaam opgewekte energie terugstorten op het netwerk, zodat andere afnemers direct of indirect van die energie kunnen profiteren.

kennelijk een onderwerp wat de bewonders aanspreekt. Het gaat hen niet alleen om de besparing, maar ook om de praktische bijdrage aan een schoner milieu.

Betrokken buurtbewoners

Klimaatneutrale buurt

In de Haagse Vogelwijk hebben buurtbewoners zelf een project opgezet voor decentrale energievoorziening. Ze hebben een oude windmolen van Essent aan het Zuiderstrand opnieuw in gebruik genomen. De ontbrekende wieken zijn weer aangebracht en nu levert de windmolen stroom aan 450 van de in totaal 2600 huishoudens.

Dat alles is gerealiseerd in iets meer dan een jaar in samenwerking met de gemeente en energiebedrijf Eneco.

Essentieel was het mobiliseren van de bewoners, aldus Paul Lohmann, één van de vijf initiatiefnemers uit de wijk. “We hadden daarin al enige ervaring nadat we enkele jaren geleden als buurt de lokale tennisbaan hadden overgenomen. Bewoners konden voor een bepaald bedrag intekenen, in zekere zin aandeelhouder worden - net als voor het duurzame energieproject.

De leden betaalden allemaal 500 euro en kregen in ruil daarvoor de komende vijf jaar 120 euro korting op hun jaarlijkse energierekening.”

De Vogelwijk is behalve een gegoede wijk, ook een besloten gemeenschap, bijna een dorp waar veel mensen elkaar kennen. Het zijn betrokken bewoners, begaan met de wijk, aldus Lohmann: “Dan kan een dergelijk initiatief makkelijker van de grond komen. Temeer omdat we gebruik konden maken van bestaande infrastructuur. Dat scheelt aanzienlijk wat betreft ambtelijke procedures en bestemmingsplannen.” Bovendien kreeg het initiatief veel aandacht in de wijkkrant. Mede dankzij die publiciteit viel het vervolgens niet moeilijk buurtbewoners te mobiliseren en voldoende draagvlak te creëren.

Tekenend is dat 90 procent van de belangstellenden binnen een week hun bijdrage betaalden. Duurzaamheid is

Wat wellicht ook een rol speelde is dat Lohmann in het dagelijks werkzaam is als directeur van de Wijk Ontwikkelings Maatschappij Nederland, een stichting die probleemwijken door publiek-private samenwerking weer een nieuw elan geeft , zoals het Mercatorplein in Amsterdam en de Rotterdamse wijk Pendrecht. Lohmann weet kortom hoe hij verschillende belanghebbende partijen - bewoners, bestuurders, bedrijven - in een buurt gezamenlijk achter een innovatief project kan krijgen.

Helemaal vanzelf kwam het project in de Vogelwijk overigens niet tot stand.

Vanuit de centrale gemeente kwam aanvankelijk enige politieke weerstand. Een van de wethouders dacht dat de windmolen zou worden ingezet als symbool tegen een nieuw aan te leggen wijk. Lohmann: “Toen dat misverstand eenmaal was rechtgezet, was er eigenlijk geen obstakel meer om de plannen uit te voeren. De herstelde windmolen is in mei 2010 gebruik genomen, anderhalf jaar na het opzetten van het initiatief.”

Het project staat echter niet op zichzelf.

“Bedoeling is in om binnen tien jaar van de Vogelwijk een volledig klimaatneutrale buurt te maken,” aldus Lohmann.

De buurt onderneemt daartoe allerlei nieuwe initiatieven. Zo zijn plannen in de maak om een tweede windmolen te installeren. “Veel wijkbewoners betuigen hun spijt dat ze niet meteen hebben ingetekend en willen graag meedoen – er is absoluut een markt voor.”

Verder is in de wijk een aansluitpunt voor elektrische scooters gerealiseerd.

Daarnaast voert de cooperatie Vogelwijk Energie(k) een isolatiecampagne.

Vanwege de belangstelling worden ook projecten met thermische energie en zonnepanelen ontwikkeld. Dat laatste

Vooralsnog is decentrale energievoorziening een kwestie van experimenteren op kleine schaal, aldus Jeroen Jansen van Energy Valley, een kennisplatform voor publieke en private samenwerking. Niet alleen de rol van de consument, maar ook die van de netwerkbeheerder verandert. De technieken voor het opwekken van duurzame energie zijn ruimschoots voor handen.

Maar de implementatie vereist een hele andere infrastructuur. Denk bijvoorbeeld aan leveranties aan het netwerk.

Energy Valley probeert particulieren, gemeenten, bedrijven en woningbouwcoöperaties en energiebedrijven nader tot elkaar te brengen met advies om innovaties op het gebied van duurzame energie verder te stimuleren. Decentrale opwekking van energie is daarbij het uitgangspunt; warmte en elektriciteit die particulieren en bedrijven zelf kunnen opwekken. Het gaat daarbij niet alleen om de opwekking van energie, maar ook om de distributie, opslag en gebruik daarvan via zogeheten smart grids te optimaliseren. Jansen: “Bijvoorbeeld door het gebruik van slimme wasmachines, wasdrogers of HRe-ketels, die aanslaan op het moment dat de vraag naar energie laag is, zodat ze het netwerk minder belasten en ook op de kosten kan worden bespaard, omdat mensen gebruik maken van de energie die door henzelf of door hun buurtgenoten wordt opgewekt. Dat is ook het achterliggende idee, dat buren elkaar op die manier helpen.” Probleem daarbij is hoe deze teruggave aan het energie wordt verrekend met de leveranciers. Dat is meer dan alleen een technische of financiële kwestie, het betekent ook een verschuiving in de rol tussen consument , producent en netbeheerder. De traditionele leveranciers zullen een meer faciliterende functie op zich moeten nemen. Het vergt van hen bovendien aanzienlijke investeringen.

De vraag is wie bereid is deze te dragen.

Burgerinitiatieven kunnen hierbij wel eens de spreekwoordelijke Haarlemmerolie zijn. n

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

11

GASTBIJDRAGE Zelziuz bv

Gemeenschapszin brengt zonnestroom in het dorp Oosterhesselen laat zich nergens door weerhouden bij oprichting eigen zonnestroom-centrale.

O

osterhesselen, een prachtig rustiek brinkdorp in het zuiden van Drenthe. Omringd door bos en heide.

Het dorp telt net geen 2000 zielen. Menig randstedeling komt hier voor de rust maar schijn bedriegt. Een groot deel van de inwoners heeft de handen ineengeslagen en is de strijd aangegaan met de bevolkingskrimp en de bijbehorende daling van het voorzieningenniveau. Een coöperatie werd opgericht met één hoofddoel: een nieuw soort bedrijvigheid die de gemeenschapszin bevordert.

Het Twentse bedrijf Zelziuz, gespecialiseerd in duurzame energie, hoorde op de regionale radiozender dat de Oosterhesselse coöperatie een eigen zonnecentrale wilde beginnen. Zonnestroom waar het hele dorp gezamenlijk van kan genieten. Niet veel later zat

Siegfried Zeevat van Zelziuz voor overleg aan de keukentafel van Rob Dekens, projectleider van de coöperatie.

Snel gevolgd door een breder overleg in de dorpskroeg. Zeevat: “Het is toch prachtig dat je vanuit gemeenschapszin zo’n groot project wilt aanpakken.

Gezamenlijk ga je ergens voor staan, het verhoogt de participatie van alle inwoners en je verbetert de leefbaarheid in het dorp.”

Landelijk ontstaan steeds vaker initiatieven vanuit ‘communities’ om zelf op een duurzame manier energie op te gaan wekken. Vaak blijft het bij opperen van ideeën en ontbreekt de durf om door te pakken. Over zaken als financiering, vergunningen, de gang naar netwerkbedrijven en het kiezen voor de juiste producten wordt veelal in het duister getast. Juist daar begint

de rol van een bedrijf als Zelziuz. “Wij hebben de kennis, de kunde en de relaties om dergelijke initiatieven verder te helpen.” Gezamenlijk is een plan van aanpak gemaakt en inmiddels ligt er een samenwerkingsovereenkomst.

Vijfduizend hoge kwaliteits zonnepanelen kunnen de gewenste energie le-

veren. Partners van Zelziuz, het Duitse Energetik en het Japanse Kyocera zijn ingeschakeld en er ligt een bedrijfsplan voor de gemeenschappelijke exploitatie. In juli wordt de uiteindelijke knoop doorgehakt en leidt zonnestroom wellicht tot nieuwe energie onder de inwoners van het mooie Oosterhesselen. n

trale opwekking en decentraal verbruik zullen smart grids ook lokale uitwisseling van energie overschotten en tekorten gaan sturen. Het toepassen van smart grids is daardoor veel beter voor het milieu omdat duurzame energie hierdoor optimaal wordt benut.

In Zwolle is nieuwbouw nog volop in ontwikkeling. Green Spread heeft daar samen met Aramis voor de gemeente gewerkt aan de ontwikkeling van verschillende duurzame energieconcepten, van kleine individuele systemen tot grote collectieve systemen. Bij de ontwikkeling van deze duurzame concepten houden we, naast

comfort en leveringszekerheid, vooral rekening met de financiële duurzaamheid van de business case. In een wijk kijken we bijvoorbeeld naar grondgebonden PV, ofwel zonnepanelen die in een veld of water komen te staan. Over het algemeen is men van mening dat dit soort installaties niet rendabel ontwikkeld kan worden. Dankzij de sterk dalende prijzen voor zonnepanelen, een fiscaal geoptimaliseerde financieringsstructuur met een coöperatief model en de slimme aanwending van de opgewekte energie lukt dit echter wel.

Al de genoemde punten zijn cruciaal maar voor dit laatste hebben we uiteraard een smart grid nodig. Het toepassen van een smart grid versterkt dus de financiële business case van duurzame energieproductie. n

GASTBIJDRAGE GREEN SPREAD

Goed voor milieu en portemonnee Smart grids leiden tot minder CO2 uitstoot en tot meer rendement.

S

mart grids zijn hot.

Met smart grids worden hier niet de slimme netten, of het slimme net, bedoeld die er al zijn in Nederland: de landelijke elektriciteits- en gasnetten. Met smart grids bedoelen we de ICT toepassingen die ervoor zorgen dat de wasmachine draait wanneer de windmolen Jan Willem Zwang, directeur Green Spread draait en dat de elektrische auto op- nieuwe slimme netten zit in het afstemlaadt wanneer er duurzaam produc- ming tussen opwekking en verbruik. De tie overschot is. Het principe van een bestaande slimme netten passen hun smart grid lijkt op het principe van de fossiele productie aan op basis van het reeds jaren aanwezige landelijke net- principe ‘u vraagt, wij draaien’ terwijl ten: ze moeten zoveel mogelijk in ba- de nieuwe slimme netten het verbruik lans zijn. Het grote verschil tussen de zoveel mogelijk beschikbaarheid aan reeds bestaande slimme netten en de duurzame productie volgt. Naast cen-

EXPERTINTERVIEW Gaslicht.com

“Verwachte stijging energietarieven per 1 juli” Stijgen de energietarieven per 1 juli?

“De verwachting is inderdaad dat de variabele energietarieven zullen stijgen per 1 juli. De oplopende olieprijzen en de problemen omtrent kernenergie zijn hier de voornaamste oorzaak van.

Leveranciers maakten reeds bekend dat de stijging ongeveer 100 euro per jaar zal bedragen, waarbij het overgrote deel van de stijging door de oplopende gasprijs wordt veroorzaakt.”

Is het verstandig de tarieven vast te zetten?

“Gezien de verwachte prijsstijging kan het verstandig zijn om nu de energietarieven vast te zetten voor één jaar. Voor drie of vijf jaar vastzetten is doorgaans minder voordelig: deze contracten kosten op jaarbasis 200 tot 400 euro meer dan één-jarige actiepakketten.

De meeste bezoekers op energievergelijker Gaslicht.com zien we kiezen voor deze één-jarige pakketten. Nadat een dergelijk één-jarig actiepakket is afgelopen, valt de energieleverancier terug op de reguliere tarieven. Het is daarom aan te bevelen om tijdig opnieuw te vergelijken en een nieuwe keuze voor een energiepakket te maken.”

Levert overstappen problemen op?

“Overstappen is juist in de energiemarkt eenvoudig: na het maken van een vergelijking kan gelijk voor een pakket aangemeld worden. De nieuwe leverancier zal vervolgens het huidige contract beëindigen. De levering wordt, ook tijdens de overstap, gegarandeerd door de overheid. Hiervoor is de netbeheerder verantwoordelijk: deze zal de levering van de stroom en

gas onveranderd voortzetten. Na de overstap wordt stroom en gas van dezelfde kwaliteit geleverd, enkel voor een ander tarief. ” Hoe zit het met een eventuele opzegvergoeding?

“Wanneer je nog nooit bent overgestapt heb je hier niet mee te maken.

Ben je wel overgestapt en is er sprake van contractbreuk, dan mag de energieleverancier hier een opzegvergoeding voor vragen. De hoogte van deze vergoeding is wettelijk vastgesteld en kan, afhankelijk van de resterende looptijd van het contract, oplopen van 50 tot 125 euro per product. Dit hoeft echter geen belemmering te zijn voor het maken van een overstap, aangezien veel leveranciers bereid zijn deze boete volledig te vergoeden voor nieuwe klanten.” n

Ben Woldring, directeur Gaslicht.com

12

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Bedrijfspresentatie Draka

“De kabel van de toekomst” Welke ontwikkelingen zie je op het gebied van energienetwerken?

Het energieverbruik neemt nog steeds toe. Niet alleen doordat iedereen meer elektrische apparaten in huis gebruikt, maar straks vooral door het toenemende gebruik van elektrische auto’s en de inzet van elektrische warmtepompen. Daarnaast vindt meer decentrale duurzame energieopwekking plaats, bijvoorbeeld met PV-installaties of windmolens. Er gaat dus meer energie door het elektriciteitsnet, maar dan wel 2 kanten op: meer verbruik door eindgebruikers en toevoer van energie door decentrale opwek-

kers.Deze toename in ‘energieverkeer’ moet beheerst worden, anders zal overbelasting van het net plaatsvinden met als gevolg uitval. Als gevolg van deze ontwikkelingen verandert ook de rol van de traditionele energie-afnemer. Deze wordt naast afnemer ook producent. Je zou kunnen zeggen dat ze zowel uploaders als downloaders van energie worden.

Wat betekent dit voor het elektriciteitsnet?

Om de toename in energieverkeer goed te regelen moet het elektriciteitsnet slim met deze stromen omgaan, vandaar de term Smart Grid. Het gaat

dan met name om het spreiden van de piekbelasting op het netwerk. Met het groeiende energieverbruik komt deze piekbelasting op een steeds hoger niveau te liggen. Op een gegeven moment zal deze de belastbaarheidsgrenzen van het huidige netwerk overschrijden.

Dan zijn er 2 opties: het netwerk nòg zwaarder uitvoeren of het net slimmer maken. Uit onderzoek van het Smart Energy Collective blijkt dat een Smart Grid de lange termijn investeringen in het netwerk reduceert en dat het uitvlakken van de piekbelasting door inzet van Smart Grids leidt tot lagere onderhouds- en vervangingskosten in de toekomst doordat de gemiddelde netbelasting lager is. Om het netwerk slim te maken zal het net worden uitgebreid met communicatiemogelijkheden. De uitwisseling van informatie tussen gebruikers (bijvoorbeeld huishoudens of zelfs individuele apparaten) en opwekkers is cruciaal voor het slagen van een Smart Grid.

Welke rol speelt Draka in deze ontwikkeling?

De afhankelijkheid van elektrische energie wordt steeds groter. Daarom zijn een hoge kwaliteit, betrouwbaarheid èn energiezuinigheid van het netwerk essentieel. Draka heeft in haar 100-jarig bestaan zeer veel ervaring opgedaan met het ontwikkelen

Michael Nonnemaker is Product manager bij Draka.

van kabels voor energiedistributie. In een Smart Grid komen transport van energie en het continu uitwisselen van informatie over vraag en aanbod van energie bij elkaar. Om dit betrouwbaar te integreren is specifieke kennis nodig van zowel voedings- en installatiekabels als ook datakabels en glasvezels.

Binnen Draka zijn al deze expertisegebieden aanwezig en wij zetten deze actief in om tot innovatieve en betrouwbare oplossingen te komen voor toepassing in Smart Grids, bijvoorbeeld door onze deelname in het Smart Energy Collective (SEC). Het SEC is een groep van zo’n 30 bedrijven die samen door middel van integrale, grootschalige praktijkpilots ervaring opdoet met smart energy en Smart Grids. Draka neemt deel aan het Smart Energy Collective om in een vroegtijdig stadium de optimale kabel te ontwikkelen die bijdraagt aan een betrouwbaar Smart Grid. Naast de kwaliteit en betrouwbaarheid speelt bij Smart Grids ook energiezuinigheid een belangrijke rol.

Draka heeft specifieke kennis in huis om transportverliezen in netwerken en installaties te verminderen. Draka’s ECO Advies is daar een voorbeeld van, een online tool die het verschil in energieverlies en CO2 reductie tussen 2 typen kabels berekent. Immers, energie die niet verloren gaat draagt bij aan een duurzame samenleving. n

BEDRIJFSPRESENTATIE Solar-Log™ Nederland

Meer aandacht monitoring zonne-energiesystemen nodig Z

onne-energie is hót. In buurlanden als België en Duitsland maakt zonne-energie al enkele jaren onderdeel uit van het straatbeeld. Ook in ons land kiezen steeds meer overheden, bedrijven en particulieren voor de aanschaf van zonne-energiesystemen in de vorm van zonnepanelen. Een van de facetten die daarbij vooralsnog onderbelicht lijkt, is de monitoring van deze zonnestroominstallaties. ‘Toch is het via een eenvoudige IT-tool mogelijk alle prestaties en ‘bugs’ van het systeem te meten en in kaart te brengen’, stelt zonneenergie-installateur Huub Brookhuis van Agrisun. ‘Zo leveren wij bij onze systemen Solar-Log™ waarmee de zonnestroominstallaties gemonitord en bewaakt worden en de bijbehorende gegevens zijn voor de eigenaren 24 uur per dag via een website toegankelijk.’

In de visie van Brookhuis dient een monitoringsysteem standaard onderdeel te zijn van zonnestroominstallaties.

‘Als Agrisun installeren wij veel grote projecten voor de agrarische sector en de utiliteitsbouw. Bovendien betreden wij ook steeds meer de industriële en woningbouwmarkt. Voor alle type systemen die wij daarbij leveren – van groot tot klein – biedt monitoring meerwaarde. Na het opleveren van elke willekeurige installatie is het nu eenmaal belangrijk de goede werking regelmatig te

controleren. Bovendien kan de eigenaar via monitoring ook de weersinvloeden op de opbrengst van zijn zonnestroomsysteem en daarmee het uiteindelijke (financiële) rendement inzien.’

iPhone-applicatie Inmiddels heeft Brookhuis met Agrisun enkele tientallen projecten opgeleverd waarbij klanten direct bij de aanschaf kiezen voor een monitoringsysteem.

Solar-Log™, het product waar Brookhuis met Agrisun gebruik van maakt, creëert een speciale website voor de eigenaar van de zonnepanelen. ‘Deze tool stuurt elke paar minuten de gegevens naar een server’, licht Brookhuis toe.

‘Vervolgens kan vanuit elke locatie waar internet beschikbaar is de installatie gemonitord, geanalyseerd en bewaakt worden via de website. Er is zelf een iPhone-applicatie beschikbaar waarmee gebruikers automatisch genotificeerd worden bij een storing, dit kan ook via e-mail of sms.’

Enerzijds is het volgens Brookhuis begrijpelijk dat afnemers van zonnepanelen niet direct het belang zien van monitoring van hun systeem. ‘Zij mogen er immers vanuit gaan dat hun installatie bij de oplevering naar behoren werkt’, stelt de ondernemer. ‘Anderzijds kunnen tal van zaken de prestaties van de installatie beïnvloeden. Dit kan iets

eenvoudigs zijn als een stroomstoring of vervuiling, maar ook veroudering, marterbeten en kabelbreuken kunnen de opwekking van stroom ongewenst reduceren en het investeerdersvoordeel verlagen.’

Brookhuis kent de meest uiteenlopende voorbeelden waarbij door een kleine verstoring de zonnepanelen niet naar behoren werken. ‘In het ergste geval ontdekken de eigenaren dit pas aan het einde van het kalenderjaar als zij de totale opbrengst van hun systeem willen nakijken’, vertelt de ondernemer. ‘Dan hebben zij bijvoorbeeld gedurende de zomer veel minder stroom opgewekt.

Juist in dit soort gevallen is het ontbreken van een monitoringsysteem zonde. In het geval van Solar-Log™

zijn de kosten bij een systeem van tien kilowattpiek na een storing van circa twintig dagen al terugverdiend. Het rendement van monitoring is daarmee voor investeerders zeer hoog. Want, zoals ik aangaf komen wij het met grote regelmaat tegen dat een systeem enkele weken of zelfs maanden niet optimaal functioneert.’ (tekst: Edwin GelissenVan Gastel). n

Meer informatie Kijk voor meer informatie over het monitoringsysteem waarmee Huub Brookhuis en John Ruiter van BV Agrisun werken op www.solarlog-web.nl en www.agrisun.nl.

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

13

ARTIKEL Duurzame energiebronnen spelen bescheiden rol in energieproductie

Zon, wind, water en biomassa Van alle in Nederland gebruikte energie is nog geen vier procent duurzaam.

AUTEUR: LONNEKE GROEN

D

uurzame energietoepassingen sieren al tijden de postzegels, en voor de gemiddelde Nederlander is CO2emissie geen onbekende term meer.

Er zijn windturbines en zonnepanelen, en er is biobrandstof uit frituurvet en ethanol. Wat valt er allemaal onder duurzame energie, hoe voordelig is het – voor het milieu, voor de portemonnee en om toe te passen?

Wie benzine tankt, zal niet snel denken dat hij te maken heeft met duurzame energie of CO2-reductie. Toch bestaat motorbrandstof voor een klein percentage uit biobrandstoffen zoals bio-ethanol en plantaardige olie. Uit de pomp komt door bijmenging nu al 3,75 procent biobrandstof, die zorgt voor een uitstoot van 1 à 3% minder broeikasgassen. Dat broeikasgassen schadelijk zijn voor het milieu, en dat fossiele brandstoffen als aardgas en aardolie opraken, is iedereen bekend. Het Kyoto-protocol verplichtte Nederland in 1997 om de uitstoot van broeikasgassen in de periode van 2008 – 2012 met 6% te verminderen ten opzichte van 1990. Dat er vervolgens een heleboel moest gebeuren, is in alle sectoren duidelijk geworden.

Sinds 2005 is er een plafond voor CO2-uitstoot. Bedrijven die meer willen uitstoten dan de rechten die ze gekregen hebben moeten extra rechten kopen op de markt voor CO2-rechten.

De consument is ondertussen met behulp van energielabels, subsidieregelingen, voorlichtingscampagnes en klimaatveranderingberichten klaargestoomd om op microniveau aan de slag te gaan – ook met het oog op financiële voordelen. Dat werkt, vertelt Hans van Dijk van Milieu Centraal, een onafhankelijke organisatie die consumenten voorlicht over energie en milieu: “Uit onze onderzoeken blijkt dat de helft van Nederlanders wat wil doen.”

Subsidiebeleid Energiebesparing, zoals het plaatsen van spaarlampen en het aanschaffen van een zuinige auto zijn prima initiatieven, maar voor energievoorziening hebben we ook duurzame energiebronnen nodig. Energie is duurzaam wanneer a) deze voor onbeperkte tijd voorhanden is en b) de omgeving er geen schade van ondervindt. Daar ligt het verschil met hernieuwbare energie: bio-olie is misschien hernieuwbaar, maar niet duurzaam als deze afkomstig is van een plantage waarvoor een oerwoud moest wijken. Of als er veel energie en kunstmest voor nodig is om ze te produceren, zoals bij koolzaadolie.

Wie biologisch vlees wil eten, moet ervoor betalen, en voor sommige vormen van duurzame energie geldt hetzelfde.

Dat blijkt even slikken, zegt René Kemp, hoogleraar innovatie en duurzame ontwikkeling aan de Universiteit Maastricht. “Nederlanders zijn erg voor duurzaamheid, maar willen dat een ander de extra kosten betaalt.” Dat laatste gold tot aan dit jaar bijvoorbeeld

voor zonne-energie, de vorm van duurzame energie die thuis te produceren is. De staat betaalde huishoudens met zonnepanelen het verschil terug in opwekkingskosten tussen zonne-energie en grijze stroom voor een periode van vijftien jaar. Van Dijk: “Dat bleek ontzettend populair: vorig jaar was deze subsidie al in één dag op.” Wegens de zakkende productieprijs en de stijgende brandstofprijzen wordt zonne-energie volgens hem een steeds aantrekkelijker alternatief voor huishoudens. Oók zonder subsidie. De kosten van een zonnepaneel, dat 25 à 30 jaar meegaat, is met de huidige energieprijzen in vijftien jaar terugverdiend.

kWh. Ter vergelijking: bij aardgas is dat 350 – 450 gram/kWh. Die hoge CO2-waardes gelden met name voor de biobrandstoffen uit energiegewassen zoals mais, aardappelen en bieten.

De duurzaamheid wordt ook beperkt doordat voor de productie van deze biomassa landbouwgrond moet wijken. Het goede nieuws is er vorderingen zijn gemaakt bij het ontwikkelen van een nieuwe generatie biobrandstof , die onder andere uit plantenresten en houtvezels wordt verkregen en die daardoor veel duurzamer is.

Andere vormen van duurzame energie die in Nederland worden geproduceerd zijn waterenergie en bodemwarmte. Bij

Landbouw en Innovatie. Was Nederland in de jaren zeventig en tachtig nog voorloper in innovaties, bijvoorbeeld op het gebied van afvalwaterzuivering en afvalverwerking, tegenwoordig is dat niet meer het geval.

“De overheid gokt op kernenergie en schone kolen als energiebronnen voor de toekomst”, constateert Kemp. “Dat zijn geen toekomstbestendige oplossingen.” Hij wijst op de internationale discussie rond kernenergie, die Duitsland ertoe heeft gebracht om in 2020 alle kerncentrales te sluiten. Ook schone kolen zijn volgens hem geen optie: “Vooralsnog is het te duur en mogelijk blijft dat zo. Er is ook weinig draagvlak

Duurzaamheid

waterenergie komt net iets meer CO2 vrij dan bij windenergie, maar de toepassing is voorlopig kleinschalig, iets wat in iets mindere mate geldt voor bodemwarmte. Bodemwarmte is de zonnewarmte in de bovenste honderd meter van de aardkorst, die te gebruiken is voor de verwarming van gebouwen en kassen. Hieronder valt ook warmte-uitwisseling: overtollige warmte die in de bodem wordt gepompt, om het er later weer uit te halen.

voor.” De keuze voor kolen is volgens hem te verklaren vanuit de lage prijs voor kolen en het lage prijs voor CO2emissierechten. De cementindustrie profiteert daar ook van. Deze heeft het voor elkaar gekregen dat ze ook in de toekomst CO2-rechten gratis blijven ontvangen. Innovatie in koolstofarm cement wordt daarmee gefnuikt. Kemp zou graag zien dat energiebedrijven in de toekomst verplicht zijn om een deel van de geleverde stroom uit duurzame energie te laten bestaan. Ook pleit hij voor de terugkeer van de innovatieplatforms en consequentere regelgeving.

Zo kan Nederland proberen een duurzamer energiesysteem te krijgen, en duurzamere productiemethodes. Maar dat kan alleen als de marktvraag er ook is voor zulke toepassingen. Die vraag blijft volgens Kemp nu te veel achterwege. De overheid zou die marktvraag natuurlijk kunnen proberen te stimuleren, maar het echte probleem blijft het geld, dat nodig is voor nieuwe initiatieven en toepassingen. “Het mag eigenlijk niets kosten.”

Van Dijk wijst op een zuinig alternatief: energiebesparing. Hij denkt dat het daar de komende jaren steeds meer om zal draaien. “Want wat je niet nodig hebt, hoef je niet op te wekken. Goedkoper en schoner kan niet.” n

Wie ook naar de kosten voor productie, installatie en onderhoud van de panelen kijkt, ziet dat zonne-energie uiteindelijk de duurste energiebron is. Windenergie, die de laagste CO2-uitstoot van de verschillende duurzame energiebronnen kent (9 -25 gram/kWh), is alweer goedkoper, en dus aantrekkelijker voor de staat. Ook voor de consument is centraal opgewekte windenergie niet duur. Van Dijk: “Groene stroom die we in Nederland produceren bestaat uit windenergie en energie uit biomassa en heeft doorgaans dezelfde prijs als grijze stroom.” Maar er zijn ook nadelen: het blijven grote turbines, in enorme, horizonbepalende windmolenparken.

En het zet ondertussen weinig zoden aan de dijk, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Afgelopen jaar was van alle in Nederland geproduceerde elektriciteit 5% windenergie. En 0,8% van alle geproduceerde energie.

Bio-energie, oftewel energie uit biomassa, zorgt voor ruim vijftig procent van de geproduceerde duurzame elektriciteit in Nederland. Samen met kolen levert deze bron de goedkoopste stroom. Maar de duurzaamheid is twijfelachtig. De CO2-uitstoot van de verschillende biobrandstoffen is erg variabel, tussen de 0 en 400 g/

Regelgeving Alle verschillende vormen van duurzame energie ten spijt was in 2010 nog geen vier procent van de in Nederland gebruikte energie (warmte, elektriciteit en autobrandstoffen) duurzaam.

Dat dit zelfs iets minder is dan het jaar ervoor, komt vooral doordat dat het verplicht bijgemengde biobrandstof in motorbrandstoffen is verlaagd. Ook niet bevorderlijk voor duurzame energieproductie zijn volgens Kemp de continu veranderde regelgevingen en subsidiesystemen, gecombineerd met de versnippering van de subsidiegelden.

Daardoor blijven grootschalige innovaties uit. Bestaande innovatieplatformen voor duurzame energietoepassingen werden direct geschrapt door minister Verhagen van Economische Zaken,

14

Smart Grids

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Gastbijdrage ABB

Smart Grids, elektriciteitsnetten van de toekomst Netten van de toekomst, moeten beantwoorden aan vier uitdagingen; capaciteit, betrouwbaarheid, efficiëntie en duurzaamheid. schaal of offshore windparken moeten aan het net gekoppeld worden. Kortom, al deze maatregelen kunnen enkel indien het net slimmer wordt en de vraag en het aanbod op elkaar kunnen worden afgestemd.

De uitdagingen van groene stroom

S

mart Grids zijn voor ABB een topprioriteit voor de toekomst van onze stroomverdeling en consumptie. Tot nu verliep de stroomverdeling steeds in één richting, van productie naar verbruiker. Het hele netwerk is hierop ingesteld. Door ecologische maatregelen, politieke beslissingen rond nucleaire

centrales en de toename van de vraag naar groene energie is deze situatie niet langer houdbaar. Slimme netten zullen nodig zijn om de verwachte toename aan elektrische wagens op te vangen, zonnepanelen worden massaal aangelegd bij de kleine verbruiker of industriële bedrijven. Windenergie op kleine

Vele kleine gedecentraliseerde opwek kingseenheden gaan stroom aanleveren op onvoorspelbare momenten.

Niet steeds is er voldoende wind of zon om de behoeften te dekken en op andere ogenblikken kan er een overschot aan toegeleverde energie ontstaan. Het slimme net zal hierop moeten kunnen inspelen. Opslag van energie wordt hierbij een belangrijk thema. Nieuwe uitdagingen ontstaan ook op vlak van facturatie. Je zult op bepaalde tijdstippen stroom nodig hebben, terwijl je op andere ogenblikken aan het net wilt leveren. Je elektrische auto kan thuis worden opgeladen, maar moet ook geladen kunnen worden tijdens een bezoek aan kennissen, bij de supermarkt. Deze laadkosten moeten aan jou kunnen doorgefactureerd worden of aan je bedrijf of aan de leasemaatschappij. Een grootschalige aanpak om alle huishoudens, bedrijven, scholen, ziekenhuizen op een smart grid aan te sluiten dringt zich dus op. Zoniet blijven we steenkool, gas en olie gebruiken, blijft het huidige

éénrichtingsnet in gebruik en halen we nooit de doelstelling om onze stroom voor 30% uit hernieuwbare bronnen te halen. Om dit alles mogelijk te maken zullen grote investeringen nodig zijn.

Hierbij moet rekening ge houden worden met techniek, milieu en economie!

Strategische initiatieven Ook in Nederland en België worden heel wat initiatieven actief ondersteund, worden proefprojecten uitgevoerd en worden er belangrijke projecten gerealiseerd. Zo speelt ABB een belangrijke rol als partner in het SEC (Smart Energy Collective) project van KEMA, met als doel het ontwikkelen van een gemeenschappelijke markt voor slimme energiediensten met voldoende schaalgrootte in Nederland. Recent werd een belangrijk contract ondertekend voor het koppelen van het C-Power offshore windmolenpark met het vasteland. ABB verzorgde ook de onderzeese verbindingen van Nederland met Noorwegen en recenter met het Verenigd Koninkrijk.

Solar invertors van enkele kV tot 1 MW, laadpalen voor wagens, elektrische fietsen, scooters en een ruim gamma van energie efficiënte producten staan klaar om het energieverbruik in industrie en kantoorgebouwen verder terug te dringen. ABB is klaar om de doelstellingen voor 2020 te helpen verwezenlijken. n

Bedrijfspresentatie Groencontract.nl

“CO2-compensatie omdat het echt wat oplevert” Wat doet Groencontract.nl?

“Wij compenseren CO2-uitstoot. Dat doen we voor specifieke activiteiten en dat kan echt van alles zijn”, aldus Anton Beeksma van Groencontract.nl.

“Onze klanten doen dit vooral uit concurrentieoverwegingen: je bent aantrekkelijker als bedrijf en in veel sectoren is het een must om concreet iets te doen aan duurzaam ondernemen. Dat voor ondernemers regelen betekent dat ze het zelf niet hoeven te doen plus het haalt het uit de sfeer van eigenverklaringen. Wat er wordt gecompenseerd is door iedereen keurig online te raadplegen.”

Bezoekers aan de website kunnen zelf hun CO2-compensatie regelen?

“Ja, als het om een simpele activiteit gaat, bijvoorbeeld zakelijk verreden kilometers, is dat zeker mogelijk. Door een paar gegevens in te vullen rolt er een hoeveelheid CO2-uitstoot uit en die kun je ook direct via de website compenseren.”

Wat is jullie toegevoegde waarde?

“Wij bieden een platform waar je die compensatie kunt regelen en uitdragen.

Maar wij adviseren ook en denken mee over maatregelen om duurzaam te ondernemen. Het probleem bij veel onder-

nemers is dat ze wel iets willen doen om groener te worden, het is immers goed voor het imago, maar ze hebben geen idee waar ze moeten beginnen. Een enkel telefoontje kan ze al op het goede spoor zetten. En mocht dat niet genoeg zijn, of de situatie is erg complex, dan kunnen wij altijd nog als adviseur aan tafel aanschuiven.”

Wat doen jullie voor je klanten?

“Wij kunnen de klant helpen om te bepalen hoeveel CO2-uitstoot hun activiteiten veroorzaken. Maar ik ben vooral bezig om mensen inzicht te geven in de materie, het simplificeren ervan. In de basis is het helemaal niet zo moeilijk. Ik heb al diverse malen gemerkt dat als je de juiste vragen stelt over hun activiteiten de creativiteit van je gesprekspartners opeens inspringt en zij zelf mogelijkheden zien en creatieve oplossingen bedenken om die uitstoot te kunnen berekenen. Dat is heel leuk om te zien, zo’n aha-moment.”

Kunnen jullie alles voor de ondernemer regelen?

“Nee, dat kan niet. De input voor het berekenen van de hoeveelheid CO2-uitstoot moet uit de administratie van de ondernemer komen. Daar kunnen en willen wij ons niet in mengen. Maar wij kunnen wel het denkproces opstarten en een zetje in

de goede richting geven. En uiteindelijk hopen wij dan dat diezelfde ondernemer zijn compensatie via ons regelt.”

Is CO2-compensatie dé oplossing voor alle milieuproblemen?

“Nee, natuurlijk niet. Maar ik merk wel in mijn gesprekken dat ondernemers er direct verder over na gaan denken: “Wat zou mijn volgende stap kunnen zijn?” Het is natuurlijk ook een nieuwe invalshoek op een vaak toch wel ingesleten patroon van ondernemen. De bewustwording groeit, de stemming slaat om van “wat kost het mij?” naar “welke kansen biedt het nog meer?”

Het is zeker niet de oplossing voor alle milieuproblemen, maar voorlopig wel een eerste stap in de goede richting.”

van het feit dat je CO2-neutraal werkt je een betere positie in de markt geeft.

Maar hoe pak ik het vervolgens aan?

Dan moet je gewoon even bij zo iemand langsgaan. In een persoonlijk gesprek kun je enorm veel onduidelijkheden wegnemen. Ook bij hem zag ik dat ahamoment. Zij gaan nu rekenen aan hun gehele bedrijfsvoering en dan overleggen we opnieuw.” n

Maar is compenseren niet vreselijk duur?

“Welnee. Probeer het maar eens op de site met wat je in een jaar rijdt. Ik denk dat je aangenaam verrast zult zijn over de kosten. Maar bedenk liever wat het oplevert. Aan imago, aan voorsprong op je concurrent, marketingtechnisch.

Zelf nog CO2 uitgestoten vandaag?

“Ja, op bezoek geweest bij mogelijk een nieuwe klant. Hij was zelf al tot de conclusie gekomen dat het melding maken

Anton Beeksma, adviseur Groencontract

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

Smart Grids

15

Artikel Smart Grids en ICT – infrastructuur

‘Slim schakelen’ met ICT ITC speelt een sleutelrol in de aanbodgestuurde energievoorziening van de toekomst.

AUTEUR: FRANK BOUMAN

H

oewel duurzame energiebronnen, zoals zonne- en windenergie, slechts een klein aandeel hebben in de totale energievoorraad, zijn deze zogeheten ‘renewables’ niet meer weg te denken. Dit heeft als gevolg dat we van een vraag- naar een aanbodgestuurde energievoorziening gaan. Smart grids spelen een centrale rol bij deze verandering. Een aantal belangrijke spelers op deze markt geven hun visie over de rol die informatietechnologie bij smart grids.

Softwareontwikkelaars zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling van intelligente elektriciteitsnetten. Tot enkele jaren geleden werden elektriciteitscentrales puur mechanisch aangedreven. Wanneer er meer vraag naar elektriciteit was, liet men de generator die stroom opwekte sneller lopen om in de toegenomen energiebehoefte te voorzien. Zakte de vraag, dan draaide de fabriek een tandje terug. Door het toenemend gebruik van duurzame energiebronnen, komt daar echter snel verandering in. Duurzame energiebronnen laten zich niet sturen door de vraag. Om dit op te lossen, komt IT om de hoek kijken. Elk apparaat moet worden voorzien van een stukje intelligentie om de elektriciteitsvraag te kunnen sturen.

Flexibel energiesysteem Martijn Bongaerts, voorzitter projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland voorziet een zonnige toekomst voor smart grids. “De uitdaging voor smart grids zit vooral in het aanboren van nieuwe flexibiliteit in het energiesysteem”, legt Bongaerts uit. “Dat is essentieel in een toekomst waar steeds meer zon- en windenergie toegepast gaat worden. Deze duurzame

energiebronnen zijn namelijk weersafhankelijk en daarom minder goed voorspelbaar en regelbaar. Om deze fluctuerende vraag te kunnen ontvangen en verwerken is ICT essentieel en onmisbaar.” Ook zal deze informatietechnologie ervoor zorgen dat er veel meer mogelijkheden komen om nieuwe producten en diensten in de vrije energiemarkt te introduceren. Dit kan ondermeer bereikt worden door slimme sensoren en meters en door – afhankelijk van de situatie (veel zon, lage belasting etc.) – de prijs van elektriciteit of andere energie flexibel te maken, waardoor, net zoals in de telecommarkt een breed scala aan producten en diensten mogelijk wordt. “En ‘Last but not least’ is het voor netbeheerders van belang een beter inzicht te krijgen in de fluctuaties en spanningen en stromen in de elektriciteitsnetwerken. Hiervoor zijn meer sensoren en de bijbehorende telecommunicatie en dataverwerking noodzakelijk.”

Bongaerts vindt een feilloze afstemming van hard- en software van wezenlijk belang. Hij vertelt: “Het is belangrijk om standaardisatie in hardware in te voeren, zodat het mogelijk wordt een breed scala aan software van allerlei dienstverleners en dergelijke toe te passen. Er lopen momenteel veel kleine pilots en initiatieven, maar grootschaligheid ontbreekt nog. Ook zijn er helaas nog maar weinig bedrijven met genoeg daadkracht en lef om hiermee de energiemarkt op te komen.”

Eenvoudige software De benodigde software voor het aansturen van de smart grids is niet heel erg complex. Belangrijk is dat je één communicatiekanaal naar al je ‘afnemers’ van energie hebt. Dus niet alleen de apparaten en machines, maar ook de lokale energie-opwerkers. Dit kan een-

voudig bereikt worden door bestaande communicatiemiddelen als internet, mobiele telefoon of UMTS/GPRS in te zetten. Ingewikkelder wordt het wanneer de vraag-/aanbodverhouding op het elektriciteitsnet gematcht moet worden om de verschillende delen aan elkaar te knopen. Daar is wel specifieke technologie voor nodig. Wanneer smart grids ingeburgerd raken, komt naar verwachting een nieuw type dienstverlening op gang. Zo zal er een platform worden gecreëerd, waar betrokken partijen aanvullende diensten kunnen ontwikkelen.

Ook Igor Kluin, de bedenker van de Qbox, een apparaatje dat energiegebruik optimaliseert door apparaten op de juiste tijden aan en uit te schakelen, ziet een belangrijke rol voor ICT weggelegd. “Software is niet weg te denken bij smart grids.” De oud-reclameman won met het kastje de Green Challenge 2007 van de Postcode Loterij: Het kastje kan als router dienstdoen voor een Local Energy Network (LEN), zodat de opgewekte energie bijvoorbeeld met de buren gedeeld kan worden.” Volgens Kluin is er op dit moment veel hardware in

omloop, zoals bijvoorbeeld de slimme meter, die ten onrechte het predicaat slim krijgt. Kluin: “Bij ‘Smart’ gaat het er juist om dat software en systemen autonoom afwegingen maken, prioriteiten stellen en zelf keuzes maken.

Dat zie je tot nog toe echter maar heel weinig bij de aanbieders. De meters zijn dus verre van slim!”

Nog lange weg te gaan IT-specialisten verwachten dat de smart grids- op termijn dusdanig intelligent zijn, dat het automatische schakelen volledig door software afgehandeld wordt. Net zoals een pc een operating system nodig heeft, heeft de hardware in een smart grids software nodig die opdrachten geeft om te schakelen, vermogens bij te stellen, of trajecten te sturen. De ontwikkeling van software is in volle gang en wordt zowel door de traditionele fabrikanten van hardware, als door ICT applicatiespecialisten als één grote potentiële markt gezien. Alleen ligt er nog een lange weg voor ons om de traditionele protocollen en systemen in het grid op te nemen in een geavanceerd ICT landschap. n

EXPERTINTERVIEW HVC

“Belangen uitruilen en veel groene meters maken” Hoe komen gemeenten en waterschappen in de afvalverwerking terecht?

Aanleiding was de wens in de jaren 90 om de afvalinstallaties te moderniseren. Afvalverbranding was in die tijd niet meer dan een verbrandingsoven met filter. De moderne installaties moesten lagere emissies hebben en energie kunnen opwekken. Gemeenten hebben hier toen zelf een NV voor opgericht.

Vanuit het idee dat je met afval energie kunt opwekken, hebben wij bedacht om de energie die wordt opgewekt met het afval dat gemeenten aan ons leveren, terug te leveren aan die gemeenten.

En de stap naar duurzame energie?

In de tijd van de film van ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore, formuleerde elke zichzelf respecterende gemeente

eigen milieu- en klimaatdoelstellingen.

Op die manier is er energieproductie bijgekomen die niet uit afvalverwer-

king afkomstig was. De duurzame energie die wij opwekken, leveren wij onze eigenaren tegen kostprijs. En bij de afvalscheiding zelf worden zoveel mogelijk grondstoffen hergebruikt. Pas als recycling echt niet meer mogelijk is, wordt het verbrand.

Hoe zien jullie je rol?

We zijn een uitvoeringsmachine van onze eigenaren, de gemeenten en waterschappen. In onze manier van werken blijven we ons er elke dag van bewust wie onze opdrachtgevers zijn.

Voor hen zijn we op zoek naar nieuwe mogelijkheden. In duurzame energie en grondstoffen. Het uithangbord naar de eindgebruiker hoeven we niet te zijn.

Dion van Steensel, directeur duurzame energie HVC

Kunnen burgers en ondernemers bij jullie terecht?

Wat we niet van plan zijn, is groot worden bij burgers en bedrijven. We gaan

geen grote retailtak opzetten. Wat we wel kunnen doen, is meehelpen om een bedrijventerrein te verduurzamen. Bedrijven kunnen zich aan zo’n gezamenlijk initiatief verbinden door medelid of mede-eigenaar te worden.

De formule is dat mensen die een belang hebben in duurzame ontwikkeling participeren door aandeelhouder te worden in de coöperatie of BV. Wij zorgen voor (het beheer van) goede productiemiddelen en verzorgen de backoffice. Door belangen uit te ruilen kom je tot een win-win situatie.

Waarom is participatie zo belangrijk?

Als een windmolen van jezelf is, klinkt het geluid van de draaiende wieken je als muziek in de oren. Het belangrijkste is niet dat je een groot bedrijf opbouwt.

De leut is veel groene meters te maken en veel mensen mee te krijgen. n

we work together.

Duurzaam wonen, werken, leven en ondernemen?

We think together,

we plan together,

IT-experts weten meer

ClubGreen.nl is de online kennisbank voor duurzaamheid, gebaseerd op het principe van co-creatie.

Meer dan 300 experts uit alle sectoren van de samenleving delen inmiddels kennis op ClubGreen.nl.

Dit aantal groeit dagelijks.

ClubGreen verheugt zich op de samenwerking met het consortium Green IT Regio Amsterdam. In het hoofdstuk Green IT publiceren experts van het consortium binnenkort artikelen over greening of IT, greening by IT, smart grids enzovoort. Zij doen dit vrijwillig en op persoonlijke titel. Zo dragen zij een steentje bij aan de verspreiding van duurzame kennis. ClubGreen dankt de experts, Green IT Regio Amsterdam en haar leden voor hun bijdrage. Want kennis maakt bewust en is de sleutel tot verandering.

Baarsjesweg 311 - 1058 AH Amsterdam - Tel. 020-6163600 - info@clubgreen.nl - www.clubgreen.nl

Business, expertise, networks Smart Grids | Data Centres | Infrastructure | Services | Economy

Our green power to reach our green goals Active Power APC by Schneider Electric ASP4all Atos Origin BIA Capgemini Cisco Systems Colt De Stroomplantage DELL

ECN Ecofys EMC EnergyGO Equinix/IX-Europe EvoSwitch Gemeente Amsterdam Hogeschool van Amsterdam HP IBM

ICTroom Imtech Interxion KPN Mansystems MDES Microsoft Parthenon Data Centres Racktivity Royal Haskoning

Software Improvement Group Spyridon Symantec TelecityGroup Terremark TNO Universiteit van Amsterdam Vancis

.........