A6IPTOER 2010

voor de vierde maal een tocht van 666 kilometers door de Alpen

maratoura dles silvretta-gruppe

zes fietsers rond de vijftig fietsen elke zomer een week lang in de bergen met elkaar.

juli 2010

Colofon Maratoura dles Silvrettagruppe is een eenmalige kostenloze uitgave en wordt gedistrubeerd door BLADERMEDIA BV i.o.

redactie

Remko Veenstra M 06.54635240 E remkoveenstra@casema.nl

input

aan deze uitgave hebben meegewerkt: Joop Alberda Rene Baron Leo Driessen Rob Kuiper Remko Veenstra Roeland Weebers

advertenties

Henk-Jan Thesinger T 020-1234567 E e-mailadres

uitgever

deze uitgave is samengesteld door CHP Publications

fotografie

Pieter Boer Paul Born Remko Veenstra

drukkerij

van deventer drukkerij Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/ of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door foto-copieĂŤn, opnamen of enige andere vormen, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.

even voorstellen

4 zes fietsers

elke zomer een week lang fietsen in de bergen met elkaar. Wie zijn het en wat doen ze naast het fietsen. maratoura dles silvrettagruppe

6 route 2010

de route per dag, inclusief de profielen van dertien collen. een zowel de eerste als de buitencategorie. Zes dagen, 666 km. onderkomens

20 eten en slapen

eindigen we vandaag boven op de berg? Pasta of een vermaard regionaal gerecht? profiel van de chauffeur/soigneur

26 wie bestuurt de bezemwagen

Architect Frans Dirks vervult dit jaar de bijzondere dubbelrol van chauffeur en soigneur. Steun en toeverlaat, op tijd op een col met water, cola, sinaasappels, bananen en tomaten. Verbazing naast bewondering, zoeken naar een antwoord op de vraag: waarom?

15 belevenissen tijdens de klim 20 column leo driessen 21 horizon fields 22 รถtzi 24 joop alberda over het belang van sporten rond je vijftigste 25 wat eet je onderweg

even voorstellen

4 zes fietsers

elke zomer een week lang fietsen in de bergen met elkaar.

Wie zijn het en wat doen ze naast het fietsen.

reclame

Jacco

Jacco Beentjes (49), sportman (oa fietsen, hockey en skiën) nam in het najaar van 2002 het initiatief na Roeland’s belevenissen van de Marmot vernomen te hebben.

Jacco is loopbaancoach, trainer en partner bij Perpetuum, (zie www.perpetuum.net).

Jacco is vader van een dochter en een zoon en woont samen in Amsterdam.

Rob

Rob Kuiper (53), enthousiast sporter (fietsen en hardlopen), fiets het hele jaar door. Naast de woon-werkrit van ruim 70 km gaat Rob er regelmatig op uit, alleen of in groepsverband.

Rob ontwikkelt administatieve software voor het midden- en kleinbedrijf (zie www.b-a-c.nl).

Rob woont in Reeuwijk en is getrouwd en vader van twee dochters en een zoon.

Pieter

Pieter de Boer (51), fanatiek sportman (oa fietsen, honkbal).

Pieter’s levenstijl is groots en meeslepend. Warm, emotio en passie kenmerken hem. samen met Rob onze beste klimmers.

Pieter is fotograaf (zie www. pieterboer.com) en barista bij Brandmeester in Amsterdam.

Pieter woont in Amsterdam en is getrouwd en vader van een dochter.

Remko

Remko Veenstra (53), sport drie keer per week (oa fietsen, squash, tennis, zeilen en skiën).

Remko is stedenbouwkundige en partner bij KOW Stedenbouw en Architectuur (zie www.kow. nl). Een specifieke interesse daarbij is het committeren van de betrokken partijen.

Remko is vader van twee dochters en woont samen in Oegstgeest.

Willem

Willem van Merle (50) fiets al zijn hele leven. Maakt tussendoor ‘uitjes’ met zijn fiets naar Rome. Of verkend de mogelijkheden van fietsen in Vietnam.

Zijn (Amsterdamse) droge humor staat garant voor veel uren plezier.

Willem werkt bij de Universiteit van Amsterdam (www.uva.nl).

Willem is levensgenieter en de vrijgezel van het setje.

Roeland

Roeland Weebers (48), sport (oa fietsen, hockey, skiën en schaatsen) wanneer het maar kan. Roeland houdt van uitdagingen en zoekt deze dan ook actief op.

Roeland is trainer en coach op het gebied van gedrag en vaardigheden (zie www.ooooto.nl).

Roeland is vader van een zoon en een dochter en woont samen in Amsterdam.

maratoura dles silvrettagruppe

6 route 2010

Zes dagen, 666 km. De route per dag en de profielen van dertien collen.

zondag 4 juli We beginnen onze fietstocht in Urn채sch, een klein plaatsje gelegen in het kanton Alpenzell-Ausserrhoden.

Dit voor ons onbekende kanton ligt samen met het kanton AlpenzellInnerRhodes midden in het kanton Sankt Gallen, gelegen in het noordoostelijk deel van Zwiterland.

Het kanton Gallen wordt aan de oostzijde begrensd door de Rhein. Aan de noordzijde ligt de Bodensee. In dit overwegend Duitssprekende kanton wonen ruim 113.000 mensen.

Schw채galpass (1278)

Furkajochpass (1761)

Onze eerste pas is de 1.278 meter hoge Schw채galpass, met een maximaal stijgingspercentage van 12%.

Meteen een pas met een verhaal.

Vanuit deze pas kunnen we, met een kabelbaan, direct naar de top van de Santis, een van de best bezochte toppen van Zwitserland met een hoogte van 2502 meter (met een gemiddelde temperatuur van een krappe 2 graden boven nul en bijna 250 cm neerslag per jaar). Ondanks dat de top niet echt hoog aan doet staat zij op de twaalfde positie in de Alpen (en nummer 29 in Europa). De weersomstandigheden zijn er, door de blootgestelde positie, gelijk hoge bergen.

We dalen naar Neu St. Johann (759) in het Thurtal. Hier begint onze

tweede klim. We rijden nu door het kanton Sankt Gallen en gaan oostwaarts naar de Rhein. Eerst via de plaatsjes Unterwasser (910) en het op 1095 meter hooggelegen Wildhaus. In Wildhaus laten we het Thurtal voor wat het is en dalen we bijna 650 meter naar beneden naar Nendeln in het Rijndal. De Rhein scheidt hier Zwitserland van het kleine staatje Liechtenstein.

mische malaise die deze oorlog veroorzaakte, dwong Liechtenstein tot het aangaan van een douane- en monetaire unie met Zwitserland.

Vanaf de Tweede Wereldoorlog, waarin Liechtenstein onder vorst Frans Jozef II neutraal bleef, hebben de lage belastingtarieven het land grote economische groei gebracht.

Liechtenstein was het eerste land ter wereld dat de doodstraf afschafte in In 1699 kocht de Boheemse vorst de praktijk. In 1798 werd de laatste Johan Adam Andreas van Liechtenter dood veroordeelde “terechtstein de heerlijkheid Schellenberg en gesteld”. in 1712 het graafschap Vaduz van de Van Liechtenstein komen we in het graven van Hohenems. Ook kreeg hij Oostenrijkse Vorarlgebergte. De voor een lening van 250.000 gulden derde klim met het hoogteverschil in 1707 een zetel op de vorstenbank van 1.259 meter brengt ons op de van de Zwabische Kreits. Op 23 janu- 1.761 meter hoge Furkajochpass. Al ari 1719 verenigde keizer Karel VI de is de gelijkenis met de eerder door heerlijkheden Vaduz en Schellenberg ons beklommen Furkapass in Zwittot het vorstendom Liechtenstein. serland groot. Gemiddeld 5,7% over Op 12 juli 1806 was Liechtenstein 22 km. Het venijn zit in de staart, met één van de ondertekenaars van de circa 11% in de laatste kilometers (zie Rijnbondakte, waardoor het vorsten- profiel). Na de top is het bijna 1.000 dom zich los maakte van het Heilige meter afdalen naar Öberle/Au. Roomse Rijk en soeverein werd.

Op de eerste fietsdag zullen we circa Tot het einde van de Eerste Werel110 km fietsen en ongeveer 2.300 doorlog had Lichtenstein nauwe hoogtemeters maken (gemiddeld banden met Oostenrijk. De econostijgingspercentage van 4,2%).

maratoura dles silvrettagruppe

Lechtalerlandtage

maandag 5 juli We verlaten Au en kiezen de weg (met wegnummer 200) naar Schoppernau. Als het goed is zien we, wanneer we om ons heen kijken in de buurt van Schoppernau, een kunstproject in wording. Vanaf augustus tot en met april 2012 is het project Kunst op de berg te zien. Honderd gietijzeren afgietsels van het menselijk lichaam staan hier verspreid over 150 vierkante kilometer, allen op een en dezelfde hoogte van 2.039 meter. Lees meer over dit kunstproject, Horizon Fields, elders in deze uitgave (bladzijde 21).

Hochtannbergpass (1679)

Hahntennjochpass (1894)

Na Schoppernau gaan we via de Bregenzerwald Bundestrasse naar Schrรถcken en Warth. Hier raken we bijna een stukje Duitsland aan.

Op weg naar Warth beklimmen we een col van de eerste categorie, de Hochtannbergpass, met een pashoogte van 1.679 m. Het venijn van de beklimming zit in het tweede deel. Het stijgingspercentage klimt hier naar 9% en vijf kilometer voor de pas zelfs over de lengte van een kilometer naar gemiddeld 11% . Over de Lechtal Bundesstrasse (wegnummer 198) fietsen we via het plaatsje Steeg naar Holzgau en Bach. Hierna gaan we richting Eibigenalp. Het is

de hoogste tijd voor de lunch. Later lunchen is onverstandig wanneer we letten op de klim die ons nog te wachten staat.

Na de lunch rijden we verder over de Lechtal Bundesstrasse via H채selgehr naar Elmen. Net voor Elmen slaan we rechtsaf en beginnen we aan de tweede beklimming van deze dag.

Deze Hochtennjochpass, een beklimming naar een hoogte van 1.894 m kent aan het eind een aantal kilometers met een stevig stijgingspercentage (gemiddeld rond de 11%). Dit maakt dat deze col de kwalificatie buitencategorie kent. Rustig de krachten verdelen is hier het advies.

De pas ligt even na het bergdorp Pfafflar en ligt net boven de boomgrens. De beloning is een mooie afdaling. We dalen na de pas over de Hahntennjochstrasse via Tarrenz naar Imst en rijden door het Oberintal naar het kleine plaatsje Oetz.

Op deze tweede fietsdag fietsen we een krappe 110 kilometer en maken we 2.100 hoogtemeters (gemiddeld stijgingspercentage van 4%).

maratoura dles silvrettagruppe

Giorno dei Oetzi

dinsdag 6 juli Vandaag steken we de grens over.

Ons reisdoel ligt in Italië. De kortste route daar naar toe is via de beklimming van de Timmelsjoch. Deze beklimming naar een hoogte van 2.509 meter is er weer één van de buitencategorie. Hiervoor moeten we een groot deel van de dag tegen de zon in fietsen.

We laten Oetz voor wat het is en fietsen richting Umhausen. De beklimming begint vrijwel meteen.

De eerste kilometers gaan geleidelijk omhoog. Dit deel van de tocht bestaat uit mooi alpenlandschap. Na Umhausen fietsen we naar Sölden.

Deze plaats is vooral bekend om zijn wintersportmogelijkheden. De gletsjer van Hochsölden is zelfs een zomerskigebied.

Timmelsjoch (2509)

Na Sölden klimmen we naar Obergurgl en Hochgurgl. In deze omgeving, op de grens van Italië en Oostenrijk is de Ötzi-man gevonden (zie meer over de ötzi-man elders in deze uitgave).

Na Hochgurgl beginnen de laatste en steilste gedeelten van de beklimming. Het terrein is hier behoorlijk onherbergzaam (zie foto).

Gemiddeld negen maanden per jaar is

dit deel van deze bergpas afgesloten.

Afhankelijk van de omstandigheden wordt er medio / eind april begonnen met de weg vrij van sneeuw te maken. Gemiddeld duurt het zes weken voordat de pas geheel sneeuwvrij is.

Dit jaar is de pas op 2 juni geopend.

Bovenop de pas gaan we door een smalle tunnel. Aan de Italiaanse zijde dalen we af naar Merano. Vele haarspeldbochten wachten hier op ons. In het vanouds (sinds 1900) als kuuroord bekend staande Merano koersen we zuidelijk, richting Bolzano. De eerste plaats die we daarna tegenkomen is Lana. In Lana fietsen we nog een klein stukje omhoog naar ons onderkomen voor de dag.

Dit deel is pas na de Eerste Wereldoorlog deel van ItaliĂŤ geworden.

Het Duits wordt hier nog steeds het meest gesprokene en komt voor het Italiaans.

Op deze fietsdag fietsen we rond de 120 kilometer en maken ongeveer 1.800 hoogtemeters (dwz een gemiddeld stijgingspercentage van 3%).

Maratoura dles Silvretta-gruppe

maratoura dles silvrettagruppe

Giorno dei Stelvio bella

woensdag 7 juli We vertrekken en koersen eerst naar het noorden, via de ss238. Via Marlengo fietsen we naar Lagundo. Hier gaan we westwaarts.

Voor vandaag staat de Stelviopas op het schema, een hoogteverschil met Lana van bijna 2.500 meter. Het eerste deel van de tocht gaat door het dal, vals plat omhoog. Pas bij het plaatsje Prato allo Stelvio gaan we echt klimmen.

We lunchen in Silandro, net voor de beklimming. De beklimming van de Stelviopas vanuit de oostkant staat al jaren als wens op ons aller lijstje.

Vanuit de noordzijde hebben we de beklimming in 2004 gedaan.

Steviopass (2757)

In de laatste 1.000 hoogtemeters verandert het landschap van landschappelijk, via vriendelijk groen in onherbergzaam. De weg gaat gestaag omhoog met een fors aantal haarspelden (tornati). Het is te hopen dat de weersomstandigheden mee zitten want het kan hier fors spoken.

De Stelviopas, de een na hoogste Alpenpas, is een waar circus. Hier tref je naast fietser bussen met oudjes en andere dagjes mensen (oa. nonnen uit een naburig nonnenklooster),

maar ook in de ochtend skiers die op de gletser geskied hebben.

Zoveel volk betekent een keur aan kramen voor allerlei snuisterijen. Ook de hamburger heeft hier een plek.

Toch kan je er ook regionale specialiteiten krijgen.

Belevenissen tijdens de klim door de Baron

Ibh ero od minisi. Ed tat prat, commy nim eliquisim dolorercing estrud molent alisim zzrilit luptatue er augiam, sim quam aut prat. Adit in eraessit, conum in utpat. Rud molore dunt augiamcommy nulla am, sit eum venim Na de Stelviopas dalen we af. Eerst quat. Doluptat, vel ulluptat atumnaar de Umbrailpas, daarna linksaf sandre molor irit vero del ullumsan naar Bormio. Een afdaling welke hendit dit nim nissequ iscipit vullaor vooral in het begin erg steil is met sit in hent at.

Usciduis nos alit nostrud mod tat, ruim 30 haarspelden. In de afdaling zitten ook vier/vijf onverlichte boch- cons dolesse tem elesectem aliquis tige tunnels met slecht wegdek. Het modoloreetue vel enim quat laortie etue magnim il eu feu faccum vel is en blijft oppassen tijdens deze ing enim ipsusto con venis nullaore spectaculaire afdaling. magniat, consed tat.

Alis nos el utet lum ex et numsan veIn Bormio slapen we bij een voor lessim num nullamet la accumsan ut ons bekend adres, pension Meuble accum quis am zzriure erostrud eros Dante. Hier hebben we in 2004 ook nis dolorer sum do ex etum ilismod overnacht. olorem iurem dolore con el dionseDe afdaling van de Stelvio en het quam, commolor sum autpatu msanonderkomen in Bormio is het enige deel waar de route van 2004 en 2010 dit nonsed magnit pratumsan vel irit lorer sumsandreet lorper suscinim elkaar overlappen. zzrit praestie commy nulput wisi.

Ibh eugiamet, commodignibh el ilit Op deze vierde fietsdag fietsen we eraese dolobor tincipit alit ut nulputeen krappe 110 kilometer en maken ongeveer 2.700 hoogtemeters (gemi- pate facidunt elit ute veros duip ea ddeld stijgingspercentage van 5,1%). feum quamet iriusci te eugiam, qui ex

maratoura dles silvrettagruppe

Giorno dei passo cinque

donderdag 8 juli Passo di Fascagno (2291)

Passo d’Eira (2210)

Forgola di Livigno (2315)

Berninapass (2323)

Malajopass (1815)

We verlaten Bormio en rijden de ss301 op, richting Livigno. Een reeks kleine plaatsjes passeren we, SanGallo, Premadio, Turri Piano, Seghetto, Piandelvino, Valdidentro en San Carlo, op de Via Livigno. Deze dag hebben we vijf beklimmingen voor de boeg.

De eerste klim is de Passo di Foscagno met een pashoogte van 2.291 meter. Na de pas dalen we ruim twee honderd meter om gelijk de tweede klim, de Passo d’Eira met een hoogte van 2.210 meter te doen. Opnieuw naar beneden, naar Livigno (1.816).

Livigno is een gemeente in de Italiaanse provincie Sondrio (regio Lombardije) en telt 5300 inwoners.

Het wordt ook wel “Little Tibet” genoemd omwille van de vaak zeer koude temperaturen.

We vervolgen onze tocht op de Via Tresenda en fietsen naar de grens met Zwitserland. Hier ligt ook de Forcola di Livigno op een hoogte van 2.315 meter. Na de grens rijden we richting Le Mason en slaan rechtaf, richting het witte meer Lago Bianco en het dorp Ospizio Bernina. Al snel komt de vierde en hoogste klim van de dag in het vizier. Na deze Passo di

Bernina met een pashoogte van 2.323 meter dalen we af naar Pontresina en Punt Muragi. Hier slaan we linksaf, richting het mondaine St. Moritz.

Sankt Moritz is de hoofdplaats van het Engadin en heeft ruim 5.000 inwoners. Het is daarmee de vijfde gemeente van het Zwitserse kanton Graubünden. Het ligt aan het Lej da San Murezzan (Duits: Sankt Moritzer See) tussen de Julierpasweg en de Berninapasweg op een hoogte van 1822m.

Mede door de hoge ligging is het een dure en populaire wintersportplaats met een skigebied. In 1928 zijn er de tweede Olympische Winterspelen gehouden, en in 2003 de Wereldkampioenschappen Alpineskiën. St.Moritz wordt beschouwd als de plaats waar het wintertoerisme begonnen is, eind 19e eeuw. Een hotelier wist een aantal Engelse zomergasten te overtuigen ook in de winter te komen, onder het mom van een zongarantie.

De Engelse elite kwam, en is blijven komen (in het algemeen geldt dat in de Alpen, en zeker in het Engadin, het winterweer veel stabieler is dan ‘s zomers.).

Na St. Moritz rijden we op de Via San Gian naar Silvaplana en houden links aan, richting Sils im Engadin.

Opnieuw passeren we een aantal adembenemende meren. We rijden inmiddels weer omhoog naar de Passo del Maloja met een pashoogte van 1.815 meter de laagste col van deze dag. Vanaf hier beginnen we te dalen het bergdal Val Bregaglia in.

Dit bergdal ligt grotendeels in het Zwitserse kanton Graubünden en voor een klein deel in de Italiaanse regio Lombardije. Het verbindt via de Malojapas (1815 meter) het Engadin met Chiavenna (325 meter) en het Comomeer (202 meter). De ZwitsersItaliaanse grens ligt op 686 meter bij Castasegna. De beek in het Val Bregaglia heet de Mera. De belangrijkste plaatsen zijn Casaccia (1458 meter), Vicosoprano (1067 meter), Stampa (994 meter) en Soglio (1090 meter, boven het dal). Het Val Bregaglia heeft geen bewoonde zijdalen.

Deze fietsdag eindigt in Vicosoprano.

De laatste loodjes dienen zich aan, ons onderkomen ligt even buiten het dorp, een stukje bergopwaarts.

Dagscore: 2.700 hoogtemeters en ongeveer 115 kilometer.

maratoura dles silvrettagruppe

Giorno dei dogona due

vrijdag 9 juli Splügenpass (2113)

Tiefencastel-Valbella (1670)

Op de laatste fietsdag vervolgen we onze weg (wegnummer 3, in Italië ss37) richting Italië. We passeren een aantal alleraardigste kleine plaatsje als Stampa en Soglio. In Italië dalen we naar Chiavenna. We komen door een reeks dorpen als San Barnaba, Villa di Chiavenna en Piuro. In Chiavenna (333) slaan we rechtsaf (ss36), richting Zwitserland. Vanaf hier begint de klim naar de bijna 1.800 meter hoger gelegen Splügenpass.

De Splügenpas is een ruim 2.000 jaar oude pas. Sinds de Romeinse tijd werd de pas gebruikt als verbindingsroute voor goederen naar Italië. Op deze plaats ontstonden herbergen en hotels, waar men zich voor de zware tocht over de pas kon voorbereiden en de paarden kon laten uitrusten.

Aan de Zwitserse kant van de pas ligt op 1450 meter hoogte aan de voet van de pas het plaatsje Splügen. De laatste tientallen jaren heeft het dorp zich tot een klein wintervakantieoord ontwikkeld voor mensen die in alle rust van de natuur willen genieten.

De historische dorpskern is beschermd, en oogt daarom nog steeds zoals honderden jaren geleden, met zijn oude herbergen en patriciershotels.

Na Spl端gen gaan we oostwaarts, richting Sufers. In dit gebied ontspringt een van de twee stromen van de Rijn, de Hinterrhein. We fietsen door via Barenburg, Andeer, Zillis-Reischen en Rongellen naar Thusis. Hier slaan we rechtsaf, richting Lenz. We passeren Sils im Domschleg en Mutten en slaan bij Solis linksaf. Hier klimmen we naar Lenserheide en houden linksaan om de hoofdweg te omzeilen. Via de Voa Davos Lai komen we in Valbella. Nu nog even een klein stukje omhoog om te arriveren in het berghotel.

Op deze laatste fietsdag fietsen we ongeveer 110 kilometers en 3.000 hoogtemeters. Het gemiddelde stijgingspercentage is 5,5 %.

onderkomens

20 eten en slapen

eindigen we vandaag boven op de berg? Pasta of een vermaard regionaal gerecht?

Column Leo Driessen Agnim vel ut wisit prat. Sed magnis dolorper si tis nonsequisim il inci tem dunt ute do conulputatet iriustrud tat. Lumsandipit, sustrud del ullaorem ad eros autpat luptat. Ut venisisl ipsuscing eum nulpute core dipsustrud et delit vulla alis et ad ex ex esequat at vel et, commy nonsectem zzriure tatue er se magnim dolorperilis nos nullum zzriurem zzriuscip enibh essisl erostrud eum vulla consequisim ad elit nos adipsum dolessim ver sum et, susto esed euis eugiam, susto corem eniam velesectetum ad exero od ming ectem estrud magna cons num iniscil ismodion henim inciliquam, conulla facidunt amconsequi tio digna commolo rperiusting et utat.

Equam nostionullan hent aut am ad ea am quat. Ullum eugait vent lum ilit, quisi.

Sumsan utat lutatum sandiat ut ut nullaor suscillaorem non vero diamet lortisit nostrud do consed dolorem et, consed digna aliquip susciliquam venis ero enis dolor ipsustrud tat. Ut at venim vullandipit praesequi tat, sum eriure molor ipisci bla consent iriuscin hendiamcons nullutpatie con vel iuscilis aliquam nit nit, quissi.

Tat lum quis eros adipis dio od ea coreet irillut pationsentMet lan vel dolorem ver in enit lobor sequis nosto dionulp utpatummy niate cor iuscipit lumsan henismodit laore mincidunt praestis augait prat. Nibh essit lore tem zzriure magnit aliqui

nacht

3-4 juli

nacht

4-5 juli

HORIZON FIELDS De regio Vorarlberg is bezig met een culturele opmars. Zo heeft het Kunsthaus Bregenz (KUB) zich sinds de oprichting in 1997 ontwikkeld als toonaangevende vakbeurs van de hedendaagse kunst. Met haar tentoonstellingen en projecten adresseert zij de huidige uitdagingen in de internationale kunstwereld.

Met een beetje geluk zien we al een

Gasthaus Rossfall

Alpengasthaus Edelweiss

De bewogen geschiedenis van Gasthaus Rossfall is een verhaal van de voortgang van de tijden. Was aanvankelijk de betekenis groot (oa als zagerij, later als Alpen Kuurhuis, maar ook als geliefd oord van kunstenaars), deze werd minder door de aanleg van de Schwägalalpstrasse eind jaren dertig van de vorige eeuw.

Nadat in de jaren tachtig door een gasexplosie grote delen van het gebouw instortte is het ‘nieuwe’ Rossfall als ‘Gasthaus mit Saal’ ingewijd.

Het Alpengasthaus Edelweiss is een karakteristiek Oostenrijks pension in het Vorarlgebergte. Vermaard zijn de in de eigen keuken bereide regionale gerechten.

Gasthaus Rossfall is ons eerste onderkomen. Een onderkomen wat geheel past bij de vermaarde Agipfietstoertochten: we slapen met zijn zevenen op een slaapzaal voor elf personen. Dat betekent voor lichte slapers niet altijd een plezier nacht.

Als het waar is wat er over gezegd wordt is het eten hier zeer de moeite waard. Mogelijk zijn we na de ruim 800 km lange reis vanuit Nederland iets minder kritisch zijn. We gaan het zien. En dat het bier ons hier goed mag smaken!

Gegevens:

Gasthaus Rossfall - Urnäsch K. Knechtli und Lisa Borner E rossfall@sunrise.ch T +41713641216

Gegevens:

Alpengasthaus Edelweiss K. Knechtli und Lisa Borner T +436644324840 E info@alpengasthaus-edelweiss.at deel van dit eerste, grootse en unieke kunstproject “Horizon Field” in het Vorarlgebergte. De twee centrale thema’s van het project zijn “zien en gezien worden”, in het bijzonder de relatie van de mens met het alpine landschap. Op een hoogte van 2.039 meter zullen Vanaf augustus 2010 tot en met april 2012 zullen honderd afgietsels van het menselijk lichaam te zien zijn, allen op een hoogte van 2.039 meter. De massief gietijzeren beelden zijn, soms op een onderlinge afstand van 60 meter soms op kilometers,. verspreid over een gebied van 150 vierkante kilometer De Britse kunstenaar Antony Gormley (geboren in 1950) heeft het over een eerbetoon aan een diepe verbinding tussen enerzijds de sociale en geologische ruimte en anderzijds tussen landschap en herinnering.

De Ötzi-man

Hotel 3 Mohren

Pension Georgenhöhe

Het honderd jaar oude hotel in het centrum van Oetz is sinds 1910 in handen van de familie Haid. Het oorspronkelijk in chalet stijl opgetrokken hotel is een karakteristiek traditioneel hotel.

Het is bekend door de vele handgesneden (soms verdiepingshoge) houten lambrizeringen.

Ons vierde onderkomen ligt in het duitssprekend gedeelte van Italië, niet ver van het door ons in 2004 bezochte Albergo Aurora in Tret di Fondo.

Het hotel heeft een eigen welness, met onder andere een sauna en een stoombad.

We hebben in dit hotel de beschikking over drie kamers. Zowel het avondeten als het ontbijt worden in het hotel geserveerd.

Gegevens:

Hotel 3 Mohren Fam. Haid T +4352526301 E fam.haid@hotel3mohren.at

Ötzi is de naam die is gegeven aan de ijsmummie van een man uit de Bronstijd. Twee Duitse amateurbergbeklimmers vonden hem op 19 september 1991 in de Italiaanse Ötztaler Alpen. Hij is de oudste menselijke mummie die in Europa is gevonden. Bestudering van Ötzi, in het bijzonder zijn voeding, kleding, uitrusting en bewapening, heeft kennis opgeleverd over het leven in de nieuwe steentijd, 5300 jaar geleden.

Vooral de koperen bijl die hij bij zich droeg is opmerkelijk.

De mummie lag op het Timmelsjoch in een rotskommetje aan de rand van de gletsjer Niederjochferner in de Ötztaler Alpen aan het eind van het Ötztal, op een hoogte van 3210 meter. De vindplaats ligt vrijwel op Het pension ligt wat hoger en heeft de Oostenrijks-Italiaanse grens en hoewel de mummie eerst in Innseen mooi uitzicht over het dal. bruck (Oostenrijk) belandde, is ze nu te bezichtigen in het Zuid-Tiroler Voordat we in Lana zijn komen we Archeologiemuseum in Bozen in door het befaamde kuur-oord MeraItalië, omdat de vindplek toch net, no (hetgeen betekent: eigendom van 92 meter over de grens, in dat land Mario). Weetje: in 1994 won Marco bleek te liggen.

Pantani hier in de Ronde van Italië (zie bladzijde 2). Ötzi heeft voor wetenschappelijke opschudding gezorgd, toen uit de koolstof-14-datering bleek dat hij Gegevens: uit ongeveer 3150 v.Chr. stamde. De Georgenhöhe mummie is dus honderden jaren ouFam. Margesin der dan de piramide van Cheops. In T +39473561732 tegenstelling tot Egyptische mumE info@georgenhoehe.com mies en andere begraven mensen is Ötzi intact bewaard, net als zijn kledij en de gebruiksvoorwerpen die hij op het moment van zijn dood bij zich droeg. Ötzi kan informatie verschaffen over een tijd in de Europese prehistorie waarover maar heel weinig bekend is. Ötzi was een man van circa 45 jaar, oud voor die tijd. Hij was circa 1,60 m lang. Uit onderzoek blijkt dat hij weinig vet had. Bij leven moet hij zo’n vijftig kilogram gewogen hebben.

Zijn lichaam telt 59 tatoeages. Ze

profiel van de Timmelsjocher ijsmummie

23 Ötzi

werden veroorzaakt door inkervingen in de huid die daarna met koolpoeder zijn ingewreven. Mogelijk ging het hier om een behandeling tegen de artrose waaraan de man leed. In zijn longen bevonden zich deeltjes van de rook van houtskoolvuurtjes. Uit analyse van DNA, van stof en stuifmeelkorrels en van de isotopenverhoudingen in zijn gebit blijkt dat hij zijn jeugd in de buurt van het huidige dorp Feldthurns ten noorden van Bozen doorbracht, maar later in valleien een kilometer of vijftig noordelijker ging wonen. Zijn kleding was nog gedeeltelijk intact en bleek verrassend goed aangepast aan de eisen van het klimaat in de Alpen. Hij droeg complexe, gevoerde schoenen. In zijn maag-darmstelsel bevonden zich de resten van twee maaltijden. De laatste was er een van edelhertenvlees en eenkoorn, een primitieve tarwesoort. De voorlaatste was er een van steenbokvlees.

In de maaltijd zaten stuifmeelkorrels passend bij een naaldbos op middelmatige hoogte. Ötzi had donkerbruin tot zwart haar, dat op een lengte van circa acht centimeter was afgeknipt.

Hij droeg een baard. Hij had geen luizen, maar in zijn kledij zijn wel twee vlooien gevonden. Zijn voor die tijd hoge leeftijd en de voorwerpen die hij bij zich droeg, vooral de kostbare koperbijl en de berenmuts, wijzen erop dat hij een zekere status moet hebben gehad. Ötzi werd vermoedelijk het slachtoffer van een jachtongeval of gewapend conflict. In zijn borstkas is bij de linkerschouder (pas een paar jaar na de vondst) een vuurstenen pijlpunt ontdekt die aanvankelijk bij eerder CT-onderzoek niet was opgemerkt.

De bijhorende wond links op de rug is “vers”. De schacht van de pijl was verwijderd, de pijlpunt is blijven steken. De long is niet geraakt.

Men nam aanvankelijk aan dat het schot niet onmiddellijk dodelijk was, wordt vervolgd op bladzijde 27

het belang van sporten als je rond de vijftig bent

24 Joop Alberda

Num quam at. Er iurem dolore magnim dolorper ipit adigna atue eraeseniat il ullaore ming elestio dit ate venim zzriliquate tet autet, vulputet iure conullutpat. Nosto et vel dipit augait eum iusto dipsusto commy num num nonum velisl do odigna feuis non eugait dolum zzrit ad tat. Ud dolorero od tatem vel ullumsa ndionsectet wisl inibh eraestio ero odolenibh eu feu faccum aliqui blandiam ipisl irilla faciduisl delis alit veliquis nostisl utpat. Sequat iure dio consequis accummod el ute dolorpe rillam in volor sum augiamet, conse tatum in vel delit aut at dolobor se conse feum iustrud modolut atumsandrem zzrit nibh exer alit la ad mod tem velismod tis aliquam conulpu tpatinc illaore ea facilit, venibh ex enibh eum ilit nismod mincidunt veros el utpatin utat.

In henim qui tatuero odipisci tio odipsuscilla aut nim nim zzriurem qui tio exer seniam augait iriusci elenim velissequis digna faccum velis am, sum ero delesenit volorper sit lum velismolor at ulla feui tio dipsustie et ut velenim augait, sed tatem zzriusciduis augait wissequis nit estis eugue dolent at in etum nostrud ea adit nulla faccum verci eratio odionullum autat.

Re eraesequis do dolendrem zzriusci blandre feu feugait laore do odiam, veliquam iriliqu ismodol esendre diamet doloreet, suscipit lorem zzriure modio conum nonsecte dunt digna faccum dolutat esto eriure velit ing etum zzriurem adip exercilis elis niamet dolendi atuercilit alit vel ex euisim quat, vulla aliquam zzril eui tem veliquis nit lor sum vendre mod erit amcon ulputat dolent aliquip sumsandre te elissed dunt wisi tatem dolor ad magnit, susto dolor sum nim ipsumsan exero ex exerit ut duis nos et, summy non eugue commy nulput nonsequat prat wis enibh eugue erosUsci tatissenim velisim vel ute exercing et prat vel utpate ver sim aliquatio od exeros eum velit lut ullandre magnim volorpe raessequisl dolore faccum vulpute modit lum dipsuscil ectet aliquat nos nummy non hendipit amet nisit ad tat la feugait nulla feugiamconum il in vulla feugait

nacht

7-8 juli

Herberg Meuble Dante

nacht

8-9 juli

Hotel Pranzaira

Het hotel ligt 2 km buiten Vico-sopraHet knusse ietwat krappe hotel in het centrum van Bormio (1.217) is een no op 1.200 meter hoogte. en ligt aan een historisch voetpad dichtbij oude bekende. de Albigna berggondel.

De herberg Dante ligt in het centrum Vicosoprano (1.071) is een kleine van Bormio, slechts twee stappen gemeente (479 inwoners) in het verwijderd van het centrum van Zwitserse bergdal Val Bregaglia.

Rome en het voetgangersgebied.

Tot de gemeente behoort naast de hoofdplaats Vicosoprano ook het gehucht Lobbia. Ten zuiden van Vicosoprano verheft zich de 3378 meter hoge Cima di Castello. Hierop ligt de grote Albignagletscher. Aan de voet van deze ijsmassa ligt het stuwmeer Lago di Albigna.

Vicosoprano telt een aantal patriciĂŤrshuizen waarvan enkele beschilderd zijn. Het raadhuis dateert uit 1583.

Bijzonder is de schandpaal die nog steeds aan het gebouw bevestigd is.

Het dorp telt twee kerken, de San We hebben in de herberg drie tweep- Cassiano (14de eeuw) en TrinitĂ (18de ersoonskamer en een eenpersooneeuw). skamer geboekt. Het avondeten In het hotel hebben we een famidoen we ergens in Bormio, het ontliekamer en een tweepersoonskamer bijt krijgen we in de herberg zelf. geboekt compleet met avondeten en ontbijt.

Het centrum van dit typische ruim 4.000 zielen tellende bergplaatsje heeft zijn middeleeuwse karakter goed weten te behouden. Enkele belangrijke gezichtsbepalende gebouwen zijn de stadstoren met zijn zwaluwkantelen, de kerk San Gervasio e Protasio, het Palazzo de Simoni waarin het stadskantoor gevestigd is en de kerk San Vitale met zijn ranke klokkentoren.

Gegevens:

Herberg Meuble Dante Frau Claudia T +39342901329 E dante@bormio.it

Gegevens:

Hotel Pranzaira Fam. C. u. W. Elsmann T +41818221455 E info@pranzaira.ch

nacht

9-10 juli

Berghotel Sartons Op 1.660 meter hoogte ligt het gemakkelijk bereikbare berghotel Sartons, ingebed in de mooie Lenzerheider Bergwelt. Het berghotel Sartons heeft een respectabele historie, die terug gaat naar het jaar 1928. Wat op deze plek begon als een weekendhuis groeide door de opkomende skimarkt van de skiregio Lenzerheide Valbella.

De huidige uitbater begon in 1995 met het pachten van het hotel. In 2001 kon hij het hotel kopen en werden een aantal moderniseringen doorgevoerd.

Met de verbouwingen is het oude karakter gebleven. De vele houten lambriseringen en wandafwerkingen geven het hotel zijn eigen unieke en karakteristieke sfeer.

In de verre omgeving is het fraaie zonneterras bekend.

We hebben in het berghotel vier tweepersoonskamers geboekt.

Zowel het laatste avondmaal als het ontbijt van deze tocht eten we in het hotel.

Gegevens:

Berghotel Sartons Dominik Schäfer T +41813841193 E info@berghotelsartons.ch

profiel van de chauffeur/soigneur

26 wie bestuurt de bezemwagen

Frans

waarom?

Als groep kiezen we voor elke toer een nieuwe chauffeur. Frans zijn voorgangers waren in 2004 Jacques Beentjes, in 2006 Paul Born en in 2008 Hans Koning.

Frans Dirks (52), fanatiek zeiler en motorrijder, is chauffeur en soigneur in 2010. Frans is architect en collega van Remko.

Frans heeft ervaring met bijzondere groepen. Zo reed hij een aantal jaren geleden zelf met een oude Indian, een motormerk uit het midden van de vorige eeuw, met een groep in de Himalaya. Ook was hij nog niet zo heel lang geleden met een groep in de uithoeken van Marokko.

Frans is vader van een dochter en een zoon en woont samen in Den Haag.

Architect Frans Dirks vervult in 2010 de bijzondere dubbelrol van chauffeur en soigneur. In die rol ben je steun en toeverlaat. Je moet op tijd klaar staan boven op elke col met water, cola, sinaasappels in achste partjes, bananen of halve tomaten.

Verbazing naast bewondering, zoeken naar een antwoord op de vraag: jacques, chauufeur

Ötzi -vervolg van bladzijde 23

2004

maar dat het mogelijk vele uren of dagen later in combinatie met uitputting wel tot zijn dood heeft geleid.

Naast de schotwond had Ötzi een snijwond aan zijn rechterhand en een hoofdwond. Er zijn bloedsporen gevonden op zijn wapens en zijn In 2008 brak de voorste derailkleding. DNA-onderzoek lijkt erop te leur van Rob. Doorfietsen was niet wijzen dat de bloedsporen van vier mogelijk, vervanging nood-zakelijk. verschillende personen komen. Een De chauffeur van 2008 zocht met theorie is daarom dat Ötzi zich tegen hulp van zijn dochter in Nederland een fietsenmaker, alwaar de Shimano een aantal vijanden heeft moeten verdedigen. Daarbij kan hij zijn pijlen “umwerfer” vakkundig vervangen verschoten hebben en zijn boog verwerd. Anderhalve dag later was het loren zijn. Mogelijk had hij met opzet opnieuw raak. De as van hert achterdeze moeilijke weg over de bergen wiel van Pieter was niet bestand uitgezocht om aan zijn vijanden te tegen de kracht van Pieter op een ontkomen. Dat zou dan gelukt kunhelling van 24%. Als chauffeur ben je nen zijn, want hij is niet beroofd van dan van grote waarde. zijn voor die tijd kostbare bijl. Hij zou zich nog zelf in het rotskommetje De kleur van de bus krijgt al snel een geïnstalleerd hebben. Hij zette zijn eigen betekenis voor onze fietsers. rugzak, onafgewerkte boog en bijl Een glimp van de bus betekent dat tegen de rotswand, en legde de pihet hoogste punt binnen handbereik jlkoker op een horizontaal stuk rots. is. Soms is de bus ook pure noodzaak. Zijn mes had hij in de hand. Voorover Vele hooggelegen passen maken het geleund tegen een rotsblok zou de voor de afdaling noodzakelijk wat man gestorven zijn. extra kleding tijdelijk aan te doen.

Recenter onderzoek suggereert echter dat de pijlwond spoedig Een heel enkele keer kan de bus ook gevolgd werd door de hoofdwond, uitkomst bieden. Zo is het twee keer die mogelijk met een steen is toegevoorgekomen dat bij zware regenval bracht, of door een val op de rots. de toevlucht is gezocht in de bus. De Vóór zijn overlijden zou Ötzi op zijn bus is dan ook zo groot dat naast de buik gelegd zijn en zou iemand, hetzij vriend of vijand, getracht hebben de zes fietser en de chauffeur alle zes fietsen en de bagage van allen er ook pijl uit de wond te trekken. nog in past.

Bron: Wikipedia paul, chauufeur

2006

hans, chauufeur

2008