Η Δημογεροντία και η Τμηματική Εφορεία Ρεθύμνης

Page 1

12

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΔΕΚEMBΡΙΟΥ 2020

H Δημογεροντία και η Τμηματική γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ Ζ. ΠΑΠΙΟΜΥΤΟΓΛΟΥ

Εφορεία Ρεθύμνης

papioan66@gmail.com

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι χριστιανοί της Κρήτης βρίσκονταν κάτω από την απόλυτη εξουσία όχι μόνο του Τουρκικού κράτους και των αξιωματούχων του, αλλά και των απλών Οθωμανών υπηκόων, που μπορούσαν, χωρίς καμιά συνέπεια, με την παραμικρή αφορμή, να στερήσουν περιουσία, τιμή και ζωή των χριστιανών ραγιάδων. Μόνο κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια του 19ου αιώνα παραχωρήθηκαν στους χριστιανούς της Κρήτης κάποια προνόμια, που κι αυτά όμως σύντομα ανακλήθηκαν ή καταπατήθηκαν. Η πρώτη μορφή αυτοδιοίκησης που εμφανίζεται στην Κρήτη κατά την περίοδο της ύστερης Τουρκοκρατίας ήταν αυτή των Δημογεροντιών. Με φιρμάνι του 1858 προβλέφθηκε η ίδρυση και λειτουργία Δημογεροντίας στις έδρες των τριών Διοικήσεων, δηλαδή στα Χανιά στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο. Αργότερα με τον Οργανικό Νόμο του 1868 ενισχύθηκε και επιβεβαιώθηκε ο θεσμός των Δημογεροντιών και μάλιστα, με την αύξηση των Διοικήσεων του νησιού σε πέντε, αυξήθηκε παράλληλα σε πέντε και ο αριθμός των Δημογεροντιών με την προσθήκη των Δημογεροντιών Λασιθίου (με έδρα τη Νεάπολη) και Σφακίων. Ο αριθμός των μελών κάθε Δημογεροντίας κυμαινόταν από 5 μέχρι 7 μέλη ανάλογα με τον πληθυσμό της περιοχής. Πρόεδρος ήταν ο οικείος Μητροπολίτης, ενώ τα υπόλοιπα μέλη αναδεικνύονταν από εκλεκτορικά σώματα, που τα αποτελούσαν εκπρόσωποι των διαφόρων επαγγελματικών τάξεων. Οι υποψήφιοι θα έπρεπε να είναι έγγαμοι, τουλάχιστον 35 ετών και να έχουν κτηματική περιουσία άνω 50.000 γροσίων. Οι Δημογεροντίες είχαν αρμοδιότητα επί θεμάτων κληρονομικού και οικογενειακού δικαίου, παιδείας και κοινωνικής πρόνοιας. Επίσης διαχειρίζονταν (μέσω της Ορφανικής Τράπεζας) τις ορφανικές περιουσίες, δηλαδή τις περιουσίες των ορφανών από πατέρα ανήλικων παιδιών μέχρι αυτά να ενηλικιωθούν. Επειδή το φιρμάνι του 1858 με το οποίο συστάθηκε ο θεσμός των δημογεροντιών στην Κρήτη, δεν προέβλεπε λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας τους, εκπρόσωποι των Δημογεροντιών Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Χανίων συναντήθηκαν στο Ηράκλειο τον Δεκέμβριο του 1862 και κατήρτισαν τον «Εσωτερικό Διοργανισμό (Κανονισμό) της Δημογεροντίας» που προέβλεπε αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργούσε στο εξής1. Γενικά μπορούμε να πούμε πως η Δημογεροντία ήταν η ανώτατη πολιτική αρχή των χριστιανών του τόπου και αναδείχτηκε βοηθός και προστάτης τους σε όλα τα θέματα που τους απασχολούσαν.

(Με αφορμή μια φωτογραφία) Εικ. 1: Οι σφραγίδες της Δημογεροντίας κατά χρονολογική σειρά. Οι δύο πρώτες φέρουν τις χρονολογίες 1858 και 1868, ενώ η τρίτη, που δεν φέρει χρονολογία, βρέθηκε σε έγγραφο του 1872.

ήλ Χανιωτάκης (1870), Χαράλαμπος Α. Καλοειδάς Α. (1887), Αριστείδης Παππαδάκης (1895) και Αντώνιος Σκουλούδης (1895). Τους δημογέροντες πλαισίωναν και βοηθούσαν στο έργο τους ένας γραμματέας και ένας κλητήρας. Πρώτος Γραμματέας της Δημογεροντίας υπήρξε ο Διογένης Μοσχοβίτης,4 ο οποίος υπηρέτησε ως ελληνοδιδάσκαλος στα σχολεία της πόλης και σκοτώθηκε κατά το 1868 μεσούσης της μεγάλης Κρητικής επανάστασης. Η Εφορεία των Κοινών της Πόλεως Καταστημάτων Παράλληλα με τη Δημογεροντία Ρεθύμνης υπήρχε και η «Εφορεία των κοινών της πόλεως καταστημάτων» ή «Τμηματική Εφορεία», όπως λεγόταν για λόγους συντομίας. Αντίθετα με τη Δημογεροντία, από το αρχείο της Εφορείας σώθηκαν εννέα χειρόγραφοι κώδικες τους οποίους δημοσίευσε ο αείμνηστος καθηγητής Ν. Β. Δρανδάκης5 και ο π. Χαράλαμπος Καμηλάκης.6 Ιδρύθηκε το 1862 και λειτουργούσε μέχρι το 1881 κάτω από την εποπτεία της Δημογεροντίας. Η αρμοδιότητά της –όπως το λέει και ο τίτλος της– ήταν επί των κοινωφελών ιδρυμάτων της πόλης, δηλαδή επί των σχολείων και του νοσοκομείου. Μετά το 1881 μέχρι τη Μεταπολίτευση είχε αυτόνομη λειτουργία με αποκλειστική αρμοδιότητα επί των θεμάτων της εκπαίδευσης του τόπου. Η θητεία της ήταν διετής και απαρτιζόταν αρχικά από έξι μέλη και στη συνέχεια από πέντε ή και τέσσερα. Πρόεδρος ήταν και εδώ ο εκάστοτε επίσκοπος με πρώτον στη σειρά τον Καλλινικο Νικολετάκη. Για τον σπουδαίο αυτόν Δεσπότη με το σημαντικό έργο ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Μιχ. Πρεβελάκις7 διασώζει ένα ανέκδοτο που δείχνει τον φιλοπαίγμονα χαρακτήρα του Επισκόπου, αλλά και τον αγώνα του να συγκεντρώσει χρήματα υπέρ τω κοινωφελών ιδρυμάτων του τόπου: …Περιήρχετο οὗτος Σάβ-

βατόν τι μετά των Ἐφόρων άνά τά ἐμπορικά καταστήματα της πόλεως συλλέγων, ὡς συνήθως ἐποίει, εἰσφοράς τῶν πολιτών ὑπέρ τῶν Κοινῶν τῆς Πόλεως Καταστημάτων. Εἰσῆλθε και εἰς τό ἐμπορικόν ἑνός πολίτου, καλοῦ κἄγαθοῦ μέν κατά τά ἄλλα, φύσει δε φιλοχρημάτου καί ἐλαχίστην ἤ μικράν τήν συμβολήν του ὑπέρ τῶν κοινῶν. Ἔτυχεν οὗτος νά κάμῃ τήν μέτρησιν τῶν χρημάτων του καί νά ἔχῃ ἐπί τοῦ γραφείου του παρατεταγμένας πολλάς στήλας ταλλήρων, ὅταν ὁ Ἐπίσκοπος μετά τῶν ἀκολούθων εἰσέβαλον. «Πόσας στήλας ἀπ’ αὐτάς θά δώσητε διά τήν Ἐκκλησίαν καί τά Σχολεῖα μας;», ἠρώτησεν φιλοπαιγμόνως ὁ Ἐπίσκοπος. «Ὅσας θέλετε», ἀπήντησεν ὁ ἔμπορος, βέβαιος ὤν ὅτι ἡ δήλωσίς του αὕτη δέν θά ἐλαμβάνετο τοῖς μετρητοῖς. Ὁ Ἐπίσκοπος, καλός καί γρήγορος, ἐπῆρε μίαν στήλην ἐκ δέκα ταλλήρων καί ἔρριψεν αὐτά εἰς τόν κορβανάν. Ὁ ἔμπορος ταραχθείς, ἀλλά καί θέλων νά κρατήσῃ τό πρᾶγμα ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς ἀστειότητος εἶπεν εἰς τόν Ἐπίσκοπον: «Δέν θά πάρῃς ἄλλα;». «Νά πάρω; Ἄς πάρω ἄλλο ἕνα σωρουλάκι», ἀπήντησε ὁ Ἐπίσκοπος καί λαβών ἔρριψεν ἄλλην μίαν στήλην ταλήρων εἰς τό κυτίον τοῦ ἐράνου, εὐχαριστῶν δέ ἠθέλησε νά ἐξέλθῃ. Ἀλλ’ ὁ ἔμπορος ἔξαλλος πλέον ἀπό όργήν καί θυμόν καί έλπίζων ἴσως άκόμη εἰς την ἀπόδοσιν τῶν ἀνειλημμένων ταλλήρων ὠρύετο καί έφώναζε: «Πάρε κι’ ἄλλα νά χορτάσῃς πάρε!». Ὁ Ἐπίσκοπος ψύχραιμος ὅλως καί μειδιῶν: «Φθάνουν αὐτά φθάνουν, μόνον ὁ Θεός καί ἡ χάρις τῆς Θεοτόκου νά σοῦ τά εύλογῇ». Καί ταῦτα εὐχόμενος ἐξήρχετο ἅμα τοῦ ἐμπορικοῦ, ένῶ ὁ ἔμπορος συνώδευε τόν ἀπερχόμενον Ἀρχιερέα καί τήν ἀκολουθίαν του οὐχί βεβαίως μέ εὐχαριστίας καί κολακευτικούς λόγους. Πλην του Επισκόπου άλλα μέλη της Εφορείας που συναντήσαμε σε διάφορα κείμενα είναι οι: Αγγελιδάκης Μάρκος (1862), Ασκουτσάκης Χαρίλαος (1868), Βαρούχας Λεωνίδας Σ. (1871), Βεβελάκης Αντώνιος Χ. (1862),

Η Δημογεροντία Ρεθύμνης Δυστυχώς το αρχείο της Δημογεροντίας Ρεθύμνης δεν σώθηκε, όπως άλλωστε και άλλα αρχεία του Ρεθύμνου2, έτσι η σύνταξη αυτού του δημοσιεύματος στηριζόμαστε υποχρεωτικά σε ψηφίδες κατεσπαρμένες εδώ κι εκεί. Η θητεία της Δημογεροντίας ήταν διετής και απαρτιζόταν από πέντε μέλη: 1) Τον τοπικό Επίσκοπο, 2) Τον ένα από τούς δύο χριστιανούς δικαστές του μικτού δικαστη­ρίου, 3) Το ένα από τα δύο μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Τμήματος (Νομού) και 4) Δύο εκπροσώπους των επαρχιών. Πρώτος πρόεδρος υπήρξε ο επίσκοπος Καλλινικος Νικολετάκης (1838-1868)3 και ακολούθησαν στην προεδρία οι επίσκοποι Ιλαρίων Κατσούλης (1889-1880) και Ιερόθεος Μπραουδάκης (1882-1896). Άλλοι δημογέροντες που συναντάμε σε διάφορα κείμενα είναι οι: Μιχαήλ Τσουδερός (1862), Ανδρέας Καθαράκης (1862), Δημήτριος Γ. Σακόρραφος (1863), Ιωάννης Μ. Βολανάκης (1863), Λεωνίδας Π. Ματθαιουδάκης (1870), Εμμανουήλ Ν. Πορτάλιος (1870), Μιχα-

ΕΙΚΟΝΑ 2: Το λογότυπο και η σφραγίδα της Τμηματικής Εφορείας

Βερνάρδος Νικόλαος Γ. (1883), Βούλγαρης Ιωάννης (1892,1893), Δάνδολος Αντώνιος M. (1887,1890), Δάνδολος Νικόλαος Γ. (1862), Δάνδολος Στυλιανός Ν. (1873,1883), Δρανδάκης Βασίλειος Γ. (1873), Δρανδάκης Νικόλαος (1869), Ζανιδάκης (ή Τζανιδάκης) Δημήτριος Κ. (1883,1885,1887), Ζαχαράκης Ε. (1894), Καλομενόπουλος Δημήτριος Γ. (1864), Καλομενόπουλος Ιωάννης Δ. (1889, 1890, 1893, 1894), Καλομενόπουλος Ιωάννης Α. (1868), Καλομενόπουλος Ιωάννης Μ. (1869), Καυγαλάκης Ιωάννης (1894), Κορωνάκης Ιωάννης (1865), Κορωνάκης Στυλιανός (1864), Κούνουπας Χαράλαμπος Ι. (1873,1892), Λαμπρόπουλος (Μουσούρος) Στυλιανός (1862), Μανουσά-

ΕΙΚΟΝΑ 3: Ο Καλλίνικος Νικολετάκης σε λεπτομέρεια φορητής εικόνας του Αντ. Βεβελάκη έτους 1857.

κης Βασίλειος (1865), Μανουσάκης Δημήτριος (1869), Παπαδάκης Αριστείδης Π. (1868,1871), Παπαδάκης Εμμανουήλ Π. (1864,1869), Παπαδάκις Θεμιστοκλής Γ. (1883,1887, 1889, Πατρικαλάκης Εμμανουήλ (1864), Πενθερουδάκης Χαράλαμπος (1871), Πετυχάκης Μίνως Εμμ. (1889,1890), Πετυχάκης Στυλιανός Π. (1865,1868), Σαριδάκης Γεώργιος (1864,1871), Σιγανός Ιωάννης (1862), Σκουλούδης Μάρκος (1873), Τσιριμονάκις Χαρίδημος (1868), Τσουδερός Ιωάννης (1892,1893), Χαμαράκης Χρήστος Δ. (1862,1873), Χιονάκης Δημήτριος Μ. (1865), Ψαρουδάκης Κωνσταντίνος (1864). Πού στεγαζόταν η Δημογεροντία και η Εφορεία; Ενώ, σε γενικές γραμμές, γνωρίζουμε τη δράση της Δημογεροντίας και της Τμηματικής Εφορείας, δεν γνωρίζουμε, ή τουλάχιστον δεν προκύπτει από κάπου σαφώς, πού ακριβώς στεγάζονταν. Το μόνο που προκύπτει από διάφορες αναφορές είναι ότι στεγάζονταν κάπου


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Η Δημογεροντία και η Τμηματική Εφορεία Ρεθύμνης by Ρέθεμνος - Rethemnos - Issuu