20
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2021
Η προετοιμασία και η έναρξη
της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη σουν τον απόπλου τους, ώστε να προλάβουν να τα κατασχέσουν και να επιδοθούν στο πλιάτσικο. Σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση, οι δυο παράτολμοι ναυτικοί, γνωρίζοντας τι τους περίμενε αν οι Τούρκοι ανακάλυπταν τα λιγοστά πολεμοφόδια που είχαν προμηθευτεί, κατόρθωσαν να αποπλεύσουν το βράδυ, εγκαταλείποντας την άγκυρα του σκάφους μέσα στο λιμάνι από τη βιασύνη τους. Το καράβι πέρασε από την Τήνο όπου αποβίβασε τον Τσελεπή και επέστρεψε ταχύτατα στα Σφακιά. Οι δύο ναυτικοί ανέφεραν στους πρόκριτους των Σφακίων τις εξελίξεις που είχαν πληροφορηθεί.
Νίκος Δερεδάκης* Οι περισσότεροι από εμάς, ακούγοντας για την επανάσταση του 1821, έρχονται στο νου μας οι περιοχές του Μωριά και της Ρούμελης και ήρωες όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Παπαφλέσσας, ο Κανάρης, ο Μιαούλης η Μπουμπουλίνα και τόσοι άλλοι. Για την Κρήτη, οι γνώσεις μας είναι αρκετά περιορισμένες, όχι λόγω έλλειψης ιστορικών πηγών, αλλά επειδή η Μεγαλόνησος δεν ευτύχησε να συμπεριληφθεί στο πρώτο ελληνικό κράτος και ως εκ τούτου τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τη μεγάλη επανάσταση, δεν αναφέρονται στις μεγάλες γενικές Ιστορίες και ιδίως στην Ιστορία που διδάσκεται στο ελληνικό σχολείο. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι στην Κρήτη η επανάσταση του 1821 δεν εξαπλώθηκε απ’ άκρη σ’ άκρη σε όλο το νησί και δεν σημείωσε σημαντικές επιτυχίες, παρόλες τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούσαν.
Η κατάσταση στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη Η Κρήτη ήταν η νοτιότερη επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αποκομμένη από την ηπειρωτική Ελλάδα. Δεν διέθετε μεγάλο εμπορικό στόλο, που να είχε μετατραπεί σε πολεμικό κατά τα πρότυπα των Υδραίων και των Σπετσιωτών. Οπότε ήταν εύκολη η από θαλάσσης μεταφορά και απόβαση τουρκικών στρατευμάτων και πολεμοφοδίων. Ήταν σε απόσταση αναπνοής από την Αίγυπτο, μεγάλο και ισχυρό σύμμαχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η αναλογία κρητικού και μουσουλμανικού στοιχείου ήταν περίπου μισή-μισή. Διοικητικά η Κρήτη είχε τρεις πασάδες (σε Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο, με ανάλογο ισχυρό στρατό) σε σύγκριση με τη μεγαλύτερη σε έκταση Πελοπόννησο που είχε μόνον ένα. Τα τάγματα των Γενιτσάρων (Φ1) (Αυτοκρατορικών και Κρητικών) ήταν τα μεγαλύτερα σε πληθυσμό, αλλά και σε αγριότητα από κάθε άλλη τουρκοκρατούμενη περιοχή. Η ιδιότυπη-μοναδική στα ελληνικά δεδομένα της εποχής- ύπαρξη της μεγάλης κοινότητας των Τουρκοκρητικών (Κρητικοί στην καταγωγή, στη γλώσσα, τα ήθη
Φ2. Κρητικός επαναστάτης του 1821.
Η Συνέλευση στα Γλυκά Νερά
Φ1. Αυτοκρατορικοί Γενίτσαροι σε παρέλαση στην Κωνσταντινούπολη.
και έθιμα αλλά μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα) δημιουργούσε μια περίπλοκη κατάσταση. Τέλος, ήταν νωπές ακόμη οι ωμότητες και οι καταστροφές στο νησί από την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770.
Φιλική Εταιρεία και Κρήτη Η Φιλική Εταιρία, που είχε ιδρυθεί στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, με σκοπό την οργάνωση της μεγάλης Επανάστασης, δεν φαίνεται να έδωσε μεγάλη σημασία στην προετοιμασία της στην Κρήτη. Για τον λόγο αυτό στάλθηκαν στο νησί μόνο δευτερεύοντα, στην ιεραρχία, μέλη1 για τη μύηση των Κρητικών. Αλλά κι αυτοί ήταν ελάχιστοι, με αποτέλεσμα να μην έχει μυηθεί στην Εταιρεία μεγάλος αριθμός Κρητών. Επίσης, από το ταμείο της Φιλικής Εταιρείας, από το οποίο θα αγοράζονταν όπλα και πολεμοφόδια, φαίνεται ότι είχε αποκλειστεί η Κρήτη, τουλάχιστον στην αρχή του αγώνα. Τέλος, η Φιλική Εταιρεία ουδέποτε έστειλε μήνυμα στην Κρήτη για την ακριβή ημερομηνία έναρξης του αγώνα. Οι Κρήτες πληροφορήθηκαν την έναρξη της επανάστασης από τυχαία γεγονότα.
Η αναγγελία της Επανάστασης στην Κρήτη Κανείς δεν γνώριζε στο νησί την ακριβή ημερομηνία έναρξης της επανάστασης. Το μόνο που γνώριζαν, οι μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία, ήταν ότι μια συμβολική ημερομηνία θα ήταν αυτή της 25ης Μαρτίου. Οι Σφακιανοί, για να είναι έτοιμοι, αρχές του Μαρτίου του 1821, έκαναν μυστικό έρανο μεταξύ τους και με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν φόρτωσαν με διάφορα αγαθά το μπρίκι2 του Παπά Πωλάκη από την Ανώπολη Σφακίων. (Φ3) Σε αυτό επιβιβάστηκαν οι καπετάνιοι Μάρκος Δασκαλάκης και Ανδρέας Λαδάς, παίρνοντας μαζί τους ως οικονομικό διαχειριστή τον Γεώρ-
Μαθαίνοντας τις εξελίξεις οι Σφακιανοί, και ενώ, ήδη, η επανάσταση είχε ξεσπάσει στην Πελοπόννησο, συγκάλεσαν ολιγομελή σύσκεψη των προκρίτων και των καπεταναίων των Σφακίων, την Μεγάλη Πέμπτη, στις 7 Απριλίου, στα Γλυκά Νερά3, για να αποφασίσουν τις επόμενες κινήσεις τους. Η αποτυχία της επανάστασης του Δασκαλογιάννη το 1770 είχε γίνει μάθημα στους Σφακιανούς και δεν ήθελαν να επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Η ημέρα του Πάσχα, που ήταν τέσσερις μέρες μετά, έδωσε την ευκαιρία στους Σφακιανούς να εξαλείψουν τα πάθη, τις διαφορές και τις φιλοδοξίες μεταξύ των μεγάλων οικογενειών, ώστε όλοι μαζί, ενωμένοι, να κατέλθουν στον κοινό αγώνα. Παράλληλα, ειδοποιήθηκαν, με μεγάλη μυστικότητα, όλοι οι μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία Κρητικοί, ότι οι μεγάλη επανάσταση είχε ξεσπάσει και να είναι έτοιμοι για τον γενικό ξεσηκωμό του Νησιού.
Η Γενική Συνέλευση στο Λουτρό Στις 15 Απριλίου έγινε μεγάλη Γενική Συνέλευση των Σφακιανών στο Λουτρό4. Σύμφωνα
Φ3. Μπρίκι. Πλοίο που χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην επανάσταση του 1821.
Ο οπλισμός των Κρητικών τις παραμονές της επανάστασης Η οπλοφορία των Κρητικών απαγορευόταν σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στο νησί. Η υποψία ύπαρξης οπλισμού από κάποιον Κρητικό, ακόμα κι αν αυτό το όπλο ήταν παλιό και αχρηστευμένο, μπορούσε να οδηγήσει τον ιδιοκτήτη του στην αγχόνη και ίσως και όλη του την οικογένεια. Όπλα κατείχαν, παράνομα, οι κάτοικοι των ορεινών και απομακρυσμένων περιοχών, κυρίως των Σφακιών, για την προστασία τους από τους ληστές και για κυνήγι. Τα πολεμοφόδια, όμως, ήταν δυσεύρετα, αφού δεν υπήρχαν στο νησί μπαρουτόμυλοι όπως στη Δημητσάνα της Πελοποννήσου. Έτσι, την πυρίτιδα, το μολύβι και το ειδικό χαρτί, έπρεπε να την παραγγείλουν και να την προμηθευτούν από το εξωτερικό, μέσω κάποιου πλοίου που θα ταξίδευε. (Φ2) Τις παραμονές, λοιπόν, της επανάστασης του 1821 υπήρχαν όλα κι όλα στο νησί 1.200 τουφέκια, τα 800 από τα οποία βρίσκονταν στα χέρια των Σφακιανών και τα υπόλοιπα στα χέρια ορεσίβιων Κρητών, κυρίως της δυτικής Κρήτης.
γιο Τσελεπή, εγγονό του ήρωα Δασκαλογιάννη. Η εντολή που είχαν ήταν να πουλήσουν το φορτίο στην Οδησσό της Ρωσίας και την Κωνσταντινούπολη και με τα χρήματα που θα έπιαναν να αγόραζαν όπλα και πολεμοφόδια για τον επικείμενο αγώνα. Το καράβι των Σφακιανών μόλις είχε αρχίσει την αγορά των προμηθειών στην Πόλη στις 14 Μαρτίου, όταν ξεκίνησαν οι άγριες σφαγές των χριστιανών, αφού οι Τούρκοι είχαν πληροφορηθεί την έναρξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Οι Τούρκοι πυροβολούσαν και τα καταστρώματα των χριστιανικών πλοίων που βρίσκονταν στο λιμάνι για να εμποδί-
με τα έθιμα της επαρχίας, έπρεπε η Γενική Συνέλευση του λαού να αποφασίσει και να επικυρώσει ένα τέτοιο μεγάλο και σημαντικό γεγονός. Εκεί παραβρέθηκε και ο Γιώργος Τσελεπής, που στο μεταξύ είχε επιστρέψει από την Τήνο με 30 παλικάρια Κρητικούς που είχε στρατολογήσει από τη Σάμο και τη Μικρά Ασία. (Φ4) Μετά την πανηγυρική θεία λειτουργία που τελέσθηκε στον ναό της Παναγίας την Παρασκευή της Διακαινησίμου, ορίστηκε εξαμελής προσωρινή διοίκηση του αγώνα που έλαβε το όνομα «Καγκελαρία των Σφακίων» και το Λουτρό ονομάστηκε «Πρωτεύουσα της ελεύθερης Κρήτης». (Φ5) Η Γενική Συνέλευση αποφάσισε να μην γίνει