16
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
Γράφει ο
Κώστας Γιαπιτσόγλου Αρχαιολόγος
ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020
Τα κωδωνοστάσια στο Ρέθυμνο
Άγιος Παντελεήμονας στο Μέρωνα, 1908
Τα κωδωνοστάσια κατασκευές υπερυψωμένες για να διαδώσουν όσο το δυνατόν πιο μακριά τον ήχο των καμπανών και να καλέσουν τους πιστούς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των ναών. Στην Κρήτη όπως και στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο συνυπάρχουν και οι δύο βασικοί τύποι, τα πυργόμορφα και τα τοξωτά ή «διάτρητου τοιχώματος», κανένα από τα οποία όμως δεν σώζεται από την βυζαντινή περίοδο. Από την βενετική περίοδο δεν σώζεται κανένα πυργόμορφο για τα οποία γνωρίζουμε από πηγές της περιόδου ότι υπήρχαν στους μεγάλους καθολικούς ναούς της πόλης του Ρεθύμνου. Ήδη στο σχέδιο του Angelo Oddi to 1584 διακρίνεται το κωδωνοστάσιο της Μονής του τάγματος των Φραγκισκανών μοναχών και εκείνο του τάγματος των Αυγουστινιανών μοναχών, τα οποία υψώνονται πολύ πάνω από τις στέγες των ναών και των υπολοίπων κτισμάτων της πόλης. Πρόκειται για τον τύπο του λομβάρδικου κωδωνοστασίου, όπως αυτό διαμορφώθηκε στην περιοχή της Βενετίας. Σήμερα ο τύπος του πυργόμορφου κωδωνοστασίου εκπροσωπείται στο Ρέθυμνου από λίγα παραδείγματα που ανήκουν σε δύο τύπους: τα αυτόνομα που είναι απομακρυσμένα από το ναό και εκείνα που είναι προσαρτημένα στην όψη του ναού.
Πυργόμορφα Κωδωνοστάσια
Μητροπολιτικός ναός Ρεθύμνου, 1892-1894
Το κωδωνοστάσιο του ναού της Παναγίας και του Σωτήρα Χριστού στο Νεύς Αμάρι, του τέλους του 19ου αι ανήκει στον αυτόνομο τύπο και κατασκευάστηκε από τον ντόπιο τεχνίτη Συμεών Σπυριδάκη. Είναι κτισμένο πάνω σε χαμηλό λόφο και έχει ύψος 8 μ. Ο ίδιος τεχνίτης κατασκεύασε και το πυργόμορφο κωδωνοστάσιο του Αγίου Παντελεήμονα στο Μέρωνα Αμαρίου, το 1908 και το οποίο είναι προσκολλημένο στη βόρεια πλευρά του ναού. Προσκολλημένο στην βόρεια όψη του ναού είναι και αυτό του Αγίου Νικολάου στις Μέλαμπες που κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου-αρχές 20ου αι. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το κωδωνοστάσιο του μητροπολιτικού ναού της πόλης του Ρεθύμνου, κατασκευασμένο από ντόπιους τεχνίτες την περίοδο 1892-1894. Έχει ύψος 23,30 μ. και διαστάσεις 4,5 χ 4,5 μ. Σε κατάστιχο του ναού αναφέρεται η πληρωμή του πρακτικού μηχανικού Γεωργίου Δασκαλάκη, που ανέλαβε το έργο και είχε κατασκευάσει λίγα χρόνια νωρίτερα το μιναρέ του τζαμιού Νεραντζέ (πρώην καθολικό της μονής του τάγματος των Αυγουστινιανών μοναχών) καθώς και το λεγόμενο Τούρκικο Σχολείο, το σημερινό Α Δημοτικό. Μετά το θάνατο του Δασκαλάκη η ανέγερση του ολοκληρώθηκε από το Βασίλειο Σταματάκη που δούλευε επίσης στο έργο.
Μονή Παύλου στο Γάλλο
Μονή Τιμίου Σταυρού Βωσάκου, 1885
Ναός Αγίου Νικολάου στις Μέλαμπες, τέλη 19ου αι.
17
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020
Ναός Παναγίας Λαμπηνής, τέλη 16ου αι.
Άγιος Κων/νος στον Άγιο Κων/νο, τέλη 19ου
Κοίμηση της Θεοτόκου Γαράζο, 1885
Κοίμηση της Θεοτόκου στα Ρούστικα, 16ος-17ος αι.
Τοξωτά Κωδωνοστάσια Τα τοξωτά κωδωνοστάσια θεωρούνται ως στοιχείο της ρωμανικής αρχιτεκτονικής με τα παλαιότερα του είδους να διασώζονται στην Γαλλία από τον 11ο α. και μετά. Στο Ρέθυμνο όχι μόνο δεν διασώζεται κανένα από τη βυζαντινή περίοδο αλλά ούτε και από την πρώιμη βενετική περίοδο. Οι λίγες αναφορές που έχουμε από τα δημοσιευμένα αρχεία αφορούν κυρίως κωδωνοστάσια του 16ου και 17ου αι. Οι τύποι που συναντώνται στο Ρέθυμνο είναι εκείνοι του μονόλοβου, του δίλοβου και του τρίλοβου. Η απλούστερη μορφή του τύπου των τοξωτών είναι τα μονόλοβα όπου δύο πεσσίσκοι στηρίζουν τόξο, στο εσωτερικό του οποίου κρέμεται η καμπάνα. Η έδραση τους, όταν δεν αποτελούν ενιαία κατασκευή με το ναό, όπως στην περίπτωση του δίκλιτου ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και του Αγίου Ιωάννου στην Αργυρούπολη, γίνεται πάνω σε ορθογωνική βάση που στην περίπτωση της Παναγίας στη Σκεπαστή Μυλοποτάμου στηρίζεται σε τρία φουρούσια διακοσμημένα με φύλλο άκανθας.
Καθολικό Μονής Χαλέπας, 16ος -17ος αι.
Τα δίλοβα αποτελούν μια μικρή ομάδα μόλις 7 παραδειγμάτων στο Ρέθυμνο. Είναι κατασκευασμένα από τρεις πεσσίσκους που στηρίζουν δύο καμπάνες και χωρίζονται σε δύο τύπους: εκείνα με στέψη και εκείνα χωρίς στέψη όπου οι πεσσίσκοι είναι ελεύθεροι. Στον πρώτο τύπο ανήκουν αυτά του καθολικού της μονής Παύλου στο Γάλλο και του καθολικού της μονής Χαλέπας. Στο δεύτερο τύπο ανήκουν αυτά της Παναγίας Λαμπινής, της Παναγίας στα Ρούστικα και του Αγίου Ιωάννη στην Παντάνασσα. Τα τρίλοβα αποτελούν μια κατηγορία από την οποία σώζονται από τη βενετική περίοδο μόνο τρία: της μονής Αρκαδίου του 1587, της Παναγίας Κυριάννας του 160ου αι. και της μονής Προφήτη Ηλία Ρουστίκων του 1637. Αρκετά περισσότερα διασώζονται από την περίοδο του ύστερου 19ου-πρώιμου 20ου αι, όπως το κωδωνοστάσιο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Γαράζο, του 1885, το οποίο αντιγράφει με ένα πιο απλό τρόπο αυτό της μονής Αρκαδίου, ή του ναού της Γέννησης στην Αρχοντική, που είναι και το νεώτερο της κατηγορίας του 1911.
Άγιος Ιωάννης στην Παντάνασσα, 1645