Κουρούτες - Το Παρδί

8

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2020

Κουρούτες Το Παρδί

1. Παρδί από το «Paradis» Ένας τόπος εμβληματικός, πολυσήμαντος τόπος αναφοράς για τους Κουρουθιανούς και όχι μόνο, στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη. Η ανάβαση στην κορυφή από τις Κουρούτες είναι η πιο σύντομη από τον νότο. Ο Γιάννης Σακελαράκης έλεγε «και οι Μινωίτεςαπ΄εδώ ανέβαιναν». Πριν την κατασκευή δρόμου βατού από αυτοκίνητο, βοσκοί και ορειβάτες είχαν σαν αρχική διαδρομή την «Σκάλα»1, το πολύ απότομο μονοπάτι ανάμεσα στο ύψωμα Κούπος και το Πελεκητό,τον επιβλητικό βράχο βορειοανατολικά του χωριού, που οδηγούσε στο πρώτο υψίπεδο τους Λάκους. Στη πορεία αυτής της ανάβασης προς την κορφή και σε υψόμετρο 985 μέτρων συναντούμε την πηγή Παρδί 2 (Φ1). Κοντά στην πηγή υπάρχουν ερείπια χριστιανικού ναού σημαντικών διαστάσεων, με ελάχιστες αλλά σαφείς ενδείξεις τοιχογραφίας. Οι πηγές αποτελούσαν πάντα τόπους λατρείας. Το πιθανότερο λοιπόν είναι πως και αρχαίος ναός θα υπήρχε εκεί στη θέση του οποίου χτίστηκε ο χριστιανικός.3 Υπάρχει ένας προβληματισμός σχετικά με την ετυμολογία της ονομασίας Παρδί. Έχει διατυπωθεί η άποψη πως ο χριστιανικός ναός ίσως ήταν αφιερωμένος στον «Άγιο Βαρδή» καιως παραφθορά του ονόματος Βαρδής, προκύπτειη λέξη Παρδί. Το όνομα Βαρδήςως κύριο όνομααπαντάται στην Κρήτη και στις Κουρούτες στο σόι των Πλατύρραχων, Άγιος Βαρδής όμως δεν υπάρχει.Αίολη λοιπόν παραμένει μια τέτοια ερμηνεία.Υπάρχουν πολλά τοπωνύμια που συνδέονται με ονόματα ιδιοκτητών η– στου Καρδάμη, στου Κασάρη, στου Κουρτέση,στου Ρουπακιά τα κούτελα, και άλλα. Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε και μια τέτοια εκδοχή, ότι δηλαδή ο τόπος σχετίζεται με κάποιον ιδιοκτήτη Βαρδή. Δεν θα υπήρχε όμως λόγος παραφθοράς ενός γνωστού υπαρκτού ονόματος, θα λεγόταν «στου Βαρδή» Θα διατυπώσω μιαν άλλη ερμηνεία που και αν δεν είναι πραγματική είναι πιο ενδιαφέρουσα πιο ποιητική. Η μηδικήλέξη «paridaiza»ηαρχαία περσική «paridaida» η εβραϊκή«pardes»και η ελληνική «παράδεισος» που έχουν κοινή ρίζα όπως και η λατινική «Paradisum» σημαίνουν «περίκλειστος κήπος».Παράδεισο χαρακτηρίζουμε έναν τόπο που μας προσφέρει ευχάριστο και απολαυστικόφυσικό περιβάλλον. Ιταλικά η λέξη είναι paradiso και γαλλικά paradis.«Paradisterrestre»- επίγειος παράδεισος. Το τοπικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει λέξεις που προέρχονται από παραφθορά ιταλικών κυρίως λέξεων: πιάτσα, λόντζα-λοντζέτα, αλάργο, σκάρπα, μαντζαδούρα, κ.α. Σε παλαιότερες εποχές δεδομένης της μακράς ενετικής περιόδου υπήρχαν σε χρήση περισσότερες. Δεν είναι λοιπόν καθόλου απίθανο να υπήρξε ο χαρακτηρισμός αυτού του ξεχωριστού τόπου με τον όρο paradisoήparadis από τον οποίο παρέμεινε το σημερινό τοπωνύμιο Παρδί. Μπορούμε να θεωρήσουμε πως ο απόμακρος και δυσπρόσιτος αυτός τόπος υπήρξε σημαντικός ως τόπος ορθόδοξης χριστιανικής λατρείας κατά την πρώτη περίοδο της Ενετοκρατίας που υπήρξε προσπάθεια επιβολής του καθολικισμού. Επίσης πως η πηγή αυτή υπήρξε σημαντική σε παροχή νερού ικανή στη συντήρηση πλούσιου φυτικού περιβάλλοντος που ξεχωρίζει από την άγρια ορεινή βλάστηση, ικανού να εντυπωσιάσει και να εκπλήξει επισκέπτες και περιηγητές.

Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΟΥΚΑΚΗΣ

1

2. Η πηγή Η πηγή είναι αυτή που καθιστά τη θέση αυτή ελκυστικό τόπο. Σε αυτή οφείλεται η οργάνωση του λατρευτικού συγκροτήματος, αυτή διευκόλυνε στην ανάπτυξη καλλιεργειών σε δύσκολες εποχές,αυτή συνέβαλε στην ανάπτυξη και συντήρηση αρκετών κτηνοτροφικών μονάδων. Μέχρι και την δεκαετία 1960 τουλάχιστον πέντε μιτάτα λειτουργούν γύρω της. Αυτά αντιστοιχούν σε ανάλογο ζωικό πλούτο που συντηρεί οικογένειες Κουρουθιανών με παράδοση σε αυτήν τη δραστηριότητα. 4 Το 1950 ο Εμμανουήλ Παπαδογιάννης από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου ως υπουργός Ανοικοδομήσεως,συνέβαλε στηλειτουργική οργάνωσης της πηγής. Τοίχοι αντιστήριξης διαμορφώνουν το μέτωπο της πηγής και, σημαντικό επίπεδο αυλής με εκτεταμένες ποτίστρες σε σχήμα Τ που επιτρέπουν το άνετο και γρήγορο πότισμα κοπαδιών. (Φ2, Φ3).

2

3

3. Το τοπίο

4

Η πρόσληψη ενός τόπου ως τοπίου, η αισθητική του δηλαδή θεώρηση, αποτελεί εξαιρετικά υποκειμενική υπόθεση. Οι βιωματικές εμπειρίες οι προσωπικές ευαισθησίες διαφέρουν και ορίζουν τις διαφορετικές στάσεις και συμπεριφορές των ανθρώπων. Για τον συγκεκριμένο τόπο, οι μακρινές θεάσεις ο φυτικός πλούτος, οι εδαφικοί ογκοπλαστικοί σχηματισμοί, ορίζουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Τα ημερολόγια του Συλλόγου Κουρουθιανών Αθήνας 2015, 2016, 2017, αναδεικνύουν αυτές τις ιδιαιτερότητεςσε μια προσπάθεια να συμβάλουν στην ευαισθητοποίηση,τηνκατανόηση, της αξίας τους και την σημασία της ανάδειξης και προστασίας τους. 5 Το 1989 στο λιθόστρωτο της πηγής φυτεύτηκαν αυθαίρετα, δύο έλατα ξένα και αταίριαστα προς τον τοπικό φυτικό πλούτο. Τα έλατα γιγαντωμένα πλέον, εκτός από την νόθευση της φυσιογνωμίας του τόπουκαιτουφυτικού του περιεχομένου, απειλούν με το ριζικό τους σύστημα το λιθόστρωτο και τις τσιμεντένιες ποτίστρες. 6 (Φ4).

4. Ο ναός Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι Κουρουθιανοί αποφάσισαν να συμπληρώσουν κάποια από τα απομεινάρια του παμπάλαιου ναού σχηματοποιώντας ένα λειτουργικό ναίσκο.Αυτό έγινε με προσωπική εργασία κατά τη δυνατότητα του καθ΄ενός τους. Τα χρόνια εκείνα λειτουργούσε ακόμα η έννοια της αυτενέργειας και της συμμετοχικής διαδικασίας σε δράσεις κοινωνικής προσφοράς. (Φ5. Φ6). Πρόβλημα προέκυψε σχετικά με την απόφαση σε ποιον άγιο θα αφιερωθεί. Το ζητούμενο ήταν ο εορτασμός του να γίνεται καλοκαιρινή περίοδο. Οι επιλογές ήταν δύο: 15 Αυγούστου Κοίμηση της Θεοτόκου και 25 Αυγούστου Αγίου Τίτου. Υπήρξε ένας κάποιος διχασμός ως προς την επιλογή όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις. με τελική επικράτηση της επιλογής του Αγίου Τίτου. Στην επιλογή αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο νεαρός τότε ιερέας Κυριάκος Καπελώνης. Έτσι καθιερώθηκε ο πανηγυρικός εορτασμός της 25ης Αυγούστου που αντικατέστησε εκείνον του Αγίου Αντωνίου της χειμερινής περιόδου. Ο Κουρουθιανόςγλύπτης Μανώλης Νουκάκης επιμελήθηκε της διαμόρφωσης του τέμπλου και του υπέρθυρου με ανάγλυφη παράσταση του Αγίου. Το Παρδί ανέκαθεν αποτελεί τόπο προορισμού εκδρομέων και φυσιολατρών. Για τους ορειβάτες αποτελεί ενδιάμεση στάση ανάπαυσης. Η επανασύσταση του ιερού ναού έδωσε νέο περιεχόμενο και αφορμή κατ΄ έτος συγκέντρωσης και εορταστικής εκδήλωσης. (Φ7, Φ8, Φ9).

6 5

Πριν από μερικά χρόνια πραγματοποιήθηκαν εργασίες «ευπρεπισμού»; του μικρού ναού . Ο ναός στο Παρδί είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα επέμβασης με εφαρμογή ιδεοληπτικών αντιλήψεων αναντίστοιχων του χαρακτήρα του αντικειμένου και του περιβάλλοντος του.

-Η επέμβαση έγινε με σκοπό την κάλυψη κάθε εμφανούς τσιμεντένιου στοιχείου. Επικρατείγενικευμένη αντίληψη, πως το κυριότερο σύγχρονο δομικό υλικό, το τσιμέντο είναι γενικά αντιαισθητικό και ιδιαίτερα αταίριαστο στη φύση στην παράδο-

ση κ.λ.π. Δεν θα επεκταθώ εδώ σε αναλυτική αντίκρουση αυτής της αντίληψης θα πω μόνο ως αξίωμα πως σημασία έχει όχι τόσο το υλικό αλλά ο τρόπος χρήσης του.

- Η κάλυψη έγινε με ένα επίχρισμα που παραπέμπει σε κουρασάνι, ένα κονίαμα Βυζαντινής προέλευσης με βάση το τριμμένο τούβλο. Ως ναός λοιπόν θεωρήθηκε πως πρέπει να παραπέμπει σε ανάλογο πρότυπο. Ο τρόπος επικάλυψης δεν ακολούθησε μια μελέτη που θα διακρίνει τα δομικά και συνθετικά στοιχεία του κτιρίου, φέρουσα λιθοδομή, θολωτή επικάλυψη τύμπανα όψεων κ.λ.π. αλλά περιέλουσε το κτίσμα με τρόπο που ανέτρεψε την σαφήνεια της γεωμετρικής του υπόστασης και μορφής. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ. 9

9

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2020 Το αποτέλεσμα είναι πως το ταπεινό εκκλησάκι της αρχικής αδρής και καθαρής κατασκευής των απλών ανθρώπων, το απόλυτα προσαρμοσμένο στο περιβάλλον με το βαθύ πράσινο των πρίνων και το γκρίζο των βράχων, μετατράπηκε σε ένα αλλοπρόσαλλο ανερμήνευτο αταίριαστο «γλυκερό» κατασκεύασμα. (Φ.10) - Στην αψίδα του υπέρθυρου ο Μανώλης Νουκάκης,- λόγιος γλύπτης-, τοποθέτησε μια ανάγλυφη παράσταση από τσιμέντο του Αγίου Τίτου. Υπό την ίδια ιδεοληπτική αντίληψη κατά ανεπίτρεπτο τρόπο, ως επέμβαση σε έργο επώνυμου καλλιτέχνη, το ανάγλυφο επιχρωματίστηκε άτεχνα αποδίδοντας μια κακόγουστη εικόνα ενός αγίου με άγριο βλέμμα. (Φ11).

7

8

10

9

11

5. Διαμορφώσεις Αυτοί οι τόποι διατήρησαν για αιώνες τον ιδιαίτερο φυσικό χαρακτήρα τους Τα ανθρωπογενή στοιχεία που περιέχουν, μάντρες, βίγλες, μιτάτα, κούμοι, αποτελούν κατασκευές των χρηστών τους, με υλικά του άμεσου περιβάλλοντος. Διακρίνονται από ανεπιτήδευτη κατασκευαστική αμεσότητα, λειτουργική σαφήνεια, ηθελημένο ή κατ΄ανάγκη περιορισμό μεγεθών στο αναγκαίο επαρκές. Αντικείμενα ικανά να διδάξουν με το ύφος και το ήθος τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά τα καθιστούν ανθρωπογενή στοιχεία σύμφυτα με το φυσικό περιβάλλον. Αυτή η αρμονική συνύπαρξη συγκροτεί ένα σύνολο που ορίζει αυτό πού λέμε πνεύμα του τόπου. Η αποκατάσταση, συντήρηση, σεβασμός, ανάδειξη της αυθεντικότητας τους, αποτελεί επιτακτικό χρέος προς την ιστορία του τόπου και τη συλλογική μνήμη. Είναι κατανοητό πώς στο συγκεκριμένο τόπο απαιτείται ειδική διαμόρφωση που θα εξυπηρετεί την συγκέντρωση κόσμου κατά την ημέρα της εορτής και όχι μόνο. Το περιβάλλον βέβαια έχει αλλοιωθεί από αλόγιστη επέμβαση με μηχανικάμέσα στο πρόσφατο παρελθόν γεγονός που επιβάλει σε προσπάθεια άμβλυνσης της αλλοίωσης. Η κατασκευή ενός κλιμακωτού δρόμου μετάβασης από την πηγή στον ναό ως αρχή μιας ευρύτερης διαμόρφωσης έγινε τον Αύγουστο του 2016 με δαπάνη του Συλλόγου Κουρουθιανών 12 Αθήνας και αυτεπιστασία του προέδρου του. Ο τρόπος κατασκευής από πέτρες του τόπου, ηθελημένα ανεπιτήδευτης, αποδίδει το ύφος που συνάδει με το περιβάλλον, υλοποιώντας την πρόθεση, η επέμβαση να μην απέχει προκλητικά από την φυσική κατάσταση. (Φ12). Στην εποχή μας, τα προσφερόμενα μηχανικά μέσα παρέχουν ευκολίες επεμβάσεων εκτεταμένης, βίαιης,χωρίς φειδώ αλλοίωσης της φυσικής κατάστασηςκαι η ραγδαία αλλαγή των συνθηκών διαβίωσης που συμβάλλει στην ευρεία επικράτηση αστικής αντίληψης και νοοτροπίαςδιάφορης από τον ιστορικό αρμονικό συσχετισμό, άνθρωπος–φύση, αποτελούνδύο δυναμικούς,αλληλοεπικουρούμενους,συχνά καταστροφικούς παράγοντες. Οι επισημάνσεις του κειμένου στοχεύουν στην απόκτηση κοινής συνείδησης στην ανάγκη προστασίας της φυσιογνωμίας του τόπου ως ανάσχεση της δράσης αυτών των παραγόντων.

1. Τ ώρα η «Σκάλα» είναι αχρηστεμένη από φράκτες και λογής- λογής απορρίμματα. Είναι θύμα και αυτή της ασυλλόγιστης συνήθειας, ότι δεν μας είναι άμεσα χρήσιμο, να το απαξιώνουμε, να το καταστρέφουμε.

2. -Μετά την χάραξη του αμαξωτού δρόμου το παλιό μονοπάτι ανάβασης έχει καταστραφεί σε πολλά σημεία και γενικά έχει εξαφανιστεί.

-Συντομότερη πορεία προς το Παρδί υπάρχει από πέρασμα στην νότια παρειά του ΛιομέσαΛάκου δια μέσου της θέσης Ταυκάκι 3. Δ υτικά από το Παρδί σε μεγαλύτερο υψόμετρο σε εξαιρετικά δυσπρόσιτο σημείο μια ανεξερεύνητη βραχοσκεπή που έχει καταρρεύσει, αποτελούσε ασφαλώς διαχρονικό τόπο λατρείας. Αυτό μαρτυρεί το πλήθος των θραυσμάτων από κεραμικά αγγεία διαφορετικών εποχών.

4. Α πό αυτά σήμερα ένα, νότια της πηγής, αναστηλωμένο την δεκαετία του 1980 από τον ΑΚΟΜ με το πρόγραμμα linter, διατηρεί την αυθεντική του μορφή. Ένα άλλο στη θέση Πευκί διατηρεί τα πέτρινα του στοιχεία και επιδέχεται αναστήλωσης. Στη θέση Ταυκάκι διατηρούνται τα ερείπια του μιτάτου και υπάρχουν φωτογραφίες που επιτρέπουν την ακριβή αποκατάσταση του. Στο ίδιο πρόγραμμα του ΑΚΟΜ είχαν κατατεθεί: Προμελέτη διαμόρφωσης καθιστικών προσαρμοσμένων στο φυσικό περιβάλλον που δεν ολοκληρώθηκε. Μελέτη οργάνωσης κατασκηνωτικού κέντρου που ματαιώθηκε λόγο ιδιοκτησιακών αμφισβητήσεων. Υλοποιήθηκε μόνο ξερολιθιά αντιστήριξης στην οριοθέτηση του δρόμου προς την πηγή.

5. Τ α ημερολόγια του Συλλόγου Κουρουθιανών Αθήνας: 2015 Τοπία Μνήμης-Βίγλες Κούμοι Μιτάτα Μιτατοκαθίσματα στ΄αόρι των Κουρουτών, 2016 Τοπία στο Δάσος-Σφεντάμια Λιόπρινοι Πρίνοι και Κατσοπρίνιαστ΄αόρι των Κουρουτών, 2017 Πέτρινα τοπία-Δέτες Λέσκεςτσουγκριά και πέτρινα ποτάμια στ΄αόρι των Κουρουτών 6. Α πό 2018 μετά από τεκμηριωμένη γνωμοδότηση ειδικών επιστημόνων καθηγητών πανεπιστημίου εκδόθηκε απόφαση του δασαρχείου Ρεθύμνου για την κοπή των δύο ελάτων για ανεξήγητους λόγους η απόφαση αυτή μένει ανεκτέλεστη.