16
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2020
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΤΡΙΠΛΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟΤΡΙΒΕΣ ΧΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Κάτω Μιξόρρουμα: Καταρρέουν σημαντικά αρχιτεκτονικά δείγματα της προβιομηχανικής εποχής Στα 22 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και μόλις 200 μέτρα από το σύγχρονο Άνω Μιξόρρουμα βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος πρώτος οικισμός του χωριού που χρωστά το όνομά του στα δυο ρέματα ή ρούματα που σμίγουν στην περιοχή. Ο παλιός οικισμός είναι χτισμένος στη βόρεια όχθη του Σπηλιανού ποταμού και βρίσκεται σε υπήνεμη, αμφιθεατρική και ειδυλλιακή θέση, με το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου να δεσπόζει στην κορυφή του λοφίσκου καταμεσής του οικισμού. Ο επισκέπτης άμεσα αντιλαμβάνεται ότι βρίσκεται σε ένα παραδεισένιο τοπίο με οργιώδη βλάστηση, στην οποία κυριαρχούν τα πλατάνια, οι ιτιές, οι μυρτιές, οι πικροδάφνες, οι καλαμιές και τα εσπεριδοειδή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πολεοδομική συγκρότηση του οικισμού καθώς το χωριό δεν διαθέτει εσωτερικούς δρόμους, παρά μόνο έναν περιφερειακό και τα σπίτια είναι κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο. Σήμερα στο Κάτω Μιξόρρουμα ή στο Παλιό Χωριό όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι, καταρρέει η ιστορία εκατονταετιών μαζί με τα κτίσματα της περιοχής, που ανάμεσά τους, πέρα από τις παραδοσιακές διώροφες κατοικίες σταδιακά χάνονται και οι μοναδικοί στο είδος τους νερόμυλοι διπλής και τριπλής δραστηριότητας.
Γράφει η ΑΘΗΝΑ ΠΕΤΡΑΚΑΚΗ
Η ονομασία
Πρώτη καταγραφή το 1577
Οι πρώτοι κάτοικοι
Η ονομασία Μιξόρρουμα ανήκει αποκλειστικά και μόνο στον παλαιό οικισμό Κάτω Μιξόρρουμα και προέρχεται από την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται χτισμένος. Δηλαδή ακριβώς στην συμβολή – τρίγωνο που σχηματίζεται από τη σμίξη δύο μεγάλων ρεμάτων (ρουμάτων). Το ένα ρέμα έρχεται από βορειοανατολικά και το διαρρέει ο Σπηλιανός ποταμός και το άλλο από βόρεια και σχηματίζεται από ένα μικρό χείμαρρο. Έτσι λοιπόν το χωριό που χτίστηκε πάνω στη μίξη των δύο ρουμάτων (ρεμάτων) πήρε το όνομα Σμιξόρρουμα – Μιξόρρουμα. Ο παλαιός αυτός οικισμός βρίσκεται 200 περίπου μέτρα νότια του νέου οικισμού Άνω Μιξόρρουμα και δεν φαίνεται από τον κεντρικό δρόμο.
Από τα σχετικά ιστορικά στοιχεία, τη βιβλιογραφία, την αρχιτεκτονική δομή και την όλη μορφολογία του οικισμού, που διατηρείται αναλλοίωτη, προκύπτει πως ο εν λόγω οικισμός άρχισε να χτίζεται κατά την εποχή της ύστερης Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Ο οικισμός αναφέρεται στην πρώτη γνωστή καταγραφή οικισμών της Κρήτης το FR. BAROZZI το 1577 με λατινικούς χαρακτήρες Mixoruma του Καστροφύλακα το 1583 με 64 κατοίκους και με 16 οφειλόμενες αγγαρείες, καθώς και του BASILICATA το 1630. Επίσης, αναφέρεται στην τουρκική απογραφή του 1659 ως Miksurya με 8 σπίτια και στην Αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Mixoryma. Το 1881 αναφέρεται Μιξόρρουμα στο Δήμο Λάμπης με 1265 κατοίκους, το 1900 στον ίδιο Δήμο με 146 κατοίκους, το 1920 είναι έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου με 207 κατοίκους, το 1928 κάτοικοι 220, ενώ το 1940 γράφεται λανθασμένα ορθογραφικά ως Μυξόρρουμα με 280 κατοίκους. Στην απογραφή του 1951 αναφέρονται για πρώτη φορά δύο οικισμοί: Μιξόρρουμα με 173 κατοίκους και Άνω Μιξόρρουμα με 148 κατοίκους. Το 1961 Μιξόρρουμα με 128 κατοίκους και Άνω Μιξόρρουμα με 159 κατοίκους, το 1971 Μιξόρρουμα, κάτοικοι 42 και Άνω Μιξόρρουμα, κάτοικοι 216, ενώ το 1981 αναφέρεται μόνο το Άνω Μιξόρρουμα με 225 κατοίκους.
Οι πρώτοι κάτοικοι, οικιστές του χωριού, πιστεύεται ότι ήρθαν από τον οικισμό Υπίζυγο ή Επίζυγο, που υπήρξε απέναντι ακριβώς σε έναν ψηλό λόφο στην περιοχή του χωριού Μουρνέ. Ο οικισμός αυτός δεν υπάρχει σήμερα και φαίνονται μόνο τα ίχνη του. Προφανώς το ενδιαφέρον της οίκησης και της σταδιακής στη συνέχεια ραγδαίας ανάπτυξης του παλιού οικισμού Μιξόρρουμα, οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στην ανάγκη εκμετάλλευσης του υδάτινου δυναμικού του ποταμού.
Νερόμυλοι
ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΤΡΙΠΛΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΆΤΩ ΑΡΙΣΤΕΡΆ: Ο αύλακας που έφερνε το νερό από τον Σπηλιανό Ποταμό στον μύλο. ΔΕΞΙΆ: Οι τρεις διαδρομές που ακολουθούσε το νερό ανάλογα με τις εργασίες στο μύλο.Από αριστερά: αλευρόμυλος, ελαιοτριβείο, νεροτριβή. Ο μυλωνάς απομόνωνε και οδηγούσε το νερό στο ανάλογο με την εργασία πηγάδι. ΠΆΝΩ ΑΡΙΣΤΕΡΆ: Το πηγάδι που έπεφτε το νερό με δύναμη και έδινε κίνηση στο μύλο, μέσω μιας φτερωτής που υπήρχε στο βάθος του. Αξίζει να σημειωθεί ότι πέρα από τις μοναδικές στο είδος τους ρασοφάμπρικες, σπανιότατη είναι και η δραστηριότητα του ελαιοτριβείου σε νερόμυλο.
Εξαρχής οι κάτοικοι εκμεταλλεύτηκαν τη μηχανική ενέργεια από την πτώση του νερού και την κατεύθυναν στην επεξεργασία των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα. Κατασκεύασαν αρχικά μεγάλους αύλακες 1000 έως 1500 μέτρων περίπου και μετέφεραν ικανή ποσότητα νερού από το Σπηλιανό ποταμό, που κατευθύνονταν διαδοχικά σε τρεις νερόμυλους, χτισμένους στην όχθη του ποταμού και ακριβώς κάτω από τα πρώτα σπίτια του οικισμού. Το νερό δηλαδή, αφού το χρησιμοποιούσαν για την κίνηση του πρώτου μύλου, το διοχέτευαν με τον ίδιο τρόπο στο δεύτερο και από εκεί στον τρίτο. Οι νερόμυλοι αυτοί, αποτελούν σημαντικότατα στοιχεία αρχιτεκτονικής της προβιομηχανικής εποχής, για την επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων. Σημαντική πρωτοτυπία ήταν η διπλή και τριπλή δραστηριότητα των νερόμυλων. Από τους τρεις νερόμυλους που υπάρχουν στην περιοχή οι δύο διαθέτουν δίπλα - δίπλα δύο πηγάδια «Λιγάτα», που προορίζονταν το ένα για τον αλευρόμυλο και το άλλο για το ελαιοτριβείο. Ο τρίτος διαθέτει τρία πηγάδια «Λιγάτα» που προορίζονταν για τον αλευρόμυλο, το ελαιοτριβείο και τη ρασοτριβή. Από το κάθε πηγάδι δινόταν η κίνηση για διαφορετική δραστηριότητα και το νερό κατευθύνονταν από το μυλωνά ανάλογα με τις ανάγκες που προέκυπταν.