24
www.rethemnosnews.gr
απόψεις
Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης Το Αμάρι βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Σάμιτος, στο κέντρο της επαρχίας (σήμερα Δήμου) και σε απόσταση 35 χλμ. από το Ρέθυμνο (2 χλμ. από τη Σχολή Ασωμάτων) και σε υψόμετρο 460 μ. Αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα Αμαρίου με 111 κατοίκους (μαζί με τoν Οψιγιά έχει 142 κατοίκους το 2011), το 2001 ανήκε στο Δήμο Συβρίτου με 222 κατοίκους. Ιδρύθηκε από Βυζαντινό ή Ενετό άρχοντα τον 10ο-12ο αιώνα τον Αμάρη επί Ενετοκρατίας ορίστηκε ως διοικητικό κέντρο της περιοχής Καστελανίας και συνεχίστηκε μέχρι και το τέλος του 20ου αιώνα. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού, πάνω στο βράχο που είναι σήμερα το καμπαναριό, οι Βενετοί είχαν χτίσει ένα πύργο (έδρα Καστελανίας) για να ελέγχουν την περιοχή. Μάλιστα το 1600 σε έγγραφα αναφέρεται ως Καστέλι Αμαρίου. ΟΝΟΜΑΣΊΑ Για την ονομασία υπάρχουν οι εξής εκδοχές: α) Από τον ιδρυτή άρχοντα-φεουδάρχη τον Αμάρη Βυζαντινό ή Ενετό, μάλιστα υπάρχει επίθετο σήμερα στην Κ. Ιταλία. β) Από τον Αμάριο = αθάνατο κρηταγενή Δία, που μεγάλωσε στον Ψηλορείτη και συνήθιζε να έρχεται στον Πλατύ ή Λυγιώτη ποταμό να κάνει το μπάνιο του, τα νερά του οποίου τον ανανέωναν και ξαναγεννιόταν. γ) Από την λατινική λέξη αμάρε = αγαπώ, δηλαδή ο τόπος ήταν αγαπητός. δ) Από την ομηρική λέξη αμάρι = αυλάκι-υδραγωγός, από τον οποίο αρδευόταν όλη η κοιλάδα με το ιερό άλσος «Αμάριο Άλσος», που ήταν αφιερωμένο στον Δία. Για πρώτη φορά αναφέρεται Αμάρι σε εντοιχισμένη πλάκα του 1225, που βρέθηκε στο ναό της Αγ. Άννας, ενώ το 1583 αναφέρεται ως Αμάρι με 131 κατοίκους. Επί της Τουρκοκρατίας για να ξεχωρίζουν την επαρχία από το χωριό, πρόσθεσαν την αραβική λέξη Νευς που σημαίνει ψυχήκέντρο-κυρίως. Το 1881 ανήκε στο δήμο Μοναστηρακίου ή Πανακραίων με 284 χριστιανούς και 8 Τούρκους, ενώ για πρώτη φορά ως Νευς Αμάρι το 1900 με 378 κατοίκους. Το 1928 έδρα ομώνυμης κοινότητας Νευς Αμάρι μαζί με την Οψιγιά και με 286 κατοίκους, ενώ το 1940 έχει 306 κατοίκους. Από το 1950 και μετά αρχίζει η μείωση του πληθυσμού 193 (1961), 142 (1981), για να φτάσει το 2011 τους 111 κατοίκους. Μεγάλο πρόβλημα για το χωριό ήταν η έλλειψη πηγών, για το λόγο αυτό οι κάτοικοι το αντιμετώπισαν με πηγάδια. Στην περιοχή υπάρχουν συνολικά 80, ενώ μέσα στο χωριό 28. ΙΣΤΟΡΊΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ Από τη Μινωική εποχή μεταξύ Αμαρίου και Ι.Μ. Ασωμάτων, υπήρχε σημαντική πόλη η Άππη, σήμερα υπάρχει στην περιοχή ομώνυμο τοπωνύμιο. Επίσης ανάμεσα σε Αμάρι - Οψιγιά, σύμφωνα με την παράδοση ζούσε μια ξεχωριστή φυλή κρητικών, οι λεγόμενοι «Κονταράτοι» (λόγω του ψηλόλιγνου σωματότυπό τους), σήμερα στο σημεία αυτό υπάρχει το τοπωνύμιο Κονταρατιανά. Η περιοχή επί Βυζαντινής εποχής βρισκόταν σε ακμή, όπως δείχνουν οι έξι βυζαντινές, από τις 13 συνολικά εκκλησίες. Το Αμάρι έπαιξε σπουδαία ρόλο, σαν διοικητικό κέντρο της περιοχής και όλης της επαρχίας, για το λόγο αυτό έγινε πρωτεύουσα. Πολλές ήταν οι δημόσιες υπηρεσίες που είχαν έδρα το Αμάρι (Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο, Αστυνομικό Τμήμα, Ταχυδρομείο, ΟΤΕ, ΔΕΗ κ.α.), όπως και αρκετοί επαγγελματίες. Στον πολιτιστικό τομέα δύο Σύλλογοι δραστηριοποιούνται στο χωριό: ο πολιτιστικός Σύλλογος Αμαρίου-Οψιγιά «Η Σάμιτος» και η κοινωνική ομάδα γυναικών, με πολλές εκδηλώσεις, ιδιαίτερα όμως το πανηγύρι του Αγ. Τίτου.
Η οικογένεια του δασκάλου Μαν. Λουρωτού το 1920 Οι κάτοικοι πήραν μέρος σε όλους τους αγώνες της πατρίδας από την επανάσταση του 1821 μέχρι το 1944, με πρωταγωνιστές τους: Μ. Βερνάδο, Ζ. Καναβά, Μαν. Λουρωτό, Μαν. Πετρακάκη, Γ. Ανδρουλιδάκη, Κ. Δρυγιαννάκη, Π. Ξέκαλο, Πρικάκηδες, Νουκάκηδες κ.α.
ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΜΑΪΟΥ 2021
Νευς Αμάρι Η μικρή πρωτεύουσα με τις σπουδαίες προσωπικότητες
Το Νευς Αμάρι με τον Μέρωνα απέναντι
ΝΑΟΊ-ΙΕΡΕΊΣ Στην ενορία Αμαρίου υπάρχουν 14 ναοί από τους οποίους οι 8 είναι Βυζαντινοί 13ου-15ου αιώνα. - Εισόδια Θεοτόκου-Μεταμόρφωση (δίκλιτη ενοριακή). - Αγία Άννα, μονόκλιτη βασιλική του 1225, από τους αρχαιότερους τοιχογραφημένους ναούς της Κρήτης. Νότια υπάρχει ενωμένος δεύτερος ερειπωμένος ναός Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης. Ο ναός περιλαμβανόταν στα παραχωρηθέντα φέουδα του Μιχαήλ Βαρούχα.
Ο Βυζαντινός ναός του 1225 της Αγίας Άννας - Αγ. Γεώργιος - Ρολόγη (13ος αι.). Ερειπωμένη βασιλική. - Ζωοδόχος Πηγή. - Αγ. Θεόδωροι, βασιλική τοιχογραφημένη 15ου αιώνα. - Αγ. Νικόλαος (15ου αιώνα). Παλιό κοιμητήριο. - Ταξιάρχες (13ος αιώνας - Κοιμητηριακός). - Αγ. Ανάργυροι (15ος αιώνας). - Αγ. Ιωάννης Πρόδρομος - Βούλγαρη (15ος αιώνας). - Τίμιος Σταυρός. - Αγ. Τίτος, τοπική γιορτή με μεγάλο πανηγύρι και εκδηλώσεις. - Αγ. Νεκτάριος. - Ανάληψη Κυρίου, στην κορυφή της Σάμιτος (1.014 μ.). - Κερά Παναγιά στην κοιλάδα του Αμαρίου, εξάρτημα της Ι.Μ. Ασωμάτων, παλιό μοναστήρι: Αρχικά κτίστηκε σε σταυροειδή σχέδιο με τρούλο τον 13ο αιώνα. Τον 14ο αιώνα κατέρρευσε η στέγη και μέρος του ναού, ανακατασκευάστηκε ως τρίκλιτη βασιλική (Γέννηση), τ’ άλλα δύο κλίτη τον 15ο αιώνα. Το θόλωμα του ναού με οικόσητο των Καλλεργών στο υπέρυθρο. Το 1600 διέμενε εδώ μια μοναχή η Μαρκεζίνα Βλαστοπούλα που άφησε σε διαθήκη της: «Διο πρόβατα και μίαν έγα του άνοθεν μοναστιρίου», σύμφωνα με νοτιριακό έγγραφο που υπογράφει ο καλόγερος Ανδρέας Βα- Το καμπαναριό της Ενοριακής εκκλησίας, πάνω στο βράχο ρούχας. Το 1611 ο Μάρκος Καλομενόπουλος άφησε το μισό μερίδιο του μοναστηρίου στο γιο του Κωνσταντή. Η μονή με ιερέα τον Μανούσο Χαρκιόπουλο λειτουργούσε μέχρι το 1646, που φαίνεται να καταστράφηκε από τους Τούρκους. ΙΕΡΕΊΣ Ιερώνυμος Βερνάδος, Γεράσιμος Λουρωτός, Αστρινός Βερνάδος (1880), Νικόλαος Βούλγαρης, Συμεών Δρετουλάκης, Νικόλαος Δαμβανέλης, Νικόλαος Καλογεράκης (1962-2000), Αλέξιος Πιπεράκης (2000-).
ΣΧΟΛΕΊΟ - ΔΆΣΚΑΛΟΙ Το σχολείο λειτούργησε το 1844 και ήταν το 10ο στο νομό Ρεθύμνου, ενώ το 1861 μετατράπηκε σε αλληλοδιδακτικό σχολείο και το 1889 αναγνωρίστηκε ως τριτοβάθμιο. Το 1899 επανιδρύθηκε ως μονοτάξιο παρθεναγωγείο και λειτούργησε ως μικτό μέχρι το 1915. Το πρώτο κτίριο χτίστηκε το 1861 και επισκευάστηκε αργότερα, στεγαζόμενο στο ίδιο κτίριο μέχρι το 1928. Στο σχολείο Αμαρίου φοιτούσαν και οι μαθητές του Οψιγιά, εκτός από το 1902-1908 που είχαν δικό τους σχολείο. Το 1929 με δαπάνες τους ευεργέτη Μιχάλη Περαντωνάκη χτίστηκε νέο κτίριο με δύο αίθουσες, ωραία αυλή και κήπο και το 1940 φοιτούσαν 50 μαθητές. Σε διάφορες περιόδους οι μαθητές πήγαιναν στο Μοναστηράκι. Λειτούργησε και ως 2/θέσιο, όμως τα τελευταία χρόνια συγχωνεύτηκε με το 6/θέσιο δημοτικό σχολείο Αποστόλων. Στο σχολείο δίδαξαν φωτισμένοι δάσκαλοι, με αποτέλεσμα οι μαθητές να προκόψουν στα γράμματα φτάνοντας σε ψηλά αξιώματα. Λόγιοι, επιστήμονες, γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, αξιωματικοί από το Αμάρι, όσους ελάχιστα χωριά στην Κρήτη διαθέτουν. Δάσκαλοι που δίδαξαν στο Νευς Αμάρι ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς οι: Μανόλης Λουρωτός, Παύλος Ρολογής, Γιώργης Βερνάδος, Σοφία και Μανόλης Σπυριδάκης, Μιχάλης Κυριακάκης, Γιάννης Βαμιεδάκης, Παπα-Νικόλας Καλογεράκης, Ηλίας Ταταράκης, Γ. Κλάδος κ.α.
Με ομοιόμορφες στολές οι μαθητές το 1955-56 Από το Αμάρι κατάγονται οι: Λουρωτός, Βερνάδος, Σοφία και Μανόλης Σπυριδάκης, Παύλος και Σταμάτης Ρολόγης, Γ. Ξέκαλος, Φιλ. Καλομενόπουλος, Ειρήνη Κανακάκη, Ειρήνη Κατσούγκρη, Παντελής Γιαννουλάκης, Γ. Ανδρουλιδάκης. ΠΡΟΣΩΠΙΚΌΤΗΤΕΣ - Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005), συγγραφέας - ποιητής με καταγωγή της μητέρας του Ευαγγελίας Κασιμάτη από Αμάρι. - Μανόλης Βερνάδος (1777-1852), λόγιος, τυπογράφος, φιλικός, δικαστικός και σπουδαίος αγωνιστής το 1821. Υπήρξε ιδρυτής και της «Ελληνικής Τυπογραφίας» στο Ιάσιο της Μολδαβίας, στο τυπογραφείο του το 1812-1821 τυπώθηκαν 20 ελληνικά βιβλία και οι επαναστατικές προκηρύξεις του Αλ. Υψηλάντη. Στο Ιάσιο δημοσίευσε πολλά πατριωτικά στιχουργήματα του Ρ. Φερραίου κ.α. Το 1825 έγινε υπουργός δικαιοσύνης και το 1826 εκπροσώπησε την επαρχία Αμαρίου στην Γ’ Εθνοσυνέλευση. Σε ηλικία 16 ετών, μπροστά του έγινε η δολοφονία του Επισκόπου Λάμπης Μεθοδίου Συλιγάρδου το 1793 από τους Τούρκους, γεγονός που σημάδεψε τη ζωή του. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ. 25
25
www.rethemnosnews.gr
απόψεις
ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΜΑΪΟΥ 2021
Σχολικό έτος 1955-56, με δάσκαλο τον Μανόλη Σπυριδάκη στη φώτο οι μαθητές: Γιάννηδες Καμπουράκης, Καναβάς, Ζουμπεράκης, Ν. Σπινθουράκης, Αλέκος Πετρακάκης, Φρ. Κουτάκης, Μαρ. Πρικάκη, Καλ. Αποστολάκη, Δεσ. Δρυγιαννάκη. Β’ σειρά: Ι. και Γ. Νουκάκης, Μιχ. Καναβάς, Απ. Αποστολάκης, Ι. Μπούζουκας, Γ. Ανδρουλιδάκης, Στ. Ζουμπεράκης, Μιχ. Πετρακάκης (δήμαρχος), Θέκλα Πρικάκη, Διαμ. Γιασαφάκη κ.α. - Γεώργιος Βενιέρης ή Γεωργουλάκης, ονομαστός δικηγόρος και πρόεδρος δικηγόρων Αλεξάνδρειας. - Νικόλαος Βούλγαρης, ιερέας, οπλαρχηγός Αμαρίου το 1866-97. - Γιάννης Κασιμάτης, βουλευτής στο Βενιζελικό κόμμα, παππούς του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. - Γεώργιος Καλομενόπουλος (1897-1963), νομικός, διευθυντής υπουργείου, ο τροβαδούρος του παλιού Ρεθύμνου, με σημαντικά ποιήματα «Τα Ψηλορείτικα», «Κρητικές Λύρες» κ.α. - Νικήστρατος Καλομενόπουλος (1865-1952), αντιστράτηγος το 1921, με πολύτιμη συμβολή σε όλους τους αγώνες, ενώ πλούσια ήταν τα δημοσιεύματά του. - Μανόλης Κούνουπας, οδοντίατρος με πλούσιο συγγραφικό έργο και δημοσιεύματα. Μέλος της εταιρείας Ελλήνων λογοτεχνών. Η σύζυγός του Ιωάννα Χαραλ. Κούνουπα είναι από το Αμάρι (ο πεθερός του έζησε 107 χρόνια). - Μανόλης Λουρωτός (1850-1934), νέο παιδί πολέμησε το 1866 στο Αρκάδι, καταφέρνοντας να σωθεί. Διορίστηκε ελληνοδιδάσκαλος σε Σφακιά, Ατσιπόπουλο, Αμάρι και το 1881 στο Μέρωνα. Αργότερα έγινε διευθυντής σε σχολείο του Ρεθύμνου, όμως το 1888 ανέλαβε το σχολαρχείο Μοναστηρακίου. Άφησε πλούσιο διδασκαλικό και συγγραφικό έργο και μεγάλη προσφορά στην παιδεία. - Γεράσιμος Λουρωτός, κληρικός - ηγούμενος Ι.Μ. Ασωμάτων (1804-1821). Θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο από τους Τούρκους για τη δράση του και διαπομπεύτηκε στο Ρέθυμνο. - Μανόλης Λουκάκης (1937), βουλευτής (1989-2001), υφυπουργός και νομάρχης, καταγόμενος από το Αμάρι, η μητέρα του Ευαγγελία Τζάτζιμου. - Ανδρέας Ξανθός, γιατρός - βουλευτής Ρεθύμνου με το ΣΥΡΙΖΑ από το 2012. - Γιώργης Ξέκαλος (1920-1993), επίτιμος γενικός διευθυντής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου την δεκαετία του 1960. Έγραψε αρκετά παιδαγωγικά και διδακτικά βιβλία. - Αλέκος Πετρακάκης, γυμναστής - προϊστάμενος γραφείου Φ.Α. Νομαρχίας, διευθυντής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (2001) και ιδρυτικό μέλος Ο.Κ.Α. Αρκάδι (1976). - Μιχάλης Πετρακάκης, καθηγητής - πρόεδρος ΕΛΜΕ και δήμαρχος Συβρίτου (1998-2006). - Μανόλης Πετρακάκης, πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης στα Χανιά, οργάνωσε αντιστασιακή ομάδα στο Αμάρι μαζί με τον Μανόλη Κούνουπα και πήραν μέρος στις μάχες Κουρουπιτού, Τραχήλι κ.α. Τραυματίστηκε και φυγαδεύτηκε στην Αίγυπτο με υποβρύχιο, όπου εντάχθηκε στη φρουρά της ελληνικής κυβέρνησης. - Αθανάσιος Σκληρός ή Πικρός (1585-1664), γιατρός, λόγιος, διδάκτορας φιλολογίας στη Βενετία με πλούσιο συγγραφικό και ποιητικό έργο. Επέστρεψε στο Χάνδακα, όπου άσκησε το επάγγελμα του γιατρού, ενώ τιμήθηκε από τη δημοκρατία της Βενετίας για την προσφορά του. Έζησε την πολυετή (21 χρόνια) πολιορκία του Χάντακα από τους Τούρκους (1648-1669), περιγράφοντας τον Κρητικό πόλεμο με 9.287 ιαμβικούς στίχους. «Αί, αί τάλαινα, θηλαμών πολυτλήμων, Δύσχροιαν ωπός πλήττομαι διέρκεσθαι σοι…» Επειδή πίστευε ότι το Αμάρι προέρχεται από την ιταλική λέξη Αμάρο-πικρός, μετονομάστηκε σε Πικρός. - Γεώργιος Σπυριδάκης, διευθυντής ΔΕΗ Δυτικής Κρήτης. - Κώστας Φωτάκης, πρόεδρος Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας Κρήτης (ΙΤΕ) - Νίκος Φωτάκης, διάσημος ζωγράφος με πολλά έργα στην
πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, ενώ ολόκληρη πτέρυγα φέρει τ’ όνομά του. - Ελευθέριος Χατζηδάκης, ανώτατος υπάλληλος ταχυδρομείων Ελλάδος. - Στυλιανός Χριστονάκης, πάρεδρος και αντι/δρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου του κράτους. ΕΥΕΡΓΈΤΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΎ Από τα τέλη του 19ου αιώνα ολόκληρε οικογένειες μετανάστευσαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αφρική. Ασχολήθηκαν με επιχειρήσεις και εμπόριο, απέκτησαν αρκετά χρήματα, όμως δεν ξέχασαν τον τόπο τους. Οι παρακάτω είναι μεγάλοι ευεργέτες του χωριού: - Γεώργιος Βενιέρης παραχώρησε το σπίτι του και οικόπεδο για τη δημιουργία της πλατείας. - Παντέλης Κασιμάτης, μετανάστης στην Αίγυπτο, χρηματοδότης των «Κασιμάτειων» αγώνων από το 1984 έως σήμερα. - Σεβαστιανός Κασιμάτης, γιατρός και γυμναστής, αντιδήμαρχος Γλυφάδας και παλιός αντι/δρος Ολυμπιακού. Με κληροδοτήματά του στην Κρητική Εστία, σε Αμαριώτες φοιτητές της Ιατρικής, αλλά και χρηματικά βραβεία σε μαθητές του σχολείου. - Νικόλαος Κασιμάτης, πρόξενος στην Ν. Αφρική. Παραχώρησε με δωρεά τα κτίρια της Αστυνομίας, ταχυδρομείου, ιατρείου, ΤΕΑ κ.α. - Μιχάλης Περαντωνάκης, χρηματοδότησε την επέκταση του σχολείου, τον εξοπλισμό του με εποπτικά, ώστε να γίνει πρότυπο στην επαρχία. ΕΠΙΣΤΉΜΟΝΕΣ Γιατροί: Μιχάλης Βούλγαρης, Αλέξανδρος Γενεράλης, Κωνσταντίνος Κασιμάτης, Ανδρέας - Παντελής - Πέτρος Σεβαστιανός, Μαρία και Μανόλης Καλομενόπουλος, Μιχάλης Καναβάς, Μανόλης Κούνουπας, Ανδρέας Ξανθός, Δημήτρης Ρολόγης, Γιώργης Φωτάκης, Γιώργης Χατζηδάκης, Γιώργης Χριστονάκης. Ανώτατοι αξιωματικοί: Νικήστρατος Καλομενόπουλος (αντιστράτηγος), Δημήτρης και Βασίλης Ρολόγης, Δημήτρης και Κώστας Ξέκαλος, Γιώργης και Παύλος Καναβάς, Μιχάλης Καλομενόπουλος, Νικόλαος Βεργίτσης, Νικ. Βερνάδος, Θεμ. Στεφανάκης. Καθηγητές: Χριστίνα - Νίκος Γενεράλης, Αλέκος - Μιχάλης - Παγώνα - Μαρία - Δήμητρα Πετρακάκη, Αντώνης Ρολόγης, Λέλα Σπυριδάκη, Ελένη Μιχελιουδάκη. ΟΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Αλικαμπιώτης, Ανδρουλιδάκης, Βερνάδος, Βενιέρης, Βούλγαρης, Βεργίτσης, Γενεράλης, Γιαννουλάκης, Γεωργουλάκης, Γουμενάκης, Γαλλιός, Δρυγιαννάκης, Κασιμάτης, Καλομενόπουλος, Κανακάκης, Κατσούγκρης, Κλάδος, Καναβάς, Κούνουπας, Λουρωτός, Μπούζουκας, Νουκάκης, Ξέκαλος, Ξανθός, Περαντωνάκης, Πετρακάκης, Πηγουνάκης, Πιπεράκης, Πρικάκης, Ρολόγης, Σπυριδάκης, Σιγανός, Φωτάκης, Χατζηδάκης, Χριστονάκης. Η μεγαλύτερη οικογένεια είναι οι Κασιμάτηδες, που έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πηγές: «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης και Πανόραμα» Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης 2006. «Φωτογραφικές Μνήμες» Κοιν. Αμαρίου 1996. Μεγάλη όμως είναι η συμβολή του συντ. εκπαιδευτικού Αλέκου Πετρακάκη και του δασκάλου Παντελή Γιαννουλάκη.