24
www.rethemnosnews.gr
απόψεις
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΡΑΛΛΗ
Costas_rallis59@yahoo.gr
Μ. ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΜΑΪΟΥ 2021
Aς θυμηθούμε τον Γιώργη Γαληνό τον μεγάλο ρεθεμνιώτη ζωγράφο
« Στολίδι του ακριβό, την είχε κλείσει Την ανθρωπιά βαθιά μες στην καρδιά του Κι ως ήταν απο τ’άξια τα παιδιά του, Το Ρέθεμνος τον είχε αγαπήσει» (Γ.Καλομενόπουλος)
«Το λιμάνι». Τοιχογραγία στο σπίτι του Αλή Βαφή.
Ο Γαληνός ζωγραφίζει τον αρχάγγελο Μιχαήλ να κρατάει ξίφος. Πριν λίγο καιρό, μια ανάρτηση μου στην ομάδα του facebook «Παλιές Φωτογραφίες του Ρεθύμνου Κρήτης» με θέμα μιαν οροφογραφία του Γ. Γαληνού στο σπίτι του Βασίλη Σπανδάγου, προκάλεσε την αντίδραση του φίλου Γιάννη Σκεπετζάκη και τη θεώρησε ελλιπή. Ο Γιάννης, ένας φιλότεχνος και σημαντικός συλλέκτης έργων τέχνης, με το δίκιο του ήταν απαιτητικός. Μου ζήτησε να ψάξω και να βρω περισσότερα στοιχεία για τον Γαληνό, να αναφέρω πως ήταν μαθητής του Λύτρα, πως ήταν ένας σπουδαίος Ρεθεμνιώτης ζωγράφος και πως τα έργα του είναι ανεκτίμητα. Με αφόρμηση λοιπόν την «επίπληξη» του φίλου μου του Γιάννη, αποφάσισα να ασχοληθώ με το έργο του μεγάλου μας ζωγράφου, του Γιώργη Γαληνού, κι έτσι να θυμηθούμε λίγο από την ζωή του και μερικά από τα έργα που φιλοτέχνησε και στόλισαν αρκετά αρχοντικά της πόλης μας μένοντας ανεξίτηλα στον χρόνο. Ομως, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθούμε στον Γιάννη Σπανδάγο, τον ερευνητή της ρεθεμνιώτικης καλλιτεχνικής και πολεοδομικής ιστορίας, και όχι μόνο. Ο Γιάννης Σπανδάγος συγκέντρωσε, σχολίασε και παρουσίασε τις ζωγραφιές του Γαληνού σε σπίτια του Ρεθύμνου, και τις παρουσίασε σε ένθετο της εφημερίδας Ρεθεμνιώτικα Νέα στις 2 Μαρτίου 2010. Το επόμενο άρθρο θα είναι ένα αφιέρωμα στη μνήμη του, όπου θα αναφερθούμε αναλυτικά στην προσφορά του στο Ρέθυμνο.
Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ Ο Γιώργης Γαληνός γεννήθηκε στο χωριό Πηγή το 1860.Αν και μικρό παιδί, θα χαράχτηκε στη μνήμη του το φοβερό βρούχος και ο καπνός, που σαν πελώριο θυμίαμα είχε το ξεκίνημα του από το πλατύ θυμιατήρι του Αρκαδιώτικου λόφου τη μέρα εκείνη του Νοέμβρη του 1866, όπως αναφέρει ο Γιάννης Δαλέντζας στο βιβλίο του «Χρονικά του Ρεθύμνου 1958». Στα 17 του, όταν βρέθηκε στην Αθήνα, είχε την τύχη να γνωρίσει εντελώς τυχαία τον μεγάλο μας ζωγράφο Νικηφόρο Λύτρα που τον έκανε μαθητή του, όταν τον είδε κάπου να ζωγραφίζει αναγνωρίζοντας το μεγάλο ταλέντο του. Στο Ρέθυμνο γύρισε το 1895, όπου είχε φτιάξει ένα ωραίο ατελιέ και δίδασκε ζωγραφική στις κοπέλες. Από τότε και μέχρι το 1915 έκανε αρκετές ζωγραφιές σε τοίχους και ταβάνια σε αρχοντικά του Ρεθύμνου. Μερικές από αυτές τις τοιχογραφίες θα παρουσιάσουμε στο σημερινό άρθρο, καθώς και κάποια στοιχεία για τον ζωγράφο τους. Ο Γαληνός ήταν ένας ευγενικός άνθρωπος, καλόκαρδος, με το αστείο πάντα στο στόμα του, σαν καλαμπουρτζής ήταν περιζήτητος στις παρέες. Ο Κώστας Μαμαλάκης στο άρθρο του με τίτλο «Σαν Επίλογος» (Κρητ. Επιθ. 12-10-1966), αναφέρει για τον Γαληνό:
Οικία Βαλαρή. Αθλητικοί αγώνες στην Αρχαιότητα
Το ταβάνι της τραπεζαρίας Βαλαρή. «Κρείττον εστί με πολλ’ αηδώς, ολίγα δ’ ηδέως έχειν, πενίαν τ’ άλυπον η πλούτον πικρόν» μτφ. Καλύτερα είναι να μην έχεις πολλά και σιχαμερά, αλλά λίγα, γλυκά και φτωχικά, χωρίς λύπες από πλούτο με πίκρες.
Οικία Βαλαρή. Η γονατισμένη γυναικεία μορφή είναι η Κρήτη και την αγκαλιάζει η Ελλάδα.
«Κουρασμένο πρόσωπο, αυλακωμένο από τη βιοπάλη και το χρόνο, αλλά καρδιά αρυτίδωτη, ψυχή νεανική γιομάτη αισιοδοξία και καλλιτεχνική ευαισθησία.Ένας μπαξές ήταν ο Γιωργάκης, o αγαπητερός, ο τίμιος και δημοφιλής, με την απέραντη αγαθότητα.Λίγο παχύς, με φαρδειά όπως πάντα φορεσιά, δυσκίνητος-ευκίνητος όμως στο μυαλό-έσυρε τα βήματά του, σαν να μην είχε ξεσυνηθίσει τις αλυσίδες που του είχαν περάσει οι Τούρκοι όταν τον είχαν στο «χάψι». Ο γιός του ο Νίκος, που πριν γίνει δημοσιογράφος είχε σπουδάσει στη Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, γράφει στα Ρεθεμνιώτικα Νέα της 1-101991: «Τότε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών υπήρχαν Κυριακάτικα
Οικία Βαλαρή. Ο Περικλής αγορεύει στην Πνύκα.
Οικία Βαλαρή. Το Δωδεκάθεο.
τεχνικά τμήματα για τα παιδιά που εργάζονταν. Εκεί πήρε τα πρώτα του βήματα στη ζωγραφική τέχνη. Ο Νικηφόρος Λύτρας ήταν Καθηγητής του και γι’ αυτόν μας διηγόταν. Ο πατέρας μου δηλαδή ήταν ζωγράφος έντεχνος, δεν ήταν λαϊκός αυτοδίδακτος ζωγράφος όπως ο Θεόφιλος. Σιγά σιγά έπεσε σε πενία. Εγώ έζησα και τον θυμάμαι στα χρόνια της μεγάλης του φτώχειας. Έφτασε στο σημείο να ζει με την ελεημοσύνη των φίλων του. Πέθανε 76 χρονών, στις 28-6-1934, πάμφτωχος. Τον Παντοκράτορα στον τρούλο της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας, τον είχε κάμει ο πατέρας μου. Ο Πρεβελάκης στο «Χρονικό μιάς Πολιτείας» γράφει ότι το ζωγράφησε ο Δεσπότης, για να δώσει έμφαση, που δεν ήξερε να πιάνει ούτε το πινέλο» Το 1994, ο Γιάννης Σπανδάγος, είχε γράψει ένα άρθρο για τον Γαληνό στο περιοδικό «Διάσταση» του Τεχνικού Επιμελητηρίου, με πολλές φωτογραφίες έργων του. Ο γιός του Γαληνού, ο Νίκος, τον επισκέφτηκε και του έδειξε ένα κομμάτι καμβά, από την αυλαία του «Ιδαίον Άντρον». Παρίστανε τις επτά μούσες με τον Φαέθοντα. H ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ Στη ζωγραφική του Γαληνού κυριαρχούν τα θέματα που είναι σχετικά με την Αρχαιότητα. Τα πιο πολλά τα αντέγραφε από εικόνες βιβλίων και τις τροποποιούσε ανάλογα με τις διαθέσεις του. Σε θέματα, όπως τα πουλιά και τα άνθη, η ευχέρεια και η άνεση του, πρέπει να ήταν πολύ μεγάλη. Σχετικά με το πότε έγιναν οι τοιχογραφίες, δεν υπάρχει καμιά πληροφορία. Μάλλον θα έγιναν την περίοδο 1895-1915, όταν ο ζωγράφος ήταν 35-55 χρονών. Μετά οι παραγγελίες λιγόστεψαν και ο ίδιος είχε παχύνει και δεν είχε πια την ευλυγισία να δουλεύει πολλές ώρες πάνω στη σκαλωσιά. Η τεχνική του ήταν της τέμπερας, δηλαδή χρώματα σε σκόνη, λινέλαιο, κόλλα και νερό, που τα έφτιαχνε μόνος του, και έχουν αντέξει άριστα στο χρόνο. Οι πελάτες του Γαληνού ήταν από τις ανερχόμενες αστικές οικογένειες, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, επιστήμονες, έμποροι, επιχειρηματίες. Ήταν γλεντζές και χωρατατζής, προτιμούσε τα κοσμικά θέματα από τις αγιογραφίες. Είναι αξιοπερίεργο ότι ο Παντελής Πρεβελάκης στο «Χρονικό μιας Πολιτείας», τον αναφέρει απλά σαν αγιογράφο και δεν γράφει τίποτα για τις τοιχογραφίες του. Ο Γαληνός θα μπορούσε να σταδιοδρομήσει σε μεγαλύτερη πόλη. Όμως έμεινε στην πόλη που αγάπησε και τον αγάπησε. Πάντως, όπως είχε γράψει ο Γιάννης Σπανδάγος, είναι
Λεπτομέρειες από την τραπεζαρία Σηφογιαννάκη.
25
www.rethemnosnews.gr
απόψεις
Μ. ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΜΑΪΟΥ 2021
Οικία Σηφογιαννάκη. Αρχαίες Ελληνίδες και παγώνια .
ντροπή για την Ρεθεμνιώτικη κοινωνία, αυτή που υπερηφανευόταν πως είναι για τα γράμματα, τον εγκατέλειψε με αποτέλεσμα να ζήσει τα τελευταία του χρόνια πάμφτωχος. Εδώ να προσθέσω πως η Πολιτεία τον τίμησε, δίνοντας το όνομά του σε οδό στην περιοχή του Αγ. Νικολάου. Όμως η τιμή αυτή κράτησε μέχρι το 1992, αφού, με την απόφαση του Δ.Σ. αρ. 406/30-7-1992, μετονομάστηκε σε Θαν. Γιακουμάκη (Ρεθυμνοδωνυμικά). Ο Γαληνός συνέβαλε στο καλλιτεχνικό ξεκίνημα του τόπου μας. Στις 28 Ιουνίου1938, όπως γράφει ο Γιάννης Δαλέντζας, έκλεισε τα μεγάλα, φωτεινά, καλωσυνάτα, μάτια του. Τα μάτια που είδαν σε όλη τη μεγαλόπρεπη αγριότητα, το Αρκαδικό Ηφαίστειο. Το έργο του θα μένει σημειώνοντας το πέρασμα μιάς εποχής. ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ Ο Γαληνός ζωγράφισε πλήθος πινάκων που βρίσκονται σκόρπιοι στην Κρήτη. Έργα του βρίσκονται στα Μοναστήρια: Πρέβελη, Αρκάδι, Ασωμάτους, Πρφήτη Ηλία Ρουστίκων. Στο Ηράκλειο και στα Χανιά ζωγράφισε τα σπίτια του Σαββάκη, Βενιζέλου, την βίλλα Κούνδουρου και άλλων. Στο Ρέθυμνο στα παρακάτω αλλά και σε άλλα: 1. Στο «Ιδαίον Άντρον». Στην αυλαία της σκηνής ο Γαληνός είχε ζωγραφίσει τον Φαέθοντα και τις εφτά μούσες. Στη βορεινή πλευρά αρχαίες Ελληνίδες και πάνω από την αυλαία, τον Οδυσσέα στο νησί των Σειρήνων. 2. Στη Μονή Πρέβελη είχε ζωγραφίσει το αρχονταρίκι και τον ξενώνα, για την επίσκεψη του πρίγκηπα Γεώργιου σκηνές από
Οικία Σηφογιαννάκη. Άρμα στα σύννεφα με γυναικείες μορφές.
Οικία Δρανδάκη. Η Αγία Σοφία. Ήταν οικία μουσμουλμάνου και το μισοφέγγαρο αντικαταστάθηκε με σταυρό, όταν έγινε ιδιοκτησία Έλληνα.
Οικία Πολάκη στο Πάνορμο. Ο Ερμής ακουμπά ένα χρηματοκιβώτιο. την Παλαιά Διαθήκη, όπως αυτη με τον Σαμψών. 3. Οικία Χατζηγρηγοράκη (Αρκαδίου και Χατζηγρηγοράκη). Ζωγραφιές σε δύο ταβάνια με θέμα τα αγγελάκια. 4. Οικία Σηφογιαννάκη (Πλατεία Αγν. Στρατιώτη). Σε ένα ταβάνι αρχαίες Ελληνίδες και παγώνια, και σε ένα άλλο, ένα άρμα στα σύννεφα με γυναικείες μορφές. 5. Οικία Β. Σπανδάγου (Οδός Χαιρέτη 23). Δύο οροφογραφίες και τρείς τοιχογραφίες. Ένα τοπίο ρομαντικής έμπνευσης και παιδικές μορφές. 6. Οικία Βαλαρή (Oδός Μουσούρου 8). Ο Περικλής στην Πνύκα, Αθκητικοί Αγώνες, Το Δωδεκάθεο. 7. Εταιρεία Π. Γαγάνη (Γωνία Αρκαδίου και Σαλαμίνος). Ένα θέμα με άρμα και γυναικείες μορφές, και ένα άλλο με τον Ήφαιστο, την Αφροδίτη και τον Άρη. 8. Οικία Ψαρουδάκη (Αδιέξοδο, κάθετο στην Τομπάζη και σήμερα Κέντρο Νέων). Η φτερωτή Νίκη. Ήταν το σπίτι του Πρωθυπουργού Εμμ.Τσουδερού. 9. Οικία Ν. Σπανδάγου (Αγ. Γεωργίου «Γρόττα»). Οροφογραφία. 10. Οικία Πολάκη (Πάνορμο). Οροφογραφία με τον θεό Ερμή. 11. Οικία Εμμ. Χαροκόπου (Αρκαδίου 261). Ζωγραφιές σε ξύλινο ταβάνι με γεωμετρικα σχέδια και τοπία. 12. Οικία Αλή Βαφή Σελιανάκη (Οδός Μπουνιαλή). Τοιχογραφία με άποψη του λιμανιού, και άλλη μία που δεν σώζεται. 13. Οικία Δρανδάκη (Εθν.Αντιστάσεως 82). Σήμερα Κέντρο Βυζαντινής Τέχνης.Τοιχογραφία της Αγίας Σοφιάς.
14. Οικία Βλαστού-Καούνη στο Βυζάρι. Δύο τοιχογραφίες, σώζεται η μία με το Θησείο. 15. Οικία οδού Σουλίου 6. Μουσουλμανικό σπίτι, σήμερα γραφεία Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Στο ξύλινο ταβάνι τα φατνώματα με διακοσμητικά και φτερωτά ζώα. Έργα του Γαληνού υπήρχαν και στο ξενοδοχείο «Παράδεισος», απέναντι απο τον Δημοτικό Κήπο, που όμως δεν σώζονται.Επίσης στο ξενοδοχείο «Αρκάδι», Αρκαδίου 88. Στην Μεγάλη Πόρτα, στην οδό Μελχισεδέκ, υπήρχε ζωγραφιά από τη μάχη της Γραβιάς στο πανδοχείο «Χάνι Γραβιάς. ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ Γνωρίζοντας την ευαισθησία του κυρίου Θωμά Κρεβετζάκη σε πολιτιστικά θέματα, όπως πρόσφατα με την πρωτοβουλία για αξιοποίηση και προβολή των έργων του Τεριακή(Μούρμουρα), ύστερα από μεσολάβηση του κυρίου Μανώλη Καρνιωτάκη, θα πρότεινα ο Δήμος να προχωρήσει στην, έκδοση ενός Λευκώματος με έργα του Γαληνού και να το χαρίζει σε βραβεύσεις επισκεπτών, σε πρεσβείες, πανεπιστήμια, σχολές καλών τεχνών, βιβλιοθήκες, ξεναγούς κλπ. Αρκετές τοιχογραφίες βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση, άλλες πάλι χρειάζονται κάποιες επιδιορθώσεις. Ευελπιστώ ότι στο άμεσο μέλλον, θα υπάρξει μια συνεργασία Δήμου, Αρχαιολογίας και ιδιωτών, για την συντήρηση αυτών των ανεκτίμητων έργων. Σίγουρα θα υπάρχουν πίνακες του Γαληνού σε όλη την Κρήτη. Οι κατέχοντες έργα του, ας επικοινωνήσουν μαζί μου για να γίνει μια ολοκληρωμένη καταγραφή. (costas_rallis59@yahoo.gr) Βιβλιογραφία- πηγές 1. Γιάννη Μ. Δαλέντζα «Χρονικά του Ρεθύμνου» 1958 2. Ανδρέα Νενεδάκη «Οι Βουκέφαλοι» 3. Ένθετο Ρεθεμνιώτικα Νέα (2-3-2010) Γιάννη Σπανδάγου «Ο Ζωγράφος Γ. Γαληνός» 4. Ρεθυμνοδωνυμικά 5. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη «Ρεθυμνο 1900-1950»