26
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΜΑΪΟΥ 2021
Αφιέρωμα στη μνήμη Γιάννη Σπανδάγου Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΡΑΛΛΗΣ Costas_rallis59@yahoo.gr
Αφιερωμένο στον Γιάννη Σπανδάγο το σημερινό άρθρο που έφυγε πριν από 9 χρόνια. Με το έργο και την προσφορά του στο Ρέθυμνο θα ασχοληθούμε σήμερα και θα αναφερθούμε στο τεράστιο έργο που άφησε πίσω του. Οι πραγματικές διαστάσεις του έργου του είναι άγνωστες σε πολλούς και αυτό γιατί ο Γιάννης ήταν σεμνός και δεν επιδίωκε να βρίσκεται στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Αποδέκτες της προσφοράς του ήταν και φορείς όπως το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, ο Σύλλογος Κατοίκων Παλιάς Πόλης Ρεθύμνου και ο Σύλλογος Φίλων της Βιβλιοθήκης του Παν/μίου Κρήτης Ο Γιάννης Σπανδαγος γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1946.Μεγάλωσε σε ένα μεγαλοαστικό σπίτι. Πατέρας του ήταν ο Βασίλειος Ι. Σπανδάγος και μητέρα του η Βεατρίκη Σπανδαγου το γένος Κελαϊδή. Το 1952 φοίτησε στο εκπαιδευτήριο “Αθηνά” της κυρίας Αμαλίας Μανουσάκη στο οποίο φοιτούσαν τα παιδιά των εύπορων οικογενειών του Ρεθύμνου. Το 1998 γράφτηκε στο Εθνικό εκπαιδευτήριο Αναβρύτων ένα από τα καλύτερα της χώρας και το 1964 φοίτησε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Στη συνέχεια μετέβη στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές Το 1975 συμμετείχε στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου στο μνημείο του Διστόμου. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ
Στο βιβλίο του «Λιμάνι και Προκυμαία» παρουσίασε άγνωστες φωτογραφίες της περιοχής και σχέδια για το λιμάνι που είχε εκπονήσει ο μηχανικός Γεώργιος Τσίχλης. Σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Δαράκη είχε συντάξει Μελέτη για την ανάπλαση της δυτικής παραλίας του Ρεθύμνου από τα «Ηλιοβασιλέματα» μέχρι τον Κουμπέ. Σαν αρχιτέκτονας στο Ρέθυμνο είχε ενεργή παρουσία στο Τεχνικό Επιμελητήριο Δυτικής Κρήτης και έδωσε πολλές μάχες σε ζητήματα που αφορούσαν την πόλη. Ήταν μέλος του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) και μέλος του δ.σ. του Ελληνικού Τμήματος. Τον Νοέμβριο του 1999 είχε οργανωθεί τριήμερη ειδική επιστημονική συνάντηση με
τογραφίες από την Κρήτη το 1927 και το 1932) - Το φωτογραφικό αρχείο του Σπύρου Μελετζή(1906-2003) - Το φωτογραφικό αρχείο Εμμ. Ζακάκη (Φωτογραφίες του Ρεθύμνου την δεκαετία του 1930) - Το φωτογραφικό αρχείο της Βούλας Παπαιωάννου (1848-1990) Ο Γιάννης Σπανδαγος την γνώρισε και εξασφάλισε φωτογραφίες που είχαν σχέση με το Ρέθυμνο. Ακόμη παλιές φωτογραφίες της πόλης κατάφερε να διασώσει και από το αρχείο του Δημήτρη Τριανταφύλλου. Και μόνο αυτή η προσφορά του αξίζει για να μείνει πάντα ζωντανή η μνήμη του.
Ο χώρος που είχε διαμορφώσει αρχιτεκτονικά ο Γιάννης στο Δίστομο
θέμα την προστασία της παλιάς πόλης από τον Δήμο Ρεθύμνου, το ΤΕΕ -ΝΕ Ρεθύμνου και το Ελληνικό Τμήμα ICOMOS. Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Μία από τις μεγάλες του αγάπες ήταν η φωτογραφία και στη συνέχεια ασχολήθηκε επαγγελματικά. Το 1992 σε συνεργασία με τον Αντώνη Χριστοφοράκη δημιούργησε το «Φώτο -Ρέθυμνο». Αποχωρώντας, το 2002, παραχώρησε όλα του τα αρχεία στο φωτογραφείο. Το 1989 ξεκίνησε τη συνεργασία του με τον Τάσο Τζίμα και τον Μενέλαο Μελετζή για την έκδοση του περιοδικού «Φωτογράφος». Γνώρισε διάσημους φωτογράφους και ανακάλυψε σπάνιους φωτογραφικούς θησαυρούς για την πόλη μας. Συγκεκριμένα: - Το φωτογραφικό αρχείο της Nelly’s (Φω-
τερα στο Ρέθυμνο, εκδόσεις Μίτος. Ρέθυμνο 2002. -Μιά Πόλη Μεταμορφώνεται, το Ρέθυμνο στον 20ο αιώνα. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ρεθύμνης. Ρέθυμνο 2006. -Παράδοση και παραδοσιακά επαγγέλματα. Περιοδική έκδοση της εφημερίδας Ρεθεμνιώτικα Νέα, τ.1 Ρέθυμνο 2010. -Ο ζωγράφος Γεώργιος Γαληνός. Περιοδική έκδοση της εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, τ.5. -Μπουντάλια, Περιοδική έκδοση της εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα, τ.5, Ρέθυμνο 2010. Ακόμη είχε αρκετές συνεργασίες σε βιβλία περιοδικά και εφημερίδες. Δεν αρκέστηκε όμως στα παραπάνω αλλά προέβη και σε σειρά εκδόσεων. Σε αυτές, εκτός από τα σχεδόν 100 τεύχη του περιοδικού “Φωτογράφος” (1989-1997), περιλαμβάνονται και
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΑΝΔΑΓΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σταθμό για τη σχέση του Γιάννη Σπανδάγου με τις εκδόσεις απετέλεσε η φιλία του με τον Δημήτρη Καλοκύρη με τον οποίο ίδρυσε αρχικά τις εκδόσεις” Νήσος” και στη συνέχεια τις Εκδόσεις “Μίτος”. Ιδιαίτερος λόγος θα πρέπει να γίνει για τη συνεργασία του με την Μαρία Τσιριμονάκη στην έκδοση του βιβλίου της “Εν Ρεθύμνω”. ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ ΦΥΛΛΑΔΙΩΝ -Ρέθυμνο-Λιμάνι και Προκυμαία, εκδόσεις Μίτος, Ρέθυμνο 1999. -Μιά Πόλη Μεταμορφώνεται.Το Ρέθυμνο στον 20ο αιώνα, έκδοση Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος-Τμήμα Δυτ.Κρήτης-Νομαρχιακή Επιτροπή Ρεθύμνου.Ρέθυμνο 2003. -Κυνήγια Θησαυρών σύγχρονα και παλιό-
Ο Γιάννης είχε ασχοληθεί και με τη ζωγραφική 13 βιβλία από τις εκδόσεις Μίτος και δύο των εκδόσεων Νήσος και μια σειρά ταχυδρομικών καρτών. Παράλληλα έκανε έξι τουλάχιστον επιμέλειες εκδόσεων. Ο Γιάννης Σπανδαγος ήταν συλλέκτης εντύπων, βιβλίων, χαρτών και φωτογραφιών. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ. 27
Ο Γιάννης με την κόρη του την Ηλέκτρα Ο Γιάννης Σπανδάγος επέστρεψε στο Ρέθυμνο την εποχή της μεταπολίτευσης γύρω στο 1977.Την εποχή εκείνη έχουμε τη ραγδαία τουριστική ανάπτυξη και τον οργασμό της οικοδομικής δραστηριότητας. Είναι η εμφάνιση των πρώτων πολυκατοικιών και το φαινόμενο της αντιπαροχής, που άλλαξε την πολεοδομική, δημογραφική, οικονομική και κοινωνική ζωή του Ρεθύμνου. Η παλιά πόλη έπρεπε να διατηρήσει το χαρακτήρα της και ο Γιάννης έγινε ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές τις κίνησης για την διατήρηση της παλιάς πόλης. Έγραψε άρθρα, πήρε μέρος σε ημερίδες, φωτογράφισε τα μουσουλμανικά κιόσκια, και δραστηριοποιήθηκε μέσω του ΤΕΕ Δυτ. Κρήτης.
Προσχέδιο κατασκευής λιμένος στον δυτικό όρμο (σχέδιο Γ. Τσίχλη, 1937)
Χάρτης του Γιάννη Σπανδάγου από το σχέδιο Ρουτκόφσκι με τα παλιά και τα νέα ονόματα των δρόμων της πόλης
27
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 15 ΜΑΪΟΥ 2021
Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Ο Γιάννης Σπανδάγος ήταν από τους πρώτους που έδωσε το παρόν στο κάλεσμα για τη δημιουργία του «Συλλόγου Φίλων της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο». Στην αρχή σαν απλό μέλος του Συμβουλίου και στη συνέχεια έγινε Πρόεδρος. Σε εκδηλώσεις που έγιναν τιμήθηκαν άνθρωποι που προσέφεραν σημαντικές βιβλιοθήκες. Στο πλαίσιο της ίδιας προσπάθειας εντάχθηκε και η επανέκδοση του βιβλίου «Άσματα Κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών» του Anton Jeannaraki, 1876. Πρόκειται για μια συλλογή ριζίτικων και λοιπών ασμάτων που είχε εξαντληθεί. Την φροντίδα της έκδοσης είχε ο Γιάννης Σπανδάγος.
Έγραψαν για τον Γιάννη Σπανδάγο Ο Βαγγέλης Συνολάκης: «Ο Γιάννης Σπανδάγος υπήρξε ο ιστορικός τοπογράφος του Ρεθύμνου. Με τις σπουδές του, αλλά και ως ερευνητής αρχείων και μελετών μπόρεσε να προσεγγίσει τον γενέθλιο τόπο του από διαφορετικές πλευρές, να μελετήσει τον μετασχηματισμό του στον χρόνο και να ανιχνεύσει τις αιτίες που τον προκαλούσαν. Και όλα αυτά όντας απόλυτα τεκμήριωτικός με πλήθος και ποικιλία ιστορικών πηγών». Ο Χάρης Στρατιδάκης: «Ήταν Γενάρης του 2013 όταν στο τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο του Γ. Σπανδάγου στη Μονή Αγίας Ειρήνης συναντηθήκαμε με τον Μιχάλη Τζεκάκη και τον Γιώργη Εκκεκάκη. Είχα ήδη γράψει έναν αποχαιρετισμό στις τοπικές εφημερίδες και επέμενα ότι η απουσία του αποτελούσε μεγάλη απώλεια για το Ρέθυμνο, το οποίο όφειλε να του αποδώσει έστω και μετά θάνατον τις δέουσες τιμές. Οι δύο συμπολίτες είχαν στο νου τους ακριβώς αυτό κι έτσι ξεκίνησε μια πολύμηνη συνεργασία, μαζί και με τον Μανόλη Χαλκιαδάκη, που ανέλαβε το κόστος της έκδοσης του φυλλαδίου «Μνήμη Γιάννη Σπανδάγου». Ο αείμνηστος συμπολίτης μας έδωσε έτσι την ευκαιρία να συνεργαστούμε επί αρκετούς μήνες και να εδραιώσουμε σιγά σιγά μια κουλτούρα συνεργασίας, που δεν υπήρχε μέχρι τότε στο Ρέθυμνο, και που με τη συμμετοχή στη συνέχεια και άλλων πνευματικών ανθρώπων, του Γιάννη Παπιομύτογλου, της Φαλής Βογιατζάκη, του Δημήτρη Καλοκύρη, του Δημήτρη Αρχοντάκη, του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, του Μπάμπη Πραματευτάκη, του Βαγγέλη Στεφανάκη, της Φέφης Βαλαρή, του Γιώργη Φρυγανάκη και της Εύας Λαδιά αλλά και αρκετών φορέων, απέδωσε εκδηλώσεις και τιμητικές εκδόσεις για την Μαρία Τσιριμονάκη, για τον Γιώργη Εκκεκάκη, για τον Μανό Αστρινό και για τον Μανόλη Κούνουπα. Πιστεύω ότι στο μέλλον θα αποδώσει κι άλλους καρπούς, με ακόμα περισσότερους συμμετέχοντες, παρόλες τις εν τω μεταξύ απώλειες. Φίλε Γιάννη, σ’ ευχαριστούμε τόσο για την εν ζωή προσφορά σου όσο και για την μετά θάνατον!» Ο Νίκος Δερεδάκης: «Ο αρχιτέκτονας Γιάννης Σπανδάγος αποτέλεσε μια λαμπρή μορφή της ρεθεμνιώτικης ιστοριογραφίας και έρευνας κι ένας ξεχωριστός και ακάματος σκαπανέας της τοπικής μας τοπογραφίας. Ανήσυχο πνεύμα, εκτός από το αρχιτεκτονικό γραφείο που διατηρούσε, ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, με τη φωτογραφία, τη ζωγραφική αλλά και τη συλλογή διαφόρων φωτογραφιών, καρτ-ποστάλς και ιστορικών τεκμηρίων σχετικών με την πόλη του Ρεθύμνου. Ως συγγραφέας εξέδωσε επτά ερευνητικές εργασίες που αφορούν στην πόλη του Ρεθύμνου, ενώ αρκετές εργασίες του φιλοξενήθηκαν σε συλλογικούς τόμους, περιοδικά και εφημερίδες. Υπήρξε ιδρυτής της εκδοτικής εταιρείας ΜΙΤΟΣ, που χωρίς να φείδεται εξόδων, εξέδωσε αρκετά βιβλία σχετικά με το Ρέθυμνο. Οραματιστής, σε μια από τις τελευταίες μας συναντήσεις, μου τεκμηρίωσε με πάθος για το πόσο σημαντική για τον τουρισμό της πόλης μας είναι η ανάδειξη της ρώσικης παρουσίας στο Ρέθυμνο την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας». Ο Μανώλης Κυδωνάκης: «Ο Γιάννης Σπανδάγος ήταν ένας ενεργός πολίτης του τόπου μας. Έδινε το παρόν σε κάθε κάλεσμα που αναφέρονταν στην δραστηριότητα της πόλης.
Ο Γιάννης υπήρξε ιστορικός τοπογράφος του Ρεθύμνου. Εξαιρετικά μορφωμένος και σεμνός. Ήταν άνθρωπος της πράξης και των έργων και όχι των λόγων. Με μοναδικό πρωτογενές ερευνητικό έργο, συχνή αρθογραφία στον τύπο, πολύτιμη συνδρομή σε εκδόσεις και εργασίες συμπολιτών μας και πλούσια βιβλιογραφία άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην τοπική ιστοριογραφία. Ή ανάδειξη και προστασία της Παλιάς Πόλης, η ανάπτυξη του Πανεπιστημίου και ιδιαιτέρως της βιβλιοθήκης του, η πολύτιμη συνδρομή του στο στήσιμο του Λαογραφικού Μουσείου της πόλης μας και πόσα άλλα. Με την στάση του ενέπνευσε και παρακίνησε πολλούς συμπολίτες μας. Μεταξύ αυτών και εμένα. Το Ρέθυμνο και οι νεώτεροι του οφείλουμε πολλά. Ή πόλη μας τον τίμησε με εκδήλωση το 2013 ένα χρόνο μετά την εκδημία του, ενώ ανάβοντας ένα κεράκι στη μνήμη του, η ομάδα των Ανιχνευτών του αφιέρωσε τον τελικό γρίφο του διαδικτυακού παιχνιδιού, τον Φλεβάρη του 2017, που συνέπεσε ακριβώς πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του. Ας μείνει αθάνατη πηγή γνώσης και προσφοράς η μνήμη του». Ο Αντώνης Χριστοφοράκης: Με τον Γιάννη συνεργαστήκαμε αρμονικά για 10 χρόνια στην επιχείρηση “Φωτο-Ρέθυμνο” που ανοίξαμε συνεταιρικά στην παραλία. Ήταν πάντα απλός, σεμνός, γενναιόδωρος και ανιδιοτελής. Και πάντα ελεύθερο και πρωτοπόρο πνεύμα. Του άρεσε να κάνει παρέα με απλούς ανθρώπους. Είχε ξοδέψει αρκετά λεφτά για να αποκτήσει τα αρνητικά φωτογραφιών που είχαν σχέση με το παλιό Ρεθυμνο.Ήταν μανιώδης συλλέκτης, όχι μόνο φωτογραφιών, αλλα και για ότι είχε σχέση με ιστορικά στοιχεία για την πόλη μας. Είναι πάρα πολλά αυτά που πρόσφερε στο Ρέθυμνο. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Πολλά περισσότερα θα μπορούσαν να γραφτούν για το έργο και την προσφορά του Γιάννη Σπανδάγου στο Ρέθυμνο. Λόγω χώρου, αρκέστηκα στα πιο σημαντικά. Κλείνοντας, έχω να πω πως το Ρέθυμνο οφείλει και πρέπει να του αποδώσει τις δέουσες τιμές. ΠΗΓΕΣ “Μνήμη Γιάννη Σπανδάγου” Γ. Π. Εκκεκάκη, Χ. Κ. Στρατιδάκη, Μιχ. Ν. Τζεκάκη. Έκδοση Γραφοτεχνική Κρήτης, 2013 «Ρέθυμνο - Λιμάνι και Προκυμαία» Γ. Σπανδάγου, εκδόσεις Μίτος, Ρέθυμνο, 1999. «Τίμησαν τη μνήμη και την προσφορά του Γ. Σπανδάγου» Βαγγέλη Συνολάκη, Ρεθεμνιώτικα Νέα, 7-3-2013 «Ρέθυμνο 1898-1913», έκδοση Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Χάρη Στρατιδάκη για τις αδημοσίευτες φωτογραφίες που μου παραχώρησε, καθώς και για την ανταπόκριση του για ένα μικρό κείμενο - αφιέρωμα στον Γιάννη Σπανδάγο. Επίσης, για τον ίδιο λόγο τους: Νίκο Δερεδάκη, Μανώλη Κυδωνάκη και Αντώνη Χριστοφοράκη.