16
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ
Δρ Παιδαγωγικής-Ιστορικός Ερευνητής - Συγγραφέας strharis@yahoo.gr
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΙΟΥΛΙΟΥ 2020
Ιστορικές περιηγήσεις 35
Λίγα ακόμα για το Υγιειονομείο του Ρεθύμνου 1
Στα όσα αναλυτικά, με τεκμηρίωση και ακρίβεια, παραθέτει για το Υγιειονομείο του Ρεθύμνου στο φύλλο της 27ης-6ου-2020 ο πρώην διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης και φίλος Γιάννης Παπιομύτογλου, θα ήθελα να προσθέσω κάποια, που επιβεβαιώνουν -θεωρώ- τη χρονολόγηση και τις άλλες υποθέσεις που κάνει. Παράλληλα παραθέτω συμπληρωματικά δύο μάλλον μη γνωστές φωτογραφίες που απεικονίζουν το κτήριο. Σε φύλλο της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρησις» του 1946 υπάρχει, με τον τίτλο «Πράτιγο», μια ανώνυμη περιγραφή της διαδικασίας ελευθεροκοινωνίας των καραβιών «της γραμμής» με την πόλη του Ρεθύμνου επί Κρητικής Πολιτείας. Συντάκτης του είναι πιθανότατα ο γνωστός μας έμπορος Ιωάννης Δετοράκης, στον οποίο οφείλουμε και μια εξαιρετική περιγραφή της οικονομικής ζωής της πόλης, στη σειρά δημοσιευμάτων του «Από τη ζωή του παλιού Ρεθύμνου». Η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, θα πρέπει να μεταφερθεί σε σύγχρονη δημοτική γλώσσα και να επανεκδοθεί σε αυτοτελή έκδοση.
2
Για τον Ι. Δετοράκη γνωρίζουμε αρκετά πράγματα, χάρη στη Μαρία Τσιριμονάκη και τον Γιώργο Εκκεκάκη. Γνωρίζουμε δηλαδή, μεταξύ άλλων, ότι γεννήθηκε πλούσιος το 1874 και πέθανε φτωχός το 1954, ότι, όπως και ο πατέρας του, ήταν έμπορος και δραστήριο μέλος της ρεθεμνιώτικης κοινωνίας για δεκαετίες. Ήταν ενεργό μέλος του Γυμναστικού Συλλόγου Ρεθύμνης και η ψυχή των κοινωνικών εκδηλώσεων στην πόλη. Ως προς τις οικονομικές του πληροφορίες, αυτές αποδεικνύονται απολύτως έγκυρες, όπως είναι φυσικό, εξαιτίας και της επαγγελματικής του ενασχόλησης. Γράφει λοιπόν στην εφημερίδα για το Υγιειονομείο:
4
Ως προς τις φωτογραφίες, η πρώτη είναι επίσης του έτους 1920, όπως κι εκείνη που παρέθεσε ο Γιάννης Παπιομύτογλου, του Fred Boissonas (σήμερα στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης). Η δεύτερη, επίσης όμορφη αισθητικά, που απεικονίζει το Υγιειονομείο, προέρχεται από το αρχείο του Χανιώτη συλλέκτη και ιστορικού ερευνητή Μανόλη Μανούσακα, του οποίου έκθεση είχαμε οργανώσει με τις «Ημέρες Ρεθύμνου» στον ναό της Αγίας Σοφίας τον Μάιο του 2016. Μάλιστα σ’ αυτήν εμφανίζεται και η «βορβοροφάγος» του λιμανιού, στην οποία ο πρώην διευθυντής της Βιβλιοθήκης μας έχει αφιερώσει ειδική εργασία.
3
«...Στα χρόνια της Κρητικής πολιτείας, όλα τα βαπόρια που φθάναν στο νησί μας λογίζονταν πως προήρχοντο από το εξωτερικό και υφίσταντο υγιειονομικό έλεγχο. Γι’ αυτό στα τρία κύρια λιμάνια της Κρήτης υπήρχαν Υγιειονομεία, τα οποία είχαν και τη φροντίδα της λειτουργίας του Φάρου του Λιμανιού… Στο Ρέθυμνο Υγιειονόμος ήταν ένας λαδέμπορος, Ι. Δαρμάρος ονόματι. Μοναδικό προσωπικό στο Υγιειονομείο ήταν ο κλητήρας Αλή Αγάς. Φορούσε και στολή ο κλητήρας. Χρυσά κομπιά και μακρύ παντελόνι, με κίτρινο στενό κορδόνι στο πλάι. Το Υγιειονομείο ήταν στο σπίτι που ήταν το Λιμεναρχείο έως πριν τον πόλεμο, κοντά στο Τελωνείο. Τώρα χαλάστηκε. Όταν το βαπόρι έφθανε κοντά στο λιμάνι και αγκυροβολούσε, έπρεπε να σφυρίζει και να σηκώνει στο πρώτο κατάρτι ένα μικρό κίτρινο σημαιάκι. Αυτό εσήμαινε πως δεν είχε ελευθεροκοινωνία. Ο πρώτος πλοίαρχος τότε, παίρνοντας τα χαρτιά του ταξειδιού του βαποριού, έμπαινε σε βάρκα του βαποριού και έβγαινε στο Υγιειονομείο. Εκεί εξητάζοντο τα χαρτιά του. Άμα τα χαρτιά βρίσκονταν εν τάξει, ο εν ρεντιγκότα Αλή Αγάς έβγαινε στη σκάλα του Υγιειονομείου και με τη γεροντική φωνή του εφώναζε: Πράτιγο! Οι βάρκες τότε αρχίζαν μια σωστή λεμβοδρομία, ποια να πρωτοπάει στο βαπόρι και να πάρει τους λιγοστούς επιβάτες...».
17
www.rethemnosnews.gr
αφιέρωμα
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΙΟΥΛΙΟΥ 2020
5
Αξίζει επίσης να εντοπίσουμε δεξιά από το Υγιειονομείο το Κονάκι του Οσμάν Πασά, για το οποίο έχει γράψει αρκετά ο Γιώργος Εκκεκάκης και απεικονίζεται στην τοιχογραφία του Γαληνού στην οικία Αλή Βαφή Σελιανάκη. Στη θέση του θα πρέπει να είναι που ο γιατρός Νίκος Κοκονάς οικοδόμησε την Κλινική του. Το απεικονίζει επίσης στο σκίτσο του των μέσων του 19ου αιώνα ο G. Wilkinson. Το σκίτσο αυτό ξανασχεδίασε ο Γ. Εκκεκάκης, δίνοντας σημασία σε αθέατες λεπτομέρειες.
6
Τελειώνω με μια ακόμα φωτογραφία, που εικονίζει τμήμα του θαλάσσιου προμαχώνα που υπήρχε στη θέση του Τελωνείου, στον οποίο αναφέρεται ο Γ. Παπιομύτογλου. Νομίζω ότι τα στοιχεία είναι πια αρκετά για μια αυτοτελή επεξεργασία του προβλήματος που θέτει.
7
Διαθέτουμε πια τόσο την κάτοψη του προμαχώνα, από την αποτύπωση των μηχανικών Al. Desler και Ed. Quellenek του 1904, που είχε δημοσιεύσει ο Γιάννης Σπανδάγος, όσο και πέντε τουλάχιστον ευκρινείς φωτογραφίες, που έχω δημοσιεύσει στο βιβλίο «Ρέθυμνο και θάλασσα». Ακόμα και για τον Στρατώνα διαθέτουμε, νομίζω, υλικό, ικανό για την επεξεργασία του θέματος.
8
Είμαι σίγουρος ότι ο φίλος Γιάννης Παπιομύτογλου, που διανύει μια ιδιαίτερα παραγωγική πνευματική περίοδο, θα ασχοληθεί και μ’ αυτά τα θέματα, όπως επίσης και ότι θα υπερθεματίσει στη διαπίστωσή μου ότι, λίγες μέρες από την συμπλήρωση τριών χρόνων από την εκδημία του Γιώργη Εκκεκάκη, η απουσία του από τις έρευνές μας γίνεται όλο και αισθητότερη. Όπως άλλωστε κι εκείνες του Γιάννη Σπανδάγου και της Μαρίας Τσιριμονάκη!