Τα 396 Βακουφικά κτήματα του τεμένους του Καρά Μουσά Πασά, του Σαντζάκμπεη της Ρεθύμνης

16

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022

Τα 396 Βακουφικά κτήματα του τεμένους του Καρά Μουσά Πασά, του Σαντζάκμπεη της Ρεθύμνης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΡΑΛΛΗ

Costas_rallis59@yahoo.gr

A΄MEΡΟΣ O Kαρά Μουσά Μπέης αναφέρεται σε ιεροδικαστικές καταχωρήσεις στους κώδικες του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου (ΤΑΗ) από το 1670. Ένα χρόνο δηλαδή μετά την άλωση του Μεγάλου Κάστρου και την υπογραφή της Ενετοτουρκικής Συνθήκης. Αναφέρεται επίσης και σε κατασκοπική έκθεση των Βενετών που χρονολογείται το 1687 (Greene, A shared world, 203). Δεν αναφέρεται μεταξύ των στρατιωτικών αρχηγών που ήρθαν στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού Πολέμου, αλλά ούτε και ο Τούρκος ιστορικός Ναιμά αναφέρει κάτι για την πολεμική του δράση. Από τα δημοσιευμένα έγγραφα του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου συνάγεται ότι διατηρεί την διοίκηση του Σαντζακίου της Ρεθύμνης μέχρι το 1674. Μέχρι το 1684 δεν αναφέρεται να κατέχει τη διοίκηση κάποιου τμήματος, όμως το 1689 βλέπουμε να έχει αναλάβει, και μάλιστα εφ’ όρου ζωής, τη διοίκηση του Σαντζακίου της Ρεθύμνης με τον ανώτερο τιμητικό τίτλο του Πασά. Άλλοι σαντζάκ μπέηδες, εναντίον των οποίων δημιουργούνται παράπονα λόγω καταπιέσεων των ραγιάδων και διαφόρων άλλων αυθαιρεσιών, σημειώνονται στους τουρκικούς κώδικες. Σαντζάκμπεης της Ρεθύμνης κατά το 1684 αναφέρεται ο Ελχάτζ Μεχμέτ Μπέης και το 1686 ο Ζαγαρτζή Μπασή Χουσείν και μετά από αυτόν αναλαμβανει ο Καρά Μουσά Πασάς κατά το 1688 η 1689. Το 1684 ταξίδεψε στις Ιερές Πόλεις του Ισλάμ Μέκκα και Μεδίνα, για το προσκύνημα, παίρνοντας τον τίτλο του Χατζή (El hac) και στις 24 Οκτωβρίου 1684 έκανε συμπληρωματική αφιέρωση χρημάτων, λαγηνιών και καλυμμάτων από τις προσόδους του για να στέλνονται στις Ιερές Πόλεις. Επίσης ο αφιερωτής καθόριζε τη μεταθανάτια μνημόνευση του ίδιου και της κόρης του Ρεμπιά από τους λειτουργούς του τζαμιού. Ακόμη, το όνομά του αναφέρεται και σε ριζίτικα τραγούδια. Εκείνη την περίοδο έχει ενταθεί η δράση των χαΐνηδων και η λαική μούσα μας λέει ότι ο Καρά Μουσά Πασάς είχε αναλάβει την καταδίωξή τους. «Εχαινέψαν τα Σφακιά κι ούλα τα Κατωμέρια, χαινεύγουν και τα Κεραμειά, απού’ νιε μαθημένα. Μα πάρθηκεν ο Καραμουσάς την Κρήτη να μερώση, Να πιάση τσοι χαίνηδες και τσοι κακούς ανθρώπους. Τον πρώτ’ απού ‘πιασ’ ήτονε ο κακομοίρης Μπλάζιος». Ο Καρά Μουσά Πασάς αναδείχτηκε άξιος και θαρραλέος ηγέτης , όταν τον Ιούλιο του 1692, οι Ενετοί είχαν στείλει τον Ναύαρχο Δομένικο Μοντσενίγκο στα Χανιά για να ανακαταλάβει από εκεί την Κρήτη. Διορίστηκε Σερασκέρης (αρχιστράτηγος) και αναδείχτηκε νικητής έναντι του Ενετού Ναυάρχου κατά την κρίσημη αυτή περίοδο της τουρκικής δεσποτείας στην Κρήτη.Για την επιτυχία του αυτή του χορηγήθηκε ένας θύσανος(tug, από τρίχες ουράς αλόγου, έμβλημα της εξουσίας των τούρκων πασάδων). Στο ίδιο έγγραφο (αρ.6) αναφέρεται ο θάνατός του κατά τον ίδιο χρόνο (1692), που προήλθε από «θεόθεν δυστύχημα» (kazai rebbani).

Το τζαμί του Καρά Μουσά Πασά σήμερα

Τέμενος Μουσά Πασά, Μάιος 1970 H χρονολογία του θανάτου του αναφέρεται και στην ταφική πλάκα που τον αναφέρει ως Χατζή Μουσά Πασά που σώζεται και εκτίθεται στην αυλή του τεμένους και έχει καταλογογραφηθεί με αύξοντα αριθμό 231. Σε μετάφραση του Τούρκου φίλου Osman Nuri Mete αναφέρει: «Απαγγείλετε στίχους Φατιχά (από την εισαγωγή του κορανίου) για την ψυχή του Χατζή Μουσά Πασά, Ρουχιτσούν 1103, 1692μ.Χ.». (el-Hâdji Mûsa Paşa rûhiyçun Fâtiha 1103) Είχε θαφτεί στον τουρμπέ από όπου αφαιρέθηκε ένα κομμάτι για τη διάνοιξη της οδού Βίκτωρος Ουγκώ. ΤΟ ΤΕΜΕΝΟΣ Το τζαμί ιδρύθηκε το 1683 από τον Καρά Μουσά ο οποίος ήταν τότε σαντζάκμπεης (διοικητής) του Ρεθύμνου.

Σύμφωνα με το ιδρυτικό έγγραφο, που φέρει χρονολογία 25 Μαίου 1683,(το έγγραφο του αφιερωτηρίου έχει χρονολογία 15 Δικαλδέ 1095 Εγείρας=1677) ο Μουσά μπέης προίκισε το τζαμί με αγροτικές προσόδους ιδιοκτησιών του που είχε αφιερώσει ως βακούφι. Σε δικαστικά έγγραφα ως χρονολογία του αφιερωτηρίου αναφέρεται η 26 Τζεμαγιέλ εββέλ 1094=1676. Η χρονολογία εξηγεί γιατί ο Εβλιγιά Τσελεμπή δεν το αναφέρει ανάμεσα στα άλλα τεμένη της πόλης το 1669. Κτίστηκε στη θέση της μονής της Αγίας Βαρβάρας όπως φαίνεται και σε ενετικά σχεδιαγράμματα. Ο Καρά Μουσά Πασάς είχε μετατρέψει σε μουσουλμανικό τέμενος την επί Ενετοκρατίας Μονή των Φραγκισκανών μοναχών της Αγίας Βαρβάρας (απ’όπου έλαβε το όνομά του ο ομώνυμος ανατολικός προμαχώνας

των βενετσιάνικων τειχών της πόλης). Το τέμενος αυτό διατηρείται και σήμερα, κείμενο στο ανατολικό τμήμα της πόλης του Ρεθύμνου κοντά στην Άμμος Πόρτα, είχε γράψει ο Giouseppe Gerola. Η χριστιανική παράδοση αναφέρει ότι ο Σαντζάκ Μπέης του Ρεθύμνου Καρά Μουσά Πασάς στα τέλη του 17ου αιώνα κατέλαβε και μετασκεύασε σε τέμενος την Μονή της Αγίας Βαρβάρας στην Πόρτα της Άμμου, ενώ η μουσουλμανική παράδοση αρνείται κάτι τέτοιο. Οπωσδήποτε στοιχεία επιβεβαίωσης της πρώτης αποτελούν η ονοματοδότηση του παράπλευρου προμαχώνα και ολόκληρης της συνοικίας ως Αγίας Βαρβάρας, όπως φαίνεται και από έγγραφο μετά την οθωμανική κατάληψη, του έτους 1658. Άλλωστε η Αγία Βαρβάρα θεωρούνταν πάντα ως προστάτης του πυροβολικού και ο ομώνυμος προμαχώνας διέθετε αρκετά τέτοια όπλα. Από την άλλη πλευρά η ύπαρξη ομώνυμου ναού στην περιοχή του μετέπειτα (σημερινού) ναού αλλά και η μη απεικόνιση τέτοιου ναού στον γνωστό πίνακα Civitas Rethymnae αποτελούν στοιχεία που αποδυναμώνουν τον ισχυρισμό των χριστιανορεθυμνίων. Η αλήθεια ίσως να βρίσκεται κάπου στη μέση των δύο ισχυρισμών και ο ναός ή μοναστήρι της Αγίας Βαρβάρας να είναι ο εικονιζόμενος στον πίνακα αυτόν πίσω ακριβώς από το μέτωπο των παραθαλάσσιων κτηρίων, σε γειτνίαση με αυτά αλλά λίγο νοτιοδυτικότερα. Είναι πολύ πιθανόν η Μονή ή ο ναός να ήταν καθολικός αφού σ’ αυτόν ζήτησε να ταφεί με διαθήκη του το έτος 1645 ένας καθολικός ιερέας του Ρεθύμνου. Ο μιναρές του τεμένους Καρά Μουσά Πασά, του Σαντζάκ Μπέη του Ρεθύμνου, σώζεται κατά το ήμισυ περίπου αλλά παραμένει άγνωστος εξαιτίας περισσότερο της χωροθέτησής του, που δεν ευνοεί τον εντοπισμό, αλλά και της μη επισκεψιμότητας Τζαμί Καρά Μουσά Πασά, τομή

Κάτοψη του τζαμιού

Το εσωτερικό του τεμένους από την εκδήλωση «Τα φαντάσματα της Μεσογείου η οι Αντικατοπτρισμοί του Παρελθόντος(φωτ. Μαριάννα Στραπατσάκη 2014)

του μνημείου. Ο μιναρές θα πρέπει να έχει την ίδια ηλικία μ’ αυτό, να ανάγεται δηλαδή στα τέλη του 17ου αιώνα, και θα πρέπει να ήταν ακέραιος μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα, αφού διακρίνεται σε σχεδιαγράμματα της εποχής. Από τα υπολείμματά του και ιδιαίτερα από τα δύο «κορδόνια» (cordone) που τον διακοσμούν φαίνεται ότι είχε επιρροές από την βενετσιάνικη αρχιτεκτονική

17

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022

Αριστερά: Η βάση του μιναρέ με μπάλες κανονιού και ταφικές πλάκες. Δεξιά: Η επιτύμβια στήλη του Καρά Μουσά Πασά

Σχεδιάγραμμα του Wilkinson το 1850 και ότι ήταν ένα ομορφοφτιαγμένο μνημείο. Από το ιεροδιδασκαλείο, το οποίο λειτουργούσε με δύο δασκάλους που πληρώνονταν από το βακούφι του τεμένους και το οποίο βρισκόταν στα βορειοδυτικά του, σήμερα δεν σώζεται τίποτα.(Χάρη Στρατιδάκη, 370 Μνημειακά κενά στην ιστορική τοπογραφία του Ρεθύμνου 140, 143) Το τζαμί έχει τετράγωνη κάτοψη με τριμερή προθάλαμο στεγασμένο με τρεις θόλους. Από τον μιναρέ που υψωνόταν στη βόρεια πλευρά του σήμερα σώζεται μόνο η πολυγωνική βάση, συνολικού ύψους 3,5μ. Στον περίβολο του τζαμιού σώζεται και στεγασμένη κρήνη για τον τελετουργικό καθαρμό των πιστών (şadırvan) κάτω από το θόλο της οποίας γίνεται η είσοδος στον περίβολο. Η κρήνη έχει δύο όψεις, μία από την οδό Αρκαδίου και μία από την αυλή του τζαμιού. Στον περίβολο επίσης φυλάσσονται αρκετές μουσουλμανικές επιτύμβιες στήλες. Το μνημείο περιβάλλεται από μικρό κήπο που οριοθετείται με χαμηλό τοίχο με κάγκελα.Το τέμενος, με συνολικές διαστάσεις 9,95x13,45 μ. Και ύψος 8,70μ., ανήκει στον μονότρουλο τύπο με προστώο στην ανατολική πλευρά του. Το προστώο διαμορφώνεται με ανοιχτή τοξοστοιχία από πέντε οξυκόρυφα τόξα, και στεγάζεται με τρεις μικρούς τρούλους. Το δάπεδό του κάτω από τους πλευρικούς τρούλους είναι υπερυψωμέμο. Η μοναδική είσοδός του, ένα λιτό τοξωτό θύρωμα, βρίσκεται στο μέσον της βόρειας πλευράς. Ο τρούλος που στεγάζει τον κυρίως χώρο, διαμέτρου 8 μ. εδράζεται σε σύστημα από τέσσερα οξυκόρυφα τόξα και άλλα τόσα ημιχώνια. Σε κάθε πλευρά του ανοίγονται δύο ορθογώνια σιδερόφραχτα παράθυρα. Το μιχράμπ, που βρίσκεται στο μέσον του νότιου τοίχου, στον άξονα της εισόδου, διαμορφώνεται με μία μικρή κόγχη που επιστέφεται από απλό γείσο. Στο ανώτερο τμήμα του διακοσμείται με φυτικά θέματα σε γαλάζιο, κόκκινο και πράσινο χρώμα. Νότια του τεμένους σώζεται ένα ερειπωμένο μαυσωλείο (τουρμπές), που ανήκε μάλλον στον ιδρυτή του τεμένους. Πρόκειται για λιτό μονόχωρο τετράγωνο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 5,60 μ. Και συνολικό ύψος 5,35μ. Ο τρούλος του εδράζεται σε τέσσερα ημιχώνια και φέρει περιμετρικά στη βάση του ημικυκλικής διατομής κορνίζα. Στη ΝΔ πλευρά του βρίσκεται το ορθογώνιο θύρωμα εισόδου του, ενώ στη ΒΔ και τη ΝΑ ανοίγεται από ένα παράθυρο. Το τέμενος αποκαταστάθηκε την περίοδο 1978-1980. Το έτος 2007 ξεκίνησαν εκ νέου εργασίες αποκατάστασης στο μνημείο, με χρηματοδότηση από το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Οι εργασίες περιλάμβαναν τη στερέωση των κτισμάτων, την κατασκευή νέων κονιαμάτων, τη συντήρηση η αντικατάσταση τμημάτων της λαξευτής λιθοδομής, την κατασκευή νέου δαπέδου από πλάκες πωρόλιθου και νέες ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις. (Κώστας Γιαπιτζόγλου, Τζαμί Καρά Μουσά Πασά, Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, 2008, σελ.440-441).

ΤΑ ΒΑΚΟΥΦΙΚΑ ΚΤΗΜΑΤΑ Για τη συντήρηση του τεμένους ο Καρά Μουσά Πασάς ίδρυσε ένα ευαγές ίδρυμα (βακούφι), που χρησιμοποιούσε τις προσόδους των οικισμών Αμνάτου και Περιβολίων (Μετόχι τση Καραμουσάδαινας), αλλά και άλλων 396 κτημάτων σε 11 κτηματικές περιφέρειες. Σε αίτηση της Διέυθυνσης των Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων με διευθυντή τον Μουσταφά Κεμάλ Καρατζεδάκη, στις 9 Ιουλίου 1913, ενώπιον του Ειρηνοδικείου Ρεθύμνης κατά του Ιωάννη Κανακάκη, παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα βακουφικά κτήματα του τεμένους. Στη συγγεκριμένη περίπτωση η Διεύθυνση ζητά από τον εναγόμενο να πληρώσει 326 δρχ. για τα έξι κτήματα που εκμεταλεύεται στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Αμνάτος στις θέσεις «Λυγιά», «Σοχώρα του Φασουλιατζή», «Μονόλιθος», «Λιάτικο», «Λειβάδα» και «Λαύρα». ΤΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΑΜΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΚΑΡΑΜΟΥΣΑΔΑΙΝΑΣ Τα μετόχια Αμνάτου και Καραμουσάδαινας δεν αναφέρονται γιατί έχουν πουληθεί. Το μετόχι «τση Καραμουσάδαινας»( μετόχι Αγ. Ιωάννη) εντοπίζεται στο ύψωμα

πίσω από το τουβλάδικο του Τσουρλάκη. Ελάχιστα υπολείμματα διασώζονται σήμερα τόσο της εκκλησίας όσο και της κτιριακής υποδομής από το μετόχι. Το 1900 βρέθηκε στην κατοχή του Εμμανουήλ Σαουνάτσου και μεταπολεμικά του Σταύρου Πορτάλιου, απ΄ όπου το αγόρασε η οικογένεια Τσουρλάκη. Στον κώδικα αρ.25, αρ. Μετάφρασης 2429, σε αντιδικία των απογόνων ενώπιον του ιεροδικείου, περιγράφονται λεπτομερώς και τα δύο μετόχια. «...Το εν Αμνάτω Μετόχιον , αποτελούμενον εκ τεσσάρων ανωγείων δωματίων , μιάς μεγάλης αιθούσης(διβανχανέ), εκ τεσσάρων ισογείων δωματίων, ενός μαγειρείου, ενός λουτρού, μιάς αποθήκης, ενός φούρνου, τριών δωματίων δι’ εναποθήκευσιν ελαιών, ενός στάβλου, ενός ελαιοτριβείου, τεσσάρων ηρειπωμένων οικημάτων και δύο αυλών, με είκοσι μορεόδενδρα, επτά νερατζές, δύο κυπαρίσσους, δεκαοχτώ κληματαριές, μίαν βελανιδιάν, πέντε καρυδιές, άμπελον τεσσαράκοντα εργατών, εν πατητήριον σταφυλών, οκτώ μουζουρίων κατεστραμμένην άμπελον, αγρόν περίπου διακοσίων μουζουρίων και με χίλια επτακόσια τεσσαράκοντα εννέα ελαιόδενδρα.

Και πάλιν το εν τη επαρχία Ρεθύμνης κείμενον Μετόχιον Άγιος Ιωάννης, περιλαμβάνον εν ανώγειον δωμάτιον, με εξ ισόγεια τοιαύτα, μίαν αποθήκην εν μαγειρείον, ένα αχυρώνα, εν δωμάτιον δι’ εναποθήκευσιν ελαιοκάρπου, εν ελαιοτριβείον, δύο κυπαρίσσους, δύο καρυδέας, περίπου εξακόσια εξ ελαιόδενδρα και αγρούς εκατόν ενενήκοντα εννέα μουζουρίων. Άπαντα τα ακίνητα ταύτα είχεν αφιερώσει ο ρηθείς Καρά Μουσά Πασάς δια την συντήρησιν του τεμένους του και εν περιπτώσει καθ’ ην θα υπήρχε πλεόνασμα εκ των εισοδημάτων των να διανέμηται τούτο μεταξύ των τέκνων και απογόνων του. Εγράφη τη 26 Ρετζέπ 1162 (11 Ιουλίου 1749. Οι μάρτυρες κλπ.» ΤΑ 396 ΒΑΚΟΥΦΙΚΑ ΚΤΗΜΑΤΑ Τα κτήματα αυτά χωρίζονται σε κτηματικές περιφέρειες, αριθμούνται και περιγράφονται σε σχέση με την έκταση, τα δέντρα που περιέχουν καθώς και τους ιδιοκτήτες που συνορεύουν με τα κτήματα αυτά, όπως και το τοπωνύμιο της περιοχής. Αν κάποιος επιθυμεί αναλυτική καταγραφή κάποιας περιοχής, ας επικοινωνήσει μαζί μου. Για οικονομία χώρου, απλά θα αναφέρω τον αριθμό των κτημάτων χωρίς λεπτομέρειες. Μονάδα μέτρησης της έκτασης χρησιμοποιείται το κοιλό, ίσο με δύο στρέματα περίπου αλλά και με 25 οκάδες. Ο αφιερωτής Μουσά Βέης του Αβδούλ Κερίμ (Καρά Μουσά Πασάς) με το Αφιερωτήριο χρονολογίας 15 Δικαλδέ του 1095 από το Εγείρας= 24 Oκτωβρίου 1677, αφιέρωσε και κατέστησε Βακουφικά τα αναφερόμενα κτήματα, τα οποία μεταβληθέντα με την πάροδο του χρόνου και κατατμηθέντα, είχαν κατά τη δημοσίευση του Συντάγματος του 1899 ως εξής: Στις κτηματικές περιφέρειες των χωριών Άγιος Ιωάννης (πρώην Πηγή), Αγία Τριάδα και Άγιος Δημήτριος του τέως Δήμου Αρκαδίου της επαρχίας Ρεθύμνης, αναφέρονται 27 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Μαρουλά, 32 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Αμνάτος, 102 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Καλανδαρέ του τέως Δήμου Ελευθερναίων της

Μετόχι Καραμουσάδαινας. Δυτική άποψη

Μέρος των Βακουφικών κτημάτων της κτηματικής περιφέρειας του χωριού Αμνάτος

O μιναρές του τζαμιού δίπλα στον ανεμόμυλο. Σχέδιο Pashley 1834

επαρχίας Μυλοποτάμου, 30 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού επάνω και κάτω Τριπόδο, 6 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Πρινέ, του τέως Δήμου Ελευθερναίων της επαρχίας Μυλοποτάμου, 5 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια Μετόχια Αναχούρδου, 2 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Λαγκά του τέως Δήμου Ελευθερναίων της επαρχίας Μυλοποτάμου, 29 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Αγγελιανά του τέως Δήμου Ελευθερναίων της επαρχίας Μυλοποτάμου, 1 κτήμα Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Ρουμελή του τέως Δήμου Μελιδονίου μυλοποτάμου10 κτήματα. Στη κτηματική περιφέρεια του χωριού Ορθέ του τέως Δήμου Ελευθερναίων 152 κτήματα. Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΦΥΛΛΟ

16

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022

Τα 396 Βακουφικά κτήματα του τεμένους του Καρά Μουσά Πασά, του Σαντζάκμπεη της Ρεθύμνης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΡΑΛΛΗ

Costas_rallis59@yahoo.gr

Β΄MEΡΟΣ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΤΗΡΙΟ Από τα προϊόντα αυτών των κτημάτων έπρεπε να πληρώνονται κατά τους όρους της αφιερώσεως τα εξής ποσά: 1. Στον Χατίπη (αναγνώστη), που θα ψάλλει κάθε Παρασκευή και κατά το Μπαιράμι στο ιερό τέμενος που οικοδόμησε ο αφιερωτής στη συνοικία «Γιαλί» Ρεθύμνης, εννέα άσπρα καθ’ εκάστην.

2. Στον Ιμάμη που θα εφημερεύει σ’ αυτό το τέμενος, δέκα πέντε άσπρα καθ’ εκάστην.

3. Στο λογιστή που θα κρατεί τους λογαριασμούς των αφιερωθέντων Βακουφικών κτημάτων, δέκα πέντε άσπρα καθ’ εκάστην.

4. Σε ένα ευχοκλητήρα α’ τάξεως, δέκα άσπρα καθ’ εκάστην.

5. Σε ένα ευχοκλητήρα β’ τάξεως, εννέα άσπρα καθ’ εκάστην.

6. Στον κανδηλανάπτη που θα ανάπτει τα κανδήλια και θα καθαρίζει το τέμενος, δέκα άσπρα καθ’ εκάστην.

7. Στον Ιμάμη του αυτού τεμένους για την ανάγνωση καθ’ εκάστην ημέρα από το Κοράνιο του κεφαλαίου «Γιασί σερίφ», δύο άσπρα καθ’ εκάστην.

8. Στον Ιμάμη του αυτού τεμένους για την ανάγνωση όλου του Κορανίου δύο φορές το χρόνο, δύο άσπρα καθ’ εκάστην.

9. Στον διδάσκαλο του Σχολείου που ιδρύθηκε από τον αφιερωτή, έξι άσπρα καθ’ εκάστην.

10. Στον υποδιδάσκαλο του αυτού Σχολείου, τέσσερα άσπρα καθ’ εκάστην.

11. Για την αγορά 25 οκαδων κερί κάθε χρόνο, για να κατασκευάζονται λαμπάδες, που θα τοποθετούνται σε δύο κηροστάτες και θα ανάπτονται δίπλα στο Μιχράμπ, πέντε άσπρα καθ’ εκάστην.

12. Για την αγορά ψαθών και άλλων χρειωδών επιστρώσεως του τεμένους, πέντε άσπρα καθ’ εκάστην.

13. Για την αγορά ελαίου για τα καντήλια του τεμένους και του μιναρέ, τρία άσπρα καθ’ εκάστην.

14. Για την αγορά φυτιλίων, καντηλίων και λοιπών, ένα άσπρο καθ’ εκάστην. Το περίσσευμα εκ των προσόδων της περιουσίας αυτής, μετά την αφαίρεση του ποσού που απαιτείται προς εκτέλεσιν των ανωτέρω όρων, ο διαθέτης όρισε να διανέμεται μεταξύ των απογόνων του. Το δικαίωμα της διαχείρησης των κτημάτων αυτών άφησε στον εαυτό του εφ’ όσον θα βρίσκεται εν ζωή, μετά δε τον θάνατό του, όρισε όπως περιέρχεται στον πρεσβύτερο, συνετώτερο και ικανότερο εκ των τέκνων του. Από τη μελέτη του αφιερωτηρίου εγγράφου προκύπτει ότι τα ανωτέρω περιγραφόμενα κτή-

Ένταλμα πληρωμής.Καταβάλλετε στον Αλή Σπαθάκη δρχ. 40 δια την μισθοδοσίαν του Μαρτίου 1908 ως Ιμάμης του τεμένους Καρά Μουσά Πασά

Το τζαμί του Καρά Μουσά Πασά σήμερα ματα υπάγονται στην κατηγορία των Μονοτελών Βακουφικών κτημάτων τα οποία κατά το άρθρο 107 του Συντάγματος, έγιναν κτήματα τελείας ιδιοκτησίας στα χέρια των νομίμων κατόχων και των καθολικών και ειδικών διαδόχων των κατά τη δημοσίευση του Συντάγματος του 1899. Κατά την ανωτέρω διάταξη του Συντάγματος του 1907, οι κάτοχοι των κτημάτων αυτών, οφείλουν να καταβάλουν στη Διεύθυνση Μουσουλμανικών Ιδρυμάτων αποζημίωση «διά τα βαρύνοντα αυτά συμφώνως προς τους όρους της αφιερώσεως τέλη κεφαλαιοποιουμένης της αξίας τούτων επί εννέα τοις εκατόν». Επειδή για τον προσδιορισμό του ποσού της αποζημίωσης που θα καταβάλουν οι κάτοχοι των Βακουφικών κτημάτων πρεπει να ληφθούν υπόψιν οι δαπάνες που απαιτούνται σήμερα για τη λειτουργία και συντήρηση του τεμένους του αφιερωτή και το υπάρχον νομισματικό σύστημα για τον υπολογισμό των μισθοδοτικών και λοιπών δαπανών σε άσπρα είναι κάτι το ανέφικτο. Γι’ αυτό πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι σημερινές δαπάνες για συντήρηση των διαφόρων λειτουργιών του τεμένους, και όχι αυτές που απαιτούνταν πριν από διακόσια πενήντα χρόνια. Ο ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΡΩΤΕΟΥ ΠΟΣΟΥ ΚΑΘΕ ΚΑΤΟΧΟΥ Επειδή για την εκτέλεση των όρων του αφιερωτή απαιτείται ετήσια δαπάνη δρχ. 3.448.50

ποσό που βγαίνει από το σύνολο των μισθοδοσιών και λοιπών δαπανών και συγγεκριμένα: 1. Για μισθοδοσία ενός Ιμάμη εκτελούντος και χρέη Χατίπη κατά μήνα δρχ. 50 2. Για μισθοδοσία δύο ψαλτών προς 20 δρχ. έκαστον 40 3. Για μισθοδοσία ενός κανδηλανάφτη και καθαριστή 20 4. Για αμοιβή του Ιμάμη για την ανάγνωση του «Γιασί σερίφ» 15 5. Για την ανάγνωση του Κορανίου δις του έτους 2 6. Για μισθοδοσία ρυθμιστή της ώρας του προσκηνύματος 7 Σύνολο 134 δηλαδή το χρόνο για μισθοδοσία 1608 Για λοιπές δαπάνες: 1. Για την αγορά 25 οκάδων κηρού προς δρχ 5, 50 137,50 2. Για την αγορά λαδιού100 δραμιών καθ’ εκάστην προς 1 δρχ. την οκά 83 3. Για αγορά ψαθών και ταπήτων 80 4. Για αγορά φυτηλίων, κανδηλίων κλπ 20 5. Για επισκευές,κονιάματα και λοιπά έξοδα συντήρησης 200 6. Για μισθοδοσία ενός διδασκάλου προς 70δρχ. το μήνα 840 7. Για μισθοδοσία ενός βοηθού διδασκάλου προς 40δρχ. το μήνα 480 ΣΥΝΟΛΟ 3.448.50

Οθωμανικές επιτύμβιες στήλες (μεζαρόπετρες) στον περίβολο του τεμένους

Ένταλμα πληρωμής. Καταβάλλετε στον Αλή Πελεκάκη δρχ. 20 δια την μισθοδοσίαν του Μαρτίου 1908 ως ψάλτης του τεμένους Καρά Μουσά Πασά

Ένταλμα πληρωμής. Καταβάλλετε στον Χατζή Ισμαήλ Δραγουμανάκη δρχ. 14 δια την μισθοδοσία του Μαρτίου 1908 ως υπηρέτης του τεμένους Καρά Μουσά Πασά

Επειδή το ποσό αυτό των 3.448.50 δρχ. κεφαλαιοποιούμενο επί εννέα τοις εκατό δίδει το ποσόν των 38.311, το οποίο οφείλουν να καταβάλουν όλοι οι κάτοχοι των Βακουφικών αυτών κτημάτων κατά αναλογίαν της αξίας του κτήματος που ο καθένας κατέχει προς την όλην αξία την οποία είχαν όλα τα κτήματα κατά τη δημοσίευση του Συντάγματος του 1899 η οποία υπολογίζεται σε 117.500 δρχ. Ο αριθμητικός τύπος προς εξεύρεσιν του πληρωτέου ποσού παρ’ εκάστου κατόχου έχει ως εξής: Πολλαπλασιάζουμε το ποσό της αξίας των κτημάτων εκάστου κατόχου επί 38.311 και το γινόμενο το διαιρούμε δια του 117.500. Οπότε: «Επειδή ο καθ’ ου η παρούσα αίτησις τυγχάνει σημερινός κύριος(Ιωάννης Γ.Κανακάκης) των υπ’ αριθμούς 108, 109, 109β, 110, 111 και 112 ακριβώς περιγραφομένων εν τω ιστορικώ της παρούσης κτημάτων των οποίων η αξία ανήρχετο εις δρχ. 1000, και επομένως η παρ’ αυτού πληρωτέα αποζημίωσις είναι δρχ.326, τας οποίας εν τούτοις αρνείται να πληρώσει. Δια ταύτα Αιτούμαι: Να γίνη δεκτή η παρούσα μου. Να υποχρεωθή να πληρώση δρχ. 326, η όσας ήθελεν αποδειχθεί ότι οφείλει. Να καταδικασθή εις τα δικαστικά έξοδα και την δικηγορικήν αμοιβήν κυρίαν και πρόσθετον. Εν Ρεθύμνη τη 9 Ιουλίου 1913 Οι πληρεξούσιοι δικηγόροι της αιτούσης Ο ΜΟΥΤΑΒΕΛΗΣ (ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ) ΠΙΑΣΤΗΚΕ ΣΤΑ ΠΡΑΣΣΑ Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ο Αλή Φασουλιατζής, διαχειριστής των βακουφικών κτημάτων του τζαμιού πουλούσε κάποια κτήματα, δήθεν ότι ανήκαν σ’ αυτόν και τα είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του.Παραθέτουμε το κείμενο των προτάσεων (της αγωγής) του διευθυντή των Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων ενώπιον του Ιεροδικείου, ακριβώς όπως έχει: Ενώπιον του Ιεροδικείου Ρεθύμνης Προτάσεις Του διευθυντού των εν τη περιφερεία του Ιεροδικείου Ρεθύμνης Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων Χουσνή Σελιμεφεντάκη, κατοίκου Ρεθύμνης Κατά Αλή Φασουλιατζή κατοίκου ωσαύτως ως διαχειριστού των βακουφικών κτημάτων του εν τη πόλει Ρεθύμνης κειμένου ιερού Τζαμίου του Καρά Μουσά Πασσά. Α’ Διά του υπ’ αριθμ.4650 της 18 Δεκεμβρίου 1903 παρά τω συμβολαιογράφω Ρεθύμνης Ι.Σιραμβιά συντεταγμένου πωλητηρίου ο εναγόμενος υπό την ιδιότητα του διαχειριστού, επώλησεν εις τον Εμμ. Μοσχάκην ιερέα αντί τιμήματος 370 δρχ. τα εν τας θέσεις «Πεζούλες» της περιφερείας του χωρίου Λαγκάς και «Λουρί» της περιφερείας του χωρίου Πρινέ της επαρχίας Μυλοποτάμου κείμενα βακουφικά κτήματα τα αφιερωμένα εις το ιερόν Τζαμίον του Καρά Μουσά Πασσά.

Ένταλμα πληρωμής. Καταβάλλετε στον Ιωάννη Βλαστό δρχ. 100.20, αξία 20 οκάδων κηρού δια την κατασκευήν των λαμπάδων των τεμενών.

17

www.rethemnosnews.gr

αφιέρωμα

ΣΑΒΒΑΤΟ 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022

Ο ημιερειπωμένος μιναρές του τζαμιού

Επειδή όμως η Χατέμ Σελιμβελοπούλα ανέκοψεν την απόφασιν του Εφετείου δι’ ου ο εναγόμενος διωρίσθη διαχειριστής, ούτος φοβηθείς ότι κατά την ενώπιον του Εφετείου δίκην θα αποδειχθεί καταχραστής και η Χατέμ Σελιμβελοπούλα θα θεωρηθή τιμιωτέρα και θα προτιμηθή ως διαχειρίστρια, ανέταξεν ενώπιον του αυτού Συμβολαιογράφου δήλωσιν υπ’ αριθμ. 4844 και χρονολογίαν 15 Μαρτίου 1904 δι’ ης μετά του ειρημένου αγοραστού εδήλωσαν ότι ηκύρωσαν δήθεν την ειρημένην αγοραπωλησίαν και επανήλθον τα πράγματα εις ην ήσαν κατάστασιν προ της συντάξεως του πωλητηρίου. Τούτο όμως ήταν τέχνασμα όπως ο αντίδικος προλάβη την κατ’αυτού καταδίωξιν επί απιστία και καταχρήσει, καθόσον αυτοστιγμεί, συνετάχθη μεταξύ αυτού και του αγοραστού ενώπιον του αυτού Συμβολαιογράφου έτερον πωλητήριον υπ’, αριθμ. 4845 δι’ ου ο αυτός εναγόμενος δι εαυτόν και ως πληρεξούσιος των αδελφών αυτού Κιουμπράς και Φατμάς επώλησε τα αυτά κτήματα αντί του αυτού τιμήματος εις τον αυτόν αγοραστήν ως ανήκοντα δήθεν εις αυτόν και τας αδελφάς του εκ κληρονομίας παρά του πατρός αυτών Μεχμέτ Φασουλιατζή. Β’ Εκτός των εν τη αγωγή αναφερομένων πωλητηρίων καταθέτομεν και τα υπ’ αριθμ. 4818, 4829, και 4966 του αυτού Συμβολαιογράφου Ρεθύμνης Ι. Σεραμβιά εκ των οποίων αποδεικνύεται ότι ο αντίδικος επώλησεν δια μεν του πρώτου το εις θέσιν «Λιγαρέ» της περιφερείας του χωρίου Μετοχίων Αναχούρδου βακουφικών κτημάτων αντι δραχμών 500 εις τον Ιωάννην Εμμ. Νικολουδάκην, δια δε τον δεύτερον το εις θέσιν «Ελεύθερνα» της περιφερείας του χωρίου Πρινέ αντί δραχμών 500 εις τους Λεωνίδαν Ζαχαράκην, Ιωάννην Ζ. Αποστολάκην και Κυριάκον Ι. Μαρκαντωνάκην και δια του υπ’ αριθμ. 4966 επώλησε το εις θέσιν «Πλατέ» της περιφερείας του χωρίου Μετοχίων Αναχούρδου της επαρχίας Μυλοποτάμου, κτήμα αντί δραχμών 540 προς τον Ιωάννην Παντελή Κατσαμά. Γ’ Τα δια των τελευταίων τριών εγγράφων πωληθέντα βακουφικά κτήματα, καίτοι επωλήθησαν υπό του εναγόμενου ως κτήματα τελείας ιδιοκτησίας ανήκοντα δήθεν εις τον πατέραν αυτού, εν τούτοις ου μόνον εκ του σχετικού αφιερωτηρίου αλλά και εκ των εκθέσεων του

Επιτύμβιες στήλες στην αυλή του τζαμιού

δικαστικου κλητήρος Στυλιανού Σιγανού δι’ ων ο εναγόμενος ενεκατέστη ως διαχειριστής εις την κατοχήν των κτημάτων δυνάμει της αποφάσεως του Εφετείου της διοριζούσης αυτόν διαχειριστήν, αποδεικνύεται ότι τα κτήματα ταύτα είναι βακουφικά παραδοθέντα αυτώ ως τοιαύτα απέκρυψε δε την βακουφικήν αυτών ιδιότητα όπως εξαπατήση τους αγοραστάς. Δ’ Εκ των παρά τω Συμβολαιογράφω Ρεθύμνης Κ. Ανδρουλιδάκη συντεταγμένων πωλητηρίων των εν τη αγωγή αναφερομένων αποδεικνύεται ότι ο αντίδικος μετά τον θάνατον του πατρός αυτού προ του διορισμού δε αυτού ως διαχειριστού επώλησε τα εν τοις πωλητηρίοις τούτοις αναφερόμενα κτήματα ως ανήκοντα δήθεν εις τον πατέραν αυτού τουθένεκεν δε αναφέρονται τα κτήματα ταύτα εν ταις εκθέσεις του δικαστικού κλητήρος διότι ο αντίδικος τα είχε παραδώσει εις τους αγοραστάς. Εν τούτοις προσφερόμεθα να αποδείξωμεν ότι και τα κτήματα ταύτα ανήκουν εις το αυτόν ιερόν Τζαμίον του Καρά Μουσά Πασσά, ο δε αντίδικος προ του διορισμού αυτού ως μουταβελής απηλλοτρίωσε καταχραστικώς ταύτα προς ζημίαν του Τζαμίου, τας δε δολίους ταύτας πράξεις του συνεχίζων και μετά τον διορισμόν του ως διαχειριστού επώλησεν και τα εν τοις πωλητηρίοις του Συμβολαιογράφου Ι. Σεραμβιά αναφερόμενα κτήματα. Διά τους ανωτέρω λόγους και δι’ όσα κατά την συζήτησιν θα προσθέσωμεν Αιτούμεθα Την παραδοχήν της αγωγής μας. Την καταδίκην του εναγόμενου εις τα έξοδα της δίκης Εν Ρεθύμνη τη 17 Ιουνίου 1904 Ο πληρεξούσιος του Προτείνοντος δικηγόρος Γ. Αθανασιάδης ΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΤΗΡΙΟΥ Στην αγωγή του διευθυντή των Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων Κιαμή Βεισαγαδάκη και της διαχειρίστριας Χατέμ Σελημβελοπούλας, που εκπροσωπούν το τζαμί, κατά του Ιωάννη Κανακάκη, κατοίκου Αμνάτου Ρεθύμνης, ενώπιον του Πρωτοδικείου Ρεθύμνης, διαβάζουμε: «Δυνάμει του υπό χρονολογίαν 26 Τζεμαγιέλ εββέλ 1094(1676) ενώπιον του Ιεροδικείου Ρεθύμνης συνταχθέντος αφιερωτηρίου, ο Καρά

Μουσά Πασσά αφιέρωσεν υπέρ του ιερού τούτου Δζαμίου, του οποίου ο ίδιος ήτο ιδρυτής, τα εν τω αφιερωτηρίω τούτω αναφερόμενα κτήματα, αιωνίως νομίμως και εγκύρως, υπό τους εν αυτώ αναφερόμενους όρους. Μετά τον θάνατον αυτού το περίσσευμα των προσόδων των αφιερωμένων κτημάτων μετά την αφαίρεσιν των απαιτουμένων δαπανών προς συντήρησιν του Δζαμίου, διενέμετο εις τους απογόνους αυτού. Επειδή δε οι απόγονοι επληθύνθησαν συν τω χρόνω, τα υπερ του Δζαμίου αφιερωμένα διενεμήθησαν μεταξύ αυτών, έκαστος των οποίων έλαβεν ωρισμένα κτήματα τα οποία κατείχε και διεχειρίζετο υπό την επίβλεψιν του κατά καιρούς διαχειριστού, πληρώνων εκ των προσόδων τα απαιτούμενα δια την εκπλήρωσιν των όρων του αφιερωτηρίου. Μετά δε τον θάνατον των κατόχων, η νομή των κτημάτων περιήρχετο εις τα τέκνα αυτών. Οσάκις δε απέθνησκεν κάτοχος τις άνευ τέκνων, τα υπ’ αυτού κατεχόμενα αφιερωμένα κτήματα δεν εκληρονομούντο από τους εκ πλαγίου συγγενείς αυτού αλλά περιήρχοντο εις την αποκλειστικήν κυριότητα του Δζαμίου ως περιουσία αυτού. Τα ούτω δε εις την αποκλειστικήν κυριότητα του Δζαμίου περιερχόμενα κτήματα διεχειρίζοντο τη συμπράξει του κατά καιρόν διαχειριστού, χωρίς όμως να έχει ούτος δικαίωμα επί των προσόδων, διότι και ο διαχειριστής ετύγχανε εκ των απογόνων του αφιερωτού, και ως τοιούτος είχεν ωρισμένα έτερα κτήματα εις την κατοχήν αυτού. Μετά την σύστασιν των Εβκαφίων, το Εβκάφιον Ρεθύμνης ανέλαβεν την διαχείρισιν της υπερ του Δζαμίου και άλλων θρησκευτικών ιδρυμάτων αφιερωμένων κτημάτων των τε εις την κατοχήν των απογόνων του αφιερωτού ευρισκομένων και των ως ανωτέρω δια του θανάτου ατέκνων κατόχων εις την αποκλειστικήν κυριότητα του Τζαμίου περιελθόν, και εκ μεν του περισσεύματος των προσόδων των κτημάτων της πρώτης κατηγορίας εκράτει το εν τέταρτον, τα δε τρία τέταρτα απέδιδεν εις τους δικαιούχους και μετά τον θάνατον αυτών εις τα τέκνα αυτού, τας δε προσόδους των κτημάτων της δευτέρας κατηγορίας εκράτει ολοκλήρους υπέρ του Δζαμίου. Εις την διαχείρισιν των αφιερωμένων κτημάτων των τε υπό των απογόνων του αφιερωτού κατεχομένων και των εις την αποκλειστικήν κυριότητα του Δζαμίου ανηκόντων, ελάμβανε μέ-

Η απόφαση για την απόλυση του Αλή Φασουλιατζή, του διαχειριστή των Βακουφικών κτημάτων του τεμένους του Καρά Μουσά Πασά λόγω αντίθετης συμπεριφοράς προς τους κανονισμούς. (8-5-1904) ρος και ο διαχειριστής, συμπράττων μετά του Εβκαφίου χωρίς όμως να λαμβάνη τίποτε εκ των προσόδων αυτού άλλο, ελάμβανε μόνο τα τρία τέταρτα των προσόδων των κτημάτων τα οποία κατείχε κατά τα ανωτέρω ως απόγονος του αφιερωτού. Τοιαύτα κτήματα περιελθόντα εις την αποκλειστικήν κυριότητα του Δζαμίου ήσαν άπαντα τα εν τη περιφερεία του χωρίου Αμνάτου κείμενα. Τα αφιερωμένα κατα το ανωτέρω αφιερωτήριον τα οποία το Εβκάφιον Ρεθύμνης διεχειρίζετο μέχρι του έτους 1906, χωρίς ούτε οι άλλοι απόγονοι του αφιερωτού ούτε ο διαχειριστής η άλλος τις δικαιούχος να λαμβάνη οιονδήποτε μέρος των προσόδων τα οποία εκράτει το Εβκάφιον υπέρ του Δζαμίου». ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την ολοκλήρωση της παρούσας μελέτης οφείλω να ευχαριστήσω τον Χάρη Στρατιδάκη για την καθοδήγηση και τις προτάσεις βιβλιογραφίας, τον Μανώλη Κυδωνάκη για το υλικό του αρχείου του, τον Κώστα Γιαπιτζόγλου για την υπόδειξη του άρθρου του «Τζαμί Καρά Μουσά Πασά» στο βιβλίο «Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα», τον Μαρίνο Σαρρηγιάννη για τις σημαντικές πληροφορίες, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, τον Osman Nuri Mete για τη μετάφραση της επιτύμβιας στήλης και τους Nükhet και Nuri Adıyeke για την αποστολή του ιδρυτικού εγγράφου του τζαμιού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ ΣΤΑΥΡΙΝΙΔΗΣ Ν. «Καρά Μουσά Πασάς, ο Σαντζάκ Βέης της Ρεθύμνης», Πεπραγμένα Γ’ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τ.Γ’, Αθήνα 1975, 293-310. ΧΑΡΗ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗ, «370 Κενά στην Ιστορική Τοπογραφία του Ρεθύμνου», Ρέθυμνο 2014, σελ,136, 140,143, 144, 227.

Historicalcrete.gr (Μετόχι Καραμουσάδαινας) Τράπεζα Οθωμανικών Αρχείων Iστότοπος Ψηφιακή Κρήτη, Οθωμανικά μνημεία Ρεθύμνου, Ηλ. Κολοβός Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 2008, Τζαμί Καρά Μουσά Πασά, Κώστας Γιαπιτζόγλου, σελ. 440-441 G. GEROLA, Monumenti Veneti nell’ isola de Creta, τ.2, σελ 142

Έγγραφο ενοικίασης βακουφικών κτημάτων του Καρά Μουσά Πασά για τέσσερα χρόνια με δημοπρασία στο Ρουμελή τον Αύγουστο του 1892 Το μετόχι της Καραμουσάδαινας σήμερα