Revista Përtej Fjalës Nr. 28

Përtej Fjalës

Revistë Social-Edukative Numri 28 Nentor 2017

e v j u p m e t e t e Rrëzim

Trump-i triumf i frikës RREGULLAT E LOJES

..

PËRTEJ FJALËS NR 28

PËRMBAJTJA 04 Editorial RRËZIMET E TEMPUJVE

07 Pertej

RREGULLAT E LOJËS

08 TRUMP-I TRIUMF I FRIKËS 10

PROBLEME TË LIGJËRIMIT ISLAM NË MESIN E MUSLIMANËVE SHQIPTARË

19 Thesare te udhezimit LLOJET E UDHËZIMIT

21 Njerez dhe popuj

MBI NGJYREN E NJERIUT TE PARE NE TOKË

22 Shembuj VIZITAT E IBRAHIMIT -ALEJHI SELAMNË MEKE

27 Argument XHUMAJA NË NJË VEND KU NUK KA MYSLIMANË

29 Pa Skalete VETËMJAFTUESHMËRIA

32 Sebashku LUTJA E PLAKËS

33 Ajo HIXHABI, XHILBABI DHE KHIMARI

35 Meteor KËNGA E RE E STING TITULLOHET “INSHALLAH”, U DEDIKOHET REFUGJATËVE

36 Nje bote me femije AFTËSITË NJOHËSE TË FËMIJËS VAREN NGA KOHA E KALUAR ME NËNËN

STAFI Kryeredaktore Albana Muja ( CIKU) anabla2004@yahoo.fr

Redaktore letrare A. Muja

Këshilli i redaksisë Shpresa Basha - drejtore e FEMRA INVESIM I FAMILJES M. Cota Albana Baholli T. Xeka Aurela Basha K. Ndreu Elfa Kodra Sh. Koçi Miranda Qoshja

Art Grafika Ervin Laci

ORGAN I QENDRES SOCIALE-KULTURORE “FEMRA INVESTIM I FAMILJES” 2008- 2017

EDITORIAL

Rrëzimet e tempujve 4

Përtej Fjalës

Hera- herës mësohemi të shIkojmë dhe të fiksojmë fjalët e mëdha qe vijne nga shkrues të vegjël, senteca pompoze nga ata qe nuk ia dinë ndoshta kuptimin paçavures që thonë, referenca fjalësh të urta facebook-u dhe dalë- ngadalë jemi kthyer tek ata njerëz që mjafton të thotë dikush nje fjalë që ngjan sikur e padëgjuar e ta marrim si të mirëqenë dhe gati e vëmë si vëth që nuk shpon por nga ata të thjeshtët fare të blerë jo shtrenjtë.

Përtej vogëlsirave me të cilat na lodh facebooku, shoqëria sot e mori seriozisht peruljen tipike banale të popujve plot inferioritet ndaj ca popujve të tjerë.

Me një mbivendosje të hatashme për të qënë e tillë e përsëritshme, shoqëria shqiptare përveç përuljeve ndaj popujve te fuqishëm e të mëdhenj, këtë vit u përul pa as më të paktën ngecje apo skuqje ndaj një popull fare te vogël numerikisht të paktën.

U përkul dhe ndjeu turp pse është e tillë qofte edhe në derë të vet, kur shteti i Izraelit zbarkoi këtu sepse do të luante ndeshjen e rradhës me ekipin tonë.

Ai mirë që erdhi, pasi shqiptaret janë mësuar me pritje madje me pritje të shumta , por na la shijen e atij miku tekanjoz që merr gjithçka me vete për të mos e vënë në siklet mikun pritës. Po,

merr çdo gjë, që tek luga dhe pirunjtë e deri tek snajperët dhe tanket.

Shqiperia ka patur shumë simbole dhe mite që e rrisnin saherë në sytë e popujve të tjerë duke qënë se numerikisht është shumë e vogël, mirëpo ndeshjet e kohëve të fundit ishin berë takime të tilla mes nesh dhe të tjerëve ku duhej parë mirë tempulli ynë i besës, i fjalës dhe i sigurisë.

Inferioriteti në vlera dhe kriza e gjallë e identitetit bëri që ky shtet që vjen për të lujtur në vendin tonë , jo vetëm që luajti në fushë, por luajti me çdo nerv e ndjenjë të popullit shqiptar, të sportisteve e të sportdashësve, e tek të gjithë qytetarët pa përjashtim.

Pëtej polemikës që zuri vend jo për pak ditë në vendin tonë është e rendësishme të thuhet se si ndodhi kjo rrënajë e popullit tonë duke pranuar paskrupullisht masa të tilla të një vendi qe përveçse kontrollon dhe ruan edhe çerpikun e shtetasve te vet, ka guximin e tërë botës dhe kontrollon me ushtarët e tij vendasit ku luhet loja, ndërkohë që ne vetëm për kontrollues nuk vuajmë.

Kontrollin dhe masën e rreptë për shtetasit e tij patjeter që do e shpjegoja me dëshirën që të mos i prekej askush prej shtetasve dhe për këtë i falenderoj pasi qeveritarët tanë nuk e kanë bërë ndonjëherë po kaq, por me çfarë të drejte “ushtarë” të tjerë në vendin tënd vijnë dhe kontrollojnë në detaje

Përtej Fjalës

5

të tilla për të mos e thenë deri në veshka e në palcë nga frika se mos do të kishte diçka të demshme nga shqiptarët që do e demtonin atë popull te largët që ka ditur të bëhet zot ku ka shkuar.

Përse kjo ? Çfarë ishte ky shtet, përse i dha kaq rëndësi popullit dhe shtetit të tij me sigurinë që kërkoi të kishim pse po vinin një 20- ëshe prej shtetasve të tyre.

Kërkesa e këtij shteti për vemendje pompoze për siguri e të tjera dihet e njihet në mbarë botën, por çudia e çdokujt prej nesh mbetet tek populli ynë që pranoi pa skrupuj t’i bëhet zap qetësia e tij, dëshira e tij, qarkullimi dhe frymëmarrja e tij.

Përmes masave skandaloze të marrra, ky popull me shumë tempuj burrërie e sakrifice rrëzoi çdo gjë, si ai prindi që për t’i bërë qejfin musafirit, lë edhe fëmijët e tij pa darkë, ky shtet la sportdashësit pa lirinë e tyre të brohoritjeve e të gëzimit, frustroi lojtarët dhe thuajse lajthiti tërë policinë tonë duke e bërë vetëm vëzhguese ndërsa kontrollin dhe menaxhimin tjeter e bënin të ardhurit.

Vallë po të shkonim sportistët tanë për të luajtur në Izrael a do të lejonin ata që policë nga Tirana të kontrollonin shtetasit e tyre?- Po shteti ynë a do të kërkonte po të njëjtat masa, kjo pasi i bie se po i njëjtë popull musliman siç ishte këtu, po ai - do jetë edhe atje në hartën e tyre të mendimit duhej të jetë e njëjta gjë. Realitetin nuk e fshehim dot, siç mund ta bëjnë dhe shifrat, por të paktën duhej fshehur mllefi.

Absolutisht qe jo, ata në Shqipëri dhe nuk përtuan për asnjë moment që kontrollin e detajuar të mos e kryenin shqiptarët për shqiptarët, por futën duart kudo, si e si për të qënë ata që vënë pullën e sigurisë si kudo edhe këtu.

6

Përtej Fjalës

Dhe Shtetasit shqiptarë çfarë bënë ?

Ulën kokat dhe rrënuan tempullin e kryelartësisë dhe nuk folën vetëm pasi u siguruan se të ardhurit kaluan kufinjtë. Një ndjenjë monstruoze dobësie për atë çfarë je dhe dizenjohesh tek të tjerët, gjë që transmeton vetëm pasiguri tek të gjithë ne - pasardhës të këtij brezi kapluar nga skleroza intelektuale.

Folëm vonë- madje edhe vonë mezi folëm duke thënë ndër të tjera se më mirë një fund me dhimbje se sa një dhimbje pa fund. Sa konsum që kanë këto alibi sa nuk i merr askush më si të veçanta ...as në facebook.

Tempuj pa idhuj idhuj pa leje leje pa letra letra pa fjalë fjalë pa baza pa baza shteti ynë edhe pse bazë e fortë është besimi për të cilin u anatemua përsëprapthi.

ALBANA MUJA

PERTEJ

Rregullat e lojës Një shoqëri e zhvilluar nuk matet vetëm nga mirëqenia që ajo ofron apo zhvillimi teknologjik që ajo ka, sesa nga shkalla e civilizimit në të cilin ajo i ka ngritur qytetarët e saj. Në një shoqëri të civilizuar nuk ka rëndësi nëse je nga fshati apo qyteti, nga jugu apo veriu, nga lindja apo perëndimi, rëndësi ka sesa i gatshëm je të respektosh rregullat e lojës që kërkon qytetërimi. Një nga këto rregulla është edhe të mos qenit autoreferencial në marrëdhëniet komunitare dhe institucionale me të tjerët. Është njerëzore që njeriu të ketë bindjet e tij që e dallojnë nga të tjerët dhe të besoj se ai është në të drejtën dhe të mirën, shumë më tepër sesa të tjerët, dhe është po ashtu e kuptueshme që njerëzit të besojnë se ata e meritojnë të jenë model për të tjerët , e pse jo edhe lider shpirtëror dhe politik të tyre. Këto dëshira dhe bindje, sado objektive ose jo, sado të drejta ose jo, ngelen njerëzore dhe të kuptueshme dhe asnjë lloj civilizimi nuk i eliminon dot, por ajo çka përbën problem dhe bie ndesh me qytetarinë dhe moralin është kur përtej këtyre bindjeve njerëzit nuk zbatojnë rregullat asnjanëse të lojës së qytetarisë, të cilat i kanë vendosur po vetë ata, në mënyrë që subjektivizmi dhe bindjet individuale apo sektare të tyre të mos kthehen në shkak për uzurpime dhe imponime të padrejta institucionale dhe komunitare. Këtu nuk e kam fjalën për ata qindra njerëz të cilët për të

mbrojtur apo marrë të drejtën e nëpërkëmbur të tyre detyrohen të thyejnë rregullat e lojës të shoqërisë dhe institucioneve, sepse ata janë pasojë dhe jo shkak, por për ata njerëz që të bindur se janë më të mirë dhe më të drejtë dhe më të vërtetë se të tjerët, i përligjin vetvetes në mënyrë të pamoralshme dhe pa më të voglin hezitim prishjen e rregullave të lojës.

Një shoqëri e shëndetshme dhe me garanci për të jetuar gjatë nuk mbështet mbi numrin e sukseseve materiale që ajo nxjerrë, por mbi aftësinë që ajo ka për të edukuar dhe zbatuar një moral qytetar dhe për të respektuar rregullat e lojës. Pikërisht edhe regjimi diktatorial komunist, sado idealist të ishte në ideologjinë e tij, dhe sado të mira materiale që t’i ketë sjellë këtij vendi, ai u urrye, dështoi dhe u përmbys pikërisht edhe për këtë arsye, sepse ai nuk qe kurrë i gatshëm të respektonte rregullat e lojës qytetare, ndaj dhe ngeli një njollë e zezë në historinë e këtij kombi. Herët ose vonë kështu ndodh me të gjithë ata që prishin rregullat e lojës, gjithsecili sipas nivelit të tij të zullumit “Sikur Allahu të mos i zmbrapste disa me disa të tjerë, bota do të ishte shkatërruar, por Allahu është Bamirës me mbarë krijesat.” (2:251)

Justinian Topulli

Përtej Fjalës

7

Trump-i triumf i frikës

Zgjedhjet për presidentin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të zhvilluara në fillimnëntorët e kohëve elektorale, u realizuan kësaj here nën një atmosferë jo të zakontë.

Veçantia e kësaj gare përmblidhej më së shumti në ekzistencën e një kandidati si Donald Trump, i cili nuk përtoi fare të paraqitej si shumë kontrovers dhe “out of box”. Ai fitoi pavarësisht pritshmërive të pjesës më të madhe të perceptimit publik, që ishte i përgatitur për një fitore të Hillary Clintonit, dhe njëkohësisht shënoi edhe një fazë të re të mënyrës se si amerikanët e konceptojnë veten, të mënyrës se si amerikanët mendojnë për vetveten në ditët e sotme.

Në zgjedhjen për herë të parë të presidentit Barak Obama, të parit njeri me ngjyrë në Shtëpinë e Bardhë, pati një entuziazëm përveç shpresës për daljen nga recesioni. Një entuziazëm se zgjedhja e tij si president do të shënonte dhe fillimin e një epoke postraciste në SHBA, duke mbyllur kështu një kapitull të gjatë paragjykimesh, denigrimesh dhe persekutimesh racore që e kishin karakterizuar historinë e këtij shteti. Tetë vite më vonë, në të njëjtin nëntor, Donald Trump përveçse u konfirmua si presidenti i 45-të i SHBA-së, në të

8

Përtej Fjalës

njëjtën kohë konfirmoi shterimin e shpresës për një shoqëri postraciste amerikane. Kjo për faktin se në qendër të të gjithë fushatës së tij, racizmi, ksenofobia, islamofobia, seksizmi dhe shumë prapësira të tjera sociale morën për të parën herë statusin publik dhe politik në zemrën e shoqërisë komplekse dhe kontradiktore amerikane.

Nga presidenca e parë e Obama-s dhe deri në ditën kur Trump-i u zgjodh president, është lehtësisht e konstatueshme se një zhvendosje kulturore kishte ndodhur në mesin e elektoratit të bardhë amerikan. Kjo zhvendosje më së shumti është zhvilluar në ndërgjegjen dhe mendimin e kësaj maxhorance të heshtur të bardhë, e cila gjatë këtyre tetë viteve diferencë, që kur presidenti Obama u ngjit në karrigen e presidentit, ka kultivuar brenda vetes një mori frikërash. Këto frikëra më së shumti përmblidhen në këto drejtime: frika se SHBA-ja po humb nga fuqia e saj ushtarake dhe ndikimi i saj në botë, frika nga terrorizmi brenda vendit, frika se situata ekonomike e amerikanëve do vazhdojë të stabilizohet në një rënie konstante, frika nga shtimi i të gjithë llojeve të emigrantëve, si dhe frika se në 2045-n amerikanët e bardhë nuk do të përbëjnë maxhorancën e këtij vendi.

Ky spostim kulturor, i përmbledhur kryesisht në këto lloje frikërash, i kishte dhënë sinjalet e veta në ambientin e përditshëm amerikan.

Veçantia e Trump-it qëndron në aftësinë për ta lexuar këtë zhvendosje të ndërgjegjes dhe kulturës amerikane, dhe në ngritjen e të gjithë kësaj në një artikulim elektoral kontrovers dhe problematik aq sa edhe vetë frikërat si ekzistencë në vetvete.

Pra, nuk është se elektorati prodhoi një Trump.

Jo, ai aty kishte qenë! Ai nuk pati skrupuj që t’u jepte zë publik maktheve të brendshme të kësaj maxhorance të bardhë. Me pak fjalë, ai përfaqësoi triumfin e frikës në nivelin më të lartë politik amerikan. Ky fakt ka problemet e veta, sepse mentaliteti i masave shpesh, nëse nuk përpunohet apo drejtohet si duhet nga elitat politike, por përçohet me të njëjtin intensitet urrejtjeje, pa filtra dhe pjekuri, bën që e gjithë energjia negative tashmë t’i drejtohet po vetë SHBA-së, duke rrezikuar një implodim të brendshëm. Nëse në presidencën e Bush-it, pas ngjarjeve të 11 shtatorit, ne pamë që artikulimi i tij lidhur me ngjarjen u përqendrua në akuzën kundër boshtit të së keqes, i cili shtrihej jashtë SHBA-së, në rastin e Trumpit, me ligjërimet e tij politike gati në kufinjtë e paligjshmërisë, tashmë boshti i të keqes shihet brenda SHBA-së, i materializuar në “tjetrin”, bazuar në ndryshimet racore, fetare dhe kulturore.

I gjithë ky proces, që u kurorëzua me një fitore të tij, rrezikon që sloganin

për një Amerikë të madhe përsëri ta shndërrojë për një Amerikë që urren përsëri!

Orvatjet për ta lexuar tashmë presidentin Trump (ai kështu ka qejf të quhet) si përfaqësues të republikanëve amerikanë mendoj se nuk janë një përpjekje e saktë, sepse ai u bë president sidomos dhe veçanërisht pas divorcit të tij me përfaqësuesit kryesore të establishmentit republikan amerikan, duke nisur që nga Paul Rayan, Bush-ët, e deri tek Mitt Romney. Prandaj edhe mbështetja që të djathtët shqiptarë i japin Trump-it duket e pakuptimtë, pasi ai përfaqësoi spostimin kulturor amerikan, e jo idealet republikane amerikane në të gjithë tërësinë e tyre. Deklaratat e tij pas fitores shënojnë një farë tërheqjeje ndaj ligjërimit të tij elektoral. A vjen kjo nga pesha e karriges së presidentit të SHBA-së, apo se ai si njeri i biznesit e ka parë këtë si një “big deal” me elektoratin, data e skadencës së të cilës mund të ketë qenë 8 nëntori, kjo ngelet për t’u parë.

REDI SHEHU

Përtej Fjalës

9

Popuj & Realitete Probleme të ligjërimit islam në mesin e muslimanëve shqiptarë

Ky shkrim nuk synon të evidentojë ndonjë problem të pa trajtuar më parë dhe të pa vënë re në historinë e këtyre shtatëmbëdhjetë viteve të rilindjes së fesë, në mesin e shqiptarëve dhe në veçanti në mesin e muslimanëve të Shqipërisë.

Ky shkrim synon të bëj një analizë të pjesshme dhe njëkohësisht një reflektim realist e fetar të një nga problemeve më madhore me të cilat përballet sot thirrja islame në mesin e shqiptarëve. Më së shumti rrok ata që me të mirat dhe këqijat e tyre, sukseset dhe gabimet e tyre mbajnë barrën më të madhe në këtë drejtim.

Me këtë shkrim në radhë të parë u

10

Përtej Fjalës

drejtohem të gjithë vëllezërve dhe kolegëve të mi hoxhallarë, thirrës dhe predikues të Islamit, duke mos përjashtuar këtu nga vërejtjet as veten. Me ndarjen nga kalifati osman muslimanëve shqiptarë iu desh të përballeshin me një realitet të ri. Shqiptarët që dikur kishin qenë në skajet e botës islame tashmë ishin një ishull në mes të botës së kufrit, në një realitet të tillë lindte nevoja e një strukturimi të ri. Përgjigje të ndryshme pati në këtë drejtim, madje edhe me kahe të kundërta. Vitet që vijuan nuk mundën të konsolidonin një strukturim të qartë, i cili do të jetonte dhe do të merrte jetë. Në një

periudhë kohe të shkurtër ishulli shqiptar i islamit u lag deri në themel nga detet e kufrit dhe ardhja e regjimit komunist në pushtet do të vuloste tashmë shndërrimin e tokave shqiptare në një vend të Darul-kufrit (joislam). Ndërrimi i regjimeve i gjeti muslimanët shqiptarë jetim, që tashmë të dal nga “përkujdesja” e njerkës parti, u vunë në kërkim të identitetit të tyre të humbur.

Si jetim që ishim, dhe jemi, ne nuk morëm një edukim dhe përkujdesje të mirëfilltë fetare prindërore, ndaj dhe dashur padashur si ai jetimi që endet rrugë

më rrugë e shtëpi më shtëpi edhe ne u endëm në kurse mbas kursi dhe vende pas vendesh për të njohur të vërtetën e fesë që mbarte origjina jonë.

Feja është jetë dhe jeta nuk mësohet vetëm në bankat e shkollës, madje ajo më pak se kudo tjetër mësohet aty, por mungesa e theksuar e edukatorëve prindëror dhe e hoxhallarëve që krahas dijes do të kishin edhe përvojën e jetës, rezultoi në disa aspekte, negative për brezin e ri të teologëve në përgjithësi dhe thirrjes islame në veçanti. Është e natyrshme që për këtë arsye dhe të tjera, edukimi ynë fetar të rezultonte me mangësi të ndryshme, pasojat negative të të cilave vazhdojnë në na ndjekin akoma nga pas, nganjëherë edhe si jehonë e mëkateve të shkuara, të cilat nuk lënë rast pa na i kujtuar. Ftesa e njerëzve për t’iu kthyer besimit bëhet nëpërmjet thirrjes, nëpërmjet ligjërimit fetar, i shkruar qoftë ky apo i folur.

Ky ligjërim ka nevojë të ripërtërihet e të përshtatet si në përmbajtje ashtu edhe në formë.

Ai nuk duhet të humbasë kurrsesi thelbin e kësaj feje, njësimin e Zotit, por nga ana tjetër duhet të bëhet më i prekshëm dhe i gjallë nga ambienti në të cilin ne jetojmë. Me ripërtëritje të ligjërimit islam nuk dua tu bëj jehonë tendencave që kërkojnë të tronditin themelet e vetë fesë, por të tërheq vëmendjen që ligjërimi islam të përshtatet sa më mirë me realitetin ku jetojmë. Kjo gjë para se të jetë një kërkesë e nevojës së thirrjes islame është një detyrim fetar, që ne praktikisht dhe deri diku edhe teorikisht pak e kemi njohur. Allahu i Lartësuar duke folur për thirrjen e Profetëve thotë: “Ne nuk kemi çuar asnjë të dërguar, përveçse në gjuhën e popullit të tij,

për t’u shpjeguar atyre (shpalljet e Zotit). Allahu e shpie në humbje kë të dojë dhe e udhëzon në rrugë të drejtë kë të dojë. Ai është i Plotfuqishmi dhe i Urti.”[1] Me gjuhë këtu duhen kuptuar dy anë, gjuha me të cilën një popull flet dhe komunikon dhe gjuha e temperamentit, zakoneve dhe shprehive të tij të përditshme me të cilat ai jeton.

Që të dyja këto anë i përmban ajeti i mësipërm.

Nëse gjuha e folur ka të bëjë me të kuptuarin e drejtpërdrejtë, shpjegimi ka të bëjë me ndjesinë që duhet të përjetoj zemra për të reflektuar karshi asaj që dëgjon.[2] Për të parën dëshmon historia e Profetëve, e origjinës, e popujve dhe e gjuhës që ata flisnin. Vetë Zoti foli në këto gjuhë dhe librat e këtyre Profetëve u shkruan prej fjalëve të Tij, ashtu siç dimë që Zoti foli në arabisht në mesazhin e Tij të fundit, Kur’anin. Ndaj është më se e natyrshme që domosdoshmëria e përcjelljes së Islamit të bëhet nëpërmjet gjuhës që çdo popull flet dhe kupton.

Për këtë, dijetari islam Ibn Tejmije shprehet se ekziston një konsensus në mesin e dijetarëve islam që lejon përkthimin e kuptimeve të Kur’anit në gjuhë të tjera, për ata që nuk e kuptojnë arabishten.

Madje ai përmend se ka edhe një pakicë dijetarësh të cilët e lejojnë që gjatë faljes të këndohet surja fatiha e përkthyer, për ata që nuk munden ta mësojnë atë në arabisht.[3] Duke u nisur nga ky

Përtej Fjalës

11

fakt i rëndësishëm duhet thënë se ligjërimi islam në mesin shqiptarëve sot, shpeshherë karakterizohet nga një mbingarkesë e panevojshme e termave dhe e fjalëve në gjuhën arabe apo nganjëherë edhe në ato turke të trashëguara. Disa prej këtyre fjalëve kanë qenë të kuptueshme për brezat e dikurshëm, por sot ato janë kthyer në fjalë të padeshifrueshme për shumicën e njerëzve.

Ky realitet krijon një barrierë ndërmjet njerëzve dhe përçimit të mesazhit që këto fjalë mbartin. Këtu nuk duhet të harrojmë se njerëzit që vinë në xhami vetëm për xhuma dhe për bajram nuk janë të familjarizuar me këto fjalë ashtu sikurse ata që marrin pjesë rregullisht në mësimet dhe në faljet ditore, për të mos folur këtu për publikun që qëndron jashtë xhamive apo ata që vijnë për herë të parë në të. Këtu duhet përmendur edhe sikleti e më pas indiferenca që u shkakton njerëzve vërshimi i shumë fjalëve të huaja e të pakuptueshme, që kryesisht e kanë origjinën nga gjuhët perëndimore, dhe jo më tu flasësh atyre me fjalë arabe dhe turke. Një tjetër problem që vihet re në ligjërimin islam, sidomos në përkthime, është edhe arabizimi i strukturës së shqipes, e thënë ndryshe të folurit dhe kryesisht të shkruarit arabisht me fjalë shqipe. Si arabishtja ashtu edhe shqipja kanë rregullat e tyre gramatikore, të cilat duhen respektuar në raste përkthimesh, ndaj është tejet e gabuar që gjithkush që mendon se e n j e h arabishten, t ë përkthej n ë gjuhën e tij amtare, të cilën nuk e kupton që nuk e njeh aq sa i duhet për t ë përkthyer.

Më bie shpesh rasti të lexoj përkthime në gjuhën shqipe apo edhe të dëgjoj ligjërime që mbartin

12

Përtej Fjalës

dukshëm strukturën e gjuhës arabe. Kjo lloj gjuhe e shartuar, përveç shijes së keqe që të lë kur e dëgjon, bëhet shumë herë edhe e pakuptueshme, madje edhe për ata që e njohin arabishten. Sa e sa herë më është dashur për t’iu kthyer tekstit origjinal për të kuptuar se çka dashur të thotë autori, sepse përkthimi i çalë e i fjalë për fjalë ishte një rebus i vërtetë. Për të mos folur pastaj për mangësi në të kuptuarin e arabishtes, në përkthimin e gabuar të shprehjeve frazeologjike, të termave…etj. Një tmerr i vërtetë! Sa që me të drejtë një shkrimtar musliman, që merret edhe me redaktime të shumë prej këtyre përkthimeve, punën e tij në këtë drejtim e quante: “çmontim i bombave me sahat”.

Me të drejtë lind pyetja: Si mund tu përçohet shqiptarëve mesazhi i Islamit në këtë mënyrë?! Një tjetër problem i ligjërimit islam është edhe njohja e dobët e gjuhës letrare shqipe. Keq apo mirë ne sot për sot kemi një gjuhë standarde e cila duhet respektuar, sidomos në shkrimin e saj. Por, më tepër problem sesa të ligjëruarit toskërisht apo gegërisht është ligjërimi i një gjuhe që nuk është as njëra dhe as tjetra, nuk është as arabisht e as turqisht dhe as anglisht e as italisht, por është një hibrid që në fund të fundit nuk është një shqipe e kuptueshme për të gjithë njerëzit. Nëse do t’i kthehemi historisë së shqiptarëve nën kalifatin osman do të vëmë re se një nga arsyet pse shqiptarët në shumicë, sidomos pjesa e pashkolluar, nuk patën një qasje të thellë ndaj parimeve të besimit islam,

ishte edhe moskuptimi i gjuhës me të cilën atyre iu përçuan këto parime. Ky fenomen u has edhe me ortodoksët, por jo edhe aq me katolikët. Kjo është edhe një nga arsyet e shumta pse këta të fundit që nga krijimi i shtetit shqiptar e deri më sot rezultojnë me humbjet më të pakta në përqindje.

E folura bukur, pastër dhe qartë, ka një rëndësi të madhe në ligjërimin islam, në përçimin e mesazhit të Zotit te njerëzit. Nëse kësaj i bashkohet edhe kultura e nevojshme, besoj se do të bënim një hap të madh cilësor në thirrjen e njerëzve për tek Allahu. Ajete dhe hadithe të shumta e shprehin këtë nevojë, dhe ja disa prej tyre: “Elif, Lâm, Râ. Këto janë vargjet e Librit të qartë! Ne e zbritëm këtë Kuran në gjuhën arabe, për ta kuptuar ju.”[4] “kurse ky (Kurani) është në gjuhën e qartë arabe.”[5] “Nuk ka dyshim se ky (Kuran) është Shpallja e Zotit të botëve… E zbriti në gjuhën e qartë arabe.”[6] “Ne e kemi shpallur Kuranin në gjuhën arabe dhe pa asnjë

kundërthënie, me qëllim që ata ta ruajnë veten nga e keqja.”[7] Në këto ajete dhe të tjera Allahu u kujton arabëve këtë mirësi të Tij që Ai librin e Tij ua shpalli në gjuhën që ata kuptojnë dhe jo vetëm kaq, por në një gjuhë të kthjellët dhe të qartë, vetëm e vetëm që mesazhi i Zotit të përçohej te ta në mënyrë sa më të kuptueshme.[8] Elokuenca e mrekullueshme dhe e papërsëritshme e Kur’anit, nuk kishte si qëllim të saj vetëm të tregonte burimin se nga ai erdhi, por edhe për të qenë plotësisht i kuptueshëm dhe tërheqës për njerëzit, ku bashkë me ëmbëlsinë e gjuhës ata do të shijonin dhe ndjenin edhe thellësinë kuptimore të përmbajtjes së tij, kjo madje është më e rëndësishme sesa e para, gjë për të cilën Allahu kishte shfaqur edhe prova të tjera se ky libër vinte prej Tij.

Një nga shokët e Profetit të bekuar, Abdullah ibn Mesudi, dhe një nga njohësit më të mirë të Kur’anit thoshte: “Lexojeni Kur’anin dhe tronditni me të zemrat.”[9] Vetë i dërguari i Allahut,

Përtej Fjalës

13

falë mirësisë së Zotit, zotëronte një të folur me qartësi mbresëlënëse, saqë është kjo një nga arsyet pse ndjekësit e tij ishin në gjendje të memorizonin dhe të përcillnin për te brezat që do të vinin edhe shumë kohë më pas fjalët e tij.

Profeti i Zotit thoshte: “Më janë dhuruar fjalët përmbledhëse”[10] Çka do të thotë se ai me pak fjalë, qartë dhe shkoqur, u përcillte njerëzve mesazhe të mëdha. Për efektin që të folurit bukur dhe qartë ka te njerëzit, i Dërguari i Zotit shprehej: “Ka prej gojëtarisë që të magjeps.”[11] Vetë fjala arabe bejan e përdorur në këtë rast tregon për qartësinë dhe të folurin bukur. Aftësia për të folur bukur dhe qartë është e dhuruar dhe e fituar. Për sa i përket të parës kemi pak për të thënë, pasi ajo është një mirësi e Zotit që ia jep kujt të dojë. Por, këtu duhet të tërheqim vëmendjen për një fakt mjaft të rëndësishëm që publicisti Agim Baçi me të drejtë e ka vënë në dukje në esenë e tij të shkurtër “Teoria e komunikimit në Islam”.

Ai vë në dukje rëndësinë që ka komunikimi dhe se si jo gjithmonë aftësia për të komunikuar i jepet më të diturit, ndërkohë që një i ditur tjetër, që e ka më të zhvilluar këtë aftësi, ka më tepër përparësi në përcjelljen e mesazhit të Zotit dhe për këtë ai gjen një shembull mjaft të goditur, atë të Musait me Harunin. Sesi i pari ishte më i ditur, por i dyti ishte më gojëtar, ndaj dhe Musai i jep të vëllait përparësi karshi vetes në komunikimin e fjalës së Allahut.

Nëse gojëtaria e dhuruar është një mirësi që ne nuk e kemi në dorë, ajo e fituar është plotësisht e mundshme. Dhe kjo gojëtari e domosdoshme për thirrjen islame arrihet duke njohur mjaftueshëm gjuhën shqipe, kulturën dhe traditën e të folurës dhe të shkruarit të këtij populli, temperamentin dhe realitetin me të cilin njerëzit jetojnë. Me këtë

14

Përtej Fjalës

nuk dua të them se është e domosdoshme që një predikues apo hoxhë

duhet patjetër të mbarojë fakultetin e gjuhëletërsisë shqipe, çka në vetvete do të ishte vërtetë diçka e dobishme, por një njeri që ka marrë rolin e komunikuesit të Islamit te njerëzit duhet patjetër të thellojë njohuritë e tij karshi gjuhës, folklorit dhe letërsisë shqipe, së paku nëpërmjet leximit të vazhdueshëm të kësaj literature. Ky vetëtrajnim nuk duhet të ndërpritet për aq kohë, së paku, sa të thyhet arabizimi i gjuhës shqipe nga ana e hoxhallarëve dhe të ndjehet te njerëzit se predikuesit flasin tamam shqip, në formë dhe përmbajtje. Shumë ajete dhe hadithe janë shndërruar në fjalë të urta për arabët, pikërisht sepse ato mbartin mrekullisht nivelin më të lartë të kësaj gjuhe.

Ndaj dhe vënia në përdorim e fjalëve të urta të popullit, krahasimet, dhe shembujt e nxjerra nga kultura e këtij populli bën që njerëzve

t’u ngjallet më tepër interes për predikimet fetare dhe njëkohësisht të përthithen më lehtë nga ta. Siç edhe vihet re gjatë kësaj trajtese gradualisht jemi futur në anën e dytë që përmban kuptimi i ajetit “Ne nuk kemi çuar asnjë të dërguar, përveçse në gjuhën e popullit të tij, për t’u shpjeguar atyre (shpalljet e Zotit)…”, në përmbajtjen e ligjërimit fetar. Disa nga mangësitë që vihen re në këtë drejtim janë: 1) Trajtimi në formë akademike i fesë, si në hutbe ashtu edhe në mësimet që jepen nëpër xhami. Është e natyrshme që kjo ka ardhur si reflektim i mënyrës sesi ne e kemi mësuar fenë në auditorët e universiteteve islame, në mësimet

dhe ligjëratat e marra nga dijetarët dhe predikuesit e ndryshëm që ligjëronin nëpër xhamitë e vendeve ku kemi studiuar. Kur’ani është një libër dije, por dija e tij nuk trajtohet në të në formë akademike, ajo trajtohet në formën e një këshille të gjallë duke u bërë pjesë e realitetit.

Vetë Allahu e ka quajtur Librin e Tij

këshillë: “O njerëz, ju ka ardhur këshillë (Kurani) nga Zoti juaj, shërim për zemrat tuaja, udhëzim dhe mëshirë për besimtarët.”[12] Vetë forma e artikulimit dhe e ligjërimit të çështjeve të trajtuara në Kur’an, është dëshmia më e mirë për t’iu larguar akademizmit në përcjelljen e fesë te njerëzit. 2) Mbingarkesa e ligjërimit islam me rregullat e jurisprudencë islame, me haramin dhe hallallin… etj.

Edhe në këtë rast na vjen në ndihmë stili i Ku’ranit.

Në ajetet dhe suret që kanë zbritur në Mekë lehtësisht dallohet një përqendrim në parimet bazë të besimit, në njësimin e Zotit dhe besimin në botën tjetër, ku ajetet e suret janë edhe më të shkurta dhe në përgjithësi ligjërimi islam në këtë periudhë të shpalljes ishte më i shkurtër. Ndërsa në ajetet dhe suret që kanë zbritur në Medine shohim një gjatësi dhe një shtjellim më të gjatë, dhe sidomos në ajetet që flasin për normat ligjore, për hallallin dhe haramin.

Por sidoqoftë, në të gjithë Kur’anin që përmban mbi gjashtëmijë e dyqind ajete, vetëm rreth pesëqind ajete trajtojnë çështje të normave dhe ligjeve islame, ndërsa pjesa tjetër merret me besimin te Zoti, botën tjetër, historitë e popujve të mëparshëm etj. A nuk është ky një argument i rëndësishëm se njerëzve u duhet folur më shumë për Zotin, për premtimet dhe mirësitë e Tij, sesa për urdhëresat dhe ndalesat? A nuk thotë nëna e besimtarëve Aishja se “Në fillim zbritën suret e shkurtra, në të cilat përmendej Xheneti dhe Zjarri, deri sa kur njerëzit iu kthyen me shumicë Islamit, zbriti hallalli dhe harami.

Përtej Fjalës

15

Nëse do të kishte zbritur që në fillim: mos e pini alkoolin, do të kishin thënë: nuk do ta lëmë alkoolin asnjëherë, dhe nëse do të kishte zbritur: mos bëni kurvëri, do të kishin thënë: nuk kemi për ta lënë kurvërinë asnjëherë.”[13]?! 3) Mungesa e theksuar e trajtesave që merren me edukimin shpirtëror dhe moral të besimtarëve. Islami nuk është një fe që i jep rëndësi vetëm anës së jashtme, vetëm formës dhe jo përmbajtjes. Në Islam edhe forma edhe përmbajtja janë të pandara dhe të rëndësishme, por duhet theksuar se përmbajtja ka më tepër rëndësi. Sa herë kemi vënë re që falja që ne kryejmë nuk na jep ndjesinë e rehatisë shpirtërore? Sa prej nesh falin me dëshirë edhe namaze fakultative, përveç atyre të detyruara?

A nuk ishte Profeti i Zotit që thoshte: “Dhe kënaqësinë unë e gjej te falja.”[14]?! Sa prej nesh dhe njerëzve që ne u predikojmë e ndjejnë afërsinë e Allahut në jetën e tyre të përditshme? Sa prej nesh e përjetojnë se jetojnë me Zotin në çdo hap që hedhin, në çdo fjalë që thonë, në çdo veprim që bëjnë? Sa prej nesh e kanë ndjerë fjalën e Profetit (paqja e Zotit qoftë mbi të), kur ai përgjigjej

16

Përtej Fjalës

Xhibrilit për shtyllën e tretë të fesë: “Mirësia, është ta adhurosh Allahun sikur ti sheh Atë, por nëse ti nuk e sheh Atë, (ti ndjen se) Ai të sheh ty.[15] Po morali, edukata dhe etika islame në ç’nivel janë në radhët e besimtarëve? Sa e sa ajete dhe hadithe kanë ardhur në këtë drejtim? A nuk thotë Profeti se: “Me të vërtetë besimtari me moralin e tij të mirë arrin gradën e atij që falet dhe agjëron.” [16] A nuk është edukata dhe normat e mirësjelljes, me të gjithë njerëzit, pjesë e moralit islam? A nuk është mbajtja e premtimit, korrektesa, shlyerja e borxhit dhe burrnia pjesë të këtij morali? Nëse ne si besimtarë kemi mangësi në këtë drejtim, a nuk vjen kjo edhe sepse për të tilla tema pak është ligjëruar dhe shumë më pak zbatohen?! A nuk u është kërkuar besimtarëve që të kapen pas sunnetit të Profetit (paqja e Zotit qoftë mbi të), ndërkohë që sunneti reduktohej vetëm në disa veprime dhe shfaqje të jashtme, ndërkohë neglizhohej edukata dhe morali, a thua vallë se kjo nuk i përkiste sunnetit?! 4) Trajtimi i kufizuar i njësimit të Zotit brenda një hapësire të ngushtë shembujsh.

Njësimi i Zotit në Islam është boshti

kryesor rreth të cilit vërtitet e gjithë feja, por ky njësim dhe e kundërta e tij, shirku, nuk kufizohen vetëm në shembujt klasik që janë dukshëm të qartë. Idhujtaria shfaqet edhe në ideologjinë dhe mendësitë e njerëzve edhe nëse ata i besojnë vetëm një Zoti dhe nuk u luten të vdekurve. A nuk është materializmi, dashuria e tepruar për të mirat e kësaj bote një lloj shirku që i largon njerëzit nga adhurimi i Zotit në adhurimin e parasë? A nuk janë pasionet e shfrenuara për artet, teknologjinë dhe argëtimin, një lloj shirku që zënë vend në zemrat e njerëzve shumë më tepër sesa Zoti duhet të zërë në to?! Ky lloj shirku sot është bërë shumë më i përhapur sesa dikur dhe zbrazëtia që krijohet në zemër nga mungesa e Zotit u lë vendin me shumicë gjërave të tilla.

Është pra e natyrshme që ligjërimi islam i sotshëm për teuhidin dhe shirkun të përfshij edhe dimensione të tilla. 5) Të mos qenit realist me vendin dhe situatën ku jetojmë, në ligjërimin e temave që zgjidhen për tu trajtuar apo edhe mënyra sesi trajtohen. Jetojmë në një ambient tjetër nga ai në të cilën shumë prej nesh janë shkolluar,

në një ambient ku njerëzit ndërgjegjësimin fetar e kanë shumë të ulët, ndaj edhe jo për çdo gjë për të cilën muslimanët e vendeve islame janë të ndërgjegjshëm se Allahu i urdhëron apo i ndalon, vlejnë edhe në mesin e shqiptarëve. Kjo nuk do të thotë aspak që atë për të cilën ne besojmë se është haram t’ua bëjmë njerëzve hallall apo ajo çka është obligim tua bëjmë atyre fakultative.

Por, sidoqoftë njerëzve u duhet folur së pari dhe më së shumti për gjëra që i njohin dhe pranojnë se janë të mira dhe të këqija. Vetë fjala në arabisht që përdoret për urdhërimin në të mirat është fjala maruf, çka në vetvete ka kuptimin e diçkaje të njohur, të ditur dhe të pranuar. Nga e njëjta rrënjë rrjedh edhe fjala urf që do të thotë traditë, zakon.

Po kështu edhe fjala që përdoret për ndalimin nga e keqja është fjala munker, çka do të thotë diçka e panjohur, e shëmtuar, e pazakonshme. Pra e thënë ndryshe maksima islame “të urdhërosh për të mira dhe ndalosh nga e keqja” është e lidhur edhe me realitetin se çfarë njerëzit dhe traditat e tyre quajnë të mirë apo të keqe. Duke mos lënë pa theksuar këtu, se jo çdo gjë që njerëzit e një vendi

Përtej Fjalës

17

apo tradite e quajnë të mirë apo të keqe edhe nga feja konsiderohet si e tillë.

Me këtë fakt më tepër se te zbërthimi gjuhësor i këtij parimi islam, dua të tërheq vëmendjen për rëndësinë që ka në ligjërimin islam njohja e zakoneve dhe traditave me të cilat njerëzit jetojnë. Këtë që thash e mbështes edhe në një thënie mjaft të njohur të sahabit të nderuar Ali ibn Talib që thotë: “Flitini njerëzve me atë çka njohin, a dëshironi që të përgënjeshtrohet Allahu dhe i Dërguari i Tij?!”[17] A nuk vinë këto fjalë të këtij sahabi të madh si një thirrje për ne sot, që ligjërimin islam ta kemi më pranë problemeve, halleve të njerëzve dhe të kuptuarit të tyre? Ligjërimi islam krahas pikësynimeve të tij madhore, që kanë të bëjnë me besimin te Zoti, duhet të drejtohet edhe nga problemet dhe shqetësimet që ka një shoqëri e caktuar. Kështu, nëse i kthehemi Kur’anit do të shohim sesi Profetët e ndryshëm të Zotit krahas thirrjes për njësimin e Zotit, i këshillonin njerëzit edhe për problemet specifike që ata popuj kishin, si për shembull në rastin e Shuajbit, ku krahas teuhidit (monoteizmit) ai u predikoi edhe ndreqjen e marrëdhënieve financiare.

Ndërsa interesant është fakti se për Profetin Lut nuk shtjellohet në Kur’an predikimi i tij rreth teuhidit, siç shtjellohet për Profetët e tjerë, jo se ai nuk e ka bërë një gjë të tillë, as që mund ta mendojmë, por ama vetë Allahu në Kur’an na ka përmendur vetëm predikimin e tij për ndreqjen e anës morale të atij populli.[18] Kjo mesa duket për vetë ekstremitetin negativ që paraqiste gjendja e tyre morale. Dhe ky fakt na lë të kuptojmë se në situata të caktuara ligjërimi islam mund të drejtohet kah problemeve më të mprehta që shqetësojnë shoqërinë, çka do të thotë se besimi te Zoti dhe teuhidi në këtë rast, u

18

Përtej Fjalës

jepen njerëzve në mënyrë të tërthortë dhe jo të drejtpërdrejtë, siç bëhet në shumicën e rasteve.

Thirrja islame në një shoqëri apo grupim të caktuar duhet të përmbaj, brenda mundësive, shembuj të kapshëm dhe sa më të afërt për këtë shoqëri e sa më pak ngjarje dhe krahasime me vende dhe njerëz të largët në kohë dhe hapësirë, për këtë shoqëri. A nuk e shikoni sesi Allahu dhe i Dërguari i Tij përdorin mjaft shembuj nga jeta e përditshme e arabëve, krahas atyre historik, që mesazhi i Zotit të ishte sa më i kuptueshëm për këta njerëz. Dhe së fundi duke mbyllur trajtesën time, por jo temën, e cila gjithsesi ngelet e hapur për zhvillim të mëtejshëm, do t’u bëja thirrje të gjithë thirrësve islam që t’i lënë kompleksitet që kanë ndaj njeri-tjetrit dhe të bashkërendojnë energjitë e tyre për tu dhënë zgjidhje kolektive këtyre problemeve dhe të tjerave, pasi kjo është shumë më e rëndësishme për ecurinë afatgjatë të thirrjes islame, sesa strategjitë dritëshkurtra në marrëdhëniet me disa mediokër klanor që mbarsin vetëm shterpësi. “Vërtet, këtu ka këshillë për këdo që ka zemër, dëgjon me vëmendje dhe dëshmon.”[19] Allahu e di më së miri.

Shkroi : J. Topulli ——————————— [1] Ibrahim:4. [2] Mexhmu elfetaua 9/64. [3] “Përgjigja e saktë (e Ibni Tejmisë) për atë që ndryshoi fenë e Mesisë” 2/55, 56, 67. (në arabisht) [4] Jusuf: 1, 2. [5] En-Nahl: 103. [6] Esh-shuara: 191-195. [7] Ez-zumer: 28. [8] Shih komentin e Tabariut e të tjerë, për këto ajete. [9] Es-sunen El-kubra, El-bejhaki 3/13. [10] Buhariu dhe Muslimi, për një koment më të zgjeruar të këtij hadith shih komentet e dyzet haditheve nga Ibn Rexhebi. [11] Buhari etj. [12] Junus: 57. [13] Transmeton Buhari. [14] Transmeton Ahmedi, Nesai etj. [15] Transmeton Buhari dhe Muslimi.

[16] Transmeton Ahmedi, Ebu Daudi, Ibn Hiban.

[17] Transmeton Buhari. [18] Shih sure Eshshuara: 160-173 dhe En-neml: 3-57. [19] Kaf: 37.

THESARE TE UDHEZIMIT

Llojet e udhëzimit

Përsiatja dhe reflektimi mbi Kuranin është një prej synimeve të zbritjes së tij: “Ky libër që të kemi zbritur është i bekuar, në mënyrë që t’i përsiatin shenjat e tij dhe të përkujtohen ata që janë të pajisur me thelb” (Sad 38, 29). Fjala e përkthyer si ‘përsiatje’ në arabisht është “tedebbur” dhe ka kuptimin e “të shqyrtuarit gjatë të rrjedhimeve ku mund të përfundojë një çështje, të menduarit thellë mbi diçka për ta kuptuar dhe përfshirë me dije” (William E. Lane). Në kontekstin e ajeteve kuranore, përsiatja e tyre nënkupton “shkuarjen pas anës së jashtme të fjalëve për të zbuluar kuptimet e fshehura ku ato përfundojnë” (Tahir Ibën ‘Ashur).

Një prej mënyrave të përsiatjes së Kuranit është ajo e analizës semantike të fjalës dhe ajeteve të ndryshme ku ajo është përdorur. Kjo metodologji është ndjekur nga gjuhëtari i shquar Er-Raghib elIsfahani në librin e tij “El-Gharib fi Mufradat elKuran”. Ai qartëson fillimisht kuptimin e fjalës nëpërmjet analizës së saj morfologjike dhe gjurmimit të origjinës etimologjike. Më pas ai ilustron me shembuj përdorimin e saj në rrethana të ndryshme dhe shpjegon kuptimet e fjalës në një ajet krahasuar me ajete të tjera duke përdorur metodën e interpretimit të Kuranit nëpërmjet vetë Kuranit.

Fragmenti i mëposhtëm i shkëputur prej këtij libri shqyrton fjalën “hidajah” – ‘udhëzim’ dhe nuancat e kuptimeve të saj sipas kontekstit ku është përdorur.

“Udhëzimi nënkupton udhëheqjen e dikujt drejt destinacionit të tij me butësi.

Udhëzimi i Zotit për njeriun është katër llojesh:

Lloji i parë është pajisja e qenies njerëzore me arsye, aftësi shquese dhe njohuritë e domosdoshme, me të cilat është pajisur në masën e nevojshme çdo gjë sipas funksionit të saj në botë. Këtij udhëzimi i referohet ajeti i Kuranit: “Zoti ynë është Ai që i dha çdo gjëje formën e saj, pastaj udhëzoi (TaHa 20, 50).”

Lloji i dytë është udhëzimi i njerëzve nëpërmjet Profetëve dhe zbritjes së shpalljeve dhe Kuranit. Ky udhëzim nënkuptohet në ajetin: “Prej tyre nxorëm udhëheqës që udhëzonin sipas porosive Tona (El-Enbija 21, 73).”

Lloji i tretë është drejtimi nëpërmjet frymëzimit (“teufik”) për tek e mira, me të cilin Zoti veçon ata që janë të përkushtuar ndaj udhëzimit. Ky kuptim përftohet nga ajetet si: “Atyre që iu përkushtuan udhëzimit, Ai u shtoi udhëzim” (Muhammed 47, 17), “Ata të cilët besuan dhe vepruan në mënyrë të virtytshme, Zoti i udhëzon nëpërmjet besimit të tyre” (Junus 110, 9), “Ata që u përpoqën për Ne, me siguri do t’i udhëzojmë në rrugët Tona” (El-‘Ankebut 29, 69).

Lloji i katërt është udhëzimi në botën tjetër për në parajsë, i përmendur në fjalët a banorëve të parajsës: “Lavdërimi është për Allahun që na udhëzoi për këtu” (El-A’raf 7, 43).

Këto lloje udhëzimesh pasojnë dhe kushtëzojnë njëratjetrën. Ai që nuk e zotëron llojin e parë nuk mund të arrijë të dytin, dhe kush nuk e ka siguruar të dytin nuk mund të arrijë të tretin dhe të katërtin, ndërsa kush ka realizuar të katërtin ka përmbushur edhe tre të tjerët përpara tij.

Njeriu nuk ka mundësi të udhëzojë askënd përveçse nëpër-

Përtej Fjalës

19

mjet thirrjes për në udhëzim dhe njohjen e njerëzve me rrugët për tek ai, si në ajetin: “Ti vërtet udhëzon për në një rrugë të drejtë” (Esh-Shura 42, 52), kurse llojet e tjera të udhëzimeve përmenden në ajetin: “Ti vërtet nuk udhëzon atë që do” (El-Kasas 28, 56). Udhëzimi nga i cili Allahu ka penguar mohuesit dhe të padrejtët është ai i llojit të tretë ose të katërt, si në ajetet: “Allahu nuk e udhëzon popullin e padrejtë” (Al-‘Imran 3, 86), “Allahu nuk e udhëzon popullin mohues” (En-Nahl 16, 107), apo “Udhëzimi i tyre nuk është përgjegjësi e jotja, por Allahu udhëzon kë dëshiron” (El-Bekarah 2, 272).

Thënia e Allahut: “Ai që udhëzon Allahu është ai që i përkushtohet udhëzimit” (El-Isra 17, 97) do të thotë se kërkuesi dhe gjurmuesi iudhëzimit drejtohet nëpërmjet frymëzimit të Allahut dhe udhëzohet për në rrugën e parajsës, jo ai që ndjek rrugën e devijimit dhe të mohimit, si në ajetin: “Allahu nuk e udhëzon popullin mohues” (Et-Teubeh 9, 37).

Rreth kuptimit të udhëzimit në ajetin e sures Fatiha “Na udhëzo rrugën e drejtë” ka disa mendime. Është thënë se kjo është një lutje për ruajtjen prej rënies në joshje dhe ngasje. Thuhet gjithashtu se është kërkesë për drejtimin nëpërmjet frymëzimit, të premtuar në ajetin “Atyre që

20

Përtej Fjalës

iu përkushtuan udhëzimit, Ai u shtoi udhëzim” (Muhammed 47, 17). Ashtu sikurse është thënë se kjo lutje nënkupton kërkimin e udhëzimit për në parajsë në botën tjetër.”

Shembuj si ky i termit “hidajah” nxjerrin edhe një herë në dritë rëndësinë e kontekstit në kuptimin që ka çdo fjalë e tekstit kuranor. Njohja e shtresimeve të ndryshme kuptimore të fjalëve, e aftësisë së fjalës për të mbartur kuptime të ndryshme në kontekste të ndryshme ndihmon të shmangen ato që në shikim të parë duken si kundërthënie.

Ajetet e cituara më sipër edhe e pohojnë faktin që Profeti udhëzon, edhe e mohojnë atë, çka mund të duket si kontradiktë dhe të krijojë konfuzion. Por, të dy pohimet janë të vërteta sepse u referohen dy llojeve të ndryshme të udhëzimit. Kundërthëniet në tekst janë të zgjidhshme përmes “tedebbur”it, përsiatjes së Kuranit dhe krijimit të kuadrit të nevojshëm interpretues ku secili ajet, me kuptimin përkatës, vendoset në vendin e tij.

Marre nga: Në brendësi të Kuranit...

NJEREZ DHE POPUJ Mbi ngjyren e njeriut te pare ne tokë Nuk dihet mire se ç’ngjyrë ka pasur Ademi alejhi selam por disa dijetare bazuar ne emrin e tij kane thënë se ka qenë me ngjyrë të errët sepse Adem në gjuhen arabe dmth: ezmer.

Ama duhet te dimë se Ademi është krijuar nga një grusht dheu i marrë nga e gjithë toka -siç ka ardhur ne një hadith te saktë-: “Allahu e ka krijuar Ademin nga një grusht dheu i marrë nga e gjithë toka dhe bijtë e Ademit erdhën sipas tokës: të kuq, të bardhë, të zinj dhe të mesëm, i butë, i ashpër, i keq dhe i mirë” e transmeton Ebu Daudi e të tjerë dhe e saktëson sheikh Albani.

Fjala e tij [nga një grusht dheu i marrë nga e gjithë toka] dmth: nga të gjitha llojet e tokës si në ngjyrë ashtu edhe në cilësi dhe për pasoje kane ndryshuar edhe ngjyrat e bijve te tij edhe natyrat e tyre dhe hadithi tregon qartë se ndryshimi i ngjyrave është për shkak të llojit të tokës dhe nuk ka lidhje me evoluimin.

Pastaj përbërjet e atij grushti dheu nuk është e thënë ta japin ndikimin menjëherë, ato mund ta japin ndikimin edhe më vonë prandaj dhe në një hadith tjetër thuhet: “Erdhi një bedevin te profeti -alejhi selam- dhe i tha: Gruaja ime më ka lindur një djalë të zi?! Profeti -alejhi selam- i thotë: a ke deve? Ai i tha: Po. Profeti -alejhi selam- i tha: ç’ngjyrë kanë? Ai tha: të kuqe.

Profeti -alejhi selam- i tha: a ka mes tyre të përhimëta? Ai i tha: po. Profeti -alejhi selam- i tha: si ndodh kjo? Ai i tha: ndoshta e ka tërhequr ndonjë prej paraardhësve. Atëherë profeti -alejhi selam- i tha: ndoshta edhe këtë e ka tërhequr ndonjë prej paraardhësve” e transmeton Buhariu dhe Muslimi.

Pra edhe nëse ngjyra e Ademit ka qenë e erret nuk

përbën problem te dalin disa bij të tij të bardhë apo me ngjyra të tjera sepse edhe ngjyrat e atij grushti dheu i cili u mor nga te gjitha llojet e tokës kanë qenë të ndryshme dhe mund ta japin ndikimin e tyre qoftë edhe vonë kështu që ndryshimi i ngjyrave

të njerëzve nuk shërben aspak si argument për teorinë e gabuar të evolucionin por ka lidhje me dheun prej te cilit është krijuar.

Përtej Fjalës

21

SHEMBUJ

Vizitat e

Ibrahimit -alejhi selamnë

Meke

22

Përtej Fjalës

Ibrahimi i -alejhi selam- pas lënies së familjes së tij në Meke, shkonte dhe i vizitonte herë pas here dhe sipas kuranit dhe tregimit të Ibn Abasit kemi disa vizita të tijat të Ismailit në Mekë, vizita këto të shoqëruara me ngjarje të ndryshme dhe ja detajet e tyre: Vizita e parë dhe ngjarja e kurbanit.

Allahu i madhëruar në kuran thotë: “Ai (Ibrahimi) tha: Unë do të shkoj për te zoti im dhe ai do të më udhëzojë * O zot më jep prej pasardhësve të mirë * Dhe ne e përgëzuam me një djalë të urtë * Ai kur u rrit dhe u bë të ecte me të, (Ibrahimi) i tha atij: O biri im, unë po shoh në ëndërr sikur po të ther, prandaj ç’mendim ke? Ai i tha: o babai im, bëje atë që urdhërohesh dhe do të më gjesh në dashtë Allahu prej durimtarëve * Ata kur u dorëzuan dhe ai e shtriu për toke nga njëra anë e ballit * Ne i thirrëm o Ibrahim, ti e vërtetove ëndrrën, ne kështu i shpërblejmë bamirësit * Kjo është sprova e madhe * dhe ne ia kompensuam me një kurban të madh * dhe i lamë emër të mirë tek tjerët që erdhën më pas * Selami qofte mbi Ibrahimin * Ne kështu u shpërblejmë bamirësit * Ai ishte prej robve tanë besimtarë * Ne e përgëzuam atë me Is’hakun si profet të mirë * Ne i dhamë bereqetin tonë atij dhe Is’hakut dhe prej pasardhësve të tyre ka bamirës dhe zullumqar të madh të vetës së tij” Suretu Es-Saffat: 99-113.

Këto ajete të sures Es-Saffat përmbajnë historinë e kurbanit e cila fillon në kohën pas emigrimit të Ibrahimit -alejhi selam- kur i lutet Allahut ti dhurojë një fëmijë të mirë dhe Allahu ia plotëson atij lutjen dhe thotë: [Dhe ne e përgëzuam me një djalë të urtë].

Ky djalë i cili cilësohet si i urtë është djali i cili iu kërkua Ibrahimit -alejhi selam- ta bënte kurban sipas ajeteve të Kuranit mirëpo ky djalë nuk është përmendur me emër, atëherë për cilin prej dy djemve të Ibrahimit bëhet fjalë?

Ibn Kethiri -Allahu e mëshiroftë- në komentimin e ajeteve thotë: Ehlul-Kitabi thonë

se ai është Is’haku sepse në Teurat thuhet se Allahu i tha Ibrahimit: “Bëje kurban birin tënd të vetëm Is’hakun” kurse në një kopje tjetër të Teuratit thuhet: “Bëje kurban fëmijën tënd të parë Is’hakun”.

Ibn Kethiri më pas shton dhe thotë: Ehlul-Kitabi këtu kanë shpifur nga zilia duke shtuar fjalën Is’hak dhe duke kundërshtuar kështu edhe librin e tyre sepse në Teurat thuhet se Ibrahimi kur i lindi Ismaili ishte tetëdhjetë e gjashtë vjeç dhe kur i lindi Is’haku ishte nëntëdhjetë e nëntë vjeç.

Ja vargjet vargjet e Teuratit të cilave u referohet Ibn Kethiri -Allahu e mëshiroftë- të marra nga Teurati i sotëm i përkthyer në shqip:

Mosha e Ibrahimit kur lindi Ismaili: “Kështu Haxherja i lindi një djalë Ibrahimit; dhe Ibrahimi i vuri djalit që Haxherja i kishte lindur emrin Ismail. Ibrahimi ishte tetëdhjetë e gjashtë vjeç, kur Haxherja lindi Ismailin për Ibrahimin” shiko kapitullin Zanafilla 16: 15-16.

Mosha e Ibrahimit kur i lindi Is’haku: “Kur Ibrahimi u bë nëntëdhjetë e nëntë vjeç, Zoti i doli përpara dhe i tha:..........Sara gruaja jote do të lindë një bir, dhe ti do ta quash Is’hak” shih kapitullin Zanafilla 17: 1-19.

Urdhri për Kurban: “Merr tani birin tënd, birin tënd të vetëm, atë që ti do, Is’hakun, shko në vendin e Moriahve dhe sakrifikoje në një nga malet që do të të tregoj” shih kapitullin Zanafilla

Përtej Fjalës

23

22:2.

Në vargjet biblike shihet qartë se kemi të bëjmë me një ndërhyrje të qëllimshme prandaj dhe vargjet bien në kundërshtim me njëra-tjetrën sepse nuk mund të jetë Is’haku biri i tij i vetëm ndërkohë që ai ka lindur pas Ismailit.

Ibn Kethiri në vazhdim të komentimit të tij thotë: Edhe disa prej dijetarëve të islamit kanë thënë se kurbani është Is’haku dhe kjo gjë nuk është as në Kuran dhe as në sunet dhe mendoj se nuk është marrë veçse prej Ehlul-Kitabit dhe ata e kanë marrë prej tyre pa u siguruar në saktësinë e tij.

Disa arsye të tjera që tregojnë se kurbani nuk është Is’haku por Ismaili: 1Në kuran Ibrahimi është përgëzuar dy herë me fëmijë: një herë me një djalë të urtë si në ajetet e lartpërmendura dhe një herë tjetër me një djalë të dijshëm si në ajetet që tregojnë për ardhjen e melaikeve për të shkatërruar popullin e Lutit -alejhi selam- dhe atje thuhet: “Ai u frikësua prej tyre dhe ata i thanë: Mos u frikëso dhe ne e përgëzuam me një djalë të dijshëm * Atëherë gruaja e tij bërtiti duke qëlluar fytyrën e saj dhe tha: Unë jam e moshuar dhe sterile” suretu EdhDhariat: 28-29.

Në këtë ajet nuk ka dyshim se bëhet fjalë për Is’hakun sepse Sara ishte ajo që nuk linde dhe përshkrimi i djalit këtu është djalë i dijshëm kështu që djali tjetër i cili vjen me tjetër përshkrim nuk mund të jetë tjetër veçse Ismaili -alejhi selamsepse djemtë kanë përshkrime të ndryshme.

24

Përtej Fjalës

2- Në ajetet e lartpërmendura të kurbanit pasi mbaron historia e kurbanit Allahu i madhëruar në vazhdim të ajeteve thotë: [Ne e përgëzuam atë me Is’hakun si profet të mirë] çka do të thotë se përgëzimi me Is’hakun është pas historisë së kurbanit atëherë nuk mbetet tjetër veçse të themi se historia e kurbanit është me Ismailin -alejhi selam-.

3- Ibrahimi -alejhi selam- kur u përgëzua me Is’hakun u përgëzua njëkohësisht dhe me birin e Is’hakut Jakupin siç ka ardhur në një ajet tjetër: “Përkujto kur të dërguarit tanë i erdhën Ibrahimit me përgëzim......dhe gruaja e tij në këmbë qeshi dhe ne e përgëzuam atë me Is’hakun dhe pas Is’hakut Jakupin” Suratu Hud: 69-71.

E nëse do të përgëzohej njëkohësisht dhe me birin e të birit atëherë kjo do të thotë se Is’haku do të jetonte dhe sprova e kurbanit në lidhje me Is’hakun nuk vlen.

4- Brirët e dashit që u ther në vend të djalit kanë qenë në Qabe deri pas kohës së profetit tonë Muhamed -alejhi selam- siç ka ardhur në hadithin e Othman bin Talhës portierit të Qabes se profeti -alejhi selam- i ka thënë atij: “Unë kur hyra në Qabe pashë brirët e dashit dhe harrova të të them që ti mbulosh sepse nuk duhet të ketë në të gjë e preokupon namazliun” Pastaj Sufjan bin Ujejne dijetari i Mekës në kohën e tabiinëve thotë: Brirët kanë vazhduar të jenë në Qabe derisa ra një zjarr dhe u dogjën. E transmeton imam Ahmedi dhe e saktëson sheikh Albani.

Kjo tregon se ngjarja ka ndodhur në Meke dhe atje banonte Ismaili kurse Is’haku banonte në Sham.

5- Pohimi i disa prej Ehlul-Kitabit se kurbani është Ismaili. Imam Taberiu transmeton një ngjarje të ndodhur në kohën e Omer bin Abdulazizit -Allahu e mëshiroftë- dhe thotë: Omeri kërkoi një burrë që jetonte atje në Sham dhe që kishte qenë prej dijetarëve të Ehlul-Kitabit dhe më pas kishte pranuar islamin dhe ishte bërë mysliman i mirë dhe e pyeti: cilin prej dy bijëve, është urdhëruar Ibrahimi -alejhi selam- për ta therur? Ai i tha:

Ismailin, pasha Allahun o prijësi i besimtarëve dhe hebrenjtë e dinë mirë këtë gjë por ata kanë smirë ndaj jush arabëve që të jetë babai i juaj ai i cili e ka përmendur Allahu për durimin e tij, prandaj e mohojnë këtë gjë dhe pretendojnë se është Is’haku.

Disa mësime të përfituara nga kjo histori:

cilësinë e urtësisë e cila bashkon mes logjikës, maturisë dhe durimit që në gjuhën arabe i

1- Profetët e Allahut nuk e harrojnë asnjëherë mirësinë dhe gjithmonë janë në kulmin e bashkon fjala [Halim] dhe ishte shkaku i përmbushjes së urdhrit të Allahut sepse ky karakter i tij e bëri atë të pranonte caktimin e Allahut për të.

përsosmërisë sepse Ibrahimi -alejhi selam- kur iu lut Allahut për fëmijë nuk iu lut Allahut më jep një djalë, por iu lut ti jepte një djalë të mirë dhe djali i mirë është ai i cili Allahun e kënaq, prindërit i kënaq dhe njerëzit rreth tij i kënaq.

2- Ismailit -alejhi selam- Allahu i madhëruar i dhuroi atij një cilësi shumë të veçantë,

Ibn Abasi në lidhje këtë ngjarje tregon se si shpaloset urtësia e tij në momentet e fundit para therjes duke iu dorëzuar plotësisht urdhrit të Allahut dhe në mënyrën më të mirë: “Ismaili kishte një këmishë të bardhë dhe i thotë Ibrahimit: o babai im, unë nuk kam rrobe tjetër veç saj që të më qefinosësh prandaj ma hiq atë për qefin. Ai i tha gjithashtu: O babi im më lidh fort që të mos lëviz dhe të spërkatësh me gjak” e transmeton imam Ahmedi.

Kjo cilësi e shoqëroi atë gjatë gjithë jetës së tij sa Allahu për të në Kuran thotë: “Përkujto në librin e Allahut Ismailin i cili e mbante premtimin dhe ishte i dërguar dhe profet” suretu Merjem: 54.

Përtej Fjalës

25

3- Ëndrrat e profetëve janë shpallje prandaj dhe Ibrahimi nuk e vuri aspak në dyshim urdhrin e ardhur në ëndërr sepse e dinte se ishte shpallje prej Allahut dhe u hodh menjëherë në zbatim.

4- Allahu i madhëruar nga urdhrat e tij do të shohë devotshmërinë e robit dhe kur urdhri mori rrugën e zbatimit e kompensoi atë me kurban prej kafshëve sepse ajo që deshi Allahu prej Ibrahimit u realizua dhe nuk ishte më e nevojshme që Ismaili të bëhej kurban. Prandaj dhe Allahu i madhëruar kur përmend kurbanet e haxhilerëve thotë: “Nuk arrijnë të Allahu as mishrat e kurbaneve dhe as gjaku i tyre por arrin devotshmëria juaj” suretu El-Haxh: 37.

5- Kjo histori është quajtur sprova e madhe sepse përmbushja e saj ishte shumë e vështirë për Ibrahimin -alejhi selam- duke pasur parasysh se ai ishte pa fëmije deri në moshë të thyer dhe kur Allahu i madhëruar ia dha atij Ismailin në atë moshë tani vetëkuptohet sesa e lidhur mund të ishte zemra e tij me të. Pastaj vështirësia u shtua kur urdhri për ta bërë kurban erdhi pikërisht atëherë kur ky fëmijë arriti në moshën që të ecë me të atin, kohë kjo kur baballarët kanë më

26

Përtej Fjalës

shumë se kurdoherë dashuri për fëmijët e tyre.

Pastaj vështirësia u shtua përsëri kur Ibrahimin -alejhi selam- e ndoqi Shejtani i cili i hidhte herë pas here vesvese siç thotë Ibn Abasi -radiallahu anhu-: “Kur Ibrahimi -alejhi selam- erdhi te vendi i kurbanit i doli përpara Shejtani te vendi i quajtur [Xhemratul-Akabe] e madhja dhe ai e gjuajti atë me shtatë guralecë derisa u zhyt në tokë. Pastaj i doli përpara te vendi i quajtur [XhemratulAkabe] e mesmja dhe ai i gjuajti me shtatë guralecë derisa u zhyt në tokë. Pastaj i doli përpara te [Xhemratul-Akabe] e vogla dhe ai i gjuajti me shtatë guralecë derisa u zhyt në tok. Ibn Abasi u thoshte njerëzve në haxh: Shejtanin po gjuani dhe fenë e babait tuaj Ibrahimit po ndiqni” e transmeton Hakimi dhe e saktëson sheikh Albani.

Këtë urdhër pas gjithë këtyre pengesash nuk mund ta kryente veçse një njeri shumë besimtar, shumë i vendosur dhe i lidhur shumë ngushtë me Allahun prandaj dhe ky është shkaku se pse Allahu i madhëruar thotë: “Allahu e mori Ibrahimin për mik të ngushtë” suratu En-Nisa: 125.

6- Vlerësimi që i bën Allahu i madhëruar këtyre dy profetëve duke e bërë shembullin e tyre pjesë e ritit vjetor të haxhit.

ARGUMENT

Xhumaja në një vend ku nuk ka

myslimanë Dikush pyet: Një që banon në një nga ishujt e Greqisë dhe nuk njeh besimtarë të tjerë, çfarë mund të bëjë në lidhje me faljen e namazit të xhumasë? A mund ta falë atë me nënën dhe motrën e tij?

-Këto janë probleme të pashmangshme që lindin nga banimi në një vend jomysliman dhe në të tilla raste njeriu duhet të interesohet se ndoshta ka myslimanë dhe ai nuk e di dhe ndoshta ka edhe vende ku falet e xhumaja, por ezani nuk thirret jashtë se është i ndaluar e nëse nuk gjen siç edhe thuhet , atëherë për t’i dhënë përgjigje atij duhet të dimë se ç’kushte duhen plotësuar për të falur xhumanë?

Sheikhu ynë i nderuar Muhamed Nasirudin El-Albani -Allahu e mëshiroftë- thoshte: Nuk di nga kurani dhe syneti kusht për faljen e xhumasë veçse xhematin (dmth: të ketë një numër besimtarësh me të cilët nëse falesh me ta në çfarë do namazi qoftë ai konsiderohet namaz me xhemat) dhe nuk është kusht xhamia dhe kjo përfitohet nga ajeti i kuranit: “O ju që keni besuar, kur të thirret për në namaz ditën e xhumasë, shpejtoni për në përkujtimin e Allahut dhe lëreni tregtinë....” suretu El-Xhumuah: 9.

Përtej Fjalës

27

Nga ky ajet kuptohet kushtëzimi i xhematit dhe nuk kuptohet kushtëzimi i xhamisë prandaj dhe lejohet kur njeriu nuk dëgjon ezan, ta bëjë vetë atë dhe ta falë xhumanë me ata njerëz që ka afër me të cilët nëse fal me ta çfarëdo namazi qoftë ai konsiderohen namaz me xhemat.

Ibn El-Mundhir (dijetari i madh dhe i njohur i fikhut dhe i khilafit i vdekur në vitin 319H) thotë: “Na është transmetuar nga Ibn Omeri -radiallahu anhu- se i shihte banorët pranë burimeve mes Mekës dhe Medinës duke falur xhumanë dhe nuk u thoshte atyre gjë dhe është transmetuar edhe nga Umer bin Abdulazizi -Allahu e mëshiroftë- (prijësi i drejtë i myslimanëve i vdekur në vitin 101H) se i porosiste banorët e burimeve për këtë gjë”. Shih librin El-Ishraf.

Tani nuk mbetet tjetër veçse çështja se sa duhet të jetë numri i njerëzve me të cilët mund të bëhet xhemat?

Nga ajeti i lartpërmendur kuptohet se dikush duhet të thërrasë ezanin dhe dikush duhet të mbajë hytben dhe të prijë gjithashtu në namaz. Kjo gjë i ka bërë disa dijetarë të thonë se numri më i vogël që ta mundëson faljen e xhumasë është dy veta dhe ky është mendimi i imam Sheukanit -Allahu e mëshiroftë-.

Shih librin Neil El-Eutar.

Këtë mendim e ka hedhur para Sheukanit Ibrahim EnNekhaij i cili thoshte: Nëse është edhe një tjetër me imamin, falin të dy së bashku xhumanë me hutbe dhe dy rekate namaz.

Ky mendim është gjithashtu mendimi i El-Hasen bin Haj (dijetar i madhe i Kufes dhe adhurues

28

Përtej Fjalës

i përkushtuar i vdekur në vitin 169H), Ebu Sulejman (Daud Edh-Dhahirij dijetar i madh i vdekur në vitin 270H) dhe mendimi i zgjedhur nga Ibn Hazmi -Allahu e mëshiroftë- (dijetari i madh i Andalozisë i vdekur në vitin 456H). Shih librin El-Muhal-la.

Një çështje tjetër e nevojshme për vëllain

që pyet: A mund ta thërrasë për të ezanin një femër?

Kjo pyetje mund të lind tani sepse ky vëlla thotë se nuk ka njeri tjetër veç motrës dhe nënës dhe në lidhje me këtë çështje nuk i jap dot përgjigje sepse ezani i grave për gratë është i lejuar dhe për burrat e huaj nuk lejohet ndërsa për burrat që nuk janë të huaj nuk kam dëgjuar ndonjëherë një gjë të tillë. Prandaj i them që ezanin mund tia mësoni qoftë edhe një fëmije mashkull dhe ta bëjë ai ezanin e nëse nuk gjendet atëherë ezani nuk është kusht për pranimin e namazit dhe as xhumasë dhe Allahu e di më së miri.

PA SKALETE

a i r ë m h s e u t f a j m ë t e V Vetëmjaftueshmeria është cilësi negative, kur ajo shfaqet karshi Allahut si mëvetësi dhe panevojë për Të. Por jo çdo veprim ka të njëjtin vlerësim në çdo situatë. Marrja e jetës me pa të drejtë në formën e vrasjes është e ndaluar, ashtu sikurse ajo është e detyruar kur e drejta vihet në vend nëpërmjet kisas-it. Ne suren Furkan besimtarët porositen që xhahil-eve, të cilët abuzojnë me fjalë lënduese, të mos ua kthejnë me të ngjashme, por t’i tejkalojnë, të falin, të mos flasin vetëm se mirë, ndërkohë që në betejën e hendekut Profeti i kërkoi Hasan iben Thabit-it të bëjë poezi satirizuese për të ironizuar idhujtarët në mbrojtje të nderit të muslimaneve.

Edhe vetemjaftueshmeria është e pëlqyeshme, atëherë

kur tregohet përballë lakmisë për pasuritë e kësaj jete dhe moskërkimit të mirënjohjes nga njerëzit.

Shkrimi tenton të trajtojë vetëmjaftueshmërinë në dritën e kësaj dikotomie.

Eshtë për t’u ndalur në përshkrimin e detajuar në pjesën e parë të shkrimit të sjelljeve që shfaq ai qe ka përbrenda vetëmjaftueshmëri dhe madhështi (kibr) ndaj Zotit. Zbërthimi i hollësishëm i karakterit aty na sjell ndër mend personazhe që shfaqen përdite në televizion. Udhëzimi kuranor në kuptimin e brendësisë së njeriut nëpërmjet sjelljeve të tij të jashtme është tepër i nevojshëm dhe i vyer në shquarjen si duhet të realitetit të sotëm, i cili afron përditë e më shumë me ardhjen e dexhalit.

Përtej Fjalës

29

Çdo lexues i Kuranit e di se në të vazhdimisht theksohet ideja se Zoti është i Vetëmjaftueshëm, “Ghanij”, në kuptimin që “Ai nuk ka nevojë për asgjë nga askush, ndërkohë që të gjithë kanë nevojë për Të” (Ibën Mandhur). “Në rastin e njeriut, supozimi i një vetëmjaftueshmërie të tillë tradhëton, pa dashur, mungesën e një sensi të të qenit i krijuar dhe nevojtar. Kjo mëvetësi nuk është asgjë tjetër përveçse kryelartësi dhe arrogancë që përmban mohimin e Zotit si Krijues dhe faktit që njeriu është krijesë.

Fjala e përdorur për këtë lloj të kryelartësisë është “istaghna”. Literalisht, kjo fjalë do të thotë ‘ta konsiderosh veten të vetëmjaftueshëm’, dhe rrjedhimisht, ‘të vendosësh një vetëbesim të pacak në fuqitë e tua’. Ajo rrjedh nga e njëjta rrënjë me cilësorin “ghanij”, që do të thotë ‘i çliruar nga nevoja’, dhe përdoret për të treguar sjelljen e një njeriu që e konsideron veten absolutisht të çlirët në të gjitha aktet e tij, e i cili qëndron krejtësisht i pavarur, ose i varur vetëm nga vetja e tij.

Një teprim i tillë i sigurisë në vetvete përfaqëson një rast verbues të pafytyrësisë dhe mendjemadhësisë, sepse Zoti është i Vetmi i cili ka të drejtën e plotë për t’u krenuar në të qenit i vetëmjaftueshëm, ose i pavarur në kuptimin e vërtetë” (Toshihiko Izutsu).

Zoti përmend në Kuran se si ndjenja e vetëmjaftueshmërisë e bën njeriun t’i tejkalojë caqet e tij: “S’ka dyshim njeriu shkel çdo cak, nga fakti se ai mendon që është i vetëmjaftueshëm” (El-‘Alak 96, 6-7). Ky është shembulli i njeriut që e sheh veten jonevojtar për Zotin për shkak të fuqisë që ndjen nga pasuria, pushtetit dhe lidhjet shoqërore që e rrethojnë. “Ai e sheh veten jonevojtar edhe për njerëzit e tjerë dhe kjo ndjenjë vetëmashtruese epërsie rritet brenda tij derisa të kthehet në sjellje të paskrupullt, e cila nuk frenohet as nga ndjeshmëritë fetare apo morale. Si rezultat, ai sillet si despot me njerëzit nga ndjenja e madhështisë, sepse ai ka në dorë që të zmbrapsë çdo pakënaqësi të tyre me ndihmën e bashkëpunëtorëve dhe atyre që kanë përfituar prej pasurisë

30

Përtej Fjalës

së tij” (Tahir ibën ‘Ashur). Zoti pareshtur denoncon në Kuran ata që ecin me mendjemadhësi në tokë, të fryrë me një krenari të paarsyeshme, që ulërasin me zërin më të papëlqyeshëm dhe që shtypin të skamurit e të dobëtit me gjuhën e tyre verbërisht fyese: “Mos ia kthe faqen me kryelartësi e nënçmim njerëzve me të cilët je duke folur

dhe mos ec në tokë me mendjemadhësi, sepse Allahu nuk i do arrogantët mburravecë! Ec me kujdes e i përmbajtur dhe fol me zë të ulët, se zëri më i vrazhdë është zëri i gomarit!” (Lukman 31, 19).

Nëse të ndjerit i vetëmjaftueshëm karshi Zotit është arrogancë që çon në mohimin e Tij, nga ana tjetër, vetëmjaftueshmëria e treguar me moslakmimin dhe moskërkimin e ethshëm të pasurive të kësaj jete është pasuria e vërtetë e njeriut.

Tabarani transmeton nga Ebu Dheri se Profeti e ka pyetur atë: “O Ebu Dher, a thua i pasur është ai që zotëron shumë pasuri dhe i varfër është ai që nuk ka pasuri?”, pyetje së cilës Ebu Dheri iu përgjigj duke pohuar. Profeti e ka përsëritur tri herë pyetjen dhe ka marrë të njëjtën përgjigje prej Ebu Dherit. Pastaj Profeti ka thënë: “Pasuria është në zemër, edhe varfëria është në zemër. Kushdo që është i pasur në zemër nuk do të dëmtohet nga çfarëdo që ta gjejë. Kushdo që është i varfër në zemër nuk do t’i mjaftojë pasuria sado e madhe qoftë, sepse ai do të dëmtohet nga

koprracia në shpirt.” Gjithashtu, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë nga Ebu Hurejra se Profeti ka thënë: “I pasur nuk është ai që zotëron shumë pasuri. Pasuria e vërtetë është vetëmjaftueshmëria e shpirtit (ghina en-nefs)“.

Sipas Imam Neueuijut, kuptimi i hadithit të Ebu Hurejrës është që pasuria e lavdërueshme qëndron në vetëmjaftueshmërinë e shpirtit dhe në mosqenien e tij lakmitar. Ai që ka shumë pasuri dhe lakmon t’i shtimin e saj nuk konsiderohet i pasur, sepse babëzia në shtimin e pasurisë tregon se ajo që ka nuk i mjafton. “Zemra që lakmon shtimin e pasurisë është e një njeriu të varfër në realitet, për sa kohë ai ka nevojë ta shtojë pasurinë, ndërsa ai, zemra e të cilit kënaqet me atë që i ka paracaktuar Sunduesi i mbretërive, është i pasur me zemrën e tij dhe i pavarur nga të tjerët me mbështetjen e tij te Zoti” (Mulla ‘Ali elQari). “Pasuria e dobishme dhe e lavdërueshme është vetëmjaftueshmëria e shpirtit.

Zotëruesi i shpirtit jolakmitar arrin dëlirësi, krenari, madhështi dhe nderim, ndërsa i pasuri shpirtvarfër që e zhyt veten në veprime të ulëta e të neveritshme fiton përçmimin dhe përbuzjen e njerëzve” (Ibën Haxhar el-‘Askalani).

Po ashtu, vetëmjaftueshmëria e treguar në

moskërkimin e mirënjohjes së njerëzve është krenari që e pasuron besimtarin: “Ata ia japin ushqimin, megjithë dashurinë që kanë për të, të varfërit, jetimit dhe robit nga lufta. Nuk ju ushqejmë vetëm se për hir të Fytyrës së Allahut, nuk dëshirojmë prej jush as shpërblim dhe as falënderim” (El-Insan 76, 8-9).

Profeti është mësuar prej Zotit që në ditët e para të misionit të tij se mospërmendja e të mirave që u bënte njerëzve ishte nga cilësitë e larta profetike: “Mos ua përmend të mirat që të marrësh më shumë në kthim, dhe për hir të Zotit tënd duro” (ElMuddeththir 74, 6-7). “Marrja më shumë në kthim nënkupton kërkimin e shpërblimit në këmbim nga tjetri, i çfarëdo lloji qoftë ai, për shkak të mospëlqimit të pakësimit të pasurisë nga dhënia së saj. Zoti kërkoi nga Profeti që dhënia e tij të ishte e zhveshur nga pritja e diçkaje në këmbim dhe e sinqertë për Fytyrën e Tij” (Fakhr ed-Din erRazi).

Qëllimi i bamirësisë është kërkimi i kënaqësisë së Zotit, nëpërmjet të cilit shpirti dëlirësohet dhe lartësohet, në shembullin e atij “që jep pasurinë e tij për t’u dëlirësuar, jo në këmbim të shpërblimit të dikujt në kthim, por vetëm në kërkim të Fytyrës së Zotit të tij, më të Lartit. Pa dyshim, ai do të kënaqet” (El-Lejl 92, 18-21).

Përtej Fjalës

31

SEBASHKU

Lutja e Plakës

Tregohet se profeti dhe mbreti Sulejman a.s i ati i dhëndrit nuk i kishte dhënë çfarëdo lloj ush(Solomoni), ishte ftuar të marrë pjesë në një cer- qimi, por ushqim mbretërish, pikërisht ushqimin tënd. E moshuara, në ato çaste, me lot në sy ishte emoni dasme, pasi martohej djali i një fisniku. lutur:”Zoti i dhashtë jetë të gjatë dhëndrit o njeri i

Atij i vjen engjëlli i vdekjes dhe i tregon mirë!” dhe Zoti ia pranoi lutjen në çast.” se djali që martohej, do të vdiste ditën e martesës. Nëse kalon pranë një harabeli, i cili po pi unë në Profeti Sulejman u ndje në siklet nga kjo, prandaj një pellg, mos iu afro, por lëre të qetë derisa të shuajë etjen. Ky akt është tregues i mirësisë në zemdhe vendosi të mos shkojë në ceremoni.

Pasi kishte përfunduar ceremonia e dasmës, babai rën tënde dhe do të vlerësohet nga Zoti. i dhëndrrit shkon tek profeti Sulejman dhe e kri- Nëse një mace të pret rrugën, mundohu ta shmantikon për faktin që nuk kishte vajtur në ceremoni- gësh dhe mos e shtypësh me makinë. Kush mëshinë e dasmës së djalit të tij. Profeti nuk dinte çfarë ron krijesat e Zotit, mëshirohet prej Zotit.

Nëse dëshiron të hedhësh thërrimet e ushqimit, hipërgjigje ti japë.

Pasi ai u largua, profeti Sulejman alejhi selam e py- dhi pranë një foleje milingonash. Ashtu siç u çove eti engjëllin e vdekjes se çfarë kishte ngjarë që djali të mira andej nga nuk e prisnin, mund të të vijnë dhe ty të mirat andej nga nuk e prisje. i atij fisniku nuk kishte vdekur atë ditë.

Nëse vendos që këtë material ta shpërndash, bëje Engjëlli i vdekjes i tha:”Isha rrugës për ta ndarë me qëllimin që Zoti të të largojë një hall që të nga kjo botë, kur më vjen një urdhër tjetër për tu shqetëson dhe të ta zëvendësojë me gëzim dhe lumturi si në këtë botë ashtu dhe në tjetrën. kthyer.

Shkaku ishte se një zonjë e moshuar dhe Kije gjithmonë parasysh: një akt bamirësie sado i shumë e varfër, ishte afruar pranë dasmës. I ati i vogël, por që shoqërohet me zemër dhe pasion të dhëndrit e kishte parë dhe e kishte pyetur se çfarë madh, mund të bëjë mrekullira. halli kishte. Ajo i kishte thënë se ishte e uritur dhe Enis Rama

32

Përtej Fjalës

AJO

Hixhabi, xhilbabi dhe khimari

Në ligjërimin bashkëkohor musliman është bërë e zakonshme që për termat kuranore në gjuhën arabe të përdoren përkthimet e tyre të njohura tashmë në gjuhën vendase – në rastin tonë në shqip, – apo fjalë arabe që nuk shenjojnë saktësisht objektin apo dukurinë e synuar. Disa janë përkthime të pasakta ose të ndikuara nga ligjërime fetare joislame; disa të tjera janë terma nga vetë gjuha e origjinës të përshtatura në një kontekst jo të vetin. Kuptimet linguistike të termave pothuajse nuk marrin vëmendjen e merituar, duke

shkaktuar edhe gabime juridike në zbatimin e urdhëresave kuranore.

Përmbledhja e mëposhtme e termave të përdorura në Kuran për mbulesën e gruas nxjerr në pah rëndësinë e dijes mbi terminologjinë islame në arabisht, si për njohjen e kuptimeve të sakta gjuhësore, ashtu edhe për efektin e tyre në aspektin juridik. Përkthimet e ajeteve të cituara janë ato të Hasan Nahit, për të treguar kufizimin

e përkthimit në përçimin e kuptimeve të duhura të ajeteve si dhe deformimet që mund të pësojnë fjalët në përkthim.

Ajo që në shqip njihet si shami dhe emërtohet me emrin e huazuar arabisht “hixhab”, në të vërtetë e ka emrin “khimar”, siç dhe quhet në ajetin 31 të sures Nur: “Thuaju besimtareve që … t’i mbulojnë kraharorët me mbulesat e tyre (të kokës) dhe të mos ua shfaqin stolitë e tyre, përveçse bashkëshortëve të tyre”. Fjala e përkthyer si “mbulesa koke” në origjinal është “khumur”, shumësi i “khimar”. Vihet re afërsia

gjuhësore në arabisht e shamisë (khimar) me alkolin (khamr), sepse të dy mbulojnë diçka, shamia flokët dhe kraharorin, ndërsa alkoli mendjen.

Një term tjetër për mbulesën është “xhilbab”-i, në ajetin 59 të sures Ahzab: “O Profet, thuaju

Përtej Fjalës

33

grave dhe vajzave të tua, si dhe grave të besimtarëve, që të lëshojnë mbulesën e tyre (të kokës) përreth trupit.” Fjala e përdorur në origjinal dhe e përkthyer përsëri si “mbulesa koke” është “xhelabab”, shumësi i “xhilbab”.

Sipas Kurtubijut, xhilbabi është një rrobë më e madhe se khimari që mbulon tërë trupin. Që këtu kuptohet sa problematike është mosnjohja e fjalëve në arabisht, sepse dy terma të ndryshme janë përkthyer me të njëjtën fjalë, nga mosgjetja në gjuhën shqipe e fjalëve të përshtatshme koresponduese.

Fjala hixhab në Kuran nuk përdoret për shaminë e kokës (e cila quhet khimar), por për perden që duhet të kishin besimtarët me gratë e Profetit kur t’u kërkonin diçka, siç përshkruhet në ajetin 53 të sures Ahzab: “Kur të kërkoni prej grave të Profetit diçka, kërkojeni prapa perdes.”

Rëndësia e shquarjes së ketyre termave në arabisht del më teper në pah po të kihet parasysh keqkuptimi që ekziston në një shkallë të caktuar në mesin e muslimanëve se gruaja në moshë mund ta heqë shaminë. Ajeti i referuar për këtë çështje është ajeti 60 i sures Nur: “Gratë e vjetra, që nuk shpresojnë më të martohen, nuk është gjynah ta heqin mbulesën e jashtme, por jo duke i treguar stolitë e tyre. E, nëse përmbahen, është edhe më mirë për ato. Allahu i dëgjon dhe i di të gjitha.” Fjala e përkthyer si “mbulesë e jashtme”

34

Përtej Fjalës

në këtë ajet, në arabisht nuk është as “khimar”, as “xhilbab” dhe as “aixhab”, por “thijab”, shumësi i “theub”, që do të thotë rrobë. Për çfarë rrobe e ka fjalën ajeti? Tefsar el-Xhelalejn e komenton kështu ajetin: “Për sa i takon grave në menopauzë, të cilave u ka përfunduar cikli menstrual dhe nuk mund të kenë më fëmijë për shkak të moshës së shkuar, e për këtë arsye nuk presin të martohen më, ato nuk do të kishin mëkat nëse do t’i hiqnin rrobat e tyre si “xhilbab”-i, manteli/pelerina dhe perçja, – të cilat janë mbi “khimar” –, pa shfaqur stolitë e brendshme si gjerdanët, byzylykët e duarve dhe të këmbëve. Të përmbajturit nga heqja e këtyre rrobave është më e mirë; Allahu është Dëgjues i fjalëve që thoni dhe i Dijshëm për çfarë përmbajnë zemrat tuaja.” Të njëjtin mendim për kuptimin e fjalës “thijab” kanë patur edhe komentuesit e tjerë si Tabariu, Kurtubiju, Ibën Kethiri dhe Razi.

Shembuj të tillë keqpërkthimesh dhe keqkuptimesh nuk janë të rrallë në përkthimet e Kuranit në gjuhën shqipe. Prania e tyre e dendur shkakton jo pak shformime në kuptimin e ajeteve dhe ngre një pikëpyetje të madhe mbi aftësinë e përkthimeve ekzistuese për të përcjellë peshën juridike të tekstit kuranor.

Redaksia

METEOR Kënga e re e Sting titullohet “Inshallah”, u dedikohet refug jatëve

Këngëtari Sting ka nxjerr një album, ku ndër të tjera gjendet dhe një këngë, e cila titullohet “Inshallah”. Ajo ka si tematikë rrugëtimin e refugjatëve drejt Perëndimit. Gordon Sumner, i njohur me nofkën “Sting” është një këngëtar, kantautor dhe aktor anglez dhe ka fituar 16 çmime “Grammy”, edhe si solist, por dhe si pjestar grupi.

Kënga e tij “Inshallah” është një dedikim për të gjithë emigrantët që kanë kaluar peripeci të ndryshme, për të shpëtuar nga sprovat e ndyshme në vendet e tyre. Kënga flet për një varkë dhe një familje emigrantësh në të, që rrezikojnë jetët e tyre për një të ardhme më të sigurtë dhe më të qetë. Kur Sting u pyet për krizën e refugjatëve tha se nuk kishte ndonjë qëndrim politik për çështjen në fjalë, mirëpomendimi i tij është se të gjithë duhet të tregohemi më të ndjeshëm ndaj kësaj teme sepse na prek të gjithë.

Ai thotë se të gjithë ne jemi emigrantë në një mënyrë apo në një tjetër, madje e pranon se dhe ai vetë është emigrant në vendin e tij. Sting shprehet se arsyeja që e nxiti ta titullonte këngën “Inshallah” është pikërisht kuptimi i kësaj fjale mdhështore “ Në dashtë Zoti”, të cilët arabët dhe muslimanët e përdorin para se të kryejnë një

punë duke ia dorëzuar përfundimin e saj në dorë të Zotit.

“Refugjatët thonë “inshallah” kur arratisen nga zona e luftës, apo drejtohen për një rrugëtim të ri të panjohur dhe për mua kjo është një dorëzim i plot.

Kjo pëfshinë guxim, nënshtrim, shpresë dhe solidaritet, thotë ai.

Sting e verëson gjuhën dhe kulturën arabe në përgjithësi.

Sipas tij, kultura arabe i ka dhënë botës perëndimore shkencën, astronominë, muzikën dhe artin nëpërgjithësi. Edhe më herët, Sting ka ideuar një këngë me muzikë arabe dhe me fjalë arabisht në sfond.

Madje, videoklipi është xhiruar në një shkretëtirë arabe dhe titullohet pikërirht “Trëndafili i shkretëtirës (Dessert Rose)

Kanadezja me hixhab që do të lexojë lajmet kryesore në shtetin e Amerikës Veriore.

Ginella Massa e lindur në Panama, të premten u bë gruaja e parë kanadeze me hixhab që do të lexojë lajmet kryesore në shtetin e Amerikës Veriore.

“Gjejeni se kush do ta lexojë lajmet kryesore sonte?”, shkroi Massa, e cila punon për CityNews, në faqen e saj në Facebook, duke shtuar: “Kjo nuk është vetëm një punë e madhe për mua personalisht; me aq sa di unë, asnjë grua me hixhab nuk ka lexuar lajme për një kompani të madhe të lajmeve në Kanada deri më tani.”

Ky ishte suksesi i dytë i madh për të, pasi që në fillim të vitit 2015, Massa ishte bërë reporterja e parë me hixhab që është shfaqur ndonjëherë në lajmet televizive të Kanadasë.

Përtej Fjalës

35

NJE BOTE ME FEMIJE Aftësitë njohëse të fëmijës varen nga koha e kaluar me nënën.

Sa kohë duhet të kalojnë prindërit me fëmijët? Një studim i ri nga Universiteti i Essex dhe Universiteti Collage Londër ka treguar se aftësitë konjitive dhe sociale të fëmijëve përmirësohen ndjeshëm nëse fëmija kalon më shumë kohë me nënën gjatë periudhës 3-7 vjeçare. Studimi po ashtu gjeti se fëmijët e parë përfitojnë më shumë kohë me nënat sesa fëmijët e tjerë.

Ky studim analizoi të dhëna nga 8000 fëmijë dhe nga nënat e tyre. “Rezultatet tona tregojnë se koha që nëna kalon me fëmijën ka një ndikm të ndjeshëm në zhvillimin e hershëm të fëmijës” tha bashkëautori i studimit, profesor Marco Francesconi. Studiuesit po ashtu gjetën se niveli i edukimit të nënës kishte po ashtu një ndikim të ndjeshëm në zhvillimin e hershëm të fëmijës.

Traditat familjare rritin lumturinë Disa individë i bashkohen familjes në raste festash me shpresën për të mbijetuar duke përdorur telefonin apo televizionin në mënyrë që të shmangin konfliktet, por studimet e sotme tregojnë se këto janë ide të gabuara. Ritualet familjare, të çdo lloj forme, tregojnë se ia vlen të mblidhet gjithë familja në një dhomë.

Një seri studimesh ka treguar se njerëzit që raportojnë rituale familjare ku ka grumbullim njerëzish ishin më të afërt me miqtë dhe i shijonin më shumë festat sesa njerëzit që nuk festonin së bashku. Gjithësesi këto studime nuk tregojnë se si qëndron kjo

36

Përtej Fjalës

lidhje e festave familjare me lumturinë: A e rritin kënaqësinë e festave ritualet familjare apo thjesht njerëzit që i shijojnë tashmë festat zgjedhin të festojnë më shumë? “Çfarëdo feste të jete, sado e vogël, ajo ndihmon në bashkimin e njerëzve” thotë Ovul Sezer, studiuese në Shkollën Harvard të Biznezit. “ Disa festa, as që e kemi fare idenë se përse bëhen, por funksionojnë” thotë ajo. “Këto rituale janë një mënyrë e vogël “e padukshme” për të afruar njerëzit që të ndajnë përjetimet e tyre së bashku pa u ndjerë në siklet apo nën presion” thotë Kathleen Vohs, psikologe në Universitetin e MInesotës.

Marrëdhënja me prindërit përgjegjëse për ndërmarrjen e rreziqeve financiare! Çfarë i bën disa të rinj të sillen në mënyra që mund të dëmtojnë veten ose të tjerët? Shumë studime kanë analizuar psikologjinë komplekse të ndërmarrjes së rreziqeve, por studimi i ri nga “ Cogent Economics & Finance” sugjeron se ndërmarrja e rreziqeve financiare tek të rinjtë, duke përfshirë hyrjen në borxh dhe thyerjen e ligjeve, i ka rrënjët tek marrëdhënjet e tyre me prindërit në fëmijëri.

Studimi gjeti se marrëdhënjet negative me nënën gjatë fëmijërisë parashikonin ndërmarrje të rreziqeve financiare tek meshkujt. Ndërmarrjet e rreziqeve morale tek meshkujt parashikoheshin nga marrëdhënja negative me babain gjatë fëmijërisë dhe ndjesisë së kënaqësisë nga humbja

e kontrollit. Për femrat, ndërrmarja e rreziqeve morale ishte e lidhur me marrëdhënjet negative me babain në fëmijëri, marrëdhënje të pakta pozitive me nënën dhe me dobësinë e tyre ndaj mërzisë.

Rezultatet sugjeruan se marrëdhënjet prindfëmijë nuk ndikonin në tre llojet e tjera të ndërmarrjes së rreziqeve (shëndetësore, sociale dhe zbavitëse). Studiuesit sugjerojnë se këto tre lloje të ndërmarrjes së rreziqeve mund të jenë më shumë të ndikuara nga shoqëria sesa nga marrëdhënja me prindërit gjatë fëmijërisë. Këto studime janë të rëndësishme për të kuptuar më mirë shkaqet e sjelljeve rrezikuese dhe për të ndihmuar në parandalimin e tyre.

Si t’ia bëni me një mijë e një “pse?”

Fjala që thonë më shpesh fëmijët e parashkollorit (përveç fjalës “jo”) është fjala “pse?”. Judy Arnall, eksperte prindërimi, thotë se faza e “pse-së” nuk është një fazë zhvillimi thjesht për tu sjellë keq dhe për të bezdisur prindërit, por ajo ka të bëjë me atë që ndodh në trurin e fëmijëve kur ata ushtrojnë imagjinatën dhe të menduarin kritik.

Alanna Pustil, mësuese e parashkollorit, bashkohet duke thënë se kjo është një fazë natyrale ku kurioziteti i fëmijës rritet sepse vetëdija dhe dija për botën përreth rritet. Për këto arsye, prindërit raportojnë lodhje gjithë ato përgjigje që duhet të japin dhe kur ata japin përgjigjen “nuk e di”, situata tensionohet më shumë.

Arnall thotë se prindërit duhet t’i pranojnë pyetjet e fëmijëve dhe të gjejnë kohën tu

përgjigjen. Pyetjet tregojnë dëshirën e fëmijës për të mësuar dhe kjo nuk duhet të injorohet. Kini parasysh se pyetjet e tyre sa vjen dhe bëhen më të vështira për tu përgjigjur me rritjen e tyre.

Arnall thotë se asnjë temë nuk është e papërshtatshme për një fëmijë kurioz. Nëse doni që të mbani një komunikim të mirë edhe më vonë, kur fëmija juaj të arrijë në adoleshencë, përgjigjuni çdo pyetjeje dhe teme tani. Nëse nuk e dini përgjigjen, mundohuni ta kërkoni dhe përgjigjuni sa të mundeni.

Përgatiti: Elona Çeço

Përtej Fjalës

37