Revista Pertej Fjales Nr.1

Bukuria është porsi emri i saj, mirësia është si përshkrimi i saj, bamirësia është si shija e saj. Përfituesit e parë në futjen e gëzimit në zemrat e njerëzve, janë po ata që e shkaktojnë këtë gëzim, i korrin frytet e tij shpejt në shpirtërat e tyre, në moralin dhe ndjenjat e tyre, u hapet gjoksi, u zgjerohet, e me këtë gjejnë qetësinë e rehatinë. E nëse ty të godet ndonjë pikëllim, apo të shkakton dhimbje ndonjë brengë, ofroja ndokujt një bamirësi apo ndonjë gjësend të bukur, e do ta gjesh shtegdaljen dhe do të qetësohesh. Jepi të privuarit, ndihmoje të mjerin, shpëtoje të pikëlluarin, ushqeje të uriturin, vizitoje të sëmurin, mbështete të brengosurin, do ta gjesh lumturinë tek të vështron para e pas teje. Të bërit mirë i ngjan parfumit prej të cilit ka dobi bartësi i tij, por edhe blerësi dhe shitësi i tij, të ardhurat dhe fitimet shpirtërore janë barëra të bekuara e të bereqetshme që konsumohen në barnatoren e atyre, zemrat e të cilëve janë ndërtuar me të mira e bamirësi. T’u shpërndash buzëqeshje të ndritshme shpirtërore është lëmoshë rrjedhëse në botën e vlerave.

Ail el-Karni, Mos u trishto, f.24

Të

nderuar lexues, ju ftojmë të njiheni me revistën më të re, ofruar tashmë pranë jush për të qenë edhe ajo revistë e denjë në bibliotekat tuaja.

Gati për të marrë frymë tashmë në tregun mediatik të informacionit, të atij tregu që nuk njeh kufinj, përsa i takon bumit të informacionit politik, ekonomik, social e deri tek shkallët më të ulëta të perversitetit të një bote lajmesh pa një të vërtetë, një treg që njeh pak revista edukative-kulturore, ku ravijëzohet morali i drejtësisë në lajm, në risi, në informacion, në shfaqje apo përplasje idesh e mendimesh në mënyrën e paqtë islame. Ndaj jeni të lutur t’i prisni këto buqeta mendimesh e realitetesh me bindjen e qartë se në duart apo bibliotekat tuaja do të jetë tashmë i pranishëm një informacion më shumë: revista “Përtej fjalës”.

A nuk është kjo një fjalë që duhet të na shtyjë të gjithëve drejt leximit, veprimit, përtej asaj që vetëm “thuhet” e që nuk ndiqet nga hapa konkretë të të realizuarit të diçkaje apo të fitimit të një sfide? A nuk do ishte kjo një shtysë për të na çuar përtej kornizave shpeshherë ngujuese ku shpesh vihet re pesha bosh e fjalëve? Një hije vrastare ndaj asaj “që fshihet pas një ligjërimi” që nuk i kapërcen dot as grykët e ligjëruesve?!

Vetëm një FJALË PËRTEJ FJALËS kërkon të vijë me domethënien e saj: përtej fjalës është ajo që na njeh me fushën e veprës, hapin e veprimit, materializimit të fjalëve që shpeshherë ikin me erën. Shpesh herë ndodh që mund të ndërtosh fjalë të bukura, ligjërim pompoz që gënjen sy e veshë, fjalë të mira që mund të manipulojnë për nga bukuria e tyre…, ndaj ajo me të cilën nuk manipulohesh dot është kur i krahason me veprat, me ato konkretet, që preken qartë.

Ti dhe unë duhet të gjejmë kohë më shumë, në skutat e harrimit, tek skajet e hutimit, në mashtrim, në errësirat e në ishujt e së keqes dhe kur jemi prej atyre “që vetëm flasin” duhet ta ndiejmë se po gabojmë. Nëse një ditë lind dhe ngryset duke na lënë gabimtar të pandrequr, duke të përbuzur si një njeri që hapi dhe mbylli një ditë nga jeta, pa hapur dyert e zemrës së tij, pa vënë në vargun e mirësive veprën që pason fjalën, për të mos i lënë orët që vërtiten pa kthim pa përfituar prej tyre…, e gjitha kjo do të na drejtonte për diku, tek zëri ynë i ndërgjegjes. ... më shumë se kushdo tjetër besimtarët, mësuar nga vetë islami, e njohin faktin e të mos mbeturit tek fjala, sepse është islami që shkon përtej me vepra, me hapa konkretë; ju keni parë e dëgjuar ku thuhet: «Adhuroni Zotin tuaj si Krijues të Vetëm, «falni namazin (që përbën vepër), jepni zekatin (sërish vepër) agjëroni ramazanin dhe kryeni haxhin (sërish veprim madje nga më të vështirët dhe me shumë shpërblime). Pra, vetë thelbi i besimit në islam është besimi me zemër, shprehja me gojë dhe veprimi me gjymtyrë.

Ky realitet është ai që mbush vakumet e mbarë shoqërisë sot, e cila jeton në pallate fjalësh të mëdha, pallate që priten t’i shemben mbi kokë, ku ato fjalë nuk u sendërtuan në shtylla stoike veprimi dhe hapash solidë.

Përtej FJALËS

Nr.1

Gusht, 2009

rt

ës Përtej Fjalë Fjal s Përtej Fjal

ës

ej

R ev ist ë

P

ë

Koha është e krijuar dhe ne jetojmë e vdesim në lakun e saj si galaktikë frymore që me ardhje feks, palos ikjen e brymtë në cepin e mbramë.

Trokitje në qiej, bij të bindur fati, rrezitje shkrepuar në trupa të ngratë.

Tiranë

e përmuajshme

5 Kur ne zgjedhim

Të vrasësh frikën Ftesë për të besuar

Koha është qenia, ku prania shfaqet dhe ngjarja lexohet me vdekjen tonë.

Do të hapet sipari që herët a vonë të shohim hutimin e mungesës që kalbet.

Do të jemi kurmi i veshur me shpirt, shpirt që rrezohet nga ankthi në shkrepim.

Jeta ime e varur në një fije peri

Pasqyra e lëndës

Në gjurmët e tua

Pë r

Koha rikthehet në shënime e njëjtë, të lexojë rrjedhshëm vërshimin e saj.

Ditën e gjatë e mbyt kohë e ngrënë, errësira pllakos nën diellin me natë.

6

Të vrasësh frikën, hapi i parë drejt ndryshimit dhe fitores

8

Ajo

Nga Kozeta Boçi

ës Përtej F Fjal jalës l Përtej Fja ej

s

lë

rt

ej Përtej Fjalë rt s Për tej Fjalës Pë

P

ë

ës

nga Albana Muja

ja

Pasqyrë 5

Përtej Fj alës alës Përtej Fjalës

t

e

j j F

F

Përtej fjalës 6

nga Valmira Demaj

ës Përtej F Fjal jalës l Përtej Fja ej

rt

P

ë

ës

nga Justinian Topulli

Ftesë 11

11 Ftesë për të besuar

nga Anisa Proda

Përreth një boshti 18

6

Intervistë 23

nga Albana Muja

15

Profetët e islamit të përmendur në Kur’an

16 Në rrugë të mbarë

Rrëfim zemre 24

nga Mimoza Cota

nga Entela Hidri

18

Pikëvështrim 32 nga Anisa Proda

EuroIslami

23 Valbona Duri

Kryeredaktore: ALBANA MUJA

Redaktore: ADA KOCANI

Recensues fetaro-kulturor: AHMED KALAJA Këshilli i redaksisë: Anisa Proda, Adelina Kasemi, Erjona Kodragjini, Ela Basha, Eda Demiri, Hibe Agolli, Mimoza Cota, Shpresa Basha Bashkëpunëtorë: Ahmed Kalaja, Altin Plumbi, Gazmend Leçini, Justinian Topulli.

Art grafika dhe faqosja: Ornela Bita e-mail: përtej_fjalës@gmail.com

Organ i shoqatës kulturore: FIF FEMRA INVESTIM I FAMILJES

TIRANË-ALBANIA

8 18

24 Jeta ime e varur në një fije peri

26 Lënë përgjysmë nga Albana Muja

30 Në gjurmët

e tua

32 Të edukosh dhunën, përmes përrallave

41

38 Jetë paralele

nga TIMOTHY GARTON ASH

41 Trokas nga Hibe Agolli

42 Imazh

KUR

P asqyrë

NE

M I H D E J G

Z

“Sot Amerika vendos” ishte logoja e ca kohëve më parë që shikoje në spote televizive, platforma të ndryshme mediatike, stacione radiofonike, pankarta apo bill board-e rrugore.

Ishte një shtet i madh që është mësuar të vendosë shumë kohë e shumë herë më parë, vend që numëron qindra vjet demokraci, liri, mirëqenie e harmoni, por ky vit ishte më i ndryshëm, i mbushur plot e përplot me të papritura, përgatitje të papara e të padëgjuara më parë, strategji të mirëgjetura, fjalime të koduara për të qenë në çdo vesh ku dëgjoheshin nga më të vërtetat, më të bindshmet.

Takime elektorale, salla konferencash stacione e rrugë të mbushura si asnjëherë, atmosferë e elektrizuar e tipit “revolucion në parajsë”.

Populli, për të cilin e kam fjalën, kish ndjerë një erë të fortë ndryshimi, përpjekjeje, për të mos mbetur kurrë në tentativë, por për të shënuar lajmin dhe realitetin e pakundërshtueshëm. Një vend i tillë kishte vendosur “vetë”, ndoshta me sigurinë që e karakterizon vetëm ata që janë mësuar të vlerësojnë veten e tyre.

Nuk kanë kaluar shumë kohë, shumë muaj dhe një vend shumë më i vogël se sa Amerika po vendos. Është vendi që tashmë e pohon çdo pushtetar shqiptar, ballkanas, i mbarë Evropës dhe Botës, i përvuajtur në të kaluarën e tij, e me plot të njohura e të panjohura, të papritura, paradokse, me jetë të dhunuara për dekada të tëra terrori e burgimi dhe me ca të pakta dekada që e mësuan se si të vuajë edhe atëherë kur e ke lirinë por nuk di ta gëzosh atë, kur e di fjalën po nuk di ta përdorësh atë, kur e ke të drejtën tënde dhe “ta shkatërrojnë” atë.

Sot e drejta jote më legjitime, ajo që të bën liderin më të madh për pak minuta, por që vendos më pas për liderë të tjerë që do të qeverisin për vite me radhë, është vota jote.

Ndërsa në kulturën islame, ashtu si edhe në çdo aspekt tjetër jetik, duke qenë Krijuesi, i Gjithëdituri mbi çdo gjë, nuk gabon ansjëherë në atë çfarë ofron për zgjedhjen e më të mirit. Dhe, si realitet i drejtë, vjen zgjedhja e të parit apo liderit, që do dirigjojë me vite me radhë popullin dhe më kryesorja, ata që zgjedhin janë elita e lartë e shoqërisë së «dijes», janë dijetarët, të dalluarit për nga aftësia e njohjes të së mirës dhe të së keqes në shoqëri. Janë ata më të aftë se sa populli i thjeshtë të zgjedhin dhe më me shumë gjasa për të mos gabuar, se sa ata (populli) për të cilët jepet kjo mëshirë; zgjedhja e një drejtuesi «të drejtë», gjithmonë atëherë kur edukimi fetar ka arritur në atë fazë të konsiderueshme dhe masivitet absolut.

Në Shqipëri kandidatët huazuan thuajse fjalë për fjalë, madje gjer në gjestikulacione herë-herë patologjike, liderin e të ashtuquajturës “superfuqi botërore”, duke menduar se ashtu siç fitoi ideja dhe pala e re, edhe këtu në Shqipërinë e plot “halleve” do të fitojë e reja dhe ndryshimi.

Në raste të tilla ndjehesh i zhgënjyer kur nuk do gjesh zgjidhjen e lakut në fyt, që shumë pushtetarë kanë ditur vetëm ta shtrëngojnë fort pas qafës së kësaj turme, që jo pak herë tërbohet shesheve, ndërkohë në shtëpinë e tij ulet këmbëkryq me varfërinë e të tjera më keq se kjo. E zgjidhja e këtij laku të ka çnjerëzuar e rropatur deri kur u përmbushën shumë 4-vjeçarë e ti shpeshherë ke thënë: «nuk do të pres zgjedhjet e sivjetshme, ku lapsi im me një klik, bindshëm do shënojë se cila zgjidhje i shkon më mirë problemeve apo ekuacioneve me plot “kërkesa”: Zgjedhje apo zgjidhje!»

Kush nga ju ka më shumë shpresë se sa unë, se ai moment i fshehtë i asaj dite do të jetë më i drejti?

ALBANA MUJA

Te vrasesh

friken hapi i pare drejt ndryshimit dhe

fitores P ërtej

fjalës

Shpesh herë në biseda me besimtarë të ndryshëm, për gjendjen e trembur të disa hoxhallarëve apo edhe të krerëve të institucionit tonë, që i kanë hipur një ati’ që e kalërojnë si breshkë, u sjell si shembull krahasues ngjarjen e popullit të Musait…

Justinian Topulli Kurani është një libër i gjallë dhe gjallëria e tij do të thotë që jo vetëm ajetet e dispozitave tij t’i vësh në jetë, por edhe ajeteve të historive të popujve të shkuar duhet t’u japësh gjallëri, duke i zbritur në realitetin që jeton. Nuk ka sesi të jetë ndryshe! Përse i Dërguari i Allahut dhe bashkëkohësit e tij kishin nevojë për histori të tilla, që kishin ndodhur para qindra e qindra vjetësh dhe ne nuk paskemi nevojë për të tilla histori sot, histori nga të cilat duhet të marrim mësim?! Historia siç thonë historianët, përsëritet, ajo vërtitet si një spirale ku 6

çdo rreth i saj krijon paralelizëm me atë që është më sipër, por ndërkohë ka edhe kthesën që përbën veçantinë e saj.

Kur Allahu na tregon ngjarjen e Beni Israilëve, sesi ata hezitonin të luftonin për të hyrë në Palestinë thotë se ata i thanë Musait: “O Musa! Kurrsesi nuk do të hyjmë atje, derisa aty të gjenden ata.

Kështu që shko ti dhe Zoti yt e luftoni, se ne do të rrimë këtu”.[El-maide: 24] Po këtë ajet, pas qindra vjetësh, por në një realitet disi më ndryshe e përdori si argument krahasimi sahabi Mikdad ibn El-esued, para betejës së Bedrit. Ai i tha Profetit: “Ne nuk do të themi siç thanë Beni Israilët: Shko ti dhe Zoti yt e luftoni, se ne do të rrimë këtu, por do të luftojmë me ty…” [Buhari]. Tjetër situatë, tjetër kohë, por thelbi mbetet i njëjtë. Profeti nuk i tha e ke gabim, ajeti është për Musain dhe popullin e tij dhe nuk vlen Nr 1 / Gusht 2009

për situatën tonë! Por i ndriti fytyra dhe buzëqeshja e tij ishte aprovim; vallë a mund të ishte diçka tjetër!?

Kështu pra, edhe sot ky Kur’an që mbush faqet e verdha të librave të vjetër qindravjeçarë, nuk është një relike që duhet ruajtur në memorien muzeale të mendjeve tona, për të kundruar tempin dhe melodinë e tij sa herë që e dëgjojmë apo e lexojmë, por duhet të jetë Libri i realitetit tonë.

Por, le t’i kthehemi përsëri historisë së Musait dhe popullit të tij, për të nxjerrë perla të tjera, tashmë në shkakun e fitores së paarrirë.

Zoti thotë: “Dy burra nga ata që i frikësoheshin Allahut dhe që Ai i kishte pajisur me mirësi, thanë: “Hyni në portën e qytetit! Kur të kaloni nëpër të, do të jeni fitues. Në qoftë se jeni besimtarë, atëherë mbështetuni tek Allahu!” [El-maide:23] Ata e kishin fitoren të garantuar nga Allahu, me kushtin që t’i mbështeteshin Allahut dhe … dhe çfarë? Të vrisnin frikën… të tregoheshin të guximshëm për të vepruar… dhe gjithçka mbaronte me hapin e parë! Nuk kërkohej prej tyre vetëm se të kalonin një prag … pragun e frikës…! Nuk e kaluan dhe u vërtitën për dyzet vjet shkretëtirave… ndërsa sahabët e kaluan dhe Islami erdhi deri në trojet tona… Po ne cilit umet i përkasim?!

Nuk është vetëm shtypja dhe skllavëria e tejzgjatur ajo që prodhon njerëz të trembur, por edhe rehatia e postit, e rrogës apo edhe komoditeti i kësaj bote dhe mungesa e dëshirës për t’iu futur telasheve. Dhe kështu pas shekujsh triumfe dhe fitore edhe vitet e rehatisë nuk vonuan të vinin dhe pas tyre për myslimanët një re e zezë barbarësh u shfaq nga lindja, një lukuni mongolësh që vërshojnë si bisha të etura për gjak nëpër botën islame… Historia kaq shekullore islame nuk kishte parë kurrë më parë dhe as më pas një kasaphanë të tillë…

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

Shumë prej historianëve myslimanë nuk kanë gjetur dot forcë të përshkruajnë ato masakra, por gjithsesi ata si dëshmi për historinë kanë regjistruar skena të shumta të cilat ia vlejnë t’i rikujtojmë.

Ibn Ethiri, historian mysliman i asaj kohe, na tregon: “Më kanë treguar, për banorët e atyre vendeve, ngjarje që nëse një njeri i dëgjon, gati nuk i beson, sesi frika që Allahu pat hedhur ndaj këtyre njerëzve pat mbërritur deri aty, saqë thuhet një njeri i vetëm prej mongolëve hynte në një fshat apo zinte ndonjë rrugë ku kishte një grup të madh njerëzish dhe i vriste një e nga një dhe nuk guxonte asnjëri prej tyre të zgjaste dorën drejt këtij kalorësi! Më kanë treguar se njëri prej tyre e kapi një burrë dhe mongoli nuk kishte me vete se me çfarë ta vriste dhe i tha: vëre kokën në tokë dhe mos lëviz dhe ai e vuri kokën në tokë derisa mongoli shkoi gjeti një shpatë dhe erdhi dhe e vrau!”[El-kamil fit-tarih 12/500] O Zot të qofshim falë, që nuk na ke sprovuar të jetonim në atë kohë! Ne që sot heshtim dhe nuk hapim gojën për të mbrojtur shenjtëritë e Tua dhe dinjitetin tonë islam… vallë dje çdo të kishim bërë?!

Nëse ka pyetje… përgjigjen e merrni te titulli… ose pak më poshtë…

“Një njeri njëherë më tregoi: isha bashkë me shtatëmbëdhjetë burra në rrugë dhe përpara na erdhi një kalorës mongol dhe na urdhëroi që të kapnin njëri-tjetrin nga mbrapa për duarsh dhe kështu shokët e mi filluan të veprojnë si i urdhëroi ai.

Unë u thashë: ky është një i vetëm, pse të mos e vrasim dhe t’ia mbathim?! Më thanë: kemi frikë. U thashë: ai kërkon që juve t’iu vrasë tani! E vrasim ne atë e ndoshta Allahu na shpëton! Pasha Allahun nuk guxoi asnjëri të bënte asgjë!

Atëherë mora një thikë dhe e vrava vetë, kështu që ia mbathëm dhe shpëtuam.”

[Po aty fq.500-501]

Historia vërtitet si një spirale ku çdo rreth i saj krijon paralelizëm me atë që është më sipër, por ndërkohë ka edhe kthesën që përbën ndryshimin e saj nga të tjera.

Nuk është vetëm shtypja dhe skllavëria e tejzgjatur ajo që prodhon njerëz të trembur, por edhe rehatia e postit e rrogës apo edhe komoditeti i kësaj bote dhe mungesa e dëshirës për t’iu futur telasheve.

7

Shyqyr Zotit jetojmë në një vend dhe një kohë kur nuk kemi nevojë të vrasim asnjë, por kemi nevojë ama si ky njeri të vrasim frikën tonë…, për të thënë hakun qoftë edhe para një prijësi despot që të pushon nga puna dhe të pret rrogën…

Bëhuni së paku ju o hoxhallarë shehid të fjalës, siç thotë Profeti juaj (salallahu alejhi ue selem): “Xhihadi më i madh është fjala e drejtë para sulltanit të padrejtë.” [Tirmidhiu. Nesaiu] Kur në Shqipëri po frynin erërat e ndryshimeve dhe njerëzit kishin filluar të vrisnin frikën e regjimit komunist, unë isha një çunak pesëmbëdhjetë vjeç, ndonëse isha një adoleshent në atë kohë dhe nuk mund të bëja më shumë sesa të merrja pjesë në ndonjë demonstratë popullore, krahas mijëra të tjerëve, duke mbështetur studentët e dhjetorit, që na treguan sesi vritet frika. Po edhe unë si të tjerët e përjetova ndryshimin e menjëhershëm që u ndodhi atyre mijëra

njerëzve. Në mesin e studentëve të dhjetorit nuk kishte asnjë konspiracion, asnjë prapaskenë, asnjë dorë e huaj, asgjë e dyshimtë… veç guximit dhe etjes për ndryshim dhe këtë gjë e di shumë mirë nga njerëz që kanë qenë pjesë e asaj lëvizjeje. Edhe ata kishin frikë, madje rrezikuan edhe jetën, e kush guxonte të ngrihej kundra kuçedrës së murrmë, që për dyzet vjet kishte vrarë me mijëra njerëz e kishte burgosur dhe internuar me dhjetëra e mijëra të tjerë?! Por fryma ndjehej kudo, era e ndryshimit i prekte njerëzit përditë e më shumë edhe ata po guxonin të flisnin dhe vetëm shkëndija pritej dhe atë e dhanë studentët dhe sa hap e mbyll sytë gjithë ngrehina e “diktaturës së proletariatit” u prish, si të ishte një tigër prej kartoni nga ata që ‘xhaxhi Enver’ na i tregonte për të mos ia pasur frikën armikut. Kaq lehtë…?!

Po kaq lehtë! Vështirësia qëndron tek ne…

Ajo Valmira Demaj

8

Diamanti! Ky gur i çmuar.

Nuk është gjë tjetër gruaja, veçse një gur i çmuar dhe pjesë e denjë e një shoqërie bashkëkohore.

Si një margaritar me elegancën, brishtësinë, hijeshinë dhe bukurinë e saj që e karakterizon, ajo i jep këtij vargu të pambarimtë rrezatimesh dritën e vërtetë.

Atë dritë për të cilën gjithkush ka nevojë dhe pa të cilën askush s’do të mund të ecte përpara, sado pak. Është ajo, nëna e dashur, që me butësinë, përkëdheljet dhe përkujdesjen e saj na ndihmon të ecim vetë përpara.

Është motra e dhimbsur, që me zgjuarsi dhe shkathtësi na qëndron në krah në çdo rast. Është mësuesja e palodhur që me durim na “fut” nëpër rrugicat e ngushta të jetës, që të njohim detaje, e na “nxjerr” në rrugën e madhe të saj plot dritë. Është shoqja besnike e jetës, që me virtyte të larta të kultivuara nëpër dekada e të trashëguara brez pas brezi na jep dorën tek e cila mund të mbështetemi, të gjejmë forcë dhe besim, nga ku presim të përfitojë jo vetëm familja e ngushtë, por edhe gjithë shoqëria dhe komuniteti.

Pra, gruaja është “ura lidhëse”e të gjitha Nr 1 / Gusht 2009

shoqërive dhe “çelesi” i sekretit të mbarëvajtjes së saj.

Ajo si çdo pjesë e shoqërisë ka të drejta të merituara e të dhëna nga Krijuesi i saj, e ato nuk janë bamirësi apo mëshirë të dhuruara nga ndokush. Ato janë të drejta të barabarta për të gjithë: pa dallim race apo ngjyre, shoqërie të pasur apo të varfër, një gruaje që jeton në kasolle apo një tjetre që jeton në ndërtesë shumëkatëshe. Ato janë po aq të drejta thelbësore e të rëndësishme, sikundër është e drejta e pamohueshme për të jetuar e cila “udhëton”në të njëjtin vagon me këto të drejta të tjera legjitime të ngritura mbi parimet dhe ligjet e paluhatura të jetës njerëzore, ku asnjë individ nuk guxon t’i ndryshojë apo ndërrojë ato Funksioni i nënës me të gjitha specifikat, vlerat dhe peripecitë e saj është thelbi i misionit të gruas. Dhe kjo e bën atë që të ketë ndryshim nga burri.

Historia ka njohur në kohët e mëparshme popuj të cilët e kanë shkelur prestigjin e gruas, e kanë ulur vlerën e saj, e kanë konsideruar atë “mall” pa vlerë, madje kanë shkuar edhe më larg, duke i konsideruar vajzat kur lindnin, si mjerim dhe duke i varrosur ato të gjalla.

Sot jemi realisht shumë larg asaj kohe dhe atij mentaliteti. Dhe në fakt fillimi i nderimit të njeriut është pikënisja e vërtetë dhe reale drejt ndërtimit të një civilizimi të drejtë dhe permanent njerëzor. Një thënie orientaliste citon: “Shkollat e femrave janë bebëzat e syve të mi” Nuk ka se si të mos komentohet e të mos përkthehet ndryshe kjo shprehje kuptimplote, veçse me ndikim që ka gruaja në realitetin e gjerë shoqëror si formuese e brezave.

Në suazën e nevojës së shoqërisë, gruaja ka mundësi t’i kryejë të gjitha punët që nuk e kundërshtojnë aspak rolin e saj, përkundër kësaj janë në harmoni të plotë me natyrën e saj dhe ajo ka mundësi t’i kryejë të gjitha

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

këto duke mbrojtur vlerën, nderin dhe prestigjin, duke u identifikuar si njeri me personalitet dhe virtyte të larta njerëzore.

Gruaja, falë aftësive dhe cilësive që Zoti i ka falur, merr përsipër sikundër edhe burri përgjegjësi të mëdha e fisnike për mbarëvajtjen e familjes e të shoqërisë.

Ajo nuk i mohon vetes së saj të drejtën e arsimimit dhe punësimit qoftë edhe në fusha të rëndësishme e delikate, dhe pjesëmarrjen e saj në aktivitete politike e shoqërore për të kontribuar dhe për të realizuar qëllimin e saj fisnik si rregullatore e shoqërisë, për t’i dhënë vitalitet dhe domethënie jetës.

E ku nuk e gjen sot gruan, e së bashku me të edhe rolin e çmuar e të pazëvendësueshëm që ajo posedon.

E gjen atë në arsim, për të përgatitur brezat e rinj të së ardhmes.

E gjen atë në mjekësi, duke kontribuar me ndihmën e saj jo vetëm fizike, por edhe shkencore, për t’u përkujdesur për atë pjesë të shoqërisë që në momente të caktuara janë të paaftë për një mijë e një arsye, e për ta rimëkëmbur e fuqizuar që të bëhet e aftë për një të nesërme më të mirë.

E gjen atë në tokë e në planete të tjera si një austronaute e zonja e guximtare, që nuk stepet e as nuk thyhet para asaj të panjohure, sado e largët qoftë ajo.

Pra, sa simbol gjithëpërfshirës është gruaja!

Funksioni i nënës me të gjitha specifikat, vlerat dhe peripecitë e saj është thelbi i misionit të gruas. Dhe kjo e bën atë që të ketë ndryshim nga burri.

9

Të inspirosh një brez të ri nuk do të thotë pak, por të marrësh në dorë “frenat” e emancipimit, civilizimit, modernizimit, kulturës e dijes së një populli.

10

Ajo është e kudondodhur: në çdo skaj të globit e në të gjitha sferat e jetës, në çdo hapësirë e në çdo skaj kohor, pa mohuar të keqen e mbi të gjitha të mirën që mbizotëron tek ajo, duke e bërë atë model të pakopjuar e të papërpunuar nga askush.

Gruaja është ngritur në majat më të larta të përkushtimit e devocionit që nga lindja e jetës, sepse pikërisht Zoti ia ka “besuar” kësaj qenieje bukurinë e jetës që në etapat e saj të para, ia ka obliguar që në trupin e saj ndërtimin e qelizës bazë të familjes, fetusin, i cili kur formësohet në trajtën e tij të plotë e kur del në dritë bëhet “nyja lidhëse” për një familje të plotësuar.

E përpos kësaj e ka ngritur lart inteligjencën, durimin dhe botëkuptimin e saj, kur i ka caktuar rolin e edukatores së brezit të ri, femër apo mashkull qoftë, që do të bëjë “projekte” të mëdha për mirëmbajtjen e “tullave” të shoqërisë.

Pra, gruaja që në bërthamën e shoqërisë është famlija, ka detyra sa të vështira aq edhe fisnike, sa delikate aq edhe largpamëse.

Të inspirosh një brez të ri nuk do të thotë pak, por të marrësh në dorë “frenat” e emancipimit, civilizimit, modernizimit, kulturës e dijes së një populli.

Sa shumë funksione në një dorë të vetme! Sa shumë detyra në një mendje të vetme! Sa shumë obligime në një qenie të vetme! E kjo do të thotë që kjo qenie ka aftësi, mundësi dhe probabilitete shumë herë më të mëdha se pala tjetër e njerëzimit.

Gruaja arriti në piedestalet më të larta

denjësisht, e kjo nuk qe rastësi e as puhizë e lehtë kaluese, por rezultat i barazisë së saj me burrin në përkatësinë njerëzore, obligimet dhe veprat.

E megjithatë ajo nuk ka vetëm detyra e obligime. Ajo ka pasione, dëshira dhe ëndrra, e mbi të gjitha ka një personalitet mbi të cilin “skaliten” bukur, drejt dhe natyrshëm të gjitha pjesët përbërëse të saj.

A mos vallë është mëkat ta quash gruan model?

Kurrsesi jo.

Mëkat mbase do të quhej sikur ta vendosje atë në korniza të vjetra, në një qoshe të kësaj galerie të madhe arti, kryevepra e së cilës është njeriu e aty të mbytej prej pluhurit të harresës e mosmirënjohjes.

Mëkat mbase do të kishte emrin ai vlerësim që nuk e konsideron gruan si pasqyrë të së tashmes e model frymëzues, plot ngjyra e fantazi të së ardhmes.

Më kot thonë se gruaja është djalli vetë, sepse asaj Zoti i ka dhënë një pozitë diametralisht të kundërt me atë çka këta njerëz përbuzës perceptojnë E ka krijuar Zoti njeriun si mëkëmbësin e Tij në Tokë e gruan si vend prehjeje e qetësie të bashkëshortit të saj e rrjedhimisht si ikonën e dashurisë në familje dhe simbolin e butësisë në mbarë njerëzimin Nuk është kjo një hiperbolë e tepruar dhe e pabazë, por një krenari e merituar që mbështillet anëkënd nga deliri i madhështisë. Nuk është sakrificë të ruash pozitën që të është dhënë, por sakrificë është ta rigjesh atë pasi e ke humbur, prandaj dëshiroj që t’i apeloj krejt njerëzimit që atë që posedojnë të mos e humbasin e mbi të gjitha të mos e përbuzin, por t’i japin asaj vendin që meriton

Nr 1 / Gusht 2009

Ftes

F

ë

eja, në veçanti Islami, është një nga temat më të vështira të debatuara në vitet e fundit.

Kultura bashkëkohore, nëse propozohet nga perspektiva e antropologjisë, psikologjisë ose psikanalizës, e vlerëson fenë me metoda empirike. Në njërën anë, feja është përjetim në vetvete dhe fenomen i ndjerë, që për pjesën më të madhe, lidhet me aspektet permanente të jetës.

Në anën tjetër, besimtarët mund ta shohin fenë e tyre si një filozofi, si një formë të parimeve racionale ose thjesht si misticizëm. Vështirësia e ngritjes së çështjes së Islamit qëndron në faktin që disa muslimanë dhe politikanë e konsiderojnë dhe e prezantojnë atë

më shumë si një ideologji politike, sociologjike dhe ekonomike, sesa si një fe. Nëse ne dëshirojmë të analizojmë saktë fenë, demokracinë apo çdo sistem ose filozofi tjetër, duhet të fokusohemi tek natyra dhe jeta njerëzore. Nga kjo perspektivë, feja në përgjithësi dhe Islami në veçanti, nuk mund të krahasohen në të njëjtat baza me demokracinë apo me çdo sistem tjetër politik, social ose ekonomik. Feja fokusohet së pari në aspektet e pandryshueshme të jetës dhe ekzistencës, ndërsa sistemet apo ideologjitë politike, sociale dhe ekonomike interesohen vetëm për disa aspekte të paqëndrueshme shoqërore të jetës sonë tokësore.

Ftesëpër

të

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

lidhur së spektet e jetës me të cilat është e ishin me pari feja, janë sot po aq aktuale sa hdojnë të jenë lindjen e njerëzimit dhe do të vaz emet tokësore të tilla edhe në të ardhmen. Sist hanat dhe si ndryshojnë në përputhje me rret ëm në pajtim rrjedhojë mund të vlerësohen vet e përtejme, me kohën e tyre. Besimi në Zot, jeta dhe kaderi profetët, librat e shenjtë, engjëjt ndryshimi i mbeten të njëjtë, pavarësisht nga universale kohërave. Gjithashtu, standardet urimit dhe dhe të pandryshueshme të adh kohën dhe moralitetit kanë të bëjnë pak me ojmë fenë ose jetën tokësore. Prandaj, kur krahas et të kujtojmë Islamin me demokracinë, ne duh që zhvillohet që demokracia është një sistem dhe rishikohet vazhdimisht.

A

Besuar 11

Anisa Proda

Islami e konsideron një shoqëri të ndërtuar me individë të ndërgjegjshëm, të pajisur me vullnet të lirë dhe që kanë përgjegjësi për veten dhe të tjerët.

12

jo gjithashtu ndryshon në përputhje nuk bën dallime të bazuara në racën, me vendet dhe rrethanat ku është ngjyrën, moshën, nacionalitetin apo ushtruar. në veçoritë fizike. Profeti (paqja e Zotit Feja ka vendosur parime të qoftë mbi të) deklaronte: pandryshueshme në lidhje me besimin, Ju jeni të gjithë nga Ademi dhe Ademi adhurimin dhe moralitetin. Prandaj, është nga dheu. O robër të Zotit, jini vetëm aspektet kohore të Islamit vëllezër (dhe motra)! duhet të jenë të krahasueshme me Ata që kanë lindur më parë, që kanë më demokracinë. shumë pasuri ose pushtet se të tjerët, Qëllimi madhor dhe dimensionet e apo që bëjnë pjesë në familje ose në pandryshueshme të Islamit, kanë të grupe etnike të sigurta, nuk kanë ndonjë bëjnë me normat e tij, duke përcaktuar privilegj të natyrshëm për të sunduar të aspektet e ndryshueshme të jetës sonë. tjerët.

Islami nuk parashtron një formë të Islami gjithashtu miraton parimet sigurtë të pandryshueshme të qeverisjes themelore në vijim: ose të përpjekjeve për ta 1. Pushteti krijon përshtypjen e gabuar sikur e modeluar atë. Në vend të kësaj, vërteta mbështetet te fuqia. ai vendos parimet themelore që orientojnë një karakteristikë 2. Drejtësia dhe normat e ligjit janë thelbësore. të përgjithshme të qeverisjes, 3. Liria e besimit dhe e drejta e jetës, pasuria duke i lënë njerëzit të zgjedhin personale, riprodhimi dhe shëndeti (mendor modelin dhe formën e saj dhe fizik) nuk mund të dhunohen. në përputhje me kohën dhe 4. Jeta private dhe imuniteti individual duhet rrethanat. Nëse ne e shohim të jenë të paprekshëm. çështjen nga ky këndvështrim 5. Asnjë nuk mund të dënohet për një krim dhe e krahasojmë Islamin me pa prova ose të akuzohet dhe ndëshkohet për demokracinë moderne liberale krimet e dikujt tjetër. të ditëve të sotme, do të jemi 6. Një sistem këshillimor i qeverisjes është edhe më të aftë për ta kuptuar thelbësor. pozicionin e tyre në lidhje me respektin ndaj njëri-tjetrit.

Idetë demokratike vijnë nga kohët Të gjitha të drejtat kanë rëndësi të njëjtë e hershme. Demokracia moderne dhe të drejtat e individëve nuk mund të liberale lindi në Amerikë (1776) dhe me sakrifikohen për hir të shoqërisë. Islami Revolucionin Francez (1789-1799). Në e konsideron një shoqëri të ndërtuar me shoqëritë demokratike, popujt qeverisin individë të ndërgjegjshëm, të pajisur me vetveten duke kundërshtuar të jenë të vullnet të lirë dhe që kanë përgjegjësi drejtuar nga dikush më lart. Individi për veten dhe të tjerët. Islami shkon një ka përparësi mbi komunitetin në këtë hap më tutje duke shtuar një dimension model të sistemit politik, duke qenë i kozmik. Ai e vështron njerëzimin si lirë për të vendosur si ta jetojë jetën e “motorin” e historisë, në kundërshtim tij ose të saj. Megjithëse individualizmi me mënyrat fataliste të disa filozofive nuk është absolut. Njerëzit jetojnë një perëndimore të historisë të shekullit jetë më të mirë duke ekzistuar brenda XIX, siç janë materializmi dialektik një shoqërie dhe kjo kërkon që ata të dhe historik. Pikërisht si vullneti dhe korrigjojnë dhe kufizojnë liritë e tyre në qëndrimi i çdo individi përcakton përputhje me kriteret e jetës shoqërore. pasojat për jetën e tij ose të saj në këtë Profeti thotë që të gjithë njerëzit janë të botë dhe në botën e përtejme, progresi njëjtë, si dhëmbët e një krëhëri. Islami ose rënia e një shoqërie përcaktohet nga Nr 1 / Gusht 2009

vullneti, botëkuptimi dhe mënyra e jetës së banorëve të saj. Në Kur’an thuhet: Zoti nuk e ndryshon gjendjen e një populli, nëse ata nuk e ndryshojnë veten e tyre (lidhur me besimin, botëkuptimin dhe mënyrën e jetës)… (er-Rra’d, 13:11) Ky është tipari dhe fryma themelore e demokracisë, një ide që nuk bie në kundërshtim me asnjë parim islam.

Ashtu si i vlerëson Islami individët dhe shoqëritë si përgjegjës të fateve të tyre, popujt duhet të jenë përgjegjës për qeverisjen e vetes. Kur’ani i drejtohet shoqërisë me fraza të tilla, si: “O njerëz!” dhe “O besimtarë!” Detyrimet që përmbajnë sistemet demokratike moderne janë ato që Islami ka ngarkuar dhe rezervuar për shoqërinë, sipas rëndësisë, si “absolutisht të nevojshme, relativisht të nevojshme dhe të lavdërueshme për t’u zbatuar.”

Teksti i shenjtë përmban pasazhet e mëposhtme:

Më shkurt, Kur’ani u adresohet të tërë bashkësive dhe lë pothuajse të gjitha detyrat që janë vënë në sistemet demokratike moderne.

Njerëzit bashkëpunojnë me njëri-tjetrin duke i ndarë këto detyra dhe duke vënë themelet bazë për t’i zbatuar ato. Qeverisja është krijuar nga të gjithë këto elemente thelbësore. Prandaj Islami propozon një qeverisje të bazuar në një kontratë sociale.

Popujt zgjedhin administruesit dhe vendosin një këshill për të diskutuar çështjet e përbashkëta.

Përgjatë sundimit të katër kalifëve të parë, të të parit në veçanti (Ebu Bekër, 632-661), parimet themelore të qeverisjes të përmendura më lart - duke përfshirë edhe marrjen në konsideratë të vullnetit të popullit - qenë respektuar plotësisht.

Sistemi politik u transformua në një tjetër sistem pas vdekjes së Aliut, kalifit të katërt, m tërësisht”.

“O ju që keni besuar, futuni në isla për shkak të konflikteve (el-Bekare, 2:208) të brendshme dhe të është e duhur nga “Ecni në rrugën e Zotit me çfarë të kushteve të Ne ju kemi dhënë nga mirat që ju keni fituar dhe që përgjithshme në atë toka…” kohë. Ndryshe nga (el-Bekare, 2:267) kalifati, pushteti i të ëve amanetin të zot “Allahu ju urdhëron që t’u jepni sulltanatit kalonte on të gjykoni me të tyre dhe kur të gjykoni, ju urdhër përmes familjes së drejtë mes njerëzve…” sulltanit.

Ndonëse (en-Nisa, 4:58) zgjedhjet e lira nuk të hir të drejtë për “… vazhdimisht të jeni dëshmues ishin mbajtur për një eresit) vetvetes suaj, Allahut edhe nëse është kundër (int kohë të gjatë, shoqëria u rmve…” kundër prindërve ose kundër të afë përmbahej parimeve të (en-Nisa, 4:135) tjera që gjenden sot në r (ku anojnë nga paqja “Në qoftë se ata (armiqtë tuaj) thelbin e demokracive …” jeni në luftë), ano edhe ti nga ajo liberale. ) 8:61 (el-Enfal, Islami është një fe m ju sjell ndonjë lajm “… nëse ndonjë i papërgjegjshë përfshirëse e bazuar e s mo ë, ashtu që të (rreth të tjerëve), ju shqyrtojeni mir në besimin në një Zot tin…” godisni një popull pa e ditur realite si Krijuesi, Sunduesi ) 49:6 (el-Huxhurat, dhe i Gjithëdituri, i ë të luftojnë ndërmjet “Nëse dy grupe besimtarësh tentojn cili di gjithçka ndodh tyre, ju pajtojini ata…” rreth krijesave të (el-Huxhurat, 49:9) Tij. Kjo do të thotë

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

Detyrimet që përmbajnë sistemet demokratike moderne janë ato që Islami ka ngarkuar dhe rezervuar për shoqërinë, sipas rëndësisë, si “absolutisht të nevojshme, relativisht të nevojshme dhe të lavdërueshme për t’u zbatuar.”

13

Një musliman është, në të njëjtën kohë, një ndjekës besnik i Abrahamit, Moisiut dhe Davidit dhe i të gjithë profetëve të tjerë. Ky besim shpjegon pse të krishterët dhe hebrenjtë u gëzohen të drejtave të tyre fetare që burojnë nga sundimi i qeverisjeve Islame përgjatë historisë.

14

se mbarë gjithësia i bindet ligjeve të vendosura nga Zoti. Gjithçka në univers i bindet Atij. Edhe një person që refuzon të besojë në Zot ose që ndjek një fe tjetër, ka për të qenë mysliman me detyrim ngase ekzistenca fizike është e interesuar për këtë. E tërë jeta jonë, nga faza embrionale deri tek tretja dhe kthimi i trupit në hi pas vdekjes, çdo ind i muskujve dhe çdo gjymtyrë e trupit ndjek rrjedhën e caktuar nga ligjet e Zotit. Zoti e ka shpallur në Kur’an si dhe i ka shpallur profetit të Tij emrat dhe cilësitë e Tij, ndaj dhe çdo besimtar është i njohur mbi atributet që i takojnë vetëm madhështisë së Tij. Kjo e drejton njerëzimin që ta shohë gjithçka si mall të të njëjtit Zot, të Cilit ata vetë i përkasin dhe, për pasojë, duke mos vlerësuar asgjë në univers si të huaj. Pëlqimi, dashuria dhe thirrja e Tij nuk kufizohen në popujt e një race, ngjyre apo etnie të veçantë. Profeti (paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të) e përmbledh këtë me porosinë: “O robër të Zotit, jini vëllezër (dhe motra)!” Një aspekt i veçantë, por po aq i rëndësishëm është që Islami i njeh të gjitha fetë që kanë ardhur para tij. Ai i pranon që të gjithë profetët dhe librat e shenjtë që u dërguan për popuj të ndryshëm në epoka të ndryshme të historisë. Jo vetëm i pranon, por gjithashtu e vlerëson besimin tek ato, si një parim thelbësor për të qenit musliman. Në këtë mënyrë, Islami pohon unitetin thelbësor të të gjitha feve. Një musliman është, në të njëjtën kohë, një ndjekës besnik i Abrahamit, Moisiut dhe Davidit dhe i të gjithë profetëve të tjerë. Ky besim shpjegon pse të krishterët dhe hebrenjtë u gëzohen të

drejtave të tyre fetare që burojnë nga sundimi i qeverisjeve Islame përgjatë historisë. Sistemi shoqëror Islam kërkon të formojë një shoqëri të virtytshme dhe si rrjedhim të fitojë pëlqimin e Zotit. Ai njeh të drejtën dhe jo forcën në themel të jetës shoqërore. Armiqësia është e papranueshme. Marrëdhëniet duhet të bazohen në besim, dashuri, respekt reciprok, ndihmë dhe në mirëkuptim, në vend të konflikteve dhe kërkimit të interesave personale. Edukimi shoqëror i nxit njerëzit të jenë në kërkim të idealeve të larta, të përpiqen për t’u përsosur, dhe jo vetëm të vrapojnë pas dëshirave të tyre. Thirrjet e mbështetura në bashkimin dhe ndershmërinë, sjellin ndihmë të ndërsjelltë, solidaritet dhe besimi siguron vëllazërinë. Duke inkurajuar shpirtin të arrijë përsosmërinë, sjellim lumturinë në të dy botët. Demokracia ka përparuar së bashku me kohën. Ashtu siç ajo ka përshkuar stade të ndryshme në të kaluarën, do të vazhdojë të evoluojë dhe përmirësohet në të ardhmen. Gjatë rrugës, ajo do të jetë shndërruar në një sistem më të drejtë dhe human, bazuar në drejtësinë dhe realitetin. Nëse krijesat njerëzore janë konsideruar si një e tërë, pa shpërfillur dimensionin dhe nevojat shpirtërore të ekzistencës së tyre dhe pa harruar që jeta njerëzore nuk është e kufizuar me këtë jetë të vdekshme dhe që të gjithë njerëzit lakmojnë amshimin, demokracia mund të arrijë kulmin e përsosmërisë dhe të sjellë edhe më shumë lumturi për njerëzimin. Parimet islame të barazisë, tolerancës dhe drejtësisë mund ta ndihmojnë atë për ta arritur këtë.

Nr 1 / Gusht 2009

Profetët ee Islamit Islamit Profetët të përmendur përmendur në në Kur’an Kur’an të Ademi Idrizi Nuhu Hudi Salihu Luti Ibrahimi Ismaili Is’haku Jakubi Jusufi Shuaibi Ejubi Dhulkifi Musai Haruni Daudi Sulejmani Iliasi Ejesa Junusi Zakaria Jahja Isai Muhamedi

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

Zoti

Zoti

është Një

Një

Thuaj: “Ne i kemi besuar Allahut edhe asaj që na u zbrit neve, edhe asaj që i është zbritur Ibrahimit, Ismailit, Is’hakut, Jakubit dhe pasardhësve, edhe asaj që i është dhënë Musait dhe Isait, edhe asaj që i është zbritur të gjithë pejgamberëve nga Zoti i tyre. Ne nuk bëjmë kurrfarë dallimi në mes tyre dhe ne vetëm atij i jemi dorëzuar” (Ali Imran, ajeti 84) 15

Njëherësh

bota duket sikur lindi, gjithçka, çdo gjë u

nënshtrua për njerëzimin.

Siç e mësuam të gjithë, ajo lindi shumë kohë më parë, atëherë kur vetë Zoti vendosi të ishte e tillë.

Ndaj, sado të pretendojnë të jenë prej atyre që s’duan të dinë se ç’ndodhi shekuj e shekuj më parë, shpresojmë të ketë të tjerë që duan të njohin relatën e pakundërshtueshme që na njeh me historinë e krijimit dhe qëllimit të jetëve tona.

“

nga Mimoza Cota

K

jo do njihej, nëse do ecnim për pak kohë e të lexonim mbi realitetin e fesë islame, e cila nuk ka lënë detaj të jetës sonë pa shpjeguar, duke na bërë jetën më të lehtë.

Feja islame është ajo fe me të cilën u dërgua profeti i fundit, Muhamedi (paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të) dhe me të cilën Zoti i vulosi të gjitha fetë, e plotësoi atë për krijesat e Tij, plotësoi me të Mirësinë e Tij ndaj tyre dhe zgjodhi për ta islamin.

Në Kur’an thuhet në suren Maide, ajeti 3: “Sot përsosa

16

për ju fenë tuaj, plotësova ndaj jush dhuntinë Time, zgjodha për ju islamin fe.”

Krijuesi i Gjithësisë duke iu drejtuar profetit të fundit thotë: “Thuaj: O ju njerëz!

Unë jam i dërguari i Zotit për të gjithë ju, i cili është Sunduesi i qiejve dhe i tokës, nuk ka të adhuruar tjetër përveç Tij. Ai është që jep jetë dhe vdekje, pra besoni Krijuesin dhe në atë çfarë thotë i dërguari i Tij, i cili beson Zotin dhe fjalën e Tij, ndiqeni atë që të udhëzoheni.” - Araf, ajeti:158 Besimi në Profetin

Muhamed do të thotë, jo ta adhurojmë atë si njeri, por të besojmë me sinqeritet në atë gjë që i ka ardhur (zbritur), duke e pranuar, duke e pohuar dhe duke e zbatuar çfarë na urdhëron.

Ndodh që kur dikush ndesh në rrugë apo kudo tjetër, besimtarë të fesë islame, menjëherë e lidh këtë në mendje me paraqitjen e tyre, si dhe me namazin (faljen), e cila është një nga adhurimet më të përhapura, më të njohura dhe gjithashtu më i rëndësishmi për një mysliman.

Nr 1 / Gusht 2009

Por, duhet të dimë se islami ngrihet mbi pesë shtylla: Kjo transmetohet nga Muhamedi (paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të) kur thotë: «Islami ngrihet mbi 5 shtylla» 

   

1. Të njësohet Krijuesi në adhurim, të mos adhurohet askush përveç Tij dhe të besohet se profeti Muhamed është i dërguari i Tij (njohur ndryshe kjo si “DËSHMIA”) 2. Falja e namazit 3. Dhënia e zekatit 4. Agjërimi i ramazanit 5. Haxhi

1

ÇFARË PËRFITOJMË NGA: DËSHMIA? Çlirimin e zemrës dhe shpirtit nga varësia prej krijesave dhe mospasimi i të dërguarve të rremë.

2

Zotit, duke u penguar nga ato gjëra që e prishin agjërimin e ditës së Ramazanit nga agimi deri në perëndim të diellit, nga ku përfitojmë stërvitjen e vetes për lënien e gjërave të dashura, duke kërkuar e pretenduar kënaqësinë e Zotit.

të sillet me krijesat me drejtësi e me sinqeritet, sepse çështjet e fesë përmirësohen me përmirësimin e këtyre bazave të fesë, duke brumosur një shoqëri solide për t’u bërë ballë sfidave të jetës.

FALJA E NAMAZIT? Është adhurimi i Zotit të Lartësuar në HAXHI? mënyrën dhe kohën e caktuar, Është adhurimi i Zotit nga ku përfitojmë qetësimin e duke pasur për qëllim shpirtit, çlirimin e zemrës nga vizitën e shtëpisë së shenjtë përulja ndaj krijesave.

“Kabën” dhe duke kryer rregullat e haxhit, nga ku DHËNIA E përfitojmë stërvitjen e vetes ZEKATIT? e të shpirtit duke sakrifikuar Është adhurim ndaj dhe një pjesë të pasurisë Zotit, duke dhënë një pjesë për t’iu bindur Krijuesit të të pasurisë, është ndihmë Gjithësisë . e plotësim i nevojave të Këto përfitime të përmendura, nevojtarëve dhe pastrim i por edhe shumë e shumë shpirtit nga morali i ulët të tjera të papërmendura i kopracisë për atë që e të studiuara edhe nga ana dhuron. shkencore e bëjnë këtë popull të pastër e të kulluar, e bëjnë AGJËRIMI I RAMAZANIT Është adhurimi ndaj

5

3 4

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

17

Përreth një boshti

EuroIslami Menjëherë pas aktit të 11 shtatorit,edhe pse shumica e mediave ishin fokusuar në deklarata ekstreme të cilat thirrnin në betejë të armatosur kundër Amerikës, shumica dërmuese e muslimanëve të Europës e shohin fenë e tyre si të moderuar. Një hulumtim i bërë nga agjencia MORI për Eastern Eye,gazetën më të shitur britanike për Azinë, tregon se 87% e myslimanëve të anketuar janë loyal të Britanisë, edhe pse 64% nga ata kundërshtojnë sulmin mbi Afganistanin të udhëhequr nga SHBA-të. (Time Magazine) Këta njerëz dhe mijëra të tjerë si ata po ndërtojnë një model të Islamit, të tillë që synon të pajtojë parimet themelore të besimit siç është për shembull drejtësia shoqërore dhe nënshtrimi ndaj vullnetit të Zotit, me realitetet e jetës bashkëkohore europiane. Ky është një vështrim sociologjik e jo burimor islamik. Duhet thënë se ka ngjarë një përzierje e vlerave fetare me ato kulturore dhe tradicionale të popujve të ndryshëm myslimanë, gjë që në të ardhmen është identifikuar si “islame”, Prandaj shtrohet nevoja e njohjes më të mirë të Islamit. Gjithashtu këtë nevojë e

18

bën më urgjente edhe kërkesa që Islami të sigurojë alternativë për probleme dhe sfida të kohës dhe rrethanave të reja.

Sidoqoftë, për shumë myslimanë europianë, tani është koha që ata Islamin ta ripërkufizojnë në kontekst të identiteteve të tyre si besimtarë të cilët kanë lindur dhe janë rritur në Europë.

Rezultati i kësaj është (thënë kushtimisht) njëfarë euroislami, fe e bazuar në Kur’an, me ndalesat që njihen tashmë, dhe gjithsesi e pasuruar me vlera si ato të tolerancës, demokracisë dhe lirisë civile. Ky vizion i ri do të mundësonte që të ndikojnë edhe në botën, të cilën gjyshërit e këtyre europianëve të rinj e kanë lënë mbrapa.

Meqë u përmendën këto vlera si toleranca, demokracia dhe liria civile, atëherë është e nevojshme një sqarim i shkurtër se çfarë qëndrimi ka Islami në lidhje me to. Vetë Islami tradicional është pothuajse njëlloj tolerant. Sa i përket komuniteteve ato gjithmonë kanë gëzuar liri dhe autonomi të madhe gjuhësore dhe kulturore etj. Në sistemet e qeverive islamike, si për shembull në Perandorinë Osmane, ekzistojnë parime të sakta sa i përket përkufizimit

Nr 1 / Gusht 2009

të demokracisë, por gjithashtu edhe thënie sikur: “Demokracia asnjëherë nuk është arritja e fundit. Ajo është thirrje për përpjekje të palodhshme” – John. F. Kennedy Shumë perëndimorë nuk janë të sigurtë se çfarë paraqet në tërësi demokracia; dinë se kjo është në zhvillim e sipër dhe se është një gjë e ndryshueshme. Sido që të jetë, rregullimet e ndryshme shtetërore demokratike do të kishin qenë shembujt më të volitshëm për ndryshime progresive në sistemet e shteteve me shumicë myslimane, por në përputhshmëri të plotë me vlerat islame dhe me kushtetutë të bazuar në Kur’an.

Përpilimi i një plani të përbashkët në këtë çështje – pra, themelimit të “euroislamit”–nuk është gjë e lehtë. Disa zëra myslimanë flasin se komunitetet islame tregojnë lakueshmëri. “Islami klasik ka zhvilluar një teologji për një fe shumicë sovrane në vendin e saj”, -thotë Soheib Bencheikh, myftiu i Marseilles.

“Nuk kemi teologji për t’iu përgjigjur pozitës tonë si pakicë në një realitet laik. Na duhet një mënyrë thirrjeje e re për të sjellë besimin islam afër këtyre kontureve të këtij realiteti të ri.”

Po ama s’do të thotë që s’ka, sepse mosdija s’do të thotë mosekzistencë.

Për shembull, propozojnë një liri në kodin tradicional të martesës. Çfarë nënkuptohet me këtë? Fjala është për çlirimin nga traditat dhe imponimet që u bëhen të rinjve myslimanë atje për t’u martuar vetëm me ata të vendit nga e kanë origjinën si dhe tradita të ngjashme. Fjala këtu është për traditat dhe praktikat e myslimanëve që nuk do të thotë se janë tërësisht islame, ndonëse prirja e një pjese të myslimanëve në Perëndim është që të martohen, për motive fetare e jo për prejardhje. Mund të hasim disa kombinime marramendëse për ne, si: somali-boshnjak, egjyptianmalajzez, shqiptar-australian, afrikankinez, etj. (Intervistat janë marrë nga Time Magazine)

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

Shumë çështje që kanë të bëjnë me sjelljen njerëzore feja Islame ia ka lënë përshtatjes. Besimet thelbësore të Islamit mbeten të pandërrueshme, por kompromisi me traditat lokale përgjatë viteve ka qenë normë. Tani që Islami është pranuar si pjesë përbërëse e kulturës europiane, europianët e të gjitha feve mund të mësohen të pranojnë lakueshmërinë dhe tolerancën e nevojshme për përparim.

Për të parën herë në historinë e tyre 14-shekullore myslimanët po jetojnë si pakicë në shoqëri laike. Disa thonë se ekziston një pikëpamje sipas së cilës myslimanët kurrë nuk do të mund të praktikojnë fenë e tyre plotësisht në vendet jo myslimane, kështu që nuk duhet të jetojnë atje. Por, gjenerata e parë dhe e dytë e myslimanëve të Europës shpejt e zbuluan se ky supozim nuk ishte i vërtetë. Koncept i ri i referohet çdo vendi ku myslimanët mund të praktikojnë fenë e tyre dhe të jetojnë sipas normave të fesë së tyre. Njëri nga përkrahësit dhe shpjeguesit më tipik të këtij mendimi shprehet: “Si mysliman, ndihem si në shtëpinë time kudo që jamisigurt dhe kudo që ligji mbron lirinë e besimit dhe të praktikimit të ritualeve fetare. Në këtë ambient të ri, detyra ime

“Demokracia asnjëherë nuk është arritja e fundit. Ajo është thirrje për përpjekje të palodhshme”

Xhamia e Romës

19

është të sjellë prova për mesazhin e besimit tim”.

Myslimanët europianë nuk ndryshojnë nga myslimanët e tjerë kur bëhet fjalë për themelet e Fesë, por sipas Dilwar Hussain, hulumtues në Islamic Foundation në Leicester, të parët janë “më shumë fleksibël, më të informuar për shoqërinë e gjerë dhe kanë qëndrime më vëllazërore.” Hussain thotë se qëndrimet vëllazërore të Eyropës po i shtyjnë besimtarët të ndihen të sigurtë për besimin e tyre. Myslimanët e rinj po u kthehen teksteve fetare dhe po pyesin: Ajo që bënin prindërit e mi, a është në të vërtetë pjesë e fesë sime apo pjesë e traditës së tyre kulturore? Dallimi i fesë nga kultura është shumë e rëndësishme.

Kornizat kulturore mund të çojnë në interpretim të caktuar të teksteve fetare. Kurdo që kornizat kulturore ndryshojnë ato interpretime natyrisht do të ndryshojnë.”

Lhaj Thami Breze, kryetari i Bashkimit të organizatave islamike të Francës thotë: “Ne po krijojmë mënyrën e mesme dhe të drejtë të praktikimit të Islamit.”

Për Jakub Mahi, 36 vjeçar, imam marokien i cili jeton në Belgjikë, adaptimi i Islamit rrethanave të reja ka qenë boshti i zhvillimit të kësaj feje. Ai Sheriatin e koncepton si mënyrë jetese e paraparë nga Zoti për njerëzimin, për të cilin ai thotë se shumë vende e kanë shndërruar në kod penal edhe pse shumë pak përqind e Kur’anit përmban ligjet penale.

“Kur e bartim atë në jetën e përditshme europiane”,vazhdon Mahi, “shohim që Sheriati nuk do të thotë vrasje, gurëzim apo këputje e dorës së vjedhësit para se të sqarojë e të përkujtojë mirë njerëzit se e keqja nuk duhet përkrahur dhe se

Xhamia e Romës, brenda

20

duhet ndihmuar gjithnjë në të mirë. Ai është dhuratë shpirtërore e shumë gjërave që ne gëzojmë në Europë: parimet e demokracisë, sundimi i ligjit, liria e shprehjes etj.”

Ky interpretim e bën ligjin mysliman të pajtueshëm me atë perëndimor shekullarist në disa aspekte. Pra, Mahi përkrah doktrinën e “qytetarisë shpirtërore” në të cilën myslimanët “respektojnë ligjet (e shtetit laik), por mundohen t’u japin shtytje shpirtërore të gjitha gjërave që bëjnë.”

Në Europë, myslimanët duhet të ballafaqohen me probleme shoqërore si euthanazia (vdekje e lehtë me vetëvullnet), aborti dhe seksualiteti, që janë të shtypura në shumë vende islamike. Islami ka qëndrim të qartë për këto gjëra, por kultura perëndimore i shtron ato për diskutim dhe myslimanët në Perëndim deshën apo nuk deshën duhet të merren me to dhe të zhvillojnë debate në baza sheriati lidhur me to, për dallim nga shumë vende myslimane në të cilat këto çështje merren si tabu dhe askush nuk flet e as nuk i përmend ato të paktën me aq sa kemi ne dijeni.

Myslimanët në Perëndim po ballafaqohen me sfida me të cilat nuk janë ballafaqar më parë ata dhe as sot nuk ballafaqohen muslimanët në vendet islame, apo më drejt në vendet me shumicë muslimane. Në asnjë vend nuk është ky ballafaqim mëishprehur se sa në të drejtat që kërkojnë gratë. Para së gjithash, fjala e pejgamberit Muhammed e shekullit VII dukshëm e përmirësoi gjendjen e tyre, duke ndaluar praktikën e atëhershme të mbytjes së foshnjave femra dhe duke bërë edukimin e femrave detyrë të shenjtë. “Nuk është feja qëilë femrat mbrapa, por kultura dhe meshkujt pa kulturë”- thotë Fatma Amir, kryetarja e Edukimit dhe Marrëdhënieve Ndërfetare në Central Mosque të Londrës. “Femrave u bie obligimi të organizohen dhe të mos pranojnë çfarëdo që komunitetet e tyre u thonë të bëjnë, pa pasur argument mbi të” Nr 1 / Gusht 2009

Një fushë ku edhe femrat edhe meshkujt po kërkojnë të drejtat e tyre më fuqishëm është martesa. Në Britani, një numërishtuarivajzave muslimane nuk pranojnë të martohen me ndërmjetësi.

Gjithashtu edhe në Francë, gjenerata e re po ndeshet me prindërit e tyre të cilët gjithmonë supozonin se fëmijët e tyre do të martohen me dikë nga fshatiityre në Marok apo Algjeri. “Ne dëshirojmë të zgjedhim personat me të cilët duam të martohemi.”, thotë Fuad Imraine, icili udhëheq Qendrën kulturore Tawheed në periferi të Parisit. Ai shton: “Nuk është me rëndësi se çfarë ngjyre të lëkurës kemi përderisa jemi të së njëjtës fe.” Është me rëndësi të thuhet se ndërgjegjësimi i myslimaneve për të zgjedhur vetë bashkëshortin nuk është rezultat i liberalizmit perëndimor, por i Islamit burimor i cili siguron të drejtat më të mëdha individuale dhe intelektuale, që tani mungojnë në disa prej shteteve me shumicë myslimane.

Kjo gjeneratë është rritur duke e parë Europën si shtëpi edhe pse ajo shpeshherë u është dukur jo mikpritëse.

Në Francë nxënëset janë dëbuar nga shkolla për shkak të veshjes së hixhabit (mbulesës islame), ndërsa në komunitetet myslimane në Britani, siç është ai në Lutopn, numri i myslimanëve të papunësuar është dyfish në krahasim me atë të bashkëqytetarëve të tjerë të tyre. Por, për këtë gjeneratë të re të jesh mysliman dhe europian do të thotë se besimi/feja është bërë më parë çështje e zgjedhjes individuale se sa detyrim shoqëror.

“Problemet strikte fetare po margjinalizohen”, thotë Hakim ElGhissassi, botuesi “La Médina” të Francës, duke folur për praninë e madhe të xhamive dhe për arsimimin fetar.

“Sot të rinjtë myslimanë janë më shumë të interesuar për zgjidhjen e çështjeve shoqërore me të cilat ballafaqohen: punësimi, barazia në tregun e punës, pjesëmarrja politike dhe mënyra se si

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

mësohet historia në shkolla. Myslimanët duan që ta bëjnë zërin e tyre më të dëgjuar në këto çështje. Ata duan që të marrin pjesë në qeveri në nivel lokal, kombëtar dhe europian.”

Megjithatë, tani për tani pjesëmarrja politike e myslimanëve është e vogël. Hollanda me 800.000 myslimanë ka shtatë deputetë myslimanë, Britania ka vetëm dy dhe Franca asnjë. Sidoqoftë, njerëz si Bassam Tibi, profesori i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Göttingen-it i cili shpiku termin euroislami, insiston se integrimi i myslimanëve të Europës varet nga miratimi i një forme të Islamit i cili di si të jetojë me rrethanat kudo që serviret si bie fjala pluralizmin,tolerancën, ndarjen e kishës dhe shtetit, shoqërinë civile demokratike dhe të drejtat njerëzore.

Në Britani me këtë pikëpamje pajtohet edhe shkrimtari dhe kritiku Ziauddin Sardar i cili ka ardhur në këtë shtet si fëmijë me prindërit e tij pakistanezë në vitin 1960. “Nëse ekzistojnë ndryshime sociologjike atëherë do të ketë edhe ndryshime teologjike”, thotë ai.

Në Islam ligji dhe etika janë një gjë. Po qe se ndryshon etikën ndryshon ligjin.

Ky interpretim i ri vërehet në vende të ndryshme. Ndonëse jomyslimanët e shohin Islamin si njëbllokësh, feja në fjalë karakterizohet me diversitet. Me rreth një miliardë besimtarë të shpërndarë në të gjitha kontinentet si dhe me ndarjen e traditës sunnite dhe shiite, komuniteti mysliman (apo ummah) për shumë kohë më tepër ka qenë bazë e fortë e drejtësisë. Kështu është edhe në Europë, ku myslimanët janë të ndarë për nga shteti ku jetojnë si dhe për nga shteti prej nga vijnë. “Problemet me të cilat myslimanët po ballafaqohen këtu, ndikohen shumë nga institucionet shtetërore ku ata jetojnë.”,-thotë Farhad Khosrokhvar, profesor në Shkollën e Parisit për studime Posdiplomike në Shkenca

Për Islamin, si për cilëndo qoftë shoqëri, moderniteti është sfidë.”

21

Pika fillestare e kalendarit mysliman nuk është viti i lindjes së Muhammedit, por viti kur Profeti (paqja dhe bekimiiZotit qoftë mbi të) i dërgoi ithtarët e tij nga vendlindja në Mekë për të formuar komunitetin e ri në Medinë.

“Themeli e civilizimit islam është ndërtuar në diasporë, në migrimin nga Mekka në Medinë.”- thotë shkrimtari britanik Sardar.

22

Shoqërore. “Por, ndikimi i demokracisë dhe tolerancës fetare po shkakton takim të mendjeve.”

Idetë e myslimanëve të perëndimit mund të shpërndahen në tërë botën myslimane. Për Zaki Badawi, kryetari i Këshillit të Imamëve dhe Xhamive në Britani, myslimanët në Perëndim po ndihmojnë t’u japin përgjigje pyetjeve që e kanë ndjekur Islamin në shekullin e kaluar, se si të pajtojmë traditën dhe me të sotmen.

“Për Islamin, si për cilëndo qoftë shoqëri, moderniteti është sfidë.” thotë Badawi. Ndonëse kjo sfidë më thekshëm është ndjerë në shtetet më të zhvilluara islame, intelektualët në këto vende nuk kanë lirinë të analizojnë problemin dhe të gjejnë zgjedhje të dobishme.

“Tensionimit ndërmjet Islamit dhe modernitetit do t’i jepet përgjigje nga mendimtarët në Perëndim,” thotë Badawi, “dhe do të bartet te shtetet tona autoktone.” Nuk mund të përgjithësohet dhe të thuhet ‘modernizimi është i mirë’ apo ‘modernizimi është i keq’.

Modernizmi ka sjellë shumë e shumë të mira praktike, por edhe ka futur botën në probleme. Badawi është i qartë: “Myslimanët në Perëndim janë më të prekur nga sfida e modernitetit dhe shumë më të motivuar se sa ata në Lindje për t’i sfiduar atij, prandaj më shumë ka gjasa që, të nxitur nga sfidat e mëdha dhe urgjente të modernitetit, të japin ata përgjigje për shumë gjëra, për dallim nga bashkëbesimtarët e tyre në Lindje, të cilët janë më pak të ngacmuar

nga moderniteti, sepse nevoja e mëson dhe e shtyn njeriun.”

Simbolikisht dhe historikisht do të jetë e përshtatshme në qoftë se reforma e madhe e Islamit vjen nga diaspora në Perëndim. Në fund të fundit, pika fillestare e kalendarit mysliman nuk është viti i lindjes së Muhammedit, por viti kur Profeti (paqja dhe bekimi i Zotit qoftë mbi të) i dërgoi ithtarët e tij nga vendlindja në Mekë për të formuar komunitetin e ri në Medinë. “Themeli e civilizimit islam është ndërtuar në diasporë, në migrimin nga Mekka në Medinë.”- thotë shkrimtari britanik Sardar. Këtu qëndron rëndësia e diasporës: të krijojë një traditë vërtetë të moderuar për të ardhmen.

Por, ndoshta mund të pritet që reformat të ngjajnë në diasporë larg presioneve, inercisë, plogështisë,frikës nga ndryshimi dhe të rejat në atdhe, faktorë këta që stopojnë dhe pengojnë.

Por, paralelisht ekziston edhe një kundër efekti i diasporës: asimilimi.

Në të vërtetë, një numër i madh i myslimanëve emigrues në Perëndim janë në rrugë për t’u asimiluar. Në fakt udhëtimi apo jetesa në perëndim nuk do të thotë të jetosh si ata që shikon e me të cilët jeton atje, nëse ata nuk duan të njohin veten e tyre dhe Krijuesin e tyre, të njohin të tjerët dhe të drejtat e tyre të fjalës, lirisë, besimit etj. Përse të mos bëhen ata besimtarë se sa të bëheshim ne si ata ndoshta laikët më të urryer të “modernitetit”???

Nr 1 / Gusht 2009

Intervistuar nga Albana Muja

fëmijë. e martuar me një , në ra Ti në r e Këshillit du lin a: juriste, eksperte nc ie er sp ek e dh nd Profesioni rëndësishme në ve të e ev on ci la is gj ore e disa le lizimin. Bashkëaut ra nt ce de r pë ës të Europ mtare qe një risi rolit të grave besi i dhe jashtë vendit. i im si nç La r dhe në Europë, teknike për po i, ne ër pu ip e hq up S gr në në m jo vetë aqësimit Kam marrë pjesë Institucionale, në tërësinë e përf ën m ur or ek ef pr R r pa pë e si ë , m e te . projekt - ligje r administratën të gruas besimtare t pë ni io ji is lig m e , dh ën ja me ut Kushtet e punës për në të bashkëpuno si in që up na gr kë në ta l, pa vi teve fetare isë Unë nënpunësin ci uese të komunite ve midis Qever ës je aq sh rf ve pë rë ë ar at m gr e çantë hartimin tradicionale lënë mbresë të ve në ve ka te t la ite ci un të om e, K ar shqipt htë për shqiptare dhe këpunëtore e ngus 000 kam qenë sh -2 ba 98 jë 19 N t te ë. vi un j. ë k shqiptare. N ence ka qenë Zn e Krizës te er e nf es ko hu j sa ax kë en m e ye in kr realizim Gruas këshilltare dhe e Departamentit të Konsulente në e . ar te et vi ry K o i, at aç M në iptar. Znj. it Iris së Kosovës tit Mysliman Shq re të Migracion ite ta bë un m om ko K ër ë nd an pr n ve të organizatë uese të Komunitete europiane në e ës av aq rf gr pë të ë tit at je gr rr e e Iris dh mtare në (IOM). Anëtare ësuan gruan besi aq rf pë , re ta fe ra in. karrierë. rteta që ato mbart Europiane tje e vë av të ik e lit a rt Po la të të tit ë vlerat m dashuri Presidente e Institu e ligjore pranë lën e bëmë me ci nt le të su në on K pu . ë al nj on e aj Isht pah vlerat për Zhvillim R për të nxjerrë në im ht us rk pë e j. dhe et dh j.

ISSAT et ë grua besimtare nj ur dhe shumë rt sh je ba ng m e që në a qe et e vërt rditshme Karriera ime ka tim profesional sin në jetën e pë in ha im o at rm fo që r e pë av e te id sf e rëndësishm le dhe si pjesë teje e kolegët e na M io ë. es is of ër pr m e sh dh gj e je familjar dhe rritjen e përg shqiptare. onike dhe për rm ha ë um hme e shoqërisë sh is ës e rt nd po rë ra m ka e, i m kontributin më të tës sim je p je e e re ta hm is m si ës be nd rë Një grua atore e mua janë pjesë e jetri jo vetëm ke qenë një eduk i-t du ër ë nj is a ër ng oq n ri sh ar të m e vyer vetëm, duke pasi japim dhe por dhe njerëzor mijët e saj, por jo , fë le r na pë io ur es dh of lo pr mit pa e shkëmbim plotë. urisë dhe sakrifiki e sh qe da e do k in el nu i od ër m dhënë nevojë. pa të cilat një shoq ia jonë ka shumë m ajo shqiptare, ër të ve oq sh jo e lin dh ci e të tm r ell pë Shoqëria e so ntributin e saj mbj r qëllimet ko e pë m i re on ta rm m si ha be Një grua rçarje duhet të jetë në likt, paqe e jo pë të paqes dhe nf on ko si jo nk e fu dh i në ur a në kaos dhe pa dash e përbashkët do të përfshinim r. Secili nga ne ro ne të t bo la ci rë të ba m pa ërie stabilitetit tese. ërëse e kësaj shoq rb pë ë es pj ë ashpërsi bashkëje ht është i ës , dallim j. sa in e tare në shoqëri m im si on be si s nk fu ua gr në i ar i ol R ueshëm. duke kontribu dhe i pazëvendës m hë is . ës re nd ta rë m si nojmë Gratë be l detyrë të bashkëpu de na e ëv ith gj të Ne shërbim të që unë drejtoj ka duke respektuar njëri-tjetrin në ti itu st In 08 20 Në vitin ë të isë tonë. jdestarinë e lart ku n në vendit dhe shoqër ar simtare zu ni pi orga To ir am B rshëndes gratë be .Dr. pë of Pr t’i , in ës st lik ra ub ej gj ep R në në Presidentit të uniteteve U rmoni dhe gëzim om ha K t, të de ën ve sh rë re oj K ur e dhe t’u dhe mbështetjen re konferencën ta ip hq S re et e tyre. ta fe Tradicionale re në familj ta im es B ve ra G i i kombëtare “Rol Shoqëri”.

, i r u D a n o b l a V

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

23

Jeta ime e varur

Rrëfim zemre

në një fije peri…

Përse…?

Ne jemi njerëz dhe si rrjedhojë e lejojmë veten që të përfshihemi nga vorbulla e jetës duke ia lënë historinë librave dhe historianëve. Por si ndodh, kur ajo ka të bëjë me rrënjët e tua, me gjakun dhe mishin tënd, a mundesh vallë ta quash histori?!!!

Unë nuk e di nëse kam një histori interesante për t’ju treguar, por po mundohem t’ju bëj pjesë të dhimbjes sime. Vërtetë nuk do t’ju lë pa gjumë, por pas kësaj nuk do të mund të thoni: “Unë këtë nuk e kam dëgjuar kurrë.„ Unë quhem Selma. Nuk jam turke, por shqiptare. Shqiptare nga një tokë në të cilën në 1939 nuk ra shi, por përsëri toka u la me gjak dhe lot. Lot dhimbjeje, vuajtje dëshpërimi, humbjeje, trishtimi.

Humbje. Një humbje shumëplanëshe. Ne humbëm tokën, pasurinë, vitet, por për më tepër shumë nga ne humbën jetën. Po jetën, atë që sot asnjë konventë, dekret, apo konferencë nuk mundet ta kthejë kurrë pas.

E di, nuk po e kuptoni atë që po them, por nëse do t’ju thoja fjalën “Çamëri” a do të ishte gjithçka më e qartë për ju? A do t’ju vijnë ndërmend fjalët që thashë më sipër?

A do të ishte pak më e qartë se tani ende pa folur ju e dini përse do të flas.

Unë jam çame dhe kuptohet që këtë e kam për nder.

Po nis t’ju tregoj historinë time që të jeni edhe ju krenar për Çamërinë time.

Më kujtohet si tani, sikur ta kisha atë skenë para syve, ndonëse isha vetëm 5 vjeçe. Po hanim bukë në tokë shtruar me rrogoz; unë, nëna vëllai dhe dy motrat e mëdha. Për një çast, pa e kuptuar as vetë, ushqimi u shpërnda kudo dhe unë me sytë e zgurdulluar shihja familjen time të ulur në tokë me duar pas koke. Doja të rendja te nëna, por një shtrëngim i fortë më kishte bllokuar krahun. Ishte një ushtar me një fytyrë, oh çfarë fytyre! Ajo vetëm fytyrë nuk ishte. Ishte një kafshë që se di se ku e kishte vjedhur imazhin njerëzor. U mundova të lirohesha, por nëna ma bëri me shenjë të ulem, të rri në qetësi dhe të hesht. Të heshtja unë që nuk kisha heshtur kurrë.

Nënën dhe dy motrat e mëdha, i çuan në një dhomë tjetër dhe i torturuan për orë të tëra.

Kur më lanë të shkoj te ajo, vetëm klitha, as që munda ta njoh.

Në fyt m’u bë një lëmsh. As vetë s’e di se si. Di vetëm që u nisa me vrull drejt ushtarit dhe përfundova pa ndjenja në dysheme.

Mundohesha të hapja sytë, por ç’të shihja, kishte aguar. Fillova të thërrisja nënën si e çmendur, por asnjë zë.

A t’i kishin marrë me vete vallë?

Dola në oborr dhe gjeta aty, o jo..., po... Unë gjeta aty vëllain tim, zemrën time, yllin tim të lidhur dhe të vrarë. Nëna dhe motrat ishin ulur te këmbët e tij duke qarë. Jo, ti nuk kishe vdekur im vëlla, jo, ti ishe aq i bukur, aq i ri, aq...

E pyeta nënën për atë që po ndodhte. Përse të na ndodhte kështu vallë?!

24

Nr 1 / Gusht 2009

Ne jemi mysmilanë, po po, ne jemi myslimanë dhe kjo tokë qenka e tyre?! Po si e tyre, kur për të ka vdekur gjyshi im dhe gjyshi i tij dhe ja tani dhe im vëlla? Im vëlla..., ky martir i freskët, si një zambak mëngjesi.

Ata nuk na kishin vrarë ne, ata kishin vrarë jetën, shpresën. Ata na luftuan se ishim myslimanë, ... se ishim myslimanë. U nisëm natën me një karvan të gjatë, por unë nuk guxoja të pyesja se ku po shkonim.

Unë atje po lija vëllanë tim, shtëpinë time, lojërat e mia dhe kukullën time prej lecke të cilën e doja shumë, shumë.

Isha tepër e vogël për të kuptuar, por jo, asnjëherë e vogël, për të harruar.

Një dorë e vrazhdë më kishte thyer jetën në mes, si një lule të njomë që e këput pa shpërthyer ende. Pak rëndësi kishte nëse isha gjallë apo jo, jeta ime do të vazhdonte me imazhet e asaj nate dhe të netëve që do të vinin pas. Ai ushtar nuk ishte një njeri që më shtrëngon fort dhe s’më linte të iki, ata ishin të gjithë një dhe e gjitha kjo, sepse ne ishim myslimanë.

Po unë kurrë nuk kisha urryer dhe ja tani unë, gjendem në qendër të një urrejtjeje të madhe, të stërmadhe, të një urrejtjeje që vret.

Më pas ne erdhëm në Shqipëri dhe u vendosëm fillimisht në Konispol dhe më pas në Tiranë.

Kush është ai shtet, sado i madh qoftë, i cili i dha të drejtën vetes që atë natë të qetë ta kthejë në një natë trishtimi dhe lotësh!

Unë isha një fëmijë që ju mor fëmijëria dhe u rrita duke ngelur një fëmijë që luan me kukullën dhe që pret të kthehet te ajo.

Po të kthehem te kukulla ime, te shtëpia ime që e lashë në flakë, te vëllai që më dukej si në një gjumë pa kthim, sikur kërkonte prej meje një premtin solemn, që u bë atë natë pa ceremoni: -“Ti duhet të kthehesh përsëri, patjetër.”

Jeta ime pak rëndësi pati atë natë dhe pak rëndësi ka edhe tani, ajo është toka ime. E imja dhe e askujt tjetër. Kush është ai shtet apo komb që e quajti veten superfuqi dhe nuk i erdhi turp nga një mënxyrë e tillë!

Qe një genocid i paparë që ju bë popullit tonë çam.

A mund dhe a duhet vallë që kjo histori të mbetet vetëm në librat e historisë?

A mund dhe a duhet që unë të hesht sikur asgjë të mos kish ndodhur?

A mundet kukulla ime të më falë, që e lashë në mes të flakëve?

A do ta fal veten vallë, që im vëlla tretet atje?

A jam unë fajtore?!

Vitet kanë rrjedhur, por unë jam atje ku koha ndaloi për mua, jam m’u në mes të tokës çame.

Jetoj si një qenie vegjetative, me mendje vetëm te kthimi im atje.

Por sot është demokraci, me parime dhe vlera te të cilat unë besoj dhe të cilat do ta vendosin një ditë drejtësinë në vend.

Dallgët e jetës, sot më shumë se kurrë, sjellin në bregun tim mall për Çamërinë trime.

Sepse ti Çamëri je shqipetare dhe Shqipëria, nëna jonë është trime. Tani mund edhe të vazhdoni jetët tuaja, por nuk do mundeni kurrë të thoni se unë nuk e kam dëgjuar kurrë këtë histori, e cila ka qenë si mollë e ndaluar për dekada me radhë.

Zoti qoftë i lartësuar që na e fali jetën! Zoti qoftë i lartësuar që na lejoi të jetojmë! Zoti e ndaloftë dorën vrastare kudo qoftë ajo! Zoti mëshiroftë ata besimtarë që ranë për fenë e tyre dhe nderuan kombin e tyre! Amin!

ENTELA HIDRI

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

25

. . . ë m s y j g r ë p . .

Lënë.

I

shte bërë e zakonshme… Një herë në muaj, në mëngjes herët, një autobus priste në qendrën e një qyteti verilindor, nxënës, që i çonte pastaj si krushqinj në qytetin e Shkodrës.

Ishin dy qytete që ishin binjakëzuar dhe shkëmbenin mes njëri-tjetrit shumë eksperienca, ide, opinione e vlera në fushën e zhvillimit të rinisë islame në këto dy vende. Çdo qytet, sado i largët qoftë nga epiqendra, ku dihet se islami është më i përhapur, mbështjell në vetvete njerëz, ëndrra, dëshira…, prirje që i rezistojnë kohës dhe kujtimeve të njerëzve.

Jari, një djalë besimtar, aty rreth të 17 -tave, kishte lënë përshtypje të mira, si tek familja e tij ashtu edhe tek mësuesit e shkollës.

Ishte e thënë nga vetë Zoti që dëshira e tij për të njohur fenë islame dhe për të ecur i sigurtë në rrugën e vërtetë të na shtynte të shkruanim sot.

Rituali fillon… edhe në këtë qytet të qetë, i cili zgjohet nga ezani i së vetmes xhami që ndodhet në një cep të këtij qyteti…

Ky qytet i akullt ku mezi mund të hapësh dritaret nga acari i një viti të pashoq, strehon nën strehën e akullt dikë që di të ngrohë me fjalët e tij zemrat e panjohura me islamin e prindërve dhe të profesorëve të tij. Ndaj, dita e një 17-të vjeçari fillonte me thirrjen plot mrekulli të ezanit, që e zgjonte si një nënë e dashur. Ngrihej, ndërkohë që e gjithë familja e tij flinte, merrte abdes në atë të ftohtë, linte 26

kënaqësinë e gjumit mëngjesor dhe nisej për në lutje.

E ëma, kur dëgjonte zhurmën e derës së madhe e ndjente se ai doli dhe e priste kur kthehej pas namazit të sabahut. Më pas, dita ecte…, fillonte ora e parë, madje që në oborr të shkollës dallohej me përshdetjen e tij: “Es-selamu alejkum”. Shokëve i kishte bërë përshtypje, por më pas u ambientuan me të.

Jari, si fëmijë i veçantë në familje, po i veçantë ishte edhe në klasën e tij. I kishte quajtur mësuesit prindër dhe shokët vëllezër të tij, ndaj numëronte tashmë dy shtëpi.

Zilja mblidhte nxënësit që ishin jashtë për t’u futur nëpër klasa…, por ishte çudi, Jarin e gjeje të futur brenda në klasë dhe si çdo nxënës që e gjen tek përgatit lëndën para se të fillojë ora, në dorën e tij shikoje një Kur’an të mbështjellë të cilin e mbante çdo ditë me vete.

Krenaria me islamin bënte që të mos ndihej keq kur e gjeje tek lexonte atë. Nuk kishte asnjë kompleks inferioriteti madje edhe kur filluan t’a thërrisnin: “hoxha i klasës”.

Urtësia, si e një plaku të mençur, maturia, butësia që kishte zënë vend thellë në zemrën e tij, triumfonte mbi çdo sharje ardhur nga shokët e shoqet e klasës.

Ndryshe ishte çështja me mësuesit; rezultatet e tij të shkëlqyera, butësia e tij e mençuria ishin vënë re nga mësuesit, saqë shpreheshin se po të mungonte Jari një ditë nuk zhvillohej orë mësimi në atë klasë…

Dhe në kapakun e një fletoreje e gjen tek shkruan: Nr 1 / Gusht 2009

? kupton lotin tim…

O nënë… a po ma Sa e ndiej ….. nd…..

Mllefin e mallin të ….. të të bardhë, nënë… ….

Javës i grisa një di mi tek ti zëntë vend la is a: jt ua kr sh të E me sytë nënë Dielli sot m’i vritka dkam dot..

E as të qesh s’mun më kot….

Të të flas… por jo ejt ndoshta Nënë, do iki…..shp ...s’po të lë kujtim Përveçse lot. ’u ndërrua … .

E mendja sërish m e begati paç, po plot … et an am n ni ’a Jo… do të lë Kur Zilja bie dhe kujton se do fillojë ora e kjo klasë quhej “klasa e myslimanëve”. biologjisë. Silueta e tij prej një djali pak të shëndoshë e të shkurtër ulur në bankën e Ditët kalonin njëra pas tjetrës. Grupi i parë, tregonte se ai edhe pse në moshë të vogël djemve të xhamisë do shkonin të jepnin shfaqje ushqente ambicje të mëdha. Me mësuesen e me tematikë fetare në qytetin e Shkodrës. biologjisë, si me çdo mësues tjetër, ai shkonte Sigurisht, Jari ishte i pari dhe më i zellshmi mjaft mirë, por kur vinte ora e “Evolucionit për të bërë diçka për hir të islamit. Përgjatë të Darvinizmit”, ai debatonte ashpër. Me aq gjithë asaj rruge ai fliste me shokët dhe rrëfente dije sa kishte, zëri që i buronte nga zemra, lloj-lloj historish nga jeta e profetëve dhe kundërshtonte të kotën dhe triumfonte sahabeve, saqë gjithë ai udhëtim nuk ndihej. gjithnjë. Është për t’u çuditur…ndryshe nga E gjithë rruga mbushej me duatë e tij, me kolegët e saj (pasi dihet se shumica e biologëve falenderiemet për çdo gjë që i zinte syri dhe të në Shqipëri, të indoktrinuar nga komunizmi, gjithë shokët e tij çuditeshin për temperamentin mbrojnë me patos Darvinizmin), mësuesja më e tij… dhe rrugës sërish shkruante: e vjetër e shkollës, kish arritur të bindej në lidhje me vërtetësinë e prejardhjes së gjinisë njerëzore. , të mërzitshëm…, oni si të çuditshëm ik sh ë m os m ...

Dhe kaq duhej.. ! Ora e biologjisë bët .. të vrarë.. i si të mangët, të do on ik sh ë m kthehej në seancë debatesh, pyetjema çani zemrën ar. përgjigjesh mbi islamin, saqë nga 28 aty rritet një qelib të do të shihni.. se në e li veta që kish klasa, 19 prej tyre filluan it i tremben një yl Nuk e di pse njerëz n të besonin, madje edhe faleshin së të vranët ndri që në qiellin e tyre sesha? bashku. hënën para se të ni S’e di pse nëna pa në ikje?

“Ishte bekim nga Zoti dhe mëshira e një mace zi sterrë Pse babai mallkoi qau me mua Tij për çdo gjë”-shtonte Jari.

Një dua në mëngjes oxhakut plot hi bër tek e lashë afër em tr sh Mësuesit tashmë e kishin mësuar pa ë m a dj e sexh ç një fjalë: këtë fakt dhe nëse klasat e asaj kohe Me laps vizatova ve i prej vërteti thirreshin me emërtime, si: klasa e Kijametit...

Islami është i gjith s janë prej ditës së hë ko e të ri ar m e, ngelësave, klasa e rrëmujaxhinjve etj., Çuditë e sotm

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

27

Furtuna e asaj dite do të mbahej mend.

Autobusi po priste në asfaltin e akullt ku nxënësit dilnin nga shtëpitë e tyre si shpendë të trazuar. Secilin e shoqëronin prindërit e tij.

Një prind dëgjohej tek i fliste të birit “kujdes rrugës… të keqen!.. na telefono..!”

Kurse Jari nxjerr kokën tek xhami i dritares dhe thotë: “nënë kujdesu për babain….për namazin…për Allahun.”

Dhe çfarë mund të thuhej më tej?! Ishte vërtet çudi! Jarit i vlonte zemra për islamin e prindërve të tij, ndaj sapo zuri të nisej autobusi pëshpëriti: “O nëna ime, të kam lënë në amanetin e Allahut.”

E gjithë ajo botë e islamit brenda tij reflektohej në sytë e tij blu-qetësi oqeanesh të paanë, në fytyrën plot nur… në fjalën plot hir….

Autobusi ecte e ai për çdo gjë që i shikonte syri, zemra dhe goja e tij vetëm falenderonte Allahun. Përgjatë rrugës, rrëfente vetëm histori të këndshme saqë edhe shoferi i autobusit i kish ofruar një vend afër tij që ta dëgjonte.

Kishin mbërritur në Shkodër ku ishte dhënë edhe shfaqja dhe çdo gjë kishte shkuar shumë mirë.

E nesërmja kish lindur larë nën vesën e agimit… lotët e gëzimit të një nate më parë.

Ca fjalë desha ti them Mu thanë në grykë Ca monedha në xhep desha diku ti jap.

Ca dua ma mbushën zemrën deri në fyt.

Ca orë mu deshën të hedh veç një hap.

Ca ditë mu deshën të qaj.

Ca ditë mu deshën të qesh…. …. Nënë po vij ngadalë, ..tek dera do të të gjej…pastaj….

28

Tani autobusit i duhej të merrte sërish rrugën e mundimshme për t’i kthyer nxënësit në shtëpi.

Prindërit e nxënësve prisnin ardhjen e tyre shëndoshë nga frika e motit të acartë, por koha kishte ecur… po afronte dreka dhe autobusi po mësynte ngadalë qytetet në rradhë.

Kishte shumë shi, shtrëngata,... bubullima,... vetëtima. Nxënësit kishin aq frikë sa po dridheshin… Në çdo vetëtimë Jari ua ngrohte zemrat duke ju thënë: “Thoni: SubhanAllah!, pastaj falënderoni Zotin sa më shumë… bëni shumë dua, se duaja në udhëtim pranohet. Edhe këto prej të cilave ne kemi shumë frikë sot, nuk bëjnë gjë tjetër veçse madhërojnë Allahun dhe i binden urdhërave të Tij…. Po ne çfarë po bëjmë……???

Këto fjalë zbusnin edhe frikën e shoferit sepse ishin fjalë që buronin çiltërsisht nga zemra e djalit.

Kur’anin nuk e kish lëshuar gjatë gjithë rrugës, madje lexoi edhe suren me titull: “Shkreptimat”, ku bëhët fjalë për atë të Kijametit. Autobusi kushedi sa herë kishte tentuar të linte rrugën e akullt e të hidhej poshtë greminave gllabëruese.

Pasagjerët tashmë po vdisnin nga frika… ndaj me të kyçur gojën, Jari kish shkruar:

Ca vite u gëzova me islam.

Vite të tjera ka tek Zoti plot.

Unë sot në dorë asgjë s’kam.

Ca fjalë desha t’i them.

Ca miq desha t’i gëzoj.

E lënë përgjysmë diçka sot…?

Në ëndërr, një vello m’u hodh syve si qefin dhe kalldrëmet mu lulëzuan, si në asnjë mot … lënë përgjysmë……… përgjysmë…. ndoshta udhëtimi im sot…………

Nr 1 / Gusht 2009

Ora kish mbërritur... Autobusi rrëshqet në ato rrugë të vështira ku secili nga pasagjerët shikon tmerr e frikë me sytë e tij… poshtë qindra metrave thellësi. Kudo acar e ngricë…

Ndërkohë Jari thërriste: “Drini shiko..., një tufë lule..., shikoni atë ujëvarë…, o sa pemë të larta…”

Kur autobusi vërtitej nëpër akull të gjithë nuk shikonin tjetër veçse borës dhe furtunës, ndërkohë në vendin pas shoferit Jarit i kish rënë të fikët, … nuk u deshën shumë kohë dhe pas asaj rrëpire shkëmbinjsh autobusi rrëzohet ….dhe të gjithë u trembën, qanë … u tmerruan... por nuk vdiqën… përveç njërit… ishte Jari.

Lajmi atë kohë mori dhenë…

Familjet dhe çdokush u tmerrua. Secili donte të dinte se ç’kish ndodhur… Shumë makina që vinin më pas transportonin pasagjerët … ndërsa ngurronin të merrnin Jarin e vdekur… Çfarë do t’i rrëfenin ata nënës së tij?

Shoferi nuk arrinte dot të shkelte në atë qytet ku s’kish ç’t’i thoshte vetëm dy prindërve…

Prindërit e Jarit e kishin marrë vesh. Ishin njoftuar të gjithë… Mësues, nxënës, të afërm… dhe si do të kalonte… ajo natë vallë… sa lot

do të rridhnin… sa zemra do pëlcisnin nga dhimbja… sa duar do ngriheshin lart për të bërë dua për të…

Dita e nesërme lindi e vrarë… nuk u zhvillua në shkollën e tij asnjë orë mësimi…

Lajtmotivi i tij thërriste… a më shikoni si të vrarë…

Hapmani zemrën dhe shikoni.

Të bardhë…, të bardhë, si qelibar…

Kortezhin e zi nuk e mbante dot rruga për në varreza. Nuk kish mbetur njeri pa prezantuar në atë varrim.

Dhimbje, lot… Lot… Dhe... sot kujtohet kjo ngjarje…

Ikën ditët………

Por dhimbja e nënës jo…

As malli i babait…

As kujtimet e shokëve…

As lotët e vëllait.

Jari tashmë, Zoti e di se ku prehet. Dhe ne dimë që një bankë në klasë mbeti bosh, një vend në saf po bosh…, me shpresën se mund të ketë zënë një vend pranë të dashurve të Allahut në xhenet.

Shkroi :Albana Muja

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

29

NË GJURMËT E TUA ... ... aty ku shpresojmë të ecim të drejtë si vetë fjala jote, fjala e mësuesit të njerëzimit, e dhuratës më të çmuar që Zoti u dha botëve, edukatorin më të butë të shoqërisë njerëzore, profetin e fundit, Muhamedin [paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi të].

“Ëndërr e habitshme e Pejgamberit”

[sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem].

Ky hadith është marrë nga libri i dijetarit Ibn Kaj’jim, me titullin “El-Vabilu-Saj-jib”.

Thotë Ibn Kaj’jimi: “Ky është hadith madhështor, me pozitë të lartë, prandaj duhet që çdo musliman ta mësojë përmendësh.”

Do ta përmendim komplet hadithin për shkak të përfitimit që nxjerrim prej tij dhe nevojshmërinë e krijesave për të...

Ky është hadithi i Seid ibn Musej’jibit, nga Abdurrahman ibn Semurah ibn Xhundub, i cili thotë: “Doli një ditë prej ditëve Pejgamberi [sal-lallllahu alejhi ve sel-lem], e ne ishim te kopshti i “Suffes” në Medine. U ngrit në këmbë e tha: “Me të vërtetë unë mbrëmë pashë një ëndërr të habitshme.

Pashë një person nga populli im, të cilit iu shfaq Engjëlli (i Vdekjes ) për t’i marrë shpirtin...

Por i erdhi (në ndihmë) atij Mirësjellja e tij ndaj prindërve dhe e largoi Melekun e Vdekjes prej tij.

Pashë një person nga populli im që ishte përfshirë nga dënimi i Varrit... e i vjen (në ndihmë) atij Abdesi që ai kishte marrë, dhe e shpëton atë nga ai dënim.

Pashë një person nga populli im, të cilin e frikësonin shejtanët... e i vjen (në ndihmë) atij përmendja e All-llahut dhe i largon shejtanët prej tij.

Pashë një person nga populli im, të cilin e frikësonin melekët e dënimit... e i vjen (në ndihmë) atij Namazi i tij dhe e shpëton nga duart e tyre.

Pashë një person nga populli im, të cilin e kishte përvëluar etja. Sa herë që përpiqej t’i afrohej ndonjë pellgu me ujë, largohej prej tij dhe pengohej... e i vjen (në ndihmë) atij agjërimi i Ramazanit, që ai kishte bërë dhe e

gostitin me ujë, saqë ia shuan etjen që e kishte kapluar.

Pashë një person nga Populli im dhe pashë Pejgamberët të ulur nëpër grupe.

Sa bënte ky njeri t’i afrohej ndonjë grupi prej këtyre mexhliseve (grupeve), largohej prej tyre dhe pengohej... e i vjen (në ndihmë) atij gusuli i marrë nga xhunubllëku, e marrin për dore dhe e ulin pranë meje, grupit tim.

Pashë një person nga populli im, përpara tij kishte errësirë, prapa tij ishte errësirë, nga e djathta e tij ishte errësirë, nga e majta e tij ishte errësirë, sipër tij errësirë, poshtë tij errësirë e ai rrinte i shastisur (nuk dinte nga të lëvizte), nga të ikte... e i vjen (në ndihmë) atij Haxhillëku e Umreja që ai kishte kryer dhe e nxjerrin atë prej errësirës në dritë.

Pashë një person nga populli im, i cili me duart e veta ruhej nga flakët e zjarrta të prushit... e i vjen (në ndihmë) atij Sadakaja (lëmosha) e dhënë e cila i bëhet pengesë midis tij e zjarrit dhe mbulesë mbi kokën e tij.

Pashë një person nga populli im, i cili u fliste besimtarëve, por ata nuk i flisnin atij... e i vjen (në ndihmë) atij Lidhja farefisnore, e u thotë besimtarëve: “O besimtarë! Ky njeri ishte që e ka lidhur farefisin e tij me vizita të ngrohta.” E i flasin atij besimtarët dhe e takojnë atë, e edhe ai i takon ata.

Pashë një person nga Populli im që e frikësonin Zebanijet (melekët e zjarrit)... e i vjen (në ndihmë) atij urdhërimi për mirë dhe ndalimi nga e keqja që ai kishte bërë në dynja (në këtë botë) dhe e vendosin te melekët e mëshirës.

Pashë një person nga populli im, të gjunjëzuar... Midis tij e Zotit kishte pengesë... e i vjen (në ndihmë) atij Morali i mirë, e merr për dore dhe e fut në mëshirën e All-llahut!

Pashë një person nga Populli im, të cilit Libri i zbret nga e majta e tij... e i vjen (në ndihmë) atij Frikësimi i tij nga All-llahu dhe e merr Librin dhe

e vendos nga ana e djathtë e tij.

Pashë një person nga populli im, të cilit iu pakësua peshorja e punëve të mira... e i vijnë (në ndihmë) atij fëmijët (pasardhësit e tij) që ai i kishte edukuar mirë (siç duhet) dhe ia rëndojnë peshoren e tij.

Pashë një person nga populli im, i cili qëndronte në këmbë buzë zjarrit të Xhehennemit... e i vjen (në ndihmë) atij përjetimi i frikës së All-llahut (dridhjet e zemrës së tij) dhe e shpëtojnë atë nga ajo gjendje dhe ai vazhdon rrugën për në Xhennet.

Pashë një person nga Populli im të hidhet në Zjarr... e i vjen (në ndihmë) atij Loti që ai kishte derdhur nga frika prej All-llahut dhe e shpëton atë nga Zjarri.

Pashë një person nga Populli im që ishte në këmbë të Urës së Siratit... Dridhej si gjethet e palmës nga stuhia e fortë... e i vjen (në ndihmë) atij mendimi i mirë që ai ka pasur për All-llahun dhe ia qetëson dridhjet, e ai vazhdon në qetësi rrugën për në Xhennet.

Pashë një person nga populli im që zvarritej mbi Urën e Siratit. Nganjëherë ecte në këmbë, nganjëherë binte; nganjëherë ecte këmbadorazi, e nganjëherë zvarritej... e i vijnë (në ndihmë) atij përshëndetjet dhe lutjet që ai ka bërë mbi mua dhe e çojnë në këmbë të drejtuar dhe e shpëtojnë atë.

Pashë një person nga Populli im që arrin deri tek portat e Xhennetit... e dyert e tij i mbyllen, pa e lënë atë të futet në Xhennet... e i vjen (në ndihmë) atij Dëshmia “La il-lahe il-lall-llah” (Nuk ka zot që meriton të adhurohet me të drejtë, përveç All-llahut), ia hapë dyert dhe ai futet në Xhenet.” {Kjo thënie profetike është vlerësuar si “Hasen xhid-den”(hasen i fortë).

E transmetoi nga Seid ibn Musej-jibi, Amr ibn Azer, Alij ibn Zejd ibn Xhud’an dhe Hilal Ebu Xhebeleh.}

Pikëvështrim

Të edukosh dhunën përmes përrallave

32

Nr 1 / Gusht 2009

ak njerëz e kuptojnë se duke u përpjekur që t’i edukojnë fëmijët në të vërtetë i mësojnë se si të aftësohen në përdorimin e dhunës si rrugëzgjidhje. Në pamje të parë mjetet që u ofrohen fëmijëve për argëtim duken paqësore, por vetëm në emra. Përrallat, lodrat apo lojërat elektronike që krijojnë sa hap e mbyll sytë realitete të gjalla, të japin përshtypjen e gjërave të mrekullueshme, por çfarë fshihet pas tyre dhe me çfarë e arrijnë këtë ndikim kaq pozitiv tek të vegjëlit që janë psikologjikisht jo më shumë se sa brumë i pa formësuar.

ANISA PRODA

Kjo nuk do të thotë se në vetvete janë të padobishme dhe se nuk mund të përdoren si edukuese, por të rriturve, si prindërve apo mësuesve u del detyra të shpjegojnë e justifikojnë stereotipat, duke qartësuar dallimet mes kohëve të ndryshme e botëkuptimeve të tjera që kanë ekzistuar atëherë.

Aktorët shoqërorë më së shumti nuk e vënë re se po ndihmojnë vetëngritjen e një brezi që prirjen e dhunës e ka marrë herët dhe e ka kultivuar dalëngadalë në personalitetin e tij. Fatkeqësisht ne po ua dëftojmë botën si të pamundur për të mbijetuar, pa kaluar përmes konfliktit, mashtrimit dhe rebelimit, pasi të tilla janë të gjitha modelet që inskenojnë realitete jetësore. Përrallat kanë qenë një pjesë e rëndësishme e kulturave në mbarë botën. Kanë kaluar përmes brezave dhe janë lexuar e rilexuar te një numër i pafund fëmijësh. Por, a kanë ato ndonjë vend si “histori fëmijësh”?

Kjo është një nga pyetjet që bëhet kohët e fundit kundër tyre dhe që ia vlen të marrë përgjigje. Nëse fëmijët duhet të shoqërohen me përralla, është shumë e arsyeshme të pyesim për efektin e tyre tek ata. Kjo është me vend, por përgjigjja nuk vjen natyrshëm. Fëmijët janë gjithashtu njerëz dhe reagimet e tyre mund

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

të jenë aq të ndryshme sa edhe ato të kundërpalëve të tyre të rritura.

Kështu që çdo përgjithësim i bërë lidhur me ta, s’mund të jetë asgjë më shumë se kaq, një përgjithësim. Por prapë se prapë, përtej gjithë këtyre hijeve të dyshimit, një formulim i përgjithshëm mund të bëhet: Përrallat mund të përbëjnë tregime të mira për fëmijë. Përpara se ky rast të zhvillohet më tej, duhet tentuar së paku të qartësohet çfarë është një përrallë. Ky argument mund të duket pa rëndësi, por ka nevojë të shqyrtohet drejt.

Përrallat, falë specifikës së tyre si zhanër, kanë pak gjasa të krijojnë stereotipa. Për shkak se janë shkruar shumë vite më parë, ndodh të mbartin disa prej tyre, dhe kjo, ngase njerëzit në ato kohëra mendonin ndryshe nga ç’mendojmë ne sot. Kjo nuk do të thotë se në vetvete janë të padobishme dhe se nuk mund të përdoren si edukuese, por të rriturve, si prindërve apo

33

Dhuna në përralla, është fuqizuar me të drejtë së fundi, nisur nga zbulimet e reja psikologjike që tregojnë pikërisht sa ankthioze, destruktive, të dhunshme, madje edhe sadiste mund të jetë bërë imagjinata e një fëmije frymëzuar prej përrallave.

34

mësuesve u del detyra të shpjegojnë e justifikojnë stereotipat, duke qartësuar dallimet mes kohëve të ndryshme e botëkuptimeve të tjera që kanë ekzistuar atëherë. Përkundrazi përrallat mund të ndihmojnë të rrëzojnë këto stereotipe pasi në to gati gjithçka mund të ndodh dhe asnjë njeri apo situatë nuk futet lehtë brenda skemave të ngurta, ngase të papriturat janë karakteristike. Thjesht për shkak se gjithçka mund të bëhet e mundur, a do të thotë kjo që çdo gjë duhet të jetë e pranueshme?

Por, ç’mund të themi për dhunën në përralla? Elementët e dhunës zënë vend qetësisht tek to, ja përse përrallat kritikohen fort.

Pyetja gjerësisht e përhapur për dhunën në përralla, është fuqizuar me të drejtë së fundi, nisur nga zbulimet e reja psikologjike që tregojnë pikërisht sa ankthioze, destruktive, të dhunshme, madje edhe sadiste mund të jetë bërë imagjinata e një fëmije frymëzuar prej përrallave. Për shembull, megjithëse një fëmijë i vogël mund t’i dojë shumë prindërit e tij, ka raste kur edhe i urren ata. Disa njerëz pretendojnë se përrallat inkurajojnë goxha këto ndjenja të dhunshme.

Bettelheim vë në pah një problem të rëndësishëm në këtë ide.

Njerëzit të cilët nxirrnin nga qarkullimi përralla folklorike tradicionale, vendosnin që nëse do të kishte përbindësha në historitë që u tregoheshin fëmijëve, tu thuhej se ato ishin miqësorë, por këta “këshilltarë” harronin se fëmijët i njihnin mirë përbindëshat dhe interesoheshin më tepër për përbindëshin që ndjenin në veten e tyre, të cilit edhe i trembeshin.

Duke zgjedhur të mos flasin për këta përbindësha, të rriturit në mënyrë

të ashpër u pamundësojnë fëmijëve të vërtisin fantazinë rreth tyre, e duke mos i njohur mirë përbindëshat që prodhojnë kërcënim, kultivojnë sakaq inferioritet pa e njohur në të vërtetë agresorin. Si rezultat, fëmija nuk është i zoti të menaxhojë ankthin e tij. Sigurisht do të ishte ndryshe nëse do t’i lexoheshin përralla, ku të ravijëzohej përbindëshi dhe të tregohej rrjedhimisht mënyra për të kapërcyer situatën. Bettelheim ilustron këtë argument me një rast ekstrem: Pas një pune të gjatë terapeutike, një djalë që nga fundi i periudhës së latencës papritur ishte bërë memec, shpjegoi origjinën e memecërisë së tij me një përvojë shumë domethënëse që i kish ndodhur. Nëna i kish larë gojën me sapun për shkak të të gjitha fjalëve të këqija që kishte përdorur.

Ajo që nëna nuk dinte ishte fakti se, duke dashur “të lajë” të gjitha fjalët e këqija, bashkë me to kishte “larë” dhe të gjitha fjalët e mira.”

Letërsia për fëmijë mund të jetë e ngjashme. Nëse shpëlahet e gjithë e keqja, shumë prej së mirës mund të humbasë gjithashtu. Përrallat arsyetojnë në përmbajtjen e tyre se në botë ka ligësi dhe ato ofrojnë mënyra për ta përballur atë. Shumë nga të njëjtët njerëz dashamirës që nuk u besojnë përrallave, janë të njëjtët që sugjerojnë se variante të thjeshtuara apo të redaktuara të tyre, vlejnë t’u tregohen fëmijëve. Nëse këto histori vazhdimisht pastrohen nga elementët e papastër që mbartin, me kalimin e kohës mund të tjetërsohen e të humbin tipare të rëndësishme, të cilat mund të jenë dukur thjesht detaje apo agjentë të dëmshëm. Përfitimi që vjelim nga përrallat është se mësojmë të gjejmë zgjidhje për jetët tona duke bërë Nr 1 / Gusht 2009

analogji me kontekstin e përrallës.

Megjithëse jetët tona të jashtme nuk ngjajnë me ato të personazheve, e brendshmja jonë është njësoj sepse njësoj jemi paracaktuar të përpiqemi për të arritur atë që duam, njësoj shtyhemi nga instinkti i vetëmbrojtjes.

Pakkush ka pikasur se përrallat në shumë raste, janë skenarë të pastër kriminalistike, ku personazhet fitojnë përmes komplotit, mashtrimit dhe herë-herë asgjësimit përfundimtar.

Sakaq më vjen ndërmend përralla “Borëbardha”, ku njerka vendos ta zhdukë Borëbardhën duke e helmuar përmes intrigës, për të qenë vetë më e bukura.

Te “Hirushja”, të bijat e njerkës e keqtrajtojnë për t’u dhimbsur motrën e gjetur dhe s’e vënë në dijeni për asgjë ku ajo mund të shfaqet dhe ka mundësi për sukses.

Në një studim të bërë kohët e fundit janë pyetur mësuesit dhe studentët se çfarë është një përrallë sipas opinionit të tyre. Ata dhanë disa përgjigje mjaft interesante. Për disa këto tregime kishin domethënie kulturore apo vlera morale të cilat i identifikonin ato si përralla. Dhe pse ndoshta, këto gjëra mund të jenë të vërteta për përrallat, përsëri nuk i përkufizojnë dot tërësisht.

Nëse të gjitha tregimet të cilat pasqyrojnë nga një kulturë të caktuar do të konsiderohen përralla, kjo e lë fushëpamjen pashpresshmërisht shumë të gjerë për t’u

përfshirë. Cilido tregim në një mënyrë a në një tjetër, reflekton nga kultura respektive ku është vendosur. Nëse të gjitha përrallat do të konsiderohen si tregime me moral, kjo gjithashtu përfshin një varg pikëpyetjesh për diskutim. Janë shkruar shumë gjëra që duan të thonë se kanë një moral dhe janë lexuar shumë si të tilla. Por, nga ana tjetër, është vënë re se ai mungon.

Nëse përrallat ishin përkufizuar si tregime me domethënie kulturore apo me vlera morale, të argumentosh nëse të tilla tregime janë apo jo të mira për fëmijët, bëhet mjaft absurde. Fusha, sigurisht ka nevojë të ngushtohet.

Disa nga përgjigjet e tjera të studimit shërbejnë më mirë për të ngushtuar domethënien e përrallave. Për disa, përrallat ishin thjesht tregime të fabrikuara. Megjithëse kjo ndihmon ca, përsëri është mjaft e gjerë. Për të tjerë, përrallat ishin tregime me kafshë që flisnin, me zana apo magjira. Përrallat mund të kenë edhe me kafshë që flasin e të thuash që ato janë tregime me zana sigurisht ka një farë kuptimi, por janë shumë më tepër se kaq. Të thuash se përrallat janë tregime me mrekulli, ndoshta mund të jemi mjaft afër dhe e gjitha kjo ka ndihmuar mbi idenë e asaj se çfarë është përralla, por ende nuk i është qasur përkufizimit.

Disa gjëra u bëjnë rezistencë përkufizimeve.

Sipas Tolkien, përralla nuk mund të kapet në një rrjet fjalësh sepse është një nga cilësitë e saj të të qenit e papërshkrueshme edhe e paperceptueshme. Ajo ka shumë përbërës, por analizat jo domosdoshmërisht do të zbulojnë sekretin e së tërës (përse përrallat janë të mistershme). Ato mund të na sigurojnë një dritare për tek një botë

Nëse përrallat ishin përkufizuar si tregime me domethënie kulturore apo me vlera morale, të argumentosh nëse të tilla tregime janë apo jo të mira për fëmijët, bëhet mjaft absurde.

Fusha, sigurisht ka nevojë të ngushtohet.

35

tjetër, një shans për të shikuar përtej të zakonshmes. Ato mund të na japin një mjet çlirimi nga disa prej turbullirave të kësaj bote. Bota tjetër e përrallave është vetia për të cilën dyshohet. Disa njerëz shqetësohen që përrallat nuk bëjnë një interpretim të vërtetë të jetës duke pasur frikë se këto tregime janë të pashëndetshme për fëmijët.

Bruno Bettelheim, një mësues dhe terapist i fëmijëve të traumatizuar, vë përballë këto mospërputhje. Duke folur për njerëzit që frikësohen ngaqë përrallat janë të pavërteta, ai thotë: “E vërteta në jetën e një fëmije mund të jetë e ndryshme nga ajo që nuk u shfaqet këtyre të rriturve.” Ai vazhdon duke thënë: “Asnjë fëmijë sikur edhe i çmendur të jetë, nuk beson ndonjëherë se përrallat përshkruajnë botën në mënyrë realiste. Fëmijët e kuptojnë se përrallat nuk janë të vërteta.”

Disa prindër shqetësohen se duke u treguar fëmijëve përralla, ndërtojnë gënjeshtra tek ta. Shqetësimet e këtyre prindërve nuk pranohen nga fëmijët që pyesin: “a është e vërtetë?”. Një prind që tashmë është i bindur për vlerën e përrallave ka pak vështirësi t’i përgjigjet fëmijës. Ai është i sigurt për vlerën e tregimit përtej të vërtetës së tij faktike, e si rrjedhim ka besim se tregimi do të ketë kuptim, sidoqoftë.

Shpesh, kur një fëmijë pyet: “a është e vërtetë?”, gjithçka që duan të dinë është “sigurisht që nuk ka ndonjë dragua që jeton këtu përreth në ditët e sotme”…

Kjo frikë nuk mund të krijohet nga përrallat, por thuajse janë formësuar në këto rrëfime. Fëmijët mund të përballen me konflikte e ankthe të thella e të brendshme, por më së shpeshti nuk janë në gjendje

36

t’i shprehin ato me fjalë. Kështu që përfundojnë duke e shprehur frikën tërthorazi me frikën ndaj disa kafshëve reale ose imagjinare, apo frikë nga errësira, e të tilla. Prindërit mund ta zvogëlojnë këtë frikë duke i mbikqyrur ato.

Shumica e letërsisë moderne për fëmijë mund të bëjë të njëjtën gjë.

Përrallat mund të japin një rrugëdalje për ankthin. Ato vërtetë përballojnë probleme të tilla si frika e humbjes së një prindi apo frika e vdekjes. Ato gjithashtu të bëjnë të shpresosh, s’ka rëndësi sa keq duket se po shkojnë gjërat tani, ka ende shpresë për një fund të lumtur. Pa shpresën e një fundi të lumtur, ndoshta s’kemi arsye të përballojmë problemet. Fëmijët tipikisht lidhen me cilindo karakter që ndjejnë, sepse janë në situata më të afërta me të tyren, pavarësisht nëse është mashkull, femër apo sa gjasa ka të jenë në të njëjtën moshë.

Në të gjitha përrallat i ashtuquajturi hero pozitiv duhet të presë fundin e një jete për të gëzuar mirësitë e saj, ndërsa pjesës tjetër të dilematikëve u jepet e gatshme formula duke treguar se si ia dilet për të mbizotëruar. Më i dobëti, jo thjesht mundet, por edhe kur s’mposhtet ballazi, manipulohet, mashtrohet, asgjësohet me teknika të tjera. Në këto rrethana të vegjlit kuptojnë se nuk ka formë tjetër për t’ia dalë mbanë problemeve e për të realizuar dëshirat, veç eliminimit të njeriut pengesë, dhe ç’është më e rëndësishmja, sa më fort që të mos ngrejë më krye. Askund nuk propozohet bashkëbisedimi apo argumentimi bindës si mjet zgjidhjeje.

Na rrisin me përralla, të na stërvitin për dhunë. Duke na ushqyer me

Nr 1 / Gusht 2009

rrëfime të tilla, na ofrojnë gati rrjedhë eprimin, të cilin e përthithim lehtë pa paguar koston e veteksperimentimit duke mbetur të shëndetshëm me virusin brenda.

Edhe literatura mësimore shkollore lë për të dëshiruar, kur vjen fjala për mesazhet që përçon sepse i njëjti urëkalim ndiqet. Edhe në abetare përrallat paraqesin çelës suksesi, mjeshtërinë për të ngritur kurthe të sigurta vrasëse. Vatra e edukimit nuk i ka shpëtuar dot modeleve problematike të mësimit të fëmijëve, me gjithë njerëzit e specializuar e të impenjuar në atë hapësirë, ndryshe nga masat e painformuara që qarkullojnë në mjedise më të gjera.

Gati me kastë, të rriturit shfrytëzojnë modelimin e sjelljes që bëjnë fëmijët e moshës parashkollore dhe shkollore, për t’i orientuar drejt atyre sjelljeve që mirë apo keq do të ndërtojnë hartat e tyre kognitive me këto skema që diku, dikur, kanë rezultuar të suksesshme.

Zinxhiri vazhdon në të njëjtën linjë sepse kur fillojnë dhe dallojnë çfarë u pëlqen dhe çfarë është në interesin e tyre, fëmijët zgjedhin pikërisht ato formate zgjidhjeje që kanë parë se kanë sjellë përfitim, si një helmim me mollë të ëmbla, siç bëri shtriga te “Borëbardha”.

Lojërat elektronike më të parapëlqyera janë ato luftarake ose me vrasje, ku mundësisht viktima të jepet sa më e dërrmuar, e përgjakur.

Kështu ata shijojnë triumfin dhe rrisin vetëvlerësimin, pavarësisht cili është nxitësi. Në të njëjtën kohë stimulohen t’i zbatojnë konkretisht të njëjtat taktika. Si pasojë, nuk kanë munguar rastet kur fëmijë apo adoleshentë kanë kryer krime për të tilla arsye shtytëse.

Fajtorë të vërtetë mbeten të rriturit

që përzgjedhin gabimisht sferat e kujdesit. Një detaj domethënës për t’u theksuar, është fakti se kur të vegjlit përplasen me objekte të forta, prindërit i qetësojnë duke u thënë se ata do ta vrasin murin, do ta vrasin derën që i vrau djalin, vajzën. Nuk thotë askush se ishe ti që vrapove pa kujdes dhe u përplase me murin.

Cili është mesazhi që përcjellim kur në dyqan zgjedhim për dhurata vetëm pistoleta, pushkë, automatikë apo tanke artilerie për të shprehur fuqinë që ka djali ynë? Asgjë më tepër se sa u bëjmë një përgatitje ushtarake të mjaftueshme për të qenë plotësisht të stërvitur nesër, ndaj çdo gjëje që duhet hequr qafe me dijeni, apo pa dijeni.

Edukimi i fëmijëve përmes dhunës është një minë me sahat që e kemi në dorë dhe do të jetë gati për ndezje shumë shpejt. Kjo do të thotë, se po ua tregojmë vetë fëmijëve rrugën për të arritur ca qëllime që nesër mund të na kthehen nga vetja pa çudi. Me këtë, nuk dua të ftoj shoqërinë të nisë e të imagjinojë realitete sa më fantastike duke sajuar mjedise paqësore artificiale, por së paku të shpjegohet bota e së vërtetës me të gjitha dritëhijet.

Përshtati: ANISA PRODA

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

37

Jparalele etë

TIMOTHY GARTON ASH

Me diversifikimin e shoqërisë sonë, duhet të bëhemi më tolerantë për diversitetin. Duhet të dallojmë mes principeve themelore të një shoqërie, që nuk mund të jenë objekt kompromisesh, çështjet që mund të hidhen në negociimin mes komuniteteve dhe çështjet e dorës së tretë, që është më mirë t’i lihen kohës dhe kursit të qetë të përshtatjes sociale.

38

Nr 1 / Gusht 2009

rej pak kohësh, kisha ndër mend të shkruaja një artikull në mbrojtje të shamisë, mbi të njëjtën bazë me të cilën kam mbrojtur lirinë e fjalës. Në një vend të lirë, njerëzit duhet të veshin çfarë të duan, saktësisht siç duhet të thonë çfarë duan me kusht që të mos vendosin në rrezik jetën apo lirinë e tjetrit. Ajo që më mbajti, ishte vetëm mendimi se, duke mos qenë mysliman, nuk jam në pozicionin e duhur për të gjykuar mbi domethënien e shamisë për gratë myslimane. Një vërejtje analoge mund të bëhet nëse një gazetare myslimane do të shkruante për shembull për problemet që shkakton pezullimi i sulmuesve të një skuadre ragbi. Por, nëse do të shkruanim vetëm për gjërat për të cilat kemi eksperiencë, gazetaria apo letërsia do të reduktohej në shumë pak. Besueshmëria e artikujve respektivë do të rritej ndjeshëm, nëse gazetarja myslimane do të kish intervistuar një numër të madh sulmuesish me (dridhem vetëm kur e mendoj) ose pa pezullim, dhe nëse unë do të kisha folur me një numër grash myslimane, me ose pa perçe, gjë që doja ta bëja, por që nuk e kam bërë ende. Por, nga momenti që në mediat britanike është ndezur një debat i nxitur nga një tjetër jo-mysliman, ishministri i jashtëm britanik, Xhek Strou, ndiej urgjencën e kësaj ndërhyrjeje, pavarësisht se nuk jam informuar ashtu siç do të kisha dashur. Lexues, ju kam paralajmëruar! Strou i referohej në mënyrë të veçantë perçes, që fsheh tërë fytyrën, duke përjashtuar sytë (nikab), ose përfshirë edhe sytë (burqa) dhe jo varianteve të panumërta të mbulimit të kokës, që në Britani dhe në vende të tjera të botës, përbëjnë versionin më të zakonshëm të shamive. Do të ishte absurde të pretendohej se nuk ka dallim në termat praktikë. Shalli i lehtë i kokës, që në debatet e çelura në disa vende evropiane përcaktohet si vello (pavarësisht nga rreziku për ndonjë

“Sipas gjykimit

tim, Franca gabon duke i ndaluar femrat në moshë të rritur të mbajnë vello në zyrat publike. Duke u kthyer nga Shtetet e Bashkuara, pak ditë më parë, pata kënaqësinë të pritesha në aeroportin Hithrou, në pikën e kontrollit të pasaportave, nga një funksionare e Madhërisë së saj, që mbante veshur një shami të zezë, që e mbulonte krejtësisht, përjashtuar fytyrën. Çfarë ka

”

të keqe këtu?

Përtej FJALËS R evi st ë

e përmuajshme

ngatërresë), nuk është aspak pengesë në raportet mes njerëzve, ballë për ballë.

Sipas gjykimit tim, Franca gabon duke i ndaluar femrat në moshë të rritur të mbajnë vello në zyrat publike. Duke u kthyer nga Shtetet e Bashkuara, pak ditë më parë, pata kënaqësinë të pritesha në aeroportin Hithrou, në pikën e kontrollit të pasaportave, nga një funksionare e Madhërisë së saj, që mbante veshur një shami të zezë, që e mbulonte krejtësisht, përjashtuar fytyrën. Çfarë ka të keqe këtu? Në disa raste të kufizuara është logjike që një shtet civil e liberal të kërkojë që fytyra, përkohësisht, të mbahet e pambuluar (edhe pse në ditët e sotme kontrolli do të ishte më i besueshëm, nëse do të kryhej nëpërmjet shenjave të gishtërinjve apo formave të tjera të sofistikuara). Por, do të ishte e tepërt të pretendohej se një mësuese të njohë vetëm zërin e një nxënëseje mes një turme nxënësesh që mbajnë veshur nikab-in. Veç të tjerash, është e qartë se nikab-i, nuk e lehtëson bisedën. Ashtu siç ka vënë re me të drejtë edhe Strou, në artikullin e shkruar me ndjeshmëri në një gazetë lokale, në një dialog të drejtpërdrejtë, është e mundur që edhe të shohësh çfarë ka ndër mend personi tjetër. Fareena Alam, drejtoreshë e revistës së shkëlqyer myslimane në Britani, “Q-News”, personalisht mban shami dhe më tregon se edhe ajo ndihet në siklet në bisedat me gratë që mbajnë veshur nikab-in, pikërisht për shkak të mungesës së kontaktit vizual. Problemi ekziston, edhe pse mbetet për t‘u parë, nëse Strou ka bërë mirë që e ka ngritur në një artikull gazete, duke nxitur edhe serinë e pritshme të ankesave nga “The Sun”, “Daily Mail” dhe të një numri ksenofobësh anonimë që mendojnë se, “nëse jetojnë këtu, përse nuk mund të njëhsohen me ne?”. Strou ka ftuar gratë me nikab në zyrën e tij. Veç të tjerash, ai gjendet në një pozicion superior kundrejt tyre. Ka shumë mundësi që ato gra, të

39

40

kenë shkuar tek ai për t‘i parashtruar një problem, me shpresën se mund t‘ia zgjidhte. Në këtë kuptim, dallimi mes një ftese dhe një urdhëri, në një farë mënyre, zhduket. Në të vërtetë, shprehja, “kini mirësinë të...” i korrespondon sintaksës angleze të një urdhëri xhentil. Pra, gratë kanë kërkuar korrigjimin e gabimit, sipas praktikës klasike demokratike, duke demonstruar në mënyrë më elokuente se deri në ç‘gradë veshja e tyre mund të tregojë integrimin e tyre në shoqërinë britanike. Mendoj se Strou duhet të ishte angazhuar më shumë, t‘i kuptonte ato. Por, sa e vështirë është kjo? Kohët e fundit, kam marrë pjesë në një ceremoni të dhënies së diplomave në Universitetin Sheffield Hallam. Ka qenë një eksperiencë e vlefshme. Shumë nga të diplomuarit, ishin gra me origjinë aziatike dhe, siç mësova, në shumë raste, ishin të parat nga familjet e tyre që frekuentonin një universitet. Madje, disa prej tyre u ngjitën në podium për të marrë diplomën, të veshura me nikab. Çdo student është pritur me duartrokitje dhe disa, me të vërtetë popullorë mes shokëve, u pritën edhe me ovacione.

Një nga ovacionet më të ndezura, ishte për një studente, që ishte mbuluar krejtësisht me nikab. Në mënyrë të dukshme, shokët e saj e dinin se kush ishte gruaja nën vello. Supozojmë se unë do të isha informuar ashtu siç do të doja për këtë artikull. Do të kisha mundur të intervistoja gra që veshin nikab, nëpërmjet e-mailit, telefonit apo edhe nëpërmjet takimeve direkt, në gjuhën angleze, apo edhe me ndihmën e një përkthyesi. Është e vërtetë që ai dhjetë apo njëzet përqindësh më shumë në komunikimin joverbal, do të kishte humbur. Sa keq...! Veç të tjerash, nuk flasim këtu për një raport sentimental apo të destinuar të vazhdojë për një jetë të tërë. Flasim, për çka duhet bërë në një shoqëri, gjithnjë e më shumë, heterogjene. Teza më e dëgjuar në këtë debat, është ajo sipas të cilës, nikab-i i bën të ndjehen në “siklet”

apo “kërcënon”, njerëzit e klasës së mesme angleze. Bah..., lermëni të them: çfarë qaramanësh! Mund të kuptoj, se dikush mund të ndihet i kërcënuar nga huliganët e dehur apo nga hajdutët, por nga një grua që bën me qetësi punën e saj, pavarësisht nga shamia në kokë...?!

Sa për “sikletin”, edhe unë ndihem në një pozicion të tillë me një kategori të caktuar anglezësh, me fytyra ngjyrë rozë, që mbajnë tiranda ngjyrë rozë, me këmisha me vija, me mëngët e bardha dhe me papionë. “Nikab”-i i tyre është një tregues i mirë i opinioneve që do të dalin nga gojët e tyre. Por, unë nuk u kërkoj atyre të heqin tirandat...

Farena Alam, që ka folur me shumë myslimane, si vetë ajo, thotë se pjesa më e madhe e grave britanike që veshin nikab, e bëjnë këtë me vullnet të plotë.

Ato që e mbajnë veshur thjesht për të vazhduar traditën e vendit të origjinës, janë një minorancë në mes asaj që në çdo rast, është një minorancë e vogël e myslimaneve britanike. E mes tyre, gratë që e mbajnë veshur për shkak të presioneve apo kushteve nga ana e baballarëve apo burrave të tyre, përfaqësojnë një minorancë, në mesin e asaj minorance të minorancës. Nuk kam mundur ta verifikoj këtë personalisht, kështu që nxjerrja e ndonjë statistike apo e ndonjë rasti të veçantë, për të mos folur për nikab-ët e veshur për të fshehur shenjat e abuzimit fizik, është e tepërt. Por, mjafton një kërkim i thjeshtë në internet për të zbuluar histori magjepsëse të grave të reja që zgjedhin lirisht nëse duan apo jo të mbajnë shami në kokë. Përse jo? Se sa lëkurë do të lëmë të zbuluar, kjo është puna jonë? Me diversifikimin e shoqërisë sonë, duhet të bëhemi më tolerantë për diversitetin.

Duhet të dallojmë mes principeve themelore të një shoqërie, që nuk mund të jenë objekt kompromisesh, çështjet që mund të hidhen në negociimin mes komuniteteve, dhe çështjet e dorës së tretë që është më mirë t‘i lihen kohës dhe kursit të qetë të përshtatjes sociale.

Nr 1 / Gusht 2009

a pak minuta që kam dalë të shijoj freskinë mëngjesore.

Aroma ndjellëse e luleve më bën të ec kuturu derisa të gjej vendndodhjen e tyre. Nga cepi i rrugës së kalldrëmtë dalloj një shtëpi madhështore të lulëzuar. “Ah, nga ajo vjen aroma” – thashë me vete. E mahnitur nga kjo bukuri rend për ta parë nga afër. Trak-traket e këpucëve të mia e theyejnë qetësinë . Por nuk jam vetëm unë…

Në cepin tjetër të rrugës më zë syri dikënd… jo sikur unë duke ecur me hapa të shkathët, por me një ngadalësi vrojtuese. Kureshtare shkoj tek ky “dikush”. Është një grua e moshuar, e lodhur, e vetmuar. Sa më shumë i afrohem, aq më shumë gjëra më vijnë në mëndje rreth saj.

Dalloj rrudhat, kërrusjen dhe shkopin mbi të cilin mbahet.

Tre elemente domethënës, secili shfaq atë që ajo mund të ketë mbajtur të fshehur prej kohësh; hallin e saj. Jam shumë pranë kësaj gruaje e cila sa më shikon, zgjat dorën. “Qenka një lypëse” -mendova. Sa shumë do dëshironte kjo e moshuar të qëndronte në shtëpinë e saj, ngrohtë dhe e akomoduar e rrethuar nga nipër e mbesa duke e mbuluar me puthje e përqafime. Kjo mbase është një ëndërr për të. Mbase s’ka shtëpi, të afërm ose mbase e

kanë braktisur atë. Por një gjë është e sigurtë.

Mbijetesa e saj varet nga kalimtarët e kësaj rrugice, se sa ata do t’i japin nga të mirat e tyre.

Gjendja e saj më preku thellësisht. Fatin e saj mund ta kem edhe unë… sa keq sikur ajo të jetë braktisur. Mallkimet e rënkimet e saj do ta ndiqnin kudo atë person që e kanë rritur duart e saj, e ka lindur e ka larë, e i ka kënduar ninullat dhe ka ndenjur pa gjumë për ta rritur fëmijën e saj. … dhe tani…asgjë…. askush….

E pyes se ku banon, më përgjigjet me një zë mbytës e me sy të përlotur se rrugica ishte strehëza e saj.

M’u drithërua zemra. I jap ca monedha. Më puth dorën e lumturuar dhe më përcjell me falëndërime të panumërta.

Nisem për në shtëpi, jo me atë ngazëllim që dola.

Nuk është e thënë që në mengjes del për të marrë ajër të pastër, mund të dalësh edhe për të marrë pak informacion mbi jetën; për të vëzhguar, analizuar personazhet e saj; të kuptosh se kush je ti, ç’vënd zë në shoqëri, të mendosh dhe të përjetosh ngritjet e zbritjet e shkallëve të jetës …

Më mirë t’i jap vetes forcë me këtë fjalë që të shijoj pjesën tjetër të ditës e të mos harroj fillimin e mëngjesit, ajrin, lulet, shtëpitë, kalldrëmin…… deri këtu?.....Jo ishte edhe dora e shtrirë…….

Trokas Shkroi: Hibe Agolli

41

Imazh

Ky numër rezervon për lexuesit e tij një buqetë ofertash dhe mundësish që vijnë nga duart e grave të arta e plot hir, plot finesë dhe gusto. Majlind Shala dhe Albana Xhamallati, pasi kanë mbaruar Akademinë e Arteve përgjatë viteve 2000-2004 dega “Skulpturë -Qeramikë”, pararenduar ky studim edhe nga studime parauniversitare në liceun artistik, respektivisht nga qyteti i Fierit dhe Beratit vijnë tashmë me një projekt të vetin, një ëndërr që mori jetë vetëm pak kohë më parë, por shpresohet me premisa jetëgjata.

Me ekspozita e çmime që në lice, ato në mbarim të fakultetit janë anëtarësuar në Shoqatën e Qeramistëve, ku normalisht përzgjedhja për të qenë pjesë e kësaj shoqate bëhet nga pedagogu i tyre Sadik Spahia, i cili ka ditur gjithnjë të mbajë pranë vetes më të mirët.

Përtej çmimeve dhe vlerësimeve të marra që me mbarimin e fakultetit me vlerësim maksimal, në panarin PRANVERË 2009 patën mundësinë të shënonin një eksperiencë mbresëlënëse lidhur me njohjen e punës së tyre me publikun, me klientët, me artdashësit, ku për punimet e tyre u tregua mjaft interes, vlerësim maksimal, shumë kontrata e sugjerime.

Ashtu siç ndodh me çdo student që sapo ka mbaruar studimet e larta dhe nuk ka asnjë derë të hapur apo njeri që t’i zgjasë dorën për të ecur përpara, ky duet shoqesh të ngushta (punimet e të cilave i kalojnë 200), kanë mundur t’i realizojnë në kushte të rastësishme, pa pasur kushtet optimale të denja për një studio serioze qeramike.

Punimet e këtyre dy vajzave që kanë dalë tashmë në tregun e lirë; janë punime ku secila karakterizohet për nga individualiteti i vet, asnjë punim i përsëritur, secili më i veçantë se çdonjëri prej tyre.

Lodhjet, përpjeket dhe i gjithë investimi personal, punë e shumë viteve pararendëse, gjetën edhe një pikë shtytëse, për t’i thënë botës së artit që përfaqësojnë: jemi dhe ne këtu!

“Dilema, ashtu si dilemat e çdokujt, ku përgjatë viteve të studimit kemi mësuar se si të dallojmë konceptin e artistikes në akademi dhe përballjen më pas me realitetin e egër, përshtatjen me kërkesat, është truk që kërkon devijime nga artistikja.” - shprehet Albana Xhamallati, - “por nga ana tjetër është gjetje e veçantë.

Femra, dora e saj, ideja, e feminiliteti dallohen qartë tek punimet tona”.

Do keni mundësinë të shijoni punime ku dallohen qartë rruazat si vetë ndjenja femërore që ndrin, që tërheq...

Më pas, do shikoni modelimin e spangos me mjaft elegancë, ku nuk duhet harruar se sigurimi i lëndës së parë është gjithnjë ai problematiku.

Nuk mungojnë gjithashtu edhe variacionet e ndryshme me guacka.

42 FJALËS Përtej R evi st ë

e përmuajshme

Momentalisht dy artistet mike punojnë, bëjnë skicat, format, ndërsa procesin e pjekjes, ngritjes e bëjnë diku tjetër, në torno.

Duke parë se pjesa dërrmuese e studentëve nuk meren me atë çfarë kanë studiuar, ishte shtysë për to që përmes vështirësive të gjejnë durimin, forcën, guximin që edhe pse vajza apo gra, të ngrejnë biznesin e tyre prej duarve që dinë të thurin vetëm hirësi.

Dihet tashmë se pas daljes nga Akademia përplasesh me vështirësi të tipit: gjetja e një stili, krijimi e prezantimi i tij. Por tashmë ato kanë gjetur stilin e tyre dhe me atë preferojnë të prezantohen, e kështu artin e vërtetë do ta pëfaqësojnë në ekspozita të ndryshme e në aktivitete të rëndësishme.

Si aktivitet më të afërt Majlinda dhe Albana përmedin atë të artistëve të rinj qeramistë dhe skulptorë.

Në këtë aktivtet do përzgjidhen vetëm artistët e rinj dhe ne shpresojmë të përfaqësohemi denjësisht - shprehen krenare të dyja.

STUDIO Qeramike - “GOSTI GUSTOSH” përballë “Galeri Kledio” në rrugën e Kavajës, mund të bëjë konkrete idetë tuaja lidhur me punimet artistike qeramike, dizenjimet, dekorimet e ambienteve dhe çdo detaj tjetër, të cilin mund ta mësoni vetëm aty.

Nr 1 / Gusht 2009

42

Dimensionet e zhvillimit njerëzor në këtë shekull janë me të vërtetë mahnitëse, por jo unike dhe universale. Në to shpesh përballet lakmia e njërit me nevojën e tjetrit, pushteti i sovranit me të drejtën e qytetarit, mendja e dijetarit me mendjemadhësinë e injorantit, luksi i të pasurit me urinë e të varfërit, meritokracia me paaftësinë, materialja me shpirtëroren etj.

Antagonizmi jetësor është një ekzistencë e cila natyrshëm secilin prej nesh e rendit në kahet e tij. Ndoshta nuk mund ta zhdukim këtë pjesë të dualizmit, por kemi të drejtë të zgjedhim kahun që do t’i përkasim. Eshtë një zgjedhje e vështirë, por që na bën të ndjehemi të lirë, pavarësisht se mund të kemi vlerësime të ndryshme për lirinë. Disa, ndojëherë me lirinë e tyre, ua heqin të drejtën hyjnore të tjerëve për të qënë të lirë, pa e kuptuar se në këtë mënyrë nuk kanë bërë gjë tjetër vetëm se kanë prangosur një pjesë të lirisë së botës që i përkasin. Ata dhe vetë pa e kuptuar janë më pak të lirë.

Po cila është liria e vërtetë?

Ajo lind bashkë me ne.Atë na e ka falur Zoti. Ne duhet vetëm ta respektojmë atë. Kjo është sfidë e madhe e njerëzimit.

Të respektojmë kulturën, bindjet, botën e secilit. Ne sot bëjmë mirë që flasim për identitetin kulturor kombëtar, rajonal etj., por ai është i paplotë pa identitetin jetësor e shpirtëror të qënies sonë…

nga Iris Maçi