Shije1

TRADITË

|

PERSONAZH

|

REPORTAZH

|

RECETA

|

DIETOLOGJI

REVISTA Shije • Qer 2012

Zhani Ciko “TË NGRËNIT PËR MUA ËSHTË NJË LLOJ CEREMONIALI…”

Numri i parë - Qer 2012

NË

BR

EN

D

ËS

I

10 RECETA USHQIMORE

USHQIMI SI SKANIM BIOGRAFIK

5 KOKTEJLET PËR VERËN

SIMBIOZA E VERËS ME JETËN

ARDIT GJEBREA

EKRANI MË KA MBYLLUR DERËN E FRIGORIFERIT

TAVA E ELBASANIT E STREHUAR BRENDA KALASË PASDITE ME PESHKATARËT E LINIT EDHE ËMBËLSIRA BËN TURIZËM

NJË DITË NGA JETA USHQIMORE E...

ONI PUSTINA

NJË DIETË PËR TË ZHDUKUR DIMRIN ANILA KALLESHI

RRUGËTIM NË ZONAT KULINARE BEN ANDONI 1

REVISTA Shije • Qer 2012

Adresa: Rr. “Papa Gjon Pali II”, Vila 10 (pranë stadiumit “Qemal Stafa”) Tel: 042 255000 | Mob: 0689024561

2

REVISTA Shije • Qer 2012

3

REVISTA Shije • Qer 2012 Botues:

Altin Bamllari Kryeredaktor:

Bashkim Gjergji Gazetarë:

Saimir Muzhaka Reldar Dedaj Drejtor Krijues:

Capua Fotografia:

Manila Harizi Bashkëpunëtorë:

Jonilda Godole Fjodora Fjora Diana Kastrati Gentian Ziu Gjylije Rexha Nazim Rashidi Lavdosh Ferruni Adresa:

Rruga Brigada e VIII Tel +355 42 258 411 Mob +355 69 20 466 91 E-mail redaksia@shije.al www.Shije.al

4

REVISTA Shije • Qer 2012

I dashur lexues!

Sot ju keni në dorë një revistë të re, të fokusuar në një fushë që na intereson të gjithëve: ushqimin.

Përfytyrojeni si një fushë të vërtetë, nga ku njerëzit kanë siguruar mbijetesën dhe evoluimin e tyre që nga kohërat prehistorike e deri më sot, një fushë e pamatë që ofron hapësirë për të gjithë, ashtu sikundër dhe për këtë revistë, që do pasqyrojë shumëçka mbi të me mjete hulumtimi dhe informimi për të dhënë një ndihmë, sado modeste, në pasurimin e “dheut” të saj, sidomos aty ku banojnë dhe jetojnë shqiptarët.

Nëpërmjet titullit të revistës, “Shije”, duam të përcjellim mesazhin se këndvështrimi ynë mbi ushqimin, pijet apo gjithçka tjetër që kalon nëpërmjet stomakut, do të ketë një diapazon më të gjerë: rubrikat e ndryshme do ta trajtojnë këtë temë në një rrafsh shumëdimensional, sepse ushqimi s’mund të jetë thjesht dhe vetëm një nevojë biologjike e njeriut. Ai, përveç sa më sipër, është kënaqësi, është shëndet, është dashuri, art, kulturë.

Antropologë të njohur thonë që ushqimi i dhuron njeriut një nga kënaqësitë më të mëdha si në aspektin fizik, ashtu edhe në atë shpirtëror. Hipokrati, babai i mjekësisë, thoshte që ushqimi është ilaçi i trupit, ndërsa sot ne pranojmë se: “Njeriu është ç’ka ai ha”.

E kush do të vinte në dyshim dashurinë në sytë e nënës teksa ushqen me qumësht foshnjën e vet? A nuk përcillni dashuri, vetë ju, kur gatuani për njerëzit e zemrës?

A nuk është shndërruar ushqimi në art tek shijojmë pjata të servirura me një finesë të jashtëzakonshme nëpër tryeza të shtruara gjithë elegancë e të mbushura me takëme vezulluese?

Dhe së fundmi, ne s’mund ta lemë mënjanë rolin e tij përcaktues në kulturën e një kombi. Mjafton të thuash “Bukë, krypë e zemër!” për të kuptuar se si raporti i një populli me ushqimin nxjerr në pah tipare të veçanta të tij, aspekte karakteriale apo zakonore të ngjizura në rrjedhën e shekujve.

I dashur lexues!

Kjo revistë, megjithë pasionin për të sjellë risi në mënyrën sesi do trajtojë tematika të shumëllojshme lidhur me ushqimin dhe pijet, në thelb të saj do të ketë dëshirën për t’ju argëtuar në një mënyrë të rafinuar e plot elegancë.

Atë mund ta lexojnë që të gjithë. Amvisat mund të mprehin fanatazinë, kureshtarët le të zgjerojnë dijet e tyre, të rinjtë do të shohin personazhet e dashur me përparësen e gatimit, bar-et, pub-et dhe restorantet do të gjejnë profesionalizmin dhe, tek e fundit, gjithë shqiptarët, brenda apo jashtë kufirit, do të njohin më mirë njëri-tjetrin.

“Shijojeni” revistën tuaj të re!

Altin Bamllari

5

REVISTA Shije • Qer 2012

faqe 24

Thënie për Verën ........................................................ faqe 20

Simbioza e verës me jetën Diana Kastrati ........................................................ faqe 12

“Të ngrënit për mua është një lloj ceremoniali…”

Intervistë me Zhani Cikon faqe 10

faqe 26

Ushqimi si skanim biografik

Tirana, metropoli ynë gastronomik

Jonila Godole

Gentian Ziu ........................................................ faqe 32

Kur kuzhina ka hartën saj faqe 34

Rrugëtim në zonat kulinare të Shqipërisë Intervistë me Ben Andonin

6

REVISTA Shije • Qer 2012

7

REVISTA Shije • Qer 2012

faqe 58

Kuzhina kosovare Dashuri ndaj gatimit tradicional Gjylije Rexha, Kosovë ................................................................ faqe 56

Tregu fshatar: “Jozefina presidente, fruta dhe perime të freskëta, shpejt se ikëm” Reportazh ................................................................ faqe 48

Ekrani më ka mbyllur derën e frigoriferit Intervistë me Ardit Gjebrean Fjodora Fjora faqe 38

faqe 62

Pasdite me peshkatarët e Linit

Një dietë për të zhdukur dimrin…

................................................................

Intervistë me Anila Kalleshin

faqe 42

................................................................

Edhe ëmbëlsira bën turizëm

faqe 66

Dieta ideale

................................................................

................................................................

faqe 46

faqe 68

Arti i kuzhinës në Artin e shkrimit

90 Ushqime të shëndetshme ................................................................ faqe 72

Shqiptarët janë biokonsumatorë Lavdosh Ferruni ................................................................

8

REVISTA Shije • Qer 2012 faqe 102

5 Koktejle për verën Receta ................................................................ faqe 98

Ilir Dushkaj: “Koktejlet, pak fansa në Shqipëri!” ................................................................ faqe 96

Cocktail ................................................................ faqe 84

Recetat ................................................................ faqe 80

Një ditë nga jeta ushqimore e…

Oni Pustina faqe 74

Faqe 108

Të gjithë në kafe!

14 Marsi edhe në…

Strugë

Lifestyle / Forum

................................................................

..................................................................

Faqe 110

faqe 78

10 Thënie për kafen

Tava e Elbasanit e strehuar brenda kalasë ................................................................

Faqe 114

Sikur të isha djalë ................................................................

Faqe 116

Modele shtrimesh tavolinash

9

REVISTA Shije • Qer 2012

Ushqimi si sk Jonila Godole Shprehja „njeriu është, çfarë ai ha“ e Ludwig Feurba ch-ut, më ishte krejt e panjohur në vitin 1998. Po ashtu, as nuk e kisha parë ndonjëherë ushqimin si formë komunikimi direkt me mjedisin ku ti jeton. Kisha pak muaj që jetoja në Gjermani, kur fqinjët e mi më ftuan për drekë. E zonja e shtëpisë kishte servirur një supë të shkëlqyer peshku, recetë tradicionale e familjes, e cila konsistonte në gatimin e copave të peshkut me 1/3 verë e bardhë, 1/3 lëng pule dhe 1/3 pana, një kombinim që atëherë m’u duk krejt ekzotik. Supjera ishte vendosur në tryezë dhe secili mund të merrte sa të donte. Herën e parë mora fare pak për ta provuar, herën e dytë pak më shumë dhe herën e tretë e mbusha pjatën krejt, por pas disa lugësh, e lashë përgjysmë.

Isha e ngopur dhe e kënaqur nga përvoja e re kulinare. Ndërkohë i zoti i shtëpisë po ankohej i nxehur, dhe instinktivisht ndjeva se kjo kishte të bënte me mua.

Nuk besoja të kisha bërë ndonjë gabim.

Madje isha përpjekur të sajoja në anglisht një fjali të ngjashme me “ju lumshin duart!”, që ata mbase nuk e kishin kuptuar fare. Dikur ndërhyri i biri i familjes dhe pas disa diskutimesh atë e bir, babai u ngrit dhe në tryezë ra heshtja. “What’s wrong?” Dhe kur dëgjova shpjegimin gati më ra tavani mbi kokë. Mënyra shpërdoruese e mbushjes së pjatës nga ana ime dhe mos ngrënia e supës deri në fund kishin qenë arsyet e acarimit të të zotit të shtëpisë, i cili në jetën e tij të përditshme ishte drejtor i një instituti shtetëror të sigurimeve.

“What?!” Imagjino të rritesh me maksima të tilla prindërore si “mysafiri është mbreti/zoti në shtëpi” dhe të përballesh befas me një kulturë tjetër, që për mendësinë time atëkohë, ishte padyshim ku e ku më e lartë dhe e zhvilluar se ajo shqiptare. E pabesueshme, me sa lehtësi mund të çmitizohen disa kulte, si ky për mysafirin dhe mikun në përgjithësi, sado të ngulitura fort edhe sot e kësaj dite!

“Jo, nuk ka të bëjë me ty”, përpiqej të justifikohej i biri, “babai është edukuar në moshë të re në një institut të rreptë kadetësh, pak muaj pas Luftës së Dytë Botërore dhe, meqë është përballur atëherë vazhdimisht me urinë, e sheh gjithçka me kursim edhe sot. Ai nuk e di që në

10

REVISTA Shije • Qer 2012

kanim biografik kulturën e Ballkanit statusi i mysafirit është i paprekshëm.

Ju kërkojmë falje!” Një përvojë kjo, të cilën e kujtoj përherë me humor dhe me një farë sikleti. Ushqimi, pra, duket gati sikur lidhet ngushtë me historinë, të shkuarën tonë, ushqimi si relikt i familjes. Ushqimi dhe rregullat e ngrënies si formë e pashmangshme komunikimi. Kjo përvojë më tregoi atëherë se kultura e ushqimit duhet të jetë shumë më e fuqishme se një shprehje e rëndomtë kulturore e zhvillimit shoqëror. Dhe sa interesante: kultura e ushqimit si mbrujtëse e kujtimeve, me ata që kemi pasur pranë në kohëra të caktuara, gati-gati e lidhur me pamje dhe shkrepje specifike të çastit të dikurshëm. Sot do të thosha, ushqimi si një skanim dhe biografi e jetës tënde!

Ushqimi, duket gati sikur lidhet ngushtë me historinë, të shkuarën tonë, ushqimi si relikt i familjes.

Nga një këndvështrim tjetër, të jetuarit në një kulturë katërcipërisht të ndryshme nga e jotja është një shkollë e shkëlqyer, që të përball me një sërë paragjykimesh dhe stereotipesh, të cilat duhet t’i kalosh si të ishin prova e zjarrit. Përse njerëzit hanë atë që hanë dhe në atë mënyrë si e hanë? Përse gjermanët, individë kaq të zhvilluara në botëkuptimin e shqiptarëve të dhjetë viteve më parë dhe me numrin më të madh të shpikjeve, patentave në botë?!

– kënaqësinë më të madhe e kanë para gotës bavareze të birrës dhe Wurstbrötchen (panines me sallam të pjekur dhe senf)? Përse unë, shqiptarja (“dhia e zgjebosur”) e kisha kaq të vështirë të ndryshoja shijen time të të ngrënit, t’i përshtatesha vendit dhe kuzhinës, në vend që këmbët të më çonin përherë përpara një restoranti grek apo italian? Dikur edhe rezistenca ime stoike u zbeh. Kultura fundja kjo është, ambienti në të cilën jetojnë njerëzit, ajo që i rrethon. E përditshmja. Edhe pse tashmë jam e sigurt se përmes ritualit të të ngrënit, del në pah jo vetëm kultura jote, por edhe karakteri i njeriut. Edhe një herë Feuerbach: “Njeriu është, çfarë ai ha”. A është vërtetë kështu? A është vërtet thelbi im, kjo specia që rreket të ushqehet me ushqime sa më natyrore, me çmime të kripura, që nuk e kalon përqindjen e kolesterolit të lejuar, që krahason receta dhe kërkon stërhollimin e shijes duke e maskuar këtë me lloj-lloj salcash eksperimentale?

Përse e marr si fyerje po të më quajnë omnivore?

Gjithçkangrënëse. Që nuk orientohesh nga instinkti (vetëm kafsha e bën këtë?!), por përzgjedh.

Jo, nuk e di. Më shumë mbase ne jemi produkt i fëmijërisë sonë, siç thoshte Rilke. Aroma e asaj cope buke të zezë, që nëna e thekte me hekurin e rëndë të rrobave, lyer me gjalpë dhe përzier me aromën e gazetës, me të cilën mbështillej, më ngjitet shpesh në hundë, sidomos kur kthehem nga dreka, darka “të civilizuara”. Me siguri fajin e ka truri ynë që i regjistron emocionet dhe aromat e fëmijërisë sonë në mënyrë të pashueshme...

11

PERSONAZH

REVISTA Shije • Qer 2012

12

“Të ngrënit për mua është një lloj ceremoniali…”

Shumëkush e ka gdhendur në kujtesë portretin e tij, të shfaqur jo pak herë në ekranin televiziv. Jo të paktë janë ata që e sjellin ndërmend mjeshtrin e madh, profesionistin e pashoq, thinjoshin elokuent që me pasion flet për artin, operan, baletin… Drejtori i TKOB, Zhani Ciko flet me po të njëjtin pasion edhe për kulinarinë shqiptare.

Mes artit e kuzhinës, nga premierat artistike e deri tek pastat e makaronave apo gotave me verë, Zhani Ciko ka shumë për të treguar. Në një intervistë eksluzive për shijet e tij, ai shfaq një anë më pak të dukshme të portretit artist. Dhe është sinqeriteti e fjalët e thjeshta që shpejt të bëjnë të kuptosh, se edhe yjet mund të zbresin në tokë…

Intervistë Saimir Muzhaka

ZHANI

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

CIKO

13

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

them me plot bindje që më pëlqen së tepërmi ushqimi.

Sa njerëzore janë raportet e artistëve me ushqimin?

Çmime të shumta brenda dhe jashtë vendit, aktualisht drejtor i TKOB. Kjo është vetëm pak nga karriera juaj e pasur artistike. Sot nuk do të flasim për këtë, por për diçka krejt ndryshe, për një tjetër art, atë të kulinarisë. Cili është raporti juaj me ushqimin? Është një raport, që unë e vlerësoj shumë jo vetëm për faktin se jam një konsumator me ndjenja dhe me aftësi tretëse të mira, por edhe për faktin që një tavolinë e mirë, një drekë apo darkë e kaluar midis miqsh dhe një ulje në një lokal ku konsumohet, sigurisht që është shenjë e një dite të mirë, e një dite të mbarë, ku njeriu shkëmben mendime dhe shërben për shumë gjëra. Nga ana tjetër, vetë profesioni ynë i muzikës është njëfarë gatimi dhe sidomos profesioni im, të ndërtosh vepra skenike, t’i realizosh, të grumbullosh njerëz është në njëfarë mase njëfarë kuzhine. Jo më kot i thonë ‘arte culinaria’, arti i kuzhinës. Muzikantë të mëdhenj kanë qenë edhe përgatitës recetash të mrekullueshme kuzhine, ka madje receta fantastike gjellërash, tortash e gjithfarë ëmbëlsirash që kanë marrë emrin e tyre.

Po përmendni muzikantë të mëdhenj që kanë qenë po kaq të mëdhenj si kuzhinier. Ju vetë, a gatuani po kaq mirë sa bëni edhe art?

Unë nuk bëj pjesë në këtë kategori, pasi me përjashtim të bukës me gjalp edhe të ndonjë veze syze nuk kam aftësi të gatuari, por kam aftësi megjithatë që t’i shijoj ato. Ju

14

Janë krejtësisht njerëzore, ndonëse prej ekranit të televizionit shpesh nuk duken kështu. Ne artistët e TKOB, për shembull, e kemi bërë pothuajse normë që pas premierave të shtrojmë një tryezë, ndonjëherë edhe me publikun e nderuar, por edhe mes nesh. Kur mundësitë nuk na lejojnë, ne mblidhemi shpesh edhe në klubin e vogël të operas, aty ku pas shfaqjes një gotë e vogël me raki, sipas rastit edhe grapa, me pak gjizë dhe ullinj të shijon pa masë.

A i dashuroni dhe pijet po kaq shumë sa edhe ushqimin? Sa frymëzuese janë pijet në përgjithësi për artistët?

Pijet janë sigurisht po kaq të rëndësishme, vetëm se për mua pija është shenjë e mbërritjes së një rasti vërtet të rëndësishëm. Me këtë dua të them që unë nuk hyj tek ata njerëz që sapo zgjohen në mëngjes kërkojnë të fusin një pije në gotë për t’u gjallëruar, nuk më pëlqen gjithashtu as që çdo ditë të konsumoj alkool, por më pëlqen sigurisht që disa herë, dy-tri herë në javë, sipas rastit, kur jam me miqtë, në një pritje apo raste të tjera të pi një gotë dhe të jetë e mirë. E konsideroj pijen si njëfarë solemniteti që i jep tavolinës, e jo si pjesë e ushqimit të përditshëm. Sipas mendimit tim, duhet dalluar ai ushqim që ti e merr për nevojat e tua fiziologjike, për të kryer ritin e të ushqyerit, nga pjesa tjetër që ka më shumë rëndësiështë të bashkuarit në një tavolinë me miqtë dhe një bisedë e ngrohtë midis tyre. Për mendimin tim, ka shumë rëndësi kur i fton ti miqtë e tu apo kur ti je në tavolinë dhe të tjerët vijnë e të nderojnë, qoftë kjo në një ditë të zakonshme e qoftë në një ditë festive.

Meqënëse jemi tek pijet, cila është pija juaj e preferuar?

Në këtë fazë të jetës mua patjetër që më pëlqen një gotë

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

verë, ndonjëherë edhe më shumë se një gotë. Pëlqej kryesisht verën e kuqe. Megjithatë si shqiptar që jam, më pëlqen jo rrallë të nis me një gotë raki, kjo pasi tek ne rakia nuk është një pije tretëse siç e kanë shumë vende të botës, që e pijnë alkoolin e fortë në fund për tretje. Tek ne rakia përdoret edhe për hapjen e tryezës, por edhe për t’u bërë më i këndshëm e më i gjallë në bisedën që do bësh në një drekë apo darkë.

Me rakinë na ktheni pakëz në traditë... Sipas këndvështrimit tuaj, si ka ndryshuar ndër vite tryeza shqiptare? Le të bëjmë një krahasim midis periudhës së fëmijërisë suaj dhe ditëve të sotme… A ka ndryshuar dashuria e shqiptarëve për kulinarinë gjatë viteve?

Unë i përkas atij brezi të lindur menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore. Jo më kot e them këtë. Dua të tregoj me këtë periudhën historike, në të cilën unë jam lindur, periudhë në të cilën Shqipëria përballej me vështirësi të jashtëzakonshme ekonomike. Unë jam lindur në Tiranë, ndërsa më pas me familjen u spostuam në Korçë. Vitet e Tiranës, ato të hershmet, të fëmijërisë kanë qenë vitet latante, vitet e qumështit. Në Korçë, falë edhe përbërjes së familjes sime (babai ka qenë muzikant) mbaj mend që ndonëse ishin vite kur gjendja ushqimore ishte tepër e vështirë, miqtë, amatorët e ndryshëm i sillnin profesorit të muzikës, dikush një rosë që e kishte vrarë në gjah, dikush tjetër që vinte nga Pogradeci peshk etj. Herë pas here familja ime trajtohej me gjëra të veçanta. Kujtoj që

15

REVISTA Shije • Qer 2012

unë futesha herë në kuzhinë, herë ku gjendeshin këto dhe shpesh i shikoja edhe me frikë gjelin, rosën, pulën, në një përqasje prej fëmije deri sa gjithë këto u bënë pjesë e jetës. Për t’u kthyer tek pyetja juaj, më duhet të them që në atë periudhë gjithë kulinaria shqiptare ishte rastësore. Kjo për shkak se mundësitë për t’u gjetur gjithë përbërësit e duhur për pjata të veçanta ishin tepër të pakta. Duhet të përshtateshe. Në këtë kuadër duhet të them që tradita e krahinave tona ka pasur aftësi për t’u përshtatur gjithnjë. Edhe në vitet e mëvonshme, ku edhe për shkak të shkollës e rrethanave të ndryshme më ka qëlluar shpesh të hyj në shtëpi të tjera, qoftë në fshat e qoftë në qytet, kam parë amvisa shumë të gatshme për të nxjerrë një sasi të caktuar mielli nga thesi, për ta bashkuar me ca zarzavate, por edhe për të bërë shpejt një petanik, a për të bërë një gjellë tjetër, për të sajuar një supë. Ishin improvizime të grave shqiptare. Amvisat i përshtasnin recetat në përputhje me rrethanat. Ndërsa sot, sigurisht që panorama ka ndryshuar. Jemi në të tjera kushte. Dashuria ndaj ushqimit është shtuar dhe shumë gjëra të tjera kanë ndryshuar në drejtim pozitiv.

Le të ndalemi në ditët e sotme. Si paraqitet për ju trinomi: shqiptarët, ushqimi, bota? Ku gjendemi ne në këtë raport?

Në shumë lokale e restorante evropiane, si në Romë, Paris, Vienë e vende të tjera ku më ka qëlluar të shkoj, manipulohet shumë me produktet që ata i rrisin vetë në kopshtet e tyre. Edhe në Shqipëri, pasi shqiptarët dolën

16

Të ngrënit në restorant për mua është një lloj ceremoniali, vlera e të cilit humbet nëse bëhet përditë. Nuk më pëlqen të ha përditë në restorant. Duke qenë njëfarë ceremoniali më pëlqen të jetë disi më i rrallë.

REVISTA Shije • Qer 2012

17

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

jashtë dhe morën prej andej disa koncepte kryesore, vë re që ashtu si jashtë shtetit në shumë restorante në Tiranë apo në rrethina të tjera po punohet me pikësynime të caktuara. Në vendin tonë janë hapur shumë restorante të mira buzë liqenit dhe jo vetëm, ku kuzhina lokale ka marrë një zhvillim shumë të madh. Më kujtohet që për kuzhinën e Shkodrës ne për vite e vite kemi pasur shumë paragjykime ngaqë kemi shkuar vetëm në raste të pakta, ndërsa në këta 20 vitet e fundit ne kemi zbuluar krapin në tjegull, kemi zbuluar mënyrën se si gatuajnë ngjalat të shuara në verë ose po njohim gjithnjë e më shumë restorante të tjera ku të serviret rakia shumë e mirë me pak putarkë të tharë, domethënë vezë peshku të thara,

tepër kufijtë gjeografikë. A mund të themi me bindje të plotë se ushqimet tradicionale shqiptare mund të krahasohen denjësisht me shijet evropiane?

Unë jam plotësisht i bindur: Po, mund të krahasohemi shumë denjësisht në këtë aspekt. Sipas mendimit tim, në kuzhinën evropiane, kuzhina franceze dhe ajo italiane kanë supermaci të ndjeshme. Franca ka rafinimin e patéve apo shumë produkte të tjera të shijshme, jo shumë natyrale, por të përpunuara e që bëjnë pjesë tek kuzhina tradicionale. Është një kuzhinë që nuk këshillohet për përditë pasi ka tepër kalori. Edhe kuzhina italiane ka përbërës të pasur, shije e delikatesë… Mendoj vetëm se ne duhet të përfitojmë më shumë nga recetat mesdhetare, pasi ato kanë përbërës të përbashkët si tanët: vajin e ullirit, ullinjtë, qepët, hudhrat etj. Megjithatë, në kuzhinën tonë ne kemi me ç’të krenohemi. Mua personalisht, veç ushqimeve që kam përmendur më sipër, më pëlqejnë po kaq shumë përgatitjet tona lokale. Në Tiranë të hash pjatën e pulës, zogun e fshatit, apo kalastrenit siç i thonë tiranasit, me qull, është një shije krejt e veçantë. Po kështu në Veri, jufkat apo shumë ushqime të tjera tradicionale pranë zonave të ndryshme janë tepër të shijshme...

Ta personalizojmë më shumë këtë bisedë. Na e shuani kureshtjen: Ju pëlqen më shumë të ushqeheni në shtëpi apo në restorant dhe cila është pjata që porosisni më shpesh në restorant?

që është një gjë e rrallë dhe që janë tipike tonat. Sot mund të gjesh lehtësisht vende ku hahet shumë mirë, si në Boboshticë të Korçës, Drenovë, e në vënde të tjera ku gatuhet me profesionalizëm. Unë personalisht pushimet e verës i kaloj prej disa vitesh në bregdetin e jugut, pasi më tërheq pamasë. Po ju them se sa herë që shkoj me pushime mahnitem nga mënyra se si po e gatuajnë peshkun aty dhe progresi kulinar që po bëhet nga viti në vit. Njëherë, në një restorant të vogël në Sarandë u mahnita dhe kuptova ç’domethënë të konsumosh midhjen e Sarandës apo fruta deti tepër të freskëta. Sot, në shumë mjedise të Vlorës shikon që ka një progres të jashtëzakonshëm. Këto dhe shumë zona të tjera të Shqipërisë më bëjnë të them që në Shqipëri, kulinaria ka evoluar dhe ne po ecim gjithnjë e më tepër në hapat e vendeve më të zhvilluara.

Jemi në kushtet e të ashtuquajturit ‘globalizëm’, kur shumë fusha shoqërore po i zhdukin gjithnjë e më

18

Të ngrënit në restorant për mua është një lloj ceremoniali, vlera e të cilit humbet nëse bëhet përditë. Nuk më pëlqen të ha përditë në restorant. Duke qenë njëfarë ceremoniali më pëlqen të jetë disi më i rrallë. Edhe kur shkoj në restorant, më pëlqen më së shumti të ha drekën aty, pasi është një pushim i shkurtër që të kthen sërish në punë dhe nuk më pëlqen darka ku mund të ulesh, të rrish me orë të tëra e biseda zgjat si një lloj konkluzioni i ditës. Sa për pjatën time të preferuar, më pëlqejnë llojet e pastave të makaronave, të përziera me zarzavate, me perime. Më pëlqen padiskutim edhe për punë të dietave, që duhet të mbajë njeriu, edhe një fileto e mirë pule me zarzavate të skarës apo edhe të ziera. Këto janë ato ushqime që të lejojnë të kontrollosh dëshirën e të ngrënit, por edhe të marrësh disa kalori pa shtuar në peshë. Për ta thënë përmbledhtazi, kuzhina mesdhetare për mua është më e mira.

Përmendët dietat, ju vetë keni mbajtur ndonjëherë dietë?

Patjetër. Është një periudhë kur njeriu s’pyet për dietat, ha pjatë pas pjate. Kjo periudhë ka kaluar tashmë për mua.

Jam në një periudhë tjetër, kur njeriu fillon e kontrollon veten në analiza të herëpashershme, e në këtë drejtim dieta e të ngrënit, një dietë normale sa për të kontrolluar vetveten mendoj se është e domosdoshme. Megjithatë unë mendoj se pjesa më e rëndësishme e këtyre dietave

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

është orari i të ushqyerit. Orari i vakteve për mendimin tim është akoma edhe më i rëndësishëm se sa fakti që shpesh qëllon ta kalosh cakun në të ngrënë e në ndonjë gotë më tepër.

Më lart na folët për pjatat tuaja më të preferuara. Cili është ushqimi më i pazakontë, që nuk do të donit ta provonit sërish?

Nuk mendoj se për stomakun dhe dëshirat e mia të ekzistojnë ushqime të tilla. Unë kam pasur rastin që sa mbarova studimet të shkoj me një ansambël për një turne të gjatë në Kinë, mbi 2 muaj dhe të shijoj kuzhinën në restorantet me klasin më të lartë, që nga rezidencat e drejtuesve të lartë të shtetit e deri tek banketet qeveritare të asaj periudhe. Nevojitej një vullnet tepër i fortë që të mund të provoje kuzhinën tradicionale kineze. Shijet e saj në përgjithësi, raporti me kripën, sheqerin, yndyrnat ishin diçka e panatyrshme për ne. Mbas shumë vitesh, kur dolëm sërish jashtë shtetit, një drekë në Austri na e rezervuan në një restorant kinez, ku vlerat e kuzhinës kineze ishin transformuar në shijet evropiane. Që nga atëherë nisa t’i shijoj edhe vlerat e kuzhinës kineze, edhe gjellët e rralla si p.sh. vezët 100 vjeçare që atëherë m’u dukën të pangrënshme. Kohët e fundit, edhe kuzhina kineze e risjellë nën shijet evropiane më duket tepër e shijshme. Më duket një kuzhinë e mrekullueshme! E tregova gjithë këtë për t’ju thënë se për mua ka pak ushqime që nuk do të mund t’i provoja sërish, për të mos thënë aspak. Ëmbëlsira për në fund. Cili është raporti juaj me ëmbëlsirat? Ëmbëlsira ka qenë dashuria ime e parë, ashtu si për çdo njeri. Mbaj mend madje, që në shtëpinë tonë për të na edukuar, mua dhe motrën time, bëheshin edhe ndëshkime të tilla si: Nuk mund ta hash ëmbëlsirën nëse më parë nuk ha supën dhe mishin! Ka qenë një edukatë për të përdorur një kuzhinë të pasur nga pikëpamja vitaminoze. Vitet e fundit, kam qenë i detyruar ta minimizoj sheqerin, jo ta eliminoj. Më pëlqejnë veçanërisht ëmbëlsirat që lidhen me çokollatën, por edhe ato me fruta. Preferoj më shumë llojet e tortave që kanë brenda fruta, se sa ato që kanë bazë kremërat.

Më pëlqejnë ëmbëlsirat shqiptare, por kam konstatuar se në vendet e rajonit, ku kuzhina është e përafërt me tonën, sheqeri ka nisur të reduktohet. Të mençur janë treguar! Kanë nisur ta reduktojnë dozën e sheqerit, duke e zëvendësuar me sheqer frutash apo me gjëra të tjera.

Kam parë një përdorim më të matur të sheqerit dhe më ka rezultuar që është më i shëndetshëm dhe e ruan sigurisht atë shijen e ëmbëlsirave që na shijon ne, që janë të traditës sonë.

19

REVISTA Shije • Qer 2012

Simbioza DIANA KASTRATI

Latinët e mençur ia kishin thënë prej kohësh njerëzimit: “In vino veritas”. Qytetërimeve nuk iu desh tjetër veçse ta provonin vërtetueshmërinë e thënies. Krejt pak janë gjendjet që ia përngjajnë asaj që përjetohet kur vera bëhet protagonisti i shoqërisë së një tryeze. Mjafton që ajo të jetë dhe atmosfera jonizohet me “marramendje” bukurie mendore e fizike, bukurie fjale e sensualiteti, ngjyrimesh “rozë” të lëkurës e të ndjesive, të një mirëqenieje totalizuese të qenies që nuk ia përngjet veçse...pak kënaqësive tokësore. Por, më shumë se kurrë në situata të tjera tokësore të qenies njerëzore, nuk mund të lejohet që ajo të jetë pak cilësore. Gjendjet hyjnore, si ato që vetëm vera na i sjell, “urdhërojnë” e lypsen të kenë brenda cilësinë po aq hyjnore, që i afrohet përsosmërisë.

Vetëm kjo e fundit do të mund të na afronte, edhe pse për pak kohë, drejt qiejsh të pashkelur e fort të dëshiruar.

20

REVISTA Shije • Qer 2012

e verës me jetën Simbolika dhe historia

Kultura e verës, e vjetër sa vetë njerëzimi, ka bashkëudhëtuar me të dhe është rrënjosur në historinë tonë, saqë duke u përpjekur të gjurmojmë origjinat e saj, gjendemi të përfshirë në një udhëtim marramendës në kohë. E përdorur që prej gjithmonë, lëngu i fermentuar i rrushit është konsideruar prej kohërash po aq të harruara, më tepër se një pije: një simbol. Madje jo: SIMBOLI! Ishte për babilonezët, të cilët tregonin se si Enkidu, miku i Gilgameshit, ishte prezantuar në jetën shoqërore falë një ceremonie të bazuar në verën dhe më pas kishte vdekur ngaqë u privua nga kjo pije. Prandaj, vera përfaqëson në lidhje me ‘njeriun-ujk’ anën e tij sociale, refleksive, spekulative, esencën më të thellë të të veçantës së tij. Tek grekët koncepti zhvillohet dhe përdoruesit e verës janë popujt e kultivuar dhe civilë, ndërkohë që barbarët konsumonin të tjera. Sipas traditës helene, ishte Dionisi ai që ua prezantoi verën njerëzve; ishte perëndia, nga e cila lindi civilizimi, ajo që e shndërroi verën në nektarin e zotave. Ky kult i lidh e i shoqëron të gjitha kulturat mesdhetare, nga Osiris në Egjipt e deri tek romanët, sepse vera çliron mendjen dhe çon në ekstazë, sepse është energji vitale (dhe mesa dihet prej andej rrjedh edhe termi vite- jetë). Thelbësore në fenë kristiane e katolike, që ka bërë të vetat shumë përdorime të kahershme pagane, vera dhe kultivimi i jetës kthehen pafund si në Testamentin e Vjetër dhe në atë të Riun, duke u nisur që nga koha e Noes, i cili, pas përmbytjes, u bë një kultivues i tokës, e deri tek njeriu i parë, që mbjell jetën dhe përfton lëngun e saj. Izraeli është vreshta e Zotit, ky i fundit u ofron të eturve ujë dhe verë për t’u dhuruar atyre si jetën, ashtu edhe gëzimin. Jezusi vetë e pi dhe në mrekullinë e tij të parë e krijon, duke transformuar ujin në verë për të festuar si duhet dasmën e Kanës. Pika kulmore u arrit sigurisht me eukarestinë: vera është gjaku i birit të Zotit dhe shpreh sensin e vetë kungatës, sepse siç shkruan Thoma Akuini: ‘Vera e bën zemrën e njeriut të hareshme’. Çfarë mund të

kërkohet më tepër se kaq? Akoma sot nuk ka një ceremoni, ngjarje, martesë apo çfarëdo moment feste që të mos ‘lahet’ me verë. Të shumta janë ritet pajtuese, duke nisur që nga korrja (moment i fuqishëm simbolik bashkimi e vëllazërie), e deri te ajo e kërcimit të tapës së shishes, deleguar gjithmonë personit me autoritetin apo prestigjin më të madh në grup.

E nëse largqoftë, ndodh që derdhen disa pika më tepër, atëherë kemi festë të madhe, sepse mjafton të lagim pjesën e pasme të veshit që të kemi siguruar fat e pará. Të ndash verën, të ofrosh një gotë, është një gjest që shkon pra përtej bashkëjetesës së thjeshtë. Është një ogur fatsjellës, ta konsiderosh tjetrin të ngjashëm me veten, shok apo mik.

Verërat dhe aromat Të gjithë duhet ta kenë provuar ndonjëherë ndjesinë e të nuhaturit të një esence apo arome të veçantë, që na rikujton një moment, një fytyrë, një tingull, apo diçka familjare. Më tepër sesa dejà-vu, ky rast specifik do të mund të quhej ( më falni guximin), një “dejà-vecu” .

E sikur të mund të kontrollonim një memorie të tillë të të nuhaturit për ta përçuar drejtpërdrejt tek emocionet e njerëzve, do të kishim, pse jo, një alfabet të ri shqisor, bazuar këtë radhë jo në të parit apo të dëgjuarit, por në nuhatje. Kjo gjë vështirë se mund të bëhet ndonjëherë masive, sepse atëherë do të duhej të kishin të gjithë një ‘hundë’ aspak të zakonshme. Personi për të cilin dëgjova, mund të quhet gjithçka përveçse i tillë. Ai na qenka: hunda më e famshme në Itali (!!) dhe ka pikërisht profesionin për të cilin fola më lart, një kapës aromash, një memorizues parfumesh, një evokues i atyre çka ata përfaqësojnë. Quhet Paolo Vranjes, parfumier fiorentin, farmacist, kimist e kozmetolog.

Përpara disa kohësh ai ka rikrijuar një aromë që të ndërmend atë të një vendi specifik në Kapri, të njohur masivisht për erën e limonëve që rriten aty. Por, siç e shpjegon edhe vetë doktori, aty ndodhen të gjithë elementët: toka, deti, dielli, era, edhe limonët. Në kërkim të diçkaje të veçantë, ai shkoi në gjurmët e verës së kuqe,

21

REVISTA Shije • Qer 2012

Chiantit, verërave të tjera toskane, me nota të agrumeve, luleve apo prekje të frutave të pyllit: manaferrë, kumbull apo luleshtrydhe. Frymëzimi i ardhur nga verërat e mëdha të Toskanës çoi në prodhimin e një parfumi të ri origjinal koleksioni : il Rosso Nobile ( e kuqja fisnike), që sjell me vete aromat përbërëse të verës.

Verërat dhe arti: piktura Të pikturuarit për një artist është një kënaqësi erotike, nuk ngopesh kurrë së eksperimentuari e së guxuari, ndihesh gjithmonë i pashpërblyer dhe në kërkim të ethshëm të diçkaje të re. Për këtë arsye, piktorja Elisabetta Rogai, fiorentine (e nuk nuk është shumë rastësi do të thoshim!), pas shumë shtigjesh të shkelura në vite, mendoi se do të ishte një ide e mirë sikur të provonte të pikturonte me verë. Një mendim ky ama, aspak i lehtë për t’u realizuar! Vera është një substancë e gjallë, që ndryshon e alterohet me kalimin e kohës, por që mbi të gjitha nuk ka konsistencën e duhur për të pikturuar me të. Vetëm pas tentativave të shumta në bashkëpunim me një profesor të kimisë organike të universitetit të Firences, u arrit densiteti

22

i dëshiruar për verën në funksion të të pikturuarit tashmë. Elisabetta Rogai është një nga artistet bashkëkohore më në zë; është ajo që do të prezantojë artin në Nju Jork me rastin e celebrimeve në nder të Amerigo Vespucci-t në 2012. Pikturave të saj u janë dedikuar ekspozita në galeritë e Uashingtonit, Kiotos, Kanës, Venecias e të tjera qendrave të rëndësishme të artit. ‘Gjëja më tërheqëse në gjithë këtë është se vera piqet në telajo, ashtu si në shishe’, shpjegon Rogai.

Një zgjedhje e guximshme kjo e të pikturuarit me verë, e paprovuar ndonjëherë më parë, që i hap dyert një skenari entuziazmues, një raporti të ri mes artistit dhe telajos, që shndërrohet në art multisensorial, sepse duke parë kuadrot e kësaj piktoreje fiorentinase tundohesh t’i afrohesh për t’i prekur figurat në telajo dhe për t’i nuhatur.

Por veprat plaken si në portretin e Dorian Greit të Oscar Wilde. Ajo filloi të pikturonte me ngjyrat e verës së re, asaj me të kuqe të ndezur e të purpurt, e cila në harkun e tre muajve, nisi të merrte sfumatura shumë të ndryshme: të kafes apo të portokalles së errët.

Vetëm falë punë këmbëngulëse e në bashkëpunim me specialistët e kimisë e vazhdimit, artistja ia doli të fiksonte ngjyrat dhe veprat wine-made arritën

të bëheshin realitet. Për eno-kuadrot e saj, Elisabetta Rogai përdor verë të bardhë ose të kuqe, përveç pjesës së parë të konturuar me karbon. E përkushtuar kaherë pikturës figurative, sfumaturat e saj shkojnë gjithmonë drejt linjave të papërcaktuara, ngjyrave të lagështa që tentojnë të idealizojnë formën në favor të përmbajtjes psikologjike e humane të subjekteve të përfaqësuara. “Gratë e pikturave të mia, janë që të gjitha të filtruara përmes meje, kanë një atmosferë të thuktë, një kompromis midis figuratives dhe informales”.

Duke ia lënë nderin e mbylljes shprehjeve italiane, mjeshtrave të jetës së bukur e të kënaqësive sublime në art e gjetkë, po ju kujtojmë ama se ato thonë: “Bacco, tabacco e Venere, riducono l’uomo in cenere!” - Perëndia e verës, Bako, duhani dhe Venusi, (perëndesha që simbolizon gruan dhe dashurinë për të), e kthejnë burrin në hì!!! Kujdes pra, shumë verë, shumë dashuri e bukuri femërore...shumë jetë e ndjesi, por cilësore ama. Gëzuar!

REVISTA Shije • Qer 2012

Verë, gllënjka të vogla shëndeti...

Kantina e Verës LUANI ju ofron verëra cilësore dhe produkte të ndryshme alkoolike. Ju mirëpresim tek fabrika në Berat Shqipëri. Aktualisht shërbejmë me shumicë në të gjithë tregun shqiptar, hotele të klasit të parë dhe restorante në Tiranë. Disponojmë produkte në Maqedoni, Kosovë, Slloveni si dhe një treg të ri në SHBA, kryesisht në New York City dhe Boston.

E zgjedhur si verë shtëpie në disa nga restorantet më të dëshirueshme në zonën NY dhe së shpejti do të jetë “vera e shtëpisë” e Gemma Ristorante në zonën e Boston. Markat natyrore dhe organike: Merlot, Cabernet, Cabernet Sauvignon, Pinot Noir, Chardonnay, Sauvignon Blanc, PinotGris, Riesling, Rose etj. Raki Rrushi (Grappa shqiptare) dhe likere të tjera tradicionale.

23

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Thënie

për V erën 24

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

“Penicilina shëron, por vera i bën njerëzit e lumtur.”

“Keqardhja ime e vetme për jetën është që nuk pi dot më shumë shampanjë.”

Alexander Fleming (1881- 1955), zbuluesi i penicilinës në vitin 1928

John Maynard Keynes, ekonomist i njohur britanik

“Vera është gjëja më e civilizuar në botë.”

“Vera… pjesa intelektuale e vaktit” Alexandre Dumas, 1873

Ernest Hemingway, shkrimtar, autor i novelës së njohur “Plaku dhe Deti”

“Birra është bërë nga njerëzit, vera nga Zoti!”

Martin Luther (1483- 1546), murg gjerman dhe figura kryesore e Reformimit Protestant

“Të pish verë të mirë, me ushqim të mirë, në shoqëri të mirë është një nga kënaqësitë më të qytetëruara të jetës.”

Michael Broadbent, kritik britanik i verërave

“Vera e bën përditshmërinë më të lehtë, më pak të ngutshme, me më pak tensione dhe me më shumë tolerancë.”

Benjamin Franklin, një prej themeluesve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës

“Kur është fjala për verën, unë u them njerëzve t’i hedhin poshtë listat e cilësisë dhe të investojnë më mirë në një hapëse tapash. Mënyra më e mirë për të mësuar për verën është të pish.”

Alexis Lichine, sipërmarrës dhe shkrimtar për verën

“Nëse ushqimi është trupi i jetesës së mirë, vera është shpirti…”

Clifton Fadiman (1904- 1999), personalitet i njohur i botës së televizionit dhe radios amerikane dhe autor librash

“Unë kam gëzuar shëndet të plotë në një moshë të madhe, sepse çdo ditë që kur unë mund ta mbaj mend, kam pirë një shishe verë, përveç rasteve kur nuk jam ndjerë mirë. Atëherë unë kam konsumuar dy shishe verë” Kjo thënie i atribuohet një peshkopi të Seviljes

“Vera është jetë!”

Petronius, shkrimtar romak

“Është e qartë: Kënaqësitë që të jep vera janë kalimtare, të përkohshme… por kështu janë edhe ato të baletit apo të një performanceje muzikore. Vera është frymëzuese dhe shton në masë të madhe gëzimin e jetës.”

“Vera e bën çdo vakt një rast, çdo tavolinë më elegante, çdo ditë më shumë të civilizuar.”

André Simon (1877- 1970), shkrimtar për verën

“Një njeri bëhet orator në qoftë se ju i jepni atij verë të mirë ” Ralph Waldo Emerson (1803- 1882) poet, shkrimtar amerikan

Napoleon Bonaparti (1769- 1821), udhëheqësi ushtarak dhe politik gjatë Revolucionit Francez

“Vera e mbush me gëzim trishtimin, ngjall të vjetrën, frymëzon të renë, e bën lodhjen ta harrojë mundin.”

Lord Byron (1788- 1824), poet britanik dhe një figurë udhëheqëse në lëvizjen romantike

“Kur meshkujt pijnë, atëherë ata janë të pasur, të suksesshëm, fitojnë gjithë proceset, janë të lumtur dhe ndihmojnë miqtë e tyre. Shpejt, më sill një gotë verë, në mënyrë që unë mund të njom mendjen time dhe të them diçka të mençur!”

Aristofani, The Knights, 424 p.e.s.

25

REVISTA Shije • Qer 2012

TRADITE

TIRANA

26

Metropoli ynë gastronomik Gentian Ziu

REVISTA Shije • Qer 2012

Ku do të shkojmë?...

Është e premte mbrëma, ka mbaruar një javë tjetër impenjuese me lodhjen, sfidat, zhvillimet apo zhgënjimet e saj, jeni mbledhur me miqtë për të kaluar një mbrëmje relaksuese, të bisedoni, të bëni plane, të qeshni, të hani diçka në shoqërinë e ndonjë gote vere apo birre, kur dikush nga ju bën pikërisht këtë pyetje: “Ku do të shkojmë”? S’e di për ju, por unë e dëgjoj gjithmonë këtë sa herë bëj plane me miq për të dalë e për të ngrënë diku.

Me të vërtetë; ku shkojmë? Ç’ka për të na ofruar Tirana?

Dhe ç’është më e rëndësishmja; a mund ta gjejmë veten në zgjedhjet që na ofron ajo?

27

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Unë besoj se po. Vitet e fundit kemi përjetuar një shpërthim të vërtetë restorantesh të reja. Aq shumë sa ndonjëherë të krijohet përshtypja se ëndrra e çdo shqiptari është të hapë një restorant… Larmija dhe dendësia e restoranteve sot në kryeqytet do të dukej imagjinatë e shfrenuar 10 vite më parë. Zhvillimet në fushën e gastronomisë po ndodhin me shpejtësi marramendëse. Kohët kur mbizotëronin gjellëtoret, mencat e mezeritë dhe kur restorantet me kuptimin e sotëm të fjalës mund të numëroheshin me gishtat e një dore, duken po aq të largëta sa fotografitë bardhë e zi. Në fakt, po ta mendosh mirë, as që e mbajmë mend, ashtu siç nuk kujtojmë më si ka qenë jeta pa celularë dhe kemi idenë se kemi lindur të tërë me një “nokia” apo “iPhone” në dorë.

Duhet të jesh shumë specifik ose shumë ekstravagant në shije, që të mos e gjesh veten në atë që ofron Tirana gastronomike. Mbase ndonjëherë do ta kemi të vështirë t’i kënaqim oreksin dhe do të na duhet t’i kërkojmë ndjesë ndonjë miku, që është vegjetarian i betuar ose ndonjë mysafiri nga Lindja e Mesme, Afrika, apo Amerika Latine, por besoj se do të kemi mirëkuptimin e tyre dhe me pak kërkim diçka mund të ofrojmë edhe për ta...

Nëse do të bënim hartën gastronomike të qytetit, do të shikonim se zemra rreh në juglindje të tij, mes rrugës së Elbasanit dhe zonës së ish- bllokut me rrethinat e saj, që kryesojnë bindshëm, të ndjekura nga zona e stadiumit “Dinamo”, rruga “Myslym Shyri” me lagjet përreth, zona e liqenit artificial dhe hapësira që shtrihet përgjatë rrugës për në Dajt.

Në rrethinat e Tiranës, në rrugën për në Dajt, në zonën e Ndroqit dhe në rrugën e Elbasanit, përtej Saukut, gjenden kryesisht restorante me gatime vendi, ku peshku është fare pak ose aspak i pranishëm. Në këto restorante, veç të tjerash, shërbehen sallata të ndryshme të freskëta, fërgesa e të brendshme, jufka dhe pilaf, pula të freskëta fshati, që shpesh herë janë dhe bio, produkte të zgarës dhe mishëra të pjekur në hell me çmime relativisht komode, që lëvizin zakonisht në nga 1200-1700 lekë

28

për person, përfshi këtu edhe verën e hapur. Këto restorante janë ideale për të kaluar një drekë të këndshme e të gëzuar familjare pa shumë shpenzime, ose për të nderuar me gatime shqiptare një mik të huaj. Për sa u përket cilësisë së ushqimit dhe nivelit të shërbimit të ofruar, mendimet mund të jenë ndryshme: ka prej tyre që meritën kryesore ua njohin restoranteve të rrugës së Elbasanit, të tjerë atyre të ish blloku, ndërkohë që disa të tjerë vlerësojnë gatimet, që ofrohen diku në lokalet e autostradës, apo në ndonjë cep të fshehur të kryeqytetit. Pronarët dhe kuzhinierët e disa prej këtyre restoranteve përpiqen, dhe shpeshherë ia arrijnë, të gjejnë produktet më të mira në treg dhe i shërbejnë në pjatë të gatuara vërtetë me merak.

Nga ana tjetër, brenda kufijve të qytetit do të gjeni (pothuajse) ç’t’ju dojë e bardha zemër… Veç hapni gojën e flisni; vinoteka, birrari, piceri, kreperi, restorante peshku, restorante mishi, restorante me kuzhinë të huaj, restorante tradicionale, etj, etj.

Në ndryshim nga restorantet e rrethinave të Tiranës, që bazohen kryesisht te cilësia e lëndës së parë dhe gatimet relativisht të thjeshta, brenda kufijve të qytetit do të hasni shpesh restorante me kuzhinë të përpunuar, ku një pjesë të madhe të vëmendjes ia kushtojnë përpunimit të produktit dhe dekorit të pjatave. Gjithashtu një ndryshim tjetër është se, ndërsa në rrethina çmimi shumë rrallë mund të kalojë nivelin e 2000 lekëve për person,

REVISTA Shije • Qer 2012

Bitburger: Një birrë me klas nga Gjermania Bitburger. Birra me krikëll më e shitur në Gjermani.

Per informcione te metejshme ju lutemi kontaktoni me : Idel Sh.p.k. Kontakt: +355 68 20 122 26, www.bitburger.com

29

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

në disa restorante të qytetit do t’ju duhet ta fusni dorën thellë në xhep dhe në 4-5 prej tyre duhet me të vërtetë të mateni dy herë para se të hyni në derë, sepse një drekë për 4 persona ka shumë të ngjarë të kalojë pragun e të ardhurave mesatare të një punonjësi të administratës shtetërore, sidomos nëse ju pëlqen shija delikate e peshqve, e guackave dhe e molusqeve… Gjithsesi, në vija të përgjithshme mund të themi se çmimet e restoranteve të qytetit janë rreth 20% më të larta se ato të rrethinave.

Për sa i përket llojit të restoranteve, vinotekat ishin në top-zgjedhjet e tiranasve deri para 3-4 viteve, por tani duket se kanë humbur disi shkëlqimin e ditëve të arta, duke ia lënë vendin pjesërisht birrarive, që këto dy vitet e fundit janë ndër ‘lojtarët kryesorë’ të jetës gastronomike të kryeqytetit.

Pothuajse të gjithë prodhuesit vendas të birrës kanë hapur të paktën nga një birrari. Në to do të gjeni birrë të freskët me çmim shumë të lirë dhe mishëra e sallame në zgarë. Nëse do të kërkonim një fjalë për t’i karakterizuar këto ambiente, ajo do të ishte: bollëk… Birra vjen me litra dhe pjatat të tejmbushura, ambienti është i zhurmshëm e gazmor dhe fatura në fund është një arsye më tepër për t’ju shtuar buzëqeshjen.

I vetmi problem është që njërit prej miqve duhet t’i mohoni aksesin te kriklla e birrës, nëse doni të përjashtoni probabilitetin që pjesën tjetër të mbrëmjes ta kaloni nën shoqërinë e policëve të qarkullimit rrugor…

Koha e picerive të mirëfillta, nga ana tjetër, duket sikur ka përfunduar një herë e përgjithmonë dhe s’ka më

kthim prapa. Përjashtim bëjnë vetëm piceritë që funksionojnë kryesisht me “delivery” dhe s’kanë ose kanë fare pak tavolina, ku shërbehet në vend.

Restorantet, që e nisën aktivitetin e tyre si piceri, iu përshtatën kërkesës dhe futën edhe pjata të tjera në menutë e tyre. Po kështu, një pjesë e restoranteve që në fillimet e tyre s’ofronin pica, u detyruan që t’i shërbenin ato. Pak apo shumë, tashmë shumica e restoranteve të njohura i kanë përfshirë picat në menunë e tyre, me protagonist kryesor një restorant të mirënjohur në zonën e ish- bllokut, i cili që prej mëse 12 vjetësh ofron pica të cilësisë së lartë dhe një larmi gatimesh nga kuzhina tradicionale e ndërkombëtare. Rishtazi ky restorant ka hapur dhe një degë të dytë pranë stadiumit “Qemal Stafa”.

Nëse s’e konceptoni dot darkimin në një restorant pa praninë e produkteve të detit, atëherë destinacionet janë: sheshi i “Zogut te zi”, ish- ekspozita “Shqipëria sot” dhe zona e liqenit artificial. Këtu do të gjeni peshk të freskët, të stinës në të gjitha versionet e tij, vetëm se do t’ju duhet të bëni një “investim” të vogël në arkën e restorantit. Në fund të fundit, cilësia paguhet. Dëgjohet shpesh të thuhet se nuk gjen dot peshk të freskët në Tiranë. Ata që e thonë, është e sigurt që s’i kanë gjetur akoma këto destinacione…

Nga shpeshtësia e termave italiane në tabelat e restoranteve të Tiranës do ta kuptoni menjëherë që miqtë tanë të përtej detit janë kampionët e padiskutueshëm të restoranteve të huaja. Deri para pak vitesh ishin shumë në modë edhe kuzhinierët

italiane. Madje edhe tani dëgjon pronarë lokalesh të deklarojnë me vetëbesim dhe krenari se kanë pasur kuzhinierë italianë. Kjo lloj reklame e ka humbur prej kohësh shkëlqimin.Të rinjtë shqiptarë vërtetuan se mësojnë shpejt dhe nuk vonuan t’u zinin vendin të ardhurve…

Italianët ndiqen nga turqit, të cilën dominojnë fushën e ëmbëlsirave, dhe nga grekët, të cilët kanë prezencë të konsiderueshme në disa restorante të Tiranës me pjata mesdhetare.

Gjithashtu dhe “gjigandët” e Lindjes së Largët nuk kanë hezituar të shfaqen në qendër të qytetit. Janë të paktën 2-3 restorante kineze dhe japoneze, që po bëjnë përpjekje serioze, dhe disa herë të suksesshme, për të afruar publikun shqiptar me shijet që vijnë si risi në restorantet e kësaj zone. Përfaqësuesit e kuzhinave të tjera janë shumë më të pakët në numër, por gjithsesi “përfaqësitë” gastronomike i kanë vendosur tashmë në Tiranë shtete si Franca, Spanja, Austria, Anglia, Suedia e India.

Në Tiranë do të gjeni dhe 2-3 restorante, të ashtuquajtura eksluzive dhe elitare, me pjata shumë të përpunuara, me produkte dhe emra ekzotike, me shërbim të sofistikuar dhe me çmime që mbase do t’ju duken “zeher”…

Eksperienca në to ka shumë të ngjarë të jetë unike, por për të mirë apo për të keq do të jeni ju që do ta thoni pasi t’i keni provuar… Në njërin prej tyre gatuan një djalë i ri i talentuar, që ka qenë madje dy herë praktikant në restorantin më të mirë sot në botë sipas listës “Michelin”, tek bashkëatdhetari ynë i famshëm Rene Rexhepi.

Si përfundim, Tirana gastronomike është si vetë ne, e paparashikueshme; një bashkëjetesë thuajse e pamundur midis ankthit e nxitimit për t’u quajtur europianë dhe shpirtit e mentalitetit ballkanas, modernes dhe tradicionales, ekstravagantes dhe modestes, bukurisë dhe shëmtimit, merakut dhe gënjeshtrës, e aftë për më të mirën, por dhe për më të keqen njëkohësisht.

Ia kalofshi mirë dhe paçi fat!...

30

REVISTA Shije • Qer 2012

31

REVISTA Shije • Qer 2012

Shpesh herë na qëllon të bisedojmë, të vëmë re dhe të provojmë përmbajtjen e vlerave tradicionale të kulturës sonë të gatimit. Dhe kurdoherë priremi ta kundrojmë atë nga një perspektivë e qartë analitike, e modeluar në formën e pyetjeve: a është origjinale, si ka mundur të rezistojë në periudhat e vështira historike, apo çfarë ka marrë dhe çfarë ka dhënë gjatë procesit shumëshekullor të shkëmbimeve me të tjerët. Brenda këtij sfondi të gjerë, etnografë, sociologë, historianë e shumë të tjerë përpiqen shpesh ta lexojnë traditën nëpërmjet aktuales dhe aktualen me anë të traditës. Duke u mbështetur në këtë konstrukt të të menduarit, mund të thuhet se çdo popull, ka në atë që quhet kulturë dhe traditë kombëtare edhe elementin autokton të të ushqyerit e të mikpritjes. Këto aspekte me të drejtë mund të konsiderohen si bashkëudhëtare tona të hershme.

Të ushqyerit aq sa mund të konsiderohet art, aq është edhe një domosdoshmëri për jetesën. Por, më tepër se kaq, k y rit i përditshëm në jetën e çdo populli është shndërruar me kalimin kohës në një element të qartë identiteti, në një shprehje të mënyrë së jetesës, në tregues të nivelit ekonomik dhe civilizimit të tij.

Bashkë me luftën për t`i mbijetuar dallgëve të historisë, populli ynë është përpjekur për të ruajtur traditën dhe tipologjinë e ushqimit rajonal, duke ruajtur edhe vlerat pozitive të elementeve të huazuar si rezultat i shkëmbimeve me fqinjët e më gjerë.

Kuzhina jonë bën pjesë në grupin e kuzhinave rajonale, ballkanike e orientale. Ajo ndahet në zona të qarta etnografike, ku dallojnë zonat e Dibrës, të Shkodrës, të Korçës, të Gjirokastrës, të Çamërisë, apo të Kosovës, por edhe zonat e tjera në rrafsh kombëtar. Ndonëse kuzhinë e një populli me burime ekonomike të kufizuara, ajo sikundër fushat e tjera të krijimtarisë popullore tradicionale, ka reflektuar e reflekton aftësi të rralla për të shfrytëzuar mjaft mirë pasuritë natyrore dhe për të zhvilluar artin e vet të gatimit.

32

KUR KUZHINA KA HARTËN E SAJ

REVISTA Shije • Qer 2012

Pranvera ka ardhur e ikur me më shumë erëza, perime, jeshillëqe. Sofra është shtruar me sallatë të freskët, supë e gjellë. Në verë amvisat kanë pasur kurdoherë mundësinë për të përdorur një shumëllojshmëri perimesh, zarzavatesh e frutash. Ndërsa vjeshta e gjen tryezën të shtruar me mish, perime e pije.Në dimër deri sa hyn pranvera, janë shtruar në tryezë zahiretë e përgatitura me kohë dhe është sajuar dreka me të paktat perime të stinës.

Brenda këtij instalacioni të bukur kulinar, në qendër të kuzhinës dallohen drithërat bashkë me nënproduktet e tyre tipike si petkat, jufkat, pitet e ndryshme, kuleçët e shumtë, trahananë, byrekët dhe lakrorët e shumëllojshëm.

Bukët janë pjekur në forma të ndryshme, prej misri, gruri, qiqrash, etj. Perimet mbeten “kurora” e menusë së përditshme, pasi gjella me perime është gatesa bazë.

Mishi është një tjetër produkt, që ka dy mënyra përpunimi.

Përpunimi për t’u ruajtur gjatë, në rastin e koletës, të pastermasë, llukanikut, ose ndryshe konsumohej i sapotherur, i pjekur në hell apo në furra dhe saç.

Bulmeti është përdorur me përpunime të lehta, me shije karakteristike dhe të veçanta. Këtu veçohen djathërat, të bardhë apo kaçkavall, me karakteristkat rajonale. Ndaj rëndom dëgjohet të kërkohet djathi i Përmetit, i Gjirokastrës etj.

Eshtë tejet e kuptueshme që peshku të jetë gatimi tipik i gjithë zonës bregdetare, nga Shëngjini deri në Sarandë e po ashtu edhe në Pogradec, zona këto me një traditë të spikatur në peshkim dhe përpunimin e produkteve të detit apo liqenit. Në morinë e mënyrave të përgatitjes për tryezën e familjes, dallohet peshku i thatë në diell me kripë, peshku i pjekur në dimër në prush dhe i shuar në një përzierje uthulle të kuqe, ose vere me vaj ulliri.

Këto lloj produktesh e nënproduktesh bëjnë që gatimet të jenë vërtetë të denja jo vetëm për tryezat familjare, por edhe

për t’u prezantuar në konkurset ndërkombëtare. Çdo ushqim shoqërohet me pijet e prodhuara sipas kushteve të zonave.

Pijet karakteristike shqiptare mund të konsiderohen rakia dhe vera.

Sipas studiuesve, kuzhina rajonale, ballkanike e orientale, mund të ndahet në tre periudha: Kuzhina kombëtare (deri 1958) Kuzhina e ushqimit social ( 58-92) Kuzhina multi-etnike (92`) Të dy pjesët përbërëse në rrafsh kombëtar, gegëria dhe toskëria kanë sjellë në thesarin e artit kulinar kombëtar edhe traditat e tyre respektive me karakteristika krahinore.

Sofra e gegërisë ka orientim kontinental, kurse ajo e toskërisë është më tepër pjesë e kuzhinës mesdhetare.

Sigurisht një tjetër karakteristikë tejet interesante është edhe teknika e gatimit. Në Veri përdoret zjarri në vatër, ndërsa në Jug furrat çame. Dallimet Jug-Veri lexohen jo vetëm në teknikën e gatimit, por edhe në përdorimin e erëzave dhe yndyrnave. Veriu, duke pasur një relief të ngjeshur e të ashpër, kryesisht malor, ka zhvilluar veçanërisht kulturën kontinentale të të ushqyerit me erëza të thata. Kurse natyra e Jugut ka bërë të mundur përdorimin e yndyrnave shtazore dhe të vajit të ullirit.

Kur flitet për tryezën popullore shqiptare, mund të përmendet shprehja e vjetër se “një lumë nuk rend i verbër mes njerëzve”. Pikërisht, k jo kulturë e vjetër, e përkundur bashkë me njeriun në rrjedhat e kohës, ngjan aq shumë me të, sa kur shqiptari ka qëndruar në një udhëkryq duke e vrarë mendjen nga duhet të shkojë, edhe arti i gatimit ka ndjekur rrugën e tij, duke ruajtur mjaft mirë autencitetin bashkë me nuancat orientale, ballkanike dhe multietnike. A mund të flasim tani për një fizionomi shqiptare të gatimit? Sigurisht që po! Produktet bazë, familja, restorantet dhe njerëzit e tyre flasin çdoherë përmes punës së përditëshme e po ashtu edhe këtu, në “Shije”.

33

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Ben Andoni, përgjatë kujtimeve rebele…

Rrugetim ne zonat kulinare te Shqiperise Në një intervistë të veçantë, Ben Andoni zgjedh zonat që i janë skalitur në kujtesë…

“Kur nisët të udhëtonit nëpër Shqipëri?” Ben Andoni na tregon se 10 vite më parë, pas punës së tij në Institutin e Hidro-Meteorologjisë, nisi të shkruajë mbi trevat e ndryshme, traditat dhe gjithçka që shenjon jetën shqiptare... Në arkivin e tij personal gazetari i njohur i medias së shkruar numëron më shumë se 300 reportazhe nga Shqipëria, rajoni dhe bota, 250 prej të cilave vetëm nga trevat shqiptare. Me qindra personazhe të gdhendur në reportazhet e tij; me dhjetra udhëtime anë e mbanë vendit, në trevat shqiptare dhe jo vetëm. Ben Andoni, me etjen e madhe për të udhëtuar, për t’u njohur me shqiptarët, ata që mund t’i gjesh edhe jashtë Unazës së Tiranës, vjen në këtë intervistë krejt ndryshe. Pa pyetje e përgjigje siç ndodh rëndom, Ben Andoni tregon dhjetë vendet që i kanë lënë më shumë mbresa gjatë udhëtimeve të tij. Nëse e pyet, se cili është fshati që ende nuk e ka vizituar, Beni përgjigjet me modesti: “Kam shkelur kudo, në të gjithë Shqipërinë…” E kush tjetër më mirë se ai mund të tregojë karakteristikat e zonave, që nga menutë e deri tek mënyrat e ndryshme të jetesës. Pasi ka udhëtuar më tepër se të tjerët, ai tregon pak nga kulinaria shqiptare, me të mirat e të këqijat e saj, ashtu si çdo gjë tjetër…

S.M. 34

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

35

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

2.Prizren 1.Valbonë Tropoja ka referenca shumë të mira historike dhe gjeografike. Më bën ende përshtypje rrënimi i kësaj zone turistike. Mbresat e mia gjatë udhëtimit të parë: Banorët i kishin kthyer shtëpitë e tyre në hosteliere.

Në Valbonë shërbehej shumë thjeshtë.

Ende më ka mbetur në mendje një fakt paradoksal: uji shërbehej me shishe plastike…! Megjithatë e veçanta e kësaj zone është se banorët kanë futur në menu mishin dhe bulmetin e tyre. Gjatë udhëtimit tim të parë, nuk më bëri përshtypje ndonjë ushqim karakteristik.

Banorët thonë se përgatitjet e mishit mund t’i bëjnë vetëm ata, ndërsa unë mendoj se nuk kemi të bëjmë me diçka karakteristike, pasi përgatitje të ngjashme mund t’i gjesh në të gjithë Shqipërinë.

Ky qytet është tepër domethënës për shqiptarët dhe kosovarët, ndërsa për serbët është një lloj Meke. Prizreni ka një traditë gatimi ndër më të veçantat në hapësirën mbarëshqiptare.

Aty është ruajtur gatimi osman, deri në emërtesa. Kam mbresa të shumta nga Prizreni që lidhen me ushqimet klasike turke: pilafin, fasulet, tasqebapin origjinal dhe mbi të gjitha më ka bërë përshtypje një lloj byreku, që përgatitet shumë thjesht, i quajtur fli. Është një lloj pite origjinale e tyre që mua personalisht nuk më është dukur kushedi se çfarë, por për banorët e zonës është një ushqim tepër i veçantë.

Byreku përbëhet nga një petë e madhe përgatitur me ajkë, siç e quajnë ata, dhe pak vaj. Në Prizren kam mbresa të shumta që lidhen me biseda dhe ushqime të këndshme.

4.Tiranë

3.Lezhë Dua të ndalem pakëz tek ishull Lezhë, një pjesë në lagunën e vendit. Është një nga resortet e bëra që nga koha e fashizmit.

Italianët e përdornin për gjueti dhe kuzhinierët atje ishin shumë të mësuar me gjuetinë e shpendëve dhe peshkun e zonës. Sot, aty janë ngritur restorante të shumta ku shijon gatime shumë të mira, ndërsa banorët vihen në siklet nëse u thua që nuk ka diçka specifike në gatimin e tyre. Është gatim i pastër, por miks, italo-shqiptar. Kuzhina aty përdor gjëra shumë të freskëta.

Vlen të theksoj faktin që shumë nga këto restorante me mençuri po fusin zarzavatet e vendit.

Në Tiranë ka restorante të mira që krahasohen me simotrat e tyre europiane.

Në përmbajtje, kuzhina në Tiranë nuk ka krahasim me kuzhinat e tjera në Shqipëri dhe mund të krahasohet me ato të huaja, megjithëse i mungon thelbi. Gjëja më e mrekullueshme është që nga shumë njerëz po mendohet të kthehet në vëmendje kuzhina tiranase, që ka disa gjellë të ardhura nga osmanët, por edhe të përmirësuara, siç është fërgesa. Fërgesa përbën krenarinë e tiranasve. Mund t’i shtojmë kuzhinës tiranase patëllxhanët e mbushur apo japrakun, që e kanë bërë më origjinale atë. Një këshillë miqësore për pronarët e restoranteve në Tiranë: të huajt që vijnë në Shqipëri nuk kanë dëshirë të provojnë picën apo lazanjën... Të huajt, që vizitojnë vendin tonë, janë në kërkim të kuzhinës tradicionale!

2 1 8

3

4

5.Elbasan Nga referencat që kemi në shekullin e XVIII prej Evlia Çelebiut, Elbasani është një qytet shumë i paqëm, një qytet ku njerëzit e kanë gëzuar shumë jetën e ku atribut i njerëzve të mirë fizikisht është ushqimi. Çelebiu e vë re shumë këtë në Elbasan dhe kjo lidhet me një fakt interesant: Përpara ndërtimit të metalurgjikut, Elbasani ka pasur një fushë me parametra optimalë ku mbilleshin të gjitha zarzavatet. Më duhet të them që elbasanllinjtë kanë tavën e kosit që e përgatisin si askush tjetër. Është një nga ushqimet e vetme me të cilat Shqipëria mund të krenohet që i ka dhënë kuzhinave të vendeve të tjera të ish- perandorisë osmane. Elbasanllinjtë shquhen edhe për një lloj byreku shumë specifik me mish, por nuk ngelen pas edhe për ëmbëlsirat.

Po veçoj ballakumen, që më përpara ka qenë shumë më e mirë, ndërsa sot është industrializuar së tepërmi.

7

5 6

10

36

9

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

6.Lushnjë Lushnja shquhet për shumë gjëra, mbi të gjitha për përpunimin në pjesën bregdetare të peshkut. Në Lushnje përgatiten shumë mirë të gjitha zarzavatet, perimet. Kjo lidhet me kushtet, pasi kjo është një nga zonat më të përparuara bujqësore në vendin tonë. Lushnja ka qenë ndër qytetet e vetme në Shqipëri që kanë pasur mundësinë të përdorin gjithë kohën drithin. Kanë bërë gjellë të shkëlqyera me drithin, qoftë supërat, qoftë tipet e qulleve me grurë, në kohën kur s’ka patur mirëqenie të lartë.

Në Lushnje përdoren shumë mirë shpezët familjare për ushqim, pasi ndryshe nga të tjerët, aty shpezët janë mbajtur afër shtëpisë. Në kohët e reja njerëzit janë përqendruar në Divjakë, ku ndodhen disa restorante të mira peshku.

7.Pogradec Një qytet i mrekullueshëm, ndër më të pastrit e Shqipërisë.

Pogradeci shquhet për përgatitjen e tavës specifike të koranit me një mbushje tepër të veçantë. Është një nga gjellët kombëtare që ka mbetur dhe nëse shkon në Pogradec patjetër që duhet ta provosh. Pogradecarët kanë marrë shumë nga kuzhinat përballë, nga ajo greke e maqedonase. Kanë kuzhinë të pastër dhe dinë t’i përpunojnë shumë mirë mishërat, bulmetin.

Në kuzhinën e tyre nuk zhgënjehesh kurrsesi: nëse nuk ha peshkun, gjen mish dhe garniturë të mrekullueshme!

Më ka lënë shije të hidhur fakti që edhe në Pogradec kuzhina po i largohet asaj të traditës kombëtare dhe po i afrohet gjithnjë e më shumë vendeve të tjera.

Të huajt që vijnë në Shqipëri nuk kanë dëshirë të provojnë picën apo lazanjën... Të huajt, që vizitojnë vendin tonë, janë në kërkim të kuzhinës tradicionale!

9.Gjirokastër

8.Shkodër Shkodra është një qytet legjendar.

Shkodranët janë tepër krenarë për krapin e tyre, që e përgatisin në tava të mrekullueshme.

Përgatitja e krapit në tjegulla është tepër mbreslënëse.

Mrekullia e kuzhinierit shkodran është mbushja specifike e krapit. Kjo është një shenjë prej së cilës mund të dallosh restorantin e mirë. Nëse shkon në Shkodër e ke të detyrueshme ta provosh krapin në tjegull…

Është një qytet simbolik në Shqipëri për bulmetin dhe mishin. Një qytet që ka thyerje të jashtëzakonshme klimaterike dhe ky fakt ka bërë që kullota e bagëtisë të jetë shumë e veçantë. Gjirokastritët kanë një traditë të jashtëzakonshme për përpunimin e produkteve blegtorale dhe në të gjithë Shqipërinë është prodhim gati i garantuar në qoftë se thua që është bulmet nga Gjirokastra. Aty përpunohen shumë mirë brumi apo mishi, që serviret me kujdes. Gjirokastritët janë shumë të dhënë pas sasisë dhe cilësisë. Kam mbresa të jashtëzakonshme nga udhëtimet e mia në këtë qytet…

10.Himarë Në Himarë, burimi kryesor është mishi dhe bulmeti. Veçori e himarjotëve është se përpiqen ta përdorin peshkun në mënyrën më origjinale: të jetë sa më i freskët dhe të hahet me sa më pak gjëra të tjera, e kam fjalën për garniturën.

Himarjotët janë gati ta hanë peshkun të gjallë. Atje përdoren shumë edhe barishtet, rradhiqet, siç i quajnë ata. Kjo është përcjellë tashmë thuajse në të gjithë Shqipërinë, por himarjotët edhe nëse janë jashtë vendit, e kërkojnë me ngulm këtë. Është një ushqim që ka ngelur brez pas brezi, veç të tjerash shumë i mirë.

37

REVISTA Shije • Qer 2012

Pasdite me peshkatarët e Linit Reldar Dedaj

Në fshatrat e vendosura buzë liqenit të kap syri shtëpi e mjedise, pamja e të cilave të ngjall në zemër një melankoli si atë që ndjen në manastiret e harruara, apo nga pamjet vizive të një kartoline të vjetër, që rrallëherë të kujton një imazh të largët. Ndoshta këto shtëpi përmbledhin në të njëjtën kohë edhe heshtjen e manastireve, edhe bukurinë e imazhit brenda formatit të vogël të një kartoni të lustruar. Aty ka pak jetë, pak lëvizje; me sa duket presin verën duke menduar se diçka do ndryshojë! Një vizitor i huaj do të pandehte se këto vende janë shumë pak të banuara, po të mos diktonte në shtrojën e qetë, gati të ngrirë të ujit përreth, siluhetat e peshkatarëve të përkulur mbi rrjetat e tyre në liqenin e Ohrit. Pikërisht aty, në skaj të këtij, i strukur dhe fjalëpak si vetë jeta e banorëve, shtrihet thuajse i përgjumur fshati Lin.

Fshati pa letër higjienike Kthesat e Qafë-Thanës “të zbresin” në fshatin Lin. Teksa përshkrojmë një copë rruge të shtruar me pllaka guri, sytë të zënë një lokal të shtruar rehatshëm ndanë liqenit.

Në ambientin e tij vështrojmë me kujdesin e njeriut që, i përgatitur për të parë kudo peshkatarë, shpresojmë se çdokush që ka zënë një karrige e gjerb kafenë e mëngjesit, është patjetër një usta i regjur i peshkut.

Megjithatë, të pasigurt për “imazhin social” të fshatit, kërkojmë ndihmën e pronarit të lokalit. Prezantimi “jam… është…” hyn në ritualin e protokollit, që Emiliano, i zoti i lokalit, e bën me kënaqësi. Dhe këtë e nis me xhaxhain e tij, i cili njihet si një nga peshkatarët e vjetër të Linit. Thërret në drejtim të një shtëpie tri katëshe, bri lokalit, e pas një heshtjeje të gjatë, teksa vazhdojmë të presim, diku pas një gardhi nxjerr kokën dikush që na thotë se i ati është aty pranë nesh. Xhaxhai i Emilianos

38

rrëshqet hipur mbi varkë në ujët e qetë. “O xhaxha do dalësh për peshk sot, apo jo?”- e pyet i nipi, ndërsa ai, pasi hedh sytë nga ne vetëm për pak çaste, me gjysëm zëri thotë se nuk kishte ndërmend të dilte sërish. Në fakt, të gjithë këtë më tepër e marrim me mend nga shprehja e fytyrës se sa nga ata tinguj të shurdhët e gjithë gërvishtje të zërit të tij. Ndërkohë xhaxhai i jep varkës në drejtim të tregut për të shitur gjithë ç’kishte në rrjetë. I zënë ngushtë nga kjo sjellje aspak miqësore, apo më saktë krejt indiferente e xhaxhait, që më shumë se nipit u duk sikur i fliste vetes, Emiliano na e shpjegon menjëherë gjendjen: “Është shumë e vështirë tashmë gjuetia e peshkut, mor byrazer, ka shkuar benzina 200 leka dhe njerëzit janë shumë të mërzitur, nuk u dalin as për shpenizmet e varkës, jo më për të mbajtur familjet”.

Diku anash nesh katër djem të rinj po përgatitnin një vlag për ta hedhur në liqen. Emiliano bën me dorë andej

nga ata dhe na thotë që të shkojmë aty. Bëjmë të dalim, kur na zë veshi bashkëbisedimin, që në ambiente apo situata të tjera mund të na kishte dhënë ide për barcaleta të reja, por këtu, anash liqenit dhe pamjes së trishtuar të varkës me ndoca peshq, flet shumë më tepër se çdo detaj që na ofron Emiliano: kamerieri fliste në telefon me një shitës shumice dhe i kërkonte këtij të fundit t`i sillte dy pako me letra higjienike se i kishin mbetur vetëm disa topka! Mesa dukej edhe dyqanit të shumicës i kishin mbaruar topkat, pse përgjigja e përsëritur si refren përmes zërit të kamerierit ishte se tregtari do merrte rrugën për në Pogradec për të marrë furnizimin.

Rruga e fshatit është e shtruar me pllaka guri, por ky lloj moderniteti sikur zbehet nga era e fortë e bajgave dhe e bagëtive “që popullojnë” katet e para të shtëpive. Po fundja …jemi në gji të natyrës dhe dora e njeriut, sado që është përpjekur, nuk ia ka arritur të fashisë vështirësitë e kohës.

REVISTA Shije • Qer 2012

39

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Katër peshkatarët e rinj Djemtë i gjetëm duke ngarkuar në varkë një rrjetë të madhe. Kishin vendosur për ta hedhur jo shumë larg bregut të liqenit. “Puna e mbarë”, -ju themi. “O mbar paç, o byrazer”,- na e kthejnë ata menjëherë. Me siguri ju ka rastisur të takoni peshkatarë, apo t`i shihni nga larg të qeshurat e tyre, sensin e humorit, batutat dhe ca mashtrime të vogla që nuk dëmtojnë askënd, përveçse e bëjnë edhe më të shijshme bisedën me ta. Kjo ishte përshtypja e parë që të krijonin këta djem. Ata e kanë përgjigjen “në majë të gjuhës“: këtu rritet korani, krapi, belushka, kleni, karasi, çavëri, sardelja, ngjala; po këtu ka edhe troftë, por është rezervati, e ushqejmë ne me cironkat e vogla që kapim, tregojnë

40

peshkatarët. Marrim një varkë tjetër dhe i shoqërojmë gjatë hedhjes së vlagut. Ndërkohë, një tjetër varkë futet për të mbledhur rrjetën që e kishte hedhur. Një burrë rreth të pesëdhjetave, bashkë me gruan e tij, vazhdonte të tërhiqte me ngadalë rrjetën, ku me sa dukej nuk kishte rënë ndonjë sasi e kënaqshme peshku. “O xha Pali, deri në Francë do mbërrish?”,- pyet një nga peshkatarët për ta ngacmuar. “E di, e di”,përgjigjet ai butë, si për të thënë se është i sigurt në atë që po bën.

Ndërkaq peshkatarët e rinj, sapo fotografja me emrin kryeqytetas Manila nisi të fokusohej në pamjet e para, ia krisën nga romuzet për njëri-tjetrin: nuk e di nëse shkaku ishte zakoni i vjetër “kush merr pozat më

të bukura”, apo prania e vajzës dopio kryeqytetase, që ngjallte kureshtjen dhe dëshirën e djelmoshave për pak muhabet me të! “ Ej, mos flit se do dalësh me zë!”,- thërrisnin ata dhe gajaseshin të qeshura. Por Emiliano nuk ndihej i përfshirë në “aventurën momentale”; i përfshirë nga ndjesia e guidës turistike për minigrupin tonë, ai na tregon do shtëpi, të dallueshme për nga cilësia e ndërtimit: “Këto që shihni janë shtëpi kurbeti. Kurse sa për ne të këtushmit, është një thënie e vjetër popullore: peshku lakuriq është për vete dhe lakuriq të lë!” Një shprehje kjo që shmang shpjegimet e stërzgjatura dhe evidenton tablonë e zakonshme të jetës buzë liqenit: kjo punë nuk ka fitim, veçse sa për të nxjerrë bukën e gojës.

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Kur të katër peshkatarët dolën në breg dhe vendosën të tërhiqnin vlagun, shoqëruesi na sqaroi për llojet e kapjes së peshkut, që përdorin mjeshtrit e varkave. “Ka peshkim me vlag, i cili përmbledh gjithë ç’gjen përpara, me rrjetë e cila kap ç’i bie brenda dhe së fundi me grep dhe blinker”. Të rinjtë, nga ana e tyre, ndërsa vazhdojnë hidh e prit me ne (“Kush është kryetari”, i pyesim herë pas here e ata veç qeshin!), shtojnë se rrjetën e tyre e kanë të blerë nga një peshkatar i vjetër, që tashmë ishte në pension dhe nuk kishte më fuqi për të dalë në këto anë. Po kështu, ata na rrëfejnë se koha e peshkimit zakonisht është natën, sepse “atëherë afrohet ai i shkretë, pasi kërkon qetësi”. Por me koranin, peshkun e tyre të preferuar, i cili gjendet vetem në liqenin e Ohrit, i kishin punët pisk: nuk binte kollaj në rrjetë dhe sasia e zënë ishte gjithmonë e më e pakët. Për koranin tregonin se ai qëndron nga 100 deri në 250 metra thellësi për shkak edhe të burimeve natyrore, që gjenden në fundin e liqenit. Tek vazhdonin të tërhiqnin vlagun dalngadalë, peshkatarët i hidhnin batuta njëri-tjetrit. “Shih, ky i ngjan një këpuce dhe në fundin e tij ka një si bark që quhet kacul. Është

fundi i vlagut, bidonkë ose tepsiçkë siç i themi, ne do flasim siç duam ne dhe jo siç duan këta”, thotë një prej tyre krejtësisht i buzëqeshur.

Xha Pali Në oborrin e një prej shtëpive, i zoti i saj, xha Pali, po hiqte peshkun që kishte ngecur në rrjetë dhe po e seleksiononte në të egër dhe të butë. Me pamjen e burrit që di të kuvendojë mjaft mirë, fundja si të gjithë peshkatarët e kësaj zone, ai na mirëpret dhe së bashku ja nisim bisedës. Pyetja e parë për atë që na shohin sytë: si e dallon ai peshkun e egër nga ai i butë? Xha Pali, me një përvojë tetë vjeçare si peshkatar, (më përpara kishte punuar në sektorin e mbledhjes së peshkut) është i thjeshtë dhe i drejtpëdrejtë si të gjithë banorët e kësaj zone. Naiviteti ynë nuk i krijon asnjë lloj ndjenje supremacie, atij nuk i rrëshqet asnjë e qeshur tinzare apo sfiduese, nga ato që gjen me kile në qytet sa herë që pyet në detaje në emër të vetëdijësimit se nuk mund t’i dish të gjitha. Përkundrazi, si për të treguar respekt ndaj nesh, e lë paksa mënjanë rrjetën dhe nis të tregojë për atë që e konsideron profesion shumë

të bukur, por të varfër. “Mor bir, e sheh këtë peshkun këtu si duket më i bardhë dhe me më pak luspa, ja ky është i butë, ndërsa ky tjetri, me ngjyrë më të mbyllur dhe që ka më shumë luspa, ky është i egër”.

Rrjeta e tij nuk kishte kapur sa duhej, ndaj do t’i duhet për ta hedhur sërish në liqen me shpresën se radhë tjetër do të ketë më tepër fat. Nga orët e para të mëngjesit e deri në darkë, ai bën të njëjtën gjë në çdo ditë të vitit, pa pyetur për pushime, pa pyetur për festa. Veç kur bie fjala për koranin, ah korani! Edhe xha Pali i ka shumë keq punët. “Nuk kemi kapur fare koran, nuk dihet se ku kanë zënë, ka ushqim aty dhe lëviz vetëm në atë anë”,-na thotë Pali Shegani. Por, “shikoje këtë, vazhdon më tej,- ky është klen, është një peshk i veçantë, mos e shih kështu se është i vogël, po ky rritet shumë i madh”. Peshkatarët “tanë” vozisin në drejtime të ndryshme, kurse ne largohemi, duke vazhduar skaj liqenit, sigurisht me kokën mbrapa, aty nga rrjetat e Linit, ku gjen histori njerëzore me përpjekjet, vuajtjet, gëzimin e jetës dhe shpresë se diçka do të ndryshojë për mirë në të ardhmen.

41

REVISTA Shije • Qer 2012

edhe ëmbëlsira REPORTAZH

BEN TURIZEM

42

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Nën kamaret e kalasë, për Mon Blanin e ëmbël…

Berati është një imitim i bardhë Betlehemi.

I parë së largëti, të duket qytet kartoni, si do të mund ta ndërtonte

Berati ndodhet 120 km larg Tiranës.

Porsa i afrohesh, tronditja që të shkakton rruga hyrëse për në qytet, me gropa të shumta, ia lë vendin një tjetër tronditjeje: kjo është e ç’është, një tronditje dashamirëse…! Në majë të kodrës së gjelbër, ravijëzohet kalaja.

Poshtë mureve të saj, për së largu, shtëpitë karakteristike të kapura fort pas kodrës, të mahnisin. Prej vitit 2008, qyteti muze është bërë pjesë e UNESCO-s. Ndaj Berati, tanimë nuk i përket vetëm Shqipërisë, por gjithë trashëgimisë botërore. Tabela “Welcome to Berat”, ndoshta më e përligjur se në çdo vend tjetër, si dhe rruga e shtruar e hyrjes së qytetit, krejt ndryshe nga rruga kryesore e rrënuar, janë prezantimi i parë me qytetin…

*** Berati është një amfiteatër i vërtetë.

Qyteti muze, ka kishën e ngujuar nëpër shkëmbinj, urën e Goricës me harqet e famshme, shtëpitë mijëravjeçare me tjegullat e kafenjta- këto e një sërë elementesh të tjerë që të kthejnë 2400- vjet më parë në histori, e që sot të tërheqin pamasë. Por nga do të duhej ta fillonim vizitën tonë turistike?

Rrugicat muzeale, “Mangalem” dhe “Goricë” duket sikur kundrojnë çdo shkelës të huaj mbi kalldrëmin e tyre të bardhë, por ato janë tashmë familjare për shumëkënd: foto, dokumentarë, peizazhe, enciklopedi e madje edhe një film, që vazhdon të ndiqet në mos për gjë tjetër, për tingujt e mrekullueshëm të muzikës dhe pamjet mahnitëse të qytetit, kanë shëtitur në krejt hapësirat mbarëshqiptare e më tej… Por, vetëm pak larg tyre, në zemër të qytetit, si për një karshillëk të kohëve moderne dhe të një stili pa stil, ngrihet ndërtesa gjashtë

një Walt Disney që të kishte zëvendësuar gjeometrinë me poezinë.

Shtëpitë, të gjitha të bardha me grila të gjelbra (ndikimi grek fillon), vijnë njëra mbi tjetrën, në garë se cila të mbërrijë më parë majë një shkëmbi të tharë që rryma e fuqishme e Osumit e ka çarë më dysh.* *Ky pasazh është shkëputur nga libri “Shqipëria një dhe njëmijë”, Indro Montanelli.

katëshe, më e mirënjohura në kohën e komunizmit, “Hotel Tomori”. Këtu nis historia e reportazhit tonë. Beratasit e dinë të gjithë: prej shumë vitesh, në këtë vend, përgatitet një ëmbëlsirë e veçantë. “Mon Blan”- ky është emri i saj dhe atë mund ta hasësh vetëm në menutë e pastiçerisë së hotelit, por kurrsesi jashtë kufijve të tij! Sot, nuk është zbuluar ende një tjetër vend në Shqipëri, që e prodhon këtë ëmbëlsirë…

Në Berat, të gjithë e shijojnë Mon Blanin! Po të gjithë dinë ta shkruajnë kështu, si të jenë të informuar mbi rregullin e drejtshkrimit shqip, sipas të cilit, fjalët shkruhen ashtu si dëgjohen.

Askush nuk di të përgjigjet nëse kjo ëmbëlsirë është importuar nga jashtë e nëse ka simotër “Monte Blanc”. Po kështu, të gjithë e njohin si ëmbëlsirën e qytetit, pa u futur shumë në të thella nëse Mon Blani është importuar vite më parë nga jashtë, apo është krijuar prej pastiçierëve të qytetit. Në Berat, më shumë se për origjinën e ëmbëlsirës (në web, me një kërkim të vogël, rezultojnë dhe ëmbëlsira të tjera, të huaja, me emrin “Monte Blanc”) flitet për shijen. Beratasit e konsiderojnë si tradicionale ëmbëlsirën dhe një pjesë e mirë e tyre mendojnë se emri i saj vjen për shkak të malit të bardhë të Tomorit, që kapardiset si një

zotni i rëndë me mustaqe përkundruall qytetit, format rrethore të urbanistikës të të cilit mund të krahasohen me vajzën nudo buzë lumit!

Në barin e turizmit, gjejmë disa tavolina, që në çastin e vizitës sonë, kanë sipër tyre gota me Mon Blan. Po aty takojmë pastiçieren 59 vjeçare, Nurie Haznedari, që na tregon me entuziazëm më shumë rreth ëmbëlsirës që na ka sjellë kaq larg kryeqytetit. “Mon Blani është shumë i shijshëm. Është një ëmbëlsirë tradicionale për qytetin. Të gjithë lënë kokën pas kësaj ëmbëlsire!”- tregon Nurija. Gjatë bisedës me të, mund të dallosh lehtësisht pasionin me të cilin flet. Duart, sa lartë e poshtë, vështrimi i saj kryqëzuar mbi një gotë me Mon Blan para, frymëmarrja – të gjitha gjestikulacionet e saj duket se marrin pjesë në këtë përshkrim ‘romantik’ të Mon Blanit. E përfshirë në krijimin e saj, Nurija i thjeshton deklaratat e veta patetike, duke kaluar në shfaqjen e dashurisë si një akt sublim kolektiv: “Aq shumë e duan Mon Blanin tonë, sa vizitorët vendas, jo rrallë, e porosisin dhe e marrin me vete për t’ua çuar të afërmve të tyre, brenda dhe jashtë vendit.” Pas kësaj hyrjeje plot art e dashuri, ajo tregon më tepër mbi Mon Blanin dhe recetën e tij…

43

REVISTA Shije • Qer 2012

Rreth Mon Blanit “Mon Blani është ëmbëlsira karakteristike e qytetit tonë.

Jo më kot e kemi quajtur mali i bardhë. Është një ëmbëlsirë e lehtë dhe jashtëzakonisht e shijshme. Është përgatitur fillimisht, shumë vite më parë, nga një pastiçier i vjetër i qytetit, Kozma Picinani. Ndërsa unë e përgatis këtë ëmbëlsirë prej gjashtë vitesh. Mon Blanin na e kërkojnë së tepërmi. Preferohet shumë nga beratasit, por edhe nga të tjerë. Kërkesat më të shumta jashtë Beratit i kemi nga Tirana. Janë një numër i madh njerëzish që vijnë posaçërisht këtu për të shijuar. Shumë klientë e paketojnë për ta marrë me vete. Edhe turistët e huaj, me ta provuar, e dashurojnë këtë ëmbëlsirë të veçantë. E preferojnë turistë të shumtë europianë, kryesisht nga vendet skandinave e deri nga Japonia e largët. E shijojnë të gjithë! Në ditë festash madje, kemi aq shumë kërkesa, sa nuk mund t’i përballojmë dot të gjitha.”

Si përgatitet?

-Lënda e parë për përgatitjen e Mon Blanit është marenga. Është një krem pastiçerie që ne e përgatisim vetë. Me këtë krem ne përgatisim gjithë ëmbëlsirat.

-Pasi e përgatisim marengën, e lëmë në frigorifer të ftohet.

-Pas ftohjes, e përziejmë me kremin e qumështit në mënyrë të njëtrajtshme.

-Gjatë përgatitjes, përbërjes i hedhim edhe bajame të pjekura që shërbejnë për t’i dhënë një aromë të mirë ëmbëlsirës.

-Me qeskën e pastiçierit mundohemi ta servirim sa më bukur. Ne kemi zgjedhur ta servirim në gotë.

Nurija e ngre në qiell ëmbëlsirën dhe kjo jo për faktin se e përgatit vetë. Ajo thjesht ndihet krenare ashtu sikurse do të ndihej çdo krijues vepre arti, kur sheh tablonë e tij të fundit të ekspozuar në skenën e hapur të qytetit. Edhe kur i thua se ëmbëlsira sikur e tepron pak me sheqerin, ajo nuk vonon të përgjigjet: “Mund të të velë pakëz. E di, mund të kërkojë edhe një gotë uji nga pas, por aman…nuk mund t’i

44

rezistosh!” Ja çdo të thotë krenari beratase! Të gjithë duket se mbajnë mbi supe një copëz fame Mon Blani. E kjo nuk ka pse të vihet në dyshim. Në fund të fundit, veç historisë së pasur të qytetit, shtëpive karakteristike, pjesë e UNESCO-s, beratasit listës tepër të gjatë të trashëgimisë së qytetit, lehtësisht mund t’i shtojnë një tjetër vlerë: “Mon Blanin”…!

S.M.

REVISTA Shije • Qer 2012

Ad re s a : Au to s t ra d a Ti ra n ë - D u r rë s, k m 7 Yr s h e k Ti ra n ë ; Te l 0 4 2 6 0 6 5 0 0 ; 0 4 2 4 0 6 5 0 1 ; Fa x 0 4 2 4 0 6 5 0 2 ; e - m a i l : n e ra n x i @ n e ra n x i . co m ; w w w. n e ra n x i . co m

45

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Arti i kuzhinës në

Artin e shkrimit Fragmente nga autorë të shquar

... Mali i tepsive, sinive të argjendta, pjatave, lugëve, thikave, ibrikëve të kafesë, tasave, sahanëve e tiganeve të të gjitha madhësive ngrihej i ftohtë dhe rrezëllues përpara Alaga Gujvabmeroviqit. Prej ndriçimit të tyre të bardhë ose të kuqërremtë, sipas metalit prej të cilit ishin bërë, shpërndahej një kërcënim i heshtur. Nganjëherë Alaga Gujvabmeroviqit i dukej se ai kërcënim notonte në erë në formë rrotullamesh, siç ishte edhe trajta e shumicës së enëve metalike.

Ato ishin me qindra, të të gjitha llojeve, për drekat e darkat e përditshme dhe për pritjet zyrtare, për gjellët me lëng e pa lëng, për ëmbëlsirat dhe kabunitë, për pilafet, qebapet, hoshafet etj., me gdhendje të holla apo me mbishkrime përsipër, me stemën e Pallatit sulltanor apo me citate nga kurani, të argjendta, që mbaheshin veç, regjistruar në një procesverbal të veçantë, apo të zakonshme, prej bakri a bronzi, të thjeshta fare apo krejt madhështore, duke filluar nga mbajtëset e piperit, që rrinin si me turp nëpër tryeza, e gjer te bashtepsia e bakllavasë së madhe, që zinte vendin e parë midis gjithë asaj hierarkie enësh.

Meraku për enët ishte vetëm një pjesë e halleve që kishte mbi kokë Alaga Gujvabmeroviqi. Sigurimi i mishit, i zarzavateve, yndyrnave, salcave, sheqerit, djathërave, erëzave, fëstëkëve etj. etj. kërkonin një punë akoma më të madhe. Pastaj vinte përgjegjësia për kontrollin e tyre, sidomos i freskisë së mishit apo të salcave, i cilësisë së yndyrnave, të mjaltit, të hurmave... ... Do t’i duhej të vraponte nga tiganët ku skuqeshin qoftet, te kazanët e pilafit dhe që andej te enët ku zienin shurupet e ëmbëlsirave dhe pastaj të kthehej rishtasme ngut drejt kushedi ç’tenxheresh...

Nuk ishte më pak e ngatërruar nxjerrja e gjellëve, copëtimi i mishrave për në pjatat e veçanta si edhe vendosja e tyre në tavat e përbashkëta, ndarja e kabunisë, e byreqeve, sidomos e gjellëve me lëng. Këto të fundit ishin një mallkim i vërtetë sidomos në darkat zyrtare, ku dukej sikur rrobat e shtrenjta, gradat dhe nishanet e të ftuarve s’bënin gjë tjetër, veçse i ndillnin sipër vetes. Dhe pastaj vinin skandalet, hetimet e hollësishme, u bë me qëllim, pa qëllim, gjersa vinte dënimi për

46

REVISTA Shije • Maj Qer 2012 Magjia e kuzhinës, me kënaqësitë që sjell apo me

syrin e sfondit dekorativ, të ekspresivitetit, të shkakut apo

natyrën e vet krijuese, nuk ka mbetur jashtë vëmendjes

pretekstit për të vepruar, të karakterit, të dëshirave apo

së shkrimtarëve apo artistëve, të cilët i kanë lënë asaj

perversiteteve njerëzore. Për ta, ajo ka paraprirë aktin e

vendin e sfondit, të detajit apo “të personazhit” në veprën

dashurisë apo të krimit, ka nxitur energjinë apo frenimin, ka

e tyre. Një sekuencë e zakonshme filmike, e përqendruar

lehtësuar negociatat apo i ka dhënë zjarr grindjes – shkurt,

te ushqimi dhe tryeza e shtruar, është bazuar shpesh

rreth kuzhinës, pjatës dhe gotës kanë zënë dhe vazhdojnë

në pasazhe të shumta përshkruese nga shkrimtarë të

të zënë fill historitë njerëzore shumëngjyrëshe, lëndë e parë

mëdhenj botëror, që kuzhinën dhe gatimet i kanë parë me

për letrën, penelin apo kamerën e artistit krijues.

ndonjë dyzinë njerëzish.

Sikur të mos mjaftonin këto, Alaga Gujvabmeroviqit i duhej që disa gjëra t’i bënte vetë. Kështu e kërkonin rregullat. Kështu, për shembull, për darkën e parë zyrtare duhej të përgatiste me duart e tij bakllavanë e madhe, ose bashbakllavanë, siç quhej. Të njëqind e dyzet petët e saj qysh tani po ia sillnin mendjen vërdallë kryekuzhinierit. Oh, rënkonte nganjëherë me vete, në qoftë se Allahu do të ma ruajë mendjen këtë herë, s’kam për t’u çmendur kurrë.

(Fragment nga “Ura me tri harqe” e shkrimtarit Ismail Kadare, bot.i shtëpisë botuese “Naim Frashëri”, 1978, f.325/326)

Të punoj nja një orë për të përgatitur një gjellë të shijshme, më çlodh. Për shembull, disa côtes de veau Foyot : mish i prerë trashë nja katër centimetra, për dy racione, kuptohet, dy qepë me madhësi mesatare, pesëdhjetë gramë tul buke, shtatëdhjetë e pesë gramë djathë i grirë, pesëdhjetë gjalpë. Tuli i bukës thërrmohet dhe përzihet me djathin, pastaj qërohen dhe grihen qepët, tretet dyzet gramë gjalpë në një tenxhere të vogël, ndërsa në një tjetër shkrihen ngadalë qepët me gjalpin e mbetur, mbulohet fundi i një pjate me gjysmën e qepëve, mishit i hedhim kripë e piper, vihet në pjatë dhe qepët e mbetura i vihen si garniturë nga njëra anë, e gjitha mbulohet me shtresën e parë të tulit të bukës me djathë, duke e shtrirë mirë mishin në fund të pjatës, duke e lënë të rrjedhë gjalpi i shkrirë dhe duke e shtypur lehtë me dorë.

Pastaj vendoset një shtresë tjetër tuli buke derisa formohet një lloj kupole dhe, duke i shtuar pak gjalpë të shkrirë, spërkatet e gjitha me verë të bardhë dhe lëng, pa e kaluar gjysmën e lartësisë së mishit. E gjithë kjo futet në furrë për rreth gjysmë ore, duke vazhduar ta njomin me verë dhe lëng. Për garniturë mund të vëmë lulelakër të fërguar.

Të merr pak kohë, por kënaqësitë e kuzhinës fillojnë nga kënaqësitë e gojës dhe të gatuash do të thotë të shijosh, ashtu siç po bëja, kur isha ende në shtrat. Budallenjtë kanë nevojë të mbajnë nën çarçaf ndonjë femër apo ndonjë djalë të vogël, për të mos u ndjerë vetëm. Nuk e dinë se, kur të lëshon goja lëng, është më mirë se ereksioni.

(Fragment nga “Varrezat e Pragës” e shkrimtarit Umberto Eco, bot. iS shtëpisë botuese “Dituria”, 2011, faqe 26/27)

47

REVISTA Shije • Qer 2012

Intervistë Fjodora Fjora

Ardit Gjebrea hap derën e shtëpisë së tij dhe gatuan ekskluzivisht për revistën “Shije”.

Pasioni për kuzhinën e mirë që vjen nga fëmijëria e tij, mësimet e para të gatimit me një mësues d’exception si presidenti Topi dhe pjatat e preferuara. Një botë plot shije për t’u eksploruar .

48

REVISTA Shije • Qer 2012

më ka mbyllur derën e frigoriferit!

49

REVISTA Shije • Qer 2012

Në tavolinë me miqtë e mi…

Arditi e adhuron ushqimin dhe kjo është një veti e rrallë në personazhet e njohur publikë, të cilët në më të shumtën e herës ngujohen në dieta dhe tmerrohen vetëm nga ideja e kalorive të një çokollate në një vitrinë dyqani. Veç kësaj, ai është një ndër ata që nuk e kupton dot tavolinën e zbrazët, pa miqtë dhe familjen e tij, pasi çdo gjë e mirë shijohet më shumë me miq e dashamirës përreth. Është një njohës i shkëlqyer i verës, kryesisht asaj të kuqe, që nuk mungon kurrë në tavolinën e tij. Dhe mbi të gjitha e më e rëndësishmja, është padyshim figura që ka promovuar kuzhinën shqiptare të të gjitha trevave tona anembanë vendit, por dhe në Kosovë e Maqedoni në një mënyrë sa krijuese aq edhe tërheqëse , duke sjellë çdo fundjavë në “ E diela Shqiptare” tryezën mrekullueshme me gatime tradicionale. Kështu, pra, kemi gjithë arsyet e duhura për të vizituar shtëpinë e tij, ku na ka ftuar për një mbrëmje ekskluzive dedikuar “Shije-s” e ku ai gatuan edhe për ne. Le të shijojmë një pjatë pasta me ton dhe kaperi e të flasim për ushqimin.

Ardit, ke qënë gjithmonë një person i dhënë pas ushqimit? Si e kujton fëmijërinë tënde, cilat janë shijet apo aromat që të kanë mbetur në mendje?

Ah, më kujtove gjënë që më pëlqente më shumë dhe që ishin qahitë e gjyshes sime, byreku me spinaq. Kam qënë gjithmonë kështu edhe fëmijë,

50

shumë i dhënë pas ushqimit. Nuk më pëlqente vetëm ta haja atë, i gjithë proçesi që nga përgatitja e kuzhinës për gatim më ngjallte një emocion të veçantë. Më kujtohet se, gatimi që pëlqeja më shumë nga mamaja ime ishte byreku më qumësht, që

...kisha një mik të familjes, i cili gjithashtu ishte student, që më ndihmoi të mësoja të gatuaja vetë, kryesisht pastën si e njohin italianët, apo makaronat si i njohim ne.

E unë në atë kohë më tepër e njihja si vëllain e Flamur Topit dhe nuk e kisha aspak idenë që një ditë ai do të bëhej presidenti i vendit tim, Bamir Topi. ajo e bënte si ëmbëlsirë, në ngjyrë të verdhë, i ngrohtë dhe shumë i shijshëm. Por e dini kush ishte pjesa më e bukur? Të kruaja tenxheren e të lëpija brumin që mbetej aty, ndërsa mamaja e hidhte byrekun në tavë. Më kujtohet si një shije e ëmbël aroma, që më përplasej në fytyrë sapo hapja derën për të hyrë në shtëpi. Kisha një

ngazëllim në vetvete dhe vërtetoja menjëherë teorinë e Pavllovit për reflekset e kushtëzuara…

Kush ishte aroma që të pëlqente më shumë e që të shijonte?

Era e qofteve të sapo gatuara, apo era e specave të skuqur. Nuk mendoni dhe ju që janë shumë të mira? Ato janë dy aromat e mia të preferuara.

E vërtetë është, janë shumë të mira. Po ti di t’i gatuash ato?

Apo më mirë të të pyes, kur ke mësuar të gatuash vetë gjërat që konsumon?

Kam qënë gjithmonë një shijues i mirë, por asnjëherë një kuzhinier i mirë. Për herë të parë të gatuaj kam mësuar kur kam qënë student në Itali. Deri në atë kohë më kish pëlqyer t’i rrija pas mamasë e të shijoja ushqimet e saj, por asnjëherë nuk kisha provuar të bëhesha pjesë e këtij proçesi. Ndaj, kur në Itali më duhej të përballesha me gatimin vetë, kjo ishte shumë e vështirë në fillim. Ne ishim shumë studentë shqiptarë që ndanim së bashku një apartament në Torino.

Aty unë kisha një mik të familjes, i cili gjithashtu ishte student, që më ndihmoi të mësoja të gatuaja vetë, kryesisht pastën si e njohin italianët, apo makaronat si i njohim ne. E unë në atë kohë më tepër e njihja si vëllain e Flamur Topit dhe nuk e kisha aspak idenë që një ditë ai do të bëhej presidenti i vendit tim, Bamir Topi.

REVISTA Shije • Qer 2012

KARTA PREPAID

Me kartën Prepaid nuk paguhen komisione mujore!

KARTAT ERDHËN! Për herë të parë në Shqipëri, Kartat e Parapaguara Visa!

Karta Prepaid është një kartë e parapaguar. Kjo kartë përdoret për blerje brenda dhe jashtë vendit, në pikat e shitjes me kartë, në internet dhe në ATM. Nëse ju mbarojnë lekët, ejani tek ne për ta rimbushur përsëri.

Pajiseni në çast! stu

de

ntc

ard

51

REVISTA Shije • Qer 2012

Uau, shumë interesante, presidenti Bamir Topi të ka mësuar të gatuash?! Duhet të ketë qënë e bukur jeta studentore…

Kur u transferova me studime në Romë, nisa të interesohesha më shumë për gatimin dhe ta praktikoja atë. Shpesh herë të dielave, ditët e

pushimit (që sot më mungojnë pa masë) shokët, me të cilët studioja, vinin tek unë për drekë se kisha nisur të bëhesha i famshëm në këtë fushë, madje profesionist. E bëja me shumë qejf këtë pjesë, e shijoja shumë. Të mos harrojmë që ishin vitet 199091, kur Shqipëria kishte mungesa të mëdha dhe bollëku i ofertës ushqimore në Itali më bënte të më dukej sikur në fakt pjatat dhe ushqimet gatuheshin vetë si me magji. Një pastë e thjeshtë al forno, ku unë hidhja sipas fantazisë time ç’të më vinte ndërmend, shokëve të mi iu dukej sikur ç’po bëja.

Dmth, pasta Fantazi alla Ardit…?

Shiko, aty e shijoja aq shumë ushqimin, sa të gjithë studentët thonin: “Të shohësh Arditin duke ngrënë, të vjen për të ngrënë”. Më kujtohet një moment në mëngjes, një prej studentëve, shok i imi, futet në kuzhinë për të më përshëndetur para se të shkonte për provim. Unë kisha shtruar tavolinën, kisha gatuar vezë, proshutë,

52

djathë e i kisha vënë bukur e bukur, gati për t’i ngrënë. Sa hyri ai ngriu në derë, teksa më pa që po shijoja një copëz “të krijimit” tim, lëshoi çantën në tokë dhe tha: “Të bëhet ç’të bëhet, do ha dhe unë. Ti Ardit të hap oreksin”.

Kështu më ka ndodhur gjithmonë, të gjithë ata që më shohin duke ngrënë, nuk shpëtojnë dot nga virusi.

Trahanaja e mamasë time, është e hatashme. Në ditë të diele në mëngjes këtu ja behin Pali Kuke, Pandi Laço e kushedi se kush tjetër për të ngrënë këtë trahana. Më besoni, është për të lëpirë gishtat! Çfarë të ka mbetur më shumë në mendje nga kuzhina italiane, që konsiderohet një nga më të mirat në botë?

Kur Joni ishte një vjeç dhe erdhi së bashku me Anilën ne Itali, ne jetuam për një periudhë kohe në Kalabri e më pas në Pulja. Nëse do të hash vërtet shumë mirë dhe me shije, edhe vetë italianët do të thonin menjëherë se këto dy rajone janë më të mirat. Por

mbi të gjitha, unë pata fatin e madh që Anila e përvetësoi shpejt atë mënyrë gatimi dhe sot e kësaj dite ajo është një kuzhiniere e shkëlqyer.

Të pëlqen të kesh pjata të mbushura plot, apo shumë asortimente dhe nga pak në tavolinën tënde?

Në fakt nuk më pëlqen sasia , do të preferoja shumë gjëra nga pak.

Kam një ves të çuditshëm, nëse më mbushin një pjatë plot, nuk mundem ta ha atë. Dua pak nga të gjitha…

Kjo është e padrejtë, përse atëhere pjatën time e mbushe kaq plot?

Sepse të kam ftuar në tryezën time dhe dua të mbetesh e kënaqur.

Për çfarë shquhesh ti në drekat apo darkat e tua?

Për trahananë e mamasë time, është e hatashme! Të dielave në mëngjes këtu ja behin Pali Kuke, Pandi Laço (që së fundi ka munguar) e kushedi se kush tjetër për të ngrënë këtë trahana. Më besoni, është për të lëpirë gishtat!

Cili është problemi yt më i madh në tavolinë?

Do ta rithem edhe një herë: unë nuk ha dot vetëm. Duhet të kem patjetër

REVISTA Shije • Qer 2012

Përbërësit • 400 gr pasta flutur • 200 gr ton në vaj ulliri • 2 lugë kaperi • 2 thelpinj hudhër • një tufë majdanoz • një kuti pana për kuzhinë • 3 lugë vaj ulliri • kripë • rigon • një domate e freskët ose salcë (sipas dëshirës pasi kjo recetë realizohet edhe pa salcë)

Makarona flutur

me salcë Toni dhe Kaperi

Përgatitja sipas Arditit Hedhim thelpinjtë e hudhrës në një tigan të thellë dhe i skuqim për pak minuta në vajin e ullirit, derisa të marrin ngjyrë dhe pastaj i heqim. Shtojmë domatet, tonin në tigan së bashku me kaperit e shpëlara më parë nga uji i tyre dhe të thara me një pecetë kuzhine. I lëmë për pak minuta dhe hedhim një kuti pana për kuzhinë, ose më shumë sipas dëshirës. Në fund hedhim majdanozin dhe rigonin. I lëmë në zjarr për rreth 5 minuta, pastaj i mbulojmë me kapak duke fikur sobën. Zieni makaronat flutur në ujë të bollshëm me kripë, provojini deri sa të bëhen “Al dente” dhe më pas kullojini dhe hidhini në tiganin ku ndodhet salca me ton dhe kaperi. Përziejini për pak minuta dhe më pas shërbejini, e nëse doni ashtu si unë mund t’i zbukuroni me një tufëz majdanoz të grirë përsipër.

53

REVISTA Shije • Qer 2012

Nëse nuk do të ishte televizioni, unë do të isha minimalisht 150 kile, sepse imagjinoni një fund darke me 20 lloje djathrash të mrekullueshëm, që ti i shijon ngadalë… por ç’të bëj, më duhet ta pranoj! Ekrani më ka mbyllur derën e frigoriferit.

njerëz dhe miq në tavolinën time.

Cila do të ishte tavolina me numrin ideal të njerëzve të ftuar?

Tavolina ideale duhet të ketë mundësisht 15 vetë.

Pse pikërisht kaq? Është tavolina ideale pasi më shumë se 15 miq nuk i sajdis dot dhe nuk mund t’u kushtohesh të gjithëve.

A të ngjajnë fëmijët për sa i përket ushqimit, a ju pëlqen atyre?

Joni tani është i rritur dhe jam i lumtur të them se është në një periudhë që di të zgjedhë. Ndërsa përsa i përket Anës, atë po e mësoj ngadalë vetë.

Mish apo peshk, cila është prefenca jote?

Jam fanatik i madh i peshkut dhe i të gjitha prodhimeve të detit, krudo apo të gatuara. I dua dhe i shijoj të gjitha llojet. E vetmja gjë që nuk më shijon është peshku i gatuar në tavë me salcë

54

dhe lëng. Sa për mishin, mundësisht të mbetet pas derës së shtëpisë, nuk është një dobësi e imja.

Po si ja del vërtet, je dhe kaq elegant dhe ha vërtet mirë…

Nëse nuk do të ishte televizioni, unë do të isha minimalisht 150 kile, sepse imagjinoni një fund darke me 20 lloje djathrash të mrekullueshëm që ti i shijon ngadalë…por ç’të bëj, më duhet ta pranoj! Ekrani më ka mbyllur derën e frigoriferit. Megjithatë, dua këtu t’ju them një sekret dhe të kuptoni diçka, nëse dikur haja gjithçka duke e tepruar në masa dhe kombinime ushqimesh, që kur njoha dietologen dhe mikeshën e bashkëpunëtoren time, Blerina Bombaj, fillova të mësoj kombinimin e proteinave dhe karbohidrateve. Kështu fillova t’i përkushtohem një kulture të re të ushqyeri, që mendoj se është çelësi i një mënyre të shëndetshme jetese. Nëse kilet e mia shtoheshin vit pas viti, Blerina me dietën e saj, do të thoja mjaft të shijshme, ka ndikuar në stilin e të ushqyerit duke mbajtur formën e mirë fizike.

Kur del për në restorante Ardit, ku shkon?

Kam një gjë, nuk më pëlqen të rrezikoj shumë, shkoj në vende që i njoh dhe që e di se çfarë do të ha dhe do të porosis. Por për mua, edhe thjeshtësia e një darke me bukë misri, djathë e qepë ka një shije mbresëlënë. Me sinqeritet mund të pohoj se një darkë plot finesë dhe elegancë franceze, në rastin tim do ta mundte një pjatë fasule me vaj ulliri dhe ullinj me pak rigon e limon, emmm… e mirë e?

E mirë vërtet, por me çfarë vere do t’i shoqëroje?

Vera duhet të jetë patjetër e kuqe, por meqë askush nuk na paguan të themi emrin e verës ideale, do të mjaftohesha duke thënë le të jetë nga zona e Piemontes në Itali, apo nga jugu i Francës dhe Napa Walley… Një gotë verë e mirë, është pika e fortë e një ushqimi me shije. E mbi të gjitha, mos harroni, shoqëria e mirë!

REVISTA Shije • Qer 2012

55

REVISTA Shije • Qer 2012

Tregu Fshatar: presidente, FRUTA DHE “Jozefina PERIME TE FRESKETA, shpejt se ikëm “ Në hapësirat e tregtisë fshatare, që qyteti ka lënë në dispozicion, nuk është aspak habi fakti që mund të dëgjosh më tepër parulla politike se çdo gjë tjetër. Dikush, pas banakut ku shet qepë, presh, gjizë, ullinj, papritmas thërret ashtu siç i vjen e me sa fuqi ka: XhoziPresidente! Një parullë që me sa duket e ka huazuar nga media të ndryshme, që vazhdojnë të luajnë nga pak me sensacionin dhe ndjeshmëritë e publikut!

Në atë moment nuk po e kuptoja se pse po bërtiste emrin e politikanes, duke e shoqëruar këtë me buzëqeshje dhe shkelje syri. Ndoshta kishte menduar të tallej ndopak me qytetarët, që duken se akoma i marrin me seriozitet hamendjet mediatike.

Sidoqoftë të gjithë qeshin.

Askush nuk e merr thirrjen e dëgjuar si parullë politike.

Por ndoshta e gjithë kjo është një e folur me nëntekst, me të qeshme e me të ngjeshme, me simbole tepër dinake, midis talljes dhe shakasë, pikërisht ashtu sikurse dinë të bëjnë shitësit e “Tregut fshatar”. Çka më kujtoi atë portret plot humor, zgjuarsi e hile të fshatarit të Balzakut, që hedh e pret sipas interesit të çastit.

Të dielën paradite, sido që të jetë koha, shitësit i gjen

56

kurdorherë në një lloj pozicioni statik, thuajse të palëvizur, prapa banakëve prej druri me prodhime bujqësore e blegtorale, origjina e të cilave për blerësit mbetet mister, ndërkohë që çdo bisedë, lëvizje a tentativë blerjeje nga ana e këtyre të fundit ndiqet me vështrimin pritës deri në ankth nga shitësit: A po blen? Merri këtu qepët, janë të Bozhigradit, janë ca shtrenjtë po, për Zotin, unë 1 lekë fitoj nga e gjithë kjo!

Të ngujosur në vendet që nuk ndryshohen prej kohësh, të gatshëm për të bërë me sa munden e sikurse u vjen muza reklamën e mallit të tyre, ata e thyejnë monotoninë e qendrimit apo të bisedave të zakonshme me njeri – tjetrin kur nisin të ndreqin radhën e zarzavateve apo frutave të trazuara nga blerjet, si dhe kur “i ujisin” ato për të ardhur në peshën që rrit sado pak fitimin e ditës! Por e gjitha kjo sa kohë tregu është plot blerës. Se sa për orët e vona, kur bie muzgu, panorama klienteliste është krejt tjetër.

“Shpeshherë, - na thotë Sandri, një shitës i ardhur nga fshatrat e Fushë Krujës, - midis nesh si shitës e prodhues të asaj copëz ngastër toke dhe qytetarëve blerës vendoset një marrëdhënie e detyruar: Ne duam që sa më shpejt të jetë e mundur ta shesim mallin tonë me një çmim

të pranueshëm, ndërkohë që blerësit “tironas”e marrin avashavash, pikërisht në kohën kur ne nxitojmë për të ikur në shtëpitë tona. Kështu mallin detyrohemi ta ofrojmë nën çmim”.

Ai vazhdon të tregojë se për prodhimet, që ai dhe shokët e tij sjellin me natë në Tiranë, nuk kanë mjete frigoriferike për t`i ruajtur në mënyrë që freskia dhe vlerat e tyre kalorike të ruhen sa më gjatë. “Në këto kushte, jemi të interesuar që t`i shesim sa më shpejt për të mos i lënë perimet, bulmetrat, frutat të prishen”, -përfundon ai. Mbasi mbarojmë bisedën, ndahemi me të ndërkohë që nga pas na ndjek zëri i lartë e pa oshilacione: “Hajde fruta, perime të freskëta, se ikëm”!

Kalojmë tek një grumbull thasësh të mbushur me patate Kukësi. Shitësi quhet Avni Cengu 52-vjeçar. Ai është një kultivues patatesh si dhe një tregtar shumice i njohur mjaft mirë në “pazarin e ri” pranë “Sheshit Avni Rustemi”. Ai na tregon se një numër i madh shitësish apo tregëtarësh me pakicë shesin nëpër tregjet tona mallra bujqësorë të prodhuara në vendet fqinje. Ky tip tregtari, sipas tij, i blen këto mallra tek tregtarët e shumicës që hapin kamionët e mëdhenj tek “5 Maji” për t`i shitur pastaj në çdo cep të Tiranës. “Por këta, - thotë Cengu,-

REVISTA REVISTA Shije Shije • Maj • Qer 2012 2012

Kështu shitësi a tregtari në rolin e bujkut dëshiron të shpalosë një veprimtari ekonomike sa më të gjerë dhe me rendiment. Mirpo, kjo ëndërr thyhet në mes prej tregtarit me pamjen e tij prej banori qytetesh, veçanërisht prej atij që nuk zotëron asnjë infrastrukturë bujqësore për t`ia dalë mbanë e që megjithatë vazhdon të konkurrojë me ... mangon, avokadon, kërpudhat e paketuara… harrojnë, se prodhimet tona janë të një cilësie shumë të lartë, as mund të çohet nëpër mend të ushqehen ato me lloj-lloj landësh kimike, siç po bëhet në disa ferma. Blerësit i shohin produktet të mëdhaja, frutat shpesh herë me shkëlqim dhe kujtojnë “Ja, kjo ta mbush syrin!”, pa e ditur se prodhimet tona janë ilaç, mor zotëri. Prandaj kjo tregtia, që sot kryhet në mënyrë masive, bie krejt në kurriz të interesave të bujkut vendas!”

Tregu “5 Maj”, i vendosur në kthesën e unazës së Tiranës pranë korpusit të spitaleve, është shndërruar prej kohësh në magazinë të madhe natyrore nga ku zë fill shpërndarja e sasisë më të madhe të ushqimeve të prodhuara në vend, si edhe e atyre të importuara nga jashtë.

Në orët e para të mëngjesit ata, që bëjnë hapjen e pazarit, janë tregtarët nga Fieri dhe Lushnja, të cilët “e kanë pasuruar mallin e zonës” edhe me produkte nga Italia dhe Greqia, që nuk kultivohen brenda sezonit të prodhimit. Kryesisht në treg vërshojnë perimet vendase të llojt si, spinaqi, sallata, preshi, hudhra, lakra, karrota, brokoli, ullinjtë e Beratit dhe të Elbasanit, mollë e ardhura nga Korça e plot të tjera. Ndërsa të importuara, kryesisht nga vendet fqinje, janë limonat, domatet, patëllxhanët, specat si dhe frutat e ndryshme.

Nuk mungojnë në treg lloje të ndryshme bulmetrash si djathërat e gjalpi, të prodhuar në Tepelenë, në Gjirokastër, në Ersekë e Korçë, e po kështu edhe prodhimet e zonës rurale rreth e rrotull kryeqytetit – perime, shpendë, mish e fruta.

Kështu shitësi a tregtari në rolin e bujkut dëshiron të shpalosë një veprimtari ekonomike sa më të gjerë dhe me rendiment.

Mirpo, kjo ëndërr thyhet në mes prej tregtarit me pamjen e tij prej banori qytetesh, veçanërisht prej atij që nuk zotëron asnjë

infrastrukturë bujqësore për t`ia dalë mbanë e që megjithatë vazhdon të konkurrojë me ... mangon, avokadon, kërpudhat e paketuara…

Muzgu sapo ka nisur të shtrijë dalngadalë krahët e tij kur vendosëm t`i kthejmë shpinën tregut, duke e ditur mjaft mirë se ky është një largim i përkohshëm. Shumë shpejt do të na bjerë sërish rruga aty pari për të blerë diçka, ndoshta të shoqëruar me të njëjtën shprehje: “Hajde fruta, perime të freskëta, se ikëm!”

R.D.

57

REVISTA Shije • Qer 2012

Kuzhina kosovare

Dashuri ndaj gatimit tradicional Përbërësit për brumin: 3 kg miell 2 Litra ujë 2 lugë kripë 2 kavanozë mazë 1. Flija përgatitet në natyrë, zakonisht në oborrin e shtëpisë, ku ndizet zjarri dhe mbi të vendoset saçi. Përdoret mbi të tepsia e rrumbullakët, e cila lyhet me yndyrë.

2. Fillon renditja e petave dhe pas çdo rendi vendoset mbi tepsi saçi i nxehur në prush.

3. Saçi largohet pasi piqet peta përkatëse dhe sipërfaqja lyhet me mazë të shkrirë.

4. Vendoset sërish saçi dhe vazhdohet me rendet tjera të petave (brumit) sipas të njëjtës mënyrë derisa të mbushet tepsia.

Gjylije Rexha Gazetare, Kosovë Kuzhina kosovare vazhdon të ruajë e kultivojë gatimet tradicionale, pavarësisht se ajo ndjek trendin e pasurimit dhe përshtatjes me mënyrën moderne të jetesës. Brumërat dhe turshitë vazhdojnë të jenë pjesë e pandarë e menysë familjare, por edhe e ofertës nëpër restorantet më moderne.

popullore shqiptare, flija (si ushqim) zinte vendin qendror në “shportën e flijimit”, e cila përgatitej nga ushqimet më të mira, për t’ua bërë fli perëndive në epokën pagane.

Flija

Në traditën shqiptare ky lloj flijimi bëhej dy herë në vit, në Ditën e Pranverës dhe në Natën e Lamëve (fundi i vjeshtës).

Flija bëhej për nder të perëndive të shumta: si Pjelloria (tokën e punës), për Bindin (perëndia e ujërave dhe shiut), etj.

E rrallë dhe shumë e veçantë, madje edhe për vet trojet shqiptare. Në versionin origjinal e gjeni vetëm në Kosovë. Veçantia e saj qëndron sidomos në ruajtjen dhe përcjelljen me fanatizëm që nga lashtësia e deri më sot, që nga emërtimi e deri tek mënyra e përgatitjes.

Në ditët e sotme flija është e para që të rekomandohet kur kërkon ushqim tradicional në Kosovë. Në kuzhinat familjare ajo ende zë vend të rëndësishëm. Për të nderuar mysafirët, apo për të kënaqur anëtarët e familjes për të zonjën e shtëpisë flija mbetet pjesë e preferuar e menysë javore.

Fjalori i sotëm i Gjuhës Shqipe fjalën “Fli” e përkufizon si: qenie e gjallë (njeri ose bagëti), që sipas besimeve pagane, therrej për nder të një hyjnie.

Kosovaret megjithatë e pranojnë se jo çdonjëra prej tyre arrin të përgatisë “fli të mirë”. Përgatitja e saj është “ritual në vete”. Ajo kërkon përkushtim dhe durim, jo për shkakun e brumit, sepse ai është shumë i thjeshtë, por për kohën dhe kreativitetin që kërkohet në renditjen e petave. Nevojiten rreth 2-3 orë për të përgatitur fli të mire; çdo petë duhet renditur me kujdes dhe në formë

Në anën tjetër, në kuptimin homonimik, fjala fli përdoret për të emëruar ushqimin tradicional, prej brumi dhe kajmaku, që piqet nën saç të skuqur.

Dhe sipas studiuesve të traditës

58

proporcionale.

Flija serviret e nxehtë. Ajo shijon më mirë kur e hani me dorë, pasi petët e saj shkëputen lehtë nga njëra tjetra dhe gjithnjë keni mundësinë që të shijoni edhe aromën e tyre të këndshme dhe njëkohësisht të ruani deri në fund formën karakteristike të gatimit, që gjason me diellin dhe rrezet e tij. Flija serviret me turshi, djath, apo kos.

Turshitë Turshitë janë shoqëruese të pothuajse çdo tryeze në familjet, por edhe në shumë restorane në Kosovë.

Konsumohen përgjithësisht në vjeshtën e vonë, gjatë dimrit dhe pranverës.

Megjithatë, nuk është e vështirë t ‘i gjeni as gjatë verës si pjesë shoqëruese të menysë.

Stina e tyre gjithsesi është vjeshta, përkatësisht muaji tetor. Për shkak të klimës kontinentale, në këtë muaj bëhet përgatitja e turshive, që pastaj përdoren gjatë dimrit.

Kosovaret karakterizohen nga zotësia e lartë për përgatitjen e tyre. Secili përbërës kërkon të jetë me masë të caktuar, në mënyrë që konservimi dhe qëndrimi për muaj të tërë të jetë sa

REVISTA Shije • Qer 2012

59

REVISTA Shije • Qer 2012

më cilësor. Dhe këtë zakonisht e arrijnë me shumë sukses. Turshitë në Kosovë shijojnë po aq të freskëta në prill sa edhe në dhjetor.

Kosova është prodhuese e shumë llojeve të perimeve dhe prej shumë prej tyre përgatiten edhe turshi. Domatet në Kosovë nuk janë thjeshtë perime të stinës, pasi ato janë po aq të shijshme edhe në dimër në formën e “sallatave” të konservuara.

Trangujt po ashtu i gjeni në formën e turshive, qofshin të vetme, apo të përziera edhe me perime të tjera.

Të gjitha llojet e specave zakonisht përgatiten turshi dhe përbëjnë njërin ndër perimet më të preferuara në stinën e vjeshtës dhe të dimrit. Karakteristikë janë specat e kuq dhe ndër më të preferuarit është “ajvari”, që zakonisht përgatitet në vjeshtë, por konsumohet gjatë gjithë vitit.

Përgatitja e turshive ka pësuar ndryshime. Dikur ato ishin më të thjeshta dhe mungonin konservantët e ndryshëm, por tani shtesat e ndryshme që blihen të gatshme kanë lehtësuar procesin e përgatitjes dhe kanë përmirësuar edhe më shumë shijen e turshive.

60

Suxhuku i Prizrenit “Suxhuku i shpisë” – është ushqimi i kërkuar për shumë nga konsumuesit e mishit që vizitojnë Kosovën dhe kërkojnë diçka të veçantë e tradicionale në ndonjërin nga lokalet e vogla, apo qebaptoret e shumta.

Në Prizren, qytetin historik dhe me shumë tradita, është shumë e thjeshtë të plotësosh dëshirën për të gjetur “racion me suxhuk të mirë Prizreni”.

Suxhuku është një nga ushqimet tradicionale, e madje nga më të kërkuarit jo vetëm nëpër restorante, apo lokale hoteliere të Prizrenit, por edhe nëpër familjet prizrenase, të cilat kryesisht e përgatisin vet në shtëpi, sidomos në prag të sezonit të dimrit.

Përgatitja e suxhukut, nuk merr shumë kohë, sidomos tani kur mishi bluhet me makinën për bluarje. Në mungesë të mjeteve (makinave për bluarje të mishit), dikur suxhukun e përgatisnin vetëm meshkujt, kurse në ditët e sotme shpesh kjo punë ka kaluar në duart e zonjave të shtëpive, që tregojnë kujdes të madh në përgatitjen e tij. Por, nuk është e vështirë ta gjejsh

edhe si produkt të gatshëm, pasi pothuajse çdo mishtore e ofron sikurse edhe produktet tjera të mishit. Çmimi zakonisht është përcaktues i cilësisë së tij. Suxhuku që njihet si “100 përqind i shtëpisë” kushton më shtrenjtë, por shija e tij e përligj çmimin.

Suxhuku është ushqimi tradicional i pëlqyer edhe për mysafirët e turistët e shumtë në Prizren, ashtu si edhe për banorët e këtij qyteti, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike. “Suxhuku i Prizrenit” prodhohet dhe konsumohet jo vetëm nga shqiptarët, por edhe nga banorët për përkatësi të tjera etnike që jetojnë në këtë qytet.

Përgatitja: Mishi bluhet mirë në makinën për bluarje. I shtohet edhe kripa, piperi i kuq, ai i zi, pakëz vaj si dhe përbërës të tjerë që shija të jetë më e këndshme. Zorrët mbushen me masën e përzier dhe fitohet suxhuku.

Terja (tharja) e tij bëhet sipas dëshirës së konsumatorit.

REVISTA Shije • Qer 2012

61

REVISTA Shije • Qer 2012

Një dietë për të zhdukur Dimrin Intervistë me Anila Kalleshin Vera është e pranishme, kudo… Në rrobat tona tepër të lehta, në ushqimet po kaq të lehta që gjenden në tryezën tonë. Prej kohësh i kemi thënë lamtumirë dimrit të acartë të këtij viti. Apo ende nuk i kemi thënë? Mos ndoshta, dimri është i pranishëm ende tek ne këto ditë, me efektet e tij të shtrira në peshën tonë trupore?! Ushqimet e rënda të dimrit janë zëvendësuar me frutat, perimet… Natyra e çelur me lulërina gjithëngjyrëshe, ajër, pushime dhe mbi të gjitha plazh…- Këto janë vetëm pak nga elementet që e karakterizojnë stinën e verës. Ndaj që të jeni gati për pushimet tuaja verore, ju duhet më parë të hidhni një sy mbi dietat. Për një këndvështrim gjithëpërfshirës mbi dietat, të dëshiruara prej shumëkujt në këtë periudhë kur trupi ekspozohet së shumti, rrëfehet për “Shije” dietologia Anila Kalleshi.

Jeni vlerësuar me çmime e trofe të shumta ndërkombëtare për dietologjinë. Së fundi keni botuar edhe një libër “Si të dobësohemi”.

Atëherë, ju lutem na thoni si funksionon një dietë…?

Trurit të njeriut, që të funksionojë ashtu siç duhet, i nevojiten acidet yndyrore esenciale, amino acidet, vitaminat, proteinat, karbohidratet, mineralet dhe uji. Rreth 60 për qind e peshës së trurit përbëhet nga dhjami. 20 për qind e dhjamit të trurit është nga acidet yndyrore esenciale omega-3 dhe omega-6, që nuk mund të prodhohen nga vetë trupi, ndaj duhet të sigurohen nga jashtë përmes dietave të ndryshme dhe janë përgjegjëse për përcaktimin e strukturës së qelizave të trurit. Çështja më e rëndësishme që lidhet me dietat ka të bëjë me sigurinë

62

e tyre. A mund të themi që dietat janë të sigurta?

Unë personalisht jam pro një regjimi ushqimor dhe kundër dietave të forta.

Një dietë është e sigurtë kur ka larmi ushqimesh dhe kur sasitë ditore të elementeve të domosdoshme për organizmin nuk kapërcehen.

Nga përgjigja juaj lini të kuptohet se jo çdo dietë që na bie ndër duar është e sigurt për shëndetin tonë. Për ta bërë sa më konkrete përgjigjen, cilat janë efektet anësore të dietave?

Sigurisht që një dietë jo e studiuar mirë ka edhe efekte anësore. Në qoftë se dieta nuk është e studiuar apo e personalizuar, efektet mund të jenë nga ato më pak problematike deri tek më të rëndat si: anemi, humbje ekuilibri, luhatje tensioni, e shumë

simptoma të tjera.

Cilat lloje dietash funksionojnë më mirë?

Ekzistojnë dieta të ndryshme si: vegjetariane, proteinike apo të alternuara. Do të thosha që është shumë më mirë dhe tepër efikase një dietë që është e personalizuar. Ç’duhet të kuptojmë me një dietë të personalizuar?

Një dietë e bazuar në analizën trupore dhe në të dhënat personale të personit që vendos të mbajë një dietë, duke studiuar më parë shkaqet që kanë çuar në shtimin e peshës (sëmundjet, ushqimi, jeta sedentare) si dhe duke përcaktuar një dietë që respekton sasitë ditore të nevojshme të organizmit për proteinat, karbohidratet, fibrat, vitaminat, yndyrnat dhe

REVISTA Shije • Qer 2012

mineralet, një dietë që konsiston në marrjen e jo më pak se 1200 kalorive.

A ka dieta për t’u shëndoshur, ashtu siç ka për t’u dobësuar?

Natyrisht që ka edhe dieta për t’u shëndoshur. Personat nën peshë janë po aq problematikë, sa edhe ata mbipeshë. Çfarë dallimi ekziston midis mbipeshës dhe obezitetit?

njerëz mbipeshë. Mund t’ju them që shifrat kanë përmasa drastike dhe ne në qendrën tonë përballemi me një numër shumë të lartë çdo ditë. Ka tepër kërkesa nga njerëz që kërkojnë të humbasin kilet e tepërta.

Asnjëra nuk bën dot pa tjetrën. Edhe aktivitetet fizike, por edhe regjimi ushqimor kanë rëndësi të veçanta. Unë mendoj se të ndërthurura me njëratjetrën, dietat dhe aktivitetet fizike, japin një siluetë perfekte.

Mendoni se tek të rinjtë është shtuar presioni për të qenë të dobët, kjo ndoshta edhe për shkak të modeleve, që servir televizioni e media në përgjithësi?

Ju personalisht, a keni ndjekur ndonjëherë dietë dhe a ka pasur efekt?

Ekziston një koefiçent i masës trupore, që bën ndarjen nëse je mbipeshë apo obez. Ky koefiçent llogaritet nga raporti i peshës me gjatësinë në katror.

Personat mbipeshë koefiçentin e kanë 25- 30, ndërsa obezët 30 e lart.

Nuk e besoj dhe aq. Aq më tepër që në këtë kohë po parapëlqehen femrat me forma të rrumbullakosura të tipit Jennifer Lopez, Beyonce etj. Vlen të theksohet një tjetër fakt akoma edhe më i rëndësishëm: të rinjtë e jo vetëm, duhet të mbajnë në kontroll celulitin.

A mund ta bëjmë formulën më të kuptueshme për lexuesit tanë?

Mund të na jepni një shembull konkret?

A mund të mbajë gjithkush dietë, çdo grupmoshë a kategori, apo dietat janë të përcaktuara për njerëz të veçantë?

Sigurisht. Ju thashë pak më lart që personat mbipeshë e kanë koeficentin 25- 30, ndërsa obezët 30 e lart. Marrim një rast hipotetik. Një femër peshon 80 kg dhe është e gjatë 1.58. Koeficenti do të ishte 80/(1.58* 1.58)= 32.02. Prej përllogaritjes kuptohet lehtësisht që kjo femër është obeze.

Realisht, nuk është e thënë që gjithkush të mbajë dietë. Çdokush duhet të ketë një regjim ushqimor të pasur, pa abuzuar me ëmbëlsirat, yndyrnat, ushqimet e konservuara apo të paketuara si patatina apo chips-et.

A ka shumë shqiptarë mbipeshë që vijnë në qendrën tuaj për të kërkuar ndihmë?

Unë nuk kam ndjekur dietë, pasi nuk kam patur nevojë. Megjithatë, më duhet të them që kam shumë vite që bazohem në një regjim të shëndetshëm ushqimor.

Cilat janë këshillat tuaja për ata që janë në dietë dhe ndërkohë kanë në duar këtë revistë?

Të jenë të kujdesshëm në përzgjedhjen ushqimore, sa më shumë produkte bio dhe përpara se të vendosin të bëjnë një dietë do të ishte shumë më mirë një këshillim me specialistin. Më lejoni t’u tregoj shkurtimisht lexuesve tuaj edhe se cilët janë ushqimet me më shumë kalori. Janë ushqimet që përmbajnë shumë yndyrna, ëmbëlsirat, çokollatat apo fast-food-et. Kujdes!

S.M.

Për cilën zgjedhje do të ishit: për dietën ushqimore apo për aktivitetet fizike?

Unë personalisht jam pro të dyjave.

Natyrisht që në Shqipëri ka shumë

63

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Dieta* Kjo dietë ju mundëson 3-4 kg më pak në dy javë.

E Mërkurë E hënë Ora 7-9: Një gotë qumësht dhe 1 fetë bukë të thekur me 1 lugë çaji me mjaltë Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Perime te ziera me një lugë gjelle vaj ulliri, 30 gr djathë, sallatë me domate dhe kastraveca me gjysmë luge vaj ulliri Ora 17: Një mandarinë Ora 18-19: Sallatë greke me një lugë vaj ulliri dhe 1 fetë bukë të thekur

Ora 7-9: Një gotë qumësht dhe 1 fetë bukë të thekur me 1 lugë çaji me reçel Ora 10-11: Një frut Ora 13-14: Peshk skare me sallatë jeshile dhe 1 fetë bukë të thekur Ora 17: Një frut Ora 18-19: Supë peshku të shoqëruar me sallatë

E Enjte

E Martë Ora 7-9: Një omlet, 1 fetë bukë të thekur me 1 fetë djathë pa yndyrë Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Një biftek të pjekur të shoqëruar me sallatë jeshile me 1 lugë vaj ulliri, 1 fetë bukë të thekur Ora 17: Një portokall Ora 18-19: Supë perimesh me një lugë vaj ulliri

64

Ora 7-9: Një gotë qumësht me kornflakes Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Perime të ziera me një lugë gjelle vaj ulliri, 30 gr djathë, sallatë me domate dhe kastraveca me gjysmë luge vaj ulliri Ora 17: Një frut Ora 18-19: Sallatë frutash

REVISTA Shije • Qer 2012

E diel

E Premte Ora 7-9: Një gotë qumësht të shoqëruar me 3 lugë tërshërë Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Turli furre me mish Ora 17: Një frut Ora 18-19: Kos frutash

Ora 7-9: Një gotë kos me muesli (fruta të thata, rrush të thatë, farëra, lajthi, bajame, mollë, banane, dardhë) Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Peshk në skarë të shoqëruar me një sallatë Ora 17: Një frut Ora 18-19: Supë peshku, sallatë frutash

E shtunë Ora 7-9: Një gotë qumësht dhe 1 fetë bukë të thekur me 1 lugë çaji me mjaltë Ora 10-11: Një mollë Ora 13-14: Sallatë greke pa djathë me 1 lugë vaj ulliri dhe një biftek të pjekur Ora 17: Një frut Ora 18-19: Rizoto me perime të pjekura

* Sugjeruar nga Anila Kalleshi

65

REVISTA Shije • Qer 2012

Dieta Është e rëndësishme që kjo dietë të jetë e përshtatshme për një individ dhe të bazohet në ushqimet që sigurohen realisht.

Në përgatitjen e gatimeve të ndryshme ka rëndësi ndikimi i kulturës, i traditës familjare, stili i jetesës dhe mundësitë ekonomike. Në më të mirën, një dietë e planifikuar mirë është një nga burimet kryesore të një jete personale të shëndetshme. Ajo “ndërtohet” duke mbajtur parasysh çdo element ushqyes që ka vlerë për organizmin si p.sh. hekuri, kalciumi, etj.

Për të qenë i suksesshëm në planifikimin e një diete ideale duhet të kihen parasysh këto karakteristika: Mjaftueshmëria: Kjo dietë duhet të sigurojë në mënyrë të mjaftueshme të gjithë përbërësit ushqyes të tillë si ata energjikë dhe fibrat/celulozat.

Balanca dhe ekulibri: Dietat nuk duhet të mbizotërohen nga një tip, ose lloj nutrienti në dëm të nutrientëve të tjerë.

Kontrolli i kalorive: Dieta duhet që të sigurojë një sasi të mjaftueshme kalorish për të ruajtur peshën optimale, pra as më shumë dhe as më pak se nevojat e organizmit.

Moderimi: Dieta nuk duhet të sigurojë një tepricë të yndyrnave, të kripërave dhe sheqernave ose të përbërsve të panevojshëm.

Shumëllojshmëria: Përdorimi i llojeve të ndryshme të ushqimeve për të siguruar përbërësit ushqimorë të nevojshëm.

Hekuri Është një përbërës esencial, i cili humbet në sasi të vogla çdo ditë dhe që duhet të zëvendësohet nga ushqimet që e përmbajnë atë. Mos zëvendësimi i tij në organizëm nxit aneminë, që shoqërohet me dobësim të përgjithshëm.

Korrigjimi i anemisë me anën e dietave të pasura me hekur rezulton një mënyrë e dobishme për individin. Dhe këtu kihen parasysh dietat me mish dhe produktet e tij, me

66

REVISTA Shije • Qer 2012

ideale peshk dhe produktet e tij, me bishtajore, etj.

Kalciumi Ai është mjaft i rëndësishëm për formimin e kockave.

Mungesa e tij rrezikon moszhvillimin, dobësimin dhe krisjen e tyre, sidomos në moshat e thyera. Si burim kryesor i kalciumit shërben qumështi dhe nënproduktet e tij. Zakonisht, ushqimet e pasura në kalcium janë të varfra në hekur dhe e kundërta. Për këtë këshillohet përdorimi i të paktën dy gotave qumësht në ditë për të siguruar nevojat ditore të kalciumit për të rriturit, por duhet pasur parasysh që kjo të mos spostojë ushqimet e pasura me përmbajtje hekuri.

Dendësia ushqyese Dendësia ushqyese quhet sasia e lëndëve ushqyese për kalori që mund të sigurojë një ushqim i caktuar. Ushqimet, që janë të pasura në lëndë ushqyese, por me pak kalori, quhen ushqime me dendësi të lartë ushqyese. Ky koncept është i rëndësishëm për individët, që dëshirojnë të zgjedhin ushqime me kalori të kufizuara.

Moderimi Në përpilimin e dietave ekzistojnë shumë lloje kriteresh apo rekomandimesh, por në një pjesë të mirë të tyren këshillohen të shmangen yndyrnat dhe natriumi (kripa e gjellës), duke patur parasysh se ushqimet që i kanë në sasi të ulët ose të lartë këta elemente.

Shumëllojshmëria Në lidhje me variacionin, është pranuar që dietat nuk duhet të jenë monotone për dy arsye: Një dietë monotone mund të çojë në akumulimin e disa elementeve, ose mungesën e disa të tjerave. Gjithashtu, një dietë monotone mund të shkaktojë akumulimin e elementeve të dëmshme, ose toksike, siç mund të jenë toksinat e bimëve ose ndotjet kimike. Një dietë e shumëllojshme redukton në minimum peshën e këtyre substancave në peshën e përgjithshme të ushqimeve.

67

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Ushqime të shëndetshme

68

90-të lloj ushqimesh që mund të shërbejnë si bazë për rrugën tuaj të shëndetshme që mund të konsumohen për të pasur një trup sa më në formë gjatë jetës tuaj.

Sigurisht, ka shumë ushqime të tjera ushqyese që nuk janë përfshirë në këtë listë, por që janë me të vërtetë të mrekullueshme gjatë një ngrënieje për t’u ndjerë sa më mirë dhe rehatshëm përgjatë përditshmërisë tuaj ditore dhe sigurisht duke realizuar receta gatimi dhe dieta të cilat sjellin një stabilitet të plotë për trupin tuaj. Të tilla mund të jenë lënë pa përfshirë në listë si, fruta, perime, arra, farëra, drithëra etj që ju pëlqeni më shumë, me të gjitha vlerat që gëzojnë ato. Pavarësisht se një ushqim nuk është në listen tonë, nuk do të thotë se ne nuk e mendojmë se ky nuk mund të përfshihet në një recetë apo dietë të përshtatshme në rrugën që ju keni marrë, përderisa ato gëzojnë një lëndë të pasur ushqyese.

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Perime Avokados Panxhar Brokoli Lakër Karota Lulelakër Zarzavate Kastravecë Patëllxhan Hudhër Bishtaja Bizele të njoma Kërpudhra Ullinj Qepë Patate Perime deti Spinaq Kungull vere Kungull dimri Patate e ëmbël Domate Rrepë Fruta Mollë Kajsi Banane Boronica Pjepër Boronica të kuqe Fiq Rrush Kivi Limon Shegë Portokall Dardha Ftoj Kumbulla Kumbulla të thara

Luleshtrydhe Shalqi Arra, fara dhe vajra Bajame Vaj ulliri, ekstra të virgjër Kikirikë Fara kungulli Fara luledielli Arra Lajthia Ushqim deti Merluc Barbun Sardele Salmon Gjuz Karkalec Ton Vezë dhe yndyrë të ulët të qumështit Djathi (yndyrë të ulët) Vezë Qumësht lope me yndyrë 2% Qumësht dhie Kos Kokrra Elb Oriz Misër Thekër

Speltë Fasule dhe bishtajore Fasule e zezë Bizele të thata Fasule kokërrmëdha Soje Erza Borzilok Piper i zi Spec i kuq Spec djegës Kanellë Karafil Rigon Majdanoz Rozmarinë Trumzë Shpendët, kafshët Mish i egër Mëlçi e viçit Mish pule Mish qengji Mish viçi Mish keci Të ëmbla Mjaltë Shurup panje Lëng kallami Tjetër Çaj jeshil Çaj i zi Ujë Lëng boronice

69

REVISTA Shije • Qer 2012

Kriteret që ne kemi përdorur gjithashtu do t’ju ndihmojnë të kuptoni pse disa nga ushqimet tuaja të preferuara (dhe gjithashtu kalorike) nuk janë përfshirë në listën tonë.

Për shembull, arra kokosi, e cila është një ushqim shumë kalorik nuk është

1. Ushqimet e shëndetshme kanë një dendësi të madhe me vlera ushqyese Ushqimet e shëndetshme në botë kanë qënë të përzgjedhura për shkak se ato janë ndër burimet më të pasura me shumë vlera të mëdha ushqyese, thelbësore të nevojshme për shëndetin optimal. Ne kemi përdorur një koncept të quajtur densiteti lëndë ushqyese për të përcaktuar se cilat ushqime kanë vlerë të lartë ushqyese.

Densiteti lëndë ushqyese është një masë e shumës së ushqyesve që një ushqim përmban në krahasim me numrin e kalorive.

Një ushqim ka më shumë densitet lëndë ushqyese, kur niveli i ushqyesve është i lartë në marrëdhëniet me numrin e kalorive që përmban ushqimi.

Duke ngrënë ushqime të shëndetshme në tryezën tuaj , ju do të merrni të gjitha vlerat thelbësore që ju duhen për shëndetin tuaj, duke përfshirë edhe vitamina, minerale, ushqyes të ndryshëm, acidet yndyrore esencialë, fibër etj.

2. Ushqimet që kemi radhitur në listë janë gjithushqyese

70

përfshirë në listën tonë.

Ndërsa, arra e kokosit, ka një shije të mirë dhe është shumë e pasur me vitamina, pra si arra e kokosit dhe po ashtu edhe disa ushqime te tjera nuk janë përfshirë për vetë faktin se janë ende mjaft të shtrenjta, gjë që i bën ato të mos konsumohen gjerësisht për shumë njerëz.

Ushqimet e shëndetshme që ne kemi përzgjedhur, janë gjithashtu ushqime me vlera të plota me gjithë elementët e tjerë të përzier me përmbajtje të pasur natyrore të ushqyesve. Ato nuk duhen të jenë të përpunuara apo të stimuluara me përbërs artificial, shumë prej tyre përmbajnë përbërës sintetikë, artificialë apo të rrezatuar.

Dhe kur është e mundur, për të ngrënë në mënyrë të shëndetshme rekomandohet blerja e “rritur organikisht” e ushqimeve, pasi ato jo vetëm ndikojnë pozitivisht për shëndetin tuaj, por edhe për shëndetin e të gjithë njerëzve.

tyre nuk janë në dispozicion në zona të ndryshme të vendit. Ushqimet e shëndetshme janë ushqimet që populli mund t’i gjejë me mjaft lehtësi në tregun vendas.

3. Ushqimet e listuara janë për ushqim familjar

6. Kjo listë përmban ushqime jo vetëm të lira, por edhe me shije të mirë

Ushqimet e shëndetshme janë të zakonshme dhe pothuajse një pjesë mjaft e madhe e tyre janë të përditshme në tryezat tona. Këtu përfshihen frutat, perimet, drithërat, arrat dhe farërat, mishi pa dhjamë, peshku, vaji i ullirit, erëzat që janë të njohura për shumicën e njerëzve.

4. Ushqimet e shëndetshme janë në dispozicion Edhe pse ka shumë ushqime që janë jashtëzakonisht kalorike, shumë prej

5. Kjo listë përfshin ushqime të përballueshme Ne kemi zgjedhur ushqime që nuk janë vetëm të njohura dhe në dispozicion, por edhe të përballueshme, veçanërisht nëse keni blerë ato në nivel lokal dhe në sezon. Kjo është edhe koha kur ato janë të freskëta dhe të cilësisë më të mirë.

Kjo listë e gjatë ushqimesh dhe e shumëllojshme shfaq gjithashtu ushqime të mira, të shëndetshme.

Kështu, kjo listë mund të krijojë mundësinë që me pak fantazi dhe me njohuritë minimale që ju keni, mund të provoni me shumë ëndje shijet që ofrojnë këto ushqime.

REVISTA Shije • Qer 2012

Libri Universitar

Vesa Center

Presidenca

EUROMAX

Rruga “Perlat Rrexhepi”, Tiranë

Stile Di Vita Sheshi Wilson

Tiki Bar

71

REVISTA Shije • Qer 2012

Shqiptarët jane Lavdosh Ferruni Nëse i referohesh statistikave europiane të renditjes së shteteve sipas konsumit të ushqimeve organike (bio), Shqipëria nuk përfshihet në listë. Ndërkohë, ajo mund të jetë në vend të parë. Ja, pse! Bujqësia europiane ka gati një shekull që ka lëvizur me shpejtësi drejt kimizimit dhe industrializmit të bujqësisë. Rreth viteve ‘70-të të shekullit të shkuar, kur Shqipëria sapo prezantohej me elemente te bujqësisë së industrializuar, Europa e zhvilluar rizbuloi vlerat e bujqësisë organike, prodhimet e së cilës nisën të bëhen “trendy” në treg. Por ky duhej kontrolluar, ndaj dhe u vendosën skema çertifikimi për prodhimet organike në treg.

Shqipëria mbeti vend me bujqësi tradicionale, madje pas ‘90-ës u bë më ”tradicionale” si rrjedhojë e pakësimit drastik të përdormit të kimikateve. Nga një studim serioz kryer në vend rezulton se 10 % e fermerëve nuk përdorin asnjë lloj kimikati në fermat e tyre, pjesa tjetër përdorin shumë pak krahasuar me homologët e tyre europianë. Pothuaj 40% e fermerëve nuk dalin fare në treg, prandaj atyre nuk u nevojitet skema e çertifikimit. Pjesa më e madhe e popullsisë, që jeton në fshat, vetushqehet në mënyrë organike duke përdorur një gamë të gjerë produktesh të prodhuar në fermat e tyre mikse, si perime, fruta, drithëra sikurse edhe me blegtori. Shumica e banorëve të qyteteve sot e kanë akoma një këmbë në fshat dhe e njohin aromën e tij. Jo rastësisht në tregun e qytetit sot sheh etiketim ”domate Shëngjergji”, “mollë Korçe”, “fasule trenare”,

72

“pjeshkë Ndroqi”, “djath Zagorie”, “kec Karaburuni” etj, emërtime që nuk i gjen nëpër supermarketet e Europës. Tani në Shqipëri realisht po zhvillohet një “betejë” e dy kulturave të kulinarisë: asaj të fast-food me atë të ushqimit tradicional.

Fusha e betejës është në qytet, se në fshat “fast-food”-et as kanë mundur të penetrojë. Pak vite më parë në qytet u duk se “fast-food”et e mposhtën ushqimin tradicional, por tani duket sikur skema po përmbyset. “Beteja” vazhdon.

Pse bio?

Shumë konsumatorë i përmbledhin avntazhet e ushqimit organik në dy pika: janë më të shijshme dhe më të shëndetshme.

Një nga dëshirat më të para të konsumatorit është që të mos gjejë në ushqimet që ai konsumon mbetje të trajtimeve kimike. Rreziqet ekzistojnë sidomos në frutat dhe perimet, pikërisht kur intervali i kohës midis trajtimit të fundit dhe vjeljes së prodhimit është shumë i shkurtër.

Nuk ka më asnjë dyshim sot, se prodhimet e bujqësisë organike kanë vlera ushqyese superiore. Ato janë shumë të pasura me vitamina, në substanca proteinike të asimilueshme mjaft mirë, të ekuilibruara në vitamina, në oligo-elemente dhe, së fundi, ato nuk kanë asnjë mbetje të pesticideve e shkallë te pakonsiderueshme të përmbajtjes së nitrateve në to.

Analizat e kryera në një sërë produktesh të bujqësisë organike kanë nxjerrë në pah përmbajtje të lartë të lëndës

REVISTA Shije • Qer 2012

bio-konsumatore së thatë dhe pikërisht të vitaminës C dhe ekuilibrim të shkëlqyer në disa aminoacide, oligo-elemente, hekur, magnesium etj.

Studimet krahasuese të kryera nga Instituti i Shëndetit dhe i Kërkimeve Mjekësore në Francë për pesë specie perimesh, në katër prej tyre si te patatja, lakra, rrepa dhe sallata jeshile gjejnë se përmbajtja në hekur dhe magnesium rezulton tepër e lartë në krahasim me këto kultura perimore të bujqësisë së zakonshme. Madje, biodinamistët vlerësojnë ato që i quajnë forca jetësore të produkteve organike, që përmbajnë vitaminat, kripërat minerale dhe oligoelementet.

Një studim në SHBA ekzaminoi 41 nivele ushqyese të ushqimeve organike dhe ushqimeve të zakonshme. Doli se prodhimet organike kishin nivele më të larta ushqyese: 27% më shumë vitaminë C, 29% më shumë hekur, 14% më shumë fosfor. Në një studim tjetër nga Shoqëria Amerikane e Kimisë u raportua se portokallet organike përmbanin 30% më shumë vitamina se ato të zakonshme, edhe pse me madhësi sa gjysma e tyre. (Pemët e portokallit konvencionale ushqehen me plehra azotike, duke bërë që fruti të thithë më shumë ujë e të ketë madhësi të konsiderueshme).

Tashmë, nuk ka asnjë mëdyshje që metodat e agrobiologjistëve kanë efekte pozitive të padiskutueshme për ambientin si: ruajtje e mirë e potencialit agronomik të tokave, pakësim i fenomenit të erozionit, përmirësim i aktivitetit biologjik të organizmave jetësore të tokës në sajë

të mos përdorimit të lëndëve kimike, ruajtje dhe stimulim i florës dhe i faunës së egër, ruajtje e biodiversitetit, evitim i ndotjes së ujrave sipërfaqësore dhe nëntokësore nga nitratet.

Bujqësia organike krijon peizazhe të bukura e që shtojnë aktivitetin turistik, jep mundësi për gjenerim burimesh financiare dhe investime të reja.

Bujqësia organike mund ta ushqejë botën.

Diskutohet gjithnjë e më tepër nëse bujqësia do të jetë në gjendje të ushqejë botën apo jo. Në një raport të Green Peace theksohet se metodat organike dhe agro-ekologjike të rritjes në Hemisferën e Jugut kanë siguruar një rritje dramatike të rendimenteve si dhe reduktim të pesticideve dhe sëmundjeve, kanë bërë të mundur një diversitet më të madh të prodhimeve dhe përmirësim të përmbajtjes ushqyese. Në Etiopi, prodhimet organike dhanë 3-5 herë më shumë ushqim, se parcelat e trajtuara me kimikate; në Brazil rendimentet e misrit u rritën me 20-250%, në Peru rendimentet në zonat malore u rritën me 150%.

Nga pikpamja e zhvillimit të bujqësisë, Shqipëria mund të klasifikohet e ngjashme me zonat e përfshira në Hemisferën e Jugut, por ajo ka avantazhin e madh se, ndonëse është në Hemisferën e Veriut, mund të përdorë lehtësisht “urinë” e Veriut për shijen bio që ofron Jugu.

73

LIFESTYLE

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

74

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

TË GJITHË NË KAFE! “Do pijmë kafe”? Nuk është një shprehje e padëgjuar, përkundrazi, çdo dy hapa mund të ta kapë veshi ftesën bujare. Nuk përbën aspak çudi. Ajo mund të jetë shprehja më e përdorur nga të gjithë ne, sidomos prej të rinjve. Madje aq shumë, sa nuk do të tingëllonte e tepërt po të thoshnim se të gjithë çmenden pas një filxhani kafeje!

Megjithatë, besime të tilla kaq përgjithësuese mund të jenë pak objektive, ndaj për të qenë sa më korrekt bëjmë mirë të përdorim thonjëzat. “Shqiptarët kalojnë rreth pesë orë në ditë në kafene”. Ky është përfundimi i një studimi të publikuar nga Ministria e Punës, INSTAT dhe Zyra e Kombeve të Bashkuara (UNFPA) në dhjetor të vitit 2011. Hidhini një sy të dhënave të tjera, nga po i njëjti burim. “Në Tiranë, mesatarisht 1 orë e 15 minuta në ditë i kushtohet studimit, e nga këto, leximi për kënaqësi numëron vetëm 11 minuta, ndërsa rreth 2 orë të tjera shpenzohen para televizorit. Kohën më të madhe, rreth 12 orë, e zënë aktivitetet personale, konkretisht, kujdesi ndaj fëmijëve, ushqimi, punët e shtëpisë, pazari etj., ndërsa pjesa tjetër është qëndrim në kafene.”

Ndërkaq, panorama e kafiqeve (sikurse i thonë në Kosovë) dhe kafepirësit në mjedisin tonë alla “Illy caffè” apo “Lavazza caffè”, mund të të sjellë vrik në mendje disa pyetje: A do të ketë pasoja negative ky fenomen në shoqërinë e të nesërmes?; A ngjasojmë ne shqiptarët me botën në këtë drejtim, apo ndryshojmë po aq sa dita me natën?; Pse duam të mbipopullojmë baret dhe kafenetë, ndërkohë që zbrasim vendet e studimit e të punës?

Për t’u dhënë përgjigje këtyre e shumë pyetjeve të tjera, që në kësi rastesh lindin natyrshëm, ju vjen në ndihmë ky forum i ngritur nga “Shije”. Forumistët tanë kësaj here do të jenë të rinjtë. Jo më kot! Të rinjtë shqiptarë janë fansat më të mëdhenj të kafeneve! Ndërkohë që po atyre u predikohet nga të gjithë anët “Mos e humb kohën, ajo është e çmuar!” Librat, shkolla, universiteti, gjuha e huaj etj. i presin aty, e nëse këto zëvendësohen me kafenetë, atëherë pikëpyetjet shumëzohen shpejt…

75

REVISTA Shije • Qer 2012

KRESHNIK MERSINLLARI Qëndrimi në kafe për një kohë të gjatë është kthyer në modë për të gjithë ne.

Të ndikuar nga shkaqe të ndryshme si: papunësia, mungesa e programeve kulturore e sportive dhe më shumë dembelizmi, jemi të destinuar të kalojmë një pjesë të mirë të kohës në kafene. I përfshirë edhe vetë nga “kultura e kafenesë”, po e quaj kështu, kam përshtypjen se mungesa e iniciativave te të rinjtë shqiptarë nuk është diçka gjenetike, pasi jemi po ne të rinjtë, që kur jetojmë jashtë Shqipërisë, sillemi dhe ndryshojmë raportet tona me kafenetë. Më të përfshirë në “kulturën e kafenesë” mendoj se janë studentët. Do të sugjeroja që veç një diplome universitare, studentëve t’u jepet edhe një diplomë “rekord qendrimi në kafene”. :)

76

ERVIN ÇELA

ELISABETA DOSKU Mendoj se arsyeja kryesore që na shtyn të mbipopullojmë baret nuk lidhet me domosdoshmërinë e organizmit për kafe.

Përkundrazi, shpesh këto ambiente i shohim si të vetmet për të “vrarë” kohën.

Janë sigurisht edhe një vend i mirë takimi për të shkëmbyer biseda, për të takuar shoqërinë, apo për të lidhur marrëveshje pune.

Mendoj se papunësia është një nga shkaqet kryesore, që nxit frekuentimin masiv të kafeneve. Është një panoramë problematike, kryesisht për ne të rinjtë, që heqim dorë nga aktivitete që janë më frutdhënëse, si: sporti, librat...

Personalisht, shpenzoj më pak se dy orë në ditë në kafene, por jo në mënyrë sistematike. Kjo vjen ndoshta për shkak se unë nuk e preferoj aspak kafen. Megjithatë kjo nuk më ka penguar të vë re se shqiptarët në përgjithësi, e të rinjtë në veçanti, janë fansa të çmendur të kafeneve. Është problem pasi pjesa më e madhe e atyre që zgjedhin të shpërdorojnë kohën në kafene janë të ndërgjegjshëm për këtë dhe për më tepër janë të rinj. Duke u nisur edhe nga një përvojë personale në Europën Perëndimore, mund të them që vihet re qartë se shqiptarët rrinë shumë gjatë në kafe, në mëngjes, çka është krejt ndryshe për të huajt. Kam përshtypjen se qendrimet e shkurtra në kafene na bëjnë mirë për të rimbledhur energjitë e për të vijuar me punën. E anasjellta është krejt ç’motivim ndaj punës…

KLODIAN FRROKU Një kafe në ditë, edhe dy, janë shumë mirë.

Nuk jam aspak kundër dy filxhanëve me kafe në ditë, pasi edhe mjekët e rekomandojnë një gjë të tillë. Kafja mbron zemrën, rrit qendrueshmërinë dhe ka disa efekte të tjera pozitive, aq sa ka efekte negative nëse tejkalohet në sasi. Pikërisht në Shqipëri, të rinjtë tejkalojnë sasinë e konsumuar gjatë ditës, gjë që mund të sjellë shumë probleme shëndetësore e deri tek ato që janë jo pak të rëndësishme: shpenzimin e kohës, parazitllëkun… Unë vetë nuk kaloj më shumë se dy orë në kafe dhe besoj se kaq është mjaftueshëm në raport me pjesën më të madhe të të rinjve që shpenzojnë jo pak, deri në pesë apo gjashtë orë…

FOR

REVISTA Shije • Qer 2012

VALON BEGZADI

ERVIS XHELO

ESMERALDA CENOLLARI Jam e mendimit se kafenetë janë mbushur plot e përplot për një arsye kryesore: në Tiranë mungojnë hapësirat e gjelbërta, aktivitetet kulturore e sportive ku mund të kalosh kohën e lirë. Edhe në rastin kur ekzistojnë, mentaliteti i shoqërisë sonë nuk lejon pjesëmarrjen në to. Nëse ulesh në parqet e Tiranës dhe shtriqesh, ashtu si gjithë të rinjtë jashtë vendit, dy-tre syresh me siguri do të të shohin me bisht të syrit e do të përgojojnë. Megjithatë, diç po lëviz edhe në këtë aspekt. Pastaj edhe vetë profesioni ta imponon këtë në shumë raste. Meqënëse unë punoj si gazetare, atëherë më duhet që shumë herë gjatë ditës të ulem në kafene e të pres për “lajmin”…

Më pëlqen t’i frekuentoj kafenetë në një pjesë të mirë të ditës dhe kjo ndodh për disa arsye. Kafenetë ngelen i vetmi vend ku mund të takohesh me miqtë, të diskutosh apo edhe të ndash çështje punësh në Tiranën metropolitane, me pak hapësira në këtë drejtim. Është e dukshme që kafenetë janë vendi më i preferuar i të gjithëve: i të papunëve sigurisht, por bën habi fakti që edhe ata që punojnë janë të dashuruar pas këtyre vendeve. Mendoj se sa më shumë kohë kalojmë në kafene, aq më shumë privojmë një shëtitje në park, një film në kinema, apo aktivitete të tjera që janë sigurisht më dobiprurëse. Të gjithë në kafe!- një sëmundje mesdhetare pakëz…

RUM

ERMIRA KENA Më ndodh shpesh ta përdor shprehjen: “Je për naj kafe?”

Kjo është kryefjala e ftesave mes nesh. Unë personalisht e preferoj shumë kafen. Nuk e di a mund të konsiderohet një ndërlidhje mes meje dhe kafes, por unë kam një raport të lidhur shumë ngushtë me filxhanin e kafes. Nuk mund të rri pa pirë disa kafe në ditë, aq sa edhe shoqet e mia janë bërë pjesë e kafemanisë, por nuk besoj se edhe të tjerët rrinë, sepse u pëlqen kafja. Mendoj se te shumëkush gjen vend shprehja popullore: “Sheh rrushi-rrushin dhe piqet”. Për momentin jetoj mes Greqisë dhe Shqipërisë. Shoh një raport krejt ndryshe: në Greqi pirja e kafes është një proces që i takon mëngjesit apo orëve të pasdites thjesht për nevoja psikologjike që lidhen me të...

Me lulëzimin e kafeneve dhe shndërrimin e tyre në institucion dhe pikëtakimi, kryesisht pas rënies së komunizmit, dashje pa dashje na duhet të qëndrojmë çdo ditë për orë të tëra në kafene. Unë jam nga Kosova dhe më duhet të them që shumë të rinj në Tiranë e në Kosovë harxhojnë një kohë të mirë në to. Unë personalisht në një ditë normale shkoj tre herë në kafene, duke shpenzuar në total rreth një orë e gjysmë, ku diskutoj me miqtë e mi, por edhe shplodhem. Është për të ardhur keq për studentët, të cilët shumicën e kohës nuk e kalojnë në biblioteka apo laboratore, por në kafene. Kjo lë pasoja të pariparueshme në formimin e tyre profesional dhe intelektual.

77

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

Dhjetë thënie për kafen “Asnjë kafe nuk mund të jetë e mirë në gojë nëse më parë nuk dërgon një erë të ëmbël në flegrat e hundës” Henry Ward Beecher “Një mëngjes pa kafe është si të jesh në gjumë”

“Unë përgatis çdo mëngjes kafe të mirë, aq të fortë sa zgjon edhe komshinjtë” Anonime

Anonime “Nënat janë të mrekullueshme, për shkak se ato mund të ngrihen në mëngjes përpara se të ndiesh erën e mrekullueshme të kafesë” Anonime

“Unë mendoj se nëse do të kisha qenë grua, do të kisha mbajtur kafe në vend të parfumit”

“Dekafeina është si të masturbohesh me dorashka nga ato të furrave”

John Van Druten.

Robin Williams

“Pas çdo gruaje të suksesshme gjendet një sasi e madhe kafeine”

“Është e mahnitshme se si bota nis të ndryshojë përmes një filxhani kafeje”

Stephanie Piro

Donna A. Favors

“Unë kurrë nuk pi kafe në drekë. Më duket sikur më mban zgjuar gjithë pasditen” Ronald Reagan

78

“Në të vërtetë, kjo duket të jetë nevoja fondamentale e zemrës njerëzore në thuajse çdo krizë të madhe: një filxhan me kafe të nxehtë” Alexander King

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

79

REVISTA Shije • Qer 2012

80

REVISTA Shije • Qer 2012

Një ditë nga jeta ushqimore e…

ONI PUSTINA Është 42 vjeç. Vitet janë treguar të paaftë me të. Njihet së shumti jo vetëm në Shqipëri, por edhe jashtë…

Nuk është një rebus i vështirë për t’u zgjidhur! Femrat e kanë më të lehtë ta identifikojnë personazhin me këtë përshkrim të vogël, pasi janë fanset e tij më të mëdha. Flasim për Oni Pustinën, modelin e njohur shqiptar që shumëkujt mund t’i ketë buzëqeshur përmes posterave në aeroportet e mëdha ndërkombëtare, ndërsa dikush tjetër mund ta njohë si postierin e “C’é posta per te”. Oni, një histori suksesi për linjat e trupit e jo vetëm, është personazhi i parë i kësaj rubrike të veçantë. Një intervistë pa pyetjet e përgjigjet klasike, ndryshe, me orët që mbushin jetën e Onit, tregon shumë për një ditë të zakonshme të tijën. “Shije” përfshihet në rutinën e Onit, për t’ju njohur më shumë me elementet e suksesit - deri tek ushqimet e preferuara…!

S.M.

81

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

09:00

07:00 Përgjithësisht, zgjohem rreth kësaj ore.

Nis përgatitjen e mëngjesit, që përbën për mua vaktin më të rëndësishëm të ditës, njëfarë “furnizimi” për të përballuar sa më suksesshëm stërvitjen. Mëngjesi im: Zakonisht ziej tre deri në katër kokrra vezë, të cilave u ha vetëm të bardhën. Vezët i shoqëroj me bukë të thekur, filadelfia ose djath bebe. Çdo mëngjes preferoj edhe një gotë qumësht soje. Kafja e mëngjesit nuk mungon asnjëherë dhe menjëherë më pas, nisem për në palestër.

Kjo orë më gjen thuajse çdo ditë duke u marrë me stërvitje. Frekuentoj një palestër shumë të mirë, që gjendet në kodrat e liqenit artificial. Është një palestër që i plotëson të gjitha kushtet dhe është në pronësi të mikut tim, Ervin Bakalli. Mendoj se palestra është tepër e rëndësishme për një trup sa më në formë. Në sajë të stërvitjes, trupi mund të ruajë linja perfekte.

10:00 Stërvitja ime zgjat një orë, çdo ditë. Pas stërvitjes, që të kërkon të shpenzosh energji e pas dushit të nevojshëm, shpesh konsumoj edhe një pjatë të lehtë që mendoj se është e domosdoshme pas lodhjes së shkaktuar. Një pjatë pilaf apo me makarona më pëlqen në këtë pjesë të ditës. Po flas për dy elementet kryesore për mendimin tim: ushqimi dhe stërvitja. Mendoj se, që të jesh sa më në formë duhet të ushqehesh sa më shëndetshëm. Sigurisht që një rol parësor në fizikun e mirë luan edhe stërvitja.

82

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

11:00 Është një orar që jo rrallë herë më gjen në butikun tim “Catwalk”, që gjendet në rrugën “Myslym Shyri”. Më pëlqen të shpenzoj pak kohë në dyqanin tim, aty ku shpesh bisedoj edhe me klientët. Jam shumë i dhënë pas veshjes dhe më pëlqen të bisedoj rreth saj, edhe me të tjerët…

15:00 Më pëlqen të shplodhem e të rehatohem në ambientet e shtëpisë.

Jo rrallë shoh TV, dëgjoj radio apo lexoj libra. Më pëlqen që pasditeve, të lexoj disa faqe nga librat që përzgjedh…

Ky është një orar që përgjithësisht më gjen në shtëpi. Më duhet të shtoj që rreth kësaj ore, ka edhe raste që ulem në restorant dhe drekën e ha në shoqërinë e miqve të mi. Nuk përsëritet shpesh gjatë javës një gjë e tillë, për vetë faktin, se nuk jam një frekuentues i rregullt i restoranteve.

Megjithatë, kur ulemi, kalojmë goxha kohë, me biseda të ngrohta mes miqsh e ushqime të zgjedhura nga menutë e shumta të restoranteve në Tiranë.

20:00

Ka shumë ditë gjatë të cilave unë nuk ha darkë. Megjithatë mendoj se diçka e lehtë nuk është kurrë problematike. Më pëlqen të ha një picë apo një pjatë makaronash, pse jo. Pas darkës përgjithësisht qendroj në shtëpi. S’para dal përsëri. Nuk jam i dhënë pas jetës së natës, megjithatë, ka mbrëmje gjatë të cilave dal së bashku me të dashurën time. Pijet alkoolike janë për mua të lidhura me mbrëmjen: pak jetë nate, shpesh deri në orët e mëngjesit, ka pjesën e vet të këndshme.

13:00

Drekën, në pjesën më të madhe të ditëve, e konsumoj në shtëpi. Më pëlqen që në drekë të ha gjellët e shtëpisë. Gjatë vaktit të drekës, në tavolinën e ngrënies kam zakonisht, veç gjellës, sallatra të ndryshme, tarator…

24:30 18:00 Dal pasditeve. Një kafeje në shoqëri të mirë nuk mund t’i thuash kurrsesi jo.

Është koha e gjumit. E nesërmja, që në shumicën e rasteve nuk ngjason aspak me të sotmen, më pret sërish… Një gjumë i mirë, është i domosdoshëm.

83

REVISTA Shije • Qer 2012

Recetat Qoshja “Recetat” ofron për të gjitha amvisat dhe jo vetëm, alternativa të shumta për ta bërë tryezën e ngrënies më të pasur… Në këtë numër jemi përqendruar në receta të projektuara enkas për stinën e verës…

Për të gjithë ju, disa nga recetat më të shëndetshme e plot shije…

84

• Qer Pesë elemente, një tavë e thellë REVISTA me kapak,Shije shumë pak mundim. Ky kec, që të shkrin në gojë, pothuajse vetëgatuhet…

Kec

me qepë dhe trumëz

2012

Përbërësit: • 1 kofshë keci • 1 kg qepë e grirë • 1 tufë e plotë trumëz e freskët, ose 1 ½ lugë çaji e thatë • 300 ml verë e kuqe • 3 lugë gjellë vaj ulliri • Kripë • Pipër kokër i bluar në moment 1 tufë majdanos e grirë Përgatitja: Kofshën e spërkasim bollshëm me kripë e piper; Nxehim vajin e ullirit në një tigan të madh sa të nxerrë kofshën e kecit dhe e skuqim atë deri sa të marrë ngjyrë kafe të hapur nga të gjitha anët; Heqim kofshën dhe në të njëjtin tigan skuqim qepët deri sa të zbuten dhe të marrin edhe ato ngjyrë kafe të hapur; Shtojmë trumzën, pak kripë dhe e përziejmë; Vendosim kofshën mbi qepët dhe e shuajmë me verë; E mbulojmë mirë me letër alumini, ose me një kapak që puthitet mirë; E pjekim në furrë në 180 gradë për rreth 2 ½ orë, ose deri sa mishi të shkëputet me lehtësi nga kocka; E nxjerrim nga furra, e spërkasim me majdanos dhe e shërbejmë menjëherë.

85

REVISTA Shije • Qer Me këtë recetë do të2012 provoni një shije delikate, të denjë për një restorant, duke përdorur një buxhet modest.

Përbërësit: • Një lepur i ndarë në racione • 2 tufa trumëz (nëse s’gjeni të freskët, përdorni 1 lugë çaji trumëz të thatë, që mund ta gjeni në supermarkete të mira) • 2 gjethe dafine • 2 thelpinj hudhër të grirë • Lëkura e ½ limoni, e hequr me qëruesen e patates • Vaj ulliri • Miell • Kripë • 250 ml verë e bardhë • 1 lugë gjellë mustardë • 100 gr ullinj jeshil • 1 tufë e vogël majdanos, e grirë Përgatitja: Në një tas vendosim copat e lepurit, trumzën, hudhrën, gjethet e dafinës, lëkurën e limonit dhe pak vaj ulliri.

E përziejmë mirë dhe e vendosim të mbuluar në frigorifer për tërë natën; Heqim lepurin nga tasi dhe e spërkasim me miell. Nxehim vaj ulliri në një tigan të thellë të përshtatshëm për furrë dhe skuqim në të lepurin deri sa të marrë ngjyrë të lehtë kafe; E shuajmë me verë të bardhë dhe e gatuajmë për rreth 5 minuta; E shpëlajmë tasin me pak ujë dhe e hedhim në tiganin ku kemi lepurin; Shtojmë mustardën, kripën dhe e përziejmë; E mbulojmë me kapak dhe e pjekim në furrë për rreth 40 minuta; Në 10 minutat e fundit shtojmë edhe ullinjtë; Pasi e nxjerrim nga furra, e spërkasim me majdanos të grirë.

86

Lepur

me mustardë dhe ullinj

REVISTAtë Shije • Qer Jepuni patateve të reja një dimension ri me këtë recetë interesante.

2012

Përbërësit: • 400 gr patate të reja • 100 gr djathë deleje i thërrmuar • Vaj ulliri • Kripë • Piper kokërr i bluar në moment

Patate të shtypura

Përgatitja: I lajmë patatet shumë mirë me një furçë; Gatuajmë patatet (të paqëruara) në ujë me kripë deri sa një thikë e vogël t’i shpojë ato me lehtësi; I kullojmë, i hedhim në një tas dhe i shtypim lehtë me një pirun; I spërkasim me kripë, djathë deleje, piper të bluar në moment dhe vaj ulliri të bollshëm; I përziejmë dhe i shërbejmë menjëherë; Janë garniturë e shkëlqyer për mishëra të ndryshëm, ose mund të konsumohen dhe siç janë të shoqëruara me një sallatë të freskët.

me vaj ulliri dhe djathë dele

87

REVISTA Shije • Qer Midhjet janë plot me2012 omega-3, hekur dhe proteina.

Provojini të gatuara sipas kësaj mënyre të veçantë dhe interesante.

Përbërësit: • 500 gr midhje të gjalla, të pastruara • 1 lugë gjellë vaj ulliri • 1 qepë e vogël e grirë hollë • Shumë pak spec djegës, i thërrmuar (nëse e duam pak pikante) • 1 gotë e vogël birre • 1 lugë gjellë mustardë e cilësisë së mirë Përgatitja: Nxehim vajin dhe zbusim në të qepët për 4-5 minuta; Shtojmë birrën dhe specin djegës dhe e lemë në valë për rreth 2 minuta;Shtojmë midhjet, i mbulojmë me kapak dhe i gatuajmë deri sa të hapen midhjet (3-4 minuta); Hedhim ato që s’janë hapur. Shtojmë dhe mustardën dhe e përziejmë mirë; E shërbejmë në një tas të thellë të shoqëruar me bukë të thekur.

88

Midhje

me birrë dhe mustardë

Shijedhe • Qer Kërkojini shitësit të peshkut t’iaREVISTA heqë lëkurën gatuajeni e shijojeni sipas stilit francez

2012

Përbërësit: • Një gjuzë e madhe (rreth 800 gr) • 4 lugë gjellë gjalpë i kthjellët (që e kemi nxehur dhe i kemi marrë vetëm pjesën e sipërme të kthjellët duke hedhur përbërjet solide që lë në fund) • 50 gr gjalp i zakonshëm • Kripë • 1 limon në feta • 1 lugë gjellë majdanos i grirë

Gjuzë

me limon në tigan

Përgatitja: Nxehim gjalpin e kthjellët në një tigan jo ngjitës, të përshtatshëm dhe për furrë; Spërkasim gjuzën me kripë dhe e skuqim nga të dyja anët deri sa të marrë ngjyrë kafe të hapur; Siç është në tigan, e vemë në furrë, që e kemi nxehur më parë në 180 gradë; E pjekim për rreth 8 minuta dhe e nxjerrim nga furra; Ndërkohë në një tigan tjetër djegim lehtë gjalpin e zakonshëm dhe në fund i shtojmë fetat e limonit dhe majdanosin; E përziejmë me shpejtësi dhe spërkasim me të gjuzën; E shërbejmë menjëherë.

89

REVISTA Shije • Qer 2012 shikimin, e mbushur Një supë që të mbërthen me aromë pranvere dhe e përshtatshme për çdo eveniment.

Përbërësit: • 1 qepë e grirë hollë • 1 patate e qeruar dhe e prerë në kubikë të vegjël • 750 ml lëng pule ose perimesh • 100 gr rukola e pastruar • 150 gr djathë i butë dhie (në pamundësi për të gjetur djathë të butë, thërrmojmë shumë mirë djathë të zakonshëm dhie dhe e perziejmë me pak kos) • Vaj ulliri • Kripë Përgatitja: Skuqim qepën deri sa të zbutet në pak vaj ulliri; Shtojmë pataten, lëngun e pulës, pak kripë dhe e gatuajmë deri sa të bëhet patatja; Shtojmë rukolën dhe e gatuajmë për dy minuta të tjera; Kalojmë supën në blender; Kontrollojmë dhe rregullojmë shijen dhe e hedhim në tasa; Vendosim me kujdes një lugë gjelle djathë dhije, e spërkasim me vaj ulliri dhe e shërbejmë menjëherë.

90

Supë me rukola

dhe djathë dhije

REVISTA Shije • Qertë2012 Duke i bërë krem shpargujt arrijmë që çdo kafshatë ketë shijen e tyre të freskët dhe delikate.

Taliatele

me shparguj

Përbërësit: • 10 shparguj jeshilë • 150 ml krem qumështi • 2 thelpinj hudhër • 50 gr parmixhano ose pekorino të grirë • 250 gr taliatele, mundësisht të freskëta (mund t’i gjeni në supermarket) • Kripë • Piper (shumë e rëndësishme të kemi mulli piperi e ta grijmë në moment. Ndryshon totalisht shija dhe aroma) Përgatitja: Presim pjesën e poshtme, të drunjtë të shpargujve dhe e hedhim; Presim majat e tyre (pjesa e prerë të ketë gjatësi rreth 3 cm) dhe i veçojmë; Presim hudhrat gjysmë për së gjati; Në një tigan të vogël hedhim kremin e qumështit dhe shtojmë hudhrat; I japim valë dhe e heqim nga zjarri; Heqim hudhrat nga tigani; Gatuajmë shpargujt në ujë me kripë për 4-5 minuta, deri sa të zbuten; I vendosim në enën e një blenderi bashkë me kremin e qumështit dhe gjysmën e djathit; Ziejmë taliatelet në ujë me kripë, sipas udhëzimeve të ambalazhit të tyre; Dy minuta para se të jenë gati, shtojmë majat e shpargujve; Ngrohim lehtë kremin e shpargujve, e hedhim në një tas dhe e përziejmë me taliatelet, që kemi kulluar më parë në një kullesë; Rregullojmë shijen me kripë dhe e shërbejmë me garniture të përgatitur me majat e shpargujve, pjesën tjetër të djathit dhe piper të grirë në moment.

91

REVISTA 2012 Për njëShije drekë•tëQer lehtë dhe të ushqyeshme, por ideale edhe për piknik…

Përbërësit: • 1 filetë gjoks pule • Lëngu i 1/4 limoni • Lëkura e grirë e ¼ limoni • 1/2 lugë gjellë rozmarinë e grirë • ½ lugë parmixhano e grirë • Vaj ulliri • 1 tufë sallatë jeshile shumë e freskët • ½ avokado e prerë në feta • 1 spec i kuq i pjekur dhe i ruajtur në vaj (mund ta gjeni në vazo qelqi në supermarket) • Kripë • Piper kokërr i bluar në moment • ¼ franxhollë e zezë e një dite më pare, të cilës i kemi hequr koren dhe e kemi prerë në formë kubike Përgatitja: Marinojmë gjoksin e pulës me kripë, piper, lëkurën e limonit, rozmarinën, gjysmën e lëngut të limonit dhe pak vaj ulliri; E pjekim në furrë në 180 gradë deri sa të bëhet (për rreth 20 minuta); Ndërkohë vendosim kubet e bukës në një tepsi tjetër, i përziejmë me djathin dhe i pjekim në furrë për rreth 15 minuta duke i përzierë herë pas here; Heqim gjoksin e pulës nga furra dhe e presim në feta të trasha; Në tepsinë ku ishte pula hedhim pjesën tjetër të lëngut të limonit dhe pak vaj ulliri shtesë; Gërryejmë lehtë tepsinë me një lugë të drunjtë për të mbledhur sa më shumë nga koret dhe lëngjet e pjekjes; Vendosim pulën në një tas të madh, bashkë me materialet e tjera dhe e përziejmë; E spërkasim me lëngjet e tepsisë, rregullojmë shijen me kripë, po të jetë nevoja, dhe e shërbejmë menjëherë.

92

Sallatë jeshile

me pulë, speca, avokado dhe bukë të thekur

REVISTA Shijeështë • Qer Kjo pastë kremoze dhe krokante njëkohësisht ideale në një mbrëmje të ngrohtë maji…

Tortelini

me ricota, spinaq dhe pançetë

2012

Përbërësit: • 250 gr tortelini me mbushje rikota & spinaq • 50 gr pancetë të prerë në formë kubike • 100 gr spinaq • 25 gr arra te thërrmuara trashë • 2 lugë gjellë rikota • 2 lugë gjellë parmixhano • Lëkura e ½ limoni • Lëngu i 1 limoni • Vaj ulliri • Kripë • Piper Përgatitja: Skuqim pancetën në një tigan jo ngjitës, pa vaj, deri sa të marrë ngjyrë dhe të bëhet pak krokante në cepa; Pak para se të jetë gati shtojmë dhe arrat dhe i gatuajmë bashkë me pancetën, që të marrin dhe ato pak ngjyrë; Në një tas perziejmë lëkurën dhe lëngun e limonit, parmixhano, kripë dhe piper; Ndërkohë, kemi zierë në ujë me kripë tortelinit sipas udhëzimeve të ambalazhit; I kullojmë tortelinit dhe i shtojmë në tas bashkë me spinaqin, pancetën, arrat, pak vaj ulliri dhe i përziejmë; Në fund shtojmë rikota dhe përziejmë me kujdes; Kontrollojmë shijen dhe e rregullojmë po të jetë nevoja; E shërbejmë menjëherë të spërkatur me pak vaj ulliri dhe parmixhano të grirë.

93

REVISTA Shije • Qer Surprizoni miqtë tuaj2012 një pasdite të ngrohtë maji me këtë ëmbëlsirë të këndshme, të freskët dhe shumë të lehtë për t’u përgatitur.

Përbërësit: • 400 gr luleshtrydhe të pastruara dhe të prera në copa të vogla • 4 lugë gjellë sheqer • 500 gr kos me pak yndyrë • 12 biskota amareti të copëtuara Përgatitja: Në një tas të vogël përziejme luleshtrydhet me gjysmën e sheqerit dhe i shtypim pak me pirun që të lëshojnë një pjesë të lëngut; Përziejmë kosin me pjesën tjetër të sheqerit; Vendosim në shtresa në gota në fillim biskotat, pastaj kosin dhe në fund luleshtrydhet.

94

Parfe me kos, luleshtrydhe dhe biskota amareti

REVISTA Shije • Qer 2012

95

Cocktail REVISTA Shije • Qer 2012

Kanë frymëzuar liderë, artistë, piktorë të mëdhenj e shkrimtarë të përbotshëm.

Koktejlet kanë lënë gjurmë në jetën e shumë figurave botërore, aq sa sot është e pamundur të imagjinosh Heminguejin pa përshkrimet e hollësishme të koktejleve, apo të sjellësh ndërmend Çërçillin pa një gotë Martini ndër duar. “Mojito im i dashur, je ti ai që më jep forcë, sidomos kur nuk kam durim të shkruaj ndonjë gërmë. Përfundimisht, unë përulem para teje”. Këto vargje i përkasin Ernest Heminguejit, që duket se e kishte mojiton më tepër se pijen e tij të preferuar: muzë…

Jo rrallë, imazhi i një fotomodeleje, shtrirë në kanapenë e vet luksoze, apo kaubojsi i ditëve të sotme, që mbllaçit puron e vet, shoqërohet nga koktejli, që secili vërtit nëpër duar, si tik nervor, si kohë për të përftuar mendime, apo si nevojë për reklamimin e shijes shik…

Koktejli është padyshim një nga pijet më të preferuara në stinën e nxehtë të verës.

Që kjo verë të jetë elektrizuese edhe për ju, njihuni më parë me sekretet që fshihen pas përzierjeve frymëzuese…

96

REVISTA Shije • Qer 2012

Gjenden histori të panumërta që metojnë se tregojnë detaje nga origjina e koktejlit. Asnjë prej tyre nuk është verifikuar plotësisht. Me shumë gjasa, ne kurrë ndoshta nuk do ta dimë historinë e vërtetë që fshihet pas këtyre pijeve. Megjithatë, njihet një përkufizim shumë i rëndësishëm rreth termit “koktejl”, që konsiderohet më i hershmi deri tani. Fjala koktejl shfaqet për herë të parë në 6 Maj të vitit 1806 në revistën “The Balance, and Columbian Repository”. Shpjegimi që i bëhet kësaj fjale është ky: “Koktejli është një pije stimuluese, përbërë nga substanca të ndryshme alkoolike, të cilave u shtohet sheqer, ujë dhe fruta aromatike…”

97

REVISTA Shije • Qer 2012

INTERVISTË

ILIR DUSHKAJ:

“Koktejlet, pak fansa në Shqipëri!”

Dashurinë për koktejlet e shfaqi haptazi në moshën 25-vjeçare. Deri atëherë, Iliri kishte pasur vetëm një kontakt me koktejlet, mundësuar nga filmi: “Cocktails and dreams”. Ky film, e frymëzoi djaloshin që emigronte aso kohe në Itali. Filmi dhe jetesa e tij në Milano, një prej metropoleve europiane, e përfshiu Ilirin shumë shpejt në artin e të bërit koktejle, aq sa sot ai e ka kthyer këtë në profesionin e jetës…. Në Itali, ka punuar në disa prej bareve më të njohur si: “Republic”; “Gioia 69”; “Twelve Milano” etj. Është marrë dhe me menaxhimin e disa lokaleve në Itali, ndërsa sot, në Tiranë, ka hapur barin e tij “Colonial Cafè“, në të cilin mund të gjesh koktejle të pijshëm, por edhe të ngrënshëm, që edhe në Europë janë bërë të njohur vetëm kohët e fundit… Në barin e tij, në zemër të zonës famëmadhe “Bllok”, Ilir Dushkaj, 36-vjeçar, i gjatë, me mjekër e flokë të gjatë, të mirëpret me fjalë të ngrohta, por më mirë se me fjalë ai di të të presë me një koktejl ndër duar…

98

REVISTA Shije • Qer 2012

Na tregoni shkurtimisht, ç’përfaqëson një koktejl?

Koktejli përfaqëson bashkimin e dy ose më shumë përbërësve. Pikërisht prej bashkimit, lind koktejli aq shumë i dëshiruar prej shumëkujt. Shpesh, këto pije quhen long drinks, por ky është një përkufizim më i thjeshtë. Koktejli përbën një nocion më tepër të komplikuar. Ka disa lloje koktejlesh.

Kjo, edhe për shkak se klientët janë fokusuar tek birraritë, pasi nuk kanë gjetur këtu shijen e koktejleve që bëhen jashtë vendit. Mendoj se shumëkush këtu, pasi i ka provuar koktejlet, ka humbur besimin tek shijet e vërteta dhe i ka braktisur ato. Mund t’i ketë provuar jashtë e mund të jetë zhgënjyer prej koktejleve që bëhen rëndom në vendin tonë.

Keni vite që merreni me koktejlet. Si nisët me to?

Dashuria ime për koktejlet nisi kur unë shkova në Itali. Kam jetuar atje për 12 vjet. Ishte filmi “Cocktails and dreams” që më frymëzoi dhe më shtyu drejt koktejleve. Historinë mund ta përmbledh shkurtimisht: Një djalë i provincës europiane, që shkonte në metropolin europian ku bëheshin koktejle, zbulon diçka të re... Unë kam jetuar në Milano, një nga metropolet e koktejlbar-eve. Isha 25 vjeç kur nisa të merrem me koktejlet. Pak nga pak, këto pije u bënë pjesë e pandashme e jetës sime…

Dhe besoj se artin tuaj të përgatitjes e keni perfeksionuar më tej edhe këtu në Tiranë?

Nuk më takon mua të flas për perfeksionim. Megjithatë mund t’ju them se koktejlet e para i kisha parë vetëm nëpër filma. Ndërsa sot mund të bëj edhe koktejl molekular, që është pika më e lartë në artin e koktejleve. Ç’kuptojmë me koktejl molekular? Është një koktejl i lëngshëm, që kthehet në sytë e klientëve në koktejl në trajtë të ngrënshme, në forma sferike, haviar ose ravioli. Transformimi bëhet në sytë e klientëve.

Veç koktejleve të lëngshëm, sot janë bërë të modës edhe koktejlet e ngrënshëm. A mund të na tregoni dallimet midis tyre dhe vështirësitë gjatë përgatitjes?

Sa për vështirësitë në përgatitje, më duhet t’ju them se çdo koktejl kërkon vështirësinë e vet. Koktejli i ngrënshëm përbën një risi të viteve të fundit. Në të gjithë Europën janë të paktë baret që përgatisin koktejle të ngrënshëm.

Kjo është edhe arsyeja që më ka shtyrë mua që në barin që kam hapur në Tiranë të përgatis koktejle të ngrënshëm.

Kam dëshirë që t’i përhap koktejlet e ngrënshëm edhe këtu, në mënyrë që edhe ne të krahasohemi me Europën Perëndimore në këtë drejtim. Nëpër Europë, njerëzit u janë larguar birrarive, vinotekave thuajse 15 vjet më parë dhe u janë afruar koktejleve, ndryshe nga ç’ndodh në vendin tonë.

Koktejli i ngrënshëm është diçka e re, ndryshe nga koktejli i pijshëm, që është i njohur për përzierjet e veçanta me alkoolin…

A kanë koktejlet fansa në Shqipëri?

Klientela shqiptare për koktejlin është ende shumë e ulët.

Ndalemi tek shijet tuaja. Sa të shijon një koktejl?

Unë personalisht pi vetëm koktejle. Në raste shumë të rralla pi diçka tjetër. Më pëlqejnë koktejlet e shijshëm, por që janë sigurisht edhe të bukur së jashtmi… E preferoj estetikën e tyre po aq sa edhe shijen, megjithatë nuk më pëlqejnë koktejlet e ekzagjeruar në pamje. Mendoj se në këtë rast

99

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

nuk kemi të bëjmë më me një pije, por me një objekt të bukur, të vendosur mbi tavolinë. Jam për një harmoni mes pamjes së jashtme dhe shijes.

Koktejlet bëhen më të magjishëm vetëm në stinën e verës, apo disa mund të shkojnë shumë mirë edhe me dimrin e ftohtë?

Ka koktejle dimërore, verore, por koktejlet pihen në çdo moment. Koktejlet më së shumti kanë një tjetër kategori ndarëse: Koktejl para dhe mbas darke. Koktejlet nuk mund të pihen vetëm në verë edhe pse gjatë kësaj stine janë më tërheqës, pasi është shumë nxehtë dhe nevoja për të rikuperuar lëngjet është më e madhe. Pra, ka një tendencë të madhe për t’i pirë koktejlet në verë. Koktejlet mund të pihen shumë edhe gjatë dimrit. Ju kujtoj që vodka, me të cilën bëhet pjesa më e madhe e koktejleve, e ka prejardhjen nga Rusia. Aty bën shumë ftohtë…

Përbërësi kryesor për koktejlet?

Njihen disa lloje bazash, megjithatë më kryesorja është: sweet and soure. Pra, e ëmbla dhe e tharta apo ndryshe: lëngu i limonit dhe shurupi i sheqerit.

përshtaten dhe modifikohen, por mendoj se janë në thelb më të mirët…

Sa art apo profesionalizëm kërkon përgatitja e një koktejli?

Kërkon shumë art dhe profesionalizëm. Përgatitja e një koktejli nuk është aq e thjeshtë sa mund të duket. Nëse i hedh një sy gjeografisë së koktejleve, kupton lehtësisht se janë të paktë vendet ku këto pije kanë vlera të mëdha.

Përgjithësisht këto vende, janë ato në të cilat ka kërkesa të mëdha klientësh.

A mund të përgatiten koktejle shumë të mirë edhe në shtëpi?

Patjetër që po. Me produktet që neve na rastisin në shtëpi mund të përgatisim koktejle shumë të mirë. Mund të na gjendet një shishe verë në shtëpi, apo fruta të ndryshme, si: kivi, ananas etj. Me këto apo përbërës të tjerë mund të bësh diçka shumë të mirë. Prej bashkimit të tyre mund të lindë një koktejl shumë i shijshëm.

Meqënëse jemi në stinën e verës, cili është koktejli juaj i preferuar?

A ka koktejle që mund të serviren pa alkool?

Koktejli im i preferuar është Caipirina.

Normalisht që po. Një koktejl i mirë është që ti të mos e diktosh shijen e alkoolit në gojë. Koktejli ka lindur në momentin që është dashur t’i fshehësh gojës, sasinë e alkoolit. Një koktejl i mirë është kur e ka sasinë e alkoolit brenda gotës, por ti nuk e ndjen atë. Këtë kërkojnë përgjithësisht edhe njerëzit.

Përse ju tërheq ky koktejl?

Më pëlqen Caipirina për disa arsye shumë të thjeshta. Në rradhë të parë, është një koktejl tretës, i freskët, është i thjeshtë (gjithnjë nëse di ta përgatisësh) dhe për më tepër zgjat në kohë.

Cilët konsiderohen si koktejlet më të mirë dhe pse?

S.M. Për mendimin tim, koktejlet më të mirë janë ata klasikë.

Janë të thjeshtë dhe i kanë mbijetuar kohës. Kanë rreth 200 vjet që i mbijetojnë tregut. Sigurisht që shpesh këto koktejle,

100

REVISTA Shije • Qer 2012

101

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

tom collins Përbërësit: 1.5 oz xhin 1 oz lëng limoni 1 oz shurup sheqeri Sodë Fetë limoni për estetikë

Përgatitja: 1. Hidhni xhin, lëng limoni dhe shurup sheqeri në “shaker” me kubikë akulli; 2. Përziheni tërësisht; 3. Hidhini sipër përbërjes sodën; 4. Zbukurojeni me fetën e limonit.

(Sipas dëshirës, për zbukurim mund të përdorni edhe qershi…)

102

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

rose sangria Përbërësit: 1 shishe verë “Rose” 1/4 filxhan brandy 2 lugë liker mjedre 2 lugë sheqer 1 1/2 filxhan mjedër 1 1/2 filxhan luleshtrydhe të ndara në katër pjesë 1 fetë limon 1 1/2 filxhan ujë mineral me gaz

Përgatitja: 1. Përziheni verën me likerin dhe sheqerin në një kanë në mënyrë që të tretet sheqeri mirë. Shtojini frutat; 2. Futeni përzierjen në frigorifer minimumi 1 orë deri në një ditë; 3. Shtoni ujin e gazuar vetëm përpara se të shërbeni Sangrian.

103

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

dirty martini Përbërësit: 2 oz xhin 1/4 oz vermut i athët 1 oz shëllirë ulliri

Përgatitja: 1. Ftohni gotën me akull; 2. Mbushni “goten e mikserit” me akull dhe më pas hidhni “Martini Dry”, Xhin dhe shëllirën e ullirit.

3. Ftoheni duke e përzier me një lugë koktejli të gjatë; 4. Zbrazni përbërësit në gotën e ftohur tashmë dhe shtoni 2 kokrra ulliri.

104

REVISTA Shije • Maj Qer 2012

apple mojito Përbërësit: 1.5 oz rum me shije molle sodë 1/2 laim 2 lugë çaji sheqer Gjethe menteje

Përgatitja: 1. Shtoni laimin, sheqerin, gjethet e mentes dhe shtypini në një gotë të gjatë koktejli; 2. Shtoni disa kubikë akulli dhe shtoni mbi të rumin; 3. Hidhini sipër sodë (sipas shijes) dhe përziheni përbërjen; 4. Zbukurojeni me një fetë molle, një fetë laimi dhe shërbejeni.

105

REVISTA Shije • Qer 2012

long island Përbërësit: 1 oz xhin 1 oz vodka 1 oz rum white 1 oz triple sec 2 oz miks sweet and sour Top cola 1 fetë limon (sipas dëshirës)

Përgatitja: 1. Shtoni Xhin, Vodka, Rum, Triple sec dhe Sweet and Sour në “Shaker“ të mbushur me akull dhe përziheni; 2. Hidhini sipër cola; 3. Zbukuroheni me fetën e limonit (Sipas dëshirës)

106

REVISTA Shije • Qer 2012

107

REVISTA Shije • Qer 2012

14 Marsi edhe në…Strugë Pak vetë mbase e dinë se dita e verës e lidhur kryesisht me Elbasanin, në fakt festohet edhe në Strugë. Festa ka specifikat dhe ritet e saj, të cilat lidhen edhe me gatimet përkatëse.

Ajo festohet po më 14 mars dhe e gjithë ikonografia dhe ritualet kanë të bëjnë me simbolikën e largimit të dimrit dhe zgjimin e begatisë dhe të pjellshmërisë që sjell pranvera. Por cilat janë ritet? Vezët e kuqe, degët e thanës dhe lulet e para të pranverës si dhe gatimet e veçanta.

Nazim Rashidi

108

REVISTA Shije • Qer 2012

Në Strugë parapërgatitjet për këtë festë, të cilës më shumë se të gjithë i gëzohen fëmijët, fillojnë disa ditë më parë. Më 13 mars njerëzit dalin në mal ose kodra e zabele për të mbledhur lulet e para, që çelin kryesisht në zonat malore. Ato njihen me emrin “kukurec”e në fakt janë një lloj lulebore. Gjithashtu, ata mbledhin edhe degë thane, të sapoçelura. Lulet dhe degët sillen në shtëpi dhe praktikisht të gjitha ambientet zbukurohen me to.

Në mbrëmje thuren verore (gërsheta me pe të kuq dhe të bardhë), që vendosen për një natë mbi degët e trëndafilit. Degët e thanes, ndërkohë, vendosen nën jastëkun e secilit prej anëtarëve të familjes. Në mëngjesin e 14 marsit ai, që zgjohet i pari, shkon pranë shtretërve të tjerë dhe përpiqet t’i zgjojë familjarët duke i prekur me degën e thanës. Thana simbolizon fortësinë dhe shëndetin e mirë. Në këtë mënyrë urohet që edhe anëtarët e familjes të jenë të fortë e të shëndetshëm, por dhe përqafojnë ardhjen e pranverës. Pastaj, dega e thanës lëshohet në ndonjë lumë ose përrua, shoqëruar me këto fjalë:“Si rrjedh uji, ashtu të rrjedhë shëndeti!”

Veroret e vëna në degët e trëndafilit merren dhe i vihen në dorë, ose në qafë në formë byzylyku apo qaforeje çdo anëtari të familjes. Këto nuk duhen hequr deri në çastin kur personi të shohë ndonjë zog shtegtar. Edhe ky rit lidhet me pranverën dhe natyrën, ai është dëshmi e lidhjes që kanë pasur njerëzit e zonës me ambientin që i ka rrethuar.

Por simboli i ringjalljes dhe i vazhdimit të jetës vijon edhe me ritet e tjera.

Tashmë, kur dita e verës ka ardhur, fëmijët e vegjël të çdo familjeje, me shportën me lule dhe me degë thane, shkojnë derë më derë dhe duke thërritur “CIU CIU”, zgjasin lule dhe degë thane për të paralajmëruar pranverën, por dhe fillimin e një viti të begatë. Në këmbim të luleve dhe degëve të thanës, fëmijët marrin vezë të ziera të kuqe. Vezët përgatiten një natë më parë dhe për ngjyrosjen e tyre zakonisht përdoren gjethet e qepës, që shtihen në ujin e enës ku ziejnë vezët.

Ky rit ngjason me pashkët, por banorët

thonë se në fakt nuk ka të bëjë me elementet fetare aq shumë se sa me një festë, që duhet të jetë më e lashtë.

Në fakt, përmbajtja e festës ekspozon lidhjen e njeriut me natyrën si dhe rizgjimin e ambientit për rreth, një element përcaktues ky për mbijetesën e njeriut.

Përgatitja për to fillon më herët se sa 14 marsi. Qiqrat e paziera copëtohen dhe vendosen në një enë xhami, përvëlohen me ujë të nxehtë dhe pasi u shtohet pak miell e sheqer, mbahen në një vend të ngrohtë deri sa masa të arrijë të shkumëzohet. Kjo gjë përsëritet edhe një herë dhe të

Si çdo festë tjetër, edhe kjo shoqërohet nga një varg gatimesh, që mbajnë vulën e zonës dhe bëhen enkas për ditën e verës. Nëse ballakumet janë specifikë e Elbasanit, Struga ka të tjera. E para është buka me qiqër, por veç saj edhe misri i zierë. Ky merret nga bereqeti i vitit të kaluar, është i shkërmoqur dhe përgatitet me shumë kujdes. Gjatë zierjes së kokrrave të misrit përdoret hi nga drunj të djegur.

Gjysmë kile misri, që është i thatë, shpëlahet mirë. Hidhet në një tenxhere të mbushur plot me ujë, ku hidhet edhe një filxhan hi, i situr më parë.

Tenxherja vihet në zjarr dhe kur kokrrat e misrit zbuten dhe fillojnë të pëlcasin, ajo largohet nga zjarri. Derdhet uji dhe, pasi misri shpëlahet, vendoset sërish në tenxhere, por tani me ujë të pastër, pa hi dhe zihet edhe një herë. Misri mbahet në zjarr vetëm pak minuta.

Pas kësaj procedure, ai është gati për t’u shërbyer. Hidhet në pjata të vogla dhe mund të hahet me sheqer ose me kripë. Por në të dyja rastet shija është krejt e veçantë për shkak të hirit.

nesërmen me qiqrat bëhen kuleçë, ose siç njihen në zonën e Strugës, qahi. Për bukën merren 2 kile miell, hidhet ujë i nxehtë, bëhet brumi dhe pasi të jetë formësuar i hidhen qiqrat e përgatitura më parë. Brumi me qiqrat lihet një periudhë që të arrijë, pastaj merret dhe duke krijuar forma të caktuara vendoset në tepsi dhe e gjithë sipërfaqja lyhet me vezë të rrahura. Edhe këto forma lihen për të arrirë edhe një herë. Më pas tepsia futet në furrë për t’u pjekur. Buka me qiqra shërbehet kryesisht me djath dhe vezët e ziera që kanë mbledhur fëmijët gjatë ditës; ajo konsiderohet si një nga specialitetet më të veçanta. Në Strugë për ditën e verës si gatim karakteristik duhet përmendur edhe byreku me vezë dhe me kos që gatuhet pothuajse në çdo shtëpi, por byreku gatuhet shpesh edhe në ditë të tjera të zakonshme. Duhet përmendur se ashtu si dhe vetë simboli i ditës së verës, i riteve edhe ushqimi është krejtësisht me origjinë bimore.

Qiqrat janë elementi i parë që përgatitet në pritje të kësaj feste.

109

a

ë s a l ka

a v

e s t t i r e n h a uar s a b b l re E n e

d

REVISTA Shije • Qer 2012

T a

110

REVISTA Shije • Qer 2012

Sapo makina merr kthesat e Krrabës, e ndien menjëherë se Elbasani nuk është shumë larg. Pamja rrok një sërë fshatrash, që duken andej poshtë rrugës, të shpërndara në relievin e thyer malor ku brenda kontureve të dritares së makinës kundron byzylykët e vegjël urbanë. Janë fshatra, që ashtu të mbledhur fort në vetvete, të krijojnë nga lart imazhin e një panorame filmike . E vetmja linjë e bardhë, nëse mund të konsiderohet e tillë, është

që dikur ka qënë zemra e Elbasanit ?

A ka mbetur ndonjë shenjë e lavdisë së dikurshme ? Për Elbasanin, kalanë dhe lagjen e saj, janë shkruar dhjetra e dhjetra libra nga autorë vendas e të huaj. Por interesi ynë është diku tjetër: Tava e Elbasanit është shndërruar në një simbol jo vetëm të kuzhinës tradicionale, por edhe të kulturës së jetesës, në tregues të zhvillimit ekonomik ndër shekuj, në dëshmi të fantazisë dhe pasionit qytetar, -shkurt në një nga elementet më domethënës të kulinarisë shqiptare në rrafsh botëror! Historia e atyre

origjinës, aty ku lindi dhe aty ku mori dhenë. Futemi në një korridor jo shumë të gjerë për të kaluar tek shtëpia e Kratit. Ulemi në një tryezë që ishte vendosur në cep të oborrit dhe vazhdojmë të hedhim sytë rreth e përqark shtëpisë. “Dinë t`i mbajnë mirë gjërat, elbasanllinjtë”,- thotë njëri nga ne. Krati, si për ta vazhduar bisedën, tregon për shtëpinë e saj: “Kjo ka qenë derë e vjetër, është një familje me emër në Elbasan. Kunati im është dëshmor i luftës dhe për nder të tij i është vendosur emri rrugës - “Rruga Fatos Narazani””. Sa për shtëpinë, Krati

elbasanllinjve, që punonin fshatrave të vendit si mësues dhe që gjithë ditën e lume shtronin për diskutim dilemën e tyre ekzistenciale: çfarë do hamë për drekë, çfarë do hamë për darkë? duket se lidhet ngushtë me historinë tjetër, atë të Tavës së Elbasanit. E dyta është derivat i së parës! Ajo përbën motivin e reportazhit tonë, motivin për të medituar mbi atë që “udhëtoi” mes shumë mbresave, historive, gëzimeve dhe festave përgjatë shekujve e deri në ditët tona.

na shpjegon se familja e ka restauruar pak. “Nuk kemi dashur që ta humbim atë anën tradicionale të kësaj shtëpie, por koha të detyron, ca gjëra duhen të jenë me të renë”. Në të vërtetë, prej kohësh në lagjen e Narazanve, si kudo gjetkë në qytet, ka nisur një betejë e madhe mes betonit të lartë, ngjyrë gri e të ashtuquajtur modern dhe shtëpive të vogla një, ose dy katëshe, tradicionale që vigjëlojnë krejt heshtazi pushtimin e furishëm të domenit të vjetër.

Në shtëpinë e Narazanve

Në shtëpi kishte nisur që para vajtjes sonë përgatitja e tavës së njohur. Ishim kuriozë për të parë gjithçka bënte amvisa. Mbi banakun e kuzhinës së familjes Narazani është vendosur

ajo rrugë gjarpërushe mes ullinjve e gjelbërimit, që ulet drejt Elbasanit pasi ka shkundur disa që nuk e durojnë udhëtimin apo ka bërë të ëndërrojnë romantikët e fundit të kësaj bote! Në fushë ndihemi pak më qetë, siç duket kishte ardhur koha për t’u ç`mpirë pak.

Aty pranë sahatit, ngjitur me murin rrethues të kalasë, na pret Fishekrat Narazani bashkë me mbesën e saj.

Prezantimi ynë i përmbahet kodit të marrëveshjes së parë mes njerëzve: përshëndetemi dhe i japim dorën njeri – tjetrit, por jo në shenjë paqeje.

Thjesht si sinjal njohjeje e gadishmërie për të biseduar. Së bashku me zonjën marrim rrugën për në shtëpinë e saj. I shpëtojmë rrëmujës së makinave dhe futemi në hyrjen e kalasë së famshme.

Krati, siç ka dëshirë ta thërrasim, tregon se në derën e Narazanve ka ardhur nuse që në moshën njëzet vjeçare dhe ka qënë vjehrra ajo që e ka mësuar për punët e shtëpisë, gatimin dhe për më tepër, traditat që duhet të dijë një grua elbasanllie. “Ishim nuse që mbanim vesh për gjithçka”, thotë ajo.

Dhe vazhdon të ecë gjithmonë përpara nesh për të na treguar si rrugën, por edhe shumë gjëra të tjera që një kalimtari të rastësishëm mund t’i shpëtojnë.

Me siguri ju ka rënë rasti të vizitoni mjedise që jo shpesh të bie t`i takosh dhe në mënyrë krejt spontane në mendje të vijnë një sërë pyetjesh: Ç’jetë bëjnë sot njerëzit e kësaj lagjeje,

Na pat thënë një mik se, për të shijuar një tavë kosi duhet ta provosh në Elbasan, pikërisht në vendin e

111

REVISTA Shije • Qer 2012 një tavë dheu, që, sipas zonjës së shtëpisë, ishte rreth 200-vjeçare. Sa shumë mbrapa jemi kthyer në kohë!

Ndoshta një tavë kosi nuk shijohet dot pa sfondin historik! Dhe pamja, që përftohet në laboratorin vetjak, ka të fiksuar grupin e burrave të ulur këmbëkryq rrëzë oxhakut, që ndërsa gati bien mbi tavë, shijojnë gatimin e zonjave duke mbajtur vesh për ndodhitë e rrugës Egnatia…

Pak histori…

Tava e Elbasanit bën pjesë në kuzhinën

e pasur shqiptare. Ajo bëhet me kofshët e qengjit të marinuara në kos. Kjo tavë u bë e famshme në Perandorinë Osmane për shkak se atë e pëlqeu Mehmeti II , i cili e provoi gjatë fushatës për marrjen e Krujës më 1452, aty ku dha urdhër të ndërtohet një qytet mbi rrënojat e një qyteti të vjetër me qëllim mbajtjen në presion të Krujës.

Por, nga Tava e Elbasanit me kofshë qengji të marinuara në kos, sot përgjithësisht ka mbetur e famshme gjella e shërbëtorëve të kuzhinës, të

cilët nuk e hidhnin kosin poshtë, por futnin aty copat e tjera të qengjit dhe e piqnin atë në furrë për veten e tyre.

Një fakt tjetër me rëndësi është se Tava e Kosit bëhet ende në familjet e njohura të Kaninës. Në këto familje mbahet mend se Ismail Qemali, kur erdhi në Vlorë më 1912, kërkoi t’i bënin tavën e vërtetë të kosit të Elbasanit. Në këto familje edhe sot Tava e Elbasanit bëhet për ditën e pavarësisë.

R.D.

Si përgatitet ?

Tava e Elbasanit (tava e kosit) përgatitet me mish qengji ose dashi.

Po të jetë me mish qengji, i jepet një valë deri sa të ngulet bishti i pirunit , ndërsa mishi i dashit zihet më parë. Në një enë vendoset pak miell, shkrihet me ujë, merren tre kokrra vezë dhe

112

përzihen bashkë me to, hidhet një lugë vaj ulliri dhe një litër kos, gjithashtu shtohet lëngu i mishit me copat e tij.

Në tavë hidhet një lugë çaij oriz dhe përsipër pak spec i kuq i grirë në copa të vogla. Pastaj futet në furrë. Mbasi të nxirret, i hidhet edhe një lugë gjalp.

Për 4-5 persona duhen : • mish 1 kg, • vaj ulliri 1 lugë gjelle, • gjalpë 1 lugë gjelle, • vezë 3 kokrra, • kos 1 l, • miell 2 lugë gjelle, • oriz 1 lugë çaji, • kripë, • pak spec i kuq

REVISTA Shije • Qer 2012

113

REVISTA Shije • Qer 2012

Sikur të isha djalë

Na ndodh shpesh që kur hedhim sytë rreth e rrotull e gjejmë veten herë në njërën anë të peshores e herë në tjetrën. Por sa herë gjendemi në njërën, s`di pse pesha firon aq tepër, sa mes kacavarjeve lutemi: “Ah, sikur të isha djalë”. Kjo mungesë barazpeshe, kjo mospërputhje e çuditshme që diku del në pah, e diku fshihet po kaq çuditshëm, më zgjoi një kujtim që thuajse e kisha harruar. Një kujtim të largët që pak vlerë merr në çaste të caktuara, por i fshehur diku në skutat periferike të mendjes pulson lehtë si shenjë ekzistence.

Teksa bisedonim bashkë me dy shoqet e mija për gjëra krejt të ndryshme dhe të përgjithshme, përpara një ore leksioni që do zhvillonim në Fakultetin e Shkencave Sociale, biseda hidhej sa andej –këtej dhe me sa mbaj mend, pothuajse gjatë gjithë kohës ju jepja gjithmonë të drejtë. Vazhdoja të miratoja gjithçka që thonin, kur nuk vonoi shumë dhe bisedës ju shtua edhe asistenti i profesorit të lëndës.

Mesa dukej të dy gocat i kishin bërë përshtypje, ndaj për të tërhequr vëmendjen apo për të përligjur ndërhyrjen e tij, pyeti direkt: “E dini ju si thotë Frojdi në lidhje me meshkujt dhe femrat?” Jo, i thamë ne gati njëzëri. “Mashkulli thotë unë kam penis” – vijoi ai dhe nisi të qeshte lehtë, duke lënë të kuptohej se i referohej superioritetit të mashkullit kundrejt femrës sipas “Kompleksit të Edipit” të Sigmund Frojdit! Ndërkohë më rrahu shpatullat , si për të më thënë: Hë, bëhu burrë

114

dhe kundërshto! Këtu nisi dhe debati me vajzat, profesori i vogël kishte vendosur të mos binte aspak dakord, ndërsa unë vetëm dëgjoja dhe qeshja, nuk kisha mundësi për asnjë rol tjetër.

Erdhi ora për të hyrë në auditor. Mua më vinte pak keq që nuk arrita të bëj “interesantin” në sytë e shoqeve dhe fajin vazhdoja t`ia hidhja vetes se jam provincial, nuk kam guximin e duhur për të treguar karakterin tim e shumë ide të tilla si këto që vinin dhe iknin shumë shpejt. Por profesori e bëri se ndoshta në raport me to nuk ishte në rrethana të barabarta ashtu sikurse unë, që nuk doja të humbja shoqërinë. Dhe po ta kisha marrë iniciativën për të debatuar me koleget e mija, këtë do ta kisha bërë “me gojë të lirë”, pa pasur frikë se do rrezikoja në sytë e tyre. Fundja, nuk isha nën presionin e interesit apo të frikës, që shpesh bëhet shkak për frenim në debatin apo bisedën e nisur …

Pikërisht, teksa më shoqëronte ky kujtim, bashkë me të më buisnin një sërë mendimesh të tjera, një pjesë e të cilave përqendroheshin në momente të caktuara, të tjera gati shuheshin ngadalë, kurse disa të tjera, si për dreq, shndërroheshin në një pllakë fotografike për faktin e thjeshtë se ende mashkulli ka të drejtë të thotë shprehjen e profesorit të vogël !

Mjaftoi ky ngacmim, për të pyetur pse në restorantet dhe baret tona ka një mungesë të theksuar të “kamariereve femra”.

Na thuhet, apo do vazhdojë ende të thuhet, se hendeku social

REVISTA Shije • Qer 2012

Ne vazhduam kërkimin tonë në bare dhe restorante të tjera nëpër Tiranë. Nuk kishim fuqi të ecnim më gjatë, atmosfera e lokaleve ishte po ajo, ndërkohë që dielli kishte sjellë para kohe stinën përvëluese të verës. Mendova të shkoj në një restorant të njohur shumë afër Muzeut Kombëtar. Mbaja mend se dikur më kishte rënë në sy një zonjë e veshur me nje jelek të kuq, me këmishë të bardhë dhe me një fund të zi deri tek gjunjët si dhe këpucë të zeza e të sheshta.

Nuk isha i sigurtë nëse ajo do ishte ende aty, por gjithsesi zura vend në mjedisin e jashtëm dhe ndërkohë që prisja shërbimin, i telefonova një miku, i cili nuk kishte shumë ditë që ishte kthyer nga Italia. Gjatë bisedës me të i them edhe arsyen pse jam ulur pikërisht këtu. Ai filloi të qeshte dhe, pasi më tha se nuk i kishte shkuar ndërmend një subjekt i tillë, shtoi: “E di, gjatë disa javëve që qëndrova në Itali nuk më shërbeu asnjë kamarier, qoftë në bare apo restorante. Dhe kjo është kaq e zakonshme sa thuajse nuk të bie në sy fare.

Kamerieret e reja italiane janë shumë të qeshura, por në të njëjtën kohë të shërbejnë me shumë seriozitet, nuk mund të bëhet fjalë t’u hidhet ndonjë fjalë e rënduar apo jashtë normës.”

midis sekseve po ngushtohet. Dakort! Por kur e kthen kamerën në realitetin e jetës së përditshme, nuk e ke të vështirë të konstatosh se nuk ka asnjë aspekt të jetës, asnjë moment të ditës, asnjë reagim, asnjë kontakt që të mos jetë i ndryshëm për burrat e për gratë. Edhe vetë toni i zërit i një personi, që po thërret kamarieren e një lokali të vogël andej nga Lapraka, dhe vetë atmosfera e mjedisit përreth, e theksojnë vazhdimisht ndryshimin e statusit të të dy palëve. I gjendur krejt rastësisht në këtë lokal, pa menduar aspak se kam gjetur personazhin e duhur, nuk heq për të parë falas skenarin e zakonshëm, që merr jetë aty para syve të mi, me protagonistë atë dhe pronarin, atë dhe klientët. Si për të thyer klishenë e barokamarierëve, Afërdita është në moshë të re, ajo ka dy vjet që është divorcuar nga bashkëshorti i saj dhe prej disa kohësh “i kontribuon shoqërisë” me aktivitetin e saj si kamariere. E ka shumë të vështirë të flasë dhe për më tepër të fotografohet nga ne. Pasi ajo nuk është mësuar të intervistohet nga dikush dhe i duket një gjë krejt e pakuptimtë. E ndërgjegjshme për faktin se i ka shoqet e rralla “në zanat”, si për ta shpjeguar por edhe për ta justifikuar vetveten, Afërdita përmend jetën, që nuk është treguar bujare me të si edhe punën e shkollës, me 8 vjeçare ...Por ajo nuk vazhdon më tej. E ka dhënë shpjegimin pse është model i veçantë, pa menduar se dashur pa dashur po kontribuon në thyerjen e një tabuje, të një mentaliteti e ku? Pikërisht në një nga zonat periferike e ndër më populluarat të kryeqytetit! Kaq! Zëri nga një cep i barit e thërret për porosinë e radhës.

I përgjigjem se, ashtu sikurse e di dhe ai vetë, në Shqipëri janë me të vërtetë raste shumë të rralla të femrave kameriere, duket si një profesion i dorës së dytë, po... muhabet ballkanasish! -dhe këtu e mbyllim. Me sa dukej kamarierja e vetme ( profesioniste ), që ne mbanim mend prej kohësh, nuk gjendej aty, e kishin larguar, a kishte ikur, pak rëndësi ka…!

Ndoshta shqiptarët e kanë ende të vështirë të pranojnë gruan, motrën, kunatën t`ju shërbejë të tjerëve edhe pse kjo është një punë si gjithë të tjerat, apo siç themi ne, me djersën e ballit. Ndoshta jetojmë në një shoqëri maskiliste, por ende jo në një shoqëri të së drejtës. Nuk duam ta shpallim të vërtetën, kur na preken gjëra thelbësore. Ato anë që rregullojnë shoqërinë, bazat e vërteta të saj, mbeten thuajse në heshtje. I mbulon ligji i heshtjes. Fjalët që thuhen shpesh, nuk janë veçse gjëra pa vlerë, duke i dhënë kështu të shprehurit njerëzor një përmasë të thekshme hipokrizie.

Një përmasë tjetër, atë që krijon si tymnajë pa e marrë vesh se pse krijohet ky fenomen, pa pyetur në dëm të kujt bie barra, dashje pa dashje një luftë e përkohshme për të mbizotëruar mes mashkullit e femrës. Pikërisht atë sfond periferik që gjithmonë fajin ja hedh më të dobëtit, atij të cilin mund ta kontrollojë më lehtë. Ashtu siç thonë francezët “Cherchez la femme” - një shprehje e vjetër, që rrokulliset në mugujt e shekujve, si për të treguar domosdoshmërisht prezencen e një femre pas çdo lloj situate.

R.D.

115

REVISTA Shije • Qer 2012 Model shtrimi tavoline (Restorant Sheraton)

116

REVISTA Shije • Qer 2012 Model shtrimi tavoline (Restorant Carlsberg)

117

REVISTA Shije • Qer 2012

Abonohuni 10% ulje për abonimin tuaj 6 mujor 30% ulje për abonimin 1 vjeçar

www.shije.al Rruga Brigada e VIII | Tel +355 42 258 411 | Mob +355 69 20 466 91 | E-mail abonimet@shije.al

118

REVISTA Shije • Qer 2012

119

REVISTA Shije • Qer 2012

Hapa të mëdhenj me gishta të vegjël

SYSTEM Zgjidhje informatike në gjuhën shqipe Go! System, software shqiptar i ndërtuar nga ePoint.

e-point ePoint

Zgjidhje e plotë dhe e integruar informatike për të gjitha bizneset!

Zgjidhje specifike për biznese dhe problematika të ndryshme nëpërmjet moduleve:

BAR&RESTORANT HOTEL FINANCE ASSETS HUMAN RESOURCES

Adresa: Rr. “Abdyl Frashëri”, Pallati 7/1, Ap2, Tiranë Tel & Fax: +355 (4) 2 251 686 | Mobile +355 69 20 50030 | Web: www.epoint.al | Email: info@epoint.al

120