ABECEDARIUM

De M van Masker

Jean Paul Van Bendegem

Voor een historica in de verre toekomst die een uitputtend onderzoek verricht naar het vrijdenken in Vlaanderen – let wel voor haar gaat het om 法 兰 德 斯 的 自 由 思 考 – en exemplaren van De Geus aan het bestuderen is, is het interessant om te weten dat dit stukje geschreven is in volle coronacrisis. We zijn immers mei 2020 en we naderen het einde van wat met een vrij grote kans bekend zal worden als ‘de eerste golf’. Wat we wel achter de rug hebben is het maskerdrama. Het is een zware term die ik in de mond neem maar een terugblik laat een verwarde en verwarrende toestand zien, bepaald door vragen zoals ‘Moeten we er nu wel of niet één dragen?’, ‘Zijn er eigenlijk wel genoeg voorradig?’, ‘En is de kwaliteit aanvaardbaar?’, ‘Moeten we ze zelf maken?’, ‘En wat doet zo’n masker eigenlijk?’, ‘Waarom hebben de buren meer maskers dan wij?’, dat soort fundamentele vragen. Laat ik de lezer meteen geruststellen: ik heb niet de bedoeling een zoveelste overpeinzing toe te voegen aan de gestadige stroom van zeer veranderlijke kwaliteit, die ons al een tijdje overspoelt. Wel intrigeert mij het fenomeen van het masker zelf.

Door het gebruik van het woord ‘drama’ in maskerdrama wilde ik natuurlijk die andere betekenis van masker suggereren, namelijk het masker in het theater of in de opera. Op het eerste gezicht kan er toch geen scherpere tegenstelling bedacht worden tussen aan de ene kant het masker bedoeld om te verbergen en te verhullen en aan de ander kant het masker als bescherming. Denken we masker in combinatie met maskeren en maskerade dan is de drager een persoon die de eigen identiteit niet wil prijsgeven of, beter nog, wil laten geloven een ander te zijn. Het masker als misleiding dus. Denk aan een gemaskerd bal, daar is het toch de bedoeling om vooral niet te zijn wie je bent. Denk aan de talloze opera’s waar een maskertje van twee keer niks volstaat om iedereen in de luren te leggen. Groter kan het contrast niet zijn met het masker als bescherming waar identiteit geen enkele rol speelt. Alles draait erom te controleren wat er uit het lichaam komt en wat er probeert in te geraken. Niet alleen een neus- en mondbedekking verdient de naam masker maar ook een condoom komt, merkwaardig genoeg, in aanmerking. (En, kijk, wat zie ik? Condooms worden gebruikt als bescherming van de vingers.) Vergeten we zeker ook niet het schoonheidsmasker dat vooral bedoeld is om stoffen te onttrekken aan het gelaat en er andere aan toe te voegen. Ik zwijg over botox.

Maar is de tegenstelling wel zo scherp? Op het tweede gezicht wordt het allemaal wat waziger. Wie een masker draagt om te verbergen wie men is, doet dit misschien om zich te beschermen tegen mogelijke gevaren. Deelnemers aan een Occupy-betoging, uitgerust met het ondertussen iconische Guy Fawkesmasker, brengen een dubbele boodschap. Ze verbergen zich maar uiten zich tegelijkertijd als gevaarlijk, een curieuze boodschap als je het zo bekijkt. Het wordt nog beter als ik recente foto’s zag van betogingen in Hongkong waar de mondmaskers werden gebruikt om niet herkend te worden en tegelijkertijd als bescherming. Kortom, een multifunctioneel masker. En het gaat verder. Omdat de gekke maatschappij waarin wij zijn terechtgekomen aan deze kant van de aardbol de absolute eis stelt van een even absolute originaliteit, is een wit of zwart masker totaal ontoereikend en dus wordt een potentieel levensreddend instrument ook (weer eens) een modestatement. ‘Oh, is dat een Vuittonmasker?’, ‘Niet echt, maar niet verklappen, hé, ’t is Chinese namaak!’. Dus krijgt dat neus- en mondmasker ook een symbolische betekenis voor de drager en voor de toeschouwer. Misschien weet je wel niet wie ik ben maar vergis je niet, ik zit niet in armoe zoals die sukkelaars met hun vodje van den Aldi. Maar dan zag ik iets vreemds. Er bestaan op dit ogenblik mondmaskers waarop een getrouwe weergave van het verborgen gedeelte van het eigen gezicht gedrukt staat. Wat is daarvan de bedoeling? Zeer eenvoudig: sommige toestellen werken met gezichtsherkenning om toegang te verlenen aan de gebruiker en dan zit dat masker in de weg. Stopt het daar? Oh neen want het betekent wel dat je met zo’n masker perfect herkenbaar bent. Wat niet altijd zo interessant is, dus zijn er maskers met de foto erop van iemand anders. En zo wordt het dagelijkse leven wel degelijk een maskerdrama.

Deze mijmeringen brengen mij tot een onverwachte conclusie. Als het zo is dat er niet echt sprake is van een scherpe tegenstelling maar eerder van een bizarre mengelmoes, is het dan niet ronduit verbazingwekkend dat het coronavirus in ons land binnengebracht is door, onder andere, carnavalgangers? Uiteindelijk hebben die mensen alleen maar het ene masker geruild voor het andere. En, voor wie het niet zou geloven, tik eens ‘mondmasker clown’ in op google. Wat verschijnt er? Een bedrijfje van feestartikelen dat een clownesk mondmasker in de aanbieding heeft! Waarom moet ik nu denken aan de Joker, één van de aartsvijanden van Batman, vermomd als een …, oei!?