...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©©
novembru 2002 RM2000
1
Ag˙mel li jkun hemm dik l-im˙abba speçjali...
Dear Madonna Ittra ming˙and Maria lill-Madonna
affarijiet ! Grazzi ta’ kemm an ejq l-f ta i lb qa n Nitolbok issa bilNirringrazzjak min iΩ-Ωmien ‘l hawn! k da n in m ti aj f’˙ dak ix-xi ˙add inbidlu g˙all-a˙jar lbi biex niltaqa’ ma’ qa g˙ qi n in m i g˙ forzi kollha tie jti! kun nista’ nqatta’ ˙a n g˙atxana speçjali li mieg˙u in ija. Int taf kemm jie al g˙ a fn ˙a ob itl xi Please , Madonna Please ag˙mel li jkun a! fij ©o n in m i od li lesta tispl ikjaw filmkien u g˙al din l-im˙abba familja tieg˙u jikkl lli a jb ta a ilj m fa Ag˙mel li ˙add ©ej minn -familji ta’ xulxin! fil di m ko na su os na n˙ lenti ilb’mod speçjali li a˙ in niΩviluppaw it-ta lx xu ‘l nu ˙i ng ˙u stg kunu nistg˙u flimkien inkunu ni bits!’ u li flimkien in st lle fu r ei th to ‘ qed isej˙ilna biex potenzjali tag˙na na t-tnejn li l-Mulej g˙ ta t jie ni ˙a l-g u ma jkun nil˙qu l-goals bba speçjali li xejn ˙a m l-i k di m m he jkun g˙ek u mal-Mulej. nil˙qu. Ag˙mel li lxin sal-©enna mie xu lil u ssl wa in m n 1, possibli jista’ jifridna sakem lna t-tfal (aktar min ol ik ex bi e’, tim ‘in x ilji tag˙na. Ag˙mel li ji©ri kollo ˙abba kif kienu l-fam m u r˙ fe na af f’˙ llest’ u 3!) u nkabbruhom tag˙hom ‘ to their fu ità nt de l-i aw pp lu m jiΩvi nuiness u lAg˙mel li ng˙inuho -kunfidenza u l-ge fil li bb sta u na al di b˙ t inkunu jkunu tfal sodi fil-fi Jekk finanzjarjamen . m ho g˙ ta ti en al ing fitcaring attitude u t-t u nag˙tuhom train ra o˙ t jie sti po xi wruhom u nistg˙u, lit-tfal inda nistg˙u inkunu safe nu ku in l ol uk kk he anke b’ f’idejk u talenti tag˙hom , u Imma l-bqija kollox a! fn ˙a h aw zz re pp onna KEMM mo˙˙na mistrie˙, na da t’Alla imma Mad ie r-r a ett çç na ˙a ja!!! PS + l-affarjiet f’idejn Alla. G˙inni BA. Tini dil-grazz AB Ó IM LN DI B NIXTIEQ INÓOB b! kollha li dejjem nitlo Grazzi Madonna sal !!! nt ili nixtieq daqt ja ta li k da Li K! EJ ID F’ Grazzi! Maria 2
novembru 2002 RM2000
Tini dil-grazzja!!! PS
novembru 2002 RM2000
3
x’imkien f’din il-kaxxa kien hemm persuna...
AÓRIRLI dat“
Aqsam ©idek mal-mag˙fus W Alla jroddlok ©id b’irfus!
Ftit warajja, fil-karozza Kien hemm tfajla, xuxtha faqg˙a. B’paragun ˙assejtni kerha. ‘Ma x’˙in qamet sabiex tinΩel Óakket mieg˙i fil-korsija W o˙ro© l-g˙a©eb, rajtha zzappap: Flok sieq minnhom, kellha krozza! Hi u g˙addejja, b’sens ta’ stima, Óarset lejja bi tbissima! O Alla, a˙firli dat-tgergir Jien, b’saqajja, ni©ri ntir! D˙alt f’˙anut nixtri ftit ˙elu. Il-bejjieg˙ kien hekk sabi˙ Li ma ntba˙tx li l-˙in kien tar. Bqajt inkellmu u g˙ert g˙alih. Qabel tlaqt, dar lejja u qalli: “NiΩΩik ˙ajr g˙aΩ-Ωjara tieg˙ek. Óadt wisq gost nitkellem mieg˙ek! Dnub, ja˙asra, li jien ag˙ma!” Jien in˙sadt g˙ax kont tqarraqt.
“
O Alla, a˙firli dat-tgergir Jekk b’g˙ajnejja g˙ajjura nsir!”
4
Kif komplejt g˙al g˙onq it-triq, Kien hemm tifel b’g˙ajnejh jibbru, Jara ‘l s˙abu jaqbΩu u ji©ru Imma hu wa˙du! Dort staqsejtu: “G˙ax m’intix tilg˙ab ma’ s˙abek?” Imm’hu, sieket, mar lil hemm Bla ma wie©eb ‘l g˙ala mhux… Bla ma qalli li kien trux! O Alla, a˙firli jekk b’widnejja M’g˙araft qatt napprezzak ˙dejja. Jien b’saqajja mmur fej’ irrid; Nara x-xemx nieΩla b’g˙ajnejja; Li rrid naf, nimsa’ b’widnejja! O Alla, a˙firli, jekk s’issa g˙adni M’g˙edtlekx ‘Grazzi’ ta’ li tajtni. Qatt raddejt ˙ajr lill-Mulej Ta’ li tak u jtik f’li ©ej? Aqsam ©idek mal-mag˙fus W Alla jroddlok ©id b’irfus! Toqg˙odx ta˙seb f’kemm in˙qart: Jekk illum il-morr idduq, Afda f’Alla, b’˙arsa ‘l fuq… U filg˙odu u filg˙axija Roddlu ˙ajr, u ag˙tih fo˙rija. novembru 2002 RM2000
Tgergir
novembru 2002 RM2000
5
6
novembru 2002 RM2000
MARY MANACHI
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©©
In˙obb˙afnal-Hajja Konna g˙adna kif qsamna d-dullieg˙ waqt picnic g˙at-tfal li jattendu d-duttrina nhar ta’ Óadd, u kont qieg˙da nid˙ak bilqalb, nara l-kummiedji tat-tfal. Min taparsi qieg˙ed idoqq il-flawt waqt li jgerrem il-felli a˙mar u frisk tad-dullieg˙a, min juΩa lqoxra tal-felli biex taparsi g˙andu ˙alqu jid˙ak imçarrat, u min f’kompetizzjoni min jobΩoq iΩ-Ωerrieg˙a ‘l bog˙od l-aktar. Meta ˙assejt id dik is-sinjura fuq spallti, u rajt il˙arsa f’g˙ajnejha, kollha mog˙drija u mistoqsija, kont naf x’kienet se tg˙idli qabel ma fet˙et fommha. ‘Kemm tidher fer˙ana. Veru fer˙ana. Kif jirnexxilek, wara… wara dak kollu li ©ralek?’ Óafna u ˙afna drabi, in-nies staqsewni din il-mistoqsija. Nies li jafu li jien u Louis kellna tlett itfal li twieldu bil-marda fiddemm mag˙rufa b˙ala Cooley’s Anaemia. L-ewwel Mary Lou, imbag˙ad Rosemary u mbag˙ad George. Tarbija wara l-o˙ra twieldu biha, g˙exu biha u mietu biha. Kif nista’ ng˙ix fer˙ana wara dak kollu li ©rali? Óalli nirrakkonta ftit l-istorja ta’ ˙ajti… Mary Lou twieldet fl-1955. Kienet it-tieni tifla, li ©iet sentejn wara l-ewwel wa˙da, Ann, li kienet normali u b’sa˙˙itha. G˙allbidu kont ˙sibt li l-©ilda pallida ta’ Mary Lou kienet tfisser li hi kienet tixbah lili. Louis u jien it-tnejn ©ejjin min-na˙a talMediterran, imma Louis g˙andu ©ilda novembru 2002 RM2000
qam˙ija u tieg˙i bajdanija. Meta Mary Lou kellha tliet xhur, ˙adtha g˙and il-professur g˙al check-up , u hu qalli biex nag˙mlilha appuntament g˙al xi testijiet. ‘Tidher li hi anemika,’ qalli. Ma tantx ˙adtha bi kbira; ˙afna nies ibatu blanemija. Imma wara li Mary Lou ©iet ittestjata fil-Cornell Medical Centre fil-belt ta’ New York, it-tabib bag˙at g˙alina biex ikellimna. ‘Jiddispjaçini li ser ikolli nkun jien li nag˙tikom din l-a˙bar,’ qalilna. It-tarbija tag˙kom g˙andha Thalassaemia major.’ Hu spjegalna li din il-kondizzjoni hija aktar mag˙rufa b˙ala Cooley’s Aneamia, kif kien jismu t-tabib li skopriha. Hija marda rari fiddemm, li tintiret. Qalilna wkoll bi sptar speçjali tat-tfal. Mary Lou kien ser ikollha tmur hemm kull ©imag˙tejn biex jag˙tuha d-demm. Wara ftit xhur, hija dehret li bdiet tidraha din ir-rutina. U kellha l-kumpanija, kien hemm 19-il tifel ie˙or jirçievu l-kura g˙all-istess marda. Louis u jien ridna aktar tfal, imma issa bdejna ninkwetaw. ‘TibΩg˙u xejn,’ Ωgurana t-tabib tag˙na. ‘Hija ˙a©a ferm rari li din il˙a©a ti©ri darbtejn fl-istess familja.’ Ag˙milna ˙afna kura©© u ftit wara twieldet Rosemary. Kienet tidher b’sa˙˙itha – g˙ajnejha çari u blu u xag˙arha fin kannella, b˙al ta’ Mary Lou. Imma
Rosemary bdiet tkun daqqa kompletament normali, u daqqa o˙ra kien ikollha rasha kollha g˙araq. L-istess b˙al Mary Lou. Ta’ sitt xhur Rosemary wkoll kellha tibda tie˙u d-demm regolarment. Issa kont qed nie˙u Ωew©t ibniet çkejknin lejn l-isptar. Konna vera nixtiequ li jkollna tifel, u konna ©ejna Ωgurati li ma kienx ser ikollna wild ie˙or bl-istess marda. G˙alhekk kellna lil George. Imma mill-ewwel mument li Ωammejt it-tifel çkejken tieg˙i f’idejja, kont naf. Fil-qalba ta’ qalbi kont naf. Fi ftit Ωmien kont qieg˙da nie˙u lil George lejn l-isptar, flimkien ma’ Rosemary ta’ sentejn u Mary Lou ta’ sitt snin. Minkejja dan, Louis u jien konna grati ˙afna g˙al dawn l-erbat itfal ˙elwin li kellna. It-trasfuΩjonijiet tad-demm saru parti regolari minn ˙ajjitna, u bqajna sejrin, nisperaw li tinstab xi ˙a©a fil-mediçina li tfejjaqhom. Sadanittant konna bqajna sejrin bl-affarijiet ordinarji tal-familja, attivitajiet ta’ l-iskola u vaganzi flimkien. Issnin baqg˙u igerbu, sakemm waslet la˙bar kerha. Sirt naf li tfal bil-marda ta’ wliedi ©eneralment imutu qabel jag˙lqu l20 sena. Ma stajtx nemmen lili nnifsi. Ittabib tag˙na qatt ma kien qalilna xejn. Óadtlu l-biçça gazzetta fejn qrajt din la˙bar u urejthielu. ‘Din veru?’ staqsejtu. ‘Iva’, qalli kollu mnikket. ‘Jiddispjaçini >8 7
B’sa˙˙ti? Kif qatt setg˙et tikteb hekk?... ng˙idlek li iva.’ Ma kienx hemm pilloli jew mediçini, ma kien hemm l-ebda kura li ma t˙allix lil uliedi jmutu ta’ etàdaqshekk Ωg˙ira. G˙al ©img˙at s˙a˙, Louis u jien g˙ixna f’˙olma kerha. Hu ma qal xejn imma beda ja˙dem aktar, donnu biex inessi lilu nnifsu n-niket tag˙na. U jien, kull meta kont insib ru˙i wa˙di, kont ninfexx nibki. It-tfal? Ma sibniex kura©© biex nitkellmuha mag˙hom, g˙alkemm kont naf li huma kienu jafu kemm kellhom kundizzjoni serja. U mbag˙ad wasal wie˙ed minn dawk ilmumenti Ωg˙ar li jibdlulek il-mod ta’ kif t˙ares lejn l-affarijet. Lejla wa˙da, d˙alt fil-kamra ta’ Rosemary li issa kellha ˙dax-il sena, u sibtha tag˙mel labra forma ta’ farfett bil©ojjelli. Di©a’ kienet bdiet tbig˙ ix-xog˙ol tag˙ha fil-fieri ta’ l-arti©janat. ‘Kemm hi sabi˙a,’ g˙idthilha hekk kif qg˙adt naraha twa˙˙al fossa tleqq. ‘Grazzi, Ma,’ qaltli. ‘Irrid infaddal kemm nista’ g˙all-Università‘. Kienet qieg˙da tippjana li se tmur lUnversità? Qa˙qa˙t ftit. ‘Hemm… u x’bi ˙siebek tistudja?’ Óarset lejja, g˙ajnejha jleqqu. ‘Nursing, Ma. Irrid inkun b˙al dawk in-nisa ˙elwin ta’ l-isptar, li jg˙inuni ˙afna.’ Kompliet ta˙dem, u jien ˙ri©t bil-kwiet minn kamritha, nipprova nifhem dak li kienet qaltli. Rosemary ma kinitx qieg˙da ta˙seb fuq ilmewt, kienet mo˙˙ha fil-˙ajja. Qabel il-vaganzi ta’ l-G˙id, çemplitli lg˙alliema tag˙ha. L-g˙alliema kienet talbet it-tfal tal-klassi tag˙ha jiktbu dwar dik il8
˙a©a li l-aktar li xtaqu jg˙idu grazzi lil Alla g˙aliha. It-twe©ibiet kienu dawk tas-soltu, grazzi talli g˙andna dar, talli g˙andna ©enituri tajbin, talli g˙andna x’nieklu. Le˙en l-g˙alliema beda jirtog˙od. ‘Ósibt li inti tixtieq tkun taf x’kitbet Rosemary: “Nixtieq nirringrazzja lil Alla talli g˙amilni b’sa˙˙ti.”’ B’sa˙˙ti? Kif qatt setg˙et tikteb hekk? Imma mbag˙ad ftakart fit-tfal li Rosemary kienet tiltaqa’ mag˙hom l-isptar, dawk it-tfal ming˙ajr saqajn jew li jbatu mill- cancer. Rosemary g˙all-inqas setg˙et timxi, setg˙et tmur l-iskola, setg˙et taqbeΩ il˙abel.
tieg˙i, kollha kemm huma, kienu veru j˙obbu l-˙ajja. Jum minnhom Rosemary, li issa kellha 12-il sena, spiççat l-isptar min˙abba problema Ωg˙ira f’qalbha, min˙abba lanemija li kellha. ‘Tidher a˙jar, qalbi’, g˙idtilha waqt li tbaxxejt lejha biex inbusha qabel nitlaq. ‘Ner©a’ ni©i narak g˙ada filg˙odu’. Ftit wara li wasalt id-dar, çempel ittelefon. Rosemary kienet mietet. ‘Fil-paçi’, qaltli n- nurse. Mary Lou u George kienu jafu li ma kellhomx ˙ajja twila, imma wara li mietet Rosemary, kellhom jiffaççjaw aktar din irrealtà. Mary Lou, erba’ snin akbar minn Dan huwa l-jum li g˙amel Rosemary, kienet tie˙u ˙sieb il-qabar t’o˙tha. Kont naf li kienet qieg˙da ta˙seb fuq il-mewt il-Mulej, ˙a nifir˙u tag˙ha stess. U sadanittant, kont in˙ares u nithennew fih lejha, tg˙ix il-˙ajja tag˙ha, ©urnata b’©urnata, Rosemary kienet imliet id-dar tag˙na bi b’aktar ˙e©©a. Kienet popolari ˙afna anke flkwadri Ωg˙ar li kienet g˙amlet hi u li kien iskola tag˙ha, u kienet tmexxi t-talba ta’ fihom vers mill-Bibbja. Fil-kamra tag˙ha filg˙odu fost s˙abha l-istudenti. U kienet kienet dendlet kwadru bil-kliem: ‘Dan huwa ˙ar©et b’su©©eriment li tana skop ©did fill-jum li g˙amel il-Mulej, ˙a nifir˙u u ˙ajja tag˙na. nithennew fih’ (Salm 118:24). ‘Ma’, qaltli, ‘meta g˙idt lit-tfal l-o˙ra ta’ lDak in-nhar ta’ l-G˙id, ˙arist ftit isptar kemm ˙adna gost meta morna dik ilmadwari. Rajt li d-dar tag˙na ma kinitx vaganza l-Poconos, ˙afna qalu li qatt ma wa˙da ta’ niket u dwejjaq; it-tfal tag˙na kienu marru f’post hekk. Nistg˙u insibu mezz mlewha bil-fer˙, bl-attività u bil-hena. Ilkif ne˙duhom mag˙na darb’o˙ra?’ muΩika ˙ier©a mill-pjanu ta’ Mary Lou ‘U Ωgur li nistg˙u,’ g˙idtilha, waqt li kienet tidwi madwar il-kmamar tad-dar ˙addantha mieg˙i. F’daqqa wa˙da, kellna waqt li kienet qieg˙da tipprattika g˙allpro©ett quddiemna. Bdejt norganizza grupp kunçert li kienet se tag˙ti. Rosemary kienet ta’ voluntiera biex nie˙du t-tfal g˙al xi ©ita. dejjem sejra tag˙mel il-kwadri u l-©ojjelli. Bdejna nbig˙u il-kejkijiet u l-˙elu, u ©barna Iç-çkejken George kellu kollezzjoni kbira ta’ biΩΩejjed flus biex morna. Óafna mit-tfal qatt ©ebel; kien di©a’ qieg˙ed jg˙id li jrid isir ma kienu ltaqg˙u flimkien barra mill-isptar. ©eologu. Bil-mod il-mod, bdejt nara li t-tfal Kemm kienet ˙a©a sabi˙a li tarahom jie˙du novembru 2002 RM2000
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©© gost u jid˙ku, ‘il bog˙od min-nigΩa tallabar, mit-trasfuΩjonijiet u mit-titqib fissinsla. Mary Lou spiççat l-iskola sekondarja b’suççess kbir. Óadet premju nazzjonali g˙as-suççess tag˙ha. Min˙abba operazzjoni li g˙amlet kellha tistudja u tistinka ferm aktar biex i©©ib riΩultati tajbin. Fil-˙arifa, da˙let l-Università biex tistudja larti. Kienet wa˙da mill-a˙jar studenti. Kienet ta˙dem part-time f’˙anut li jsewwi ssettijiet tat-television u l-attivitajiet soçjali tag˙ha kienu jinkludu ©bir g˙all-karitàu anke xog˙ol volontarju. Dan kollu laqqag˙ha ma’ kwaΩi kul˙add fil-belt tag˙na. Is-sena ta’ wara offriet ru˙ha biex jittestjaw xi mediçini ©odda fuqha. Dawn kienu jg˙ajjuha ˙afna u spiççat l-isptar g˙al xi tliet ©img˙at. ‘Imma jekk ng˙in tfal o˙ra, ma jkun jimporta xejn’, qaltli. Wasal il-Milied u Mary Lou kellha dsatax-il sena. F’Jannar, is-si©ra tal-Milied kienet g˙adha wieqfa fl-intrata. G˙al xi ra©uni, donni ma stajtx inΩarmaha. Fl-20 ta’ Jannar, g˙amel ˙afna sil©, u bqajna kollha d-dar. Mary Lou daqqet il-pjanu filg˙odu, imbag˙ad ˙assitha g˙ajjiena. ‘Na˙seb a˙jar nistrie˙ ftit’, qaltli waqt li telg˙et fuq fis-sodda. Wara ftit, ˙adtilha ftit ikel. ‘Kemm hi tajba din is-soppa!’ qaltli. F’salt, id-dawl mar minn g˙ajnejha u ntelqet lura fuq lim˙adda. Il-funeral ta’ Mary Lou kien wie˙ed millakbar li qatt kellna fil-belt tag˙na. Louis u jien ma kellna l-ebda idea li hi kellha daqshekk ˙bieb. Aktar tard, waqt li x-xita novembru 2002 RM2000
showroom. G˙alhekk, fil-lejla tal-20 ta’ Settembru, kont naf li kien ©ralu xi ˙a©a. George kien ˙are© ma’ tfajla, u meta tela’ jorqod, rajt li lkarozza tieg˙u kienet ipparkjata fil-garaxx kif ©ie ©ie. Qabel kien dejjem jipparkjaha dritta. L-g˙ada baqa’ d-dar u ma marx skola. ‘Ma’, qalli. ‘In˙ossni g˙ajjien ˙afna. Ma nifla˙x nasal sa l-iskola.’ Louis u jien ˙adnieh dawra twila bil-karozza dak il-lejl, g˙ax konna nafu li l-karozza tg˙inu biex jorqod. Meta wasalna lura d-dar, intelaq fuq is-sufan. ‘Naf li sejjer, Ma’, qalli g˙ajjien. Wieg˙dni li ma tibkix, Ma. Int taf fejn se nkun.’ Komplejna nie˙du t-tfal ‘Le, Georgie tieg˙i, miniex se nibki.’ tal-klinika g˙al xi ˙ar©iet Ibni tbissem, xengel ftit rasu u ntelaq kultant, u no˙or©u lura b’g˙ajnejh mag˙luqa. Imbag˙ad ˙a nifs kollha flimkien fil-fond u miet. g˙all-familja tieg˙i. Óafna u ˙afna drabi, in-nies jistaqsuni: It-tifla l-kbira tag˙na, Ann, kienet ‘Kif tista’ tkun kuntenta wara dak kollu li g˙addejja bil-karriera tag˙ha, u George, ©ralek?’ Ng˙idilkom kif. Ωag˙Ωug˙ b˙all-o˙rajn, Ωammilna d-dar It-tfal tieg˙i fehmu li l-˙ajja hija rigal mimlija ˙ajja u attività. S˙abu kienu ©ejjin u qaddis li tahulna l-Óallieq. Kienu j˙obbu kull sejrin, u t-telefon ma kien jaqta’ xejn. Kien ©urnata li nag˙taw, u l-gost u l-gratitudni tag˙hom kienu b˙ax-xemx, li tferra˙ u jo˙ro© mat-tfajliet, u wara l-iskola, kellu xog˙ol f’restorant. Komplejna nie˙du t-tfal ddawwal iΩ-Ωmien li g˙amilna flimkien. Meta tal-klinika g˙al xi ˙ar©iet kultant, u no˙or©u kienu jafu li se jmutu Ωg˙ar, huma tg˙annqu mal-˙ajja. U jekk huma ˙abbew il-˙ajja kollha flimkien. George da˙al l-Università fejn kien attiv daqshekk, apprezzawha, u ppruvaw jag˙mlu minn kollox biex jg˙inu lil s˙abhom f’˙afna oqsma, u kien dejjem okkupat. li kienu morda b˙alhom, jien se n˙obb ilBaqa’ ja˙dem part-time fir-restorant. Meta ˙ajja inqas minnhom? g˙alaq dsatax-il sena, xtara karozza, Le! Miniex se ndur kontra Alla, jew ninsa sports-car sewda bl-a˙mar. Kienet il-˙olma lil uliedi, u nintilef fin-niket u d-dwejjaq. Jien ta’ kull ©uvni, u kienet dejjem mimlija bilnitg˙annaq mal-˙ajja kif g˙amlu huma, u ˙bieb. Kien jie˙u ˙siebha u jnaddafha, u nifra˙ u nithenna fiha! H j©ibha tleqq qisha g˙adha ˙ier©a mix-
n©azzata kienet t˙abbat fuq it-twieqi taddar tag˙na, qg˙adt bil-qieg˙da wa˙di, na˙seb fuq it-tfajla ˙elwa li kellna. Biddmug˙ f’g˙ajnejja, intlaqt lura fuq ilpultruna, niççassa lejn il-˙ajt. Quddiemi kien hemm tliet kwadri li kienet g˙amlet Rosemary: ‘Qatt ma n˙allikom, jew nitlaqkom’ (Lhud 13:5), ‘Itfg˙u l-inkwiet tag˙kom fuqu, g˙ax Hu j˙obbkom’ (1 Pietru 5:7) u ‘Toqog˙dux tinkwetaw g˙al g˙ada’ (Mattew 6:34). Il-kelmiet iΩΩell©u quddiem g˙ajnejja, imbag˙ad iççaraw. Qomt mill-ewwel, u bdejt nipprepara l-ikel
9
Ma
10
novembru 2002 RM2000
. . min izzomm? ...iΩda dak ma kienx kollox
Kien baqa’ biss 4 minuti biex tispiçça l-partita, barra 3 minuti o˙ra injury time. Kull minuta fil-log˙ba tal-final tat-Tazza tadDinja hija importanti, imma l-a˙˙ar tikka tidher dinja. Il-BraΩil kellhom kwaΩi rashom mistrie˙a g˙ax kellhom Ωew© goals favur tag˙hom fuq il-Ìermanja. Imma dejjem jibqa’ dak ittaqtig˙ ta’ qalb li jasal xi goal jew anke tnejn fl-a˙˙ar minuta, wara xi kontra-attakk li ma tla˙˙aqx mieg˙u.
iΩommu jdejn xulxin u xufftejhom dehru jiççaqalqu flimkien, f’talba ta’ ringrazzjament. L-g˙aqda bejniethom kienet tidher çara ˙afna. Ûgur li lispiritwalitàta’ dan it-tim hekk qawwi lag˙bet parti importantissima f’din l-g˙aqda u f’dan is-suççess! S’intendi dan ma jfissirx li min iΩomm lil Alla f’˙ajtu dejjem se jirba˙ it-tazza tadgoalkeeper Marcus g˙arkubbtejh ©olIΩda fl-a˙˙ar il-martirju g˙adda u rdinja, jew tal-˙ajja! Imma jfisser li f’kull referee saffar it-tisfira finali. Il-BraΩil kienu lasta, iΩomm il-bandiera BraΩiljana fuq reb˙a u f’kull telfa tal-˙ajja Alla huwa saru champions tad-dinja tal-futbol g˙all- spallejh, g˙ajnejh mag˙luqin u jitlob. dejjem preΩenti. Kemm ninΩlu Wara ftit, membru tal-kontin©ent deher ˙ames darba. Fil-ground kien hemm g˙arkobbtejna ng˙idu ‘Grazzi’ meta ljikteb fuq il-gear ta’ player ie˙or: ‘100% ewforija s˙i˙a ta’ fer˙ u çelebrazzjoni, affarijiet imorru tajjeb? Kemm ninΩlu Jesus, 100% Brazil’. Tliet players o˙ra b’˙afna kuluri ˙odor u sofor li mlew ilkienu g˙arkubbtejhom wiççhom ma’ l-art g˙arkobbtejna u nilqg˙u ir-rieda t’Alla meta ground. Players ji©ru mal-ground bill-affarijiet imorru ˙aΩin? bandiera BraΩiljana, min jibki, min Óafna jΩommu ma’ dan jew dak ilTliet players o˙ra kienu jaqbeΩ u jitg˙annaq, min idur malpartit… fil-futbol, fil-politika, fil-festa! S’hawn g˙arkubbtejhom wiççhom ground jilqa’ l-applaws ta’ l-ispettaturi. m’hemm xejn ˙aΩin. Imma qatt ˙sibt li lma’ l-art u jΩommu jdejn xulxin F’daqqa wa˙da l-kamera qabdet aqwa partit li g˙andek iΩΩomm mieg˙u player BraΩiljan minnhom li kien huwa l-partit t’Alla! Jekk in˙obbu lilu u ne˙˙a l-flokk tat-tim tieg˙u u ta˙tu kellu u jΩommu jdejn xulxin. Ma kinux qed nΩommu f’kollox mieg˙u, imqar l-akbar jiççaqalqu. Meta rajt x’kienu qed T-shirt ie˙or. Bi kliem çar, iswed fuq ltelfa issir reb˙a kbira! Bih ma©enbna ljag˙mlu s˙abhom, fhimt li dawn kienu abjad kellu miktub, ‘I belong to Jesus’. log˙ba tal-˙ajja nistg˙u nilg˙abuha b’˙afna qed jitolbu wkoll. Ng˙id id-dritt ma stennejtx nara xena u ˙afna fer˙… Il-vera reb˙a mhix ta’ min IΩda dak ma kienx kollox. Quddiem b˙al dik. Óin bla waqt kien hemm player ie˙or li deher b’T-Shirt ie˙or li kien ig˙id: dawk in-nies kollha fil-ground u quddiem jiskorja l-aktar, imma ta’ min jilg˙ab l-a˙jar. U, a˙seb ftit, kif tista’ tilg˙ab ˙aΩin meta fil‘Jesus loves you’. Ósibt li kienet xi ˙aga g˙ajnejn id-dinja kollha, it-tim rebbie˙ ground tal-˙ajja jkun hemm Alla jilg˙ab flimkien mal-kontin©ent kollu BraΩiljan ta’ player wie˙ed jew tnejn. IΩda kont mieg˙ek! H qag˙du g˙arkubbtejhom f’çirku tond, imqarrqa. Il-kamera qabdet lillnovembru 2002 RM2000
11
(MEÓUDA U ADATTATA B’APPREZZAMENT MILL-MAGAZIN FAMILJA KANA)
(Dak li se ng˙id lill-g˙arus jg˙odd ukoll, s’intendi, g˙all-g˙arusa. G˙alhekk kull fejn hemm il-kelma ‘g˙arus’, hi g˙andha tibdilha u tag˙milha ‘g˙arusa’. L-im˙abba hija tat-tnejn. Dak li g˙andu jag˙mel wie˙ed, g˙andha tag˙mlu l-o˙ra.)
Zewg gharajjes taslilho 12
novembru 2002 RM2000
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©© Tg˙idx kemm kienu m˙abbtin bit-tie©. Issa kien fadal biss ©img˙a. In-nies kienu di©a’ bdew ©ejjin bir-rigali d-dar. Kollox kien kwaΩi lest… knisja, catering, sala, ˙wejje©… Tal-karozzi tahom ftit inkwiet, imma fl-a˙˙ar kien donnu kollox sew. Kollox flus, flus, flus… Kollox g˙oli nfern. U n-nervi u t-tensjoni bdew telg˙in ukoll! Min ja˙taf lil dak, min lil dik… Affarijiet normali qabel it-tie©. Ilkartolini bdew ©ejjin ukoll. F’wa˙da sabu Lm20, f’o˙ra Lm30, eçç. Sakemm fet˙u wa˙da li waslitilhom ming˙ajr bolla. Kull ma kellha fuq l-envelopp kienu biss l-ismijiet tag˙hom: Sharon u Neville. La indirizz, la ˙a©a u anqas o˙ra. Imma hemm kienet mal-posta. Stag˙©bu kif waslet. Fet˙uha u ©o kartolina bajda bajda, ming˙ajr kelma wa˙da stampata fuqha, kaien hemm biçça karta mitwija fi tlieta. Kienet miktuba bil-lapes b’kitba pulita imma soda, ma tafx hix kitba ta’ ra©el jew ta’ mara. Kien hemm miktub dan li ©ej: G˙eΩieΩ Neville u Sharon, Grazzi li aççettajtu l-istedina tieg˙i. Nhar is-Sibt, meta ti©u filKnisja biex tiΩΩew©u timma©inawnix li jien ninsab f’xi rokna x’imkien qed narakom u nberikkom. Il-preΩenza tieg˙i tkun wisq aktar minn hekk. Jiena hu dak li nkun qed nistenniekom biex nilqag˙kom fid-dar tieg˙i b’im˙abba kbira. Dak il-˙in li intom tersqu quddiemi libsin l-ilbies tat-tie© u toqog˙du bil-qieg˙da biex tisimg˙u l-kelma tieg˙i, isimg˙u sew x’irrid ng˙idilkom.
po©©iet fiha t-tenerezza u l-im˙abba; u kien l-g˙erf tieg˙i li Ωejjinha blintelli©enza, is-sensibbiltàu lkwalitajiet l-o˙ra sbie˙ li int rajt fiha. Sharon, mhux biΩΩejjed li int tie˙u pjaçir b’dan kollu. Je˙tie© li inti tifhem l-istess ˙a©a dwar Neville. F’ismi se tintrabat li tag˙ti kas talbΩonnijiet u x-xewqat tieg˙u. Int di©a’ bdejt tinduna li hu g˙andu elf bΩonn: dar, ˙wejje©, serenita’, fer˙, tenerezza, affezzjoni, support, bΩonn ta’ mistrie˙ u da˙k, djalogu, kuntatti Neville, dik il-mara li se tkun hemm ˙dejk, emozzjonata u liebsa ta’ mal-familja u l-˙bieb, sodisfazzjon fix-xog˙ol u ta’ tant affarijiet o˙ra. g˙arusa, hija binti. Kont jien li Tinsiex li fuq kollox g˙andu ˙laqtha. Jien ˙abbejtha minn dejjem, bΩonn tieg˙i, u ta’ dak kollu li jg˙inu ferm qabel ma bdejt t˙obbha int. jersaq aktar lejja: il-paçi tal-qalb, isÓabbejtha b’im˙abba ferm akbar safa, it-talb u l-fiduçja fija, il-˙ajja minn tieg˙ek. G˙aliha tajt ˙ajti. tieg˙i. Huwa jien il-bidu, ir-ra©uni u lKemm g˙andi ˙olm sabi˙ g˙aliha. iskop tal-˙ajja tieg˙u u tieg˙ek! Issa qed nafdaha f’idejk. Jien se Óa nag˙mlu mela patt bejnietna. nag˙tihielek minn idejja u issa int se Neville, ejja n˙obbu lil Sharon a˙na ttkun responsabbli g˙aliha. tnejn li a˙na flimkien. Jien in˙obbha Meta ltqajt mag˙ha, int rajtha minn dejjem. Int bdejt t˙obbha ftit sabi˙a u ˙adt grazzja mag˙ha. Ftakar li kienu jdejja stess li ffurmaw snin ilu. Kont jien li po©©ejt f’qalbek dik l-im˙abba li int g˙andek lejha. is-sbu˙ija tag˙ha; kienet qalbi li Xtaqt li nafdaha lil xi ˙add li setàje˙odli ˙siebha sew. U dan ix-xi ˙add huwa int!! G˙alhekk meta int fuq l-altar se tlissen il-kliem “inwieg˙ed li nkun fidil lejk u li n˙obbok u nirrispettak tul ˙ajti
taslilhom ittra novembru 2002 RM2000
13
x’imkien f’din il-kaxxa kien hemm persuna... kollha,” propjament tkun qed tg˙idli li int kuntent tilqag˙ha g˙andek u li tie˙u ˙siebha. Minn dak il-˙in inkunu t-tnejn li n˙obbuha. Anzi jien se nag˙tik ilqawwa biex tibda t˙obbha – mhux biss b’im˙abba ta’ bniedem (li, hi sabi˙a imma fqira wisq). Se nag˙tik forza ©dida ta’ kif t˙obb – l-istess im˙abba tieg˙i. U mieg˙ek, Sharon, se nag˙mel listess ˙a©a. Dan huwa r-rigal tieg˙i tat-tie©! TibΩg˙ux – qatt ma jien se n˙allikom we˙idkom. Jien inkun mag˙kom dejjem u nag˙mel minnkom strument ta’ l-im˙abba u ttenerezza tieg˙i. Jien se nkompli n˙obbkom permezz ta’ xulxin. Minnkom se nag˙mel rigal g˙aΩiΩ g˙al xulxin. U kieku tafu kemm jien fer˙an li nafdakom f’idejn xulxin g˙al ˙ajjitkom kollha. Iva, nemmen u rrid nemmen, li miniex nag˙mel Ωball meta qed nafdakom daqshekk. In˙obbkom wisq u nemmen fikom wisq. Óa©a wa˙da nitlobkom. Ûommuni mag˙kom u ˙dejkom biex meta t-triq titqal inkun nista’ ng˙inkom u nag˙mel tajjeb jien g˙ad-djufijiet tag˙kom. Hekk tkunu qed tibnu fuq il-blat fejn l-ebda tempesta tal-˙ajja ma tista’ tkissirkom.. Jekk intom tin˙abbu 14
b’dan il-mod, issiru forza u dawl g˙al ta’ madwarkom. Illum ftit huma dawk li jemmnu fl-im˙abba vera. Qisu kul˙add qata’ qalbu minn dik l-im˙abba li tibqa’ g˙al dejjem u li tag˙ti ˙ajjitha g˙al dak li t˙obb. Kemm nitnikket meta nara l-programmi tag˙kom fuq ittelevixin jew nifta˙ ir-radjijiet tag˙kom. X’pessimiΩmu waqa’ fuq in-nies li ˙laqt jien. Kul˙add lest li
Min jaf kemm tisimg˙u botti ming˙and s˙abkom li se ‘titg˙allqu’, tag˙mlu ‘maΩΩra m’g˙onqkom’. jemmen aktar fid-divorzju u fil˙ajja bla rbit, milli fil-qawwa u lfer˙ li ©©ib im˙abba dejjiema. Qisha l-im˙abba saret biss lemozzjoni tal-mument, jew ftit sodisfazzjon ir˙is. Min jaf kemm tisimg˙u botti ming˙and s˙abkom li se ‘titg˙allqu’, tag˙mlu ‘maΩΩra m’g˙onqkom’. B’˙afna çajt u kliem Ωejjed juru kemm tilfu l-fiduçja fl-im˙abba. Ûommu sodi. Ifhmu u ag˙dru lil kul˙add. Ta˙t kull çajta Ωgur hemm esperjenza ta’ tbatija. Imma forsi mhux veru li biex t˙obb trid tbati? U min ma jridx ibati jista’ j˙obb? U
min mhux lest i˙obb ma jkunx qed i©ib fuqu l-akbar tbatija: li jg˙ix ˙ajja bla sens? Kemm g˙andna bΩonn koppji b˙alkom li mhux biss jemmnu flim˙abba imma lesti j˙allsu l-prezz kollu. Kemm se jqumilkom it-tie©? Sitta jew sebat elef lira? Allura jekk biex tag˙mlu tie© sabi˙ lesti t˙allsu daqshekk, biex tag˙mlu Ωwie© u ˙ajja sbie˙ m’intomx lesti t˙allsu lprezz kollu? TibΩg˙ux mill-prezz. Óarsu lejn il-fer˙ li ©©ib mag˙ha lim˙abba vera. U mberkin intom jekk tag˙mlu hekk… issiru sinjal ta’ tama g˙allo˙rajn g˙ax fikom jaraw li tassew, anke llum, l-im˙abba vera g˙adha teΩisti. G˙alhekk l-“iva” li se tg˙idu issa mhux se tg˙iduha biss lil xulxin, iΩda se tg˙iduha lili wkoll. Hija ‘iva’ li se tg˙idu f’isimkom u f’ismi. Min jaf fejn se twassalna lilna t-tlieta flimkien din l-“iva” ta’ nhar is-Sibt li ©ej! Óa©a wa˙da g˙andkom tibqg˙u Ωguri minnha: Jien mag˙kom dejjem! TibΩg˙ux. U, bil-˙aqq, dakinhar tat-tie©, ˙allu grokk x’imkien imwarrab. Min jaf, forsi ng˙addi sarriçeviment jien ukoll! Tag˙kom Wie˙ed li j˙obbkom b’Im˙abba tal-©enn H novembru 2002 RM2000
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©©
Reklam DJARJU HABIB
novembru 2002 RM2000
15
Ma kellix kura©©...
Iç-çavetta Jerry wie˙ed minn dawk li jag˙mlulek demmek ilma! Dejjem burdata tajba, dejjem poΩittiv, dejjem g˙andu xi ˙a©a sabi˙a x’jirrakkonta. Jekk tistaqsih kif inhu, jg˙idlek: “Kieku kont a˙jar milli jien, kont inkun tewmi!” Kien manager f’restorant. Imma dejjem ˙adem ma’ l-istess grupp ta’ waiters. Kienu jsegwuh kull fejn kien imur ja˙dem. Kienu j˙obbuh wisq u ji©©ennu warajh min˙abba l-attitudni poΩittiva li kellu. BiΩΩejjed jara lil xi ˙add b’daqsxejn ta’ geddum li ma kienx idur mieg˙u u f’qasir Ωmien jispiççaw jid˙ku t-tnejn flimkien. Ìurnata fost l-o˙rajn ma ssaportejtx aktar u mort fuq Jerry. “Jer,” g˙edtlu, “imma dan ma jistax ikun. Kif jirnexxilek tkun dejjem poΩittiv. Possibbli qatt ma taqa’ ‘down’? Kif tag˙mel?” Ma tantx dam ja˙sibha. B’nofs tbissima qalli: “Kull filg˙odu malli nqum ng˙id lili nnifsi: “Jerry, quddiemek g˙andek g˙aΩla: jew tkun b’burdata tajba jew b’burdata ˙aΩina. Ag˙Ωel int!’ Jien nag˙Ωel li nkun burdata tajba. Meta ti©ri xi ˙a©a ˙aΩina nista’ jew nibqa’ vittma tag˙ha inkella nitg˙allem minnha. Jien nag˙Ωel li nitg˙allem. Meta xi ˙add igerger, jien nista’ nag˙Ωel li nkompli 16
mieg˙u, inkella li ng˙inu jara xi ˙a©a poΩittiva f’dik is-sitwazzjoni. Jien nag˙Ωel li nsib dik ix-xi ˙a©a poΩitiva.” “Façli tg˙idha!”, we©ibt jien. “Imma l˙ajja mhix hekk!” “Iva, hekk”, qalli. “Il-˙ajja hija g˙aΩla! Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar kollox jiddependi x’se tag˙mel int b’dak li jkun ©ralek. Int tag˙Ωel kif se jeffettwawk dawk ta’ madwarek. Int tag˙Ωel kif i©©ib ru˙ek waqt il-maltemp. Ma tistax twaqqaf ix-xita milli tinΩel… imma tista’ tifta˙ l-umbrella jew iΩΩommha mag˙luqa! Dik g˙aΩla tieg˙ek!” Bqajt na˙seb fuq dan il-kliem g˙al ˙afna Ωmien. Il-˙ajja firditna u jien fta˙t business g˙alija. Jerry baqa’ fil-business tarrestorants. Darba smajt li Jerry ©ratlu diΩgrazzja kbira. Kien ˙alla l-bieb ta’ wara ta’ l-istabbiliment tieg˙u miftu˙ u da˙lu fuqu xi r©iel armati. Ag˙mlulu hold-up. Bl-eçitament, waqt li kien qed jipprova jift˙ilhom is-safe, ag˙mel moviment ˙aΩin, dawk ippanikkjaw u sparaw. Kien ixxurtjat li sabuh malajr u
©rew bih lejn l-isptar. Damu tmintax-il sieg˙a joperawh. Imma ˙elisha. Óare© mill-isptar bosta ©img˙at wara f’sa˙˙tu imma b’biççiet tal-bullets li baqg˙u f’©ismu. Xi sitt xhur wara dan l-inçident iltqajt ma’ Jerry. Meta staqsejtu kif i˙ossu qalli: “Kieku kont a˙jar milli jien, kont na˙seb li jien tewmi! Trid tara fejn laqtuni bilbullets?” Ma kellix kura©© nara l-©er˙iet tieg˙u, imma xorta staqsejtu x’g˙adda minn mo˙˙u waqt li da˙lu fuqu l-˙allelin. “L-ewwel ˙a©a li ˙sibt,” qalli, “kienet li kien imissni nsakkar il-bieb ta’ wara sewwa. Imbag˙ad, meta sibt ru˙i fl-art bid-dmija ˙ier©a mill-feriti, ftakart li kelli g˙aΩla x’nag˙mel: stajt nag˙Ωel li ng˙ix u stajt nag˙Ωel li mmut. G˙aΩilt li ng˙ix!” “Imma possibbli ma bΩajtx? Ma ntliftx?” “L-infermieri kienu tassew eççellent mieg˙I,” kompla Jerry. “Bdew jg˙iduli l˙in kollu li kollox kien OK, biex ma ninkwetax g˙ax kollox kien se jispiçça novembru 2002 RM2000
...kul˙add infaqa’ jid˙ak
f’idejk b’wiçç il-©id. Imma malli wasalt l-emer©enza il-˙arsa tattobba beΩΩg˙etni wisq. F’g˙ajnejhom stajt naqra mo˙˙hom: dan spiçça… mhux g˙al mag˙na! Dak il-˙in intba˙t li kelli nag˙mel xi ˙a©a malajr. “U x’g˙amilt” staqsejtu b’˙afna kurΩita’. “Heq… Kien hemm dik it-tabiba, qisha ©olf hemm ˙dejja, tibbumbardjani bil-mistoqsijiet. Riedet tkun taf inhix aller©iku g˙al xi ˙a©a, jekk hemmx xi ˙a©a li tag˙milli d-deni. ‘Iva!’, we©ibtha. U t-tobba kollha waqfu minn xog˙olhom biex jisimg˙u x’se nwie©eb. U bil-ftit sa˙˙a li kien baqag˙li, werΩaqt kemm fla˙t: ‘Aller©iku g˙all-bullets!” Kul˙add infaqa’ jid˙ak, filwaqt li komplejt malajr: ‘Jien g˙aΩilt li ng˙ix. Isa, novembru 2002 RM2000
Ma kellix kura©© nara l-©er˙iet tieg˙u, imma xorta staqsejtu x’g˙adda minn mo˙˙u waqt li da˙lu fuqu l-˙allelin.
˙affu - operawni daqs li kieku se ng˙ix u mhux qisni di©a’ mejjet!’” Jerry g˙ex bil-˙ila tat-tobba li operawh, imma fuq kollox bl-attitudni straordinarja tieg˙u. Kemm hu veru: fla˙˙ar mill-a˙˙ar kollox jiddependi millg˙aΩla li tkun g˙amilt. Veru li trid tkun fer˙an? Veru li trid il-paçi f’˙ajtek? Veru li trid tg˙ix u mhux teΩisti biss? Ftakar biss f’dil-˙a©a: L-g˙aΩla f’idejk! H 17
x’imkien f’din il-kaxxa kien hemm persuna...
Dik mhix hotba… Tifla ma˙mu©a u ˙afja kienet qieg˙da f’rokna tal-pjazza t˙ares lejn kull min kien g˙addej. Ma kienet tipprova tkellem lil ˙add. Kont ninnotaha ©urnata wara ©urnata, fl-istess rokna, meta kont ng˙addi mag˙a©©el minn hemm fi triqti lejn ix-xog˙ol. G˙addew bosta jiem u g˙alkemm kont nara t-tifla dejjem hemm, ftit kont nag˙tiha ˙sieb. Kelli wisq fuqiex ninkwieta u nit˙asseb: problemi taxxog˙ol, problemi tad-dar… Imma jum fost o˙rajn qisni ntba˙t li g˙ajnejha kellhom dieqa kbira ˙afna iktar minn qabel. Din id-darba ma stajtx nibqa’ g˙addej na˙seb biss f’dak li kelli nag˙mel, fil-pro©etti tieg˙i, fix-xog˙ol u l˙ajja tieg˙i. Ersaqt lejn iç-çkejkna. Kienet stramba li tifla çkejkna tkun wa˙edha f’pjazza b˙al dik. Hekk kif bdejt riesaq viçin tag˙ha stajt nara li kellha ˙otba kbira. Ósibt, “B’hekk mela ˙add ma jag˙ti kasha”. It-tifla ratni riesaq lejha. Baxxiet rasha biex tiskansa lill-g˙ajnejja. Issa stajt nara daharha ˙afna iktar. Kienet ˙otba kerha li t˙assrilha suritha kollha. Tbissimtilha biex nuriha li jien kien qed jimpuratni minnha, li kont ˙dejha biex ng˙inha, biex inkellimha. Po©©ejt 18
ma’ ©enbha u meta g˙edtilha “Hello”, ittifla nstamtet u wara li flietni sew qaltli ttemtem u min ta˙t l-ilsien: “Hello!” Bilmod il-mod qisha aççettatni sa ma wie©bet g˙at-tbissima tieg˙i bi tbissima o˙ra. Bqajna nitkellmu sa tard fl-g˙axija. Fil-pjazza ma baqa’ jidher ˙add. Kul˙add kien refa’ mix-xog˙ol, kul˙add kien telaq, bqajna wa˙edna. G˙amilt il-kura©© u staqsejtha g˙aliex kienet daqshekk qalbha sewda. It-tifla ˙arset lejja u qaltli, “G˙ax jien differenti ˙afna”. Bla ma ridt iΩda spontanjament we©ibtha, “Veru, int differenti ˙afna”. Ittifla dehret iktar imdejqa u qaltli “Naf”. IΩda fl-a˙˙ar g˙edtilha dak li ˙assejt, “G˙aΩiΩa çkejkna, int differenti g˙ax tfakkarni f’xi an©lu ˙elu u innoçenti”. “Veru?” qaltli waqt li ˙arset lejja, tbissmitli u qamet fuq ri©lejha. “Iva, qisek an©lu kustodju Ωg˙ir mibg˙ut mis-sema biex t˙ares lil dawk kollha li jg˙addu minn hawn”. Xenglet rasha biex turini li kont qtajt. Imbag˙ad fet˙et ©win˙ajha u qaltli, “Jiena l-an©lu kustodju tieg˙ek”. Ma kellix forza nifta˙ fommi. Din kienet ˙olma, kont qed nimma©ina, iΩda hi kompliet tg˙idli, “U meta int waqaft ta˙seb fik innifsek u bdejt ta˙seb f’xi ˙add ie˙or, jien kont wettaqt il-missjoni tieg˙i”.
Qomt bil-wieqfa u g˙edtilha, “Titlaqx. G˙idli, g˙aliex ˙add ˙liefi ma waqaf biex jg˙in an©lu?” “Int biss tista’ tarani!” kienu l-a˙˙ar kelmiet tag˙ha…u ma rajthiex iΩjed! Óajti nbidlet mil-lejl g˙an-nhar. Ma bqajtx na˙seb biss fija nnifsi. Meta ta˙seb li int kollox g˙alik innifsek, ftakar li l-an©lu kustodju qed ˙dejk, jistennik sa ma tkun tista’ tag˙rfu u tarah! A˙na lkoll bΩonn xulxin. Madwarna mhux bnedmin g˙andna, imma an©li. Jekk titg˙allem t˙ares sew tara li l-˙otba ta’ l-o˙rajn mhix difett, imma sempliçiment par ©wiena˙ t’an©lu li g˙adhom ma nfet˙ux. H
novembru 2002 RM2000
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©©
CLAMUS ADVERT
REKLAM DI-VE .COM
novembru 2002 RM2000
19
MRS MICHEANISH CATANZARO
Anki jien li na˙dem fra˙t...
Nota ta’ l-Editur:Wara l-artiklu li deher fil-˙ar©a ta’ Marzu dwar l-ommijiet li jag˙Ωlu li jibqg˙u d-dar jie˙du ˙sieb uliedhom flok ma jmorru ja˙dmu barra mid-dar, irçevejna din ir-reazzjoni minn qarrejja o˙ra.
L-Aqwa Karriera Huwa xieraq li napprezzaw kemm ommijiet li jo˙ro©u ja˙dmu jag˙mlu dan ming˙ajr ma jittraskuraw id-doveri lejn uliedhom u lejn il-familji tag˙hom. L-istess b˙al ma jag˙mlu ˙afna missirijiet li jmorru ja˙dmu huma wkoll. Kif tg˙id tajjeb din ilkittieba: mhux kull omm li to˙ro© ta˙dem bil-fors tkun qed tag˙mel ˙sara lil uliedha, daqskemm mhux kull omm li tibqa’ d-dar bil-fors li tkun qed tie˙u ˙sieb il-familja tag˙ha kif jixraq. F’din il-˙a©a wie˙ed ma jistax ji©©eneralizza u jikkundanna lil kul˙add f’daqqa. Kull omm g˙andna tiddeçiedi to˙ro©x ta˙dem jew le skond iç-çirkustanzi, il-karattru u l-istat tag˙ha personali u talfamija tag˙ha. Kemm min jo˙ro© ja˙dem kif ukoll min jibqa’ d-dar, it-tnejn ikunu qed jag˙mlu sagrifiççji kbar g˙al uliedhom. Limportanti hu li t-tnejn ifittxu l-ewwel u qabel kollox il-veru ©id ta’ wliedhom u rrisponsabbiltajiet tag˙hom lejn il-familja li lMulej afdalhom f’idejhom. Jalla l-ommijiet kollha jag˙rfu jag˙Ωlu listil ta’ ˙ajja li jg˙inhom ikunu ommijiet tassew fer˙anin, dedikati u qrib ta’ wliedhom b’˙afna m˙abba. Sew jekk ta˙dem sew jekk ma ta˙dimx barra middar, li tkun omm xorta wa˙da tibqa’ tassew 20
‘karriera’ li tisboq kull karriera o˙ra li ssir g˙al xi ra©uni o˙ra li mhix l-IMÓABBA! “Mhux veru li meta mara ssir omm u tag˙Ωel li titlaq mix-xog˙ol biex trabbi t-tfal tag˙ha tkun se ssir qisha qroqqa d-dar, se te˙xien.” Hekk beda l-artiklu ta’ “L-Aqwa Karriera” fir-rivista ta’ Marzu fuq Regina et Mater. Hekk kif appena bdejt naqra˙ qbilt mija fil-mija mas-sinjura g˙alkemm jien na˙dem mhux b˙alha. IΩda malli komplejt naqra ndunajt li l-artiklu qisu ˙adha qatta’ bla ˙abel man-nisa li ja˙dmu u tefa’ dell ikrah fuq il-ma©©oranza tag˙hom billi ntuΩat iktar minn darba il-kelma ‘bosta’. Anki jien li na˙dem fra˙t meta ibni g˙ajjatli ‘Ma’ g˙all-ewwel darba, meta telaq jimxi u g˙amel ˙afna affarijiet o˙ra. Mhu veru xejn li meta omm ta˙dem titlef ˙afna minn dawn l-affarijiet sbie˙. Mhux kul˙add sema’ b’dak li jg˙idulu: ‘quality time’. Dan ifisser li l-kwalitàta’ ˙in li tqatta’ ma’ l-ulied jg˙odd ˙afna aktar mill-kwantitàta’ ˙in. Jien tlaqt na˙dem meta ibni kellu xahrajn. Issa g˙andu tliet snin u g˙allgrazzja t’Alla jaf li jien, ommu, dejjem sabni hemm, dejjem lg˙abt mieg˙u, dejjem g˙allimtu u g˙amilt – b˙al ˙afna ommijiet b˙ali li ja˙dmu – dak kollu li tag˙mel kull
omm li taf t˙obb lil uliedha! Ma kellix bΩonn inkun id-dar full time biex tajtu u nibqa’ nag˙tih il-kwalita’, mhux il-kwantita’, ta’ ˙in li g˙andu bΩonn. M’hemmx bΩonn tkun ta˙dem biex it-tfal titmag˙hom pizez u ˙elu. Sfortunatament hawn ommijiet li qeg˙din id-dar biss u jag˙mlu dawn laffarijiet. Filwaqt li hawn ommijiet li ja˙dmu b˙ali u li reddg˙u ’l uliedhom g˙al ˙afna xhur – b’sagrifiççji kbar u ma tawhomx x’jieklu imbarazz simili. Hawn ˙afna jqattg˙u nofs ta’ nhari jaraw it-telenovelas u addio ikel u affarijiet o˙ra. Ovvjament miniex ni©©eneralizza u lanqas ni©©udika g˙ax ˙add ma jkun jaf irra©unijiet g˙alfejn çertu ommijiet ja©ixxu b’dan il-mod! Sfortunatament naf b’nisa li ma ja˙dmux u jqattg˙u ©ranet s˙a˙ ittombla u l-coffee mornings u t-tfal xorta ting˙atalhom iç-çavetta. Mhux l-ommijiet kollha li qeg˙din id-dar huma ‘perfetti’! Xi ng˙idu mbag˙ad g˙all-fraΩi li tisma’ xi ommijiet jg˙idu: ‘no˙ro© na˙dem g˙attfal…’ Dik il-fraΩi anki jien ng˙idha g˙ax fuq kollox g˙al min na˙dmu? Mela ma jaslux ilkontijiet, mela ma tridx tlibbishom lit-tfal u fuq kollox titmag˙hom u xi ng˙idu g˙allmard! Illum m’hemmx bΩonn ikunu fi skola privata t-tfal biex ikollok ˙afna spejjeΩ. Illum novembru 2002 RM2000
...daqs kemm hawn ommijiet jew g˙ada se jkollhom bΩonn ta’ xi ftit privat. Allura x’tag˙mel, ma tibg˙athomx…? U jekk ikunu jixtiequ jitg˙allmu xi strument jew xi sport ma tibg˙athomx l-anqas? Imma l-aktar ˙a©a li skantatni kienet meta qrajt dwar id-droga – qishom it-tfal ta’ l-ommijiet li ja˙dmu biss huma fir-riskju li jaqbdu d-droga! Kull persuna hi f’dan irriskju. Daqs kemm hawn ommijiet li ma ja˙dmux u li rabbew it-tfal f’tant g˙ozza u xorta waqg˙ulhom fid-droga! Safejn naf jien l-ebda omm ma tixtieq tara ’l uliedha f’dak l-istat! Jien naf s˙abi li kellhom ommijiet ja˙dmu meta kienu Ωg˙ar u la ˙adu droga u l-anqas spiççaw ˙aΩin. Rigward it-tfal ta’ nisa li ja˙dmu li jintefg˙u fuq l-internet jaraw il-pornografija nixtieq inwie©eb li b’daqsxejn çenteΩmi t-tfal kollha jistg˙u jmorru f’internet cafe’ u jid˙lu f’xiex iridu – jew imorru g˙and xi ˙bieb u jaraw li jridu wkoll – l-aktar issa bis-satelliti! It-tfal, sfortunatament, avolja trabbihom f’tant g˙oΩΩa jistg˙u jiddelluduk! Ing˙ad li ‘bosta’ ommijiet jg˙idu li tant ji©u g˙ajjenin mix-xog˙ol li t-tfal jarawhom Ωejda! L-omm li ta˙dem tg˙id x’©enn ikollha biex tara lil uliedha wara x-xog˙ol, ˙alli t˙addanhom mag˙ha u tifra˙ bihom. Omm li tibqa’ d-dar qatt ma tg˙ejja wara ©urnata ta˙dem id-dar u t˙ossha li t-tfal jg˙ejjuha! Jien na˙dem fi skola u sfortunatament ˙afna tfal ji©u bla lunch u ommijiethom qeg˙din id-dar filwaqt li ˙afna tfal li ommhom ta˙dem i©ibu lunch first novembru 2002 RM2000
class . Ner©a’ ng˙id li ma nixtiqx ni©©eneralizza! Naf li l-Mulej g˙aΩilna b˙ala ommijiet u ta’ dan nirringrazzjawh. Lili bag˙atli tarbija o˙ra u xorta bqajt na˙dem u nie˙u ˙sieb itteΩori tieg˙i. IΩda Alla, b˙al ommijiet o˙ra, g˙aΩilni g˙al missjoni o˙ra barra dik ta’ omm. Kieku l-ommijiet li ja˙dmu jieqfu minn çertu missjonijiet barra dik ta’ omm, la jkun hawn midwives , la g˙alliema, la nurses u impiegi o˙ra li huma ommijiet li ja˙dmu fihom. Jien omm li naf in˙obb lil uliedi u li kapaçi nag˙mel xog˙ol ie˙or barra dak ta’ omm. B˙al kull omm o˙ra, sew jekk ta˙dem sew jekk ma ta˙dimx, qatt ma rrid li b’ta˙bita malbieb niskopri li uliedi jie˙du d-droga. Imma jibqa’ l-fatt m’hemmx bΩonn tkun ta˙dem biex uliedek jaqg˙u
f’xi vizzju… alla˙ares qatt! L-g˙aΩla g˙amiltha – u b’unur – nibqa’ na˙dem u ng˙in nies o˙ra filwaqt li nibqa’ ng˙oΩΩ ’l uliedi u nibqa’ nag˙tihom quality time b’im˙abba kbira. J’Alla l-Mulej ibierek lill-ommijiet kollha sew dawk li ja˙dmu kif ukoll dawk li ma ja˙dmux, u fuq kollox jg˙inhom ˙alli ma jittraskurawx lil uliedhom. H
21
x’imkien f’din il-kaxxa kien hemm persuna...
naqraha sa mill-bidu tag˙ha!) G˙aΩiΩ Fr Paul Nissu©©erixxi li forsi ji©u In˙ossni qed nikber fl-età. Xi ppubblikati xi ittri ta’ qarrejja, li drabi (jew spiss) in˙ossni li llum b˙ali qabΩu l-˙amsin sena, nixtieq no˙ro© dak li g˙allmuni b’esperjenzi sbie˙ jew koroh ta’ jew tg˙allimt. Óbieb m’g˙andix. meta kienu Ωg˙aΩag˙. Hekk Naqdi l-familja b’Ωew©t itfal li naraw li Ω-Ωg˙aΩag˙ kienu dejjem g˙adhom id-dar. Ωg˙aΩag˙. Li nbidel kien il-mod Illum iddeçidejt li nikteb din ltat-trobbija! H ispeçi ta’ poeΩija, li ktibt spontanjament wara li xi ˙add qalli li kien hemm familja li Intom Ìenituri wkoll addottat mhux tifla imma Inti li kont b˙ali tilg˙ab bil-pupa tnejn. Tant ˙assejtni xejn U tie˙u ˙siebha… u ara min jersaq lejha! ˙dejhom… In˙oss li Titbissem, waqt li tintilef fil-˙olm, dawn in-nies ta’ min G˙ax, pupa, issa inti mara b˙ali. jirringrazzjahom. Veru kas li meta tag˙ti lKemm int brava! Iva dawn uliedek im˙abba tieg˙ek u G˙ax ©enitur hu min irabbi, mhux biss iwelled… kull m’g˙andek inkluΩ Min iwassal lit-tifla tilg˙ab bil-pupa lilek innifsek – B˙ali u b˙alek! tassew li tirçievi. Imma issa x’se ji©ri? Dawn nist˙ajjilhom kuntenti Tajtu lill-pajjiΩ mara u anke ra©el. aktar minn familja hekk Bravi… Intom ˙abbejtu aktar minni Ridtu timlew darkom bil-©eneroΩità. imsej˙a ‘naturali’. G˙andi kull rispett lejhom, g˙ax G˙alhekk jist˙oqqlok min jg˙idlek ‘Ma!’ jien, kieku m’g˙andix lil Intom kburin li l-g˙an il˙aqtuh. uliedi, ma nafx jekk kontx Il-maternità urejtha bil-fatti inkun kapaçi nag˙mel dan Jist˙oqqilkom im˙abba… kollu. In˙alli f’idejk tara Intom ©enituri wkoll! jekk dawn iΩ-Ωew© versi humiex tajbin g˙ar-rivista In˙obb nitg˙allem (li jien bl-unur ng˙id li kont
22
novembru 2002 RM2000
...Tliet xhur wara er©ajt kont fil-villa©©
Formola Abbonament + Numri tat-telephone (cf issue:Awisssu/Settembru)
novembru 2002 RM2000
23
x’imkien f’din il-kaxxa kien hemm persuna...
RIZULTATI OTTUBRU
GHAT- TISLIBA
TA’
Mindudin: 1. Maltin; 4. Kristu; 7. Zoe; 8. Romblu; 9. Lumata; 10. Dija; 12. Alba; 14. Ara; 15. Ian; 16 u 18 Golgol; 20. Unit; 21. Óelu; 14. Denfil; 25. Rigali; 26. UΩa; 27. No˙lom; 28. Rosina.
Il-˙bieb mhux dejjem jistg˙u jerfg˙uk, imma, ˙bieb tajba dejjem isibu mod kif jg˙inukx ma tinΩilx aktar ‘l isfel!
Weqfin: 1. Marida; 2. Lumija; 3. NΩul; 4. Kelb; 5. Sqalli; 6. Uragan; 11. Irion; 13. Bagol; 16. Ìurdien; 17. Nibnieh; 18. Ìelati; 19. Lumina; 22. Llum; 23. Ûrar
RIKLAM: QUDDIESA SARRIA
24
novembru 2002 RM2000
novembru 2002 RM2000
25
Marija g˙arfet issib twe©iba...
Im˙abba lesta Maria kienet tfajla ta’ 25 sena. Tfajla ©entili, intelli©enti, ©eneruΩa u ta’ tjubija bla qies. Studjat il-Junior College, imbag˙ad iggradwat b˙ala social worker mill-universita’. Kienet bdiet ta˙dem ma’ l-a©enzija APPOÌÌ u, b˙al kull tfajla o˙ra, kienet to˙lom bil-jum meta tiltaqa’ ma’ dak ix-xi ˙add li tista’ tibni ˙ajjitha mieg˙u fl-im˙abba. Kien f’Ottubru tas-sena l-o˙ra li tKienet t˙oss il-cancer jikber fiha tobba skoprew li kellha cancer. Kienet ©urnata wara ©urnata. Imma fl-istess intelli©enti biΩΩejjed biex tinduna ˙in kienet t˙oss li Marija kienet qed x’g˙andha. Imma ddeçidiet li ti©©ieled tikber ukoll ©urnata wara ©urnata. Ilil-marda u li tg˙ix kull ©urnata bilmarda g˙enitha tiskopri dak li kienet qawwa kollha tag˙ha. Fl-istess ˙in ilha tfittex tul Ωg˙oΩitha kollha: lilha kienet tfajla nfisha u s-sbu˙ija normali. Mo˙˙ha tremenda li kienet Irrid in˙obb illum b’dak miΩrug˙a f’qalbha. ma setax jifhem: li jien u b’dak li g˙andi. Skopriet kemm g˙aliex ˙ajti se tispiçça qabel ilIrrid nikber illum b’dak kienet sabi˙a minn waqt? X’se jsir ©ewwa u mhux li jien u b’dak li g˙andi biss minn barra. mill-˙olm tieg˙i ta’ m˙abba? Skopriet kemm X’jag˙mel sens veru mill-˙ajja? Fejn hu kellha x’tag˙ti. Skopriet kemm xtaqet Alla f’dan kollu? Kif nista’ nibqa’ t˙obb u tg˙in. Skopriet kemm kienet nemmen? kapaçi tifhem u tag˙der lil ˙addie˙or. Kien fit-taqtig˙a ma’ dawn ilSkopriet li fil-qig˙ nett ta’ ru˙ha kien mistoqsijiet tal-biΩa’ li Marija g˙arfet hemm IMÓABBA LI RIEDET TISPLODI! issib twe©iba li mo˙˙ha ma setax Qed in©ibu hawn xi kitbiet tag˙ha ja˙kem: irrid in˙obb illum b’dak li jien u ftit qabel ma mietet – fis-17 ta’ Lulju b’dak li g˙andi. Irrid nikber illum b’dak 2002: ittra li kitbet lil zijuha saçerdot li li jien u b’dak li g˙andi. jinsab fil-missjoni u talbiet tag˙ha. 26
Din il-kitba dda˙˙alna fir-ru˙ u lqalb ta’ tfajla ftit qabel ma marret tiltaqa’ mal-Mulej li ˙abbha u ˙alaqha biex t˙obb. Aqraha b’˙afna rispett u m˙abba int ukoll u ˙alli l-ispirtu ta’ din it-tfajla jmisslek qalbek biex int ukoll, li g˙adek qed tg˙ix, tag˙raf t˙alli lim˙abba li hemm fik tisplodi madwarek biex tferra˙ u thenni u tg˙ajjex lil ta’ madwarek. H
NOTA: Inroddu ˙ajr lill-©enituri u l-familja ta’ Maria li aççettaw li dawn l-ittri jkunu ppubblikati. Ix-xewqa tag˙hom hija li din l-esperjenza u din it-tbatija kollha ta’ binthom u tag˙hom isservi biex ˙afna o˙rajn, speçjalment Ωg˙aΩag˙, jemmnu aktar fil-˙ajja u fl-im˙abba u ma ja˙lu anqas qatra mir-rigal tal-˙ajja li nag˙talhom. novembru 2002 RM2000
...in˙ossni kbirt iktar
tisplodi!d
d
imbag˙ad u nibqa’ mbell˙a! Daqs li kieku ˙ier©a ener©ija minni biex ng˙ix ta’ Ittra ming˙and Maria persuna aktar ‘rich at heart’ u l-uniku g˙all-zijuha ˙a©a li jonqosha ti©ri issa hi li nfiq millmarda! meta mort l-Amerika jew sifirt xi post U hawnhekk veru in˙oss li Alla qed wa˙di, meta ©ibt l-og˙la marka fidjilg˙ab log˙ba mieg˙i! Nemmen dejjem li dissertation , u ˙afna drabi o˙ra! Issa b’xi mod g˙adu mieg˙i u jkun jag˙mel g˙addejja minn bidla kbira ukoll. Fejn ˙afna ˙wejje© kbar ukoll forsi. Imma jien Alla in˙oss li dejjem tani kull ma ridt in˙ossu kollox bil-maqlub - dax-xahar li f’˙ajti (bil-fidi tieg˙i), issa in˙ossu qed g˙adda ma waqfux jinqalg˙u jag˙mel kollox bil-maqlub… Donnu diffikultajiet. In˙oss xi kultant li qed b˙alissa ma jridx jismag˙ni b˙al qabel, nitolbu fil-vojt. Id-dar kwaΩi iffissajna allavolja ˙assejtu li dejjem kien mieg˙i fuq il-˙inijiet tat-talb flimkien. Nitolbu f’din l-esperjenza, s’issa. Somehow ma flimkien anki spontanjament. U çerta li jridx jismag˙ni b˙alissa meta ng˙idlu hawn ˙afna nies o˙ra jitolbu g˙alija ‘f’idejk’ (almenu kif qed in˙oss jien!). b’fidi kbira ukoll. Xi kultant nibda Uncle, qed ng˙idlek dawn l-affarijiet na˙seb li bit-talb tag˙na qed ninda˙lulu kollha… illum inzertajt f’dil-burdata! fil-pjan tieg˙u lil Alla - forsi ma jridx dak Na˙seb li inti g˙ext biΩΩejjed esperjenzi li rridu a˙na - g˙alkemm jien s’issa xejn f’˙ajtek biex tifhem x’qed ng˙id, u meta ma n˙ossx hekk! jkollok çans g˙idli x’ta˙seb fuq li qed Insomma lil Alla ma nistax nifhmu ng˙id. Int kif t˙ares lejh lil Alla kieku b˙alissa! Il-viΩjoni tieg˙i tibqa’ dejjem f’sitwazzjoni hekk? wa˙da poΩittiva fejn mill-ikrah dejjem se Somehow , permezz ta’ din lto˙ro© xi ˙a©a ˙afna isba˙!! (Almenu esperjenza in˙ossni kbirt iktar u ma f’˙ajti dejjem hekk ©ara s’issa!) Nispera li niqafx nara kemm skoprejt affarijiet sbie˙ ma ˙adtlekx mo˙˙ok - f’daΩ-Ωmien kelli ©o fija u madwari u affarijiet li qabel kont niktiblek! nitlob ‘l Alla biex jirnexxili nag˙milhom, Kompli itlob g˙alina u emmen li lissa ©raw permezz ta’ din il-marda. Meta affarijiet se jispiççaw b’wiçç il-©id. noqg˙od in˙ares lura nirrealizza Thanks. - Maria
Hello Uncle! Kif a˙na? Kemm ili ma nkellmek! Illum id-19 ta’ Marzu. Holiday hawn… Insomma b˙alissa jien holiday kuljum. Eh kieku tajjeb kieku kienu holidays flok l-iskop g˙aliex qieg˙da d-dar! Imma insomma issa nirrakkontalek li, minn banda, dan iΩ-Ωmien qed jiswa g˙al ˙afn aaffarijiet o˙ra believe it or not! Dil-©img˙a in˙ossni naqra ‘down’, to be honest. B˙alissa kelli ner©a’ nie˙u radiotherapy, bla ˙sieb, u tista’ timma©ina… In˙oss li Alla g˙adu qatt ma ttestjali l-fidi daqs kemm g˙amel dal©imag˙tejn. U g˙andu aptit ikompli biha, na˙seb! Kemm ili f’dis-sitwazzjoni (issa sitt xhur) ˙afna affarijiet f’˙ajti g˙addew minn bidla kbira - ˙afna ˙afna minnhom g˙all-a˙jar: combination s˙i˙a tal-personalita’, selfimage , social life, karriera, attitudnijiet, kreativitàtieg˙i… Bidla kbira imma, b’mod speçjali, fl-ispiritwalita’. Ir-relazzjoni tieg˙i m’Alla li jien dejjem ˙assejtha rikka ˙afna, biha u bilfidi f’˙ajti dejjem g˙amilt affarijiet li qatt ma bsart li se nag˙milhom - per eΩempju: novembru 2002 RM2000
27