Ghaliex nixfet?
Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • April 2010 • Sena 61 • Numru 4 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607
N E W S P A P E R
P O S T
Ghaliex nixfet? Il‑bidla... u l‑˙ajja tibqa’ g˙addejja
2 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Dan il‑˙sieb ©ie f’mo˙˙i meta ˙ri©t ni©bor il‑weraq niexef li kien waqa’ fil‑parapett ta’ dari. Il‑waqg˙a tal‑werqa mis‑si©ra tfisser bidla inkredibbli. F’dik il‑mewta tal‑werqa, naraw is‑sbu˙ija. Meta werqa tmut tibdel il‑kulur u ssir sabi˙a, dak il‑kulur oran©jo li jsebba˙ bosk jew ©nien. Mill‑mewt tag˙ha, a˙na nitg˙axxqu u donnha l‑werqa tisbie˙ propju meta tkun mietet. Imma x’fenomenu huwa dan? Fil‑parapett tag˙na g˙andna erba’ qsari u kull sena j˙addru bil‑fjuri. Ìeneralment meta ti©i x‑xitwa, mal‑ewwel maltempata tar‑ri˙, jitqaççtu u jmutu. Kif a˙na nafu lkoll, is‑si©ar huma b˙alna, jaddattaw irwie˙om g˙all‑ista©uni, dejjem g˙addejjin minn stat ta’ bidla, b˙alna. Ix‑xitwa tkun ser t˙allina u s‑si©ar ikunu jafu b’dan u jippreparaw irwie˙hom. Imma hemm fjuri ta’ rashom iebsa u determinati, jibqg˙u jikbru! Huma g˙andhom destinazzjoni li jridu jaslu g˙aliha...u jaslu! Huma jridu jil˙qu l‑potenzjal s˙i˙ tag˙hom, miΩ‑Ωerrieg˙a sakemm jo˙or©u xag˙ar sabi˙ ikkulurit u bihom isebb˙u d‑dinja. Hemm, f’dawn il‑konki, jien sibt weraq ˙odor g˙adhom jitilg˙u. Frieg˙i Ωg˙ar bl‑g˙eruq b’sa˙˙ithom, qed jistiraw biex ifittxu x‑xemx. Tnikkitt, g˙ax apprezzajt dan l‑isforz tag˙hom u kont naf li ©ej is‑sil© u ser ikissrilhom dan is‑sagrifiççju tag˙hom u d‑determinazzjoni. Ser jitilfu l‑battalja Ωgur. Ikunu ppruvaw ji©©ieldu ©lieda u jkun ta’ xejn. Imma xorta ma kellhomx
qalbhom maqtug˙a g˙ax id‑destin tag˙hom riedu jil˙quh. Ìew ma˙luqa biex jirreΩistu u j˙addru g˙al dejjem. Ìew ma˙luqa biex ma jorqdu qatt u dejjem jag˙mlu l-fjuri. Inti li qed taqra, hemm xi ˙add li mhux qed i˙allik tkun dak li inti trid til˙aq? Hemm xi ˙a©a li qed tikkontrollalek id‑destin u l‑potenzjal tieg˙ek? Hemm xi ˙a©a li qatg˙atlek qalbek u qed twaqqfek milli tiΩviluppa dak li inti tassew? Inti biss tista’ twaqqaf lilek innifsek. Ìieli jkun hemm mumenti li t˙ossok li qed tikber bil-mod wisq, jew il-˙ajja miexja b’pass tqil wisq. Tkun g˙addej minn Ωmien ta’ xitwa. Imma hemm post sigriet fil‑kamra ta’ ru˙ek li fil‑fond tag˙ha tibqa’ tkellmek lejl u nhar u tg˙idlek min vera int u fejn kapaçi tasal. Óares lejn l‑attitudni tal‑fjura, g˙alkemm tara lil s˙abha qed imutu, hija tibqa’ g˙addejja bil‑missjoni tag˙ha sakemm tasal, t˙ares b’rieda soda u bla biΩa’ lejn id‑destin tal‑Óallieq tag˙ha.
Hemm ˙in biex tiΩra’ u hemm ˙in biex ta˙sad. Hemm ˙in li tg˙ix u ˙in li tmut. Il-˙in taΩ‑Ωerg˙a u l‑˙in tal‑˙sad jiΩfnu wie˙ed mal-ie˙or f’Ωifna li tag˙ti l-˙ajja. Óares lejn idejk u tara kemm jilqg˙u xog˙ol fil‑˙atfa tag˙hom. A˙dem iebes u b’serjetà u ssib li fl‑a˙˙ar tasal fejn tixtieq. Il-Mulej jag˙tik kulma te˙tie© biex tasal. T˙allix it-tbatija twaqqfek. Prezz g˙oli jirba˙lek teΩor kbir. Jekk il‑fjuri jistg˙u jiksbu dal‑©miel kollu, kemm aktar int jekk temmen fis-sbu˙ija li ˙olom g˙alik il-Óallieq! L-G˙id huwa l-festa tat-twemmin – kiefra l-mewt, imma kbira l-˙ajja. Iebsa il-passjoni, imma tg˙ammxek il-glorja ta’ Dak li reba˙ fuq il-mewt. Daqsxejn ta’ fjura turi t-triq li fassal g˙alina Alla l-˙allieq. Kristu huwa d-dielja, a˙na l-weraq. Jekk immutu mieg˙u, mieg˙u ner©g˙u nqumu! Fuq kitba ta’ Bob Perks addattata g˙all‑Malti minn Amanda Busuttil
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 3
Infetah
il-bieb Kull nhar ta’ Óadd wara nofsinhar, Toni u ibnu ta’ ˙dax-il sena kienu jo˙or©u jduru fit-toroq tal-belt tag˙hom iqassmu fuljett b’siltiet mill-Bibbja u kliem spiritwali. Toni kien jag˙mel parti minn komunità Nisranija f’belt fejn ˙afna ma kinux g˙adhom jipprattikaw ir-reli©jon. Parti mill-missjoni tieg˙u kienet li bi kliemu u bl-eΩempju tieg˙u j˙ajjar lill-o˙rajn jersqu lejn Kristu. Lil ibnu kien jie˙du mieg˙u kemm biex jag˙millu kumpanija kif ukoll biex jag˙mel minnu appostlu Ωg˙ir.
4 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Darba, Óadd fost l-o˙rajn, x˙in sar il-˙in biex jo˙or©u jqassmu, bdiet nieΩla xita qliel u kes˙a xxoqq il-g˙adam. It-tifel libes kemm fela˙ ˙wejje© ˙oxnin ˙a jΩommuh s˙un u qal lil missieru li kien lest biex jibdew il-missjoni tag˙hom. Il-missier meta ra dak il-maltemp kollu qajla kellu aptit jiççaqlaq mill-irdoss tad-dar, g˙alhekk qal lil ibnu, ‘Illum wisq maltemp u ksie˙. Nie˙du vaganza.’ It-tifel mistag˙©eb g˙at-twe©iba ta’ missieru qabeΩ u qal, ‘Pa, mela n-nies mhux xorta jistg˙u jmorru l-infern xita u mhix?’ Il-missier ma riedx jiççaqlaq mid-dar g˙ax dak it-temp qatag˙lu qalbu, g˙alhekk it-tifel talbu bil-˙niena biex i˙allih imur xorta wa˙da. Wara ftit ˙in ja˙sibha il-missier lissen, ‘Ibni, tista’ tmur. Óu l-fuljetti u qassam kemm trid. Mo˙˙ok hemm g˙ax dal-maltemp qed ibeΩΩag˙ni, imma la g˙andek ˙erqa li tmur, nibag˙tek. X˙in tg˙ejja, tinkwetax, ejja lura avolja tkun g˙adek ma qassamthomx kollha’. It-tifel fer˙an se jtir, qabad il-fuljetti u telaq içaflas fix-xita j˙abbat bieb bieb u jqassam lil kull min jara g˙addej fit-triq. Wara sag˙tejn mixi, kien g˙asra minn fuq s’isfel imma kien baqag˙lu l-a˙˙ar fuljett u bilfors ried jag˙tih lil xi ˙add. Waqaf f’kantuniera bit-tama li jg˙addi xi ˙add imma t-toroq kienu ba˙˙. Min kien se jo˙ro© f’dak il-ksie˙ u l-maltemp? G˙alhekk iddeçieda li j˙abbat fuq il-bieb li kien qed jistkenn ˙dejh.
Çempel il-qanpiena g˙al darba, tnejn, tlieta u ˙add ma wie©eb. Re©a’ çempel u baqa’ bla twe©iba. Fl-a˙˙ar iddecieda li jitlaq iΩda, wara xi erba’ passi, xi ˙a©a re©g˙et ©ag˙litu jmur lura. Çempel u ˙abbat kemm fela˙. X˙in kien g˙oddu qata’ qalbu li jift˙ulu, ra l-bieb jitbexxaq u tfaççat anzjana minn wara l-bieb. Kellha bixra ta’ wa˙da mdejqa u b’nofs qalb staqsiet lil dak it-tifel x’ried. Dak tbissmilha u bil-˙lewwa qalilha ‘Sinjura, skuΩani jekk qed intelfek imma rrid ng˙idlek li Ìesù j˙obbok tassew u ©ejt nag˙tik dal-fuljett li jitkellem fuq Ìesù u l-im˙abba tieg˙u g˙alina.’ It-tifel telaq fer˙an lejn id-dar u l-mara qaltlu, ‘Grazzi ibni, il-Bambin ibierkek!’ Il-Óadd ta’ wara, waqt il-quddiesa il-Kappillan fettillu jistaqsi lillmi©emg˙a jekk hemmx xi ˙add li xtaq jg˙id xi ˙a©a. Óadd ma tniffes, imma minn wara qamet xwej˙a, resqet lejn il-Kappillan u b’vuçi dg˙ajfa qaltilhom, ‘Óadd ma jafni f’din il-knisja g˙ax sa ©img˙a ilu ma kontx nisranija. Ûew©i miet ftit ilu u ˙allieni wa˙di ©o dinja ta’ dwejjaq. Nhar il-Óadd kienet ©urnata kerha u d-dwejjaq kiluni. Kont qalbi maqtug˙a mill-˙ajja u ˙sieb ikrah kien ilu jippersegwitani. Il-Óadd li g˙adda kont iddeçidejt li ntemm ˙ajti. Tlajt fil-kamra tal-bejt, u dendilt ˙abel mat-travu, po©©ejt si©©u u rbatt il-˙abel m’g˙onqi. EΩatt kif kont lesta ˙a nintelaq, ˙abbat il-bieb u l-qanpiena ma riditx tieqaf iççempel.
X˙in rajt li min kien wara l-bieb ma qatax qalbu, iddeçidejt li ninΩel minn hemm u nara min kien ©ie. Lili ˙add ma ji©i jarani u hemm wara l-bieb rajt an©lu tas-sema. Ittbissima li laqag˙ni biha ma nistax nispjegaha u l-kliem li kien ˙iere© minn fommu qanqalli qalbi li kienet ilha mejta. Qalli li kien ©ie biex jg˙idli li Ìesù j˙obbni u tani dalfuljett. Meta l-an©lu telaq ˙assejt hena tas-sema li qatt ma kont ˙assejt qabel, u er©ajt tlajt fuq. Ne˙˙ejt il-˙abel minn mat-travu, g˙ax ma kellix aktar bΩonnu. Illum in˙ossni sibt il-paçi li kont ili tant g˙atxana g˙aliha. In˙ossni b˙al wa˙da min-nag˙©iet li kont mitlufa u s-Sinjur re©a’ sabni. Fuq il-fuljett kien hemm l-indirizz ta’ dil-Knisja u ©ejt hawn nirringrazzja lil Alla tal-an©lu li bag˙atli mis-sema fil-˙in eΩatt li kont se nitlef ru˙i g˙al dejjem.’ Kull min kien fil-knisja qabiΩlu d-dmug˙ u lkoll bdew ifa˙˙ru ’l Alla. Wara t-talb, Toni, missier it-tifel, mar ˙dejn ibnu li kien g˙adu liebes ta’ abbati u ˙addan lill-‘an©lu tas-sema’. Tah ˙arsa ta’ m˙abba u fl-istess ˙in b˙al tingiΩa rqiqa messet il-kuxjenza tieg˙u. Il-missier kien kburi b’ibnu u sta˙a minnu nnifsu. Ibnu kien tassew sar appostlu Ωg˙ir u kbir fl-istess ˙in. Kemm nies ikunu jiddependu minn deçiΩjoni ©eneruΩa ta’ mument!
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 5
Tilef 6 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
jew
sab kollox
Kienu qed jistadu ’l barra sew minn xtut pajjiΩhom u kienu qed jaqbdu qabda ˙ut mhux ˙aΩin. Imma, kif jg˙idu, x-xitan m’g˙andux ˙alib. Ir-ri˙ dar f’daqqa, l-ajru beda jimtela bi s˙ab iswed u l-ba˙ar beda jitqalleb sew. T˙abtu u g˙amlu li setg˙u imma l-qawwa tal-ba˙ar kienet kbira wisq. Id-dg˙ajsa nqalbet u bdiet titfarrak biççiet mis-sa˙˙a tal-mew©. Kollha g˙erqu, minbarra sajjied wie˙ed. Il-mew© tefg˙u fuq gΩira çkejkna, mitlufa fost l-ilmijiet. Ma kienx hemm ru˙ wa˙da tg˙ix fuq il-gΩira. Meta stejqer, beda jara kif se jsib ftit irdoss u jitlob kemm kellu sa˙˙a lil Alla biex jibg˙at lil xi ˙add qrib il-gΩira biex forsi jsibu u jsalvah. Il-©ranet bdew igerrbu, dejjem jg˙arrex lejn ix-xefaq biex jara jilma˙x xi bastiment jew dg˙ajsa li forsi tkun g˙addejja minn dawk in-na˙at. Imma g˙alxejn. Ba˙˙ kbir. Talbu m’hemmx li jinstema’. Bena g˙arix fejn bil-qasab u s-si©ar li kien sab u jara kif ilaqqat xi ˙a©a biex jitrejjaq imqar ftit. Ma’ kull ©urnata li tg˙addi il-qtig˙ il-qalb kien dejjem jikber fih. U mal-qtig˙ il-qalb kienet tikber ir-rabja kontra Alla li, sa minn çkunitu, kul˙add kien jg˙idlu li hu Missier ˙anin u li Ωgur jisma’ t-talb ta’ wliedu. Jum fost l-o˙rajn, meta re©a’ lura lejn l-g˙arix wara ©urnata j˙uf mad-daqsxejn gΩira jara kif ilaqqat x’se jiekol, in˙asad mhux ftit meta lema˙ l-g˙arix ma˙kum min-nirien. Daqsxejn ta’ sajjetta fil-bnazzi kienet laqtet dik ir-rokna fejn kien iΩomm kull ma kellu u li kienet saret id-dinja g˙alih fejn jistrie˙ mill-qilla tal-elementi. Issa veru li kien tilef kollox.
Minn qalbu ˙ar©et karba ta’ disprament: “Mulej, g˙ax g˙amiltli hekk? Mhux biΩΩejjed tfajtni f’din il-gΩira ˙abs? Issa tridni ˙adtli d-daqsxejn g˙orfa u l-ftit ˙wejje© li kien baqag˙li? G˙aliex abbandunajtni? X’g˙amiltlek jien?” U nxte˙et f’rokna mnikket u rrabjat g˙alla˙˙ar, jipprova jitrekken ta˙t blata biex jilqa’ g˙all-kes˙a tal-lejl li kien ©ej fuqu. L-g˙ajja reb˙et ir-rabja u raqad. Filg˙odu kmieni seb˙et ©urnata sabi˙a. B˙as-soltu mar jg˙arrex ix-xefaq. Kienet saret rutina ta’ kuljum. Imma baqa’ jag˙milha g˙alkemm qalbu kienet tg˙idlu li kollox kien g˙alxejn. Imma, did-darba baqa’ mbella˙. Sema’ ˙oss, b˙al tromba ta’ bastiment tidwi fuq il-ba˙ar. Óares u ©ib lil min i˙ares, ra dawl çkejken li kull ma jmur beda jikber u joqrob lejn xtut il-gΩira tieg˙u. Kien ©ej bastiment biex isalvah! NiΩlu l-ba˙rin fuq ix-xatt u sabuh hemm jistennihom b’˙alqu miftu˙. “Kif kontu tafu li jien hawn?”, staqsihom b’g˙a©eb kbir. “Sempliçi”, we©buh, “Rajna d-du˙˙an tiela’ mill-bog˙od u g˙edna, hemm Ωgur hemm xi ˙add!” Kemm hu façli li naqtg˙u qalbna meta xi ˙a©a tfallilna jew tolqotna xi diΩgrazzja. Imma qatt ma taf meta diΩgrazzja se tinbidel fi grazzja. Mela meta tirrabja g˙al xi fjask jew diΩgrazzja li tkun ©ratlek dejjem ftakar li din tista’ tkun sempliçiment ftit du˙˙an li se jwasslek g˙al barka akbar. Kull deni ˙udu b’©id!
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 7
Zewg handbags ahwa
8 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Ûew© handbags a˙wa, li ©ew millistess fabbrika bl-istess mudell. Il-kuluri biss kienu differenti. Bdew jin˙itu flimkien, sakemm saru Ωew© handbags jixxieb˙u, sbie˙ biex tarahom! Dawn xtaqu ˙afna kieku jibqg˙u flimkien u fil-fatt xtrathom kumpanija li tbig˙ il-handbags u damu ˙afna fl-istess ˙anut imdendlin fejn jista’ jarahom kul˙add. U tg˙idx kemm kienu jitkellmu bejniethom u ja˙sbu fuq il-futur tag˙hom! Kienu jafu li xi darba kien ser ikollhom jinfirdu però g˙alissa kienu kuntenti b’xulxin. Darba wa˙da da˙let mara u xtrat lil wie˙ed minnhom. L-ie˙or xi ftit jew wisq ˙ass dan in-nuqqas però ma damx wisq g˙ax da˙let o˙ra u xtrat lilu wkoll! Il-mara li xtrat dan il-handbag kienet mara nisranija u kienet tuΩa l-handbag biex tag˙mel il-karità. Il-handbag kien ikun dejjem mimli b’santi u ˙elu biex tqassam lit-tfal
orfni ©o orfanatrofju kbir li kien hemm fil-belt. Kienet tpo©©i l-Bibbja fih biex taqra siltiet lil minn kien ikollu bΩonn. Kienet iΩΩur id-djar ta’ tant fqar filbelt u kienet timla dan il-handbag bi proviΩjon li tista’ ti©i bΩonn. Veru kien g˙al qalbu dan il-handbag g˙ax kien qed i˙ossu utli. Wara ˙afna snin ta’ ˙idma, din il-mara kibret u ma setg˙etx tkompli bil-missjoni tag˙ha. Dan il-handbag spiçça ©o bazaar biex jer©a’ jinbieg˙ g˙all-karità! Kemm iddispjaçih. Issa ma baqax sabi˙ kif kien qabel però kien i˙ossu mimli b’dawk l-affarijiet sbie˙ li kienet tpo©©i fih dik il-mara twajba! Beda j˙ares madwaru ©o dan il-bazaar u f’daqqa wa˙da g˙ajnejh marru fuq handbag ie˙or li kien qisu qed jag˙rfu! Dan kif induna beda jitkellem: “Qed tag˙rafni? Jien ˙uk, dak li konna fl-istess ˙anut flimkien qabel ma xtrawna dawk iΩ-Ωewg nisa!” L-ie˙or ma setax jemmen lil g˙ajnejh! Possibli kien l-istess wie˙ed? Daqskemm kien jidher ma˙mug u mkabar! Kif jista’ jkun! Però biex ma jiksrux beda jkellmu u jg˙idlu kemm kien kuntent li qed jer©a’ jarah mill©did! Bdew jitkellmu u beda jg˙idlu l-affarijiet sbie˙ li g˙adda minnhom kemm kien ilu ma’ dik il-mara twajba! L-ie˙or qarras wiççu u, xi ftit jew wisq
minn ta˙t l-ilsien qal, “Mela mhux b˙ali! Dik il-mara li xtratni kienet pusher tad-droga! Ìo fija kienet iΩΩomm iddroga biex tbieg˙ha liΩ-Ωg˙aΩag˙ li kien jkun hemm ˙dejn l-iskola tal-belt. Kemm rajt Ωg˙aΩag˙ ji©u ngannati minn dik il-mara! Kemm ˙aditni ˙dejn nies mg˙aff©a bid-droga u anke rajt lil minn miet biha! Kemm da˙˙litni ©o bars u postijiet o˙ra tal-prostituzzjoni! Kemm smajt kliem ˙aΩin u dag˙a! Alla˙ares ikolli ner©a’ nirrepeti dak kollu li smajt! U dan l-a˙˙ar anke revolver Ωammet fija, imnalla ma qabduhiex filfatt g˙ax minn jaf x’kien isir minni! U a˙na? Kull wie˙ed u wa˙da a˙na b˙al dak ill-handbag. Kull wie˙ed mag˙mul biex jilqa’ fih dak li nag˙Ωlu a˙na. Veru li mhux kollox jiddependi minnha. Ta’ madwarna jwaddbu ˙afna affarijiet fina – eΩempji ˙Ωiena jew tajbin, we©g˙at, diΩappunti, tradimenti, im˙abba, g˙oΩΩa... Imma fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar jiddependi minnha x’inΩommu fina u kif nuΩawh. X’qed inΩommu fil-handbag tag˙na? Fil-˙ajja tag˙na x’qeg˙din in©orru mag˙na kull fejn immorru? Qed in©orru l-im˙abba jew innuqqas tag˙ha? Qeg˙din inkunu ta’ g˙ajnuna jew ta’ ˙sara u u©ig˙ g˙al ta’ madwarna?
Il-kuruna ta’ Mother Teresa Kienet is-sena 1981. Jim, konsulent ta’ ˙amsa u erbg˙in sena, kien ilu ©img˙a s˙i˙a jattendi laqg˙at u seminars. Issa kien kuntent li kien sejjer lura d-dar f’Kansas City, Kansas, rikeb l-ajruplan u ntefa’ f’postu kuntent g˙all-a˙˙ar li kien g˙adda kollox. Il-passi©©ieri l-o˙ra bdew telg˙in u beda jisma’ d-diskors u l-˙sejjes talbagalji. F’daqqa wa˙da, waqa’ skiet perfett. Jim dawwar wiççu biex jara x’kien ©ara u hu wkoll baqa’ sorpriΩ. De˙lin min-nofs tal-ajruplan kien hemm Ωew© sorijiet lebsin libsa bajda b’faxx ik˙al. Millewwel g˙araf il-wiçç ta’ wa˙da minnhom, wiçç imkemmex u g˙ajnejn mimlijin im˙abba. Dalwiçç kien rah fuq it-televixin u f’bosta gazzetti u rivisti. Is-sorijiet waqfu ˙dejh u malajr induna li Mother Teresa kienet se tpo©©i ma©enbu! Hekk kif l-ajruplan imtela’ u kien lest biex jitlaq, Mother Teresa u s-soru l-o˙ra ˙ar©u l-kuruna tar-RuΩarju. Jim innota li kull posta kellha kulur differenti. Mother Teresa ratu j˙ares lejn il-kuruna u bl-akbar sempliçità u ˙lewwa spjegatlu xi jfissru: “Il-posti jirrappreΩentaw il-kontinenti differenti fid-dinja u jien nitlob g˙all-fqar u l-agunizzanti ta’ dawn il-postijiet.” L-ajruplan telaq u s-sorijiet bdew jg˙idu r-ruΩarju. Jim ma tantx kien Kattoliku ferventi u kien imur il-knisja biss g˙ax kien imdorri jag˙mel hekk. B’danakollu, ming˙ajr ma jaf g˙aliex, beda jitlob mag˙hom. Meta spiççaw it-talba Mother Teresa daret lejh u Jim fehem x’iridu jg˙idu n-nies meta jg˙idu li xi ˙add ikollu spirtu ta’ qdusija ˙ier©a minnu. Waqt li kienet qed t˙ares lejh hi u tkellmu, ˙assu jintela’ b’paçi kbira; ma seta’ jara xejn speçjali, imma seta’ j˙ossha b˙alma wie˙ed i˙oss iΩ-Ωiffa ˙elwa tas-sajf. 10 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
“Kemm-il darba tg˙idu r-ruΩarju?” staqsietu. “Ma tantx ng˙idu wisq,” irrispondiha. Fil-waqt li ˙arset dritt f’g˙ajnejh, qabditlu idu, tbissmitlu u qaltlu, “Imma issa se tibda tg˙idu.” U, kif qaltlu hekk, telqitlu l-kuruna tar-RuΩarju tag˙ha f’idu. Sieg˙a wara, l-arjuplan niΩel l-ajruport. Meta martu, li kienet ©iet tiltaqa’ mieg˙u, ratu bil-kuruna staqsietu, “Hemm x’g˙andek f’idek?” Jim biesha u rrakkuntalha l-laqg˙a tieg˙u ma’ Mother Teresa. “In˙oss li ltqajt ma’ bniedma verament t’Alla.” Disa’ xhur wara, Jim u Ruth marru jΩuru lill-˙abiba tag˙hom, Connie, li kienet g˙adha kif ˙adet l-a˙bar li kellha kançer. Connie qaltilhom li hi kienet be˙siebha ti©©ieled il-marda. Jim qabdilha idha u po©©ielha l-kuruna li kienet tatu Mother Teresa. Wara li rrakkuntalha l-istorja qalilha, “Ûommha mieg˙ek, Connie. Tista’ tkunlek ta’ g˙ajnuna.” G˙alkemm Connie ma kenitx Kattolika, g˙afset il-kuruna mag˙ha u qaltlu, “Grazzi. Nispera li nkun nista’ nag˙tihielek lura.” Ftit aktar minn sena wara Jim iltaqa’ ma’ Connie. Dehret fer˙ana u ©riet fuqu biex tag˙tih lura l-kuruna tar-RuΩarju. “Ûammejtha mieg˙i l-˙in kollu, sew meta operawni u anki meta mort g˙allkimoterapija. Ix-xahar l-ie˙or, it-tobba re©g˙u eΩaminawni u sabu li t-tumur kien sparixxa g˙al kollox! Issa nista’ nag˙tik il-kuruna lura.” Fl-1987, o˙t Ruth waqg˙et f’depressjoni qawwija wara li kienet infirdet minn Ωew©ha. Hi talbet lil Jim biex jislifha l-kuruna u, meta bag˙atielha, dendlitha ©o basket tal-bellus
mat-testiera tas-sodda. “Bil-lejl, tant kont in˙ossni wa˙di u beΩag˙na li kont inΩomm ilkuruna mieg˙i, nag˙fasha f’idi u nitlob bil-˙erqa kollha. Kif kont nag˙mel hekk, kont in˙oss qisni qed inΩomm id ta’ xi ˙add li j˙obbni.” Bil-mod il-mod, Liz re©g˙et qamet fuq saqajha u bag˙tet il-kuruna lura lil Jim biex jag˙tiha lil xi ˙add ie˙or li forsi jkollu bΩonnha. Fl-1988, g˙and Ruth çemplet persuna li qaltilha li kienet semg˙et b’din il-kuruna u talbitha biex tislifhielha ˙alli te˙odha l-isptar fejn ommha li kienet waqg˙et f’koma. U x-xewqa tag˙ha kienet li ommha tmut fil-paçi, ming˙ajr ˙afna tbatija. Ftit ©ranet wara, din il-mara ©abet lura l-kuruna. “L-infermieri qaluli li pazjenta li tkun f’koma tista’ tisma’. G˙alhekk, jien spjegajt lil ommi li kelli f’idi l-kuruna ta’ Mother Teresa u, meta npo©©ihielha, tista’ tmur fil-paçi. Fil-pront, wiçç ommi ssaffa u deher kalm. Ftit ˙in wara ˙allietna.” IΩda, f’din il-kuruna tar-RuΩarju, hemm xi qawwa speçjali jew kulmin jissellifha ji©©edded fl-ispirtu? Jim anqas biss jipprova jispjega. L-unika ˙a©a li jaf hi li n-nies dejjem baqg˙u jitolbuh biex jissellfuha. IΩda, lil kull min jag˙tiha jg˙idlu, “Meta ma jkollokx bΩonnha aktar, ibg˙atha lura ˙alli nag˙tiha lil min ikun je˙tie©ha.” Minn meta ltaqa’, b’kumbinazzjoni, ma’ Mother Teresa, il-˙ajja ta’ Jim inbidlet. Ipprova jg˙ix ˙ajja aktar sempliçi kif ra li Mother Teresa ©©orr kulma kellha f’basket Ωg˙ir. “Nipprova niftakar x’inhu dak li hu veru importanti – mhux il-flus jew l-affarijiet li jkollok – iΩda l-mod kif in˙obbu lil ˙addie˙or,” jg˙id Jim. Il-kuruna ta’ Mother Teresa kienet g˙amlet l-aqwa miraklu! RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 11
Dan ser jillowdja jew? Pornografija fuq l-internet
“Ok qalbi, iddeverti... Çaw!”. Fl-a˙˙ar!... Wa˙di! in˙affef il-pass lejn il-laptop u nittajpja l-password bil-˙atfa. Lanqas nil˙aq nittajpja tliet ittri li s-sit elettroniku ma jitlax fl-address bar. Enter! L-eçitament di©à qed in˙ossu tiela’ g˙al rasi waqt li nirran©a ru˙i komdu komdu fis-sodda. Popcorn jonqosni, nfaqqa’ bejni u bejn ru˙i. Nitbissem... wara kollox ˙aqqni naqra Ωvog (jew kif jg˙idu llum ‘sieg˙a buzz’); il-˙in kollu g˙addej qisni terramaxka – mid-dar g˙ax-xog˙ol u mix-xog˙ol g˙ad-dar, kuljum l-istess rutina! Qalb dil-monotonija, trid to˙loq ftit talmotivazzjoni u tal-pjaçir biex titkaxkar minn jum g˙all-ie˙or. Imma kollox ma’ kollox ma ngergirx – il-paga isservi eΩatt u Claire g˙adha ma ndunat b’xejn. Kemm hi fidila ja˙asra! Dan ser jillowdja jew? Kemm se jdum! Sadanittant intella’ u nniΩΩel x’˙a nara. Ilbiera˙ ntfajt nara video li ntlift fuqu. Aktar milli passjoni kien juri l-perversità talisfruttament ta’ bniedem minn ie˙or meta jintilef fi pjaçir sfrenat u bla raΩan. Imma f’qalbi bdejt ng˙id, Ja furtunat li hu, mhux li kien kont floku! Bilkemm ma xtaqtx nid˙ol fl-iscreen u nsir parti mix-xena b˙al fil-films tal-fantaxjenza. Il-pa©na telg˙et. Ma nitlifx minuta g˙ax g˙alkemm b’aptiti – min hu sidi wara kollox?! – Claire jaf ifettlilha tiddejjaq mal˙bieb, ti©i lura qabel u ttellifli l-gost kollu. 12 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Malajr malajr nitfi l-laptop u biex inpo©©ih fuq il-komodina g˙oddni nwaqqg˙u. Nid˙ol ta˙t il-friex u nag˙mel tabirru˙i li rieqed. In˙oss lil Claire die˙la nkiss inkiss, attenta biex ma tag˙milx ˙sejjes u sekonda wara n-nifs s˙un tag˙ha ma’ widnejja. Tfaqqag˙li bewsa Ωg˙ira u tid˙ol torqod. Jien, bid-difetti kollha tieg˙i, in˙obbha Imbag˙ad ng˙axxquha: nispiçça b’nervi lil Claire imma kultant qas naf x’fatta hi, ta’ bag˙al u kulma jkun jonqosni huma qisha soru daqskemm tiskrupla madoff. Ma s-soltu mistoqsijiet banali u irritanti tag˙ha tissodisfanix. Mhix biΩΩejjed g˙alija. Meta – “X’g˙andek qalbi? Xi ©ralek ˙anini?” U mbag˙ad tieqaf dil-mew©a ta’ ˙sibijiet u minn ©ewwa, demmi jbaqbaq qisu vulkan ©o fija taqa’ l-˙emda, n˙oss xi ˙a©a minn ser jiΩbroffa u nibg˙atha tixxejjer g˙and ©ewwa tg˙idli: int lil Claire t˙obb jew lil boxxla xjaten. ©isimha? Imma xi trid tag˙mel?... La krejtha, ikolli Il-pornografija hija vizzju li jag˙lqek fik noqg˙od g˙aliha. Dik hi l-˙ajja miΩΩew©a: innifsek u jnaqqaslek mil-libertà u l-integrità infern! G˙alhekk ˙bieb, tkunux boloh tieg˙ek. Biex tibda tg˙ix is-sesswalità b˙ali, tiΩΩew©ux!... Tag˙mlux l-istess Ωball. tieg˙ek b’mod a˙jar, importanti li tag˙raf Ûball darba tag˙mlu u jibqa’ ja˙fnek u l-importanza kbira tat-talb ˙alli ma ti©©ilidx jippersegwitak ˙ajtek kollha. S˙abi taxil-problema wa˙dek. Tajjeb ukoll tmur xog˙ol ˙admuha a˙jar – hemm xi nofs g˙all-g˙eruq tal-˙a©a g˙ax ˙afna drabi tuΩΩana po©©uti ma’ dik u mal-o˙ra. Jidhru l-pornografija hija mod kif tirribella kontra kuntenti milli nisma’ u milli jg˙iduli imma esperjenza qarsa ta’ m˙abba, te˙les minn nsomma, illum hawn kemm trid ipokriti. stress u ansjetà Ωejda, ta˙rab mis-solitudni Ara naqra jien ukoll kif intlift fi ˙sibijieti... jew inkella tg˙olli l-istima baxxa tieg˙ek all’azione, ejja suq! innifsek. Imma fir-realtà din hi soluzzjoni Illum twebbilt g˙al video bully, spettaklu falza li tkompli tkabbar u mhux teg˙leb illi j©ennek bl-eçitament u l-pjaçir. In˙ossni problemi u t-tensjoni f’min jaqa’ g˙aliha. qisni nistrie˙ u nirrilassa ru˙i. Sodisfazzjon Il-pornografija hija dipendenza kerha qawwi tal-mument. Ti©ini dik in-nag˙sa b˙al u daqs vizzji o˙ra b˙al dawk tad-droga, ˙elwa u n˙ossni rrid iktar u iktar u iktar, x-xorb u l-log˙ob. Meta l-vizzju ja˙kmek, imma minn ©ewwa solitudni... vojt. kwaΩi impossibbli to˙ro© minnu ming˙ajr Fid-daqqa u l-˙in nisma’ xi ˙sejjes, l-g˙ajnuna ta’ xi ˙add li kapaçi jg˙inek. donnu xi ˙add qed jipprova jsib it-toqba M’g˙andekx g˙alfejn t˙ossok loser jekk tas-serratura fid-dlam. Claire! Di©à waslet?! din il-problema taqsamha ma’ persuna Kif jista’ jkun? Ìiet kmieni? Le... istra kif tar kompetenti – qassis, psikologu – u t˙allih il-˙in! jiggwidak. Kura©©, qatt mhu tard wisq!
Nota tal-Editur F’dil-kitba in˙arsu aktar mill-qrib lejn xi jkun g˙addej mill-mo˙˙ u l-qalb ta’ min ifittex sodisfazzjon fil-pornografija, speçjalment dik li llum wie˙ed isib façilment fuq l-internet. Il-kittieb jiddeskrivi tajjeb u b’mod ˙aj is-sentimenti u l-˙afna konflitti li jkun hemm f’ra©el miΩΩewwe© meta ma jag˙rafx is-sbu˙ija tas-sesswalità u j˙ares lejn il-mara b˙ala o©©ett ta’ pjaçir.
Isaac J. Gatt RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 13
Xi ftakart...
Tlaqt u ˙allejt kollox, Mulej. ftakart f’dawk li g˙al xejn qeg˙din ibatu. ftakart f’dawk li bil-©u˙ qeg˙din imutu. ftakart f’dawk li huma qieg˙da. ftakart f’dawk li ma jistg˙ux ilissnu “Ma”. ftakart f’dawk li ˙abbew u ©ew imqarrqa. Imma l-ag˙ar li sibt kienu dawk li qalbhom xriefet bla m˙abba, li flushom ˙lew fix-xejn, li qlig˙hom kien biss serq, li ˙inhom ˙lew jeqirdu t-tajjeb, li kliemhom kien biss qerq. Óassejt dieqa, Mulej, meta ltqajt ma’ dawn g˙ax qalbhom kienet nieqsa mill-fer˙ li xtaqt tag˙tihom int. Joseph Bonello
• • • •
Xi jfisser meta tg˙id mija fil-mija? Xi jfisser meta tg˙id li qed tag˙ti aktar minn 100%? U x’tista’ tag˙mel meta ssib min jitlob aktar minn 100% minnek? X’g˙andek tag˙mel biex tasal tag˙ti aktar minn 100% fil-˙ajja? Hawn g˙andek issib formola li tg˙inek twie©eb g˙al dawn il-mistoqsijiet kollha: Jekk kull ittra tal-alfabett IngliΩ: ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Tikkorrispondi g˙al dawn iç–çifri: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Dan ikun ifisser illi H-A-R-D-W-O-R-K ti©i tfisser: 8+1+18+4+23+15+18+11 = 98% K-N-O-W-L-E-D-G-E ti©i tfisser: 11+14+15+23+12+5+4+7+5 = 96% Filwaqt li: A-T-T-I-T-U-D-E ti©i tfisser: 1+20+20+9+20+21+4+5 = 100% Issa ara fejn twasslek l-IMÓABBA t’ALLA… L-O-V- E-O-F-G-O-D ti©i tfisser: 12+15+22+5+15+6+7+15+4 = 101% Mela nistg˙u ng˙idu, anke bi prova matematika, illi: HARD WORK (xog˙ol iebes) flimkien ma’ KNOWLEDGE (tag˙lim) u ATTITUDE (attitudni tajba), jistg˙u iwassluk g˙all-100%. Imma hi biss L-IMÓABBA T’ALLA li tg˙inek tasal biex twettaq AKTAR MINN MIJA FIL-MIJA! Mela jekk trid tasal fejn ftit jaslu, g˙ix bil-calculator f’idek. Basta jkun wie˙ed li ja˙dem bil-batteriji tal-Im˙abba t’Alla!
14 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 15
n©li t ta’ Ωew© a Naf l-ismijie ra (A ! Harold biss: Hark u d liΩa tal-Milie g l-g˙anja In erald”. “Hark the h in Gregory 5 sn
Issa nafu li ku l˙add kien Ωb L-an©li m’g aljat. ˙adux ikollh om ra©©iera ma ’ rashom. M a nafx g˙aliex , imma x-xje nzj g˙adhom q ed jistudjaw ati g˙aliex. Olivia, 8 snin
L-an©li ma jieklux, imm a jixorbu l-˙a lib tal-baqa r tal-Bambin.
L-an©li li je˙duk fis-sema meta tmut, joqog˙du jitkellmu ˙afna bejniethom waqt li qed itiru bik ‘il fuq. L-aktar li jitkellmu fuqu hu x’g˙amilt ˙aΩin qabel ma tkun mitt.
Jack, 6 snin
a li L-an©lu tieg˙u hija n-nann net kie U ra. mietet is-sena l-o˙ x issir bie eb tajj tassew preparata ini tg˙ net kie an©lu, daqskemm na. g˙ ma od g˙ meta kienet toq
Min huma 16 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Tracy
L-an©li kollh a huma bnie t, g˙ax iridu jil bsu d-dublett u s-subien m a jkunux irid u jilbsuh. Antonio
Iwie©bu t-tfal...
Meta xi an© lu jirrabja ˙ afna, jie˙u nifs kb ir ‘il ©ewwa u jg˙odd sa g ˙axra. Imba g ˙ad meta jonfo˙ in-nifs ‘il ba rr a jag˙mel xi tr omba kbira ta r-ri˙ x’imkien fid -dinja. Richard, 10 snin
Daniel, 9 snin
Amy, 9 snin
Li ma nistax nifhem hu g˙aliex meta jkun hemm u xi Ωew© namrati li j˙obb u ˙d og lil xulxin joq . jisparawlhom il-vle©e©
iex adhom Alla b L-an©li jqabb -tfal meta hu jie˙du ˙sieb it ti aktar importan jkollu affarijiet x’jag˙mel. Michael, 7 snin
om ˙afna L-an©li g˙andh . jjem im˙abbtin x’jag˙mlu u de u ©l an i ji© xi sinna, Jekk taqag˙lek ˙t ta s flu ˙idlek ilmit-tieqa u jqeg da g˙ad, meta jib ba l-im˙adda. Im sfel t’i a a˙ -n orru in l-bard, l-an©li jm bu x-xitwa. i˙ob tad-dinja, g˙ax
Xi ftit mill-an© li jie˙du ˙sieb biex ife jqu l-annimal i l-morda. Imm a meta ma jirnexxilhomx ifejquhom, allura jg˙inu lit-tfal biex ma jiddispjaçi homx ˙afna meta jmutulh om. Vicki, 8 snin
Sara, 6 snin L-an©li jg˙ixu fi djar tas-s˙ab li jag˙mluhom Alla u t-tifel tieg˙u, g˙ax it-tifel t’Alla huwa mastrudaxxa tajjeb! James, 8 snin
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 17
Ali, tat-trakk taz-zibel 18 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
It-trakk taΩ-Ωibel kien qed isuq bil-mod lejn id-dar ta’ Toni. Din it-triq biss kien fadal u wara setg˙u jmorru lura lejn il-garaxx biex ida˙˙lu t-trakk u jiffirmaw li lestew il-©bir tal-iskart g˙al dakinhar. Toni u Marku kienu quddiem, waqt li Ali kien qed ji©ri wara t-trakk ji©bor l-iskart u jitfg˙u fuq wara. “Óallieh ˙a jag˙mel l-eΩerçizzju lil dak!” ikkummenta Toni. “Mhux bla dokumenti ©ie? Jiekol minfuq daharna jonqsu!” kompla dak. “Però b’sa˙˙tu t-tifel! Jien qtajt nifsi ni©ri wara t-trakk xi sieg˙a ilu. Imma arah, qisu beda jg˙ejja issa!” wie©bu Marku. “U issa tara kif se ji©i a˙jar la jkellmu l-boss illejla. Ilbiera˙ g˙idtlu li dejjem ji©i kwarta tard u l-boss qisu ma tantx ˙a gost”, da˙ak Toni waqt li kien qed jimmanuvra t-trakk bejn Ωew© karozzi li g˙oddhom g˙alqu t-triq. “Mhux b˙attifel tieg˙i – Sandro reba˙ lil kul˙add fit-tellieqa – anqas jidher li g˙andu g˙axar snin, g˙ax reba˙ anke lil dawk li huma xi sentejn ikbar minnu! Dak suppost daqt ji©i lura mill-iskola. Forsi narah fit-triq!” kompla Toni. “Imma Ton, hekk se jkeççih!” wie©bu Marku ssummat. “Taf li dak ji©i tard g˙ax m’g˙andux karozza, u tal-linja ma jibdewx iktar kmieni. U wara kollox, xorta nibdew nofs sieg˙a wara – anqas li qed iΩommna milli nibdew fil-˙in!” “U jien x’jimpurtani minnu? Mhux l-aqwa li jien komdu? Wara kollox hawn ˙afna Maltin ifittxu x-xog˙ol - hu qed jo˙dilhom posthom!” kienet ir-risposta bierda ta’ Toni.
“Dak g˙andu t-tfal u l-mara x’jie˙u ˙sieb Ton, kif g˙andek int wara kollox. U jrid i˙allas il-kera tal-flett ukoll, barra li jrid il-flus g˙all-ikel u l-˙wejje©. Fejn hu l-ispirtu Kristjan f’dak li g˙amilt?” Toni dar lejn Marku, u b’ton iktar biered minn qabel, qallu: “L-ewwel nies, Marku, dak mhux Kristjan, u t-tieni...” IΩda lanqas la˙aq spiçça s-sentenza li ma semax twerΩiqa li ˙asditu. Óares dritt lejn it-triq u hemm ra xi ˙a©a malart quddiem it-trakk. Marku kien pront qabad l-isteering wheel u b’sa˙˙tu kollha dawwarha lejh. “Ag˙fas il-brejk, isa, malajr!” g˙ajjat Marku, u Toni, mifxul g˙all-a˙˙ar, g˙afsu b’kemm kellu sa˙˙a. It-trakk la˙aq waqaf qabel ma ˙abat mal-˙ajt iΩda t-twerΩiqa li semg˙u qabel ˙allietu bl-g˙araq ixoqq g˙alih. Kien qatel lil xi ˙add. Ûgur. Bil-fixla li kellu fuqu bilkemm seta’ jo˙ro© mit-trakk, u kellu jkun Marku li jg˙inu. X˙in wasal quddiem it-trakk ra lil martu, g˙arkopptejha mal-art ˙dejn tifel Ωg˙ir li ma setax jieqaf jolfoq. Sandro kien g˙adu kemm ˙are© mill-iskola u kien sejjer id-dar ma’ ommu. Ta’ tifel li kien, qabad qasam it-triq ming˙ajr ma ççekkja jekk kinux ©ejjin karozzi, u Toni, mitluf kif kien jargumenta ma’ Marku, ma rahx hekk kif ˙are© minn bejn Ωew© karozzi u qasam it-triq. Toni waqa’ g˙arkopptejh mal-art, kwaΩi mitluf minn sensih. Ma kienx jaf x’inhu ji©ri, ˙lief li kien hu li qatel liΩ-Ωg˙ir tieg˙u. Id-dinja kienet donnha spiççat. Óass qisu ri˙ g˙addej minn ˙dejh, u li ma kienx g˙all-flokk isfar jg˙ajjat li
dejjem kien jilbes Ali, ma kienx jag˙rfu. Rah hekk kif mar fejn it-tifel tieg˙u u beda jkellmu bil-mod. Wara ftit it-tifel waqaf jibki. X’kien qed jag˙millu? Qam malajr mill-art u resaq lejhom biex ikeççih minn hemm. Ma riedx li dak ilma˙mu© jersaq lejn it-tifel tieg˙u. “Call Ambulance!” beda jg˙id Ali lin-nies li n©abru madwarhom. “And want water! Water for the child!” kompla Ali. “Get away, you! Don’t touch!” beda jg˙ajjat Toni. IΩda Marku Ωammu u ma ˙alliehx jersaq lejn Ali. “Ikkallma Ton - m’intix tara? Ali jrid jg˙inna! Ejja ˙a nçemplu l-ambulanza!” “Me doctor back in Somalia” tenna Ali. “Help me so I help child. Please!” kompla Ali. Hekk kif semg˙u dan, xi nies li kienu n©abru ˙affew biex jag˙tu lil Ali ftit ilma kif kien talabhom. Ali ma tilifx Ωmien u beda jnaddaf kif seta’ l-ferita li kellu Sandro ma’ saqajh. L-ambulanza malajr ©iet u ˙adet lil Sandro l-isptar. Fortunatament ma kellu xejn gravi g˙aliex Ali kien naddaf il-ferita sew u Sandro mar id-dar dakinhar stess. Dakinhar filg˙axija, Toni raqqad littifel, iΩda minflok intefa’ jara t-televiΩjoni b˙as-soltu mar fuq il-mejda ja˙seb. Ali, li kien jittrattah ta’ animal iktar milli bniedem, kien g˙en lit-tifel tieg˙u. Kemm kien g˙ajru minn wara dahru. Kemm kellmu bl-a˙rax u ttrattah ta’ wie˙ed li ma jaf xejn. U ara, kien tabib u kien lest jg˙in lit-tifel tieg˙u. Kellu aptit jid˙ak u jibki fl-istess ˙in. Kemm kien Ωbaljat! Issa kellu bΩonn jinbidel. Millg˙ada lil Ali beda jitrattah a˙jar u lill-
boss kellmu sew u rnexxielu jikkonvinçih biex ma jkeççihx. B˙ala ringrazzjament offrielu li j˙allaslu lezzjonijiet tal-IngliΩ sabiex ikun jista’ jikkomunika a˙jar malMaltin u forsi jsib xog˙ol ie˙or. Ma baqax jarah bl-istess lenti, imma b˙ala bniedem li ming˙ajru ibnu seta’ spiçça ag˙ar. Kemm hemm bΩonn li b˙ala poplu nkunu aktar tolleranti lejn nies li huma differenti minna. Wara kollox huma bnedmin b˙alna, bl-istess bΩonn g˙allim˙abba u r-rispett li g˙andna bΩonn u jist˙oqqilna a˙na. Hemm bΩonn ji©rilek b˙al Toni biex ikollok tbiddel fhemtek? Grupp Appostolat tat-Talb (Marbuta mal-Intenzjoni Ìenerali g˙al April)
Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet gÓal April Ìenerali: Biex il-fundamentaliΩmu u l-estremiΩmu jitraΩΩan bir-rispett kontinwu, bit-tolleranza u bid-djalogu. Missjunarja: Biex l-insara ppersegwitati jΩommu s˙i˙ fix-xhieda li jag˙tu tal-im˙abba ta’ Alla. Isqfijiet: Biex kemm l-ommijiet kif ukoll il-missirijiet, jag˙rfu l-importanza li huma t-tnejn jimpenjaw ru˙hom biss˙i˙ fit-trobbija ta’ wliedhom. RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 19
It-tigrija sal-barkun Sena tas-Saçerdozju – Xhieda numru 9 F’din is-sensiela qed in©ibu x-xhieda ta’ diversi saçerdoti ÌiΩwiti li jaqsmu mal-qarrejja l-esperjenza tas-saçerdozju tag˙hom. Fr Vince Magri, imwieled il-Hamrun, da˙al ÌiΩwita ta’ 26 Sena. Wara l-formazzjoni tieg˙u barra ˙adem ˙afna fil-qasam soçjali, kien wie˙ed minn tal-ewwel fil-komunità tal-ÌiΩwiti fiΩÛejtun, fejn jinsab b˙alissa, mexxa ç-Çentru ta’ Spiritwalità Injazjana u ˙adem ˙fna fil-qasam tal-familji. Hawn jaqsam ftit mill-istorja tieg˙u.
20 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Jiena qatt ma ˙lomt li ser inkun saçerdot u reli©juΩ ÌiΩwita. Jiena d˙alt fin-novizzjat tal-Kumpanija ta’ Ìesù (mal-ÌiΩwiti) meta kelli 26 sena fl-1978. G˙al dak iΩ-Ωmien kont nitqies “a very late vocation”, vokazzjoni li tinbet tard fil-˙ajja. Il-˙olma tieg˙i kienet li niΩΩewwe© u jkolli familja kbira. U ma nafx g˙aliex, kont nimma©ina li ser immur ng˙in lill-o˙rajn mal-familja tieg˙i fl-Afrika (u dan na˙seb li qabel ma tfaççaw in-NeoKatekumeni jew g˙aqdiet ta’ missjunarji lajçi f’pajjiΩna). Minn mindu kont Ωg˙ir kont in˙oss ˙afna g˙al min kont inqisu ag˙ar minni. Qalbi kienet ittir bil-fer˙ meta nara l-pajjiΩi mi©bura flimkien fil-bidu ta’ xi Olimpjadi. Fl-1974 kont ng˙ix ©ewwa Londra ma’ grupp ta’ Ωg˙aΩag˙ tal-Moviment Teens & Twenties Talent Trust (4Ts) - organizzazzjoni taΩ-Ωg˙aΩag˙ imwaqqfa minn Father ÌiΩwita fis-Sittinijiet. Kienet l-ewwel esperjenza li ˙ar©itni ’l hemm mix-xtut Maltin, mi©bud hekk kif kont li nkun ta’ servizz g˙all-o˙rajn. Qed ng˙id dan g˙aliex nemmen li dawn is-sentimenti kienu juru b’xi mod li Alla kien di©à qed isejja˙li ming˙ajr ma kont nifhem x’kien qieg˙ed ji©ri fija. F’Ottubru tal-1978, ma nafx kif, sibt ru˙i man-novizzi Maltin u Taljani fi Frascati ftit ’il-bog˙od miç-çentru ta’ Ruma. Qatt ma ˙arist lura. Dan ma jfissirx li ma kienx hemm Ωminjiet ta’ g˙ejja u diffikultajiet tul il-mixja tal-vokazzjoni tieg˙i. IΩda dak li nqis l-akbar rigal li qatt irçevejt f’˙ajti - li niççelebra l-Ewkaristija - dejjem g˙eni neg˙leb id-diffikultajiet kollha. L-Ewkaristija hija l-miraklu tieg˙i ta’ kuljum. In˙obb nippriedka b’mod sempliçi u kemm jekk inqaddes fuq l-artal mag˙mul mill-ir˙am u mΩejjen sew u kemm jekk inqaddes fuq kaxxa tal-kartun (kif nag˙mel kwaΩi kull
nhar ta’ Óadd meta nqaddes lill-immigranti irregolari fid-Detention Centre) il-Quddiesa tibqa’ dejjem l-g˙ajn ta’ kull ma ng˙ix u nag˙mel. Din l-esperjenza g˙alija hija l-qofol tas-saçerdozju. Il-ÌiΩwiti qatt ma kont nafhom. Però kien kuntatt ma’ ÌiΩwita attiv fil-4Ts li bdejt insir mid˙la tag˙hom. Illum nistqarr li n˙ossni tassew grat tal-formazzjoni kollha li ˙adt u li g˙adni nie˙u, g˙aliex tassew in˙ossni kbirt ˙afna b˙ala persuna. Meta bdejt il-˙idma tieg˙i ta’ saçerdot kont bniedem ©did. Qtajt xewqati kollha... li nkun viçin in-nies, l-aktar dawk fil-bΩonn. Parti mill-formazzjoni kienet li nitg˙allem it-Tag˙lim Soçjali tal-Knisja, meqjus b˙ala “it-TeΩor Mo˙bi tal-Knisja”. Dan wassalni biex inkun impenjat ˙afna fil-˙idma li tesprimi l-im˙abba kbira li g˙andha l-Knisja g˙all-fqar. G˙al xi Ωmien kont attiv ˙afna flappostolat spiritwali fil-Provinçja u kont noqg˙od f’Mount St Joseph, id-dar tal-irtiri tag˙na l-ÌiΩwiti, il-Mosta. Wa˙da mill˙idmiet spiritwali ta’ saçerdot ÌiΩwita hija li tiggwida n-nies fl-irtiri matul il-˙ajja ta’ kuljum. Rajt nies tassew ibiddlu ˙ajjithom permezz ta’ din l-esperjenza. It-talb jg˙innek ˙afna biex tasal tie˙u çertu deçiΩjonijiet ibsin, b’impenn u b’sens ta’ responsabbiltà. Jekk l-Ewkaristija, kif g˙idt hija l-akbar rigal li qatt irçevejt, it-tieni hu ming˙ajr dubju l-fiduçja li juru n-nies meta jift˙u qalbhom mieg˙i. Din dejjem hija esperjenza li m’g˙andhiex prezzha. L-istess ng˙id g˙all-˙idma b’risq iΩ-Ωwie© u l-familja Nisranija. Akkumpanjajt ˙afna koppji u Alla biss jaf il-˙in li ddedikajt nisma’ lil tant koppji jift˙u qalbhom dwar l-isfidi u l-fer˙ li ©©ib mag˙ha l-˙ajja miΩΩew©a. Xi drabi qalbi tinqasam bl-u©ig˙ tal-firda, iΩda ˙afna
drabi tifra˙ meta tara l-qawwa tal-ma˙fra u r-rikonçiljazzjoni jag˙tu ˙ajja ©dida lil dak li kien g˙oddu mitluf. Jekk hemm xi ˙a©a li titg˙allem malajr fil-˙ajja reli©juΩa u saçerdotali hija li din mhijiex xi avventura romantika. Mumenti ta’ prova jkun hemm. Imma meta nara dak li jg˙addu minnu il-©enituri speçjalment g˙al dawk li g˙adhom irabbu, nara kemm l-isfidi huma kbar. Nistqarr li na˙seb li t-toqol li j©orru l-©enituri g˙aqlin u ddedikati huma akbar minn tieg˙i. Fl-istess ˙in l-isfidi qatt ma jg˙ebu mill-˙ajja saçerdotali. Dan qed in˙ossu dejjem aktar veru fil-˙ajja tal-lum. Il-kultura moderna mhux dejjem t˙ares lejn issaçerdoΩju b’g˙ajn sabi˙a. Issib min jara s-saçerdot qisu wie˙ed qed ja˙li ˙ajtu, jew xi stramb li d-dinja tal-lum m’g˙adx g˙andha bΩonnu. Qisu xi ˙add maqtug˙ mid-dinja u ma jg˙ix fl-istess dinja tal-o˙rajn. Minkejja dan jiena nixtieq ni©ri t-ti©rija sal-barkun. Nixtieq nag˙ti xhieda li bniedem jista’ jag˙ti kelma u jΩommha sal-a˙˙ar. Vince Magri sj
Fr Vince imdawwar min-nies u tfal li huwa jg˙in fl-Istitut Paulo Freire, iΩ-Ûejtun. RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 21
Taf
?
issuq
Ara x’ta˙seb minn dawn is-sewwieqa CHRIS kien g˙amel Ωmien ja˙dem barra minn Malta u, m’g˙andniex xi ng˙idu, kien isuq il-karozza tax-xog˙ol. Meta ©ie lura Malta kemm-il darba kien jirrakkonta xi esperjenza li kellu, speçjalment billi f’dawn il-pajjiΩi s-sistema tat-traffiku kienet differenti g˙ax isuqu fuq il-lemin. Meta kien jinqabad f’xi traffic jam, kont tisimg˙u jgerger dwar kemm il-Maltin ma jafux isuqu. “Mhux ta’ b’xejn dejjem b’xi serbut karozzi mwa˙˙lin! Ara, regoli tal-©ungla! Mur ©ibhom qeg˙din isuqu bejn Boston u New York dawn, x’paniku jo˙olqu!” U dejjem igerger u jikkritika. Fil-˙ajja Chris kien i©ib ru˙u l-istess b˙al fl-istil tas-sewqan tieg˙u. Kien jg˙ix ˙ajtu b’sett ta’ regoli li, g˙alkemm kienu mibnija fuq ˙afna prinçipji tajbin, mhux dejjem kienu jag˙mlu sens. S˙abu kienu jg˙idulu biex ma jkunx daqshekk ri©idu bir-regoli tieg˙u imma li je˙tie© ikun flessibbli g˙al dak li toffrilu l-˙ajja. Imma ta’ ras iebsa li kien, kien jg˙idilhom li dak kien il-prezz li kien lest i˙allas. Hekk tfisser li tkun bniedem çivilizzat fid-dinja tal-lum.
miktuba ma’ a©enzija li toffri servizz meta tiqaflek il-karozza bil-˙sara. Imma qatt ma rrikorriet g˙al din l-g˙ajnuna, anki meta kellha bΩonn. “Ma tarax! Il-puncture nibdlu jien! La naf kif, g˙aliex le? Mela noqg˙od nag˙mel b˙al dawk in-nisa li jçemplu g˙al xejn b’xejn dan kollu kollu biex ma j˙amm©ux id-dwiefer?” Beatrice kienet i©©ib ru˙ha bl-istess mod fil-˙ajja. Ma kinitx tie˙u riskji; kienet tippreferi tissaporti xi biçça g˙aw© bis-sabar u ©©ib ru˙ha qisha qeg˙da terfa’ xi salib mal-g˙olja tal-Golgota. Lanqas meta kien ikollha verament bΩonn l-g˙ajnuna ma kienet titlobha, g˙ax kienet tibΩa’ minn xi obbligu li sejra titg˙abba bih. G˙alxejn s˙abha tax-xog˙ol kienu jg˙idulha li jag˙mel aktar sens iççempel u jibdlulek ilpuncture avolja taf tibdlu inti stess. Jekk qed t˙allas ammont ta’ flus fis-sena g˙as-servizz, allura tuΩah trid, inkella ta˙li flusek!
Ronald minn qaddisu jsuq bil-mod, tant li g˙alkemm kien jara xi trakk miexi tlikki tlikki fil-bog˙od, xorta kien jibqa’ fl-istess karre©©jata sakemm jil˙qu mbag˙ad joqg˙od jistenna ˙alli jara kif se jaqbΩu. Martu g˙alxejn kienet tavΩah minn qabel li BEATRICE kienet tibΩa’ ˙afna g˙all-karozza se je˙el, g˙ax xorta ta’ rasu kien jag˙mel. U, minn fuq, kien iwa˙˙al f’tat-trakk li qed tag˙ha. Kienet l-akbar biçça proprjetà, je˙odha bil-lajma! U mhux hekk biss, martu jekk tista’ ssej˙ilha hekk, li kellha f’isimha. kienet tie˙u kedda tnaddaf il-karozza meta Kienet issuq bil-galbu u ma tazzardax kien i˙alliha, g˙ax li kien g˙al Ronald, taqbeΩ xi trakk speçjalment jekk fit-triq il-karozza kienet ukoll il-librerija u l-©nien: kien hemm impin©ija s-sinjali doppji. U tant kien i˙alli kotba, Ωerrieg˙a, g˙odda meta ma kienx ikun hemm dawn is-sinjali tat-traffiku, kienet i©©ib miljun skuΩa, basta tal-©nien, ©wieΩ, u xi flokk u shorts g˙allma taqbiΩx lil ta’ quddiemha. “Le ma tarax, g˙alqa, li darba telg˙et si©ra Ωg˙ira tal˙arrub f’naqra ˙amrija li kien hemm fil-boot nikser il-li©i g˙ax ta’ warajja m’g˙andux ta’ wara! sabar u qed ipaqpaqli? Óallieh ipaqpaq! F’˙ajtu kien jag˙mel l-istess: flok Allura... nippreferi nasal g˙axar minuti tard jantiçipa u jevita xi problema, Steve kien flok nie˙u riskju b˙al dak!” Beatrice kienet 22 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
jistenniha tasal imbag˙ad jara kif se jsolviha. U d-diΩorganizzazzjoni li kellu fil-karozza kienet ukoll tirrifletti kemm ma kienx kapaçi jiddistingwi bejn ˙a©a u o˙ra, mument u ie˙or f’oqsma o˙ra ta’ ˙ajtu (boundaries). Hekk ix-xog˙ol kien jie˙du mieg˙u d-dar, il-problemi tad-dar jipprova jsolvihom fuq ix-xog˙ol ma’ persuni li ma kienux jixtiqulu l-©id, u kellu rasu iebsa biΩΩejjed li ma jaççettax parir jew g˙ajnuna ©enwina. ÌUÛA. U xi ng˙idu g˙al ÌuΩa? ÌuΩa la kienet issuq, la qatt kellha karozza u kellha xorti tag˙raf trakk tal-©ebel minn mini minor! Imma xorta kemm-il darba kienet taqla’ çitazzjoni tat-traffiku minkejja li ma to˙ro©x mid-dar ˙lief g˙all-qadjiet u g˙all-quddiesa – u dan bil-mixi! Darba fettilha titla’ t-Tribunal ˙alli tikkontesta mhux iç-çitazzjoni li kienet g˙adha kif irçiviet biss, imma anki l-o˙rajn kollha ta’ qabilha u, possibilment, xtaqet tevita çitazzjonijiet futuri. Da˙ku mhux ftit x˙in indunaw bl-iΩball fis-sistema tal-kompjuter u minn dakinhar ÌuΩa ma rçivietx ta˙rika o˙ra. U g˙amlet sew ÌuΩa li ddefendiet lilha nnifisha. G˙ax b˙alma fil-˙ajja mhux l-ewwel darba kienet te˙el g˙al xi ˙a©a ming˙ajr tort ta’ xejn, meta fl-a˙˙ar qamet fuq tag˙ha, irnexxielha ddawwar ir-rota... u r-rotta! G˙andek tg˙id li peress li l-˙ajja wkoll hija vja©©, tag˙mel sew li tiççekkja naqra kif qed issuq! G˙ax il-vera karozza li qed issuq mhix dik li g˙andha erba’ roti u timxi fuq il-petrol. Il-vera karozza hija ˙ajtek u s-sewwieq hu l-karattru tieg˙ek. Ag˙raf lilek innifsek u tasal qawwi u s˙i˙! Mary Muscat RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 23
Xi tfisser
issir omm zaghzugha
* Skont l-a˙˙ar statistika, f’Malta, 28% tat-trabi qed jitwieldu barra miΩ-Ωwie©. KwaΩi 600 tfajla ta˙t is-17-il sena saru ommijiet bejn 1999 u 2008
‘Saret moda,’ jg˙idu xi w˙ud. ‘Ma ng˙idlekx kemm tara ommijiet Ωg˙aΩag˙ (li lanqas g˙adhom g˙alqu l-g˙oxrin sena) bit-trabi, jew tfajliet li g˙adhom imorru l-iskola u tqal fl-istess ˙in. In-numru dejjem qieg˙ed jikber, iΩ-Ωg˙aΩag˙ ma jisimg˙u b’xejn, kulma jridu jiddevertu u jg˙ixu ming˙ajr responsabbiltà!’* Nicole, tfajla li ˙ar©et tqila ta’ ˙mistaxil sena tirrakkonta l-istorja tag˙ha: “Qatt ma rrealizzajt kemm hi tqila li trabbi tarbija, u xi jkollok tiffaççja b’din is-sitwazzjoni. L-ewwel problema kienu l-membri tal-familja li ma setg˙ux jaççettaw li kellhom lil binthom, ta’ ˙mistax-il sena, tqila. Kienu ilhom iwissuni li se nwe©©a’ b’dik ir-relazzjoni imma jien qatt ma ridt nisma’ minnhom. Kont g˙amja g˙all-a˙˙ar wara l-boyfriend, noqg˙odlu g˙al kollox anke meta kien jittrattani ˙aΩin. Qatt ma emmint li seta’ ji©ri lili li no˙ro© tqila, sakemm kien tard wisq. In˙ossni grata lejn il-familja li ma keççewnix ’il barra. BeΩg˙u li jekk jag˙mlu hekk kont se nkun f’aktar periklu.
Kelli tqala tajba u n-namrat tieg˙i kien dejjem mieg˙i. G˙alhekk, kont fer˙ana se ntir meta wellidt lil binti, tifla b’sa˙˙itha, u jien u missierha tajniha l-isem ta’ Elizabeth. L-ewwel ©img˙a kienet esperjenza tal-©enn! Qatt ma ˙assejtni ma˙buba daqshekk u konna qisna familja. IΩda, jumejn biss wara li ©ejt id-dar, kollox inbidel. Ìieg˙luni nie˙u t-tifla g˙and il-familja tieg˙u u, minn dakinhar, spiççajt die˙la u ˙ier©a l-Qorti (u nista’ ng˙idilkom li din mhix çajta), ni©©ieled biex ikolli t-tarbija jew biss biex inkun nista’ naraha. Beda inkwiet kbir mal-boyfriend. Donnu ˙are© il-karattru veru tieg˙u li qabel jien kont g˙amja wisq biex ninduna x’inhu fil-fatt. Bdejna nitlewmu aktar u l-familja tieg˙u kienet tag˙milli l-˙ajja impossibbli. Spiççajt ni©©ieled biex nista’ nΩomm it-tarbija. Jien lill-missier it-tifla kont in˙obbu, speçjament talli tani lilha, u kont imdejqa ˙afna meta kelli ni©©ilidlu bilQorti. Hi ˙a©a li taqsamlek qalbek meta je˙dulek lit-tarbija tieg˙ek u lanqas tkun tista’ ssir taf x’inhu jsir minnha. Kelli nag˙Ωel lil xi ˙add biex jid˙ol bejnietna u jag˙tiha hu lil missierha, g˙ax bejnietna ma stajniex niltaqg˙u aktar. Jien g˙aΩilt lil ommi. Lil Elizabeth stajt inΩommha tliet darbiet fil-©img˙a imma, min˙abba li jien g˙adni mmur l-iskola, ma nistax inqatta’ l-˙in kollu mag˙ha. Kull meta ti©i, sew jien u sew it-tifla, inkunu stressjati ˙afna. Elizabeth t˙obb
tie˙u mag˙ha xi ˙a©a b˙al xi pupa jew il-gverta tag˙ha imma missierha ma j˙allihiex. Kull meta jie˙u t-tifla ma jridx jaraha b’affarijiet b˙al dawn, allura j˙allihomlha warajha inkella jwaddabhomlha mal-art u t-tifla tg˙idx kemm tibki. Indum nhewden ©urnata s˙i˙a, ninkwieta jekk g˙addilhiex – u l-Qorti ma tag˙mel xejn. Din l-esperjenza g˙allmitni li mhi ˙a©a ˙afifa xejn li tkun omm daqshekk Ωag˙Ωug˙a. Trid tg˙ix Ωew© ˙ajjiet – b˙ala tfajla u b˙ala omm. Trid tkompli l-edukazzjoni tieg˙ek u fl-istess ˙in tla˙˙aq mal-bΩonnijiet ta’ tarbija. Qabel, kont no˙ro© bla xkiel u ndum ˙afna ˙in nirran©a ru˙i - illum, infittex nilbes g˙ax ˙in m’g˙andix; il-˙bieb, il-familja u n-nies ta’ madwarek ma jibqg˙ux jarawk l-istess – kull fejn tmur jg˙idu fuqek. IΩda, l-akbar intopp hu n-namrat jew l-g˙arus. Óadd ma jirrealizza li tista’ to˙ro© tqila anki b’darba wa˙da biss! Óafna mill-ir©iel jew iwarrbu mill-ewwel jew iwieg˙du li se jibqg˙u u wara jitilquk wa˙dek. I©ibu ra©unijiet b˙al ‘g˙adni l-iskola’, ‘flus m’g˙andix’, ‘irrid inkompli l-istudji g˙all-karriera’, ‘m’inhix lest li nsir missier’! Ftit huma dawk li jkomplu mieg˙ek u jg˙inuk, u ssib ru˙ek ming˙ajr is-sapport ta’ missier it-tarbija – ilweg˙diet u l-˙olm jispiççaw kollha fixxejn u int i©©orr il-problema wa˙dek!
Il-parir tieg˙i lil min ji©i fissitwazzjoni tieg˙i? A˙seb fl-aktar ˙a©a importanti: it-tarbija tieg˙ek u l-futur tag˙ha u tieg˙ek! Tiddejjaqx tg˙id fiex tinsab lill-©enituri g˙ax, meta jaççettaw, huma Ωgur jag˙tuk is-sapport u l-g˙ajnuna kollha biex ikollok tqala u ˙las tajjeb. Jekk il-©enituri ma jaççettawkx, hawn çentri, b’nies speçjalizzati, li jg˙inuk ter©a’ tag˙mel ˙ajtek u ˙ajja a˙jar g˙at-tarbija. Ftakar li tarbija mhix ra©uni biex tiΩΩewwe© ta’ malajr. G˙alkemm sirt omm, xorta g˙adek Ωg˙ira wisq biex tie˙u deçiΩjoni serja b˙al din. Jekk ta˙seb li l-boyfriend huwa matur biΩΩejjed u hemm im˙abba serja bejnietkom, minkejja n-nuqqas ta’ g˙aqal tag˙kom meta ©ibtu t-tarbija fid-dinja, allura kompli kkura r-relazzjoni ta’ bejnietkom filwaqt li ΩΩommha nadifa u g˙aqlija. Jekk l-affarijiet jibqg˙u sejrin tajjeb bejnietkom Ω-Ωmien issa˙˙a˙kom flimkien, allura jasal lil-mument meta tkun ˙a©a sewwa li ting˙aqdu fir-rabta taΩ-Ωwie©. Dan ikun l-akbar rigal li tag˙tu t-tarbija tag˙kom: Ωwie© sod u hieni mibni fuq im˙abba u rispett veru lejn xulxin. It-tifla lili, minbarra problemi, ©abitli fer˙ ukoll l-aktar min˙abba l-fatt li nista’ nsej˙ilha binti u hi tista’ ssejja˙li ommha. IΩda, kollox g˙andu jistenna ˙inu u Ωmienu. IΩ-Ωog˙Ωija hija Ωmien li jista’, jekk tridu inti, ikun l-isba˙ Ωmien ta’ ˙ajtek. Il-messa©© tieg˙i hu : Tikbirx qabel iΩ-Ωmien! Omm Ωag˙Ωug˙a m©arrba
24 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 25
Ma fla˙tx aktar... Imma sibtu jistennieni
Jiktbu l-Qarrejja
26 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
IΩΩewwi©t ta’ 25 sena, qalbi kollha ˙e©©a li se ng˙ix fl-im˙abba ˙ajti kollha. Kelli Ωew© subien wara xulxin. Kont g˙adni Ωg˙ira imma mill-ewwel ˙adt iΩ-Ωwie© u l-familja bis-serjetà. Warrabt kull impenn biex inrabbi t-tfal, u ˙lief quddiesa nhar ta’ Óadd ma kontx immur. Meta t-tfal kienu g˙adhom çkejknin, kont inqeg˙edhom f’pushchair u ne˙odhom mieg˙i l-quddiesa ta’ kuljum. Kelli r-ra©el i˙obb ˙afna l-familja u kien jag˙mel ˙afna sahra g˙alina. Però kien possessiv ˙afna, u jien qatt ma stajt nikber psikolo©ikament. Óallieni niddependi ˙afna minnu u ma kontx naf nag˙mel xejn ˙lief ix-xog˙ol tad-dar u nrabbi t-tfal. Ir-ra©el kien u g˙adu perfezzjonist u dak kollu li ma jaqbilx mal-ideat tieg˙u hu ˙aΩin. Tista’ timma©ina x’˙ajja kont qieg˙da ng˙addi. Qatt ma kien jinkora©©ini jew ifa˙˙arni g˙al xi ˙a©a tajba li kont nag˙mel bil-konsegwenza li tlift kull fiduçja fija nnifsi. Kont dejjem nipprova nog˙©bu. Fl-ilbies u kif nag˙mel xag˙ri kont nipprova nikkuntentah. Kultant kont
in˙ares fil-mera u niddubita jekk dik li kont nara kinitx jien jew le. Óassejtni li tlift kull identità tieg˙i nnifsi. Waqajt fi brejkdawn u beda jkolli ˙afna mard psikosomatiku. Domt hekk g˙al xi snin ming˙ajr ˙add ma kien jaf g˙aliex. Ìie Ωmien li bdejt na˙seb biex inne˙˙i ˙ajti g˙ax kont in˙oss li tlift kull im˙abba. Ma kellix ma’ min nifta˙ qalbi, lanqas mal-konfessur tieg˙i g˙ax qatt ma kont ng˙idlu minn xiex kont g˙addejja g˙ax ma ridtx noqg˙od ng˙idlu kontra Ωew©i. Darba minnhom meta kont qieg˙da na˙seb bis-serjetà biex inne˙˙i ˙ajti, iddeçidejt li mmur naqbeΩ g˙ax ma kontx nifla˙ha iΩjed is-sitwazzjoni. Ma mpurtanix miΩ-Ωew©t itfal li kienu g˙adhom Ωg˙ar, g˙alkemm kont in˙obbhom ˙afna, u ma qg˙adtx na˙seb fuq il-konsegwenzi. Fil-˙in li kelli f’mo˙˙i jberg˙en dan il-˙sieb ikrah b˙al donni nilma˙ lill-Qalb ta’ Ìesù ’l bog˙od ’il bog˙od b’dirg˙ajh miftu˙a. Hu kien qieg˙ed jistedinni biex, iva, naqbeΩ imma f’dirg˙ajh. Jien, b˙al bniedma qeg˙da teg˙req u
tfittex li tiggranfa ma’ tibna biex issalva, iggranfajt ma’ dik id-dehra u ddeçidejt li nintelaq f’dirg˙ajn Ìesù. Bdejt nitkellem mieg˙u matul il-©urnata, nibki mieg˙u u ng˙idlu b’kulma kien qieg˙ed ji©rili. Minn dakinhar Ìesù sar iç-çentru ta’ ˙ajti. Sibt ˙abib li bil-mod il-mod beda jfejjaqni mid-dipressjoni li kont fiha – bla tobba u bla pilloli. Bdejt infiq anki mill-mard psikolo©iku li kelli, u, b’Ìesù l-aqwa ˙abib tieg˙i, ˙ajti nbidlet u minn wa˙da ta’ dwejjaq saret wa˙da ta’ fer˙. Ìesù kien hemm dejjem u kullimkien. Kull fejn inkun insibu u fil-waqtiet ibsin ning˙alaq mieg˙u fil-kamra ta’ ©o qalbi u kollox jin˙ass e˙fef. Sal-lum, li kbirt u xja˙t, Ìesù g˙adu l-akbar ˙abib tieg˙i li b˙alu g˙adni qatt ma sibt u ma nsibx Ωgur. Is-ser˙an ta’ qalb li tani n˙oss li hu l-bidu tal-Ìenna f’din l-art. Min irid ˙abib u tabib veru jfittex lilu u jara x’bibien ta’ paçi jinfet˙ulu. Salvina RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 27
Jiktbu l-Qarrejja
Reklam ghad-divorzju 28 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
biss riklam li, anke meta bniedem jibΩa’ juri d-dg˙ufija jew id-difetti tieg˙u, m’g˙andux ja˙seb li hu m’g˙andux valur b˙ala persuna. L-artiklu jindirizza l-problema tal-biΩa’ mill-©udizzju tal-o˙rajn u li jkun ri©ettat min˙abba d-dg˙ufijiet jew limitazzjonijiet tieg˙u. Jistieden lill-qarrej jag˙mel kura©© biex jaffaççja l-verità tal-limitazzjonijiet tieg˙u, jammettihom u jistqarrhom flok ja˙rabhom u ja˙bihom biex ma jg˙ix gidba f’˙ajtu. taΩ-Ωwie© tag˙hom. Imma anke minn L-ebda kelma fl-artiklu ma tg˙id nies divorzjati g˙andna x’nitg˙allmu kemm hi ˙a©a sewwa li wie˙ed filwaqt li b’im˙abba lejhom u bla ma ni©©udikawhom nistqarru li ma naqblux jiddivorzja. Jag˙ti biss il-kuntest ta’ kif il-koppja tal-istorja ltaqg˙u u waslu mal-istat tag˙hom. biex jiΩΩew©u. Din hi realtà li teΩisti filFil-˙ajja rridu nilqg˙u t-tajjeb li biçça l-kbira tal-pajjiΩi kollha tad-dinja. hemm f’kull bniedem hu min hu u M’hemmx g˙alfejn nibqg˙u nixxukkjaw nitg˙allmu minnu b’qalb miftu˙a. rwie˙na li sitwazzjonijiet b˙al dawn M’g˙andniex ng˙a©©lu ΩΩejjed jeΩistu. biex bniedem insakkruh f’kategorija Fl-istess ˙in naqbel mija fil-mija u n˙arsu lejh qisu m’g˙andu xejn mieg˙ek li dan ma jfissirx li g˙andna x’jg˙allimna. Mhux min jiΩbalja f’˙a©a ninkura©©ixxu jew nag˙tu l-impressjoni bilfors jiΩbalja f’kollox. Kul˙add jisa’ jitg˙allem ming˙and kul˙add. Kieku flok li qed ninkura©©ixxu li f’pajjiΩna bniedem divorzjat, l-istorja kienet dwar nda˙˙lu d-divorzju, jew li d-divorzju hu aççettabbli. Irridu nibqg˙u nag˙mlu bniedem qattiel, il-fatt li ©ibna l-istorja xi ˙a©a tajba li g˙amel kien ifisser li qed ˙ilitna biex inΩommu l-familja Maltija napprovaw jew ‘nag˙mlu riklam’ g˙all- b’sa˙˙itha u mibnija fuq valuri Nsara. att kriminali tieg˙u? L-artiklu mhux riklam g˙ad-divorzju, Nirringrazzjak li ©bidtilna l-attenzjoni g˙all-mod kif jistg˙u ji©u mifhuma çerti kif forsi xi ˙add seta’ ˙a l-impressjoni. stejjer. Nirringrazzjak ukoll tal-kliem ta’ L-anqas nista’ naqbel li hu “artiklu li ma jag˙mel xejn ˙lief ipin©i id-divorzju inkura©©iment dwar is-siwi tar-rivista. Nilqg˙u bil-qalb l-istedina tieg˙ek biex b˙ala xi ˙a©a li minnu ˙are© il-©id”. l-artikli jirriflettu l-valuri li nemmnu fihom. Il-©id Ii jitkellem dwaru l-artiklu ma ˙ari©x mid-divorzju. L-artiklu huwa Fr Paul
B’riferenza g˙all-istorja ‘G˙ajnejn G˙ajjenin’ li dehret fil-˙ar©a ta’ Frar li g˙adda, qarrej kitbilna biex jesprimi skantament u sens ta’ diΩappunt g˙al din l-istorja li sej˙ilha ‘riklam g˙ad-divorzju’. Qalilna li propju “meta b˙alissa il-Knisja g˙addejja minn attakki tant feroçi f’dak li jirrigwardja valuri Nsara tal-familja, nsibu li anki f’din ir-rivista jidher artiklu li ma jag˙mel xejn ˙lief ipin©i id-divorzju b˙ala xi ˙a©a li minnu ˙are© il-©id”. Fl-istess ˙in dan il-qarrej wera apprezzament g˙at-tag˙lim sabi˙ u siewi li l-magaΩin tag˙na joffri lill-qarrejja. Xtaqna niççaraw l-affarijiet kemm ma’ dan il-qarrej kif ukoll mal-qarrejja in ©enerali dwar dan l-artiklu. G˙aΩiΩ Qarrej, Iva, l-istorja ‘G˙ajnejn G˙ajjenin’ tirreferi g˙al esperjenza ta’ persuni divorzjati. Forsi kien ikun façli li r-riferenza g˙all-istat ta’ ˙ajja tal-persuni konçernati t˙alliet barra biex wie˙ed jevita l-impressjoni li r-rivista taççetta d-divorzju. A˙na, ˙a©a wa˙da mal-Knisja u ma naqblu assolutament xejn mad-divorzju. Dan esprimejnih b’mod kontinwu u qawwi fir-rivista tag˙na permezz ta’ artikli u stejjer li jinsistu fuq is-sbu˙ija talfedeltà u n-natura permanenti tar-rabta taΩ-Ωwie©. Billi xi stejjer b˙alma hi din jittie˙du minn sors li huwa barrani u ta’ kultura ferm differenti minn tag˙na, façli tiltaqa’ ma’ sitwazzjonijiet b˙al dawk li hemm fl-istorja. Min-na˙a l-o˙ra wie˙ed ma jistax jiç˙ad li anke nies divorzjati g˙andhom il-kapaçità li jg˙ixu valuri sbie˙ li minnhom kul˙add jista’ jitg˙allem. Dan ma jfissirx li g˙amlu sew li ddivorzjaw, anqas li l-g˙emil tajjeb tag˙hom ji©©ustifika is-sitwazzjoni
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 29
Carpet Zone ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle
Tisliba april Mimdudin: 1. Basket kbir g˙as-safar (6); 4. G˙asfur ˙adrani (6); 7. Óidma jew qadi li ssibha fl-uΩufrutt (3); 8. Kaxkar jew ©arr warajh (6); 9. Frotta msej˙a tuta bajda. Issibha f’çaw slaten (6); 10. Kaxxa bla ras g˙al dan il-mannarett (6); 12. Óabel (4); 14. L-g˙ata ta’ ˙afna tjur (3); 15. Il-poeti j˙obbu jg˙idu li l-ik˙al huwa hekk (3); 16. Sejjer fil-qosor (3); 18. Óaffef (3); 20. Ammirat g˙all-qlubija tieg˙u (4); 21. Mhux Ωg˙ir (4); 24. BeΩa’ u ................. rasu (6); 25. Meta tkun tajba, l-ilma jo˙ro© mill-vit bil-qawwa (6); 26. Ifta˙ g˙ajnejk (3); 27. Issibhom meta jiksu Ó’Attard g˙and xi w˙ud li minn g˙alihom jimpressjonaw (6); 28. Kalzetti (6);
Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)
REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Frar 2010 hija Mrs. M.A. Grima minn G˙ajnsielem, G˙awdex IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000. Tinsiex tikteb l-ammont bl-Ewro u tiffirma ˙dejn kull bidla li tag˙mel fuq iç-çekk.
Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin
Weqfin: 1. Qam kmieni (6); 2. Kamra fejn tqieg˙ed karozza (6); 3. Mhux ‘il quddiem (4); 4. Le˙en (4); 5. Xorti (6); 6. Intg˙aΩel u ˙a promozzjoni (6); 11. Kejl bejn is-sebg˙a l-kbir u s-sebg˙a Ω-Ωg˙ir (5); 13. M’g˙adux imfakkar (5); 16. Jista’ jkun ˙asi (6); 17. Çilindru tqil biex iwitti t-toroq (6); 18. Xitla twarrad b’˙afna lwien g˙and ˙abibi skuna (6); 19. Triq Sant’Anna fil-Floriana fiha ˙afna minnhom (6); 22. Se˙˙et (4); 23. Kunjom il-papa? (4)
Disinn • Outlook Coop
TWEÌIBA TAT-TISLIBA marzu 2010
30 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Mosta
Charles Porter
Valletta
Inez Vassallo, o˙t Fr Eminyan SJ
Xag˙ra G˙awdex Joanna Zammit
MIMDUDIN: 1. Tempju, 4. InΩilt, 7. Óin, 8. Kattru, 9. Nixxef, 10. Eman, 12. Erre, 14. Sur, 15. Taf, 16. Mus, 18. Tub, 20. Araw, 21. Fine, 24. Espost, 25. Tinbex, 26. Uri, 27. Newwel, 28. Ressaq WEQFIN: 1. Tiknes, 2. Mattar, 3. U˙ud, 4. Innu, 5. Inxart, 6. Teftef, 11. Mutur, 13. Ra©un, 16. Matern, 17. Salpaw, 18. Tilbes, 19. Bexxaq, 22. Itul, 23. Rtir RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 31
After school hours service forAfter children aged 3 to 16 who attend school hours service state,forchurch schools childrenand agedindependent 3 to 16 who attend state, churchcontact and independent schools For more information information contact FES For on more Tel: 2145 5600 or FES on Tel: 2145 5600 or Email: klabb316.medc@gov.mt Email: klabb316.medc@gov.mt
32 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Insihom
Kien hemm mara li kienet tg˙id li qed tara lill-Madonna u anki titkellem mag˙ha. Kienet dejjem tikteb lill-Kardinal tal-post u tfittex kif se tirrakkuntalu id-dehriet tag˙ha u x’kienet tg˙idilha l-Madonna. Il-Kardinal ma kienx jag˙ti kasha meta tmur tg˙idlu b’dawn id-dehriet. Kien jipprova jie˙u paçenzja kemm jista’ imma dejjem jispiçça jag˙milha tabirru˙u li lanqas biss qed jismag˙ha. Ìurnata minnhom çemplitlu g˙al ˙afna drabi u, meta ma kellhiex risposta, marret issibu u talbet biex tkellmu. Meta da˙let ˙dejh, il-Kardinal, li kien iddeçieda li jwaqqaf g˙al kollox din l-istorja, qalilha, “Meta l-lejla tara lill-Madonna, itlobha tistaqsi lill-Ìesù biex jg˙idilha liema hu l-akbar dnub li qatt wettaqt f’g˙omri.” Il-mara telqet minn hemm fer˙ana se ttir g˙aliex issa l-Kardinal kien beda jemminha. Min-na˙a tieg˙u, il-Kardinal kien kuntent ukoll g˙aliex ˙aseb li issa ma ter©ax ti©i tirrakkuntalu fuq dawn id-dehriet tag˙ha. IΩda, l-g˙ada filg˙odu, il-mara re©g˙et ©iet titlob li tkellmu. Il-Kardinal staqsiha, “Allura, kellimtha lill-Madonna lbiera˙?” “Iva, imma...” “X’imma?” staqsa l-Kardinal. “IlMadonna staqsietu lill-Ìesù fuq id-dnub tieg˙i?” “Iva. Meta tlabtha tistaqsih malajr marret u staqsietu,” qaltlu l-mara taddehriet. “U x’we©ibha Ìesù?” Il-mara, kemxejn mist˙ija, qaltlu, “IlMadonna qaltli li Ìesù qalilha li kien nesa x’kienu dnubietek.”
Alla mhux biss ja˙fer, imma ja˙fer u jinsa. RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 33
ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK
Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament
Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.
Biex i©©edded
Biex i©©edded
PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI
34 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna
2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824
SENGLEA SIÌÌIEWI SAN PAWL IL-BAÓAR SAN ÌILJAN STA LUÇIJA TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ
PERMEZZ TAL-MOBILE 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143
GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM KERÇEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ
2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993
Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:
5061 8916 5061 9210
jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)
jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.
IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.
NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament
RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt
GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA
RM2000-LilÓbiebna • april 2010 • 35
L-RM2000-LilHbiebna ting˙aqad mal-Knisja f’Malta biex tag˙ti mer˙ba lill-Papa Benedittu XVI Il-Papa jkellem lill-ÌiΩwiti: “IL-KNISJA GÓANDHA BÛONNKOM...” “Kull fejn fil-Knisja... f’salib it-toroq tal-ideolo©iji, fittaqbidiet soçjali, jinstab konfront bejn il-˙ti©ijiet ja˙arqu tal-umanità u l-messa©© dejjiemi tal-Van©elu, dejjem kien hemm u g˙adek issib il-ÌiΩwiti (Pawlu VI).” “Il-Knisja g˙andha bΩonnkom, tistrie˙ fuqkom u ddur lejkom b’fiduçja, b’mod speçjali biex til˙qu dawk l-in˙awi ©eografiçi u spiritwali fejn ˙addie˙or ma jil˙aqx jew isibha diffiçli biex jil˙aq.” G˙alhekk il-Knisja te˙tie© b’mod ur©enti nies ta’ fidi soda u profonda, b’kultura serja u sensitività umana u soçjali ©enwina, saçerdoti reli©juΩi li jiddedikaw ˙ajjithom fuq ilfruntieri biex jag˙tu xhieda tal-armonija profonda bejn il-fidi u r-ra©uni, bejn l-ispirtu tal-Van©elu, l-g˙atx g˙all-©ustizzja u l-˙idma g˙all-paçi.” Fl-istess ˙in in˙e©©i©kom biex tkomplu u ti©©eddu filmissjoni tag˙kom fost il-fqar u g˙all-fqar... Min jixtieq ikun kumpann ta’ Ìesù jaqsam l-im˙abba tieg˙u lejn il-fqar.” Fuq l-ispirazzjoni ta’ Fr Arrupe, il-Kumpanija tag˙kom tkompli fl-impenn tag˙ha fis-servizz tar-refu©jati, li spiss huma l-ifqar fost il-fqar...” (Mid-diskors tal-Papa lill-ÌiΩwiti fit tmiem il-Kongregazzjoni Ìenerali 35, Frar 2008)
36 • April 2010 • RM2000-LilÓbiebna