Ma˙ru© mill-ÌiΩwiti Maltin • Frar 2010 • Sena 61 • Numru 2 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607
N E W S P A P E R P O S T
Meta tasal f'tarf il-˙abel
ag˙mel g˙oqda... u iggranfa mag˙ha!
Perseveranza
2 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Perseveranza! In˙ares lejn atleta, u nammirah. Xemx u xita, bl-aptit u ming˙ajru, kmieni filg˙odu, jag˙mel sag˙tejn ©iri, biex iΩomm f’sa˙˙tu u biex jikser record tal-˙in. In˙ares lejn muΩiçista quddiem biçça muΩika tqila. Tipprova u tipprova, u tistudja, u tipprattika, Sakemm tkun perfetta, U g˙ajnejha jixeg˙lu bis-sodisfazzjon. U dak l-istudent Li kellu bΩonn su©©ett partikolari Biex jibda l-karriera li dejjem xtaq Imma ma setax jg˙addi mill-eΩami. Jistudja u jistinka u jmur g˙all-privat, U jirrepeti l-eΩami bit-taqtig˙ ta’ qalb kollu Sakemm fl-a˙˙ar jg˙addi u hekk tibda sse˙˙ il-˙olma tieg˙u.
Imma fejn tid˙ol int Mulej, m’g˙andix paçenzja. Ma nafx nissaporti, ma nafx nistenna. Irrid naf ir-riΩultat issa. Irrid naf il-pjan tieg˙ek issa. U jekk ma jkollix ir-riΩultat f’idi issa, Na˙bat niddubita li int ©ust u tajjeb Fl-g˙emil tieg˙ek kollu. Anke jekk nemmen li hemm pjan, Na˙bat nitlef il-paçenzja mieg˙ek Mulej U ninsa li g˙idtilna wkoll li ‘Triqati m’humiex triqatkom’.
Nammira Mulej, kemm g˙andna perseveranza U kemm nibqg˙u nistinkaw u nistennew Fejn jid˙lu l-affarijiet li rridu. U jien ukoll, g˙andi ˙afna paçenzja f’dak li hu g˙al qalbi.
Marvic Sciberras
Imn’Alla Mulej hu hekk, li ma r˙ejtx f’idejna t-toroq kollha G˙ax kieku nag˙mlu ag˙ar min-nies ta’ Babel! G˙allimni nistenna Mulej! G˙allimni n˙ares lejn l-affarijiet kif tarahom int, Bl-g˙ajnejn mimlija m˙abba tieg˙ek, Im˙abba infinita lejja u lejn il-bnedmin kollha!
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 3
G˙alkemm ma kinux ta’ eta Ωg˙ira, Pat u Lorraine kien ilhom miΩΩew©in sena biss. Il-mara ta’ Pat kienet ilha mejta tmien snin u Lorraine kienet ilha li ddivorzjat g˙axar snin. Kienu jattendu l-istess skola, iΩda ma kinux jafu sew lil xulxin g˙ax ma kinux jiffrekwentaw l-istess klikka ta’ ˙bieb. Pat kien jibbrilla fil-futbol u kien ikun dejjem ma’ tfal sportivi. Lorraine kienet iddoqq mal-orkestra u l-˙bieb tag˙ha kienu muΩiçisti. Saru jafu lil xulxin meta attendew il-laqg˙a tal-istudenti wara ˙amsa u tletin sena li telqu mill-iskola. Pat issa kien kuntrattur famuΩ tal-bini u Lorraine kienet tg˙allem il-muΩika fi skola sekondarja. Pat g˙o©bu l-mod kif Lorraine kienet t˙ossha façli li tit˙allat man-nies u Lorraine ammirat il-fiduçja li Pat kellu fih innifsu. G˙al ftit Ωmien bdew jo˙or©u flimkien u, wara biss sitt xhur, iΩΩew©u. Iddeçidew li jbieg˙u d-djar li kienu joqog˙du fihom u jixtru appartament. Meta kienu qed jiffirmaw il-kuntratt tal-beJg˙, Lorraine innotat li Pat kien qed jitwerreç. Sakemm kienu g˙adhom qed jo˙or©u flimkien Lorraine, ˙afna drabi, indunat li Pat kellu xi ˙a©a f’g˙ajnejh. Lorraine ˙e©©et lil Pat biex imur jara tabib. Hi ˙asbet li kien qed iwebbes rasu min˙abba li kien qed jikber u li ma riedx jaççetta l-fatt li g˙ajnejh kienu qed imorru lura min˙abba l-età. Tant kien sejjer lura li
4 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
s-segretarju tieg˙u kellu jaqralu l-ittri fuq ix-xog˙ol. Darba minnhom, inneputi tieg˙u talbu jaqralu storja u Pat qallu li a˙jar jirrakuntalu wa˙da g˙ax, ‘ G˙ajnejn in-nannu kienu g˙ajjenin.’ G˙al xhur s˙a˙ Lorraine kienet tg˙idlu biex imur jara tabib u hu kien dejjem jittrateni. Darba wa˙da, is-Sibt filg˙odu, Lorraine qaltlu li se tie˙du jiekol xi ˙a©a b˙as-soltu u, minflok, ˙aditu g˙and l-ispeçjalista. Meta waslu, Pat tg˙idx kemm irrabja u ma riedx jo˙ro© mill-karozza. Lorraine ma setg˙etx tifhem g˙ala kien qed jipprotesta daqshekk u x’kienet irra©uni li ma riedx jie˙u ˙sieb sa˙˙tu. Pat bidel postu mag˙ha u saq lejn id-dar. Dakinhar, Lorraine ma setg˙etx tissaporti t-tensjoni li kien hemm fiddar u marret tiekol ma’ ˙abiba tag˙ha. Qag˙det tittrateni ˙alli jg˙addi l-˙in biex l-affarijiet jikkalmaw. Ma setg˙etx tifhem kif kien ˙adha daqshekk bi kbira. Waslet tard u ppruvat tid˙ol inkiss inkiss biex ma tqajjimx lil Pat. Kif da˙let, semg˙et lil Pat jitkellem minn ta˙t l-ilsien u qag˙det tissemma’. Kien qed jaqra tqabbila tat-tfal minn ktieb tan-neputi tieg˙u imma ma kien hemm ˙add mieg˙u. F’daqqa wa˙da, Lorraine inteb˙et x’kienet ‘il-problema ta’ g˙ajnejn Pat’. Kien kiber u xja˙ u qatt ma tg˙allem jaqra! Kif da˙let fil-kamra Pat warrab il-ktieb u ©ie jifra˙ biha u jiskuΩa ru˙u tal-im©ieba tieg˙u ta’ dakinhar.
Lorraine malajr ˙afritlu u g˙anqitu mag˙ha filwaqt li staqsietu, “Pat, g˙aliex ma g˙idtlix?” Pat ressaqha bil-mod u mexa lejn it-tieqa. Ma kellux il-kura©© i˙ares lejha. Qalilha, “G˙aliex ˙sibt li ma tibqax tistmani. Qatt ma g˙idt lil ˙add b’dan. Meta kont Ωg˙ir kont nibΩa’ li joqg˙odu jinkuni u, issa li kbirt, nibΩa’ li nitlef ir-rispett tan-nies. L-iskola kont ng˙addi mill-eΩamijiet g˙aliex kont fit-tim talfutbol. Ma kienx jimpurtahom jekk nafx naqra, l-aqwa li niskorja.” Lorraine ˙adet idu f’idha u qaltlu, “Lili, imma, jimpurtani; mhux g˙alija, imma g˙alik stess.” “Imma issa tard wisq, Lorraine. S’issa, mo˙˙i dejjem g˙eni biex nimxi ’l quddiem fil-˙ajja u nista’ nibqa’ sejjer hekk.” “Pat, g˙andek ra©un. B˙alma mo˙˙ok g˙enek timxi ’l quddiem fil˙ajja, jg˙inek ukoll titg˙allem taqra. U jien irrid ng˙inek. Óallini ng˙inek.” “Imma, kif tista’ qatt ikollok rispett lejn persuna adulta li ma tafx taqra?” “Pat, jien lilek in˙obbok u nirrispettak. Jekk jog˙©bok, ˙allini ng˙inek.” Pat, resaq lejn il-mejda, ˙ares fiss lejn il-ktieb tat-tfal u ˙adu f’idejh. Re©a’ po©©a bilqieg˙da u dam ftit sakemm feta˙ l-ewwel pa©na. Lorraine po©©iet bilqieg˙da ˙dejh u g˙initu jaqra l-ewwel sentenza.
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 5
DIFFERENTI Mulej, G˙adni ©ejja minn dawra mal-Ewropa. Ix-xog˙ol tieg˙i jitlob li nsiefer ˙afna. Tant dort, li xi ˙inijiet Kelli nfakkar lili nnifsi fejn qieg˙da. F’xi postijiet nifhem in-nies x’qed jg˙idu. F’xi o˙rajn ma nifhimx. Sistemi ta’ ˙ajja differenti U o˙rajn mhux daqshekk differenti. Imma dur dur dur, x’tara? Nies. Persuni. Kul˙add g˙addej b’˙ajtu. Min sejjer g˙ax-xog˙ol, u min vaganza. min jie˙u ˙sieb it-tfal, min içempel lil ˙abibu, min jitlob U min jittallab. Min jinnamra u min jistrie˙ fuq bank. Min jg˙in u min jag˙mel il-bsaten fir-roti, U t-tfal jilag˙bu. Mulej id-differenzi li hemm bejnietna Ta’ kulturi, razza, twemmin Huma wisq artifiçjali, ˙dejn Li kull bniedem g˙andu l-istess valur, L-istess dinjità, g˙ax iben jew bint l-istess Missier. Kul˙add i˙oss l-istess, G˙andu l-istess xewqat, U jrid biss jg˙ix u jkun fer˙an.
6 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Imma a˙na spiss naraw wisq id-differenzi Aktar minn dak li fih a˙na lkoll l-istess. Int qatt ma bΩajt mid-differenzi, Anzi tarahom b˙ala tiΩwieqa tal-˙ajja, Imma xorta g˙adna ma tg˙allimniex. Int t˙ares lejja u tara biss ˙a©a wa˙da – bniedem. U t˙ares lejn sie˙bi, Musulman jew Nisrani, Abjad, iswed, isfar jew kull kulur, Fqir jew sinjur, ra©el jew mara, Barrani jew ta’ ©ewwa, U tara biss x’hemm fil-qalb – bniedem xbiha tieg˙ek. U hekk t˙obbna l-istess U mitt g˙alina lkoll xorta wa˙da, G˙ax t˙obbna lkoll l-istess. Hu paçenzja bija Mulej Ibqa’ fakkarni f’dak li g˙allimtni G˙ax g˙aΩΩiena wisq U nippreferi nieqaf f’dak li jidher Milli nqalleb iktar fil-fond Óa nara bniedem fil-persuna ta’ ˙dejja, Nara lilek f’˙ija u f’o˙ti quddiemi. Marvic Sciberras
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 7
Hames minuti ohra, Pa Kont qieg˙da fi ©nien pubbliku nitg˙axxaq bit-tfal jilag˙bu, jg˙ajtu u ji©ru. Kien hemm tfal, trabi, adulti u anzjani lkoll jie˙du ftit arja tajba f’dik iΩ-Ωiffa ˙elwa tar-rebbieg˙a. G˙al xi ˙in, ra©el ©ie jpo©©i fuq il-bank tag˙na. Deher kwiet u ˙osbien imma kellu tbissima ˙elwa fuq xofftejh. Rajtu j˙ares lejn it-tifel iΩ-Ωg˙ir tieg˙i. Kien qed jiggustah jilg˙ab bil-karozzi u l-pupi ftit ’l hemm minni. G˙edtlu, ‘Dak ibni. Óuh mar jiΩΩerΩaq iΩda hu baqa’ hawn jilg˙ab ˙dejja. Ir-ra©el ˙ares lejn Stefan li kellu wiççu a˙mar nar peress li kien tiela’ u nieΩel maΩ-ΩurΩieqa. ‘G˙andi tifel ie˙or Ismael ikbar minnhom. B˙alissa qed jitbandal ˙dejn il-˙abib tieg˙u’. ‘Prosit sinjura x’familja sabi˙a g˙andek. Jidhru tfal ˙elwin bil-g˙aqal’. Wara ftit ˙ares lejn l-arlo©© u g˙ajjat lil ibnu, ‘Neil, tridx immorru ˙dejn il-mamà issa?’ Neil ©ie ji©ri ˙dejh u talbu bil˙niena, ‘U ejja, pa, noqog˙du ˙ames minuti o˙ra?!’ Il-missier 8 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
aççetta bil-qalb u Neil fer˙an se jtir mar ikompli jitbandal. Wara ftit re©a’ g˙ajjatlu u t-tifel re©a’ talbu biex joqog˙du ˙ames minuti o˙ra. Kontra dak li ˙sibt jien, il-missier bi tbissima re©a’ aççetta. Jien ˙arist lejh u g˙edtlu, ‘Sinjur, vera int paçenzjuΩ’. Dar lejja u qalli, ‘Ibni l-ie˙or Thomas kont in©ibu jilg˙ab bir-rota hawn. Is-sena l-o˙ra tliftu meta qala’ daqqa ta’ karozza misjuqa minn sakranazz. Miskin baqa’ tal-post. Qatt ma kont inqatta’ ˙ames minuti ma’ Thomas g˙ax kont dejjem mg˙a©©el u dejjem im˙abbat. Illum nixtieq nag˙ti ©idi kollu biex nista’ inkun mieg˙u mqar ˙ames minuti. Ma rridx nag˙mel l-istess Ωball ma’ Neil. Hu jifra˙ li g˙andu ˙ames minuti o˙ra jitbandal. Fil-verità, jien ninsab is-seba’ sema g˙ax qed inqatta’ ˙ames minuti o˙ra ngawdih’. U int li qed taqra… x’se tag˙mel fil-˙ames minuti li ©ejjin? RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 9
Sena tas-Saçerdozju – Xhieda 5
fuq l-Artal u fit-Triq
10 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Ftit xhur kien g˙ad fadalli g˙all-ordinazzjoni tieg˙i b˙ala djaknu meta n˙sadna bl-a˙bar tal-qtil ta’ sitta minn s˙abna ÌiΩwiti, kif ukoll tal-koka tag˙hom u bintha, fl-Università tal-Amerika Çentrali f’El Salvador. Kien daΩΩmien g˙oxrin sena ilu. Kont qed nistudja Ruma, imma wie˙ed minn dawk li nqatlu kont iltqajt mieg˙u, u fil-komunità tieg˙i kien hemm diversi minn s˙abi li kienu jafu lil dak jew lill-ie˙or. Bi t˙ejjija g˙ad-djakonat kont qieg˙ed nitlob lil Alla li jer©a’ jurini li hu tassew riedni nkun saçerdot fil-Kumpanija ta’ Ìesù. Bil-martirju ta’ dawn s˙abna saçerdoti ÌiΩwiti, g˙alliema fl-Università u fl-istess waqt difensuri tal-fqar fi Ωmien dittatorjat a˙rax u gwerra çivili li kienet ©a ilha g˙addejja g˙axar snin, f’qalbi ˙assejt çar: kemm hu ta’ min jg˙ixha din il-˙ajja li g˙aliha hemm min ta ˙ajtu! M’g˙andix ilsien biex nirringrazzja lil Alla kif jixraq g˙all-grazzji li ta’ kuljum nirçievi bis-saçerdozju: fil-˙idma maΩ-Ωg˙aΩag˙, fit-tag˙lim, fl-akkumpanjament talvokazzjonijiet, fl-g˙oti tal-EΩerçizzi Spiritwali, fil-preΩenza mar-refu©jati... Dawn mhumiex mertu tieg˙i imma dejjem rigal wara l-ie˙or tal-im˙abba kbira ta’ Alla l-Missier. Imma b’mod speçjali lil Alla nirringrazzjah g˙al ˙afna grazzji li jimmarkawli ˙ajti iktar biç-çar u juruni fejn Ìesù Ibnu jag˙tini sehem iktar mill-qrib fis-saçerdozju tieg˙u. Hawn tnejn minnhom: Kienet il-Ìimg˙a l-Kbira, wa˙da li ma ninsieha qatt. Kont ninsab f’belt kbira, barra mill-Ewropa, u talbuni mmur filg˙odu nqarar fi knisja kbira fiç-çentru tal-belt. Aççettajt bil-qalb, g˙ad li kont daqsxejn beΩg˙an min˙abba li ma kontx imdorri nisma’ l-qrar bil-lingwa tal-post. Ìa kont ilni xi erba’ sig˙at inqarar, u kien sar il-˙in biex il-knisja tag˙laq qabel ma ter©a’
tifta˙ g˙all-funzjoni ta’ wara nofsinhar. Quddiem il-konfessjonarju jitfaçça ra©el, li sellimli, u skuΩa ru˙u li kien se je˙odli ftit tal-˙in. G˙edtlu, “T˙abbel rasek xejn, g˙alhekk qieg˙ed hawn”. Tbissimli, qalli li ma kienx jaf minn fejn jibda u li ma kienx g˙adu jiftakar iqerr. “Ma jimpurtax,” g˙edtlu, “l-Ispirtu s-Santu li wasslek s’hawn inebb˙ek Hu.” Sadattant, is-sagristan xi˙ ta’ dik il-knisja, bla ma nteba˙, g˙alaqna ©ewwa. Kienet qrara ta’ g˙oxrin sena; ma fla˙tx na˙bi l-fer˙ li kelli ©o fija g˙ax ˙assejt kif Ìesù kien ˙a fuqu l-piΩ kollu li dak ir-ra©el kien ilu j©orr. Meta temm il-qrara g˙annaqni, u beriktu mill-©did. G˙ad li kienet il-Ìimg˙a l-Kbira, meta fl-a˙˙ar irnexxielna no˙or©u mill-knisja ridt inkanta bil-fer˙ g˙ax ˙assejt li Ìesù g˙alhekk miet, biex i˙ollna mid-dnub tag˙na, biex jie˙u fuqu l-piΩ tag˙na, biex isalvana. Xi grazzja kbira s-sagrament tar-rikonçiljazzjoni! Kemm tassew Alla jer©a’ j˙abbibna mieg˙u. Kemm-il darba rringrazzjajt lil Ìesù ta’ dan id-don sabi˙ tal-ma˙fra u tal-fejqan. Kemm in˙ossni ma jist˙oqqlix li nkun bejn Alla qaddis u ˙anin u l-persuna li tifta˙ qalbha fil-qrar. In˙oss lil Alla jberikni fis-saçerdozju propju f’dan ilmument, meta jfawwar il-˙niena tieg˙u bla tarf fuq min iqerr, hekk kif Ìesù – b’©enbu minfud inixxi demm u ilma, l-ewwel ma jag˙mel hu li jbiddel il-qalb ta’ dak li nifdu. Darb’o˙ra kont ninsab Addis Ababa, il-kapitali tal-Etjopja – lejlet Filseta, il-festa kbira ta’ Sidtna Marija f’Awwissu. Kienet lejla kies˙a u ta’ xita, b˙alma jag˙mel hemm f’dak iΩ-Ωmien, u bi t˙ejjija g˙all-festa ˙ri©na nqassmu xi affarijiet Ωg˙ar lill-fqar tal-belt li m’g˙andhomx fejn imiddu rashom. Kellna xi 1,500 par flip flops, daqstant ie˙or kutri ˙fief, pakketti tal-gallettini u xi boroΩ bil-
˙obΩ. Tqassamna f’karozzi differenti u ˙ri©na nfittxu n-nies, imgeddsin mal-˙itan fuq il-bankini, ta˙t xi pont, jew ta˙t il-kartun u miksijin b’folja plastik mal-©nub tat-toroq. Iddwal tal-karozza bdew jaqbdu dawn il-kobob umani, lewn il-˙amrija li ˙wejji©hom imçerçra kienu t˙amm©u biha. Nies jew skart? Qatt ma ninsa l-uçu˙ g˙ajjenin u ma˙mu©in li jixirfu minn ta˙t xi folja plastik imkemmxa, l-g˙ajnejn miksura, is-suspett: “Xi trid?” “Ìibnielek x’tiekol u biex tissa˙˙an. Il-festa t-tajba!” Daqqa tnejn, daqqa ˙amsa, g˙axra. Ir©iel, imma anki nisa u tfal. X’qed nag˙mel hawn? X’qed jag˙mlu huma hawn? G˙aliex il-˙ajja daqshekk iebsa? Ma kontx naf x’jisimhom... U forsi ˙add ma jsej˙ilhom iktar b’isimhom, g˙ax issa huma u t-tajn u l-˙mie© ta’ ©nub it-toroq ˙a©a wa˙da. Dik il-lejla Ìesù ˙a ˙afna wçu˙ differenti, mag˙luba, miksija tajn u ˙amrija. Ma nafx kemm-il darba niftakar fihom jien u nqarben... Dik il-lejla t-tqarbin ma sarx filknisja; ˙a forma o˙ra, ma’ ©nub it-toroq. Imma mhux biss. G˙alija f’dik il-lejla, dak li xiref minn ta˙t il-plastik biex jilqa’ borΩa bi ftit ˙obΩ, flip flop jew xi xall biex jitgeΩwer fih, kien Dak stess li jag˙tina ©ismu u demmu fit-Tqarbin. U g˙allimni li s-saçerdozju fuq l-artal u s-saçerdozju fittriq imorru id f’id.
Joseph Cassar, SJ RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 11
Il-ÌiΩwiti F’Haiti Il-ÌiΩwiti ilhom Ωmien twil ja˙dmu f’Haiti. G˙andhom skola, diversi residenzi u opri soçjali, novizzjat u bost opri ta’ g˙ajnuna lill-fqar. Dawn il-˙idmiet jiddependu mill-Provinçja ÌiΩwita tal-Kanada. Mill-ÌiΩwiti u dawk li ja˙dmu mag˙hom ˙add ma miet jew korra gravi, iΩda d-djar u l-opri tag˙hom sofrew ˙sarat serji. B˙alissa qed ja˙dmu bla heda biex iwasslu l-g˙ajnuna lil dawk li ©ew milquta madwarhom.
Stqarrija tal-ÌiΩwiti li ja˙dmu fil-Haiti Hekk tg˙id stqarrija li l-Ìizwiti li qed jg˙ixu u ja˙dmu f’Haiti g˙amlu wara t-terremot tal-biΩa’ li laqat dak ilpajjiΩ. Qed in©ibu xi siltiet minn din l-istqarrija li tmiss il-kawΩi tal-miΩerja enormi ta’ dal-pajjiΩ li, qabel ma nqered mit-terremot, kien qed jinqered millin©ustizzji ta’ politika korrotta, kemm nazzjonali kif ukoll internazzjonali. Kemm hi kiefra t-tbatija li j©ib mieg˙u diΩastru naturali u ftit nistghu • nag˙mlu biex nevitawh. Imma kemm hi aktar kiefra l-miΩerja li a˙na l-bnedmin • in©ibu b’idejna fuq xulxin min˙abba r-reg˙ba u l-egoiΩmu tag˙na! “A˙na ÌiΩwiti li ng˙ixu u na˙dmu f’˙afna oqsma fil-Haiti. A˙na xhieda tat-tra©edja ta’ miljuni fost ˙utna fil-Haiti. “Rajna l-miΩerja tal-poplu tag˙na u smajna l-karba tag˙hom…” (Esodu 3:7-12). Miljuni ta’nies huma vittmi ta’ l-g˙oli infern tal-˙ajja u ma jistg˙ux jixtru l-essenzjal biex jg˙ixu. • Il-faqar qed jiekol lil kul˙add. • Il-kriminalità qed tikber bla raΩan • Il-gvernijiet tag˙na mhux kapaçi jmexxu • Il-Parlament sar bejta ta’ korruzzjoni u xa˙˙im minn ta˙t. • Il-pajjiΩi l-o˙rajn ma Ωammewx kelmthom fl-g˙ajnuna li weg˙du lill-pajjiΩna. • Eluf ta’ Ωg˙aΩag˙ ji©©errew mat-toroq, iwerΩqu li ma jifil˙ux aktar, b’g˙ajta wa˙da: li l-gvern jerfa’ r-respnsabiltajiet tieg˙u. 12 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
• Miljuni ta’ nies bla xog˙ol, ©ranet s˙a˙ ma jieklu xejn, qed jipprotestaw fit-toroq. Tfal bla g˙add, nexfin g˙uda min˙abba • l-©u˙, inew˙u u jibku fis-slums u l-ir˙ula.
U Alla jg˙id: “Jien Alla tal-˙ajjin, mhux Alla tal-mejtin… Ìejt biex ikollhom il-˙ajja u l-˙ajja fil-milja tag˙ha” L-isfida ta’ tant miΩerja u n©ustizzja intollerabbli wasslet il-pajjiΩ f’xifer l-irdum. A˙na rridu nkunu ˙a©a wa˙da ma’ ˙utna l-aktar milquta. Ghalhekk in˙e©©u lillpolitikanti: • Lill-President biex jie˙u l-miΩuri me˙tie©a biex ter©a tinbet il-fiduçja u l-paçi billi jag˙mel riforma mill-qieg˙ tal-og˙la istituzzjonijiet tal-pajjiΩ. • Lill-Awtoritajiet çivili biex iniedu programm ta’ emer©enza effikaçi u jfassal pjan ta’ Ωvilupp li j˙ares fit-tul. • Lill-partiti politiçi biex, b’mod responsabbli, isuqu lill-Gvern fil-qadi ta’ dmirijietu.
•
Lid-dinja tal-kummerç, banek, importaturi u industrijalisti biex isostnu lil ˙uthom li m’g˙ad baqag˙lhom xejn. Lis-soçjetà çivili: gruppi reli©juΩi, g˙alliema, studenti, trade unions, ˙ddiema, sidien tal˙wienet, biex juru solidarjetà vera ma’ dawk fil-bΩonn. Lill-komunità internazzjonali biex iΩommu l-weg˙diet tag˙hom ta’ g˙ajnuna lill-pajjiΩ.”
Iffirmata mill-ÌiΩwiti ta’ Haiti: Fr. Pérard Monestime, Fr. Derino Sainfariste, Fr. Kawas François, Fr. André Charbonneau, Fr. Miller Lamothe, Fr. Claude Souffrant, Fr. Ramiro Pampols, Fr. Kénel Sénatus, Fr. Gilles Beauchemin, Fr. Gontrand Décoste, Brother Mathurin Charlot, Thomas Dabady, Fr. Godefroy Midi.
Il-ÌiΩwiti jg˙inu lill-vittmi f’Haiti
A˙jar minn truppa suldati Mario Serrano huwa ÌiΩwita li b˙alissa jinsab f’Haiti biex jie˙u ˙sieb it-tqassim ta’ l-ikel u l-˙wejje© li jintbag˙tu mir-Repubblika Dumnikana biex jg˙inu lil dawk kollha li sfaw vittma tat-terrimot li ˙akem dan il-pajjiΩ f’Jannar li g˙adda. Fl-ewwel jiem tal-preΩenza tieg˙u f’Haiti, kiteb dan li ©ej dwar l-esperjenza tieg˙u: «G˙andi ˙afna stejjer x’nirrakkonta, imma minnhom iddeçidejt li naqsam mag˙kom dak li rajna u g˙ixna fl-ewwel sig˙at tal-wasla tag˙na f’Haiti. Mir-Repubblika Dumnikana tlaqna b’Ωew© trakkijiet mimlijin sa ru˙ ommhom b’ikel, ilma u g˙ajnuniet o˙ra li kien irnexxielna ni©bru. Malli qsamna l-fruntiera, offrewlna l-protezzjoni ta’ l-armata, u g˙aldaqstant wasalna fin-novizzjat tag˙na l-ÌiΩwiti f’Port-au-Prince, il-belt kapitali ta’ Haiti, akkumpanjati minn grupp ta’ suldati. L-affarijiet ma ˙attejnihomx mill-ewwel, bejn g˙ax kien di©à dalam u bejn g˙ax bΩajna xi ftit mir-reazzjoni tan-nies. Tal-anqas inrexxielna nikkonvinçu Ωew© pulizija biex jibqg˙u g˙assa mat-trakkijiet matul il-lejl. Filg˙odu kmieni imbag˙ad ˙attejna t-trakkijiet u ltqajna flimkien biex norganizzaw ftit ru˙na. Waqt li l-laqg˙a kienet ghadha g˙addejja, numru mdaqqas ta’ persuni bdew i˙abbtu fuq ir-rixtellu tan-novizzjat jitolbuna biex nqassmu l-ikel minnufih. Minn mument g˙all-ie˙or konna qed nirriskjaw li nitilfu
kull kontroll tas-sitwazzjoni u g˙alhekk ma kellniex g˙aΩla o˙ra ˙lief li nsej˙u l-pulizija. Madanakollu, xejn u ˙add ma kien ˙a jikkonvinçi lil dawn in-nies jitilqu qabel ma jkunu qatg˙u ftit mill-g˙atx u l-©u˙ li kien qed ja˙kimhom. Kien biss wara li qassamnilhom xi ilma li aççettaw li jag˙tuna ftit taç-çans biex norgqnizzaw it-tqassim ta’ l-ikel. Minbarra l-ikel, weg˙edthom ukoll li wara nofsinhar immur inkellimhom. Fil-fatt, ftit sig˙at wara, mort infittixhom. In-novizzjat tag˙na jinsab f’zona fqira g˙alla˙˙ar, u l-ftit affarijiet li kellhom, in-nies tal-post tilfuhom ta˙t ir-radam. Dakinhar, kellna laqg˙a tajba ˙afna mar-residenti lokali. Minn na˙a tag˙hom fehmu li biex wie˙ed
iqassam dawk it-tunnellati kollha ta’ affarijiet, hemm bΩonn çertu ˙in ta’ preparazzjoni. Minna˙a tag˙na g˙idnilhom iserr˙u rashom g˙ax ma konniex ˙a n˙alluhom b’xejn. Kellimthom ukoll fuq il-biΩg˙at li kelli, min˙abba n-nuqqas ta’ sigurtà fiz-zona fejn konna qeg˙din. B˙ala risposta n-nies tal-post qaluli nserra˙ rasi g˙ax minn dak il-˙in il-quddiem huma stess kienu ˙a joqog˙du g˙assa biex jipprote©u lilna u l-affarijiet li konna ©ibna mag˙na. Offrewlna ukoll daqqa t’id biex in˙ottu t-trakkijiet. Diffiçli niddeskrivi l-fer˙ u l-konsolazzjoni kbira li ˙assejt f’qalbi f’dan il- mument. Dak il˙in fhimt b˙al qatt qabel kemm hu importanti li kull tqassim ta’ g˙ajnuna g˙andu dejjem isir bil-parteçipazzjoni s˙i˙a tan-nies li qed jircievu din l-g˙ajnuna. U fhimt ukoll li l-iktar ˙a©a importanti f’dan ix-xog˙ol hija r-relazzjoni malpersuni. Fhimt u g˙alhekk fra˙t. Mill-˙afna uçu˙ li dak inhar in©abru barra l-bieb tan-novizzjat niftakar b’mod speçjali l-wiçç u l-vuçi ta’ Soucet, mara qalbiena u kura©©uΩa, li b’determinazzjoni liema b˙alha, ©iet titlob ftit ikel. Niktakar ukoll il-˙arsa ta’ biΩa u rabja fuq wiçç in-nies. Imma din l-istess ˙arsa nibdlet biΩ-Ωmien f’˙arsa ˙abiba, il-˙arsa ta’ dawk li mag˙hom qed naqsmu dak li g˙andna, it-tbissima ta’ ˙afna persuni li qed ji©©ieldu l-istess kawΩa tag˙na. Illum, bla tlaqliq nistqarr li l-protezzjoni li joffrulna dawn in-nies hija ˙afna iktar effettiva minn dik li qatt tista’ toffrielna l-armata, g˙ax hija l-frott tal-˙biberija u l-fiduçja li rnexxielna niksbu minn g˙and dawk li nixtiequ n˙obbu u naqdu.”
APPELL Min jixtieq li jg˙in il-˙idma tal-ÌiΩwiti fil-Haiti jista’ jibg˙at l-offerta tieg˙u lil: FOND TAL-ÌIÛWITI GÓAL HAITI RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2069 Iç-çekk, postal order indirizzawh: RM2000-LilÓbiebna, Fond Haiti Nie˙du ˙sieb a˙na biex inwasslu l-offerti tag˙kom lill-ÌiΩwiti f’Haiti. Grazzi u l-Mulej ibierek il-©eneroΩità tag˙na. L-Editur
!
M’ghandix art fuq xiex nizfen 14 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
“Il-foresta tinsab fl-agunija. Kienet mag˙rufha b˙ala l-‘pulmun tad-dinja’ imma bil-mod il-mod in-nifs tag˙ha qed jispiçça fix-xejn: il-foresta BraΩiljana tal-AmaΩon qed tmut. Ix-xmajjar huma mni©©sa u ma nistg˙ux nixorbu l-ilma ta’ ©o fihom. Il-˙ut huma avvelenati u ma nistg˙ux nieklu minnhom. Il-mammiferi, ir-rettili, l-g˙asafar... bil-mod il-mod, il-˙lejjaq kollha qed jisparixxu. Ir-rikkezzi li g˙al millenji s˙a˙ Ωejnu din il-parti tad-dinja huma mhedda mit-traffikar tad-droga, mill-gwerer, u millkumpanniji multinazzjonali li mill-pajjiΩi s-sinjuri ji©u fostna biex jie˙du r-riΩorsi naturali li g˙andhom bΩonn g˙all-prodotti tag˙hom. Il-pressjoni u l-attakki fuq innatura ma jiqfux u l-indi©eni li jg˙ixu fuq din l-art jkollhom jit˙abtu mhux ftit biex jiddefendu l-identità tag˙hom. Hawn min sa˙ansitra jasal biex jitlef ˙ajtu hu u jiddefendi l-art li fuqha trabba. ” Dawn huma l-kliem tal-©iΩwita Spanjol Fernando López li ilu jg˙ix fil-qalba talforesta tal-AmaΩon g˙al dawn l-a˙˙al g˙axar snin. Fil-fatt, huwa jifforma parti minn mobile team ta’ g˙oxrin missjunarju, lajçi u reli©juΩi, li jduru bla waqfien ilkomunitajiet tal-post. Huma jg˙ixu l-˙ajja sempliçi tal-Indi©eni, bit-tir li jsiru dejjem iΩjed mid˙la tal-kultura lokali. Apparti minn hekk, il-membri ta’ dan it-tim jag˙tu wkoll daqqa t’id fil-komunitajiet li jΩuru billi joffru pariri, jibnu kuntatti bejn l-organizzazzjoni tal-post u j˙ejju wkoll xi studji fuq su©©etti li jolqtu b’mod dirett ir-re©jun tal-AmaΩon.
Skop ie˙or ta’ din il-preΩenza missjunarju mhux tas-soltu, huwa wkoll il-©bir, l-irrikordjar, l-analiΩi u l-pubblikazzjoni ta’ esperjenzi u stejjer ta’ dawn il-popli. U fost dawn insibu stejjer tra©içi b˙al dik ta’ Settembru li g˙adda meta Ωew© villa©©i li jinsabu ftit kilometri ’l bog˙od mill-fruntiera mal-Paragwaj, kienu kompletament meqruda min-nar. Fi kliem Fr. López: “Dakinhar, in-nisa ©ew imsawwta u wie˙ed mill-indi©eni ntlaqat minn bullet. B’biΩa’ kbira fuqhom, in-nies kollha tal-villa©© ˙allew kollox warajhom u sabu kenn f’tined tal-plastik li tellg˙u ma©enb il-highway. Jekk inkomplu sejrin hekk, fi ftit snin o˙ra m’hu ˙a jibqa’ xejn g˙al ˙add, imma sfortunatament il-kilba g˙all-art u g˙ar-rikkezzi tag˙ha hija tassew bla limiti. Ta’ min jg˙id ukoll li skont il-kultura talpost, l-indi©eni jqisu lilhom infushom b˙ala l-g˙assiesa tan-natura, biex b’hekk it-tfal tag˙hom u t-tfal tat-tfal tag˙hom ikunu jistg˙u jiΩfnu fuq l-art ta’ missirijiethom. Fiddawl tal-esperjenza tieg˙i dawn l-a˙˙ar snin, hemm çans kbir li t-tfal ta’ g˙ada pitg˙ada mhux se jkollhom art fuq xiex jiΩfnu. G˙ax illum il-©urnata l-istorbju talgafef qed jie˙u post l-g˙ana tal-g˙asafar, u g˙aldqastant, fost l-indi©eni hemm min jasal biex jistaqsi lilu nnifsu: ‘Possibli li Tupãna (Alla) ˙a Ωball meta po©©a t-tribu tag˙na fil-foresta tal-AmaΩon?’ X’jaqbdu jg˙idu dawn l-imsejkna meta jinteb˙u li g˙al ˙afna nies, hekk imsej˙a Ωviluppati, il-flus u l-poter huma iktar importanti mill-˙ajja tal-bniedem? Mi©bura minn Mark Cachia sj RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 15
Il-kikkra tat-te Darba wa˙da kien hemm koppja li kienu jmorru l-Ingilterra biex jixtru minn ˙wienet sbie˙. It-tnejn li huma kienu j˙obbu l-antikitajiet u l-fu˙˙ar speçjalment it-tazzi tat-te. Dan kien il-˙amsa u g˙oxrin anniversarju minn taΩ-Ωwie© tag˙hom. Ìurnata fost l-o˙rajn raw ©o ˙anut minnhom kikkra tat-te mill-isba˙. Huma staqsew, “Nistg˙u naraw dik il-kikkra? Qatt ma rajna kikkra daqshekk sabi˙a.” Malli l-mara newlithielhom, il-kikkra f’daqqa wa˙da tkellmet. “Intom ma tifhmux,” qalet.
16 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
“Jien mhux dejjem kikkra tat-te kont. Kien hemm Ωmien meta kont ˙amra u kont fu˙˙ar. Sidi ˙adni u dawwarni u dawwarni u jien tg˙idx kemm g˙ajjatt ‘˙allini, ˙allini’ imma hu tbissem u qalli ‘mhux g˙alissa’.” Kompliet il-kikkra, “imbag˙ad po©©ewni fuq ir-rota u f’daqqa wa˙da bdejt indur, indur u ndur. ‘Ieqaf!’ g˙ajjatt ‘g˙ax qed nistordi!’ imma sidi mejjel rasu u qalli ‘mhux g˙alissa’. Imbag˙ad po©©ieni ©ol-forn. Qatt ma kont ˙assejt daqshekk s˙ana. Bdejt na˙seb g˙alxiex seta’ ried ja˙raqni, u bdejt ng˙ajjat u n˙abbat mal-bieba talforn. Lilu stajt narah u stajt nara ukoll lil xufftejh ilissnu ‘Mhux g˙alissa’. Sa fl-a˙˙ar il-bieba nfet˙et, po©©ieni fuq xkaffa, u bdejt niksa˙. ‘Hekk a˙jar’ g˙idt. U hu pin©ieni minn fuq s’isfel. L-irji˙at kienu terribli. Ósibtni se nifga. ‘Ieqaf, ieqaf!’ werΩaqt. Hu mejjel rasu, ‘Mhux g˙alissa.’ Imbag˙ad f’daqqa wa˙da po©©ieni lura ©ol-forn, imma dan ma kienx b˙all-ewwel wie˙ed. Dan kien ja˙raq iddoppju, u jien kont naf li ser nifga. Tlabt bil-˙erqa. WerΩaqt. Bkejt. Il-˙in kollu
stajt narah mill-fet˙a jmejjel rasu u jg˙id, ‘Mhux g˙alissa.’ Imbag˙ad jien kont naf li ma kienx hemm tama. Qatt ma kien ser jirnexxili nsalva. Kont lesta li nçedi. Imma l-bieba nfet˙et, u hu ˙ari©ni u po©©ieni fuq l-ixkaffa. Sieg˙a wara hu newwilli mera u qalli, ‘Óares lejk innifsek.’ Jien hekk g˙amilt u g˙idt, ‘Dik mhux jien; ma jistax ikun li jien. Dik sabi˙a. Jiena sabi˙a.’ ‘G˙alhekk irridek tiftakar,’ qalli, ‘li jien naf li twe©©a’ meta jdawwruk u jag˙mlu dak kollu, imma li kieku ˙allejtek wa˙dek kont tinxef. Naf li stordiek it-tidwir, imma li kieku waqaft, int kont taqa’. Naf li we©©ajt u kien ja˙raq il-forn, imma li kieku ma po©©ejtekx hemm, int kont tixxaqqaq. Naf li l-irji˙at kienu ˙Ωiena imma li kieku ma Ωbajtekx inti ma kontx tibbies; ma kien ikollok l-ebda kulur f’˙ajtek. U li kieku ma po©©ejtekx fit-tieni forn, inti ma kontx tg˙ix g˙al tul ta’ Ωmien g˙ax ma kontx tkun iebsa biΩΩejjed. Issa inti prodott lest. Inti dak li kelli f’mo˙˙i meta bdejt bik.’”
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 17
L-apparenzi jqarrqu! 18 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Marì da˙let fil-waiting room tal- klinika. Kienet ti©i hawn kull xahar biex tag˙mel check-up. G˙ax hi kienet t˙obb tie˙u ˙sieb sa˙˙itha. Illum kienet xi ftit iktar tard mis-soltu g˙ax kienet ltaqg˙et ma’ Karmena u waqfet tkellimha. G˙al-lum kienet refg˙etha l-istorja ta’ kemm i©©ieldet mal-©ara tag˙ha! Marì baqg˙et tismag˙ha, g˙ax ng˙iduha kif inhi, xi ˙a©a b˙al din kienet tiekolha mal-˙obΩ ta’ kuljum! Però ara x’©ara issa, kien hemm il-kamra mimlija binnies. Dan il-professur kien bravu ˙afna u kienu jfittxuh ˙afna nies. U hi, mhux g˙ax kellha bΩonn ti©i, imma biex bejnietna, jkollha fuqhiex tgerger fuq kemm sejra lura f’sa˙˙itha, u kemm professuri jkollha tara! U kemm tonfoq flus jew kemm kellha tibla mediçina kuljum! Insomma, issa hawn qeg˙da u bdiet t˙ares ˙a tara jekk hemmx xi si©©u vojt, fuq kollox hi kienet se t˙allas g˙alih dak il post bilqeg˙da! Kien hemm post vojt u ˙adet ir-ruh. Kif po©©iet bilqeg˙da ndunat li faççata tag˙ha kien hemm ©uvni li xejn ma beda jog˙©obha! Dan il-©uvni kien liebes jeans imqatta’, misluta ©o mnie˙ru, xag˙ru twil u kellu xi tpin©ija wkoll! U hi ftlietu sew u bdiet tross il-basket iktar mag˙ha u ma telqitux minn idejha. Bdiet tistenna li se jisraqha jew jag˙tiha fastidju. Però dan il-©uvni kellu l-headphones f’widnejh u kien qisu rieqed jismag˙ha. Kif ratu hekk, b’g˙ajnejh mag˙luqa,
iktar bdiet tiflieh! Kif saru iz-zg˙aΩag˙ illum! Mhux b˙al fi Ωmienha! Fi Ωmienha kienu jilbsu ftit sura biex jmorru xi vista g˙and tabib, mhux b˙al dan il-guvni. Kien donnu g˙ajjien, u Ωgur min jaf fi x’˙in da˙al! Iktar jekk g˙amel xi lejl jixrob jew bid-drogi! Donnha ming˙ajr ma riedet iktar bdiet tag˙fas il-basket! Imma le, mhux rieqed kien! Kultant kien jafg˙as il-buttuni tal-mobile, u anke jibg˙at xi messa©©! Min jaf xi ˙bieb kellu! Iktar jekk kienu b˙alu! Minn jaf kemm kellu kumpannija ˙aΩina. Bdiet qisha tipprendi li de˙lin xi w˙ud mill˙bieb tieg˙u, hawn ©ol-klinika! Le Ωgur li tg˙idlu lill-professur! Ûg˙aΩag˙ b˙al dik il-kwalità m’g˙andux xi jridhom ©olklinika tieghu! Kien se jtelliflu l-klijenti, dak iwaqqalg˙u wiççu l-art man-nies puliti li ji©u g˙andu! Kemm kien se jdum illum ilprofessur! Donnu l-˙in bdiet tarah itwal mis-soltu! Is-soltu kienet toqg˙od t˙ares lejn il-klijenti li jkollu, kollha puliti u edukati, u kienet tie˙u gost toqg˙od tosservahom, però ˙add kien qisu ma kien jinteba˙ biha. Kienet tipprova kieku taqbad xi parlata, però kienu jaqbdu xi magaΩin li kien jkun hemm fil-klinika u ma tantx kienu jag˙tu kasha. U peress li kienet tkun hemm kull xahar, ˙afna minnhom kienet qisha tag˙rafhom. U kienet toqg˙od timma©ina li stednuha g˙andhom, f’xi villa lussuΩa. U dan il-©uvni, qisu mhux postu hemm. Illum bil-biΩa’ li kellha lanqas kienet qed tag˙ti
kas tal-o˙rajn, imma g˙ajnejha kienu ffissati fuqu. Meta g˙adda ftit ˙in mhux ˙aΩin, dan il-©uvni feta˙ g˙ajnejh u raha t˙ares lejh! Hi b˙al infixlet u dawret ˙arsitha. Il-mara li kien hemm bilqeg˙da ˙dejha qamet u dan il-©uvni ©ie jpo©©i bilqeg˙da ˙dejha! Qalbha g˙amlet tikk! Hawn a˙na! Però dak iΩ-Ωag˙Ωug˙ ˙ares lejha u beda jkellimha. Le˙nu kien baxx u edukat u qallha, “Jien ©ej minn familja fqira, però ommi kienet t˙obbni ˙afna u tag˙tini edukazzjoni tajba. Missieri miet meta kelli 6 snin. Meta kelli sbatax-il sena rribellajt u g˙amilt minn kollox – droga, xorb, kumpannija ˙aΩina, insomma minn kollox! Lill-ommi tg˙idx kemm kont ninkwetha, però ftit li xejn kont nag˙ti kas ta’ dak li kienet tg˙idli. Kienet titlob g˙alija u jien kont nid˙aq biha! Xi sena ilu kont se mmut b’aççident tal-mutur. G˙amilt xi 4 xhur l-isptar ni©©ieled mal-mewt. Imn’Alla kien dan il-professur! Hu tani l-˙ajja mill-©did, u mhux biss, ta kasi daqs li kieku kont ibnu! Re©g˙a tani g˙alxiex g˙andi ng˙ix. Re©g˙atani t-twemmin li kienet tatni ommi fi tfuliti. Kemm domt l-isptar bdejt ner©g˙a naqra l-Bibbja u mhux talli hekk, talli tant tag˙tini kura©© li ner©g˙a nibda ng˙ix, li ddeçidejt li mbiddel ˙ajti g˙ax ng˙iduha kif inhi, ma kienitx ˙ajja tajba dik il-˙ajja li kont qed ng˙ix. “Sakemm domt l-isptar, ma nistax RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 19
niççaqlaq mis-sodda, kien hemm xi siltiet mill-Bibbja li kont in˙osshom jg˙inuni iktar minn o˙rajn, u jien irrekordjajthom biex Ωgur ma ninsihomx! Dak kont qed nisma’ issa, xi siltiet mill-Bibbja. U kont qed ng˙id ir-ruΩarju g˙ax jekk qatt ma ndunajt hemm 10 numri fuq il-mobile u hemm 10 Ave Marija f’kull posta tar-ruΩarju. Biex iktar nimmedita u nag˙raf x’qed ng˙id, g˙andi ritratt g˙al kull posta u jien meta nikkontempla il-posta n˙ares lejn l-istampa. B’hekk in˙ossni iktar nkun naf x’qed ng˙id. U meta rajtni nibg˙at il-messa©©i, dawk lillommi kont qed nibg˙athom! G˙ax taf int, wara li kienet tkun daqshekk inkwetatha min˙abba fija, issa rrid inpattilha u noqg˙od niktbilha xi messa©©i biex nuriha kemm napprezza li qatt ma qatg˙et qalbha minni imma baqg˙et titlob g˙alija! “U issa ©ejt g˙and dan il-professur sabiex nirringrazzjah ta’ kulma g˙amel mieg˙i, u ma qag˙adx biss fuq id-dehra tieg˙i, imma ra l-©uvni li kien hemm ©ewwa u ma qatg˙ax qalbu minni! Sa˙˙a, sinjura u nitlob g˙alik biex dan il-professur isib x’g˙andek malajr ˙alli tfiq!” 20 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
IΩ-Ωag˙Ωug˙ qam u da˙al filkamra tal-professur. Marì, baqg˙et b’˙alqha miftu˙! Qatt qabel ma kienet spiççat ming˙ajr kliem! Bdiet t˙ares lejn ˙ajjitha, kemm kienet vojta, u superfiçjali! F’dik il-klinika ma kienx iktar postha. Il-professur kienet qed ta˙lilu l-˙in, g˙ax hi marida ma kinitx, u minn jaf jekk kinetx tellfet iç-çans lil ˙addie˙or li kellu bΩonn iktar minnha! Kien wasal il-˙in li tid˙ol g˙and il-professur. Kif raha l-professur ˙a nifs il-©ewwa, u stenna l-istess kantaliena tas-soltu. Però Marì resqet fuqu u ˙aditlu b’idejh! Qaltlu, “Prosit, profs, illum fiqt minn kollox u ©ejt biex niffra˙lek ta’ kemm int professur bravu u mo˙˙ok f’postu. G˙andek tkun taf li se nfa˙˙ar ismek ma’ kul˙add, g˙ax int ma t˙arisx biss lejn dak li jidher imma lejn il-bniedem s˙i˙. Int eΩempju g˙al professuri u tobba kollha!” Marì, daret u ˙ar©et ’il barra millklinika. Minn dakinhar bdiet t˙ares lejn in-nies b’lenti differenti. Bdiet tg˙in lill-©irien l-iktar li g˙andhom bΩonn u mhux b˙al qabel biex titkixxef, anzi kienet tag˙Ωel ©irien li ˙add ma jkun irid jg˙inhom, l-imwarbin mis-soçjetà. Qatt iktar ma ˙asset il-bΩonn li tie˙u mediçini jew tifta˙ar kemm kienet ma tifla˙x. Fil-klinika ta’ dak il-professur ma re©g˙et marret qatt aktar jekk mhux meta kellha veru bΩonn. AnnaMaria Pisani
Xorta Darlene kienet titkexkex t˙ares lejn il-marki li kien hemm fil-post fejn qabel kien hemm sidirha. Issa, hi u Ωew©ha ma tantx kienu jixbhu lil dawk iΩ-Ωew© persuni tar-ritratt tat-tie© tag˙hom. Richard kien ˙xien mhux ˙aΩin min˙abba l-ikel li kien jiekol fil-˙afna ikliet li kien ikollu tax-xog˙ol u xag˙aru a˙mar kien waqag˙lu qabel ma g˙alaq il-˙amsa u tletin sena. In-nokkli sofor ta’ Darlene ukoll waqg˙u kollha bil-kimoterapija li kienet g˙amlet u issa kienet tilbes parrokka. Flimkien rabbew erbat itfal. Richard kellu suççess sew fil-karriera tieg˙u u Darlene mill-ewwel intefg˙et f’xog˙ol voluntarju hekk kif iΩ-Ωg˙ir da˙al l-iskola. Kellhom ˙ajja feliçi sakemm faqqg˙et l-a˙bar tal-kançer ta’ Darlene. G˙alkemm iffaççjat bil-kura©© kollu l-operazzjoni u t-trattament, kienet tilfet kull rispett g˙al ©isimha. Kienet tevita li Richard jersaq lejha u, anki meta kien i˙addanha mieg˙u, kienet tibbies. Kienet ukoll toqg˙od b’seba’ g˙ajnejn li dejjem tkun liebsa meta jkun hemm hu. Kienet dejjem tberren u ta˙seb, “Min jaf x’i˙oss u x’se ja˙seb meta jarani fl-istat li ©abitni l-operazzjoni?” Darba, wara l-banju, da˙let filkamra tas-sodda biex tag˙mel id-dlik
fuq il-feriti fejn qabel kien sidirha. Dak il-˙in da˙al Richard u, bla kliem, ˙adilha id-dlik minn idha u beda jag˙milulha hu stess. Bdiet tirtog˙od u d-dmug˙ beda jçarçar minn g˙ajnejha iΩda, wara ftit, ikkalmat. Hu baqa’ jimmedikaha b’˙afna delikatezza u m˙abba. Meta spiçça, libbisha hu, qabdilha wiççha bejn il-pali ta’ idejh, biesha fuq ˙addejha u qalilha: “In˙obbok. G˙alija l-aktar importanti int u mhux kif tidher!” Darlene tg˙id li kien is-sens ta’ umoriΩmu li g˙inhom jaffaççjaw issitwazzjoni. Meta tarahom flimkien, id f’id, tinduna kemm i˙obbu lil xulxin. Darlene titbissem hi u taqra xi poeΩiji li jiktbilha Richard, kliem li jo˙ro© verament minn qalbu. Tg˙id li kienet il-perseveranza f’im˙abbtu lejha li g˙enha tiffaççja l-maltemp kollu tal-marda. Bil-mod il-mod bdiet taççetta li baqa’ j˙obbha b˙al qabel u issa japprezzaw din l-im˙abba aktar minn meta kienu g˙adhom Ωg˙ar. RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 21
Óassejtni f’salib it-toroq, konfuΩa dwar l-g˙aΩliet li kelli quddiemi. Kont qed nisma’ ˙afna il˙na differenti, u˙ud familjari, ituni pariri fuq pariri dwar liema triq kelli nag˙Ωel. Min kellu vuçi ˙anina, min kien kiefer f’diskorsu, min isteriku g˙all-a˙˙ar u beΩg˙an li se nkompli nag˙Ωaq. “Óa tag˙laq l-40 sena sitt xhur o˙ra u g˙adek ma ddeçidejtx? Se ddum ta˙li ˙in? Trid tkun responsabbli!!” eçç, eçç. F’wie˙ed mill-˙afna iljieli ta’ bla rqad, ma kellix g˙aΩla ˙lief li naqbad ktieb mill-gozz li kelli ma©enb is-sodda u nibda naqra, forsi tmur g˙ajni bija. Kien ktieb dwar l-esperjenzi ta’ wa˙da kittieba u artista*. Kien fih ©abra ta’ su©©erimenti dwar kif g˙andek ter©a’ tiççar©ja l-batterija artistika tieg˙ek meta din tibda tmajna. Il-werrej kwaΩi kwaΩi gerfixni kemm kien fih biççiet minn kapitli li xtaqt naqra, forsi nie˙u xi idea li sserra˙ni mill-istorbju li kelli f’rasi. Imma ˙sibt li jkun a˙jar immur f’ras il-g˙ajn u qbadt ir-raba’ kapitlu li kien jitkellem dwar kif teg˙leb problemi li donnhom je˙lu mieg˙ek. G˙all-ewwel bdejt naqra fuq fuq sakemm g˙ajni marret fuq l-eΩerçizzji li kien hemm fl-a˙˙ar parti. L-ewwel wie˙ed kien jg˙id hekk: ‘Imma©inak
Salvatni mara ta’
22 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
80 sena!
g˙andek 80 sena. X’pariri se tag˙ti lilek innifsek dwar kif se to˙ro© minn xi sqaq li d˙alt fih?’ “Kif? Jiena ta’ 80 sena? Mur ©ibni mimlija artrite, diabete, katarretti u kull marda o˙ra li g˙andi fil-familja!” g˙idt bejni u bejn ru˙i xi naqra xettika. Imma pruvajt; x’kelli x’nitlef? U ma ddispjaçiniex, g˙ax quddiemi rajt xwej˙a b’ras xag˙ar abjad qotni titbissimli b’im˙abba, b’g˙oΩΩa u b’fer˙ ©enwin. “Ejja ’l hawn ˙a ng˙annqek wa˙da!” qatli. “Issa jkollna çans nitkellmu!” U g˙afsitni mag˙ha. X’sens ta’ paçi! Kemm kienet kalma, mimlija g˙erf, mog˙drija, u fl-istess ˙in im˙abba g˙all-˙ajja li kwaΩi kwaΩi ˙assejt kurrent elettriku jg˙addi minn ©o fija. “Kif irnexxielek tasal s’hawn?” g˙idtilha kollni kurΩità. “U kif tidher g˙adek Ωg˙ira g˙all-età li g˙andek?” “Eh dak kollu xog˙ol xi ˙add li naf,” qalet filwaqt li ppuntat subg˙ajha lejja u hemΩitni. “G˙adni kif g˙alaqt erbg˙in sena ta’ ˙ajja mimlija fer˙, grazzi g˙alik. Toqg˙od ta˙seb, dik ti©i nofs ˙ajja ta’ bniedem!” qaltli b’da˙ka bil-qalb. “Ejja ˙a tara minn din in-na˙a,” u dawritni fiddirezzjoni opposta. Stajt nara lili nnifsi kwaΩi qeg˙da neg˙req f’numru ta’ pro©etti mibdija u mwaqqfa nofs triq, ba˙ar ta’ beΩg˙at differenti, l-ilpup li kienu lesti jqattg˙uni bil-kritika mal-ewwel Ωball u persuni o˙ra li kont in˙obb. Bdejt nifhem min verament xtaqli l-©id u min kellu a©enda kompletament differenti. Imma l-aktar ˙a©a li skantatni kienet kemm kont qrib li nwettaq il-pro©etti tieg˙i. “Qeg˙da tara kemm fil-verità kont kwaΩi wasalt? Ftit kien baqa’ biex tasal, kemm tinΩel l-a˙˙ar tar©a!”
“U dawk il-pro©etti l-o˙ra li ˙allejt nofs xog˙ol meta kont iΩg˙ar?” “U le, bl-esperjenza li g˙andek xejn mhu mitluf. La tkomplihom, tlestihom aktar malajr milli ta˙seb, issa tara! U ji©uk a˙jar milli ta˙seb g˙ax tag˙milhom bilqalb.” “Imma dawk l-ilpup kollha x’qed jag˙mlu hemm?” “Kul˙add g˙andu minnhom; dawk huma l-profeti foloz li jippruvaw jiΩvijjawk minn triqtek. Anzi jikkonvinçuk li m’intix kapaçi. G˙adirhom sa çertu punt g˙ax g˙andhom is-slaleb tag˙hom ukoll. Tista’ to˙ro© minnha s-sitwazzjoni - sempliçi ˙afna. G˙amel b˙all-annimali li jin˙bew billi jbiddlu l-kuluri jew il-forma ta’ qoxrithom u Ωgiçça bil-mod ˙alli tkompli fi triqtek. Meta jindunaw li ˙rabtilhom se jkun tard wisq g˙ax se tkun lestejt il-pro©etti tieg˙ek u ma jkunux jistg˙u jmissuk, la lilek u lanqas dak li wettaqt b’im˙abba.” “Daqshekk biss? U l-bqija?” “Di©à g˙andek kollox ©o fik. Kemm tafda fil-kapaçitajiet li tak Alla. Tiddejjaqx issejja˙lu u titolbu jtik is-sa˙˙a tkompli. Kun af li qatt mhu se j˙allik wa˙dek. Qed ng˙idlek mill-esperjenza!!” qaltli b’nofs da˙ka. “Tinsa qatt li g˙andek tibqa’ t˙obb, anki jekk niesek stess ituk bis-sieq. Ibqa’ dejjem miexja u ftakar li fl-a˙˙ar milla˙˙ar, il-karriera u l-g˙aΩliet l-o˙ra mhumiex int; huma biss g˙odda li qeg˙din juruk min int. Anki l-biΩa’ li t˙oss, dik hi emozzjoni li tg˙inek issir taf lilek innifsek, xi t˙obb u xi trid fil-˙ajja. L-istess l-emozzjonijiet l-o˙ra b˙ar-rabja, il-fer˙, l-g˙ira: t˙allihomx jipparalizzawk, ara
x’inhuma jg˙idulek, irringrazzjahom u ibqa’ miexja ’l quddiem.” “G˙andi kurΩità: tista’ tg˙idli xi t˙obb tag˙mel l-iΩjed? Bilfors li g˙andek xi sigriet biex tidher daqshekk fuq tieg˙ek! Ara jien, dejjem g˙ajjiena u ma nsibx ˙in nistrie˙.” Óarset lejja b’mod naqra sorpriΩ u we©bitni, “Tiftakar kif kont tie˙u pjaçir tg˙addi l-˙in meta kellek 10 snin? Isa ftakar!” “Emm.... ni©ri fil-wied, nixxabbat mas-si©ar u l-blat, nag˙mel xi bandla mal-˙arruba, nibni xi kamp, in˙awwel il-fjuri, niskopri xi farfett ©did, nispara bil-wadab fuq xi bott imsaddad, inrabbi l-qtates, inpin©i bla waqfien, naqra sakemm jaqbadni n-ng˙as, ng˙um fissajf... g˙aliex, tg˙idlix li bqajt tag˙milhom ta’ 80 sena!” “Mhux eΩatt b’dak il-mod, imma kwaΩi! Ejja ˙a tara!” U fl-a˙˙ar fhimt kif dawk in-namriet ta’ meta tkun Ωg˙ir tista’ titrasformahom f’attivitajiet, passatempi u sa˙ansitra karrieri li jtuk fer˙ u sodisfazzjon bla tmiem. Kemm domna flimkien qaltli u wrietni ˙afna iΩjed affarijiet sbie˙, tant li verament ma stajtx norqod daqskemm ˙assejtni eçitata b’dak kollu li stajt nag˙mel b’naqra iΩjed fiduçja f’˙ilieti. Spjegatli wkoll li ma kienux jeΩistu Ωbalji, imma lezzjonijiet tal˙ajja. Qabel ˙allejna lil xulxin weg˙ditni li kull darba li jkolli bΩonnha, insej˙ilha u turini l-affarijiet kif tarahom hi, bl-g˙ajnejn tag˙ha - bit-tromba ppuntata ’l ©ewwa! *‘The Artist’s Way’, ta’ Julia Cameron, kittieba, poeta, script writer ta’ films ta’ suççess, u pittriçi. Mary Muscat RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 23
Il-labra u l-˙sara li tag˙mel I caught you knockin’ at my cellar door I love you, baby, can I have some more Ooh, ooh, the damage done. I hit the city and I lost my band I watched the needle take another man Gone, gone, the damage done. I sing the song because I love the man I know that some of you don’t understand Milk-blood to keep from running out. I’ve seen the needle and the damage done A little part of it in everyone But every junkie’s like a settin’ sun.
Dawn huma l-kliem tad-diska The Needle And The Damage Done u hija miktuba minn Neil Young. Din iddiska titratta dwar l-effett tal-eroina u t-triq mudlama li tista’ titfg˙ek fiha. Neil Young kiteb din id-diska g˙all-memorja tal-˙abib tieg˙u Danny Whitten, wie˙ed mill-membri ori©inali tal-grupp ta’ Young, Crazy Horse. Fissena 1971 il-grupp Crazy Horse kienu qed jag˙mlu tour. Waqt ir-rehearsals Danny Whitten tant kien ta˙t l-effett tal-eroina li lanqas fela˙ iΩomm ilkitarra f’idejh. Neil Young kien jaf li Danny Whitten ma setax jibqa’ sejjer hekk u li kieku kien se jΩommu mieg˙u fit-tour iktar kien se jag˙millu l-˙sara. Il-kantant mag˙ruf ˙aseb li l-a˙jar soluzzjoni g˙al Danny kien li jibag˙tu lura d-dar ˙a jistrie˙ u jirifletti fuq dak li kien g˙addej minnu. G˙alhekk huwa tah 50 Lira Sterlina biex ikun jista’ jaqta’ biljett tal-ajru lura g˙allAmerika u l-kumplament juΩahom biex jibda programm ta’ riabilitazzjoni g˙all-problema tad-droga. IΩda ©ara li malli Danny Whitten wasal lura l-Amerika, l-ewwel ˙a©a li g˙amel bil-flus li kien fadallu kien li akkwista bihom kwantità ta’ eroina pura. Il-konsum ta’ din id-droga spiçça biex kien il-kawΩa tal-mewt tieg˙u: overdose. U g˙alhekk Neil Young ˙are© din id-diska b˙ala riflessjoni ta’ dan l-inçident tassew tra©iku. Din id-diska ©©eg˙lni nirifletti ˙afna. Meta qadt na˙seb bejni u bejn ru˙i saqsejt, jista’ jkun li r -relazzjoni tieg˙i m’Alla hija l-istess propju b˙al
din l-istorja? Kemm-il darba f’˙ajti nkun g˙addej minn problema. Imbag˙ad Alla jtini ç-çans li nirrifletiti fuq il-˙aΩin li nkun g˙amilt u lest li jtini l-g˙ainuna tieg˙u. Biss però ˙afna drabi mhux talli ma naççettawx l-im˙abba u l-g˙ajnuna tieg˙u talli nkomplu naggravaw is-sitwazzjoni personali li nkunu ninsabu fiha. Flok nimlew qalbna bl-im˙abba u t-tama li jtina l-Missier, induru lejn il-materjaliΩmu ta’ din id-dinja li jista’ jkun iwassal g˙all-kundanna ta’ ˙ajjitna. Meta nkunu g˙addejjin minn mument ta’ dg˙ufija, normalment induru g˙all-e˙fef u l-isba˙ ˙a©a li naraw quddiemna dak il-˙in. Óafna drabi din il-˙a©a jippreΩentahielna il-materjaliΩmu li hawn, li finalment iwassal g˙al problemi kbar b˙al depressjoni, suwiçidju, divorzju, ©lied, gwerrer u ˙afna affarjiet li jirrendu lill-bniedem skjav. Kieku l-bniedem meta j˙ossu dg˙ajjef, idur lejn ilMissier, u jg˙idlu “Missier jien m’g˙andi xejn x’ noffrilek ˙lief id-dg˙ufijiet tieg˙i u dnubieti” kieku ma jdumx ma jinteba˙ li meta ter˙i f’idejn Alla qalbu tintela b’˙e©©a u tama li jtuh is-sa˙˙a li jibqa’ miexi fit-triq it-tajba. Mela ejja nimpenjaw ru˙na li malli nsibu problema nduru lejn il-Missier u n˙allu lilu jmexxina. Qarrej Ωag˙Ωug˙
24 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 25
Xog˙ol fis sajf 2010 volontarju Din is-sena wkoll l-INYGO, (in-network injazjan taΩ-Ωg˙aΩag˙) jistiednek ting˙aqad ma Ωg˙aΩag˙ o˙rajn f’wa˙da minn dawn l-esperjenzi uniçi ta’ g˙ajnuna lill-fqar, f’Malta jew barra.
mill-4 sal-25 ta’ Lulju
L-IRLANDA mit-tielet ©img˙a ta’ Lulju sa nofs Awwissu
MALTA iΩ-Ûejtun mill-1 ta’ Lulju sal-31 t’Awwissu IΩ-Ωg˙aΩag˙ tal-Istitut Paolo Friere qed jorganizzaw skolasajf darbtejn fil©img˙a f’Lulju u tliet darbiet fil-©img˙a f’Awwissu. Din l-esperjenza g˙at-tfal taΩ-Ûejtun tikkonsisti f’attivitajiet edukattivi, sportivi u kulturali u tag˙laq b’talent show. Il-post li fih issir l-iskolasajf hija l-Skola Carlo Diacono. Hija miftu˙a
L-EÌITTU
g˙al Ωg˙aΩag˙ li g˙andhom minn 16-il sena ‘l fuq u li lesti jimpenjaw ru˙hom b’mod regolari u s˙i˙. G˙al aktar tag˙rif tista’ tikkuntattja lil Fr Vince Magri SJ fuq vincent.magri@jesuit.org.mt jew 9986 4561 jew lil Matthew Casha fuq < matthewcasha@gmail.com >
Miftu˙ g˙all-istudenti tas-sitt klassi talKulle©© San Alwi©i: Grupp ta’ madwar 18 -il voluntier/a li jorganizzaw skolasajf g˙al madwar 100 tifel u tifla ta’ Armagh. Din l-esperjenza ssir flimkien malkomunità tas-sorijiet ta’ Madre TereΩa. Min hu interessat jista’ jikkuntattja lil Fr. Jimmy Bartolo SJ fuq < jbartolo@saintaloysius.edu.mt > jew tel:2148 4729 jew mob:9928 1101.
L-ETJOPJA
mill-1 sad-29 t’Awwissu Esperjenza spiritwali ta’ ˙idma diretta ma’ l-ifqar nies filMother Teresa Home of the Dying f’Addis Ababa, kif ukoll ma’ tfal iltiema u/jew HIV+ f’çentri o˙ra. B’kollaborazzjoni massorijiet Fran©iskani tal-Qalb ta’ Ìesù u mal-ÌiΩwiti. Miftu˙a g˙al Ωg˙aΩag˙ maturi bejn it-18 u s-26 sena li lesti jg˙ixu ˙aj ja sempliçi u jo˙olqu ambjent ta’ komunità. Esperjenza tajba ˙afna g˙al dawk b’esperjenza fil-mediçina, fil-fiΩjoterapija u g˙al min jixtieq jesplora iktar fil-fond il-˙idma missjunarja tal-Knisja. Applikazzjonijiet u iktar dettalji minn g˙and Fr Michael Bugeja SJ fuq < chaplaincy@um.edu.mt > jew tel:2340 2341 jew mob:7900 1241. 26 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Esperjenza spiritwali u komunitarja f’postijiet differenti mat-tfal fqar tal-E©ittu. Il-grupp, fil-g˙odu jorganizza skola-sajf g˙at-tfal fqar tal-Muqattam, fil-Kajr, fejn ja˙dmu s-sorijiet ta’ Madre TereΩa. Wara nofs in-nhar issir ˙idma mal-anzjani u t-tfal fil-Faggala flimkien mal-istess sorijiet. Ting˙ata prijorità lill-istudenti universitarji. Applikazzjonijiet u iktar dettalji minn g˙and Fr. Michael Bugeja SJ fuq < chaplaincy@um.edu.mt > jew tel:2340 2341.
L-ITALJA Bari
L-ITALJA. Napli
mit-tieni u t-tielet ©img˙a ta’ Lulju 2010 Grupp ta’ madwar 16-il voluntier/a li jag˙mlu esperjenza mas-sorijiet ta’ Madre TereΩa li jg˙ixu f’parti fqira filbelt ta’ Bari. Norganizzaw kamp tas-sajf g˙al madwar 60 tifel u tifla. Minbarra l-attivitajiet ta’ log˙ob nag˙tu lil dawn it-tfal l-im˙abba u l-˙in tag˙na. L-esperjenza hija impenjattiva ˙afna. Norganizzaw numru ta’ laqg˙at ta’ formazzjoni u t˙ejjija qabel immorru g˙all-attività. Dawk li jixtiequ ji©u jridu jkunu lesti li jippreparaw flimkien g˙al din l-esperjenza. Min hu interrassat jista’ jikkuntattja lil Miriam Portelli fuq < miriampor@ onvol.net > jew mob:9989 5505.
mit-2 sal-31 jew mit-2 sas-17 jew mis-16 sal-31 ta’ Lulju Miftu˙ kemm g˙all-istudenti tas-sitt klassi kif ukoll g˙all-istudenti universitarji. Grupp Ωg˙ir bejn it-2 u l-31 ta’ Lulju u Ωew© gruppi ta’ madwar 15–il voluntier/a bejn it-2 u s-17 u ie˙or bejn is-16-31 ta’ Lulju. Dawn jorganizzaw skolasajf g˙at-tfal li joqg˙odu qrib ilkomunità tas-sorijiet ta’ Madre TereΩa f’Via dei Tribunali. Tliet darbiet fil©img˙a l-voluntiera jie˙du lit-tfal il-ba˙ar u fil-kumplament tal-©ranet issir tag˙lim u crafts. Hija esperjenza li titlob ˙afna impenn kemm mat-tfal kif ukoll fuq livell komunitarju. G˙al aktar informazzjoni ikteb lil Fr Michael Bugeja SJ fuq < chaplaincy@um.edu.mt > jew tel:2340 2341.
G˙al kull esperjenza jsiru intervisti biex jing˙aqad il-grupp. Isiru wkoll laqg˙at ta’ formazzjoni kemm fil-gruppi separati kif ukoll flimkien. Ikun hemm attivitajiet komuni biex jin©abru fondi g˙all-fqar.
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 27
STORJA VERA
Xibka tal-Fidda
Mandy (l-isem ©ie mibdul g˙allprivatezza), tfajla kemm ˙elwa kif ukoll kapaçi, kienet tg˙ix f’belt Ωg˙ira u fl-iskola li kienet tattendi kienet tassew popolari. Kienet wa˙da minn dawk l-istudenti li t˙obb tie˙u sehem kwaΩi f’kull attività mtella’ fl-iskola, speçjalment fejn kienet tid˙ol ilproduzzjoni tad-drama u minkejja dan kollu kienet xorta ©©ib riΩultati eççellenti fis-su©©etti. Fuq kollox kienet tit˙assar 28 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
lil dawk il-ftit studenti li kienu jag˙tuha g˙ad-droga, minflok li jg˙inu f’xi attività kreativa jew jie˙du parti f’xi sport. Ftit wara, omm Mandy, billi kienet taf kemm it-tifla tag˙ha kienet t˙obb id-drama, ˙aditha f’belt aktar importanti minn fejn kienu joqg˙odu biex tid˙ol f’Akkademja tad-Drama. Hemm malajr g˙amlet ˙afna ˙bieb fost l-istudenti, imma ©ara li wara ftit taΩ-Ωmien, sabet li kien hemm xi studenti li kienu ilhom
jesperimentaw bid-droga! Billi kienet tiltaqa’ mag˙hom sikwit, Mandy, g˙all-kurΩità bdiet tie˙u xi drogi li kienu popolari, biex tippruvahom u milli jidher ma tantx impressjonat ru˙ha. Imma meta ppruvat l-Ecstasy inbidel kollox; ˙assitha qisha kienet ˙ar©et minn ©o fiha nnifisha u li kienet skopriet dinja o˙ra sigrieta u sabet il-Ìenna. Ma setg˙etx tifhem kif ˙a©a li kienet tag˙ti tant pjaçir, tista’ tkun ˙aΩina!
Wasal iΩ-Ωmien meta Mandy iggradwat, sabet impjieg tajjeb u Ωiedet il-˙bieb li minnhom ma kienet nieqsa qatt. Imma Ωdiedu wkoll il-pilloli talEcstasy u g˙aliha ma kinux tant g˙aljin, g˙aliex il-©uvni li kienet tkellem kien i©ibhomlha b’xejn. Ftit, ftit sabet li qed tin©ibed aktar lejn dawk il-˙bieb li b˙alha kienu jie˙du d-droga u bdiet tiskarta lill-˙bieb l-o˙rajn. Ming˙ajr ma kienet qed tirrealizza, kienet inqabdet f’çirku ta’ ˙bieb li kienu qed ja˙arbu minn xi ©rajja iebsa jew problema kbira li g˙addew minnha – ©uvintur li telqithom it-tfajla, tfajliet li l-©uvni kien da˙aq bihom, jew sempliçiment kellhom nuqqas ta’ fiduçja fihom infushom – insomma erwie˙ mitlufa li kienu qeg˙din jippruvaw ifittxu xi ˙a©a li ma kinux jafu eΩattament x’kienet! U Mandy? Mandy kienet inbidlet minn tfajla li ma kenitx tie˙u droga, g˙al wa˙da li ma kenitx toqg˙od ming˙ajrha. Ftit, ftit ˙ajjitha saret wa˙da ta’ ©iri fis-swali taΩ-Ωfin, appartamenti, ˙wienet tax-xorb, insomma x’imkien fejn kienet ta˙seb li se ssib fer˙, kuntentizza u pjaçir. Spiççat biex bdiet ta˙dem mill-anqas li tista’, kemm kemm tg˙addi. Kienet tiekol u torqod mill-inqas u l-kumplament litterament mitlufa fl-effetti tad-droga. Kienet spiççat dik ix-xewqa li ta˙dem fuq il-palk, dik il-˙e©©a taΩ-Ωg˙oΩija li kienet timbuttaha biex tid˙ol f’tant attivitajiet. Kollox kien inbidel f’kilba li til˙aq, permezz tad-droga, dik l-estasi li
kienet la˙qet l-ewwel darba. IΩda issa, tie˙u kemm tie˙u droga, ma kenitx g˙adha tissodisfaha. Issa kienet da˙let fil-faΩi fejn qisha niΩlet ©ewwa ˙ofra, we˙idha, mifxula. Meta torqod, jekk torqod, to˙lom ikrah u tqum titrieg˙ed. Kienet t˙oss u©ig˙ u tektik f’rasha u sens ta’ paranojja u biΩg˙at kbar. Imma minkejja din il-konfuΩjoni kollha, xorta baqg˙et ta˙seb li dawn kienu perjodi normali li jg˙addu minnhom iΩ-Ωg˙aΩag˙. Sakemm… sakemm waslet il-©urnata meta ˙assitha li waslet fuq l-g˙atba tal-mewt. Kienet mal-©uvni li kienet to˙ro© mieg˙u u o˙rajn minn s˙abha, mi©burin madwar it-televiΩjoni jaraw film, meta f’daqqa wa˙da ˙assitha qisha da˙let f’dinja o˙ra. Bdew g˙addejjin ˙sibijiet terribbli ©ewwa mo˙˙ha u st˙ajlet li qed tara xeni li jkexkxuk, sa˙ansitra x-xitan. Bdiet issaqsi lil s˙abha jekk kenitx qieg˙da tmut, waqt li fl-istess ˙in bdiet tippassi©©a matul il-kamra ming˙ajr ser˙an u ma setg˙etx tifhem x’kien qed ji©rilha. Óasbet li kien qieg˙ed jag˙tiha xi attakk tal-qalb. F’din il-konfuΩjoni li kellha fuqha, l-ag˙ar mument ta’ Mandy kien meta bdiet timma©ina li qed tara lilha nnifisha f’mera u rrealizzat f’liema livell miΩeru kienet sabet ru˙ha. F’nofs ta’ lejl çemplet lil ommha u talbitha biex ti©i g˙aliha, u filg˙odu ommha ©iet biex to˙odha lura mag˙ha. Huma u sejrin lura Mandy qag˙det fis-sit ta’ wara mkebba, b’irkupptejha
ma’ wiççha, waqt li o˙tha, li kienet ftit iΩg˙ar minnha, kienet ˙dejha, tg˙annaqha u tipprova ΩΩommha kalma. Omm Mandy baqg˙et sejra biha dritt fl-isptar fejn qieg˙duha f’sala psikjatrika. Hemm g˙addiet ©imag˙tejn fi stat mentali konfuΩ g˙all-a˙˙ar, dejjem t˙ossha qed tissielet biex titla’ mill-˙ofra fonda li kienet niΩlet fiha. U l-qsim il-qalb kien li din is-sitwazzjoni kienet ©abitha b’idejha u f’tant qasir Ωmien! Il-familja tag˙ha tawha l-appo©© tag˙hom kemm setg˙u f’dawn il-©ranet tassew koroh. Tisma’ xi w˙ud jg˙idu li l-Ecstasy kif ukoll xi drogi o˙rajn, ma jag˙mlux ˙sara, g˙ax inessuk u jag˙mluk fer˙an! Ma kien hemm xejn ta’ fer˙ fl-istat tal-biki li Mandy kienet sabet ru˙ha u minflok li d-droga kienet wasslitha g˙all-˙ajja meraviljuΩa li kienu pin©ewla l-hekk imsej˙in s˙abha. G˙all-kuntrarju kienu irvinawla ˙ajjitha u issa kienet qieg˙da tiftakar kemm kienet t˙ossha a˙jar qabel ma bdiet tie˙u d-droga. Imma l-kura li ng˙atat Mandy u l-appo©© tal-familja tag˙ha kienu qed jipprovdulha t-tieni çans f’˙ajjitha, u bdiet tit˙abat biex, bilmod il-mod, te˙les minn din ix-xibka tal-fidda. Minn jaf kemm kien hemm Ωag˙Ωag˙ li g˙alihom dan it-tieni çans qatt ma wasal u g˙adhom maqbudin fix-xibka qerrieda!
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 29
Ix-xwejja˙ tal-kuruna
30 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Student Ωag˙Ωug˙ tax-xjenza tela’ fuq ferrovija li minn Dijon kellha tmur Pari©i. Da˙al f’vagun li ©o fih kien hemm xwejja˙ li, mill-bixra tieg˙u, kont tist˙ajlu xi bidwi. Xag˙ru kien maqtug˙ qasir, ilbiesu kienu qodma u Ω-Ωarbun kien sfurmat u ma˙mu©. Ix-xwejja˙ kien f’meditazzjoni profonda, b’kuruna tar-ruΩarju f’idejh. L-istudent min-na˙a ©ietu ˙niena mix-xwejja˙ u min-na˙a l-o˙ra xtaq jg˙addih passata u jid˙ak bih. L-istudent, biex jg˙addih biΩ-Ωmien, qal lix-xwejja˙: “Milli jidher g˙adek temmen fil-vavata antika tar-RuΩarju u fil-Madonna u fil-˙merijiet l-o˙ra li jg˙idu l-qaddisin.” “Iva, ibni, g˙adni nemmen,” qallu x-xwejja˙, b’˙arsa ta’ swied il-qalb fuqu wiççu. Ixxwejja˙ kompla staqsih: “Inti le?” L-istudent faqqa’ da˙ka ta’ disprezz: “Jien? Jien nemmen fittalb u fil-˙afna superstizzjonijiet l-o˙ra?... U Ωgur li le! Jien fta˙t mo˙˙i u tg˙allimt il-verità fil-kulle©©! U jekk inti ma tridx tibqa’ iblah, armi dawk iΩ-Ωibe© minn idejk u ibda tg˙allem xi ˙a©a fuq ix-xjenza moderna!” “Ix-xjenza moderna?”, staqsieh ix-xwejja˙ miblug˙ lejn iΩΩag˙Ωug˙. “Miniex nifhmek… Forsi tista’ tfehimni ftit?” kompla waqt li g˙ajnejh imtlew bid-dmug˙. L-istudent b˙al ©ietu ˙niena mixxwejja˙. Óass xi ˙add jg˙idlu li kien iebes wisq max-xwejja˙ u kien je˙tie© li jie˙du iΩjed bil-˙lewwa. Qallu: “Ara, jekk taf taqra, nista’ nibg˙atlek
xi kotba li jfissrulek is-su©©ett. Imma inti taf taqra?” Ix-xwejja˙ wie©bu: “Insomma, kemm niddobba.” L-istudent malajr qallu: “Tajjeb. Mela fejn nimpostahomlok?” Ix-xwejja˙ beda jfittex fil-but u fl-a˙˙ar ˙are© biljett u tah lill-istudent. L-istudent ried l-art tibilg˙u bil-mist˙ija meta qara l-biljett! Fuq il-biljett kien hemm kitba sempliçi li biha sid dak il-biljett kien seta’ jid˙ol f’kumitati u laqg˙at l-iktar speçjali tax-xjenza tad-dinja! Kienet tg˙id: “Louis Pasteur, Professur tax-Xjenza, Università ta’ Pari©i” Biex ikollok idea minn kien Louis Pasteur, biΩΩejjed li tfittex il-kelma ‘ippasturizzat’ fuq il-kartuna tal-˙alib! Is-sistema tal-pasturizzazzjoni kienet ivvintata mix-xjenzat Louis Pasteur. Dan il-proçess iserra˙ mo˙˙ in-nies li l-˙alib li jixorbu ma jag˙mlilhomx deni. Pasteur hu wkoll meqjus b˙ala wie˙ed mill-fundaturi talmikrobijolo©ija. Hu vvinta l-ewwel vaççin g˙all-idrofobija (rabies) u bl-iskoperti tieg˙u salva g˙add kbir ta’ nies mill-mewt ikkawΩata minn dik l-imsej˙a ‘puerperal fever’. Minkejja li Pasteur kien xjenzat prim, kien ukoll Kattoliku ta’ fidi qawwija. Din l-istorja turi l-valuri sbie˙ li kellu dan ix-xjenzat u li, minkejja li kien mag˙ruf sew fil-komunità xjentifika ta’ Ωmienu, baqa’ umli u g˙araf li l-fidi mhix ostaklu g˙axxjenza, anzi li t-tnejn jimxu flimkien. Nitolbuk Mulej biex f’dan ix-xahar,
tg˙inna nifhmu li t-tfittxija tal-verità xjentifika ma tmurx kontra t-tfittxija ta’ dak li hu spiritwali. G˙inna nifhmu li l-fidi tag˙na f’Alla ma ΩΩommx lillbniedem milli jikber fl-g˙erf tax-xjenza. Anzi, Mulej, g˙inna napprezzaw il-kobor ta’ g˙emil idejk permezz tax-xjenza! Grupp Appostolat tat-Talb (Marbuta mal-Intenzjoni Ìenerali g˙al Frar)
Appostolat tat-Talb INTENZJONIJIET GÓAL FRAR Ìenerali: G˙all-istudjuΩi u l-intellettwali biex fit-tfittxija sinçiera tal-verità jaslu jag˙rfu ‘l Alla veru Missjunarja: Biex il-Knisja tag˙raf l-identità missjunarja tag˙ha u twassal l-A˙bar it-Tajba ta’ Kristu lill-bnedmin kollha. Isqfijiet: G˙al dawk in-nanniet li matul il-©urnata jg˙addu ˙in jie˙du ˙sieb lil ulied uliedhom.
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 31
Dan il-Weekend huwa okkaΩjoni g˙al dawk il-koppji miΩΩew©a li jixtiequ j©eddu u jiççelebraw il-weg˙diet taΩΩwie© tag˙hom. Din hija esperjenza spiritwali b’differenza. Il-Weekend huwa mfassal li jkun kreattiv fejn il-partners jirriflettu u jitolbu flimkien. Ikun hemm ˙in ta’ qsim ta’ esperjezni fi grupp mag˙mul minn tmien koppji. Dan il-Weekend joffri opportunità lill-koppji li jie˙du sehem sabiex jiskopru dejjem aktar l-im˙abba li Alla g˙andu g˙all-miΩΩew©in u g˙allfamilji tag˙hom.
Irtir ta’ ‘weekend’ g˙all-miΩΩew©in
Dati:
Mill-Ìimg˙a, 19 ta’ Marzu 2010, fis-6:00pm sal-Óadd,21 ta’ Marzu sal-Pranzu Imexxu: Il-koppja Carmen u Karm Conti u Fr. Vince Magri, SJ Post: Mount St Joseph Retreat House, Tar©a Gap, Mosta. Parteçipanti: Mhux aktar minn 8 koppji Biex tie˙u sehem ikkuntattja direttament lil Mt St Joseph Retreat House, tel: 21416916, inkella direttament lil Fr Vince Magri sj, mob. 99864561, jew email: vincent.magri@jesuit.org.mt 32 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 33
Carpet ZONE ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle
TISLIBA FRAR
Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)
REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Jannar 2010 hi Ms R. Scicluna mill-Ibra©© IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000. Tinsiex tikteb l-ammont bl-Ewro u tiffirma ˙dejn kull bidla li tag˙mel fuq iç-çekk.
Disinn • Outlook Coop
APPELL LILL-QARREJJA:
34 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
L-ispejjeΩ tal-magΩin dejjem jog˙lew. Ma nistg˙ux inle˙qu mag˙hom ming˙ajr l-g˙ajnuna tag˙kom il-qarrejja. In˙e©©u biex l-abbonament kul˙add i˙allsu fil-˙in u nirringrazzjaw lil-dawk li mal-abbonament jibg˙atulna offerta. Ming˙ajr dawn l-offerti ma’ nistg˙ux inkopru l-ispejjeΩ.
Mimdudin: 1. Log˙ba fejn wie˙ed irid jixxabbat ma’ arblu mxa˙˙am. (6); 4. Bill fl-ilma jew fil-platt (6); 7. Edgar Allen ……. - kittieb famuΩ (3); 8. It-tfajla ta’ Carlo Litana (6); 9. JuΩa l-ixkupa (6); 10 u 12 mimdudin. Element vitali g˙al bomba nuklejari (6); 12. ara 10 mimdudin (4); 14. Maqbad tal-bieb (3); 15. Spartura (3); 16. Ûmien (3); 18. Ajk (3); 20. Frott qares (4); 21. Isir bil-mo˙riet (4); 24. Timxi fuq xi ˙a©a (6); 25. Kif spiçça l-kju ta’ quddiemna ……….. (6); 26. Kul ftit fir-Randan (3); 27. Osserva (6); 28. Log˙ob ta’ sogru kbir (6); Weqfin: 1. Xarba mag˙mula mill-˙arrub (6); 2. Titilg˙u biex tbajjad (6); 3. Kunjom minn appa (4); 4. Kontra ta’ kollox (4); 5. Mhux Lvant (6); 6. Issibu fil-presepju (6); 11. Tag˙mlu g˙al min imutlek (5); 13. Jag˙mel hekk g˙ax ˙afif (5); 16. Sinjal li ivvutawlhom (6); 17. G˙asfur ma˙bub? (6); 18. G˙odda ta’ mo˙qrija fuq l-annimali (6); 19. Ra˙al fejn in-nies ma tantx ibakkru? (6); 22. Mhux imbag˙ad (4); 23. IΩda (4)
TWEÌIBA TAT-TISLIBA JANNAR 2010 MIMDUDIN: 1. Tislet, 4. Niffed, 7. Mao, 8. Oraklu, 9. Laqqam, 10. Blat, 12. Susa, 14. Air, 15. Sum, 16. Afu, 18. Ûar, 20 u 23 WEQFIN. Nannilek, 21. Cana, 24. I˙ollu, 25. Libbes, 26. Tre, 27. Ifirxu, 28. Kisret WEQFIN: 1. Tromba, 2. Sparar, 3. Tmun, 4. Noli, 5. Faqqus, 6. Damdam, 11. Linfa, 13. Sufan, 16. Antiki, 17. Unjoni, 18. Ûabbar, 19. Rasset, 22. Óutu, 23 Ara 20 MIMDUDIN RM2000-LilÓbiebna • FRAR 2010 • 35
C$@IK@I
ãn )(1 (0
jWÊ b#?DO=E (&'& INYGO, in-Network Injazjan taΩ-Ûg˙aΩag˙ qed joffri g˙al darb’o˙ra irtir fis-silenzju 19-21 ta’ Frar 2010 g˙al Ωg˙aΩag˙ bejn is-17 u t-25 sena biex tag˙raf tg˙ix iktar fil-preΩenza t’Alla biex tag˙raf x’direzzjoni Alla jixtieqek tie˙u f’˙ajtek L-irtir jing˙ata minn grupp ta’ ÌiΩwiti Fr Michael Bugeja, Fr. Joseph Cassar, Fr Jimmy Bartolo, Fr. Pierre Grech Marguerat u Bro. Karl Vella Dan hu ç-çans biex tag˙mel irtir bis-serjetà laqg˙a mill-qrib ma’ Alla bid-direzzjoni spiritwali individwali ma’ o˙rajn li qed ifittxu lil Alla fis-skiet G˙al iktar tag˙rif ibg˙at email lil inygo@jesuit.org.mt jew ikteb lil Fr Jimmy Bartolo SJ, inYgo Office, Dar Manwel Magri, Triq Carmelo Zammit, Msida MSD 2020 jew çempel fuq 9928 1101. Kull min jag˙mel l-irtir jimxi bilpass tieg˙u. 36 • FRAR 2010 • RM2000-LilÓbiebna
Ikollna wkoll mumenti komuni ta’ talb flimkien. l-irtir ta’ l-INYGO 2010 se jsir fid-dar St. Joseph Retreat House, ir-Rabat.
Nibdew il-Ìimg˙a, 19 ta’ Frar, fil-5:30pm (re©istrazzjoni) Nag˙lqu il-Óadd, 21 ta’ Frar, fl-4:30pm. Ólas tal-parteçipazzjoni: `50 kollox inkluΩ * * Jekk tixtieq tie˙u sehem imma g˙andek diffikultà min˙abba l-˙las, kellimna biex noffrulek l-opportunità xorta wa˙da.