Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • Sena 59 • ÌUNJU-LULJU 2008 • Numru 6 78, Marquis Scicluna Street, Naxxar NXR 2607
jew Tiggustah?
N E W S P A P E R P O S T
jew Tiggustah? ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Daqsxejn ta’ ©urdien… Çkejken, çkejken. Kwiet, kwiet. Jid˙ol u jasal kullimkien. Jg˙addi minn kull toqba. Issibu fejn tistennih u ssibu fejn qatt ma tkun stennejtu. Diffiçli taqbdu. Ma tafx fejn se jmurlek u ma tafx x’effett se jag˙mel fejn imur. Bosta jibΩg˙u minnu, minkejja li hu tant çkejken. Tant fra©li u tant jista’ jag˙mel ˙sara. Fl-istess ˙in donnu jidher gustuΩ ukoll, b’dak il-wiçç mislut u g˙ajnejn çkejkna jΩebb©u. Issib min jiggustah. X’jista’ jag˙millek? Hu jitwerwer minnek u mhux int g˙andek tibΩa’ minnu. Fl-istess ˙in, ladarba jkun da˙al f’darek, donnu ma tkun tista’ te˙les minnu qatt. Isir parti mid-dar. Tonsbu, tag˙millu n-nases, tag˙tih il-velenu… Imma tarah jer©a’ jitfaçça biex donnu jisfidak. Daqs naqra, imma donnu ma teqirdu qatt! Le, mhux qed nitkellmu fuq il©urdien ta’ l-imramma, imma fuq il-©urdien tal-computer! Forsi l-©rieden ta’ l-imramma naqsu mid-djar tag˙na. Imma kemm Ωdiedu l-©rieden tal-computer! X’se˙er g˙andu dan iddaqsxejn ta’ apparat li ta˙kmu b’id wa˙da… imma ja˙kmek hu.
Idek tieklok biex tmexxih u ççaqalqu ‘l hemm u ‘l hawn. U ma’ kull çaqliqa je˙dok mieg˙u… mhux biss f’xi rokna ta’ li-screen li jkollok quddiemek, imma f’kull rokna ta’ dinja vasta u ta’ univers s˙i˙. U l-mo˙˙ jissa˙˙ar u l-qalb tinxteg˙el bl-interess u d-dinja li tg˙ammxek bil-varjetà, is-sbu˙ija u elf emozzjoni. Minn fuq is-si©©u tista’ timra˙ fejn tixtieq. Bla ma tg˙id kelma tista’ tkellem lil min trid. Bla ma tiççaqlaq tista’ tmiss qalb li tkun eluf ta’ mili ‘l bog˙od. Daqsxejn ta’ ©urdien tal-plastic, ji©bdek warajh u jurik dak li kamartek u butek fqar wisq biex issib fihom. U s-se˙er tieg˙u i©orrok fejn trid u fejn ma tridx. Daqsxejn ta’ ©urdien jibda jikkmandak. Ma tmurx torqod qabel ma tifta˙ il-computer biex tag˙ti titwila fuq id-dinja. U dak li ssib jixorbok u j©ennek. Fil-˙emda tal-lejl tista’ tg˙arrex dak li ma tistax tara fiddawl tal-jum.
Imma min se jikkmanda x’se tara, x’se t˙oss, x’se tg˙id, x’se ta˙seb? Int jew il-©urdien? Min se jikkmanda jekk qalbek tissa˙˙arx wara l-©miel inkella tit˙ammi©x b’dak li tara, min ja˙ti? Int jew il-©urdien? Min se jikkmanda jekk ˙ajtek tinfeta˙x tassew g˙all-muntanji ta’ tajjeb u sabi˙ li hawn fid-dinja, inkella hix se tiddallam mill-˙aΩen, pjaçir falz u sfruttamenti li jeΩistu? Int jew il-©urdien. Meta tifta˙ il-computer fuq ixxog˙ol, jew filg˙axija meta tmur lura f’darek… iddeçiedi. min se jikkmanda – int jew il-©urdien? Jekk tikkmanda int – daqsxejn ta’ ©urdien tassew isa˙˙rek! Jekk jikkmanda hu – daqsxejn ta’ ©urdien… tassew tal-biΩa’!
t. e i n… , kw e i t rd e i u a’ © n. Kw en. t jn ke mki j e e x qs n, çk kulli a D ke jasal j e Çk lu o ˙ Jid RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008
Daqsxejn ta’ klikk... B’sempliçi click illum nista’ nifta˙ bieb tqil ta’ garaxx. Bl-istess sforz Ωg˙ir nista’ nqabbad l-air conditioner u nirran©a t-temperatura li nixtieq jien. B’sempliçi click o˙ra nista’ nitla’ sulari kemm irrid ming˙ajr ma nerfa’ sieq. Il-potenzjal f’din id-daqsxejn ta’ g˙afsa hija tal-meravilji u fl-istess ˙in tattkexkix. Nag˙fas ir-remote tat-television u nag˙Ωel li nixtieq: ninforma ru˙i, inqanqal il-kurΩità tieg˙i, nie˙u pjaçir jew li ni©gi imqanqal sesswalment. Click o˙ra bil-mouse tal-kompjuter computer u nkun naf x’temp hemm Singapore, il-˙in li jitilqu l-ferroviji fl-Awstralja, il-li©ijiet ta’ Malta u l-aktar ir©iel u nisa appassjonati fid-dinja. L-ammont ta’ informazzjoni u riΩorsi li nakkwistaw b’dawn l-aççessorji ma jispiçça qatt. Bi ftit ikklikkjar ie˙or nista’ nibg˙at SMS u nbiddel il-©urnata ta’ xi ˙add g˙all-a˙jar. Nie˙u t-telefon, nag˙fas ftit buttuni u nag˙mel donazzjoni fi programm li fih ikunu qeg˙din ji©bru l-flus, jew anki nivvota g˙all-a˙jar kanzunetta fl-Ewropa. Aktar ikklikkjar u bih insib prodotti fiç-Çina, nara kemm huma, in˙allas g˙alihom u nsibhom wara l-bieb f’qasir Ωmien. Din id-dinja ta’ simulazzjoni u virtwalità tista’ ttellag˙lna l-adrenalina ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
iΩda, meta fir-realtà pilota jag˙fas buttuna biex ifarrak lill-g˙adu tieg˙u, kemm jista’ j˙oss xi ˙a©a g˙al dak l-u©ig˙ u niket li jkun ©ab fuq il-persuna jew familja li jkun ˙arbat jew li jkun tajjar bil-bomba tieg˙u? Jew dan ukoll ikun sar b˙al-log˙ba tal-Playstation g˙alih? Kollox jidher ˙afif, interessanti u avventuruΩ, imma jkollna nammettu li din is-sempliçi klikk trid t˙allas prezzha. Dan il-poter kollu g˙andu dimenszjoni mo˙bija li, ˙afna drabi, lanqas nirrejalizzawha jew napprezzawha. L-ironija qieg˙da hawn – li l-affarijiet kollha jinsabu tant viçin ta’ xulxin, fuq listess tastiera, fuq l-istess remote control. Trid tag˙raf liema buttuna se tag˙Ωel li tag˙fas. Din se ©©ib konsegwenzi li huma ferm akbar mid-daqsxejn ˙oss jew sforz li jitlob dak il-klikk. Li tag˙Ωel li titla’ bil-lift minflok bit-tara© hi g˙aΩla
˙afifa, imma l-effetti tal-konsum ta’ lelettriku fuq l-ambjent huma kbar ˙afna. Meta nuΩaw il-mobile biex nibag˙tu l-aktar messa©©i assurdi qieg˙da tqumilna miljuni ta’ ewro, imma fl-istess ˙in tant tidher ˙a©a ˙afifa u konvenjenti. It-tentazzjoni li nixtru affarijiet li jog˙©buna, mhux dawk biss li jkollna bΩonn, billi nikklikkjaw fuq reklam, tidher xi ˙a©a li ma tag˙milx ˙sara. Imma veru hi hekk? A˙na ma’ min inΩommu: massoçjetà li tinkora©©ixxi l-konsum biex isa˙˙a˙ l-ekonomija, jew ma’ l-ambjentalisti u l-mexxejja reli©juΩi li je˙duha kontra l-konsumeriΩmu?
Il-konfuΩzjoni tal- valuri meta nigu preΩzentati bil-programmi mill-istazzjon EWTN g˙al l-istazzjon li juri il-programm ‘Girls From Playboy Mansion’ jiena çert li tista’ t˙awwad ˙afna m˙u˙ dwar x’inhu tajjeb u x’inhu ˙aΩin. Hija kapaçità u sforz kbir g˙all-mo˙˙h biex jipprova jixrob daqshekk ideat, ideolo©iji u opinjonijiet u jirnexxilu jirran©ahom skond il-verità u l-valuri. Li tiççettja u tikkomunika u tfittex permezz ta’ l-internet huwa jidher passatemp sabi˙, innoçenti u bla ebda periklu. Imma hekk hu? M’huwiex il-post fejn jibdew – u jitkomplew – ˙afna infedeltajiet u relazzjonijiet li j©ibu konsegwenzi kbar? M’huwiex il-post fejn jitqanqlu l-emozzjonijiet tag˙na b’tali mod li qadd ma jergaw jer©g˙u lura g˙al li kienu? F’dinja fejn l-ikklikkjar hu daqshekk ˙afif, jirnexxilna no˙or©u ming˙ajr ma ninbarxu? Jista’ l-bniedem ila˙˙aq ma’ l-avvanzi kbar tieg˙u
stess permezz tat-teknolo©ija? A˙na ppreparati nag˙mlu deçiΩjonijiet mg˙a©©la u tajbin quddiem l-ATM qabel ma tibda ssaffar dik l-imbierka bleep? Meta g˙andna daqshekk g˙aΩliet li ma juruniex il-konsegwenzi, g˙andna l-kura©© li nag˙Ωlu dawk tajbin? A˙na kapaçi ng˙idu iva jew le skond il-prinçipji u mhux skond l-aptit? Ìaladarba kollox hu daqshekk façli fuq il-WEB u li sa˙ansitra nistg˙u nilg˙abu flusna u xortina and anke nbabsu mal-profan, imma a˙na ppreparati u kapaçi nag˙rfu t-tajjeb mill-˙aΩin? Kapaçi nag˙Ωlu dak li verament irridu u li jg˙odd g˙alina ming˙ajhir dispjaçir ghax-xeltag˙allg˙aΩla li nkunu g˙amilna? Forsi l-aktar mistoqsija li tibqa’ titfaçça hi: x’inhu t-tajjeb u x’inhu l˙aΩin? Ûmien twil ilu, a˙na l-bnedmin g˙amilna l-g˙aΩla li nieklu mis-si©ra ta’ l-g˙erf, ta’ dak li hu sew u dak li mhux, ta’ dak li hu tajjeb u dak li hu ˙aΩin. G˙al snin twal batejna l-konsegwenzi ta’ dik id-deçiΩjoni. Illum, aktar minn qatt qabel, mill©did g˙andna quddiemna l-istess sfida.
Tg˙id veru nistg˙u nie˙du rresponsabbiltà li niddeçiedu x’inhu t-tajjeb u l-˙aΩin? G˙andna dixxerniment, g˙erf u rieda qawwija biΩΩejjed biex nistg˙u nag˙rfu tassew x’inhu, fl-a˙˙ar milla˙˙ar, it-tajjeb u l-˙aΩin g˙alina? F’˙afna sitwazzjonijiet id-deçiΩcizjoni tidher çara u ˙afifa biex nag˙Ωlu, imma meta ni©u g˙al dawk aktar sottili u ftit jew wisq mo˙bija, a˙na preparati u kapaçi? F’din id-dinja ©dida li qeg˙din niskopru, ejjew ma nag˙mlux l-istess Ωbalji li g˙amlu l-bnedmin tal-bidu. Ejjew ma nitkabbrux u ma na˙sbux li a˙na l-˙allieqa. Ejjew nag˙rfu li a˙na ˙lejjaq mistiedna biss li nkun l-imsie˙ba talÓallieq. Id-dinja di©itali tant g˙andha potenzjal li tista’ verament tkun ta’ l-g˙a©eb u tag˙mlilna l-˙ajja isba˙ u aktar komda. Izda f’dinja ta’ daqstant qawwa u esperjenzi ©godda ejja ma ningarrux mal-kurrentn˙allux il-kurrent i©orrna sempliciment g˙ax qieg˙ed hemm u komdu. Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar ahna xorta g˙adna li l-istess bnedmin bi Ωzmien limitat fuq f’din id-dinja u bil-bzonijet bzonnijiet bazici baΩiçi tal-˙ajja u tal-verua ferh. Kull klikk i©©orr mag˙a deçiΩjoni li tista’ tqarribna jew tbeg˙idna minn dinja a˙jar u mid-destin a˙˙ari tag˙na. Jalla kuljum nag˙rfu nikklikkjaw tajjeb. Jalla dejjem nag˙fsu fuq il-buttuna t-tajba. D. Pace O’Shea ts@maltanet.net RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008
Jiktbulna l-Qarrejja Esperjenza Vera Kemm kont fer˙ana! Binti kienet ser taqta’ xewqitha! Konna l-ajruport u binti kienet sejra fuq scholarship biex i©©ib il-Masters f’su©©ett li kienet ilha t˙obb minn çkunitha! Jien u missierha bkejna g˙ax kienet se ddum imsiefra kwaΩi sena. Imma dak il-˙in f’qalbi g˙idt, ‘G˙al binti kollox lesta nag˙mel, anke ninfired minnha g˙al din is-sena, basta tkun kuntenta hi!’ Ma kinitx tg˙addi ©urnata li ma nitkellmux. Konna nçemplu u nibag˙tu messa©©i lil xulxin. Kienet tg˙idli kemm kienet kuntenta u, g˙alkemm kont in˙oss in-nuqqas tag˙ha, kont inΩomm kollox f’qalbi. Wara xi xahar g˙amilna l-˙sieb li mmorru ˙dejha. Kienu l-isba˙ ˙mistax ta’ ˙ajti, g˙ax dawritni l-postijiet kollha li kienet tg˙idli bihom fuq it-telefon. Sirt naf lil ˙biebha u l-ambjent li kienet saret parti minnu kemm kienet ilha msiefra. Riditni ner©a’ mmur darba o˙ra qabel ma jibdewlha l-eΩamijiet, u
Ridtha Taqta’ Xewqitha ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
hekk g˙amilna l-˙sieb. Kellna kollox ibbukkjat u d-data lesta, però l-affarijiet kellhom jie˙du xejra o˙ra. Jiena kelli problema li kienet ilha xi ftit tinkwetani. Mort g˙and tabib u aççertani li ma kelli xejn. Ma qg˙adtx bi kwieti. Mort g˙and tabib ie˙or. Malajr qalli biex nag˙mel biopsy, u ˙areg ir-riΩultat. Kien l-akbar xokk ta’ ˙ajti! Bkejt jien, u Ωew©i u ibni bkew mieg˙i, però quddiem g˙ajnejja ©iet binti li kont se ntellfilha kollox! Le, ma setax ikun! ˙adt deçiΩjoni u Ωewgi u t-tifel flimkien ma’ l-g˙arusa tieg˙u qablu mieg˙i. Binti ma kellha tkun taf xejn! Çempiltilha, ©ibtilha skuΩa. A˙na ma stajniex immorru ˙dejha - kelli n˙assar kollox. L-g˙arus tag˙ha mar ˙dejha u Ωamm ma’ dak li kont iddeçidejt. Kienet sitwazzjoni iebsa g˙al kul˙add, però kul˙add irrealizza li dik kienet l-a˙jar deçiΩjoni g˙al binti. D˙alt g˙al operazzjoni l-isptar u binti kienet iççempel bla ma nuriha b’xejn. Kont irrid nid˙ak mag˙ha, meta f’qalbi kont inkun imbikkma! Kienet tisma’ l-istorbju u l-˙sejjes mhux tas-soltu u tistaqsini fejn qieg˙da u jiena u t-tifel li kien ikun mieg˙i g˙ax qatt ma ˙allieni wa˙di, nivvintaw xi ˙a©a dak il-
˙in - daqqa qieg˙da nie˙u kafè, daqqa qieg˙da l-Belt. Óri©t mill-isptar u loperazzjoni rnexxiet, però kelli bΩonn ta’ iktar kura. Beda l-kalvarju tieg˙i. Bdejt immur g˙all- kimoterapija. Kont inkun imkissra bil-kura waqt li kelli nid˙ak ma’ binti fuq it-telefon. Meta binti kellha g˙eluq sninha, çemplilti u riditni nkantalha u nifra˙ mag˙ha. Issa kien wasal iΩ-Ωmien tal-eΩamijiet. Imkissra kif kont, xtaqt nifta˙ qalbi mag˙ha u nuriha n-niket li kelli u l-effetti li kellha l-kura li kont qieg˙da nie˙u, li kienet t˙allini bla sa˙˙a fiΩika u anke emozzjonali. Però ©ibt quddiem g˙ajnejja l-futur tag˙ha. Kien ferm a˙jar inkompli nbati fisskiet milli nuriha u ntellfilha kollox. G˙amlet l-eΩamijiet. Ìiet minn ta’ quddiem nett! Kemm fer˙et meta tatna r-riΩultat! Hemmhekk indunajt kemm dik id-deçiΩjoni li ˙adt kienet g˙aqlija! Din l-esperjenza resqitna iktar lejn xulxin. Meta ©iet lura u saret taf b’kollox tg˙idx x’g˙amlet! Però indunat u fehmet li kieku tilfet din lopportunità ma kinitx se ter©a’ ti©i darb’ o˙ra. U fehmet iktar u iktar sa fejn kapaçi tasal lim˙abba ta’ omm! NN.
Iç-Çentru ta’ Spiritwalità Injazjana joffrilek opportunitajiet ta’ formazzjoni
Gawdi int ukoll minn esperjenza li tkabbrek u tiffurmak. Ag˙Ωel lattività li tixtieq u ikteb jew çempel biex tibbukkja jew tikseb aktar informazzjoni. Mount St Joseph Retreat House, Targa Gap, Triq il-Missjunarji Maltin, Il-Mosta, MST 9072 Tel: 2141 6916 Personalità, Spiritwalità u Talb
Kull wie˙ed minna mhux b˙all-ie˙or. Il-Psikolo©ija tag˙tina strumenti biex insiru nafu lilna nfusna a˙jar. Fost dawn hemm l-indikatur Myers Briggs (MBT). F’dan is-seminar nuΩaw dan linstrument biex insiru nafu a˙jar lilna nfusna u wkoll nifhmu liema modi ta’ talb l-aktar li jaqblu mal-personalità tag˙na.
Data: Mill-Ìimg˙a 13 ta’ Ìunju filg˙axija sal-15, wara nofs in-nhar. Imexxi: Fr Alfred Micallef S.J. Post: Mount St Joseph Retreat House, Mosta
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008
is-Sigriet ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Ix-xita kienet qed t˙abbat mattwieqi. Is-s˙ab kien mg˙ajjeb u I-qilla tar-ri˙ kienet tista’ tinstema’ minkejja t-twieqi mag˙luqin. Bexxaqt it-tieqa biex tid˙ol ftit arja kies˙a u r-ri˙ Ii ©ie mill-faççata da˙˙al mieg˙u qtar imlan©as tax-xita. Kelli xewqa kbira Ii nag˙laq bieb fuq I-img˙oddi tieg˙i iΩda I-passat ma tistax t˙assru. Anke b’g˙ajnejja mag˙luqin baqg˙u ji©u quddiemhom I-istess xeni. Baqg˙u dejjem jitfaççaw I-istess Ωew©t itfal Ωg˙ar: wa˙da kienet jien u l-ie˙or kien I-akbar ˙abib Ii kelli, Jake. Kienet I-g˙axqa tag˙na meta tibda traxxax ix-xita. Arana no˙orgu nberr˙u idejna t-tnejn nilqg˙u t-taqtir fuqna. Konna nie˙du gost nitbellhu u nilag˙bu fix-xita. Il-©enituri tag˙na kienu ja˙sbuna Ωew© boloh jarawna nixxarrbu fix-xita u malajr kienu ji©u g˙alina u jg˙idulna biex nid˙lu Ii ma mmorrux inlaqqtu xi çmajra. Imma minn dakinhar ix-xita bdejt in˙ossha tiΩΩerΩaq minn g˙ajnejja -dmug˙ Ii jnixxi u donnu m’g˙andux tmiem. Kien qisu I-biera˙. Jien u Jake konna Ωew©t i˙bieb tal-qalb u l-˙biberija tag˙na kibret mag˙na. Meta Jake tfarfar, ta’ spiss kont narah f’kumpanija ta’ ˙bieb Ii ma tixraqlux. Billi konna ng˙ixu faççata ta’ xulxin mhux dejjem seta’ ja˙rabli kollox. IΩjed ma rsaqna lejn I-età tal-maturità iΩjed bdejt ninnota affarijiet strambi
kemm fid-dehra kif ukoll fl-im©iba tieg˙u. Jake beda jid˙ol tard. Kont nisma’ I-bieba tal-karozza tinstabat meta jkunu daqqew I-erbg˙a ta’ filg˙odu. Meta nieqfu nitkellmu ftit, kont nara par g˙ajnejn çassi j˙arsu fil-vojt ta’ quddiemhom. L-abjad ta’ g˙ajnejh kien çeda postu g˙al ˙mura u ta’ spiss kien jilmenta minn g˙ejja meta jkun g˙adu m’g˙amel xejn. Minkejja kollox, xorta bqajna ˙bieb g˙alkemm mhux daqs qabel. Darba fost l- o˙rajn, nisma’ ‘I xi ˙add i˙abbat fuq il-bieb u jçempel bl-addoçç il-qanpiena tad-dar. Kien Jake qieg˙ed jag˙mel xenata minn tieg˙u. Tad-dar tieg˙u dehrilhom Ii jikkore©uh billi ma jift˙ulux. Meta kien donnu rrassenja ru˙u Ii mhux se jift˙ulu ©ie j˙abbat fuq il-bieb tag˙na. Fta˙t il-bieb u nsib lil Jake. G˙idtlu jg˙addi u offrejtlu tazza friska ilma biex forsi jikkalma xi ftit. Imbag˙ad meta talla’ I-komma ‘I fuq stajt nara drieg˙u mimli titqib. Id-dehra ta’ id imben©la qanqlet fija I-biza’ u d-dwejjaq. Ma stajtx nemmen Ii Jake g˙ad jasal jag˙mel hekk. Qalli Ii I-˙bieb kienu qabbduh il-vizzju u Ii kellu bΩonn ta’ ˙afna flus biex jibqa’ g˙addej. Ma kienx ©ie g˙andi biex jittallab il-flus. Kien jaf Ii jien kont g˙adni qieg˙ed nistudja. Kien ©ie sempliçiment biex jaqsam mieg˙i ddwejjaq.
Jien kont bejn ˙alltejn jekk ng˙idx lill-genituri tieg˙i iΩda bΩajt Ii jg˙iduli biex ma nersaqx iΩjed lejh. X’˙in urejtu dan il-˙sieb qalli biex ma ng˙idilhomx ‘il familti g˙ax ma jibqax jafdani. Jien ma tkellimt xejn ma’ ˙add. G˙addew ix-xhur, xi snin ukoll meta darba minnhom kienu saru xi s-sitta ta’ filg˙odu u Jake kien g˙adu ma da˙alx id-dar matul il-lejl. Saru xi I-g˙axra ta’ filg˙odu u jien mort I-università b˙as-soltu imma xi ftit inkwetata min˙abba f’Jake. Mort niekol xi ˙a©a fil-”free lesson”; ˙taft il-˙obΩ Ii kienet ˙ejjitli ommi u xtrajt xi ˙a©a mill-kantin. Kien hemm gazzetta ddur bejnietna I-˙bieb u biex ng˙addi I-˙in t˙ajjart nag˙tiha titwila. Ittitlu b’tipa kbira kien jg˙id Ii nstab ©uvni mejjet b’overdose. Kien jismu Jake. Qalbi waqfet. X’kont g˙amilt b’idejja! Ûammejt is-sigriet… Is-skiet Ii Ωammejt kien is-skiet Ii g˙addej minnu issa Jake. Xi ˙aga bdiet tg˙idli Ii kieku tarraft xi ˙a©a Iil familti forsi kienu jiççaqalqu huma u ma kienx jintemm hekk. Bis-sa˙˙a tieg˙i forsi kien jikkonvinçi ru˙u Ii jibda xi forma ta’ terapija u jsalva b˙alma g˙amlu o˙rajn qablu u jibqg˙u jag˙mlu o˙rajn warajh… Imm’issa kien tard wisq. Is-skiet keffinni fi ˙sibijiet Ii baqg˙u mieg˙i tul ˙ajti. Óbiberija Dejjiema RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008
Óbieb 10 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Meta t-tramm wasal ˙dejn il-Calcutta Muslim Institute, ˙afna nies niΩlu u spiçça kwaΩi vojt. Baqa’ biss ftit nies, kwaΩi kollha anzjani. Peress li kien jieqaf ta’ spiss kien iΩomm it-traffiku l-˙in kollu. DaΩ-Ωmien ˙afna nies minn Calcutta ma j˙obbux jivvja©©aw bit-tramm. G˙alihom li jirkbu t-tramm hu telf ta’ Ωmien u jemmnu li m’g˙andux jibqa’ parti mill-‘Belt Ferrie˙a’ (kif semmieha kittieb popolari). IΩda l-gvern jarah b˙ala patrimonju u l-belt imkabbra bih. Sujay, g˙alliem ta’ ‘l fuq minn ˙amsin sena, rikeb it-tramm g˙ax ˙aseb li se jwaqqfu eΩatt fejn ried imur hu. IΩda dan mar f’direzzjoni o˙ra. Óare© il-gazzetta millbasket u beda jag˙tiha daqqa t’g˙ajn. It-temp xemxi kien beda jissa˙˙ab u dehret li kienet ©ejja xi maltempata. It-temp f’Calcutta kien sar imprevedibbli. Sujay kien ˙are© fil-bnazzi. Martu kienet fakkritu biex jie˙u umbrella imma hu ma tax kasha. Is-sema swied. Bdew is-sajjetti, u r-ri˙ tajjarlu l-gazzetta minn idejh. Meta tbaxxa biex ji©borha lema˙ ra©el li kien bil-qieg˙da faççata tieg˙u. Kien Ωgur li kien iltaqa’ mieg˙u qabel imma ma setax jiftakar fejn. Óass li kien ilu jafu g˙al ˙afna snin u ma setax jaqla’ g˙ajnejh minn fuqu. Beda jag˙mel ta’ bir-ru˙u li kien qieg˙ed jaqra l-gazzetta imma baqa’ josserva kull ma kien qieg˙ed jag˙mel dak ir-ra©el. Malajr solva l-misteru meta l-kunduttur ©ie ji©bor il-flus tal-biljetti. Fil-portmoni ta’ dak ir-ra©el lema˙ passaport ta’ Bangladesh. Qalbu bdiet t˙abbat qawwi. G˙araf min kien dak ir-ra©el. Ma kien ˙add ˙lief John, il-˙abib ta’ tfulitu. Imma John x’©ie jag˙mel
Calcutta? G˙aliex wiççu kien daqshekk pallidu? Dak ma kienx l-aktar persuna ferri˙ija li kien jaf hu? Il-mistoqsijiet ma waqfux. Ósiebu mar lura fl-1971. Kienet il-gwerra ta’ l-Indipendenza ©ol-Pakistan tal-Lvant (illum il-Bangladesh). L-armata kienet bdiet twettaq ©enoçidju s˙i˙. Il-Gvern Indjan kien qed jg˙in lill-Muktijudhas (dawk li riedu l-libertà) u l-armata Pakistana attakkat lill-Hindus. Kissru t-tempji, ˙arqu d-djar u qatlu nies innoçenti. Óafna Hindus bdew ifittxu kenn fil-knejjes u fid-djar ta’ l-Insara. Id-dar ta’ Sujay kienet f’post fejn kien hemm ˙afna Insara. Missieru, Sukumar Das, kien g˙alliem fi skola Nisranija. Kif induna li ©ej il-periklu mar ifittex kenn ©o dar ta’ kollega Nisrani. Kienet id-dar ta’ John. Missier John laqag˙hom b’im˙abba kbira u g˙enhom kemm seta’. Biex jidhru Nsara missier John tahom kuruna tar-ruΩarju kull wie˙ed u g˙allimhom jag˙mlu s-sinjal tas Salib. Fil-gwerra, it-tfal kien ikollhom bil-fors joqog˙du d-dar. L-iskejjel kienu g˙alquhom g˙al kollox. John u Sujay saru ˙bieb tal-qalb. Sujay kien isejja˙ lill-missier John kakababu (ziju) u lil ommu kien isej˙ilha kakima (zija). Ir-reli©jon tag˙hom ma kenitx ta’ tfixkil g˙alihom. Kienu jilag˙bu, jorqdu u, xi drabi, anki jieklu mill-istess platt. Meta s-suldati ©ew ifittxu l-Hindus fiddar tag˙om, missier John, li kien mexxej ta’ l-Insara rrispettat ˙afna, introduça lill-missier Sujay b˙ala ˙uh. Is-suldati rawhom kollha jroddu s-salib u jg˙idu r-ruΩarju, u telqu wara li wissewhom biex ma jag˙tux kenn lill-Hindus. Meta spiççat il-gwerra, Sujay mar lura f’daru imma baqa’ ˙abib ta’ John.
Tant kienu ˙bieb li xi nies kienu ja˙sbuhom a˙wa. FL-1974 waqa’ ©u˙ kbir fuq Bangladesh. Óafna Hindus telqu mill-Bangladesh u ©ew Calcutta jfittxu l-ikel. Anki l-familja ta’ Sujay ©iet Calcutta. Il-˙sieb tag˙hom kien li, kif tispiçça l-kriΩi, imorru lura pajjiΩhom. IΩda, is-sena ta’ wara qatlu lill-mexxej tan-nazzjon, Bangabandu Shikh Mujibar Ramahan, u qam irvell s˙i˙. Beda jmexxi l-pajjiΩ il-militar. Óafna fanatiçi Musulmani bdew ja˙tfu l-propjetà tal-Hindus. G˙al darb’o˙ra ssitwazzjoni f’Bangladesh kienet perikoluΩa. Min˙abba dawn il-©rajjiet kollha, missier Sujay iddeçieda li jibqa’ Calcutta. Marru Bangladesh, bieg˙u l-propjetà kollha tag˙hom bi prezz baxx u telqu lura lejn Calcutta. Sujay kien g˙adu jiftakar kemm kienet ˙a©a iebsa g˙alihom. John mar mieg˙u sa l-istazzjon. Qabel ma telqu lil xulxin, it-tnejn tg˙annqu u bkew g˙aliex kienu çerti li mhux se jer©g˙u jiltaqg˙u. Wieg˙du lil xulxin li jΩommu kuntatt. Filbidu hekk ©ara. IΩda, meta beda jg˙addi ΩΩmien, ma kinux jafu x’sar wie˙ed mill-ie˙or. G˙addew is-snin u missier Sujay miet. Ftit Ωmien wara hu ΩΩewwe© u beda jg˙allem fi skola tal-ÌiΩwiti. Óafna drabi kien ja˙seb biex imur iΩur art twelidu Bangladesh. IΩda, meta kien ja˙seb filpassaport, fil-visa u affarijiet o˙ra li kien ikollu jag˙mel kien ibiddel il-fehma. Meta kien ja˙seb fil-passat g˙ajnejh kienu jintlew bid-dmug˙. Kien jixtieq jista’ jer©a’ j©ib lura dak iΩ-Ωmien. Issa, f’daqqa wa˙da, sab ru˙u fl-istess karozza tal-linja u bil-qieg˙da quddiem il-˙abib ta’ tfulitu. G˙al ftit ˙in Sujay beda RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 11
ja˙sibha jsellimx lil John jew le. Imma tg˙id jag˙rafni? Tg˙id dak John?... Imma, le, g˙andi nkellmu…, beda jg˙id bejnu u bejn ru˙u. Imma, x’se nsejja˙lu? Tg˙id insejja˙lu bandhu (˙abib), kif kont insejja˙lu qabel? Fla˙˙ar g˙amel il-kura©© u resaq lejh. Qallu, bl-aççent ta’ Bangladesh, “Inti John?” “Imma inti min inti?” staqsieh John. “Bandhu, jien Sujay. Ma tiftakarnix? Meta kien hemm il-gwerra ta’ lIndipendenza konna noqog˙du g˙andkom. Konna nilag˙bu flimkien!” G˙ajnejn John intlew bid-dmug˙. Sujay g˙annqu mieg˙u u staqsieh, ‘’Kif inti? Kif inhu kakababu? Meta wasalt Calcutta? Fejn qed toqg˙od?” “Kul˙add tajjeb,” qal b’le˙en baxx. Sujay qam minn postu u mar joqg˙od ˙dejh. Innota li John kien jidher imdejjaq u g˙ajjien. Staqsieh, “X’kien ©ejt Calcutta?” John tbissem u wrieh basket mimli riçetti tat-tabib u rapporti. Hu fehem malajr u ma riedx ikompli jistaqsi. Stiednu ji©i d-dar tieg˙u. Imma John qallu li kien sejjer g˙and it-tabib g˙ax kellu appuntament mieg˙u. Wieg˙du li l-g˙ada jmur id-dar tieg˙u. L-g˙ada John mar jiltaqa’ ma’ Sujay fid-dar tieg˙u. Hekk kif çempel il-qanpiena Sujay ˙are© jifta˙lu. “Bandhu, id˙ol, kont qed nistenniek,” Sujay qallu bil-fer˙. John ta ˙arsa madwaru. Mal-˙itan kien hemm imwa˙˙lin ritratti ta’ Madre TereΩa u nies mag˙rufa Indjani. F’rokna kien hemm l-armonju u t-tablas (strumenti tradizzjonali). “Bandhu, g˙adek iddoqq l-armonju u ttabla?” staqsieh John. “Xi kultant, imma l-mara tieg˙i hi g˙alliema tal-muΩika. Taf li ΩΩewwi©tha 12 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
min˙abba l-vuçi melodjuΩa tag˙ha.” U nfaqg˙u t-tnejn jid˙qu. Imbag˙ad Sujay qallu biex joqg˙od bil-qieg˙da u g˙ajjat lill-familja kollha. Introduçihulhom b˙ala l-akbar ˙abib tieg˙u. Sa˙ansitra qalilhom li hu kien g˙adu ˙aj bis-sa˙˙a tal-©eneroΩità tal-familja ta’ John. Kien se jibqa’ jafulu ˙ajtu kollha. John qallu biex ma jg˙a©©ibhiex imma Sujay baqa’ jirrakkonta affarijiet sbie˙ fuqu u fuq il-familja tieg˙u. Wiççu kien jixg˙el bil-fer˙. Talab lil martu ©©ib ftit rosogulla (˙elu Indjan mag˙mul mill-˙alib) u lal cha (té iswed). Wara li xorbu t-té marru fit-terrazzin. Sujay staqsieh x’kien qallu t-tabib. “M’hemmx a˙barijiet tajba. It-tabib qalli li g˙andi problemi fil-kilwa. Kilwa wa˙da di©a bil-˙sara u l-o˙ra dalwaqt tmur ukoll. Jekk ma nsibx kilwa ©dida se mmut. X’se ji©ri mit-tfal tieg˙i, bandhu?” Qal dal-kliem biddmug˙ nieΩel minn g˙ajnejh. “Tinkwetax. G˙ada nie˙dok g˙and Dr Roy, l-aqwa tabib li hawn fil-belt. Hu jafni lili.” Hekk ipprova jserra˙ ras Sujay u dawwar id-diskors. L-g˙ada Sujay ˙adu g˙and Dr Roy. It-tabib ra r-rapport u qallu biex jag˙millu xi testijiet ©ol-klinika tieg˙u stess. Wara li eΩamina r-rapporti, it-tabib qallu li l-kilwa kienet waslet biex tieqaf ta˙dem. Kien hemm bΩonn li jibdluha minnufih. Kif kienu hemm Sujay staqsa lit-tabib, “B’kilwa wa˙da tista’ tg˙ix?” “DaΩgur,” qallu t-tabib. Dak il-˙in Sujay qal li hu lest jag˙ti kilwa lil sie˙bu. John baqa’ mbellah. Qal li ma jistax ikun daqshekk egoist u jpo©©i l-˙ajja ta’ Sujay fil-periklu. Sujay qallu li hu kien
˙aj biss min˙abba l-©eneroΩità tal-familja ta’ John. Issa kif jista’ j˙alli lill-˙abib tieg˙u jmut? Irrepetielu l-kliem tat-tabib, li b’kilwa wa˙da tista’ tg˙ix. John qallu li jg˙id iva biss jekk il-mara u t-tfal jaqblu wkoll. Sujay ˙adu d-dar tieg˙u. Iddikjara, quddiem il-mara u t-tfal, li se jag˙ti kilwa. Il-mara n˙asdet u kienet konfuΩa, u Sujay irrakkuntalha kif missier John kien salvalhom ˙ajjithom mill-armata. Óare© kuruna tarruΩarju mill-but u qalilha kif kienet salvatu. Spiçça billi staqsa mistoqsija lill-mara tieg˙u, “Kif nista’ n˙alli lil min tani l-˙ajja jmut issa?” Hi skuΩat ru˙ha u talbet lil John biex jaççetta r-rigal tal-˙abib tieg˙u. Din id-darba ma setax jg˙id le. G˙annaq lil Sujay u qallu, “Qatt ma ltqajt ma’ ˙abib b˙alek. Nibqa’ nafulek g˙al dejjem.” Da˙lu l-isptar u Dr Roy g˙amel loperazzjoni tat-trapjant tal-kilwa. Kienet suççess. Wara li ˙are© mill-isptar John mar joqg˙od g˙al ftit ©ranet fid-dar ta’ Sujay. Meta wasal iΩ-Ωmien biex jitlaq qal, “Bandhu, il-fruntiera m’g˙andhiex iΩΩommna ‘l bog˙od minn xulxin. Issa verament jien u int a˙na ˙a©a wa˙da. Millum ‘il quddiem nibdew niltaqg˙u ta’ spiss.” Sujay mar mieg˙u sal-fruntiera ta’ Indo-Bangla. It-tnejn li huma wieg˙du ˙afna affarijiet lil xulxin. Sujay g˙annqu ta’ l-a˙˙ar u awguralu. Hekk kif ˙alla l-art Indjana u da˙al fl-‘art li mhi ta’ ˙add’ xejjer idu u g˙ajjat, “Óbieb g˙al dejjem...” Sujay xejjirlu lura u qal, “Iva, Bandhu…, ˙bieb g˙al dejjem!” R. Rozario S.J.
Jiktbulna l-Qarrejja
Jien ng˙ix wa˙di, Mulej. Nitolbok titlaqnix Kun dejjem ˙dejja fil-bzonnijiet ta’ kuljum. Iggwidani biex in©orr il-piΩ tal-˙ajja. Ag˙tini s-sa˙˙a g˙ax din g˙andi bΩonnha Biex inkompli bix-xog˙ol tieg˙i ta’ kuljum. G˙ini nΩomm ˙sibijieti u xewqati ndaf u puri. Óallini nuΩa l-˙niena mal-©irien kollha. Skansani mill-ilsna ˙Ωiena, Minn ˙allelin u minn nies qarrieqa. Jekk nintefa’ f’sodda min˙abba l-mard, Isma’ talbi u g˙idli kif insolvi l-problema. Ftakar li jien wa˙di. Meta nkun imdejqa, fakkarni nerfa’ mo˙˙i lejk Biex qalbi u mo˙˙i jsibu s-ser˙an fit-talb. Mulej, allavolja ng˙ix wa˙di, ma nibΩax, G˙ax il-preΩenza tieg˙ek in˙ossha ˙dejja l-˙in kollu.
Nota ta’ l-Editur: Grazzi lill-qarrejja li bag˙titilna din it-talba hekk sabi˙a. Nie˙du l-okkaΩjoni biex niftakru f’˙afna persuni, xi w˙ud minnhom anzjani, li jispiççaw jg˙ixu we˙idhom fi djarhom. Li tkun wa˙dek mhi xejn façli. Imma tista’ tg˙ix din is-sitwazzjoni b’mod sabi˙ u poΩittiv. L-aktar ˙a©a importanti hi li wie˙ed ma jing˙alaqx fih innifsu. Tista’ tkun wa˙dek f’dar, imma qalbek tkun ˙a©a wa˙da ma’ eluf ta’ nies li g˙andhom bΩonn talbek u m˙abbtek. U l-Mulej jinsab dejjem hemm ˙dejna u f’qalbna. Min i˙obb qatt mhu verament wa˙du! RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 13
Bint il-Pompier
Xag˙arha ©abret “pony tail’ l-eg˙ΩeΩ bluΩa Ωejnet b’çoff; g˙ax, l-iskola, dak il-Jum jag˙mlu festa ‘l kull Missier. Ommha, m˙assba, dlonk urietha li xtaqitha tibqa’ d-dar g˙aliex s˙abha ma jifhmux ‘l g˙ala d-daddy ma kienx mar. Imma l-bint, pront pront we©bitha, li r-risposta kellha lesta lill-bniet s˙abha, ‘kk jistaqsuha, l-g˙ala l-Pa ma ©iex g˙all-festa. Marret mag˙ha, tibki ommha ta˙seb f’bintha li, bla g˙ajnuna, twie©eb trid kull mistoqsija li bil-fors sa jag˙mlu huma. Marret, mela, il-bint l-iskola b’qalbha soda daqs is-sur t˙ammem f’mo˙˙ha kull twe©iba ‘l-g˙ala d-daddy qatt ma jmur. Fl-a˙˙ar si©©ijiet tas-sala kien hemm il-missirijiet jistennew il-˙in li binthom lilhom tlaqqa’ mat-tfajliet. Bdiet, sa fl-a˙˙ar, is-Sinjora ttella’ l-isem tat-tfajliet u kull wa˙da tintroduçi lil missierha, b’Ωew© kelmiet. Hekk kif sej˙et lil isimha, kul˙add dar i˙ares lejha biex mill-a˙˙ar bank ifittxu min kien dak li sa jmur ˙dejha.
14 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Dlonk instama’ wie˙ed jinbex: ‘’Fejn hu d-daddy? Tg˙id m’g˙andhiex?’’ u ie˙or qal : ‘’Missier dit-tifla mix-xog˙ol t’idu ma re˙iex.’’
Ma’ dal-kelmiet, it-tfajla, b’idha çkejkuna kennet lil qalbha b’sa˙˙a t˙abbat ta˙t dik il-bluΩa g˙aΩiΩa.
U ommha, hawnhekk rat xena li b˙alha ma rat qatt ! Meta fet˙et g˙ajnejha rat, mg˙a©©ba, lil kul˙add
Hi semg˙ethom dal-kummenti imma, flok m’offendiet ru˙ha, tat tbissima ‘l ommha mbikkma, u wriet malajr kemm hi ba˙bu˙a.
U minn fost tant missirijiet, qamet, iddamma’ ommha u fl-istess ˙in, kburija b’bintha illi fet˙et fommha
bniet u missirijiethom, jag˙lqu lkoll g˙ajnejhom biex, imqar g˙al minuta, lid-daddy jarawh ˙dejhom!
Id ©o l-o˙ra, wara dah’rha qaflithom, sellmet bil-qajla, u minn fommha beda ˙iere© kliem ma tistenniehx minn tfajla.
tag˙mel l-a˙jar li tista’, titkellem b’mod preçiΩ favur min kien assenti, imma, illi tant g˙aΩiΩ!
G˙ax semg˙u f’dik is-sikta lill-bint lid-daddy issellem u raw fuq truf xufftejha tbissima li titkellem.
Qalet: ‘’Le, mhux hawn missieri ! G˙ax hu qieg˙ed ˙afna ‘l bog˙od. Imma Ωgur illi xtaq ji©i, g˙ax kien qalli dan bis-sod.
U, meta l-bint, sa fl-a˙˙ar, niΩΩlet idha lura, ˙arset çass f’g˙ajn il-kotra missirijiet mi©bura,
U lanqas baqa’ wie˙ed fosthom b’dubju xi j˙oll li lil missier dit-tifla ma kienx rah huwa wkoll.
Imma, g˙alkemm hu mhuwiex hawn, nixtieq das-sigriet infisser kemm missieri kien i˙obbni, jekk tisimg˙u lili nlissen!
qalet b’ton ta’ stqarrija: ‘’In˙obbu d-daddy tieg˙i . Dejjem kien tieg˙i d-dawl! Ûgur li ried kieku jkun mieg˙i imma, l-Ìenna fejn hu qieg˙ed, tinsab bil-wisq ‘il bog˙od . Hekk kif niftakar fih in˙oss qalbi tirtog˙od.
Min sata’ qatt jiddubita, li mhux id-daddy tag˙ha li warda tfu˙ lewn rosa ˙alla fuq id-desk tag˙ha?
Kien i˙obb jg˙idli l-istejjer; nirkeb rota lili ˙ajjar; warda rosa kien i©ibli; hu g˙allimni t-tajra ntajjar. Qubbajt bl-g˙asel kien jixtrili bi tbissima, g˙ajnejh f’g˙ajnejja. Intom, hawn, m’intomx tarawh! Imma, jien in˙ossu ˙dejja. Hawn, m’iniex in˙ossni wa˙di. Hawn id-daddy dejjem mieg˙i g˙alkemm hawn il-bog˙od li jifred lili minn mad-daddy tieg˙i Il-kliem sod li kien iweg˙edni li jrid jibqa’ dejjem ˙dejja, g˙adu hawn, merfug˙ ©o qalbi u nisimg˙u ©o widnejja.’’
Óalluni nispjegalkom. Missieri kien pompier li s-sena l-o˙ra miet meta dawk l-ajruplani laqtu Ω-Ûew© Torrijiet u da˙˙lu f’mo˙˙ l-Amerika l-ewwel biΩa’ ta’ nkwiet. Imma, g˙adni s’issa, jiena, meta nross ix-xfar t’g˙ajnejja, ner©a’ nara ‘l missieri daqs kieku qieg˙ed ˙dejja.’’
X˙in ˙arsu lejn it-tfajla raw f’wiççha dawl ta’ fer˙ ta’ min ra xena hienja u sab fid-dieqa s-ser˙. U tg˙allmu wkoll tag˙lima x’rigal fih it-twemmin li mqar f’mument ta’ firda jistg˙u jkunu henjin. X˙in raw wiçç dik it-tifla fehmu li qatt daqs issa, ma kien da˙al ©o mo˙˙hom li l-Ìenna tista’ tmissha. Adattata g˙all-Malti minn Fr. Victor Xuereb S.J.
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 15
F’xifer il-Pont Óassu çert minn dak li kien ser jag˙mel dalwaqt. Sa fl-a˙˙ar iddeçieda x’kien l-a˙jar g˙alih u fehem li qatt mhu tard biex tag˙mel pass daqshekk importanti fil-˙ajja. F’˙amsa u g˙oxrin sena kien ixxala u gawda biΩΩejjed. Issa ma kienx ˙a j˙oss in-nuqqas ta’ dawk l-affarijiet kollha fierg˙a li kien dara jg˙ix bihom sa minn mindu kellu ˙mistax-il sena. Issa kien il-waqt g˙all-bidla, g˙asserjeta’. Ma kinitx deçiΩjoni façli li jitlaq lil Sarah, li jg˙idilha b’li kien ilu j˙oss g˙al dik l-a˙˙ar sena. Ma fehmitux imma rringrazzjat ‘l Alla li mhux mara kienet se tifridhom iΩda il-fidi u d’devozzjoni li kellu lejn Alla. Ried isir qassis Ried isir qassis, iservi ‘l Alla u lissocjeta’, issa li s-socjeta’ kien jafha sew u dara lil kull tip ta’ nies b’kull tip ta’ problema. Ommu ˙adet iddeçiΩjoni tieg˙u naqra iktar bi kbira. Ippretendiet li hu wkoll jiΩΩewwe© u jkollu familja u tgawdih meta u fejn trid. Missieru ma kienx ilu mejjet u ˙asbet li peress li kien ˙a jmur jing˙alaq biex jistudja ©o kunvent sabiex jie˙u l-voti ta’ qassis, kienet se titlef lil binha g˙al dejjem. Qatt ma beΩa’ jie˙u deçiΩjoni f’˙ajtu u xejn ma kien se jwaqqfu mill-g˙an tieg˙u, mis-sej˙a tieg˙u 16 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
lejn Alla. G˙adda minn fuq il-pont, b˙al ma kien jag˙mel is-soltu, biex imur lura lejn id-dar wara l-a˙˙ar ©urnata xog˙ol tieg˙u f’kumpanija tat-teknolo©ija. L-g˙ada kellu jmur il-kunvent, jibda ˙ajja ©dida, ˙ajja ta’ vera, l-a˙jar g˙alih u g˙all-komunita’ la darba jil˙aq fi Ωmien seba’ snin. Kienu di©a d-disg˙a ta’ fil-g˙axija g˙aliex kien iddawwar naqra ixxog˙ol min˙abba l-festin li g˙amlulu s˙abu ta’ l-uffiççju. Dak kien l-a˙˙ar lejl li kien ser iqatta’ d-dar m’ommu u ried igawdiha sewwa ta’ l-a˙˙ar, biex iserr˙ilha iktar mo˙˙ha li ma kienx ser jabbandunaha. Raha tiela’ fuq iç-çint Kienet ©urnata mill-iktar xitwin, b’˙afna bard u nida nieΩla fuq spallejh. G˙alhekk ried ifittex jasal id-dar g˙as-s˙ana tal-forn bl-ikel ippreparat mill-g˙aΩiΩa ommu. Kul˙add fittex jistkenn dak il-lejl, ippreparat g˙al lejl kiesa˙ u bil-maltemp. Hu u miexi b’rasu mg˙addsa ra dell wara kolonna. Kien qieg˙ed jara sew -- kienet figura ta’ mara, b’idha miftu˙a sserra˙ fuq iççint tal-pont, titrieg˙ed bil-bard jew bl-inkwiet. Waqaf ftit taparsi jistrie˙ maç-çint ftit ‘il bog˙od minnha u stennieha tit˙arrek. F’˙akka t’g˙ajn, raha tielg˙a fuq iç-çint biex tag˙ti
s-salt g˙al isfel. Ìera g˙al ˙dejha u qabadha minn qaddha biex iniΩΩilha minn hemm. “Min int? Óallini, tinda˙alx! Ibqa’ miexi qisni maneΩistix ˙alli nkompli fejn waqqaftni!” qaltlu t-tfajla Ωag˙Ωug˙a b’wiççha g˙asra bl-g˙araq g˙alkemm f’dik il-kes˙a. Nofs wiççha kien imben©elb’xi qatg˙at fuq xufftejha u madwar g˙ajnejha. “G˙andek bΩonn ti©i kkurata u g˙andek bΩonn tikkalma. Kollox jissolva, issa tara. Ag˙ti naqra çans ˙alli ti©i f’tieg˙ek!” we©ibha Justin. “Ieqaf inda˙al! Min jafek lilek? Tinda˙alx, ibqa’ sejjer!” qaltlu mferfxa u a©itata. Óass ©isimha jer˙i ru˙u qisha ser i˙ossha ˙aΩin. Ûammha mieg˙u u beda miexi minn fuq il-pont. Bdew mexjin ftit ftit u waslu ˙dejn id-dar tieg˙u. Kif ˙assha ççedi ftit, approfitta ru˙u u mexxiha sa fejn id-dar tieg˙u biex ibeg˙edha kemm jista’ jkun mill-pont. Da˙al iddar, g˙ajjat ‘l ommu li kif rat lit-tfajla bla kulur u bla sa˙˙a, marret ti©ri tg˙inhom. Po©©ewha bil-qieg˙da u tawha x’tixrob. “Min hi din, Justin? Ìa bdejt bilmissjoni tieg˙ek ta’ qassis, tg˙in lil vagabondi u l-morda?” qaltlu ommu. “Sibtha ma’ l-art fuq il-pont, ma’ stajtx in˙alliha hemm, wa˙edha, f’din il-kes˙a u dg˙ajfa. Óa n©ibilha
tabib… wiççha mben©el bid-daqqiet… jekk ma serquhiex ukoll,” wegibha. It-tabib wasal, ikkuraha kif setg˙a imma g˙alxejn staqsiha x’kien ©ralha. Ma kellmet lil ˙add u riedet tfittex titlaq minn hemm. Tellg˙uha fis-sodda vojta ta’ Lucas, ˙u Justin, u ommu libsitha libsa minn tag˙ha peress li ˙wejji©ha kienu wisq ma˙mu©in u mxarrbin bl-g˙araq u bin-nida tal-lejl. “Ma nafu xejn dwarha... forsi ma’ tawhiex xebg˙a biex jisirquha. Forsi ˙arbet lil missierha jew lir-ra©el wara li taha xebg˙a. Forsi qeg˙din ifittxuha niesha... Ejjew no˙duha g˙and il-Pulizija, isimg˙u minni, li ma mmorrux ni©u fl-inkwiet a˙na,” qaltlu l-omm inkwetata. “ln˙alluha tistrie˙ il-lejl hawn u g˙ada nçempel lil Dun Anton ˙a jie˙u ˙sieb hu jfittex lil niesha u jara hu jda˙˙alx il-Pulizija. Óu paçenzja bija, ma. G˙ada ji©i kollox g˙an-normal u ma jkollokx g˙alfejn tinkwieta,” wegibha binha. Ibni, t˙allinix wa˙di “U g˙ada titlaqli int ukoll darba g˙al dejjem... ajma, ibni, t˙allinix wa˙di, tinsinix!” qaltlu bid-dmug˙ f’g˙ajnejha, u g˙annaqha mieg˙u. L-g˙ada seba˙ u x’˙in Justin mar jara kif kienet it-tfajla li salva, sab il-kamra vojta, bis-sodda pulita u kollox f’postu u nadif kif kienet qabel. It-tfajla kienet telqet, forsi beΩg˙et mill-pulizija jew riedet ta˙rab minn xi ˙add. Beza’ li kienet ser tkompli fejn ˙alliet il-lejl ta’ qabel, g˙alhekk re©a’ talab g˙aliha kemm fela˙ biex il-Mulej isabbarha u jg˙inha. RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 17
G˙addew sitt snin li fihom Justin studja kemm fela˙ biex isir qassis. Kien jag˙mel ˙afna xog˙ol ta’ volontarjat u fi tmiem il-©img˙a kien imur jorqod g˙and ommu biex iserr˙ilha rasha u jie˙u ˙siebha. Fla˙˙ar tan-novizzjat tieg˙u, qassis ˙abib tieg˙u ˙afna ssu©©erielu jg˙addi sajf mal-familja tieg˙u ‘l bog˙od mill-kunvent, biex ikun çert li qieg˙ed jag˙mel dak li vera xtaq. Ma ˙assx il-bΩonn li jag˙mel dan, iΩda ftakar kemm kienet ser tie˙u gost ommu kieku jqatta’ l-a˙˙ar sajf mag˙ha u hekk g˙amel, mar lura d-dar g˙and ommu qabel ma jie˙u sa fl-a˙˙ar il-voti ta’ qassis. Dak is-sajf Justin organizza ˙afna attivitajiet g˙all-familja biex igawdi iktar iΩ-Ωew© ˙utu miΩΩew©in bit-tfal tag˙hom u fuq kollox biex ommu tgawdi iΩjed it-tliet uliedha.
orfanotrofju u l-hena tieg˙u jg˙allem l-Ispanjol lit-tfal ftit imfarfra. Darba fost l-o˙rajn inzerta lill-g˙alliema tat-tfal li kienet tg˙allimhom l-IngliΩ fix-xhur tas-sajf b˙ala volontarjat. G˙all-ewwel ma’ setax jiftakar fejn kien jafha, imbag˙ad ftakar. Dik ittfajla ferri˙ija u devota lejn l-iltima u l-abbandunati kienet l-istess wa˙da ta’ fuq il-pont ta’ sitt snin qabel. Kienet imbidlet iΩda g˙arafha minn g˙ajnejha. “Inti l-g˙alliem il-©did? G˙andi pjaçir. Jien Svetlana. Ili ng˙allem l-lngliΩ hawnhekk fis-sajf g˙al dawn la˙˙ar ˙ames snin... kelli weg˙da malMulej u meta twettqet, bdejt nag˙mel volontarjat ma’ dawn l-angli... basta li g˙as-sajf biss g˙ax fix-xitwa nkompli ng˙allem fi skola tal-bniet,” qaltlu f’nifs wie˙ed. Kien jiftakarha bil-kemm titkellem ˙lief biex tordnalu ma jinda˙alx Iltaqa’ ma’ persuna speçjali u j˙alliha bi kwieta u ggustaha Kien g˙al nofs is-sajf meta kellu titkellem u tirra©una b’idejha. KoΩ, laqg˙a speçjali ma’ persuna speçjali. iΩ-Ωmien itaffi kull dispjaçir u jbiddlek Fil-g˙odu kien imur jg˙in lis-sorijiet fl- g˙all-a˙jar ukoll, iΩda ma jnessikx
18 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
g˙al kollox. “Jien bdejt dan is-sajf ng˙allem l-Ispanjol. Nie˙u pjacir ˙afna hawn. Hawn ‘l hena g˙alkemm hawn ˙afna storbju u g˙ajjat ta’ tfal,” we©ibha. Is-silenzju tal-kunvent kultant kien idejqu ukoll, g˙alhekk hawnhekk kien i˙ossu f’dinja o˙ra, qalb dawk it-tfal imqarba, b’tant problemi wara daharhom iΩda tant vivaci. Komplew jitkellmu ftit ie˙or fuq it-tfal. Ma la˙aqx qalilha li dalwaqt kien ˙a jil˙aq qassis iΩda ˙ass li kien ser iqatta’ ˙afna ˙in mag˙ha u Ωgur kien jil˙aq jg˙idliha min kien u x’kien ©ara sitt snin qabel fuq dak il-pont. Hi ma kinetx g˙arfitu. X’˙in wasal il-˙in biex titlaq, bdiet tg˙ajjat isem ta’ tifla u tfaççat tifla bjonda ta’ xi sitt snin. “Din Victoria, it-tifla tieg˙i... Victoria, dan is-sur Justin, l-g˙alliem tal-Ispanjol ta’ s˙abek it-tfal lo˙ra. Fis-sajf in©ibha hawn mieg˙i ˙alli ngawdiha iktar u xejn xejn titg˙allem tag˙milha mat-tfal u titg˙allem ftit lingwi ukoll. Óallejtek,
Justin. Narak g˙ada. Sa˙˙a, ˙adt pjaçir li sirt nafek!” qaltlu it-tfajla u telqet mat-tifla. Mela forsi kienet iΩΩew©et u kellha t-tifla. Kien jidher li da˙qitilha ftit il-˙ajja wara kollox. Victoria semmietha b˙al ommu, forsi b’kumbinazzjoni. Mar id-dar ja˙seb fi Svetlana u fit-tifla tag˙ha Victoria. Kellu çans sajf s˙i˙ isir jaf iΩjed dwarha u forsi jg˙inha f’xi ˙a©a, jekk kellha bΩonn. Ûbaljajt darba, imma issa… L-g˙ada wasal u re©a’ rahom. Sar jaf li kienu joqog˙du m’ommha u missierha, li ma kinetx miΩΩew©a u li kellha 24 sena. “Miniex xi sfrattata, ta, g˙alkemm g˙andi di©a tifla ta’ sitt snin u miniex miΩΩew©a. Ûbaljajt darba, meta kelli tmintax-il sena u issa qed inbati l-konsegwenzi, it-tajbin u l-˙ziena. G˙all-ewwel il-˙Ωiena biss bdejt nara: li nqbadt tqila, li missier it-tarbija riedni nne˙˙iha akkost ta’ kollox, li kelli nrabbi t-tarbija wa˙di, l-g˙ajat tal-familja tieg˙i, l-istudji tieg˙i li
tfajthom il-ba˙ar biex kelli lilha, li ˙add qatt ma seta’ jridni b˙ala martu b’tarbija ta’ ˙add ie˙or... imbag˙ad beda ©ej il-bnazzi wkoll,” qaltlu it-tfajla. Issa beda jifhem xi ˙a©a minn dak li kien ©ralha sitt snn qabel. “Missier Victoria, x’sar minnu?” staqsiha. “Missierha miet b’overdose tliet snin ilu... sabuh mejjet fit-triq. Wara li tlaqtu wara ix-xebg˙a’ li tani meta g˙edtlu bit-tarbija, sirt naf x’kien. G˙alhekk kien dejjem b’˙afna flus f’idu g˙aliex kien jittraffika d-droga barra li kien je˙odha hu wkoll. Qatt ma ried jaf bit-tifla u jien qatt ma ressaqtha lejh lanqas. Ommi u missieri kienu aççettawni bit-tarbija b’kollox u komplejt l-Universita’ wara li twieldet Victoria, bil-patt u l-kundizzjoni li nrabbiha jien u mhux huma. Óbieb m’g˙andix u ˙liefha m’g˙andix f’˙ajti, g˙alhekk fer˙ana u nirringrazzja ‘l Alla g˙alli jag˙mel mieg˙i, talli feta˙li mo˙˙i,” qaltlu emozzjonata.
“Svetlana, kieku jkolli ng˙idlek li jien kont nafek qabel ma kellimtek il-biera˙, temminni?” qalilha Justin. “Kif? Kont tafni minn wiççi forsi? Jien qatt ma kont nafek, avolja qieg˙ed nifta˙ qalbi mieg˙ek daqshekk malajr. Nafdak, g˙alkemm ma nafekx,” we©bitu konfuΩa. “Svetlana, sitt snin ilu, jien u inti konna fuq l-istess pont, ftit passi ‘l bog˙od minn xulxin, f’˙afna kes˙a u dlam...” beda jg˙idilha u hi waqfitu f’daqqa. “Sitt snin ilu? II-pont? X’wa˙da din, x’mist˙ija! Inti dak il-©uvni li rani...” bdiet tg˙idlu u nfaqg˙et tibki. “Ma’ ridtx nikkawΩalek dwejjaq jew nifta˙lek il-ferita, ara ta˙seb...” qalilha im˙asseb. “Dak in-nhar mort g˙and l-g˙arus biex ng˙idlu b’li sirt naf. Laqag˙ni bit-tg˙ajjir, bl-akkuΩi li kont mara tat-triq, li t-tarbija ma’ kinetx tieg˙u u li a˙jar inne˙˙iha. Imbag˙ad qabad isawwatni, jg˙ajjarni iΩjed kemm bdejt ng˙idlu li t-tarbija ridtha u li kienet tieg˙u bla dubju. Heddidni li
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 19
kien sejjer hu stess jg˙id lil missieri li kont tfajla ˙aΩina, tat-triq, jekk ma’ kontx ser inweg˙du li ser inne˙˙i it-tarbija. BeΩΩag˙ni b’missieri, u mwerwra kif kont, ˙sibt fl-iktar ˙a©a façli li stajt nag˙mel biex nitlaq flimkien mat-tarbija tieg˙i. II-pont kien l-eqreb soluzzjoni g˙alija dak il-˙in. Óajti ming˙ajr it-tarbija ma ridtx ng˙ixha iΩda, ma ridtx ng˙ix ˙ajti fil-biΩa’ ta’ missieri, imkeççija, bla futur g˙alija u g˙at-tarbija. Imbag˙ad ©ie an©lu u salvani. Isem id-dar tag˙khom biss bqajt niftakar – Victoria; u hekk semmejtha lit-tifla tieg˙i. Intom salvajtuni, bis-sa˙˙a tag˙khom twieldet u qeg˙din ng˙ixu jien u binti. Sirna inseparabbli, ma nimma©inax ˙ajti ming˙ajrha, u hi tieg˙i biss,” qaltlu t-tfajla, u iktar ammiraha.
G˙addew xahrejn, fejn gawda ˙afna l-kumpanija ta’ Svetlana u it-tifla tag˙ha u bdiet taqbdu dieqa kbira x’˙in kien jiftakar fil-kunvent u filmument qrib fejn kellu jitbieg˙ed g˙al dejjem minn Svetlana u Victoria. G˙alxejn kien jitlob g˙aliex kien g˙adu indeçiΩ u kien g˙adu ma qalilhiex li hu kien ser isir qassis. Darba minnhom iltaqa’ mag˙ha b˙as-soltu fl-orfanotrofju u bdiet ta˙rab minnu. Staqsieha x’kien ©ralha u injoratu. Baqa’ ji©ri warajha ©img˙a s˙i˙a sakemm fl-a˙˙ar qaltlu. “Ma tist˙ix tigdibli, t˙allini nafdak wara dak kollu li g˙addejt ma’ missier Victoria biex imbag˙ad insir naf minn g˙and ommok li ser issir qassis f’inqas minn sitt xhur o˙ra? Xi ˙sibtni, xi miskina, xi injoranta? Óallejtni nafdak. G˙edtlek kollox dwari g˙aliex apprezzajt kemm g˙entni sitt snin ilu, meta fil-fatt ˙ajtek Ma qalilhiex min kien mhijiex dik li pin©ejtli. Mieg˙i g˙ext Óassu ˙ati li hi kienet gidba. Issa mur g˙ix ˙ajtek ta’ vera irrakkuntatlu ˙ajtu kollha mill‘l bog˙od minni... m’g˙andix bΩonn ewwel u hu kienu g˙adu ma qallhiex nies giddieba u foloz iΩjed f’˙ajti... min tassew kien. Forsi beda jist˙i, l-anqas qassis ma tista’ tafda!” ma riedx jammetti mag˙ha li kien dalwaqt ser isir qassis. Imma g˙aliex? we©bitu ifferoçjata, tant li qabbΩitlu Ma kienx qieg˙ed jer©a’ jibdielu, hux? id-dmug˙. Kellha ra©un, kien qieg˙ed jg˙ix Mela kemm kienet dg˙ajfa s-sej˙a gidba. Óela sitt snin minn ˙ajtu tieg˙u biex kien intilef wara din jistudja g˙al xi ˙a©a li tilef fi Ωmien it-tfajla u r-rakkont tag˙ha? G˙aliex xahrejn g˙ax ma kienx sod. Ma kellu jer©a’ jiltaqa’ mag˙ha wara kinetx ˙asra jew ammirazzjoni li kien snin, biex tgerfxu? Biex t˙awdu u tnibbitlu ˙afna dubji u suspetti f’dak qieg˙ed i˙oss lejn dik it-tfajla iΩda m˙abba, apprezzament lejn il-valuri u li verament kien jixtieq? d-deçiΩjonijiet tag˙ha. Imma kif kien lddeçieda li jag˙ti ftit çans lilu ser ifehemha dan? L-g˙ada telaq lejn nnifsu u jitlob sabiex Alla jilluminah il-kunvent biex isib lil Dun Anton ˙alli dwar dak li kellu jag˙mel b’˙ajtu. 20 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
jitolbu ma˙fra u forsi soluzzjoni. “Ibni, g˙adek ma ˙adtx il-voti, m’intix fid-dnub u lil din it-tfajla qieg˙ed t˙obbha bla ma tuΩaha. G˙adek biç-çans ter©a’ ta˙sibha sew u tara xi trid, jekk hux ˙ajja ta’ saçerdot jew ˙ajja ma’ din it-tfajla u t-tifla tag˙ha. M’intix ˙a twarrab ‘l Alla billi tg˙ix im˙abbtek ma’ din it-tfajla,” qallu l-qassis. IΩda hu baqa’ konfuΩ. Forsi Svetlana ma riditux b˙ala l-ma˙bub tag˙ha iΩda b˙ala ˙abib ma’ min titkellem biss jew xejn issa li ˙asset li ttradiha. “Ma rridx nil˙aq saçerdot g˙aliex irrifjutatni l-mara li n˙obb... ma rridx nuΩa l-voti biex nin˙eba mir-rifjut tag˙ha,” ˙aseb u kien çert minn dan. lddeçieda li jitlaq mill-kunvent darba g˙al dejjem u jmur lura g˙and ommu, jipprova jg˙ix ˙ajja normali, allavolja ming˙ajr Svetlana. Ommu aççettatu lura b’idejha miftu˙a, g˙alkemm iddispjaçiha li intortament kienet hi l-ka©un ta’ l-inkwiet ta’ bejnu u bejn it-tfajla li kien sar i˙obb. “Ma, jekk ma tkunx Svetlana g˙alija, ma tkun l-ebda mara o˙ra… nistennieha, forsi ta˙firli. Hi u bintha ma kienx ˙aqqhom il-gideb u l-˙abi tieg˙i,” kien jg˙id ‘l ommu meta kienet t˙e©©u jo˙ro© mal-˙bieb u jsib tfajla o˙ra. “Tridha akkost ta’ kollox? T˙obbha g˙alkemm g˙andha tifla minn ˙addie˙or, allavolja hi ma tridx ter©a’ tafdak? Ibni, g˙amilt l-g˙aΩla tajba mela li tlaqt mill-kunvent. Ma kontx çert minn dak li kont ser tag˙mel. Kont qieg˙ed tg˙ix gidba
qabel u kemm ilek tara lilha, bdejt tg˙ix il-˙ajja li ridt,” qaltlu ommu, u ˙assha li vera kienet qieg˙da tifhmu. G˙ala ma tkellmekx? G˙adda s-sajf u Svetlana baqg˙et qatt ma kellmitu, anzi dejjem ˙arbet minnu fl-orfanotrofju. Ta’ xejn kien jipprova jkellimha, g˙aliex ma kinetx tag˙tih wiçç. Kien tilef kollox mag˙ha. Kien ikellem spiss lil Victoria, jistaqsiha kif kienet ommha, iΩda ma fela˙x iΩjed l-indifferenza tag˙ha. Ried ifittex jitlaq millorfanotrofju. G˙alhekk ˙abrek iktar biex isib xog˙ol f’xi kumpanija talkompjuters. “Justin, g˙ala ma tkellmekx ommi? G˙aliex ommi dejjem tibki bil-lejl, hekk kif norqod jien? Qabel kienet fer˙ana hawn u d-dar, issa dejjem imdejqa u tibki,” qaltlu darba t-tifla hu u jilg˙ab mag˙ha fil-©nien ta’ l-orfanotrofju. “G˙aliex jien we©©ajtha, Victorja. Ma g˙edtilhiex il-verita’. Dan mhux sew, speçjalment g˙al xi ˙add b˙al ommok, bniedma sinçiera u qalbha tajba ma’ kul˙add. U lilek t˙obbok bla qies, kollox tag˙mel g˙alik, b˙alma kollox nag˙mel g˙aliha jien, kieku ta˙firli,” we©ibha Justin b’dieqa kbira f’qalbu. Kien g˙oddu qata’ qalbu li xi darba ommha ter©a’ mqar tibda tkellmu jew issellimlu. Swielu ˙afna l-fatt li beΩa’ jg˙idilha li kien qieg˙ed jistudja biex jil˙aq qassis u g˙alkemm ma ddispjaçihx mill-fatt li ma g˙amilx il-voti, ˙assu fallut u ma jafx
minn fejn ser jibda ˙ajtu mill-©did. Óajtu riedha mag˙ha u mat-tifla tag˙ha li kien i˙obbha qisha tieg˙u stess. “Victoria, suor Marie tridek tg˙inha fil-kçina. Mur, sabi˙a,” qalet Svetlana minn wara dirg˙ajn Justin, u t-tifla obdiet. Óares lejha u xtaq l-art tibilg˙u g˙aliex basar li semg˙atu jkellem lit-tifla dwarha. “SkuΩani, ma ridtx nimla mo˙˙ it-tifla bil-˙sibijiet tieg˙i. Inkwetata g˙alik!” qalilha x’˙in fela˙ jifta˙ ˙alqu biex ikellimha. “Naf. Victoria matura ˙afna g˙alleta’ tag˙ha. Ma nista’ na˙bi xejn minnha! Xi trid minn ˙ajtek, Justin? Xi trid minni?” we©bitu Svetlana, kalma u b’ton sod. “F’˙ajti rrid lilek u ‘l Victoria, xejn iΩjed. Minnek nixtieq li ter©a’ tafdani, li tifhem ftit li bΩajt ng˙idlek kollox g˙aliex bΩajt minni nnifsi u minn dak li vera ridt fil-fond ta’ qalbi. Imma issa çert minn dak li rrid f’˙ajti. Ma jonqosni xejn ˙lief lilek u ‘l Victoria,” wegibha x’˙in
rabba kura©© biΩΩejjed. “Jigifieri lest li te˙odni b’Victoria u bil-passat tieg˙i b’kollox? Filli ser issir qassis filli trid lili; tfajla indipendenti, mimlija Ωbalji f’˙ajti, b’piΩ ta’ tifla xi n©orr g˙al g˙omri kollu...” bdiet tg˙idlu. “Ma temminnix lanqas meta ng˙idlek li naf xi rrid; lilek, kollok kemm inti. Ma jinteressanix millpassat tieg˙ek, u fuq kollox anki jien kelli passat qabel ma ddeçidejt li nid˙ol nistudja g˙al qassis... u Victoria, g˙alija, grazzja minn Alla u mhux piΩ x’naqsam mieg˙ek!” we©ibha, u wiççha xeg˙el bil-fer˙. Justin u Svetlana ng˙aqdu fiΩΩwie© ftit tax-xhur wara u marru joqog˙du ma’ omm Justin g˙aliex ma kinetx g˙adha ta’ wa˙edha. Anki f’xifer ta’ pont, hemm tama…! Jeanette Grima Falzon
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 21
fil-Gungla ta’ l-Indja
22 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Nota dwar il-kittieb: Patri Pablo Gil, missjunarju fl-Indja, twieled fl-1926, viçin il-kastell ta’ San Fran©isk Xavier, rawwem fih ˙e©©a g˙all-missjoni, speçjalment dik ta’ l-Indja. Óutu, Juan u Francisco (Paco), kienu da˙lu mas-Soçjetà qablu u telqu lejn l-Indja. Qabel ma miet anki missieru da˙al Brother ÌiΩwita. Patri Pablo, missjunarju ener©etiku u mimli entuΩjaΩmu, kien ja˙dem fil-formazzjoni u b˙ala kappillan f’parroçça. Kien i˙obbu kul˙add g˙aliex hu kien jinteressa ru˙u f’kul˙add u kien i˙obb jiççajta. Illum hu d-Direttur Spiritwali ta’ Seminarju f’Gujarat. Matul il-vaganzi jmur ja˙dem fil-missjonijiet tal-villa©©i, bl-entuΩjaΩmu tas-soltu. Fl-1955 kellu din l-avventura li jiddeskrivi hu stess Kont smajt, minn g˙and il-˙abib tieg˙i Patri Oroz, stejjer li ji©ru fil-villa©©i ta’ ˙allelin u bhejjem selva©©i u, g˙alhekk, kont mejjet biex immur mieg˙u. L-iskola spiççat u, billi ma kellix aktar lezzjonijiet, stajt naççetta l-istedina ta’ Patri Oroz biex inqatta’ ftit ©ranet fil-villa©©i. Mejju, f’Gurajat, mhux xahar sabi˙ biex tivvja©©a. Ix-xemx tkun fl-aqwa tag˙ha u tarmi ˙afna s˙ana u dawl. Tlaqt minn mill-post fejn kont u ltqajt ma’ Patri Oroz biex nivvja©©aw flimkien. Wara ftit mistrie˙, huwa gerbeb is-suttana u tela’ fuq ir-rota. Jien g˙amilt b˙alu. Tlaqna kmieni wara nofsinhar f’xemx tiΩre©. It-triq kienet im˙arbta u mimlija trab. Kien diffiçli ˙afna li nkomplu g˙aliex ir-rota bdiet tg˙odos ©ot-trab. G˙alhekk iddeçidejna li nimxu. Patri Oroz kien il-˙in kollu jsibli xi ˙a©a ta’ interess. Missjunarju li jkun ilu ja˙dem g˙al disa’ u g˙oxrin sena jkollu ˙afna x’jirrakkonta. Meta lma˙na l-villa©© qalli, “It-triq hija twila u kollha trab, l-art kollha ˙otob. Imma trid taraha meta jkun hawn il-monsun. Din ittriq tinbidel fi xmara u, aktar iva milli le, ikollok tg˙odos fit-tajn sa rkopptejk.’ Dan il-villa©© tant hu ‘l bog˙od mill-missjoni li tista’ ti©i biss darba fis-sena. Tigri, leopardi u panteri kultant ji©u jΩuru l-villa©©, joqtlu baqar u klieb, u jwerwru lin-nies kollha tal-villa©©. Bil-lejl, meta
n-nies tal-villa©© ji©u lura mill-g˙elieqi, jdoqqu t-tnabar biex igerrxu lill-annimali selva©©i.” Domna kwaΩi sag˙tejn fil-villa©©. Meta Patri OroΩ jiddeçiedi li jΩur xi villa©© trid tg˙oddlu darbtejn il-˙in li jkun bi ˙siebu jag˙mel hemm daqs kemm idum jitkellem. Sa kemm sar il-˙in li mmorru lura, ix-xemx kienet battiet u kienet qed tarmi l-kulur a˙mar kark tag˙ha fuq il-©ungla. It-tigri u l-panteri jkunu qeg˙din jistennew l-g˙abex meta, donnhom imsa˙˙rin mill-©miel tan-natura, jo˙or©u jfittxu l-ikel tag˙hom. Meta beda die˙el il-lejl wasalna f’villa©© ie˙or fejn ©ejna mog˙tija Ωew© kikkri te ja˙raq. Kien dlam çappa meta çaqlaqna l-g˙adam g˙ajjien tag˙na g˙all-a˙˙ar biçça tal-vja©©. Patri Oroz ma jibΩa’ xejn mid-dlam, mill-˙allelin u mit-tigri. Qalli, ‘‘Wara g˙oxrin sena tterraq f’dawn it-toroq mimlija trab, trabbi b˙al sixth sense u tkun taf minn fejn g˙andek tg˙addi anki fid-dlam. G˙oxrin minuta o˙ra naslu filvilla©© li jmiss.’’ Bdejna daqqa nimxu u daqqa nirkbu r-rota u g˙al sieg˙a s˙i˙a ma lma˙na l-ebda villa©©. Meta deher il-qamar Patri Oroz beda jinduna li konna ntlifna. G˙alkemm kien ilu jivvja©©a g˙al g˙oxrin sena u kellu s-sixth sense xorta wa˙da konna mitlufin. Ftit ‘il bog˙od minna tliet annimali b’erba’ saqajn g˙addew ji©ru
sparati minn ˙dejna u g˙ebu fid-dlam tal-lejl. Tant kienu qeg˙din ji©ru li bil-kemm kellna çans narawhom g˙ax kienu qishom qed itiru fl-arja. “Rajthom?” g˙ajjat Patri Oroz. Na˙seb li huma tigri tal-©ungla tax-xmara.” Jien g˙idtlu li ma tantx kienu jixbhu lit-tigri. Patri Oroz beda jipprova jfehimni g˙aliex kien ja˙seb hekk. Waqt li konna qeg˙din niddiskutu, dawk it-tliet annimali re©g˙u g˙addew sparati minn quddiemna. Stajt issa nara l-©ilda rrigata tag˙hom; kienu tliet tigri Ωg˙ar qeg˙din ifittxu klieb jew mog˙oΩ biex jag˙mlu l-ikla tal-©urnata. Kien lejl twil - biex ma ntawwalx, ng˙id biss li f’nofs il-lejl kont qieg˙ed insewwi Ωew© punctures fir-roti fid-dawl inemnem ta’ lampa tal-pitrolju. Filg˙odu kmieni kmieni wasalna fir-ra˙al tag˙na fejn irqadna, im˙arsa millistilla ta’ filg˙odu. Dak iΩ-Ωmien g˙all-missjunarji ma kenitx ˙a©a stramba li, waqt li jkunu g˙addejjin bir-rota f’mog˙dijiet kollha trab, jiltaqg˙u ma’ tigri u panteri. IΩda, sa fejn naf jien, l-ebda missjunarju qatt ma spiçça l-ikla ta’ xi annimal. Forsi l-missjunarji tant kienu nieqsa mill-ikel huma stess li l-annimali raw li lanqas fihom bukkun tajjeb u kienu j˙alluhom g˙addejjin!
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 23
tal-Vangelu! Tul l-istorja, madwar d-dinja, inbnew diversi ˙itan, biex jipprote©u pajjiΩi minn o˙rajn u millg˙edewwa tag˙hom. U anke llum din l-istorja tkompli. Il-˙ajt ta’ Berlin u issa il-˙ajt tal-firda ta’ Ìerusalemm huma Ωew© ˙itan ta’ Ωmienna. Meta wasalt fil-belt ta’ Padova biex nistudja l-filosofija qaluli li se nkun qieg˙ed nag˙ti servizz fi grupp ta’ ˙bieb li jmorru jΩuru n-nies ta’ wara l-˙ajt ta’ Padova. Lil hemm mill-famuΩ ˙ajt (ftit pjançi tal-˙adid) kien in˙oloq ghetto ta’ immigranti mag˙ruf g˙at-tmexxija tad-droga, vjolenza u prostituzzjoni. Jien u die˙el l-ewwel darba bil-permess tal-pulizija, u b’biΩa’ kbir fuqi, kont qieg˙ed nistaqsi lili nnifsi: imma min huma n-nies ta’ wara l-˙ajt? Illum, wara sena u nofs, g˙andi Ωew© risposti li nixtieq naqsam mag˙kom. Grace hija omm Ni©erjana, li telqet minn pajjiΩha ˙dax-il sena ilu bit-tama li ssib xi ftit xog˙ol u tkun tista’ tiggarantixxi futur a˙jar lil uliedha. Meta sirt nafha xi sena ilu, min˙abba Ωbalji burokratiçi, kienet ming˙ajr permess li toqg˙od u ta˙dem fl-Italja. Ftit ©ranet ilu mort nΩurha. Kienet qieg˙da tibki g˙ax kienet g˙adha kif içeviet wie˙ed mill-˙afna messa©©i mit-tfal tag˙ha li jitolbuha tmur iΩΩurhom. Però ming˙ajr permessi, la tista’ to˙ro© mill-Italja, u wisq inqas ter©a’ lura. A˙na u nitkellmu fuq nies li jittalbu fit-toroq tal-belt, Grace ˙ar©et mill-but tal-©akketta (li ΩΩomm fuqha anke fid-dar g˙ax ma taffordjax tixg˙el il-heating) Ωew© muniti ta’ ˙ames çenteΩmi u qaltilna, “Jien ma tantx g˙andi flus, 24 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
però minn dak li jkolli naqsam ma’ ˙addie˙or.” Dak il-wiçç deher jixg˙el bl-im˙abba g˙all-o˙rajn, u fakkarna ming˙ajr wisq ˙sieb f’dik l-armla li fit-tempju offriet dawk iΩ-Ωew© muniti. Kemm fra˙na meta ˙allejnielha l-Van©elu tal-Óadd u, hi u taqra, qaltilna b’vuçi ferri˙ija, “Propju dak li konna qeg˙din nitkellmu dwaru.” Darba fix-xahar, l-istess grupp li mieg˙u mmorru nΩuru lil dawn l-immigranti, norganizzaw ukoll ikla g˙an-nies bla dar. Xi gimag˙tejn ilu konna qeg˙din ma’ Sara, omm TuniΩina li, b’diffikultà u bil-ftit xog˙ol li jirnexxilha tag˙mel, trabbi we˙idha lil bintha Leila. Konna qeg˙din nirrakkuntawlha kif nippreparaw dan il-pranzu meta fis qaltilna, “Id-darba li ©ejja nie˙u ˙sieb jien.” Meta l-Óadd filg˙odu morna biex ni©bru l-ikel li kienet ippreparat, bqajna b’˙alqna miftu˙ meta xammejna r-ri˙a tfu˙ ta’ Ωew© borom kuskus u ti©ie© li kienet ippreparat. G˙alxejn insistejna li xtaqna nag˙tuha l-flus li jipprovdielna l-kappillan, g˙ax irrispondietna, “Kien ˙sieb li g˙amilt u sibt l-opportunità nwettqu”. Dawk l-erbg˙in ru˙ li gawdew minn dik l-ikla ˙ar©u fer˙anin, u a˙na bqajna impressjonati bix-xhieda ta’ din o˙tna Musulmana. Anke jekk g˙addiet minn storja ta’ sfruttament minn dak li kien Ωew©ha, fil-qalb tag˙ha kien baqag˙lha ˙aΩna kbira ta’ m˙abba li xtaqet taqsam ma’ l-o˙rajn. Anthony Mifsud sj (Student ÌiΩwita li g˙adu kif spiçça l-istudji tal-filosofija f’Padova)
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 25
tal-bidla 26 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Li kieku xi ˙add kellu jne˙˙ili minn ˙ajti l-volontarjat, Ωgur li ˙ajti tinbidel minn lejl g˙al nhar. Diffiçli nag˙Ωel l-isba˙ jew l-aqwa esperjenza minn fost id-diversi opportunitajiet li kelli, peress li kull esperjenza tlaqqg˙ek ma’ nies differenti, sitwazzjonijiet varji u emozzjonijiet li jag˙mluha unika. IΩda qatt ma bsart li stajt nag˙mel volontarjat li jkun kollu kemm hu spiritwali. Madwar sentejn ilu ltqajna grupp ta’ nies, l-aktar Ωg˙aΩag˙, fejn saritilna proposta biex nag˙tu s-sehem tag˙na biex l-Appostolat tat-Talb jer©a’ jing˙ata l-importanza fil-˙ajja tan-nisrani, g˙alkemm konna g˙adna ma nafux x’inhu. Spjegawlna li nistg˙u nixbhu lil Ìesu’ billi, kif hu joffri lilu nnifsu fl-Ewkaristija g˙all-˙elsien tad-dinja, a˙na wkoll nistg˙u, ta’ kuljum, noffru l-˙ajja tag˙na g˙all-bΩonnijiet kbar taddinja, li ta’ kull xahar il-Papa u l-Isqfijiet jg˙arrfuna dwarhom. Malajr ©ie iffurmat il-“Grupp Appostolat tat-Talb” biex infittxu modi ©odda ta’ kif nistg˙u nwasslu dan ittag˙lim. Bdejna billi xerridna l-fehmiet tal-Papa u ta’ l-Isqfijiet tag˙na permezz ta’ l-emails. Wara ˙loqna mod ©did ta’ kif inwasslu dawn l-intenzjonijiet f’forma ta’ kalendarji li nsej˙ulhom pustini. G˙amilna sforz kbir biex ©eddidna t-talba u l-kwadru g˙all-Konsagrazzjoni tal-familji lill-Qalb ta’ Ìesu’. Ósibna ukoll kif l-“Offerta ta’ Kuljum” tie˙u dehra ©dida u qeg˙din na˙dmu biex issir aktar mag˙rufa fil-parroççi u fil-gruppi ta’ talb, bil-˙sieb li nkomplu nxerrdu
modi ©odda ta’ talb g˙all-koppji, familji u gruppi biex in˙ajru aktar nies jitolbu flimkien. A˙na stess ta’ kull xahar niltaqg˙u flimkien biex naqsmu esperjenzi differenti ta’ kif wie˙ed jista’ jitlob. L-artikli li taraw minn ˙arga g˙al o˙ra f’din ir-rivista huma pro©ett ie˙or ta’ dan il-grupp, fejn permezz ta’ esperjenzi u stejjer nag˙tu lill-qarrej iç-çans li jirrifletti dwar it-temi ta’ lintenzjonijiet tal-Papa g˙al kull xahar. Meta jien aççettajt il-proposta biex ning˙aqad f’dan il-grupp ftit li xejn kont naf kif se nkun ta’ g˙ajnuna jew fejn se naslu, biss kont Ωgur li kont die˙la g˙al xog˙ol volontarju differenti minn dak li wettaqt qabel. Fil-passat kont voluntiera f’sitwazzjonijiet fejn l-g˙ajnuna tieg˙i
kienet materjali jew kwistjoni ta’ ˙in. Pero’ f’dan il-grupp, l-g˙ajnuna tieg˙i hija totalment fuq livell spiritwali. Meta n˙ares lura lejn l-istorja li bena dal-grupp sal-lum, ninnota li g˙alkemm is-suççess qatt ma tista’ tkejlu, ilkoll kemm a˙na n˙ossuna sodisfatti li qeg˙din na˙dmu fil-Knisja b’mod attiv u tant mill-qalb. Kemm nag˙mel kura©© meta nara Ωg˙aΩag˙ o˙ra li b˙ali jixtiequ li jiskopru iktar ‘il Ìesu’ u li dak li skoprew jaqsmuh ma’ l-o˙rajn. Dan il-volontarjat g˙enni nag˙raf kemm Ìesu’ huwa ç-çentru tal-˙idma tag˙na – il-forza li tqawwina fil-mumenti diffiçli. Fl-istess waqt, dan ittip ta’ volontarjat jitlob sens ta’ impenn u sagrifiççju. B˙ala membru, in˙oss li
ma nistax nissepara lili nnifsi mill-˙idma tieg˙i fil-grupp, peress li dan g˙andu jirrifletti dak li jien inwettaq fil-˙ajja spiritwali tieg˙i. Barra minn hekk, daxxog˙ol jitlob minni li nkun dejjem lesta li dak li nag˙mel jaffettwa mhux biss lil ˙addie˙or imma anke lili stess. Jien naf li l-˙olma li nbiddel id-dinja hija kbira wisq biex inwettaqha wa˙di. Madankollu, jien nemmen li bis-sehem tieg˙i fil-qasam tal-volontarjat, ikun xi jkun, jien nista’ nitfa’ Ω-Ωerrieg˙a tal-bidla, li Ìesu’ kapaçi jkabbar f’si©ra, skond il-pjanijiet tieg˙u. Jekk inti interessat/a li tkun taf aktar dwar il-Grupp Appostolat tat-Talb, ikkuntattjana bl-email fuq rsarria@gmail.com Grupp Appostolat tat-Talb
Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet - Ìunju-Awissu 2008 Issie˙eb bint ukoll ma’ l-eluf ta’ Insara maddinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjonijiet li kull xahar il-Papa u l-Isqfijiet jag˙\lu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm altar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien! ÌUNJU Ìenerali: Biex l-insara jikbru fl-intimita’ ma’ Ìesu’ u jwasslu l-qawwa ta’ l-im˙abba tieg˙u lil kull min jiltaqg˙u mieg˙u.
Missjunarja: Biex permezz tal-Kungress Ewkaristiku fil-Kanada, l-insara jiskopru a˙jar l-Ewkaristija b˙ala l-qalb tal-Knisja u l-g˙ajn ta’ l-evan©elizzazzjoni. Isqfijiet: Biex il-festi li niççelebraw fil-parroççi tag˙na jkunu Ωmien ta’ qawmien spiritwali. LULJU Ìenerali: Biex jiΩdiedu l-voluntiera g˙as-servizz tal-komunita’ nisranija. Missjunarja: Biex il-jum dinji taΩ-Ωg˙aΩag˙ fl-Awstralja jkebbes in-nar ta’ l-Im˙abba Divina fil-qlub taΩ-Ωg˙aΩag˙.
Isqfijiet: Biex matul is-sajf, dawk kollha li jie˙du l-mistrie˙ isa˙˙u r-rabta tag˙hom ma’ Alla u ja˙sbu u jitolbu g˙al dawk li ma jistg˙ux jie˙du l-mistrie˙ tag˙hom. AWISSU Ìenerali: Biex il-familja umana tirrispetta l-pjan ta’ Alla g˙ad-dinja u tag˙raf il-˙olqien b˙ala rigal ta’ Alla g˙alina. Missjunarja: Biex il-poplu kollu ta’ Alla jit˙e©©e© ˙alli jwie©eb kif imiss g˙as-sej˙a li g˙andu g˙all-qdusija u g˙all-missjoni. Isqfijiet: Biex l-anzjani u dawk li jinsabu we˙idhom isibu min ikun ©eneruΩ mag˙hom u ma jkunux imwarba. RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 27
Talba ta’ Nurse Illum Mulej, ag˙tini Dehen, kura©© u ˙ila Biex naqdi dmiri sewwa U ma nsibhiex bi tqila Biex b’©entilezza u sabar Intaffi ftit tad-diqa Minn fost il-morda kollha Li g˙all-fejqan mixtieqa. G˙inni llum nitolbok Biex xog˙li jkun ta’©id Óa nnissel ˙afna tama Fil-qalb ta’ kull marid Fuq fommi kliem ta’ fara© Li jserra˙ qalb g˙ajjiena F’g˙ajnejja ˙arsa ˙elwa Mimlija kollha ˙niena. Ag˙tini idejn ©entili Óa nwieΩen lill-marid U qalb mimlija m˙abba Biex tg˙inu jqum mill-©did Ag˙tini ˙afna sabar Jekk nisma’ ˙afna krib U bi tbissima ˙elwa F’kull qalb, is-sliem in©ib. Charles Casha 28 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 29
!
Dak Rispett (Din il-kitba reb˙et it-Tieni Premju fil-Konkors Novelli RM2000 Lil Óbiebna. Nifir˙u lill-kittieb. Nie˙du l-okkaΩjoni biex inkomplu n˙e©©u lill-qarrejja jibag˙tulna l-esperjenzi jew kitbiet tag˙hom g˙all-magazin tag˙na. L-Editur) Lil Samuel ili nafu xi g˙oxrin sena, minn meta konna g˙adna Ωg˙ar. Hu bniedem kwiet u xi ftit riservat iΩda bi storja interessanti g˙all-a˙˙ar. Tista’ tg˙id li l-inkwiet g˙al familtu kien jo˙olqu l-missier li sfortunatament kien ma˙kum mill-vizzju tal-alko˙ol. Kemm-il darba rrakkontali kif missieru kien jid˙ol id-dar tard filg˙axija f’sakra ma jarax art. Min˙abba f’hekk kellu trobbija iebsa. Ommu mietet t’età Ωg˙ira meta hu kellu biss erbatax-il sena. Dak iΩΩmien kien jinsisti li ommu mietet min˙abba l-inkwiet ta’ missieru. Dik il-˙abta ma kinetx l-ewwel darba li rajt xi tben©il fuq Samuel speçjalment fis-sajf 30 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
meta kien jilbes imqaççat. G˙alkemm hu qatt ma tkellem mal-klikka ta’ ˙bieb li konna nkunu, jien li kont l-aktar qrib tieg˙u kont naf li missieru ©ieli refa’ idejh fuqu. Meta konna nkunu jien u hu biss kont in˙eggu biex jitkellem ma’ xi ˙add li seta’ jg˙inu, b˙al xi social worker jew jag˙mel rapport lillpulizija. Imma hu dejjem Ωamm lura. Mhux talli hekk, talli kien jitlobni biex ma ng˙id lil ˙add iΩjed fuq il-problema tieg˙u. Qatt ma stajt nifhem kif kien iΩomm daqshekk lura, wara kollox hu l-aktar li kien qieg˙ed imur minn ta˙t. Kont ng˙id forsi g˙ax ja˙seb li min˙abba li konna g˙adna Ωg˙ar in-nies ma jemmnuhx? Imma na˙seb ir-ra©uni propja kienet li ma riedx jikxef ‘il missieru. Darba minnhom innutajtu li kien qieg˙ed izappap. G˙alkemm g˙al tabib qatt ma studjajt, ma ridtx xi g˙erf kbir biex ninduna li xi ˙a©a ma kinitx f’postha f’sie˙bi. Kellu siequ mill-irkobba ‘l isfel kemm kemm mg˙aw©a. Jien mill-ewwel kont g˙idtlu biex jara tabib imma hu ma ridx. Meta wara xahar
ra li baqa’ l-istess u wara ˙afna insistenza minn na˙a tieg˙i, fl-a˙˙ar mar u l-a˙bar li tah it-tabib ma tantx kienet sabi˙a. Kellu bΩonn operazzjoni minuri fil-qasba ta’ siequ. S’hemm kieku kollox sew. L-inkwiet beda malli t-tabib staqsieh kif kien we©©a’. Dak il˙in wiççu sar kull kulur u pprova ja˙rab millmistoqsija kif seta’. Jien li kont mieg˙u xtaqt ng˙id b’kollox lit-tabib jew almenu nitkellem ma’ xi ˙add li seta’ jg˙inu, imma hu kien i˙oll u jorbot. La ma ried juri b’xejn lil ˙add ma kontx sejjer nitkellem minn wara dahru. L-operazzjoni baqa’ baqa’ m’g˙amilhiex g˙ax beΩa’ li l-professuri joqog˙du ji©u b’˙afna mistoqsijiet b˙at-tabib. G˙addew xi sitt snin minn dan linçident. F’dan iΩ-Ωmien Samwel sab impjieg b’paga ftit og˙la minn dik minima min˙abba li skola ftit li xejn kien tg˙allem. Minkejja li l-paga bilkemm kienet isservih, kien jispiçça jislef nofs il-paga jekk mhux iktar lil missieru. Meta qalli b’dan kont ˙taftu wa˙da g˙ax fl-opinjoni tieg˙i b’dan il-mod
kien aktar qieg˙ed iΩid il-problema. Darba minnhom kellna niltaqg˙u u da˙˙altha f’rasi li naqbadha mieg˙u propju fuq din il-kwistjoni. IΩda meta ltqajna ndunajt minn wiççu li kellu xi ˙a©a fuq mo˙˙u - xi ˙a©a li kienet qieg˙da t˙asbu u li donnu xtaq jitkellimha mieg˙i. G˙alhekk qg˙adt kwiet u stennejt sakemm qalli dak li kellu xi jg˙idli. L-a˙bar li tani la tista’ tg˙id kienet ˙aΩina u lanqas tajba. Milli deher it-tobba sabu li missieru kien marid bil-kliewi u ma tawhx aktar minn sena ˙ajja. Il-frasi “a˙jar ˙list minnu” kienet fuq il-ponta ta’ lsieni iΩda m’g˙edthiex. Hu donnu qrali ˙siebi g˙ax qalli, “Emminni, John, ma nafx g˙andix naqbeΩ u nifra˙ g˙ax ˙a ne˙les minn piΩ kbir jew g˙andix nibki g˙ax ˙a nitlef lil missieri.” Jien ma kontx naf x’naqbad ng˙idlu imma niftakar li dak il-˙in ˙assejt çertu sodisfazzjon. F’mo˙˙i u f’qalbi rra©unajt li missieru kien ˙a dak li ˙aqqu, imma lil Samuel m’g˙edtlux b’dan g˙ax bΩajt li stajt inwe©©g˙u bi kliemi. Ftit taΩ-Ωmien wara jien kelli nsiefer g˙al xi sena fuq xog˙ol. Tul dan iΩ-Ωmien ma Ωammejtx kuntatt mal-˙abib tieg˙i. Meta ntemm il-kuntratt tax-xog˙ol ©ejt lura Malta. Xi xahar wara kont qieg˙ed indur il-belt u d˙alt nixtri minn ˙anut. Kif ©ejt biex in˙allas ©ejt wiçç imb’wiçç ma’ Samuel li kien qieg˙ed ja˙dem f’dak il-˙anut. Fra˙na b’xulxin u stennejtu sakemm g˙alaq il-˙anut u morna nie˙du kafè. G˙amilna l-isba˙ sieg˙a nitkellmu fuq l-esperjenzi li g˙addejna minnhom tul dak iΩ-Ωmien. Il-kliem b˙aç-çirasa – bdejna nitkellmu fuq missieru. Staqsejtu kif kien baqa’. Hu ˙ares çass lejn il-kikkra tal-kafe b˙al donnu biex jiftakar sew u beda jg˙idli, “G˙addew sitt xhur issa… “
Bla ma tajtu çans jispiçça s-sentenza kont pront g˙idltu, “Jiddispjaçini, l-g˙omor, ˙abib.” Imma hu dawwar ˙arstu lejja u bit-tbissima qalli, “Le, le ma mietx. G˙amilt it-testijiet neççesarji u skoprejna li kieku kelli nag˙tih kilwa minn tieg˙i kien jg˙ix. Kien hemm daqsxejn riskju kemm g˙alih u kemm g˙alija iΩda g˙al grazzja t’Alla kollox g˙adda b’wiçç il-gid. Wara kollox missieri hu x’inhu u minn dakinhar ‘l hawn inbidel mil-lejl g˙an-nhar.” Dak il-˙in ˙assejt ©ismi jqumli xewk xewk. Kif qatt bniedem li sofra tant jag˙mel att b˙al dak? Bqajt mibluh u bejnietna waqa’ s-skiet. Stajt nara demg˙a nieΩla minn g˙ajnejh. Imma din id-darba kont çert li d-demg˙a tieg˙u ma kinetx frott in-niket li kien g˙addej minnu b˙al qabel iΩda g˙ax tassew kien sab il-fer˙. Sellimna ‘l xulxin u ftehmna li ner©g˙u niltaqg˙u. Jien u nsuq lura d-dar ma stajtx nieqaf na˙seb fuq dak li kien g˙amel sie˙bi Samuel g˙al missieru. Óassejtni nist˙i g˙allfatt kif jien kont irrea©ixxejt meta qalli li missieru kien marid. Wasalt id-dar bla ma naf kif u bqajt die˙el dritt g˙at-telefon. Çempilt id-dar ta’ l-anzjani fejn kienu ˙adu lil missieri peress li ma kien hemm ˙add minn jie˙u ˙siebu meta jien kont barra minn Malta. Kellimtu u rran©ajt biex mill-g˙ada ji©i joqg˙od mieg˙i. Minn dakinhar ‘il quddiem bdejt nie˙u ˙siebu jien. White Knight RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 31
Mit-talent
tal-Qarrejja
32 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
“Ftit dettalji dwar ir-ritratti: ilcamera tieg˙i hija (Bridge Camera) u kont qieg˙ed fuq il-manual mode, peress li filg˙axija d-dawl ma jkunx bizzejjed u g˙alhekk irid jitwal it-time exposure. Naturalment uΩajt it-tripod ˙alli nevita l-camera shake. L-aperture Ωammejtha mag˙luqa (5.6 g˙all-camera tieg˙i) biex inΩid id-depth of field. F’˙afna sitwazzjonijiet g˙all-veduta, iddepth of field trid tkun g˙olja. It-time exposure huwa itwal minn 4 sekondi. Importanti li m˙abba d-dawl artifiçjali tas-swar dawn ma ji©ux mdawlin iΩΩejjed. Kont naf x’jien qed nag˙mel meta ˙adt ir-ritratt, g˙ax bl-auto Ωgur mhux se jo˙ro© id-dettal f’nuqqas ta’ dawl. Tnejn mir-ritratti me˙udhin millIsla, waqt li wie˙ed minn ta’ Xbiex. Grazzi u prosit talli qed tag˙tu çans lilna l-qarrejja li nibg˙atu xog˙ol minn tag˙na. Ir-rivista nsibha tajba ˙afna. Jien membru tal-Le©jun u nuΩaha waqt il-laqg˙a.”
Nota ta’ l-Editur
Kellna reazzjonijiet sbie˙ g˙arritratti tal-qarrejja li ppublikajna. L-g˙an hu qabel kollox li nag˙mlu kura©© lill-qarrejja biex jiΩviluppaw it-talenti tag˙hom u fl-istess ˙in jag˙tu sehemhom fil-magazin tag˙na. Nie˙du l-okkaΩjoni biex inkomplu nistiednu lill-qarrejja biex jaqsmu mag˙na d-doni tag˙hom b’kull mezz: kitba, esperjenzi, stejjer, kummenti, mistoqsijiet, ritratti, eçç. F’din il-˙ar©a qed nippublikaw ftit ritratti ori©inali o˙ra ta’ Johan Galea. Meta tlabnih xi ftit dettalji dwar ir-ritratti kitbilna hekk
Johann Galea (San Giljan)
RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 33
Carpet Zone ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle
Tisliba Ìunju 2008 Mimdudin: 1. Is-Sur Rubani jista’ jkun nobbli (6); 4. ...b˙al ma jista’ jkun ukoll is-Sur K. Zimar (6); 7. ...Crucis’ (3); 8. It-tifla taz-zija (6); 9. Ma ˙alliex iebes (6); 10. Isem ta’ nana? (4); 12. Biçça g˙odda jew dak li t˙alli warajha (4); 14. Don ... insibu triq imsemmija g˙alih f’tas-Sliema (3); 15 u 18. Mhix komuni (6); 16. Ìnien bis-si©ar (3); 18. Ara 15 mimduda; 20. Fittxu ’l hinn u ’l hawn (4); 21. Mhux stonat g˙al kollox (4); 24. Dak li jag˙mel il-Pulizija, bla bidu u bla tmiem (6); 25. Artisti tal-palk (6); 26. Li©i (ta’ fuq il-palk) (3); 27. Nag˙mel xi xog˙ol (6); 28. Ma jibqax akut, inaqqas (6);
REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Mejju 2008, hi Ms Rita Vella, Mellie˙a IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-Lil Óbiena, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000. Tinsiex tikteb l-ammont bl-Ewro u tiffirma ˙dejn kull bidla li tag˙mel fuq iç-çekk.
Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin
Disinn • Outlook Coop
In-Naxxar Br Philip J. Chircop, SJ Valletta Evelyn Jones o˙t il-mejjet Fr Michael Galea SJ u Fr Anton Galea SJ Alessi Il-Mosta Anglu Borg Victoria Rosa Spiteri
34 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Weqfin: 1. Qam kmieni ˙afna (6); 2. Ommi l-Prinçep (6); 3. Isem li jista’ jkun fin-navi tal-knisja (4); 4. Din saret minn kustilja (4); 5. Ûied, immultiplika (6); 6. Post f’Malta (6); 11. Wie˙ed, jew tnejn jew tlieta, eçç (5); 13. NuΩa s-sikkina jew l-imqass (5); 16. Mhux dawn (6); 17. TikkawΩalu xi ferita (6); 18. Affront (6); 19. Il-˙in kollu sejrin (6); 22 u 23. Mit-Pasta (anagramma) (8); 23. Ara 22 wieqfa;
TWEÌIBA TAT-TISLIBA MEJJU 2008 MIMDUDIN: 1. Óamrun; 4. Stampi; 7. Ivo; 8. Fartas; 9. Ça˙˙ad; 10 u 12. Eqirduha; 14 u 15. RaΩΩan; 16. R.A.I. 18. Eta; 20. Emma; 21. Blat; 24. Kaxkar; 25. Inutli; 26. Dal; 27. Uliedi; 28. Munita. WEQFIN: 1. Óaffer; 2. MarkiΩ; 3 u 22. Nistordi; 4 u 8. Soçjiletti; 5. MehmuΩ; 6. Indjan; 11. Qasam; 13. Óarta; 16. Rekknu; 17. Imexxi; 18. Eletti; 19. Attira; 23. Film.
Hajja Gdida • G˙andek xi mobile phone qadim, imkisser, jew ta’ mudell antik? • G˙adek kif xtrajt mobile ©did u ma tafx x’se tag˙mel bil-qadim? Il-Kampanja ta’ ©bir ta’ mobiles qodma g˙allmissjoni tal-ÌiΩwiti g˙adha sejra. Óajjar lil s˙abek u lil kul min taf biex jag˙ti ilmobiles qodma g˙al din il-kawΩa. Issa tista’ tg˙in li xi ˙add fil-missjoni bil-mobile imwarrab jew imkisser li g˙andek. L-RM2000-Lil-Óbiebna ing˙aqad ma’ organizzazzjoni tal-ÌiΩwiti Taljani biex ji©bor mobiles uΩati, kemm dawk li g˙adhom ja˙dmu kif ukoll dawk imkissrin. Dawn jintbag˙tu g˙arriçikla©© u l-flus tag˙om imorru g˙al pro©etti ta’ Ωvilupp fil-missjonijiet tal-ÌiΩwiti.
L-isqof Angelus Kujur, Sj ©ej Malta
X’isir minnhom il-mobiles mi©bura? Dawn jintbag˙tu l-Italja lil organizzazzjoni tal-ÌiΩwiti li g˙andhom mezzi kif ibieg˙uhom. Il-flus li jid˙lu minn dan il-proçess imorru b˙ala g˙ajnuna g˙al pro©etti ta’ Ωvilupp f’pajjiΩi fqar. 1. Tchad (fl-Africa): Kçejjen li jsajru b’ener©ija tax-xemx 2. Kenya: Orfanatrofju g˙al tfal morda bl-AIDS Kif nista’ nibg˙at il-mobile jew mobiles tieg˙i? Jekk g˙andek xi mobile jew mobiles li tixtieq tag˙ti g˙all-missjoni tal-ÌiΩwiti, kull m’g˙andek tag˙mel hu li tg˙addihom lillKappillan tieg˙ek fl-uffiççju parrokkjali jew f’xi dar tal-ÌiΩwiti. Tista’ wkoll iççempel: 21412606 mit-Tnejn talÌimg˙a, bejn id-9.00 am u 12.30 pm. Nag˙tuk id-dettalji ta’ x’g˙andek tag˙mel u fejn tista’ tmur.
G˙al aktar informazzjoni ikteb jew çempel: RM2000-Lil-Óbiebna 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna Naxxar NXR 2067 Tel: 21412606 SMS: 79826899 Email: rmlh@jesuit.org.mt
Flimkien mal-Ìizwiti Maltin u Indjani fil-Missjoni tag˙na fost is-Santals fl-Indja, fra˙na ˙afna u rringrazzjajna ’l Alla meta, f’April tas-sena l-o˙ra, il-ÌiΩwita Indjan Fr Angelus Kujur, membru tal-Missjoni tag˙na, kien ikkonsagrat Isqof. Hu sar it-tieni Isqof ta’ Purnea, wa˙da mit-tliet Djoçesijiet li jag˙mlu l-Missjoni tag˙na fl-Indja. Din il-Missjoni kienet twaqqfet fl-1925 millPijunier Fr Anton DeBono sj. L-Isqof Angelus hu frott il-˙idma kollha li matul is-snin wettqu l-missjunarji ÌiΩwiti Maltin fil-Missjoni tag˙na. Hu kien adottat minn Benefatturi Maltin li mag˙na fer˙u wkoll. Bejn it-22 ta’ Awissu u s-7 ta’ Settembru, l-Isqof Angelus ser iΩur Malta. Kemm idum Malta hu ser jiltaqa’ mal-˙bieb u l-benefatturi tieg˙u u tal-Missjoni tag˙na u jΩur xi parroççI f’Malta u G˙awdex. Hu se jkun joqg˙od f’Dar Loyola in-Naxxar. Telefon 21 412 606. Mer˙ba mill-qalb! RM2000 Lil-Óbiebna • ÌUNJU-LULJU 2008 35
BIEX IÌÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK U TgÓin FIL-ÓIDMA TAL-ÌiÛwiti Ibg˙at ismek, indirizz u telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien 04.66 (Lm2) ta’ l-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija. NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙om. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament.
Biex i©©edded
Biex i©©edded
PERMEZZ TAL-MOBILE
PERMEZZ TAT-TELEFON
Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:
ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA M’SCALA MANIKATA MELLIEÓA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT
50618916 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 50619210 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e0.70 (30ç) jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)
(li minnhom e1.16 (30ç) jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.
Lm3 Lm5
IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.
GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA. G˙al kull tag˙rif: RM-LIL ÓBIEBNA c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2141 2606 • Mobile: 7982 6899 Email: rmlh@jesuit.org.mt 36 ÌUNJU-LULJU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2163 7881 2157 6769 2157 3317 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824
SAFI SENGLEA SIÌÌIEWI SLIEMA STA LUÇIJA ST. JULIAN’S ST PAUL’S BAY TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ
2167 6824 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2133 2375 2189 6093 2133 6914 2157 1854 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2164 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143 2155 2613 2155 5518 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 1135
Jekk tibg˙at çekk, importanti li tiktbu f’Ewros u mhux f’Liri Maltin. Inkella ma jissarrafx