RM2005-06 June-July

NEWSPAPER POST

Ma˙ru© mill-ÌiΩwiti Maltin • 226, St Paul’s Stre., Valletta • Sena 57 • Ìunju 2005 • Numru 6

kemm ˙abbejtek, xtrajtlek ˙wejje© u ˙adt ˙siebek. Issa, li wasalt biex immut, nixtieq nitolbok ti©i mieg˙i ˙alli ΩΩommli kumpanija?”

“Jiddispjaçini, imma Ωgur li le!” qallu dak. U telaq ‘l hemm bla ma qal xejn aktar. Povra re©ina, dak Kienu l-aktar erba’ li kienet dejjem g˙araf jo˙ro©ha minn kull il-kliem ˙assitu daqqa ta’ sikkina tafda b’g˙ajnejha mag˙luqa g˙ax basla. Lir-raba’ kunsillier ma f’qalbha. qatt ma da˙ku biha, ittradewha tantx kellha grazzja mieg˙u, Ir-Re©ina, imdejjqa, staqsa litjew tawha imqar l-içken parir avolja kienet titlob il-parir tieni kunsillier: “Óabbejtek Ωbaljat. U lkoll kienu j˙obbuha tieg˙u. G˙alkemm hu kien g˙omri kollu. Issa li wasalt biex tassew. Imma hi ma kienetx i˙obbha ˙afna u kien lest jaqla’ immut, ti©i mieg˙i ˙alli ΩΩommli t˙obbhom kollha ndaqs. g˙ajnejh u jag˙tihomlha, lanqas kumpanija?” “Le!” qallu. “IlL-iktar li kienet t˙obb kien lbiss ma kienet tag˙ti kasu! Anzi, ˙ajja sabi˙a wisq. Int se tmut, ewwel kunsillier. Kienet turih ftit mhux l-ewwel darba li warrbitu, imma jien g˙ad g˙andi ˙ajja preferenzi g˙ax kienet tixtrilu kasbritu u ça˙ditu quddiem twila u sabi˙a quddiemi. G˙aliex affarijiet fini u ˙afna lbies sabi˙. kul˙add. Hu kien jibqa’ sieket, g˙andi nitlifha? Qalb ir-re©ina Lit-tieni kunsillier kienet t˙obbu imma hi donnha aktar kienet kes˙et bid-dieqa. wkoll u kienet dejjem tifta˙ar tie˙u gost issawtu bi lsienha u Imbag˙ad, staqsa lit-tielet bih, sa˙ansitra quddiem is-slaten tinjorah kwaΩi g˙al kollox. kunsillier: “Jien dejjem g˙andek u l-kbarat li kienet spiss tilqa’ filÌara li r-re©ina mardet gravi u ©ejt g˙all-g˙ajnuna u int dejjem palazz tag˙ha. IΩda kienet dejjem ma kienx baqag˙lha ˙ajja twila. g˙entni. Meta mmut, ti©i mieg˙i beΩg˙ana li dan g˙ad i˙alliha Bdiet ta˙seb fil-˙ajja ta’ lussu li ˙alli ΩΩommli kumpanija?” biex imur jaqdi xi sultan ie˙or. kienet qed jg˙ix. Twerwret mal“Jiddispjaçini, din id-darba ma Lit-tielet kunsillier kienet t˙obbu ˙sieb li mal-mewt se tispiçça nistax ng˙inek. L-aktar li nista’ wkoll. Mieg˙u kienet tifta˙ we˙idha we˙idha, min jaf fejn u nag˙mel hu li nwasslek salqalbha g˙ax hi kien jifhimha kif. Xtaqet kieku tie˙u mag˙ha qabar.” Ir-re©ina tbikkmet g˙ax wisq u jaf jie˙u paçenzja bilimqar dawk l-erbg˙a kunsillieri bdiet t˙oss il-kefrija ta’ lburdati tag˙ha. Kull meta kien tal-qalba. ingratitudni tal-kunsilliera ikollha problema, kienet Sej˙itilhom wie˙ed wie˙ed. tag˙ha. titkellem mieg˙u u b’xi mod Staqsiet lil ta’ l-ewwel: “Taf F’daqqa wa˙da, instema’ le˙en

Darba kien hemm Re©ina famuΩa. Kellha l-©id kollu taddinja, qorti mimli g˙orrief li jadurawha u mijiet ta’ qaddejja li kienu lesti jinxte˙tu fin-nar biex jaqduha. Filqorti tag˙ha kellha erba kunsillieri li kienu l-aktar qrib tag˙ha. Kollha kienu g˙aqlin, dedikati, lejali u kellhom esperjenz kbira.

2

dg˙ajjef jg˙id b’ton sod u determinat: “Jien ni©i mieg˙ek u nibqa’ nsegwik, tmur fejn tmur. Jekk hemm bΩonn immut mieg˙ek!” Ir-re©ina g˙olliet rasha u rat ir-raba’ kunsillier, dak l-istess wie˙ed li dejjem kasbret u warrbet. Tant kien saf mwarrab u minsi li wisq drabi anqas kien ikollu biΩΩejjed biex jitrejjaq ˙add ma kien jag˙ti kasu. Ir-re©ina qamet fuq minkbejha, wiççha mixg˙ul b’tama ©dida. Fl-istess ˙in g˙ajnejha bdew jilmg˙u bi dmug˙ ta’ dispjaçir: “Kemm kont kiefra meg˙ek”, qaltlu.

“Kien imissni ˙adt ˙siebek u apprezzajtek aktar meta kelli ççans!”

Fil-˙ajja a˙na wkoll ninsabu mdawrin minn bosta kunsillieri. L-ewwel wie˙ed hu ©isimna. Induru mieg˙u u nie˙du ˙siebu kemm nifil˙u.

InΩeg˙lu bih u nfissduh. Imma fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar dan se jitlaqna meta mmutu. It-tieni kunsillier huwa l-g˙ana u kull ma nippossedu. Dawn tg˙idx kemm nit˙abtu biex ma nitilfu xejn minnhom u ngawduhom kemm nistg˙u. Imma meta mmutu ma nistg˙u inΩommu xejn minnhom. Kollox jispiçça g˙and ˙addie˙or. It-

tielet kunsillier huma l-familja u l-˙bieb. Ikomplu kemm ikomplu mag˙na, l-aktar li jistg˙u huwa li jwassluna sal-qabar, jibkuna u j˙ossu g˙alina. Imma ˙ajjitom iridu jkomplu jg˙ixuha.

L-ewwel u l-aqwa kunsillier hija r-ru˙ tag˙na stess. Kemm nittraskurawha biex infittxu l-©id tad-dinja! IΩda ru˙na hi dik li se ti©i u tibqa’ mag˙na kull fejn immorru, sew f’did-dinja sew flo˙ra.

Imma, ja˙asra, kemm a˙na boloh. Waqt li g˙addejin bil-©enn tal-˙ajja, ninkwetaw u nit˙abtu g˙al kollox, minbarra g˙al ru˙na. Dik in˙alluha fil-©enb.

Ninsewha, niddie˙ku biha u nag˙mlu ta’ bir-ru˙na li ma teΩistix, avolja fil-fond ta’ qalbna nirrispettaw ˙afna lparir tag˙ha. Imma bir-rispett biss nibqg˙u, g˙ax il-pariri tag˙ha ma nimxu fuqhom qatt.

Allura, mhux a˙jar jekk ma tistenniex li tasal sa l-g˙atba talmewt qabel ma ta˙seb f’ru˙ek?

Malli taqsam dik il-g˙atba mhu se ssib lil ˙add u lil xejn, ˙lief lil ru˙ek u dak li tkun g˙amilt f’˙ajtek biex issebba˙ha. Jekk ru˙ek tkun sabi˙a dakinhar, int se tibqa’ sabi˙ dejjem. Jekk tkun kerha, se tibqa’ ikrah dejjem. Óabib, illum fiex int ma’ ru˙ek?

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ìunju-Lulju 2005 3

4

Issej˙et ‘l-id tat-tama’, ritratt ta’ tarbija li kienet g˙adha fil-©uf.

Dan ir-ritratt dar id-dinja ftit wara li deher fuq ilgazzetta USA Today.

Dan ir-ritratt ˙adu Michael Clancy u juri l-id Ωg˙ira ta’ Samuel taqbad id il-kirurgu waqt operazzjoni fl-utru.

Bi tbissima mqarba fuq wiççu Samuel Armas, tifel ta’ tliet snin, in˙eba wara si©©u waqt li ©urnalista pprova jo˙odlu ritratt waqt konferenza stampa f’ Washington DC. Fl-ewwel ritratti tieg˙u li dehru fil-gazzetta, ma kienx jidher daqshekk mist˙i! Ritratt ta’ id Ωg˙ira tiggranfa mas-saba’ ta’ kirurgu waqt intervent mediku fl-utru, dar id-dinja li qed tipprova ta˙bi wiççha mir-realtà tal˙ajja fil-©uf.

Il-©enituri ta’ Samuel, Alex u Julie Armas, kienu qeg˙din jixhdu quddiem isSottokumitat tax-Xjenza, Teknolo©ija u Spazju tas-Senat Amerikan. Mag˙hom kien hemm ukoll Dr James Thorp, speçjalista f’dan it-tip ta’ operazzjonijiet, u Michael Clancy, il-fotografu li ˙a dan ir-ritratt.

Dr. Thorp qal li l-kirur©ija fl-utru, g˙alkemm g˙adha fi stadji esperimentali u riskjuΩa, toffri ˙afna tama lil dawk il©enituri ta’ tfal li jkunu g˙adhom fil-©uf u li jistg˙u jitwieldu b’xi difett. Julie u Alex spjegaw kif dan l-intervent kirur©iku biex ifejjaq il-problema ta’ l-ispina bifida biddlilhom drastikament ˙ajjithom u liktar biddel il-˙ajja ta’ Samuel.

Sam Brownbeck, iç-chairman tal-Kumitat u missier ta’ ˙amest itfal, g˙ajjat lil Samuel ˙dejh u waqt li urih ir-ritratt tieg˙u fil-©uf staqsieh jekk kienx jaf x’inhu.

‘Baby Samuel’ Julie kompliet li l-ewwel kliem li kien qalilha t-tabib kienu, ‘Dan kaΩ gravi.’

Alex kompla li kul˙add kien ixxukjat.

‘Huwa l-akbar inkubu ta’ kull ©enitur li jiskopri li hemm xi ˙a©a ˙aΩina ˙afna fittarbija tag˙hom. It-tabib pin©ielna stampa kerha ˙afna sa kwaΩi ssu©©erixxa abort.’

Alex spjega lil xi ©urnalisti kif wara ˙afna snin jippruvaw i©ibu t-tfal, din kienet it-tarbija li l-Mulej g˙o©bu Alex qal illi Samuel, illi llum g˙andu jibg˙atilhom. ‘Jien u Julie a˙na Insara u erba’ snin, ma kellux jg˙addi milll-Iskrittura hija çara fuq il-qdusija tal-˙ajja operazzjonijiet li ˙afna tfal li jbatu minn fil-©uf. Dan ifisser li l-abort qatt ma kien spina bifida jkollhom jg˙addu minnhom. g˙aΩla g˙alina.’

Jimxi bil-braces, huwa mentalment Spina Bifida, marda li taffetwa l-mo˙˙ normali u j˙obb ifittex l-insetti. u s-sinsla u li tista’ tkun fatali, hija rBilqieg˙da wara missieru, Samuel riΩultat tas-sinsla li ma tag˙laqx sew kien liebes T-shirt ta’ l-insetti. Is-senatur waqt l-ewwel xahar ta’ tqala. Jekk it5

tarbija tg˙ix, jin˙olqu ˙afna kumplikazzjonijiet u problemi g˙attarbija.

Julie, infermiera, wara li semg˙et id-dijanjosi, skopriet programm ©did ta’ kirur©ija fl-utru li biha setg˙u joperaw lit-tarbija tag˙ha fil-©uf waqt it-tqala. Wara li fehmu sew ilproçedura kollha, Alex u Julie mhux biss qablu li ssir l-operazzjoni imma li l-USA Today tkopri l-intervent biex aktar nies isiru jafu bil-proçedura.

Il-USA Today bag˙tu lil Michael Clancy biex jie˙u r-ritratti. Michael qatt ma imma©ina li dak il-pro©ett kien se jibdillu ˙ajtu g˙al dejjem.

‘Qabel dak ir-ritratt,’ spjega Michael, ‘qatt ma kont ˙sibt jekk l-abort huwiex tajjeb jew ˙aΩin. Din donnha qatt ma kienet problema tieg˙i.’

Michael spjega l-esperjenza tieg˙u ta’ dik l-operazzjoni: ‘It-tensjoni kienet tin˙ass ˙afna g˙ax l-operazzjoni kienet se ssir fil-©uf u kien importanti li t-tarbija ma tin˙ari©x. Loperazzjoni ˙adet madwar sieg˙a u kwart u, kif lestew, it-tim mediku ˙adu nifs qawwi. Waqt li tabib kien qed jistaqsini x’film kont qed nuΩa lma˙t çaqliqa ©ol-©uf, imma ˙add ma kien viçin. Iç-çaqliq kien ©ej minn ©ewwa.

F’daqqa wa˙da drieg˙ Ωg˙ir ˙are© u re©a’ n©ibed lura sa kemm l-id biss baqg˙et tidher. It-tabib qabad dik l-id çkejkna u t-tarbija g˙afsitlu idu.

B˙allikieku kien qieg˙ed jipprova s-sa˙˙a tat-tarbija, it-tabib çaqlaq dak il-ponn Ωg˙ir. IΩda Samuel baqa’ mqabbad ma’ id it-tabib!’

messa©© lid-dinja kollha.’

Minn dak iΩ-Ωmien li ©ie ppublikat irritratt dehru o˙rajn fl-Ingilterra ta’ tarbija titbissem fil-©uf, permezz ta’ makna ta’ lultrasound. Imma©nijiet o˙ra juru trabi jibku, jid˙ku, i˙okku mne˙irhom u jilag˙qu subg˙ajhom.

Meta l-editur tal-USA Today çempel lil Michael biex jikkonferma lpublikazzjoni ta’ dak ir-ritratt flimkien ma’ l-istorja, iddikjara li dak kien l-aktar ritratt li laqtu f’˙ajtu. Ir-ritratt deher f’Settembru ta’ l-2000 u dar id-dinja.

Spiss nisimg˙u diskussjonijiet dwar labort. Hawn Malta il-ma©©oranza tag˙na nqisu l-˙ajja b˙ala rigal qaddis li ©ej minn idejn Alla. G˙alhekk g˙andha tit˙ares sa mill-ewwel mumenti tat-tnissil tag˙ha.

Waqt il-konferenza, is-senatur Brownback osserva, ‘M’hemmx dubju jekk it-tarbija fl-utru hix ˙ajja jew le. Ilproblema hi jekk il-˙ajja ta’ din it-tarbija irridux nipprote©uha jew neqirduha.’

Permezz tat-teknolo©ija ˙afna nies qed jaraw b’g˙ajnejhom il-miraklu tat-twelid aktar mill-qrib u qeg˙din jag˙rfu kemm labort huwa ˙a©a kerha u kiefra.

Nota ta’ l-Editur:

B˙alissa hemm pro©ett li anke filKostituzzjoni ta’ Malta jkun hemm miktub li Sadanittant l-operazzjoni ta’ Samuel ˙alliet il-frott mixtieq. Julie u Alex tkellmu l-˙ajja qabel it-twelid g˙andha tkun fuq l-effett li dan kollu ˙alla fuqhom: ‘IΩ- im˙arsa u li l-abort ma jistax isir. Dan hu pass sabi˙ favur il-˙ajja li kul˙add g˙andu Ωmien iebes meta ma setax ikollna tfal, imbag˙ad il-problemi ta’ l-ispina bifida u jappo©©ja.

L-abort qatt m’g˙andna naççettawh, l-operazzjoni kienu diffikultajiet kbar li g˙enuna nimmaturaw b˙ala miΩΩew©in ta˙t l-ebda çirkustanza. It-tarbija fil-©uf hija tarbija. Tarbija mwielda tie˙u ˙siebha, ukoll u b˙ala individwi. Rajna id il-Mulej jekk hi marida, ukoll jekk mhix tieg˙ek, ukoll ta˙dem. L-ewwel g˙ax Samuel veru bbenefika mill-operazzjoni u m’g˙andux jekk taf li se tbati fil-˙ajja. Allura tarbija li g˙adha ma twelditx ma jist˙oqqilhiex lil-problemi li huma assoçjati ma’ spina bifida, u t-tieni g˙ax dak ir-ritratt wassal istess kura, rispett u m˙abba?

6

(Stqarrija tal-ÌiΩwiti Maltin favur il-˙arsien tal-˙ajja fil-li©ijiet li l-Gvern qed jipproponi) A˙na l-ÌiΩwiti nappo©©aw l-inizjattiva li l-projbizzjoni ta’ l-abort tid˙ol fl-kostituzzjoni. Dan il-pass juri biç-çar kemm is-soçjetà Maltija hija favur il-˙ajja u kontra l-abort.

Jidhrilna li l-li©i u l-projbizzjoni mhumiex biΩΩejjed. Je˙tie© inkunu konsistenti u niddefendu l-˙ajja umana fil-forom kollha tag˙ha. Dan ifisser ukoll li niddefendu d-dinjità u d-drittijiet ta’ min huwa dg˙ajjef, kemm qabel kif ukoll wara t-twelid.

Mhux biΩΩejjed li s-soçjetà tikkundanna u tikkastiga l-abort.

Je˙tie© li ssib mezzi konkreti kif tg˙in u tappo©©a lil dawk lommijiet u familji f’diffikulta’ qabel ma jaslu biex jikkonsidraw labort b˙ala soluzzjoni g˙all-problemi tag˙hom.

Malta se tiffirma il-Konvenzjoni Ewropea fuq il-Bioetika filwaqt li l-Parlament se jiddiskuti li©i ©dida li tirregola dan il-qasam delikat, b’mod partikolari it-tnissil tal-˙ajja. Nifhmu li koppji miΩΩew©a bla tfal ikunu jistg˙u igawdu mill-progress tax-xjenza fix-xewqa tag˙hom li jsiru ©enituri. IΩda dan je˙tie© li jsir b’mod li dejjem tit˙ares id-dinjita’ tal-˙ajja umana sa mill-bidu nett tag˙ha.

Filwaqt li nisimg˙u x’g˙andha x’tg˙id ix-xjenza fuq meta jista’ jkun dan il-bidu, l-g˙aΩla tag˙na hija dejjem wa˙da ta’ rispett s˙i˙ lejn il-proçess tat-tnissil tal-˙ajja kollu kemm hu. Dan inqisuh b˙ala proçess wie˙ed li jieqaf biss bil-mewt. Billi g˙ad hemm dubju u nuqqas ta’ qbil dwar il-mument eΩatt meta tibda teΩisti ˙ajja umana individwali, nag˙Ωlu dik il-poΩizzjoni li toffri l-akbar protezzjoni possibbli lill-˙ajja umana.

Kull le©islazzjoni g˙andha tiggarantixxi rispett s˙i˙ kemm lejn it-tarbija sa mill-bidu ta’ ˙ajjitha, kif ukoll lejn il-©enituri tag˙ha billi t˙ares is-sa˙˙a u tfittex il-©id veru tag˙hom.

7

Niftakar li, l-ewwel darba li rajt liz-zija Maggie, in˙sadt. Kont g˙adni kif wasalt lura bil-karozza ta’ l-iskola u, min˙abba dawl qawwi tax-xemx, ma bdejtx nara sew. Meta qg˙adt ftit, kienet sorpriΩa g˙alija li nara sodda fil-kamra ta’ l-ikel. Fiha kien hemm mara mix˙uta u tidher mitluqa, u l-kamra kienet mudlama. G˙al ftit ˙in ˙sibtni d˙alt f’xi dar bi Ωball.

“Patty, inti ©ejt?” g˙ajtet innanna mill-kamra l-o˙ra. D˙alt ni©ri ©ol-kçina.

“Nanna, min hu dik il-mara?”

“Tiftakar meta semmejtlek lizzija Maggie? Kont g˙edtlek li, filgwerra, mardet ˙afna u po©©ewha fl-isptar tag˙hom. Dik il-mara li hemm ©o dik il-kamra hi z-zija tieg˙ek, iz-zija Maggie.”

Dik il-mara siekta li kien hemm fil-kamra ta’ l-ikel lanqas kienet tixbah xejn lil dak ir-ritratt li kellna fis-salott.

“Patty, il-lejl li g˙adda kelli ˙olma,” qaltli n-nanna. “Fil-˙olma kellimni Alla u qalli, ‘Mur ©ib lil bintek. Ìibha d-dar u tfiq.’ U jien hekk g˙amilt. Dalg˙odu, meta int mort l-iskola, qbadt il-karozza ta’ lisptar. D˙alt dritt fil-kamra ta’ Maggie, qbadtilha idha u g˙edtilha, “Se nie˙dok id-dar.” In-nanna hawn bdiet tid˙ak. “Trid tarana ˙er©in 8

minn dak l-isptar, zitek bil-gejxa miftu˙a ttir warajha. Óadd ma waqqafna. Óadd ma lissen kelma, lanqas meta tlajna fuq il-karozza tal-linja. Qisna ma konniex nidhru.”

“Nanna, iz-zija Maggie qisha lanqas ratni lili. Tg˙id jien ukoll ma nidhirx?”

nimma©ina li rkopptejha li kienu jkunu mg˙ottija bil-gvieret kienu lquççata tal-”kastelli” tieg˙i.

“Maggie, inti mqajjma?” g˙edtilha bil-mod. “Illum l-iskola, filktieb tal-g˙alliema, rajt stampa ta’ prinçipessa imsa˙˙ra. Kellha xag˙arha twil b˙al tieg˙ek.”

Dak il-˙in kien die˙el ra©© ta’ dawl fil-kamra. Bdejt naqbad dawk it-tikek Ωg˙ar li bdew iduru u jg˙umu fir-ra©© tad-dawl. Dawk ittikek ilellxu, li ma kienu xejn ˙lief lg˙abra li jkun hemm fl-arja imdawlin mix-xemx, kienu jsa˙˙runi bi ©mielhom.

“Maggie ratek. G˙andha marda rari. Ma titkellimx. A˙na ng˙idu li lqattus ˙atfilha lsienha. Tinkwetax.

Maggie g˙ad titkellem. G˙andha bΩonn li a˙na n˙obbuha u li tkun qieg˙da id-dar.”

“Ara, Maggie, qbadt ponn xemx. Ìo fiha hemm miljuni u biljuni ta’ stilel Ωg˙ar. Qbadt ftit g˙alik ukoll.”

Jien bdejt nibΩa’ minn dak iddlam ta’ barra l-bieb tal-kçina.

Tlaqt ni©ri ‘l barra mill-bieb ta’ wara u ˙rabt lejn l-g˙elieqi, nag˙ti ma’ ©enbejja, nimma©ina li kont sew iΩ-Ωiemel u sew ir-rikkieb.

Qabel ma tlaqt lil Maggie, po©©ejtilha ˙dejha il-pupa tieg˙i, kwaΩi bla xag˙ar u xofftejha miΩbug˙in ˙omor. Filwaqt li g˙attejthom it-tnijn g˙edtilha, “Din hi l-prinçipessa teig˙i u se n˙alliha hawn biex iΩΩommlok kumpanija.”

G˙al xhur s˙a˙ ma rsaqtx lejn ilkamra ta’ l-ikel imma, fl-a˙˙ar, drajt is-skiet ta’ Maggie. Wara ftit bdejt anki nilg˙ab fil-kamra tag˙ha. Kont

“Patty, isma’, g˙andi xi˙a©a g˙alik,” g˙ajtet in-nanna minn barra.

“Ara, Patty, sibt dan l-g˙asfur Ωg˙ir ta˙t il-balluta.” qalet in-nanna.

“G˙ajnejh g˙adhom mag˙luqin.

Na˙seb li g˙adu kif faqqas. Hemm pipetta ©o l-armarju tal-kamra talbanju. Óudha u pprova itimg˙u biha ftit Ωerrieg˙a mid˙una u tisqieh ftit ilma.” Newlitli l-g˙asfur.

“U ara kif se tag˙millu bejta wkoll”, kompliet in-nanna. “Battal kaxxa taΩ-Ωraben u iksiha b’biçça drapp ratba. X’se ssemmieh?”

“Pinninu. Se nsemmieh ‘Pinninu’ g˙ax minn wara rasu çkejkna çkejkna kienet di©a’ tidher ˙ier©a b˙al rixa ˙elwa u rqiqa b’kulur il-©miel tag˙ha.”

D˙alt ©ewwa, sibt kaxxa li fiha kelli kollezzjoni ta’ ©ebel u battaltha. Imbag˙ad er©ajt mort ˙dejn iz-zija Maggie, bl-g˙asfur b’kollox.

“Maggie, ara x’g˙andi!”

Po©©ejt lil Pinninu fil-kaxxa vojta u tajthielha. “Ag˙tih daqqa t’g˙ajn sakemm immur in©ib pipetta.”

Po©©ejt il-kaxxa f’˙o©or Maggie.

Meta ©ejt lura, indunajt li lkaxxa kienet fl-art, vojta. Maggie kienet waqqg˙atu!

mod, inΩomm biex ma nikbix, “fejn hu l-g˙asfur?”

Maggie bdiet titbissem filwaqt li fet˙et idejha u baqg˙et t˙ares lejn lg˙asfur, li kien qed iΩomm fuq ri©lejh bejn subg˙ajha u j˙ares dritt f’g˙ajnejha.

Dak il-˙in Maggie lissnet l-ewwel ˙oss. Is-soltu ˙lief ton˙or u tisg˙ol ma kenitx tag˙mel. Bdiet tid˙aq!

Imbag˙ad bdiet t˙abbat ma’ rkopptejha b’fer˙ straordinarju. Tant da˙qet li beda nieΩel id-dmug˙ ma’ ˙addejha. Meta waqfet, da˙˙let idha fil-but u ˙ar©et lil Pinninu.

Dakinhar filg˙axija, meta kont “Ara ftit,” qalet, “Ma ta˙sibx li qed ng˙affe© il-patata, g˙edt linnanna, “Taf li Maggie qed tie˙u ˙sieb din hi l-aktar ˙lejqa ˙elwa u ©entili li qatt rajt?” ta’ Pinninu?”

In-nanna g˙al naqra ma “Naf. Rajtu. U taf xi ˙a©a o˙ra? waqg˙etx minn fuq is-si©©u.

Qed jag˙mel ˙sejjes qisu qed ikanta.”

Imbag˙ad bdiet tibki. Jien ma In-nanna kienet qed t˙ejji gabarré ˙adthiex daqshekk bi kbira. Fid-dinja biex tie˙du lil Maggie meta hi da˙let kollox possibbli, anke li g˙asfur fil-kçina u po©©iet mal-mejda. çkejken jag˙mel il-mirakli huwa Kienet liebsa owverol u qmis wkoll? iççangjata. Kienet l-ewwel darba li ma rajthiex bil-pi©ama. In-nanna berrqet g˙ajnejha qisha l-iskantata, tant li jien bdejt nid˙aq.

“Maggie,” g˙edtilha bil-mod il-

9

Darba wa˙da kien hemm tifla Ωg˙ira jisimha Cindy.

Missierha kien ja˙dem sitt ijiem fil-©img˙a u kien ji©i lura d-dar mill-uffiççju g˙ajjien ˙afna. Ommha wkoll kienet ta˙dem ˙afna d-dar, dejjem g˙addejja tnaddaf, issajjar u tie˙u ˙sieb il-familja kif me˙tie©. Din il-familja kienet wa˙da mag˙quda. Kien hemm ˙a©a wa˙da biss nieqsa u li Cindy qatt ma kienet inteb˙et biha qabel.

Darba wa˙da, meta kellha disa’ snin, Cindy marret torqod g˙all-ewwel darba g˙and ˙abiba tag˙ha, Debbie. Meta ©ew biex jorqdu, omm Debbie da˙˙lithom fis-sodda u tathom bewsa kull wa˙da filwaqt li xtaqitilhom il-lejl it-tajjeb.

“In˙obbok”, qalet l-omm lil Debbie.

“In˙obbok ukoll”, we©bitha lura Debbie minn ta˙t l-ilsien.

Cindy baqg˙et mistag˙©ba b’dak li kienet g˙adha kemm semg˙et, tant li ma setg˙etx torqod. Il-©enituri tag˙ha qatt ma kienu jbusuha qabel ma torqod u lanqas qatt ma kienu qalulha li j˙obbuha ˙afna. Qattg˙et lejl s˙i˙ ta˙seb u thewden g˙ax dehrilha li ommha u missierha kellhom jag˙mlu b˙alma kienet tag˙mel omm Debbie.

Meta marret lura d-dar, il-©enituri ta’ 10

Cindy fer˙u li kienet re©g˙et ©iet lura. “Óadt gost g˙and Debbie?” staqsietha ommha.

“Id-dar kienet kwieta u vojta ming˙ajrek”, qalilha missierha.

Cindy ma we©bithom xejn. Telqet ti©ri f’kamritha. Kienet tobg˙odhom ittnejn. G˙aliex qatt ma kienu jbusuha?

G˙aliex qatt ma kienu jg˙annquha u jg˙idulha li j˙obbuha? Tg˙id ma kinux i˙obbuha?

Xtaqet li ta˙rab mid-dar u tmur tg˙ix m’omm Debbie. Forsi kien hemm xi Ωball u l-©enituri tag˙ha ma kinux dawk proprji. Forsi omm Debbie kienet l-omm proprja tag˙ha.

Dik il-lejla, qabel ma da˙let torqod, marret fuq il-©enituri tag˙ha.

“Il-lejl it-tajjeb,” qaltilhom.

Missierha g˙olla g˙ajnejh minn fuq ilgazzetta li kien qed jaqra.

“Il-lejl it-tajjeb,” qalilha.

Ommha telqet il-biçça drapp li kienet Damet hemmhekk sakemm dalam u qag˙det ta˙seb il-˙in kollu fuq isqed t˙it u tbissmet. “Il-lejl it-tajjeb, sitwazzjoni kerha li kienet g˙addejja Cindy.” minnha. F’daqqa wa˙da ©iha ˙sieb Óadd ma ççaqlaq minn fejn kien. f’mo˙˙ha u kollox deher çar. Ûgur li dan Cindy ma fel˙itx aktar. il-pjan kien se ja˙dem.

“G˙aliex qatt ma tbusuni intom?”

Meta da˙let id-dar, missierha kien staqsiethom. qed jitkellem fuq it-telefon u malli raha Ommha dehret kemmxejn ma˙suda. qata’ mill-ewwel. Ommha kienet “Óeqq,” laqalqet, “na˙seb g˙aliex ... lili anzjuΩa tistennieha ©ejja lura. Malli ˙add ma kien ibusni meta kont Ωg˙ira. ratha die˙la, ommha qabdet tg˙ajjat Na˙seb dik hi r-ra©uni.” mag˙ha, “Fejn kont? KwaΩi qtiltna blCindy telqet tibki f’sodditha. Damet inkwiet!” irrabjata ˙afna g˙all-©enituri tag˙ha. FlCindy ma we©bitx. Minflok, marret a˙˙ar iddeçidiet li ta˙rab mid-dar u tmur fuq ommha u tatha bewsa fuq ˙addejha tg˙ix fid-dar ta’ Debbie bla ma qatt filwaqt li qaltilha, “In˙obbok, Ma.” ter©a’ tirritorna fid-dar tal-©enituri Ommha baqg˙et iççassata u ma lissnitx tag˙ha li ma kinux i˙obbuha. kelma wa˙da. Cindy resqet lejn Ippreparat il-basket bl-affarijiet kollha missierha u g˙annqitu mag˙ha. “Il-lejl me˙tie©a u telqet bla ma infurmat lil it-tajjeb, Pa,” qaltlu, “in˙obbok.” Cindy ˙add. Imma meta waslet quddiem idimxiet lejn kamritha u ˙alliet lill-©enituri dar ta’ Debbie, indunat li ma setg˙etx tag˙ha bla kliem fil-kçina. tid˙ol ©ewwa g˙ax ˙add ma kien se L-g˙ada filg˙odu meta niΩlet g˙alljemminha. Óadd ma kien se j˙alliha kolazzjon, tat bewsa lil ommha u lil tg˙ix mal-©enituri ta’ Debbie. Iddeçidiet missierha. Meta kienet qed tistenna lli twarrab il-pjan li kienet g˙amlet u vann g˙all-iskola, telg˙et fuq il-ponot ta’ mxiet lura. subg˙ajha biex tbus lil ommha.

Kollox deher ikrah u mçajpar g˙al “Çaw,Ma,” qaltilha, “in˙obbok.”

Cindy. Qatt ma seta’ jkollha familja U Cindy baqg˙et tag˙mel hekk sabi˙a u li taf t˙obb b˙alma kellha kuljum.

Xi kultant il-©enituri tag˙ha Debbie. Kellha titqanna ˙ajjitha kollha kienu jin©ibdu lura m˙awdin. Xi kultant bl-ag˙ar ©enituri li setg˙u jeΩistu u blkienu jiggustawha.

Imma qatt ma aktar ©enituri li ma jafux x’ji©ifieri bisuha lura. Minkejja dan, Cindy qatt m˙abba. ma waqfet milli tbushom. Kienet Minflok ma marret id-dar, marret ©o iddeçidiet li timxi mal-pjan li kienet ©nien pubbliku u po©©iet fuq bank. fasslet. Lejl minnhom insiet tbus lil

ommha qabel ma da˙et fis-sodda. Ftit ˙in wara, il-bieb tal-kamra tag˙ha nfeta˙ u ommha da˙let fil-kamra.

“Fejn hi l-bewsa tieg˙i?” staqsietha, filwaqt li g˙amlet wiçç ta’ wa˙da mdejqa.

Cindy qamet bilqieg˙da. “SkuΩani, kif insejt,” qaltilha filwaqt li bisitha.

“In˙obbok, Ma.” Hija mteddet mill©did. “Il-lejl it-tajjeb,” qaltilha filwaqt li g˙alqet g˙ajnejha. Imma ommha baqg˙et ˙dejha. Fl-a˙˙ar dehret li kienet se tg˙id xi ˙a©a.

“Jien ukoll in˙obbok ˙afna,” qalet lomm. Imbag˙ad tbaxxiet u bieset lil Cindy fuq ˙addejha. “Qatt ter©a’ tinsa lbewsa tieg˙i, smajt,” qaltilha b’˙arsa ta’ wa˙da rrabjata.

Cindy da˙ket u qaltilha, “Ma ner©ax.” U hekk kien. Óafna Ωmien wara, Cindy kellha tifla u kienet tbusha sakemm kif stqarret hi stess, “Óaddejha kienu ji©u ˙omor.”

Kull darba li kienet tmur id-dar tal©enituri tag˙ha, l-ewwel ˙a©a li omm Cindy kienet tg˙idilha kienet, “Fejn hi lbewsa tieg˙i?” Kull darba li kienet tkun se titlaq, ommha kienet tg˙idilha, “In˙obbok, Cindy. Tafu dan int, hux hekk?”

“Iva, Ma,” kienet twe©ibha Cindy.

“Qatt ma kelli dubju minn dan.”

Me˙uda minn artiklu ta’ Ann Landers

11

Fuq kolonna sabi˙a u twila kien hemm statwa ta’ prinçep sabi˙, bil-libsa tieg˙u indurata b’folji tad-deheb; g˙ajnejh kienu Ωew© Ωaffiri fini u x-xabla tieg˙u kienet tleqq.

Kul˙add kien jammirah dan il©miel ta’ Statwa fuq l-g˙olja tarra˙al, u l-iktar li kien ifa˙˙arha kien kunsillier tar-ra˙al, g˙aliex kellu linteress li jidher sabi˙ man-nies tarra˙al. Kien hemm ˙afna li jammiraw lil din l-istatwa, iΩda kien hemm min kien jg˙id li din l-istatwa kienet qieg˙da hemm g˙alxejn, bla uΩu u li d-deheb kollu li kien fiha kien mo˙li fuqha.

Kien hemm g˙asfur li l-hena tieg˙u kien li jivvja©©a minn post g˙al ie˙or ma’ g˙asafar differenti.

Kienet ©urnata ta’ xita bla waqfien meta mar jin˙eba ta˙t id-dublett ta’ l-istatwa tal-prinçep biex jistkenn. IΩda xorta xxarrab gΩaliex ix-xita kienet ©ejja minn faççata.

“Inti xi statwa inti, la lanqas biex jistkennu ta˙tek lg˙asafar b˙ali m’inti tajjeb?” qal lg˙asfur lillprinçep. Óares lejh u ra f’g˙ajnejh - Ωew© Ωaffiri mill-ifjen 12

dieqa kbira immens. Rah jibki wkoll u t˙assru. Tar g˙al fuq spallejh u qallu, “G˙aliex qed tibki, sie˙bi? Ma’ ridtx inwe©©g˙ak, ta’!” qallu lg˙asfur, inkwetat.

“Le, ˙abib, miniex qed nibki min˙abba fik. Qed nibki g˙ax qed nara r-ra˙al tieg˙i jitkisser, lin-nies tieg˙i jbatu u ˙afna flus qed jin˙lew fi xniexel u çerimonji meta qed nara ˙afna faqar... u jien hawn, ma’ nistax niççaqlaq u ni©©ieled g˙alihom. In-nies jarawni biss b˙ala l-istatwa tal-prinçep da˙qan imma n˙oss qalbi tinkiser meta nara t-tbatija tan-nies tarra˙al tieg˙i. Inti forsi tista’ tg˙inni, ˙abib!” wiegbu il-prinçep.

L-g˙asfur qallu li kif tieqaf ix-xita, kien sejjer jing˙aqad ma’ s˙abu biex itiru lejn pajjiΩ s˙un issa li kienet riesqa x-xitwa.

“Aqdini f’dan il-pjaçir li ˙a nitolbok u n˙allik bi kwietek Ωgur.

Hemm tifel fqir u marid li qieg˙ed f’qieg˙ ta’ sodda u li ma jistax ifiq g˙ax mhux qed jiekol. Ommu g˙ajjiena u qed tipprova t˙it libsa

g˙al tifla ta’ sinjur kbir biex forsi jkollha biΩΩejjed biex tixtrilu lmediçini u ikla tajba. Óu wa˙da minn g˙ajnejja, itfag˙ha f’idejn il-mara li b˙alissa raqdet fuq issi©©u g˙ax g˙ajjiena ˙alli g˙adha tbig˙ ir-rubin u jkollha biex jg˙ixu”, qallu l-prinçep, u lg˙asfur obda. L-g˙ada filg˙odu, il-mara sabet ir-rubin f’idejha u fer˙ana ser ittir marret tbieg˙u biex tfittex tixtri l-mediçini g˙al binha.

Il-prinçep deher kuntent g˙al ftit, sakemm ma re©a’ mtela biddieqa. “Óabib, ˙a nitolbok pjaçir ie˙or. Hemm ©uvni g˙adu Ωg˙ir, mitfug˙ qalb il-karti tieg˙u hu u jipprova jikkonkludi d-dramm tieg˙u li jrid ibig˙ lid-direttur biex ikun jista’ j˙allas loperazzjoni ta’ ommu. imma njam ma’ baqag˙lux u bil-ksie˙ li qed jag˙mel illum ma’ jifla˙x ikompli jikteb. Óu l-g˙ajn l-o˙ra li baqag˙li u mur itfag˙hielu fuq ilmejda tieg˙u”, qal il-prinçep, u wara li fiehem lill-g˙asfur fejn kellu jmur, l-g˙asfur gerger ftit u obdieh.

L-g˙ada filg˙odu, il-kittieb sab ir-rubin fuq id-dramm li kien qed jikteb, mar ji©ri jbieg˙u, xtara linjam u mar jigri j˙allas loperazzjoni tal-g˙ajnejn g˙al ommu.

L-g˙asfur beda jaqta’ qalbu li

xi darba jmur lejn xi pajjiΩ ©did g˙as-s˙ana. S˙abu kienu ilhom li telqu u beda jibΩa’ ftit itir wahdu. G˙alhekk iddeçiedha li jag˙mel sa Jannar mal-prinçep, imbag˙ad itir g˙all-a˙˙ar taxxitwa. Seta’ jistkenn sew ta˙t idejn l-istatwa u kompla jaqdi lillprinçep fil-missjonijet twajba tieg˙u. Ftit qabel ma’ spiçça Jannar, il-prinçep qal lill-g˙asfur biex immur jie˙u l-a˙˙ar djamant li kellu fil-kuruna tieg˙u lil tifla li kienet qieg˙da tipprova ti©bor issulfarini li waqg˙ulha x’˙in tajjarha ra©el hu u miexi. Jekk tmur lura id-dar g˙and missierha bis-sulfarini mitlufin u mxarrbin bix-xita, Ωgur kien ser jag˙tiha xi xebg˙a tal-biΩa’. L-g˙asfur tar ji©ri g˙al fejn it-tifla u tefg˙alha d-djamant f’idejha. It-tifla waqfet tibki u telqet fer˙ana g˙and missierha biex turih iddjamant.

Il-prinçep kien Ωarma lilu nnifsu minn kull ©ojjell u mbag˙ad dar g˙all-folji taddeheb li kellu fil-libsa. U lg˙asfur baqa’ sa l-a˙˙ar taxxitwa jaqdi lill-prinçep. Il-prinçep issa kien g˙ama u l-g˙asfur kien g˙ajjien bil-bard u bil-gu˙.

“Daqt in˙allik, ˙abib, qed in˙ossni g˙ajjien!” qallu l-g˙asfur mg˙axxex u marid.

“Mela qabel ma’ tmur, busni fuq ˙addejja ˙alli nibqa n˙ossok

mieg˙i g˙al dejjem”, qallu lprinçep, u l-g˙asfur hekk g˙amel.

L-g˙asfur miet wara ftit u fl-istess ˙in instemg˙et l-armatura talprinçep tfaqqa’ u tinkiser. Óarget qalbu u nqasmet fi tnejn, g˙ax g˙alkemm kienet tal-˙adid, kienet t˙oss u t˙obb ˙afna.

L-g˙ada filg˙odu, is-sindku tarra˙al kien miexi fil-pjazza flimkien mal-kunsilliera u meta raw listatwa tal-prinçep imneΩΩg˙a u mitluqa, is-sindku ordna li titne˙˙a flimkien mal-g˙asfur mejjet fl-art ˙dejn il-qalb maqsuma u ordna li tin˙all l-istatwa fil-ferrerija tarra˙al. Ordna wkoll li ssir statwa o˙ra ddedikata g˙alih.

Il-˙addiem tal-ferrerija stag˙©eb mhux ftit meta hu u j˙oll il-materjal ta’ l-istatwa, ra li l-qalb maqsuma ma’ setghet tin˙all b’xejn. G˙alhekk, irmieha fejn kien rema l-g˙asfur mejjet u kompla xog˙lu biex ifittex jibda ja˙dem fuq l-istatwa tas-sindku.

Alla g˙ajjat lill-An©li tieg˙u u talabhom igibulu l-iktar Ωewg© affarijiet prezzjuΩi ta’ dak ir-ra˙al, u l-An©li gabulu l-g˙asfur mejjet u l-qalb tal-˙adid tal-prinçep.

“Sewwa g˙amiltu ©ibtuli lilhom g˙aliex tassew huma l-iktar Ωew© affarijiet prezzjuΩi. Dan l-g˙asfur ser jibqa’ jg˙anni fil-©enna mieg©i g˙al dejjem u l-prinçep ser jer©a’ jkun fer˙an u kuntent fis-Saltna tieg˙i”.

13

Meta kelli madwar g˙axar snin, kont sejjer lejn l-iskola filkarozza tal-linja, meta f’daqqa wa˙da, tifla li kienet qieg˙da ti©ri biex tirkeb fuq tal-linja qabel ma’ titlifha, waqg˙et u tg˙aff©et ta˙t ir-roti tal-karozza tal-linja.

Baqg˙et ˙ajja b’miraklu, iΩda dik ittifla baqg˙et ipparalizzata fuq si©©u tarroti g˙all-bqija ta’ g˙omorha. Wara dakinhar, ma rajthiex aktar qabel ma g˙addew kwaΩi 30 sena, u er©ajt rajtha b’sorpriΩa kbira.

IΩΩewwi©t u kelli Ωew©t itfal: ta’ lewwel kienet tifla, u ˙mistax-il sena wara kellna Ω-Ωg˙ir. Kien qed isuq ir-rota, meta’ baqa die˙el fih vann tax-xog˙ol u tefg˙u f’koma g˙al iktar minn ©imag˙tejn. Ósibna li tlifnieh. Kien g˙ad g˙andu sitt snin u jekk kellu jsalva, aktarx kien ser ikollu problemi serji f’rasu min˙abba d-daqqa kehra li ©arrab.

Darba minnhom, ˙ri©t mill-kamra tieg˙u fl-isptar u nfqajt nibki g˙ax ma’ fla˙tx narah iΩjed imqabbad ma’ magna u iktar mejjet milli ˙aj f’qieg˙ ta’ sodda.

Fid-daqqa u l-˙in, rajt mara fuq si©©u tar-roti, il-©miel tag˙ha u bi tbissima tixg˙el.

“Inti Jean, hux? Tiftakarni? Jien Marlene! Konna nkunu fl-istess karozza tal-linja ta’ l-iskola, tiftakarni?” staqsietni da˙qana, u ftakart mill-ewwel min kienet. Hi u tkellimni, bdejt nimma©ina lil ibni fuq dak is-si©©u tar-roti u iktar bdejt nibki u nolfoq.

Hi ndunat x’kien g˙addej minn 14

mo˙˙i: li a˙jar nara lil ibni jmut bla tbatija milli jg˙ix g˙omru kollu llimitat fuq si©©u tar-roti.

“MiΩΩew©a u g˙andi tliet itfal, tafx...”, kompliet tirrakkontali Jean.

“Kont na˙dem ma’ kumpanija ta’ livvja©©ar sakemm qbadt nistudja lUniversità u issa na˙dem l-isptar b˙ala psikologa tat-tfal ... Insiefer spiss ma’ Ωew©i u n˙obb immur camping ukoll meta ma’ mmurx l-istitut ng˙in lit-tfal ...

Il-˙ajja a˙na nag˙mluha, Jean, g˙ax il˙ajja sabi˙a wisq biex tg˙ixha tinkwieta u tintefa’ iΩjed lura. Issa id˙ol hemm ©ew, gawdi sa l-inqas minuta lil ibnek u taqta’ qalbek qatt. Mhux ser ikun si©©u tar-roti b˙al dan li jkisser ˙ajjet ibnek ladarba jqum, jekk Alla jrid”, qaltli.

G˙afsitli idi sewwa u telqet minn ˙dejja.

Ibni qam mill-koma ©imag˙tejn wara, u g˙all-grazzja t’Alla, ma ©arrab lebda kumplikazzjoni jew paralisi kronika.

Wara xi xhur ta’ terapija, re©a’ beda jimxi normali. Ìieli nistaqsi lili nnifsi: kif kienet ser tkun ˙ajti u ˙ajjet ibni li kieku ibni miet jew spiçça f’si©©u tar-roti?

Imbaghad niftakar f’Marlene, fil-karattru ferrie˙i u sod tag˙ha. U nitlob ‘l Alla li jekk ng˙addi milli g˙addiet hi, ikolli listess kura©© tag˙ha.

Ftit tax-xhur ilu, mort nistaqsi g˙aliha l-isptar biex nirringrazzjaha tal-kliem ta’ fara© li tatni dakinhar, iΩda meta staqsejt g˙aliha, qaluli li kienet mietet ftit tax-xhur qabel waqt li kienet rieqda. Ma kenitx marida iΩda mietet bla tbatija, ta’ 40 sena.

Kellha biss 40 sena iΩda g˙exet ˙ajja mimlija u s˙i˙a.

B’dak is-si©©u tar-roti, da˙let ta˙dem f’kumpanija tajba u siefret fejn riedet.

B’dak is-si©©u tar-roti da˙let fil-knisja u ΩΩew©et quddiem Alla u wildet tliet itfal b’sa˙˙ithom. B’dak is-si©©u da˙let lUniversità f’età mhux Ωg˙ira u bih da˙let f’dak l-isptar u g˙enet ˙afna tfal bi problemi u lill-©enituri tag˙hom.

Kemm tista’ tag˙mel ˙wejje© sbie˙ minn fuq si©©u tar-roti!

Kemm imxiet Jean, g˙alkemm bla ri©lejn!

Jeanette Grima

Hekk kif d˙alt fil-’Piccola Casa’ U kont dort dawra u ˙arist ˙arsa Staqsejt - ‘Kif ser inqatta’ hawn ˙mistax Ólief biki u si©©ijiet tar-roti ma tarax!

Kif ser nifhem lill-marid Jekk bit-Taljan nitkellem biss ftit Kif ser ng˙addi ©imag˙tejn Ma l-anzjani, il-feruti u dawk bla idejn?

Sfaw fix-xejn il-˙sibijiet Ma bqajtx nistaqsi mistoqsijiet, Hekk kif skoprejt il-qalb spiritwali Ta’ tant nies bi bΩonnijiet speçjail.

Kont indur lejn is-sorijiet Biex huma jg˙adduli xi Ωew© kelmiet Ta’ x’g˙andi nag˙mel u ma nag˙milx Biex jiena Ωgur ma nitfixkilx.

Tg˙allimt ng˙addi, na˙sel, nonxor u nitwi, Nag˙mel is-sodod puliti u dritti, Ma nafx kemm il-mejda ppreparajt, Dentaturi u wheelchairs illustrajt ...

Madankollu fil-Cottolengo ma jsirx biss xog˙ol materjali, Ng˙id g˙alija kienet esperjenza spiritwali, Li g˙enitni nimmatura u nersaq aktar qrib Ta’ min hu mdejjaq, batut jew marid.

Esperjenza li nkorra©©ietni nag˙mel il-©id, Esperjenza li g˙enitni napprezza anke l-ftit, Esperjenza li Ωgur ma ninsieha qatt, G˙ax f’˙ajti çertament ˙alliet impatt!!!

Lynn Grech 15

G˙al kwaΩi tliet ©img˙at matul ix-xahar ta’ April li g˙adda g˙ajnejn id-dinja kollha kienu fuq Ruma, fuq il-©rajjiet storiçi li kienu qed ise˙˙u fil-Belt Eterna.

Grazzi g˙all-mezzi tax-xandir, miljuni kbar fid-dinja kollha assistew bit-talb tag˙hom fl-agunija, il-mewt u l-funeral tal-Papa Buono Ìwann Pawlu II. Imbag˙ad segwejna l-Konklavi fejn lg˙aΩla tal-Mulej ”waqg˙et” fuq ilKardinal Josef Ratzinger, li ˙a l-isem ta’ Benedittu XVI. Mill-ewwel hu stqarr li “Ilveru programm tat-tmexxija tieg˙i m’hux li nag˙mel ir-rieda tieg˙i, m’hux li nsegwi l-ideat tieg˙i, imma li nisma’, flimkien mal-Knisja kollha, il-kelma u rrieda tal-Mulej u li n˙alli ru˙i nkun immexxi minnu biex hu nnifsu jmexxi lKnisja f’dan il-mument ta’ l-istorja tag˙na”.

Spiçça Papa u ntg˙aΩel ie˙or. Dak li g˙al iktar minn sitta u g˙oxrin sena kien qieg˙ed fuq is-si©©u ta’ Pietru nbidel.

U l-ÌiΩwiti? Le, dawn ma nbidlux u mhux ser jinbidlu! G˙aliex?

Saverju, Pietru Favre, Laynez u o˙rajn, u wara ftit mexxiehom meta g˙amlu lEΩerçizzi Spiritwali. Bil-mod il-mod kibret l-idea li jing˙aqdu flimkien b˙ala Kumpanji ta’ Ìesù u hekk ing˙ata bidu g˙al dik li wara bdiet tissejja˙ ilKumpanija ta’ Ìesù.

Fil-15 ta’ Awissu, 1534, Injazju u sitta minn s˙abu marru fil-knisja ta Montmartre, f’Pari©i. Hemmhekk, Pietru Favre, l-uniku qassis fosthom, qaddsilhom. Qabel tqarbnu, kull wie˙ed g˙amel il-voti ta’ kastità u ta’ faqar.

Wieg˙du wkoll li jmorru l-Palestina, imma jekk fi Ωmien sena dan ma jkunx jista’ jsir, imorru Ruma u jpo©©u ru˙hom g˙ad-dispoΩizzjoni tal-Papa.

Il-bidu

Talba u konferma Fil-meditazzjoni taΩ-Ûew© Stendardi li nsibu fl-EΩerçizzi Spiritwali, Injazju jitlob lill-Madonna taqlag˙lu l-grazzja ming˙and il-Mulej Binha “li ni©i milqug˙ ta˙t l-istendard tieg˙u” (n.147). Fi triqtu lejn Ruma fl-1537, flimkien ma’ Favre u Laynez, Injazju kien kontinwament itenni din it-talba li jkun assoçjat mill-qrib ma’

Ikollna nibdew bi ftit ta’ l-istorja.

Wara l-konverΩjoni tieg˙u, Injazju minn Loyola mar jistudja flUniversità ta’ Pari©i.

Hemmhekk iltaqa’ ma’ xi studenti, b˙al Fran©isk 16

Kristu. Waqt li kien qed jitlob fil-kappella mag˙rufa b˙ala La Storta barra l-belt ta’ Ruma, Alla ta˙ twe©iba mistika g˙attalba tieg˙u.

Fil-viΩjoni li kellu, Injazju “ra b’mod çar ˙afna li Alla l-Missier kien qed iqieg˙du ma’ Kristu Ibnu” (Awtobijografija, n.96). Hu ra lil “Kristu j©orr is-Salib fuq spallejh, u l-Missier li kien qrib jg˙idlu, ‘Irrid li tie˙u ‘l dan b˙ala l-qaddej tieg˙ek’.” Ìesù dar lejn Injazju u qallu, “Irrid li lilna taqdi”. Din it-twe©iba mis-sema tat direzzjoni lillispiritwalità ta’ Injazju u lil dik ta’ dawk li mxew warajh, li kellha tkun wa˙da ta’ kumpanija mill-qrib ma’ Kristu.

G˙and il-Papa u l-vot F’Ruma, il-Papa Pawlu III (1534-49) laqa’ ˙afna lil Injazju u s˙abu u aççetta malajr l-offerta ta’ qadi li g˙amlulu. Lil Favre u lil Laynez tahom jg˙allmu tteolo©ija fl-Università Sapienza. Lil Injazju tah appostolat ie˙or ta’ qrar u priedki.

Meta l-pjan ta’ Injazju u s˙abu li jmorru l-Palestina ma se˙˙x, Injazju sejja˙ lill-o˙rajn Ruma ˙alli jiddiskutu jekk g˙andhomx iwaqqfu Ordni reli©juΩ ©did. Bejn Marzu u Ìunju, 1539, huma kellhom diskussjonijiet kuljum u qablu li mal-voti ta’ kastità u faqar li kienu g˙amlu, kellhom iΩidu l-vot ta’ ubbidjenza lejn wie˙ed minnhom li jkun mag˙Ωul g˙al ˙ajtu.

Fit-3 ta’ Mejju, unanimament qablu, fost affarijiet o˙ra, li kellhom jag˙mlu vot espliçitu ta’ ubbidjenza lejn il-Papa dwar il-”Missjonijiet” li jag˙tihom jew jibg˙athom jaqdu. G˙al Injazju dan il-vot hu espressjoni ta’ l-ispirtu u talkonvinzjoni qawwija tieg˙u li jkun

imsie˙eb mill-qrib ma’ Kristu u konsegwentement mal-Vigarju tieg˙u, ˙alli progressivament jitwettaq il-pjan t’Alla li jsalva l-bnedmin kollha.

Wara d-deliberazzjonijiet, Injazju beda j˙ejji abbozz ta’ Formula li ©abret dak li kienu qablu dwaru u li tfisser x’˙ajja riedu jg˙ixu biex tkun ippreΩentata lill-Papa.

Meta l-Papa Pawlu III qraha, esklama, “Hawn tidher l-id ta’ Alla”. Fis-27 ta’ Settembru, 1540, il-Papa approva lFormula b˙ala r-Regola ta’ l-istruttura fundamentali ta’ l-Istitut il-©did u awtorizza ‘l-Ìeneral biex ifassal statuti iktar dettaljati, li jissej˙u Kostituzzjonijiet.

Injazju g˙amel dan bejn l-1547 u l-1550.

Xi jfisser il-vot Fit-22 ta’ April, 1541, Injazju u s˙abu li kienu Ruma marru fil-BaΩilika ta’ San Paolo fuori le mura. Injazu qaddes u kull wie˙ed g˙amel il-Professjoni Solenni tieg˙u b’erba’ voti.

Wara l-esperjenza ta’ ftit snin in˙ass il-bΩonn li jsir xi tibdil Ωg˙ir fil-Formula ta’ Pawlu III. Fl-1550, bil-Bolla Exposcit debitum, il-Papa Ìulju III ikkonferma ttibdil u ©edded l-approvazzjoni mog˙tija minn Pawlu III. F’din il-Formula nsibu: “Huma ‘Injazu u s˙abu˙ saru kumpanji f’˙ajja eΩemplari u reli©juΩa, ça˙du l-©ibdiet ta’ din iddinja, u ddedikaw ˙ajjithom g˙al dejjem g˙all-qadi ta’ Sidna Ìesù Kristu u talPontifiçe Ruman innifsu u s-suççessuri tieg˙u” (n. 2).

Naqraw ukoll li “Kull min irid ikun suldat ta’ Alla ta˙t il-bandiera tas-salib f’din il-Kumpanija tag˙na, li a˙na nixtequha tkun imΩejna bl-isem ta’ Ìesù,

u jixtieq li jaqdi ‘l Alla wa˙du u lill-Knisja, g˙arusa tieg˙u, ta˙t it-tmexxija talPontifiçi Rumani, li hu l-Vigarju ta’ Kristu fuq din l-art ...” (n.3).

Qabel il-Kostituzzjonijiet, Injazju ˙ejja “L-EΩami Ìenerali”, li ji©bor xi ˙wejje© importanti li je˙ti©ilhom ikunu jafu dawk li jid˙lu fil-Kumpanija. Fih insibu, “Barra mit-tliet voti li semmejna, il-membri professi tal-Kumpanija jag˙mlu wkoll vot espliçitu lill-Papa, dak preΩenti jew futur, b˙ala l-Vigarju ta’ Kristu Sidna. Dan hu vot li mmorru kulfejn il-Qdusija Tieg˙u jordnalna, kemm fost l-Insara kemm linfidili, bla ma n©ibu skuΩi u bla ma nitolbu xi spejjeΩ g˙all-vja©©, f’dak li g˙andu x’jaqsam mal-qima ta’ Alla u l©id tar-reli©jon Nisranija” (n.5 ©7˙).

Il-missjonijiet ming˙and il-Papa Injazju fisser dan f’iktar dettall fisSeba’ Taqsima tal-Kostituzzjonijiet, fejn jittratta dwar “It-tqassim tan-nies filg˙alqa tal-Mulej”. Jibda billi jg˙id li “Jista’ jkun li l-Og˙la Vigarju ta’ Kristu Sidna, jew inkella s-superjuri talKumpanija, ... jibg˙atuhom f’postijiet differenti” (n.603).

Imma Injazju jΩid jg˙id g˙aliex jibg˙atuhom: “G˙andna nΩommu f’mo˙˙na li l-g˙an tal-vot li bih ilKumpanija ntrabtet li tobdi ’l-Og˙la Vigarju ming˙ajr ebda tlaqliq, huwa li a˙na mmorru fi kwalunkwe na˙a taddinja, fost l-insara jew fost l-infidili, fejn jidhirlu li g˙andu jibg˙atna g˙all-akbar glorja ikbar ta’ Alla u g˙all-g˙ajnuna ta’ l-erwie˙ ... ˙alli l-Papa jqassamhom hu skond ma titlob il-glorja akbar ta’ Alla” (ib.). Ikompli jg˙id: “F’din il-˙a©a, ilKumpanija qieg˙det kull fehma u rieda 17

Il-Papa Pawlu III jag˙ti l-approvazzjoni tal-Kumpanija ta Ìesù lil S. Injazju fl-1540

tag˙ha f’idejn Kristu Sidna u l-Vigarju tieg˙u” (n. 606) ˙alli “f’kollox Alla Sidna u s-Sede Appostolika jkunu moqdija a˙jar” (n. 612).

Imbag˙ad, fl-a˙˙ar ta’ dan il-kapitlu, Injazju jg˙id: “Sabiex jintla˙aq a˙jar lg˙an tal-professjoni u l-weg˙da tag˙na, dak li jinzerta jkun is-Superjur Ìenerali meta jkun la˙aq Vigarju ta’ Kristu ©did, hu obbligat, jew hu nnifsu jew permezz ta’ ie˙or u fi Ωmien sena mill-elezzjoni u l-inkoronazzjoni tal-Papa, ifisser lillQdusija Tieg˙u l-professjoni u l-weg˙da espressa li l-Kumpanija g˙andha li tkun ubbidjenti lejh, speçjalment dwar il18

missjonijiet, g˙all-akbar glorja ta’ Alla Sidna” (617).

Le, il-ÌiΩwiti ma jinbidlux Min˙abba din ir-rabta affettiva u effettiva li torbot il-Kumpanija massuççessur ta’ Pietru, li hi tant deçiΩiva u distintiva g˙all-missjoni tag˙na l-ÌiΩwiti, dritt wara l-elezzjoni tal-Papa Benedittu XVI, is-Superjur Ìenerali Fr Peter-Hans Kolvenbach, f’isem il-ÌiΩwiti kollha, bag˙at messa©© lill-Papa u assigurah, li “is-servizz tag˙na lill-Knisja jkun tassew Nisrani jekk ikun ankrat fil-fedeltà tag˙na lejn Kristu, li jag˙mel kollox ©did; u jkun

tassew skond il-˙sieb ta’ Injazju jekk isir f’g˙aqda mas-suççessur ta’ Pietru” (NC n.252).

Din ir-rabta speçjali tal-ÌiΩwiti malVigarju ta’ Kristu fl-art, li bdiet iktar minn 455 sena ilu, g˙adha qawwija u ma nbidlet qatt. L-ispirtu li Injazju nissel fi s˙abu u g˙adda lil uliedu spiritwali g˙adu ˙aj. Permezz ta’ din ir-rabta li ma nbidlet qatt matul is-sekli, il-Kumpanija dejjem issoktat, “b’fedeltà kreattiva” u impenn s˙i˙, tag˙ti sehma g˙at-twettiq tal-missjoni wa˙danija ta’ Kristu fil-Knisja u mal-Knisja “g˙all-bini ta’ l-Ìisem ta’ Kristu” (Ef 4:12).

Meta kont daqsxejn ta’ tifel kellna magna tal-˙asil b’mag˙sar mag˙ha.

Dan kien mag˙mul minn Ωew© rombli fuq xulxin li kont tg˙addi l-˙wejje© minnhom u jing˙asru bil-pressa tag˙hom.

Malli tqabbad tarf ta’ biçça ˙wejje©, il-mag˙sar kien ja˙tafhom, ji©bidhom ©ewwa u jg˙affi©hom b’kemm kellu sa˙˙a biex jo˙or©ilhom sa l-anqas qatra ilma minn ©o fihom.

Ta’ tifel li kont dejjem kont nipprova nimma©ina kif dawn ilpovri ˙wejje© kienu j˙ossuhom huma u g˙addejjin minn bejn irrombli. Darba minnhom qtajt xewqti g˙ax waqt li kont qed ng˙in lil ommi ta˙sel il-˙wejje© inqabduli Ωew© swaba’ fir-rombli!

Emmnuni tg˙idx kemm bdejt noqg˙od attent wara dan linçident!

Is-soltu, wara li konna na˙slu l˙wejje© ommi kienet tonxorhom biex jinxfu waqt li jien kont innewlilha l-labar u ng˙inha wkoll titwihom meta kienu jkunu nixfu.

G˙adni niftakar kemm kienu jkunu jfu˙u wara daqsxejn xemx tajba.

Kont noqg˙od inxomm dik l-indafa u ri˙a tal-©enna.

Naf li kultant in˙ossuna qisu l˙ajja tkun qed tg˙addina minn ©ol-

magna li tag˙sar. Il-problemi u ddiffikultajiet li niltqag˙u mag˙hom donnhom ikunu jridu jag˙sru minn ©o fina kull naqra fer˙ u paçi li jkollna!

Kultant il-©urnata t˙ossha qisha lpovri subg˙ajja meta nqabdu ©orrombli tal-makna tal-˙asil.

Id-deçiΩjoni li ner©g˙u ni©u f’tag˙na u ma nibqg˙ux mg˙aff©in hija tag˙na. Ma rridux in˙allu lilna nfusna nibqg˙u mg˙aff©in qisna qalziet qadim g˙adu ˙iere© mill-g˙asir. A˙na rridu niddeçiedu jekk irridux n˙ossu s-s˙ana ˙elwa taxxemx issa˙˙nilna qalbna u nxommu r-ri˙a tfu˙ tal©enna.

Jalla, t˙ossok titg˙affe© kemm titg˙affe© fil-˙ajja, dejjem jirnexxilek tqum u tag˙Ωel aktar paçi u m˙abba f’˙ajtek. Jalla, kull darba li t˙ossok mag˙sur, tikber b’dik lesperjenza u ssir bniedem aktar s˙i˙ u qrib t’Alla.

Joseph J. Mazzella

19

Kelli tlettax-il sena meta rrealiΩΩajt li ommi kienet marida, marida gravi. Ommi kienet ilha marida iktar minn ˙mistax-il sena, minn qabel ma twelidt jien, u ma kellix tama li tfiq mill-vizzju qerriedi tad-droga. Kellha lili ta’ sittax-il sena, u kienet ilha tmiss maddroga minn mindu kellha tlettax-il sena.

Sirt naf li kienet drogata meta darba fost lo˙rajn, bil-lejl g˙al xi t-tlieta ta’ filg˙odu, ˙abtulna l-pulizija d-dar u qallbulna kullimkien sa ma sabulha borΩa bi trab abjad li jien, ta’ tifel li kont, ˙sibtu zokkor. Bdiet tielg˙a u nieΩla l-qorti, hi u l-g˙arus li kellha dak iΩ-Ωmien u li xi sena wara kellha lil ˙ija Robert minnu.

Dakinhar fhimt g˙aliex kienet spiss tibg˙atni norqod g˙and in-nanna LiΩa u ©ieli kienet tinsieni hemm anki g˙al xi ©img˙a jew xahar s˙i˙. Kont na˙seb li kienet tibg˙atni g˙andha g˙aliex kien ikollha to˙ro© ta˙dem; kienet tbiddel ˙afna xog˙lijiet allavolja iktar kienet tkun id-dar mitluqa fuq is-sufan milli tfittex xog˙ol fiss.

IrrealiΩΩajt li ommi g˙alhekk dejjem niftakarha g˙ajjiena, jew mimlija nervi, jew b’xi burdata ta’da˙k estrem jew ta’ dwejjaq insopportabbli. Liskola kienet tfallihieli ˙afna peress li kienet t˙allini ndur biha d-dar meta kienet tkun ma tifla˙x ˙afna jew g˙aliex ma kienx ikollha biΩΩejjed flus biex tibg˙atni b’tal-linja ma’ s˙abi.

20

Qatt ma ˙aqritni jew sawtitni, iΩda mill-˙wejje© u bΩonnijiet o˙ra kienet spiss t˙allini nieqes. Flus ma kienx ikollha f’idha.

Ommi qatt ma ammettiet mieg˙i li kellha problemi tad-drogi u mal-pulizija. Darba fost lo˙rajn, ˙aditni g˙and in-nanna u qabel tliet xhur, ma rajnihiex ‘il hemm. In-nanna tg˙idx kemm kienet inkwetat g˙aliha, iΩda min˙abba l-età anzjana tag˙ha u l-fatt li minn dejjem kienet omm debboli ma’ bintha, qatt ma g˙amlet xejn biex tfittixha u ©©ibha lura. Man-nanna ma kien jonqosni xejn g˙aliex kienet tie˙u ˙siebi u tibg˙atni l-iskola, iΩda xorta kont in˙oss ˙afna nnuqqas ta’ ommi.

Lil missieri ma nafux u qatt ma rajtu, qatt ma qaltli xejn fuqu ˙lief li kien telaqha kif sar jaf li kien se jkollhom lili. Illum naf li kien ra©el kriminali u li kien hu li ˙awwadha sa minn tfulitha.

Wara dak il-lejl meta da˙lulna l-pulizija ifirrxu g˙ad-droga, ommi marret iktar g˙all-ag˙ar g˙ax t˙altet ma’ iΩjed nies li gerfxuha u kkumplikawlha ˙ajjitha. Missier ˙ija Robert kien ra©el vjolenti, ferm ikbar minnha; minn meta ©ie joqg˙od mag˙na, ˙ajjitna saret iktar imgerfxa u bi problemi, speçjalment ta’ flus. Ólisna minnu wara xi sentejn li twieled ˙ija g˙aliex tefg˙uh il˙abs fuq xi serq min˙abba d-drogi. Qatt ma ˙miltu, l-iktar g˙aliex kien isawwat lil ommi u

j˙e©©i©ha tkompli tittaqqab jew tibla’ ddroga. Óadt pjaçir li ˙elsuna minnu.

“Ma, taf kemm tkun mara isba˙ li kieku tfiq mid-droga, u taf kemm tkun omm a˙jar g˙alina kieku tieqaf milli tmut bil-mod u tibda tg˙ix?” g˙edtilha darba fost l-o˙rajn meta kienet f’sensiha u mhux mimlija sustanzi. Óarset lejja b’im˙abba kbira f’g˙ajnejha u talbitni na˙frilha. Ftit tal-jiem wara, re©g˙et tefg˙et lili u lil ˙ija g˙adu tarbija g˙and in-nanna u re©g˙et sparixxiet. Ìiet g˙alina sitt xhur wara, iΩda d-dehra tag˙ha kienet inbidlet, dehret iktar f’sa˙˙itha, isba˙, ˙afna a˙jar. Óaditna d-dar mag˙ha u qaltli li kienet sabet xog˙ol ©o fabbrika u talbitni ng˙inha nnaddfu wa˙da sewwa d-dar, b˙alha sinjal ta’ ˙ajja ©dida. Minn dakinhar s’issa, qatt ma messet iΩjed mad-droga u saret ta˙dem minn filg˙odu sa filg˙axija biex lili ˙allietni nkompli liskola, u lil ˙ija Robert kienet tlibbsu ˙wejje© ©odda u dejjem nodfa.

Illum il-©urnata, jien il˙aqt g˙alliem u qed nie˙u ˙sieb tan-nanna, li waslet fittmiem ta’ ˙ajjitha, meta ommi ma tkunx tista’ min˙abba x-xog˙ol. Ommi hi liktar persuna li nammira f’˙ajti g˙aliex, g˙alkemm g˙amlet ˙afna Ωbalji f’˙ajjitha speçjalment ma’ ommha u mag˙na uliedha, minn jeddha rabbiet il-gazz biex tmur tfittex l-g˙ajnuna u tie˙u l-kura xierqa bla ma qatt ˙arset lura iΩjed.

21

Quddiesa sempliçi nhar it-23 t’April ma’ tal-familja, s˙abi Ìizwiti u ma’ xi ˙bieb... Xejn straordinarju. L-unika differenza kienet li wara l-”Óaruf t’Alla”, quddiem l-Ewkaristija weg˙idt li ng˙ix il-faqar, il-kastità u lubbidjenza tul ˙ajti kollha filKumpanija ta’ Ìesù, dawk li nsej˙ulhom il-voti reli˙juΩi.

nag˙mel ikun ta’servizz gratwit g˙al ˙addie˙or.

Wara kollox, dan huwa l-iskop talvoti... mhux biex nitg˙akksu! Li wie˙ed ikun fqir, li wie˙ed ma jkollux il-partner tieg˙u, li wie˙ed ikun lest li jobdi dak li jitolbu minnu, mhumiex valuri fihom infushom. Imma jekk ma jkollniex b˙ala prijorità l-affarijiet Óafna nies wara saqsewni: Imma personali imma li nuΩaw l-affarijiet t˙ossok differenti? T˙ossok li nbdilt? g˙as-servizz ta’ l-o˙rajn, jekk ma Ir-risposta tieg˙i hi: Le... u iva. Le jkollniex persuna wa˙da li mag˙ha g˙aliex il-persuna li kont g˙adni; il- naqsmu ˙ajjitna kollha, u hekk fatt li g˙amilt il-voti ma jfissirx li inkunu lesti li nintbag˙tu fejn ikun saret xi ma©ija li f’daqqa wa˙da hemm bΩonn, inkunu aktar liberi biex biddlitni u g˙amlitni xi qaddis! Flnaqdu lill-o˙rajn kull fejn u meta jkun istess ˙in ˙adt deçiΩjoni li permezz hemm bΩonn. B’hekk, ©urnata wara ltag˙ha nag˙raf li dak kollu li qed o˙ra, bil-mod il-mod, inkunu qed nag˙mel u dak li jien, ng˙ixu b’çertu insiru dejjem aktar b˙al Ìesù firmod u b’çerta perspettiva: b˙ala relazzjoni tieg˙u (u tag˙na) ma’ Alla ÌiΩwita, b˙ala kumpann ta’ Ìesù. u ma’ l-o˙rajn.

Dan ifisser li kuljum (g˙ax mhix In˙ossnix differenti issa minn xi˙a©a awtomatika!) nipprova ng˙ix qabel it-23 t’April? Forsi l-a˙jar iktar bil-mod kif i˙ares u jifhem lrisposta hija li ddeidejt li nibda miexi affarijiet Ìesù... li nikber firfi triq li naf xi ftit xi tfisser imma li relazzjoni tieg˙i ma’ Alla fit-talb u kull ©urnata, bid-deçiΩjonijiet Ωg˙ar mieg˙u preΩenti f’dawk ta’ tieg˙i, se tressaqni dejjem iktar lejn madwari, f’dawk li huma iktar id-destinazzjoni. batuti. Perspettiva, fejn kull ma Michael Conti sj 22

Fl-g˙eluq u fil-wisa’ Fl-g˙eluq ta’ kamarti na˙seb Fid-dinja li qieg˙da ©o mo˙˙i: çkejkna wisq Id-dinja ta’ ©o mo˙˙i.

Hi d-dinja kollha tieg˙i Hi jien u ˙sibijieti.

Hi n-niket g˙at-telfa tal-g˙aΩiΩ Hi d-dwejjaq ta’ l-in©ustizzja Hi x-xewqa bla maqtug˙a Hi t-tama tnin g˙ax bla fidi.

Tkissirni din id-dinja U ma nifla˙x g˙aliha.

U allura f’mument niddeçiedi Li no˙ro© ’il barra.

U fil-wisa’ ta’ barra Nara l-ba˙ar bla limitu In˙oss il-frisk fuq wiççi U tg˙ammixni d-dija tax-xemx.

U nid˙ol f’dinja o˙ra Id-dinja ta’ barra minni.

U nara t-tbissima fuq l-uçuh, Minkejja l-istejjer li hemm warajhom.

TweΩinni l-id tal-g˙ajnuna tal-©ar, Minkejja l-we©g˙at li j˙oss f’qalbu.

U ng˙id, Kemm jien miskin li ning˙alaq Fid-dinja ta’ ©o mo˙˙i.

Dinja çkejkna wisq U egoista. ˙a niftakar, kull meta nara l-bieb ta’ mo˙˙i jing˙alaq, ˙a niftakar fit-tbissima, u l-ba˙ar u x-xemx, u fis nitlaq ’il barra g˙ax fid-dinja l-wiesg˙a hemm u©ig˙ b˙al tieg˙i u m˙abba li tg˙inni n©orru.

23

Din hija l-istorja vera ta’ Yolanda, omm RwandiΩa li fl-1994 tilfet lil Ωew©ha u t-tliet uliedha. Dik is-sena, f’dan il-pajjiΩ Afrikan, inqatlu mal-miljun ru˙ f’mitt jum, fost lindifferenza ©enerali tal-pajjiΩi tad-dinja kollha.

Ma kellix ra©el, ma kellix tfal. Ma kelli la ˙bieb u lanqas saqaf fuq rasi. Fi kliem ie˙or, ma kellix passat.

L-i©sma tar-ra©el u tat-tfal kienu jinsabu f’fossa komuni, ta˙t l-art ta’ dan ilpajjiΩ li qatt ma laqag˙na. Min-na˙a tieg˙i, ma kien fadalli xejn x’nag˙mel f’art twelidi, l-art li kienet beleg˙tli f’lejla wa˙da

24

l-g˙eΩieΩ kollha tieg˙i, lejla ta’ tortura, umiljazzjoni u tbatija li ma b˙alha. U dan kollu minn id ˙utna stess RwandiΩi. Kont iddisgustata b’pajjiΩi.

Ner©a’ lura f’pajjiΩi wara xahrejn.

Ftit li xejn kont naf dwar l-Ewropa.

Imma ma kellix g˙aΩla o˙ra. Dan kien ilkontinent li forsi kien ˙a jilqag˙ni u jippermettili ng˙ix ˙ajja deçenti, ˙ajja li tixraq lill-bniedem... anke jekk bniedem filqieg˙ nett tas-sellum tal-˙ajja: Óajja ta’ Rifu©jat.

“G˙eΩieΩ tieg˙i, a˙fruli jekk qed nabbandunakom. A˙fruli jekk ˙allejtkom tmutu daqshekk Ωg˙ar. A˙fruli talli ma uΩajtx il-machete biex niddefendikom millmachete li qatlitkom. A˙fruli jekk iddiΩappuntajtkom b˙ala omm. Issa qed nabbandunakom. Sejra ng˙ix f’pajjiΩ li injorakom kompletament. Sejra nitbissem lil dawk il-persuni li huma indirettament responsabbli tal-mewta tag˙kom.

Qabel ma tlaqt mort insellem lit-tfal tieg˙i. Tliet itfal. Po©©ejt bilqieg˙da u bdejt inkellimhom:

G˙edt lili nnifsi: “Le. Ma rridx inkun Rifu©jata. Immur b˙ala turista u safla˙˙ar inkun nista’ norqod b’mo˙˙i mistrie˙, ming˙ajr il-biΩa’ li bil-lejl ji©i xi ˙add bilSejra nfittex il-protezzjoni ta’ dawk li machete (sikkina) u j˙anxarli g˙onqi, ma kinux kapaçi, jew ma ridux ming˙ajr ma nara kull filg˙odu l-assassini li jiddefendukom. Jiena Omm beΩΩieg˙a, n˙obb, dawk li g˙adhom kif ittradewni. iktar beΩΩieg˙a mill-assassini tag˙kom!

Appostolat tat-Talb

Intenzjonijiet g˙al ÌUNJU

Issie˙eb int ukoll ma’ eluf kbar ta’ insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjoni li kull xahar ilPapa u l-isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ ttalb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien!

•

Biex is-soçjetà tag˙na tg˙in, b’©esti konkreti ta’ m˙abba nisranija u fraternità, lill-miljuni ta’ rifu©jati li jinsabu f’kundizzjonijiet ta’ faqar estrem u ta’ abbandun.

•

Biex is-sagrament ta’ l-Ewkaristija jkun dejjem aktar mag˙ruf b˙ala l-qalb t˙abbat tal-˙ajja tal-Knisja.

Biex il-familji tag˙na jag˙rfu jg˙ixu bl-a˙jar mod il-konsagrazzjoni tag˙hom lill-Qalb Divina ta’ Ìesù u l-Qalb Immakulata ta’ Marija.

•

Kieku kellna niktbu l-Kmandamenti mill-©did, kif konna niktbuhom b’mod li japplikaw g˙al kul˙add u kul˙add jifhimhom?

1. Jiena hu l-im˙abba. T˙alli lil ˙add u lil xejn li mhux im˙abba jikkmandak.

6. Ming˙ajr ir-rabta dejjiema ta’ m˙abba vera, is-sess ji©i bla sens.

2. Sejja˙li biex ng˙inek u mhux biex tizvoga fija bid-dagha.

7. Dak li hu tieg˙ek gawdih, dak li mhux tieg˙ek ˙allih.

3. Il-Óadd ˙allih ©urnata libera.

A˙dem biex tg˙ix u mhux tg˙ix biex ta˙dem. U bil˙aqq... nhar ta’ Óadd ejj’ oqg˙od!

8. Ne˙˙i l-bluff u l-faççoliΩmu.

M’hawnx isba˙ mill-verità.

4. Il-©enituri la titlifhom, tapprezzahom. Tag˙mlilhomx ˙ajjithom infern.

9. Fedeltà fiΩ-Ωwie© tfisser fer˙ flulied. IΩra’ l-ma˙fra u ta˙sad lg˙aqda fil-familja. Id-divorzju mhux soluzzjoni, imma pjaga.

10. Ifra˙ bil-©id ta’ ˙addie˙or, tkunx materjalista. L-aqwa mhux x’g˙andek, imma x’int.

Jekk tg˙ix hekk, tgawdi int u kull min imiss mieg˙ek!

5. La toqtolx. Óares l-ambjent g˙ax minnu trid tg˙ix. U tinfed lil ˙add bi lsienek, lanqas biççajt.

25

Kienu ilhom jafu lil xulxin madwar xahrejn biss, tista’ tg˙id mill-ewwel ©urnata tas-sena akkademika, meta waqt l-ewwel laqg˙a g˙all-istudenti nzertaw bilqieg˙da ˙dejn xulxin. Sakemm beda d-diskors tal-ftu˙, qabdu parlata bejniethom. James u Christine skoprew li kienu g˙aΩlu l-istess kors, dak talmediçina, bil-g˙an li jift˙u klinika u jfendu g˙al rashom. It-tnejn kienu ˙abrieka flistudju u beΩlin daqs in-na˙al. Ta’ l-istess età u j˙obbu l-isports u l-arti.

B’kumbinazzjoni kienu joqog˙du fl-istess ra˙al, imma billi Christine trabbiet ma’ Ωijietha f’ra˙al ie˙or g˙al xi Ωmien 26

min˙abba diΩgwid familjari, ma ltaqg˙ux fl-iskola primarja fi tfulithom.

Donnhom mill-ewwel ikklikkjaw bejniethom u nibtet ˙biberija sinçiera.

Sa˙ansitra ftiehmu li jg˙inu lil xulxin fir-riçerki profondi li ji©u mitluba jag˙mlu waqt il-kors. Ìurnata minnhom, waqt li kienu mexjin fil-kuritur ta’ l-università bejn lezzjoni u o˙ra, James, li kien ©uvni ta’ karattru sinçier, mo˙˙u jaqilg˙u u kemmxejn riservat, in˙asad meta Christine, tfajla fuq ru˙ha u taf iΩΩommha ming˙ajr tlellix u pretenzjoni li ta˙bi r-realtà, esprimiet

xewqitha li jibdew jo˙or©u flimkien. Millatte©©jament tag˙ha James kien ilu li nteba˙ b’©ibdietha. Billi hu qatt ma kien ˙are© ma’ tfajliet f’relazzjoni, tgerrex xi ftit, ˙ass qalbu taqbeΩ u beΩa’ jag˙mel lewwel pass. Kien ˙aseb li wara l-parlata li kellhom bejniethom ftit jiem qabel, Christine ma kinetx ˙a tibqa’ tkellmu, twarrbu, jew tillimita l-˙biberija ta’ bejniethom. Dan ©ara wara li xi ©ranet qabel kienet talbitu biex il-Óadd filg˙odu jiltaqg˙u x-xatt ta’ Tas-Sliema ˙alli jie˙du kafé. James ma qag˙adx jin˙eba wara subg˙ajh. Uriha bla mist˙ija li kull nhar ta’ Óadd kien ikun indispost. Sa minn

sentejn ’l hawn kien beda janima lquddiesa tal-˙dax ta’ filg˙odu fil-parroçça tieg˙u. Stenna li ˙a tqarras wiççha jew tiddie˙ak bih. G˙alkemm biddlet kemmxejn l-espressjoni ta’ wiççha, pjuttost kien sorpriΩ meta qaltlu, “Ilkristelejs, kemm int ta’ prinçipju!

X’kura©© g˙andek tidher quddiem dawk in-nies kollha!”

Christine, g˙alkemm mg˙ammda, kienet trabbiet fiha bruda lejn ir-reli©jon nisranija wara esperjenza kiefra fittrobbija. Imma donnu l-istqarrija ta’ James m’affetwathiex, anzi s-sinçerità u lmodestja tieg˙u iktar ©ibduha lejh.

Dal-kliem kien ˙asad g˙al kollox lil James. F’mo˙˙u kien ra li m’hemmx futur g˙al relazzjoni kostruttiva, iktar u iktar meta kien ©ej minn familja li kienet t˙addan il-prinçipji nsara b’g˙ajnejn mag˙luqa. Fr Peter, id-direttur spiritwali tal-parroçça u ex-g˙alliem ta’ James, ma qatag˙lux qalbu.

“Jekk verament tixtiequ l-©id lil xulxin, nemmen li g˙ad taslu. Tippruvax tikkonvinçiha. G˙alissa ttarraf b’xejn lill©enituri tieg˙ek. Nafhom biΩΩejjed.

Ipprova wrieha bl-azzjonijiet u l-kelma ttajba tieg˙ek li tixtieq il-©id lil xulxin, flistess waqt m’intix lest li tonqos minn dak li temmen fih. Itlob lil Alla u jekk g˙andu jkun minnu, l-affarijiet jittran©aw we˙idhom. IΩ-Ωmien jag˙tina parir. Kun perseveranti.”

Dal-kliem ta’ Fr Peter kien jimlieh b’kura©© kbir u tama. Bdew jo˙or©u flimkien. James baqa’ perseveranti fit-talb tieg˙u. Alla jaf x’g˙andi bΩonn, kien jg˙id bejnu u bejn ru˙u, jekk hi mhix addattata g˙alija jibg˙atli sinjal Ωgur.

Bdew i˙ossuhom iktar ta’ xulxin u ma jistg˙ux jg˙addu ming˙ajr xulxin. Il©enituri tag˙ha laqg˙uh bi ˙©arhom.

G˙alihom kien ©uvni uniku fid-dinja konsumista ta’ llum, li taljena u tkaxkar lil kul˙add mal-kurrent pagan. Ta’ dan kienu iktar konxji wara l-burraxka ta’ nkwiet fiΩ-Ωwie© tag˙hom li kienet ˙alliet effett ikrah fuq Christine intortament.

Issa li Alla kien refag˙hom minn xag˙arhom raw f’James dak li forsi ine˙˙i minn qalbha l-bruda li kienet tjassarha.

Kienu jifirxu t-tapit l-a˙mar g˙alih. Iktar kien i˙ossu imbarazzat ta’ ©uvni mist˙i u riservat li kien. Quddiem dan kollu, g˙al Christine, James iktar u iktar sar l-mimmi t’g˙ajnejha. Ma xtaqitx titilfu. Mhux hu, imma hi kellha tinbidel. Riedet tbiddel lesperjenza qarsa fi tfulitha li baqg˙et b˙al inkubu ji©ri wara dellha jqis il-passi ta’ ˙ajjitha.

Waslet l-ewwel çelebrazzjoni t’g˙eluq snin flimkien, ta’ James, li ˙abat Óadd qabel il-Milied. Óass g˙afsa ta’ qalb li ma setg˙ux jiççelebrawh b’quddiesa flimkien.

Lejliet il-Milied, Christine ˙arbet nofs ta’ nhar s˙i˙ iddur minn ˙anut g˙al ie˙or tfittex dik il-˙a©a ori©inali li James Ωgur qatt ma kien jo˙lom li jirçievi, imma baqg˙et b’xiber imnie˙er. Ma kinetx sodisfatta bit-tracksuit li g˙aΩlet u filg˙axija kellha geddum sa’ l-art. Raqdet u l-g˙ada çemplitlu kmieni biex tawguralu u jiftiehmu g˙al filg˙axija.

Mit-ton tieg˙u ndunat li ma kienx kuntent sa barra. Twe©ibietu, g˙ax qed jixjie˙, ma niΩlitilhiex. Dak il-˙in, b˙al donnu xi ˙add taptpilha b’©entilezza fuq qalbha u lluminaha x’rigal sinjifikanti kellha tag˙tih. Iddeçidiet li tirriforma ˙ajjitha g˙all-©id tag˙ha u g˙ar-relazzjoni ta’ bejniethom.

Wara l-awgurju tal-kleru u ta’ Fr Peter, James ˙are© b˙as-soltu fuq l-altar biex janima l-quddiesa. Qabel beda l-kant tad-d˙ul, b˙as-soltu g˙olla rasu biex

jag˙ti daqqa t’g˙ajn kemm kienet mimlija l-knisja. Fit-tarf ta’ l-ewwel bank jilma˙ lil Christine bilwieqfa, t˙ares lejh. Lanqas ried jemmen lil g˙ajnejh. Imnalla ‘Nin©abru Insara’ kien jafha bl-amment, g˙ax kien jitfixkel Ωgur fil-kliem. Óassu jist˙i xi ftit, il-vuçi ma baqg˙etx daqshekk soda u twassal. Fl-istess waqt qalbu mtliet bil-fer˙ u u minn g˙ajnejh qabiΩlu dmug˙ ta’ ringrazzjament lill-Mulej, li kien sema’ talbietu. Baqg˙et hemm sa’ l-a˙˙ar, u wara l-kant tal-g˙eluq, stennietu jo˙ro© mis-sagristija. Kif qorob lejha, ˙akmu eççitament qisu g˙adu ˙a jiltaqa’ mag˙ha l-ewwel darba. Donnhom griΩmejh xxuttaw. Óar©u barra fuq iz-zuntier id f’id b˙al Ωew© miΩΩeww©in friski.

“Ridt nag˙mel xi˙a©a differenti g˙alik b’mod speçjali llum, b˙ala sinjal ta’ m˙abbti.”

“Christine, issorprendejtni. Dan likbar rigal li jien qatt irçevejt f’g˙eluq snini. Dal-©est tieg˙ek huwa imprezzabbli. Kif nista’ niddeskrivi dalmument a˙jar? G˙amiltni kuntent ˙afna.”

“Jien ukoll in˙ossni iktar kuntenta.

Ilbiera˙ kont qed in˙oss vojt kbir. L-ebda rigal ma bdejt narah adattat g˙alik. Issa naf li tajtek xi˙a©a li ˙a tkun g˙al qalbek.

Mil-lum nibda ni©i mieg˙ek il-quddies.

Hemm bΩonn li Alla jer©a’ jid˙ol f’˙ajti u jid˙ol bejnietna, g˙ax jien irrid li din irrelazzjoni tirnexxi.”

“Christine, dejjem hekk tlabt. Alla semag˙ni. J’Alla nibqg˙u flimkien u nkunu ta’ xulxin. Issa fejn se mmorru llejla?”

“Issa stenna sal-lejla; sorpriΩa. Imxi sad-dar, g˙ax ommi u missieri qed jistennewk bi ˙©arhom ˙a jg˙annquk u jbusuk wa˙da tal-birthday!”

Leon 27

G˙andna djarna kbar imma familji Ωg˙ar; iktar kumditajiet, imma inqas Ωmien; g˙andna iktar studji g˙oljin, imma inqas sens komun, iktar informazzjoni, imma inqas g˙erf; g˙andna iktar esperti, imma iktar problemi, iktar mediçini u rimedji, imma inqas sa˙˙a vera u naturali.

imma mhux kapaçi naqsmu t-triq biex insellmu lil ©ar ©did. Ókimna l-ispazju ta’ l-univers, imma mhux dak ta’ ©ewwa.

Kissirna l-muntanji, imma mhux ilpre©udizzji tag˙na; Inxandru iktar, imma nitg˙allmu inqas; Nippjanaw iktar, imma nwettqu inqas.

Nonfqu wisq u bl-addoçç, nid˙ku ftit wisq, insuqu sfrenati, jitlg˙alna spiss u malajr wisq, indumu wisq ma norqdu, neg˙jew malajr, naqraw ftit li xejn, naraw wisq televixin, u rari nitolbu.

Tg˙allimna ng˙a©©lu kemm nifil˙u, imma mhux nistennew; G˙ollejna s-salarji, imma baxxejna lmoralità. Bnejna kompjuters talg˙a©eb, ng˙umu fl-informazzjoni, imma ma nafux nikkomunikaw.

G˙andna ˙afna aktar affarijiet, imma ferm anqas valuri. inpaçpçu wisq, in˙obbu ftit, u nigdbu il-˙in kollu.

Tg˙allimna kif naqilg˙u l-flus, imma mhux kif ng˙ixu bihom, Ωidna s-snin mal-˙ajja, imma mhux il-˙ajja mas-snin.

Kapaçi ng˙ollu l-bini mas-sema, waqt li ttempra dejjem tiqsar.

Inwessg˙u t-toroq, waqt li mo˙˙na dejjem jidjieq, nonfqu iktar, imma qalbna tibqa’ battala; nixtru iktar, imma nifir˙u anqas.

Irnexxielna mmorru sal-qamar u lura, 28

F’kollox Ωidna l-kwantità, imma f’kollox naqqasna l-kwalità. Ólaqna ikel ta’ malajr, fast food, imma kul˙add bl-indi©estjoni.

Nies sbie˙ kemm trid, nies b’karattru sod mill-anqas.

Bwiet fondi u mimlija, imma relazzjonijiet superfiçjali u vojta.

Aktar divertiment u inqas kuntentizza.

G˙aΩla enormi ta’ ikel, imma sustanza xejn.

Aktar pagi doppji fil-familji, imma iktar divorzji; djar isba˙ u aktar komdi, imma familji mdejqin li ma jissaportux joqog˙du fihom.

Min jaf kieku tieqaf ftit u ta˙seb fuq ˙ajtek?

Min jaf kieku tag˙Ωel fil-˙ajja xi trid sew?

Xi trid: tkun bniedem tal-lum, imdejjaq u skuntent ©o ga©©a mdiehba, kif tridek id -dinja ta’ llum, jew tag˙Ωel ˙ajja xi ftit stramba, mhux tas-soltu, imma li ssib fiha l-veru sens?

Min jiddie˙ek bik g˙ax m’intix modern, ˙allih jid˙ak kemm irid.

Insa d-da˙k u Ωomm g˙alik il-veru fer˙!

Insa d-dinja tal-lum, biex tibda tg˙ix illum!

Nag˙tu ˙afna mportanza lis-sa˙˙a ta’ ©isimna. It-tobba j˙e©©una biex regolarment neΩaminaw fiex a˙na f’sa˙˙itna. Jekk noqog˙du daqshekk attenti g˙as-sa˙˙a tal©isem, forsi mhux aktar importanti naraw regolarment fiex a˙na fis-sa˙˙a tar-ru˙?

Dan li ©ej huwa eΩerçizzju spiritwali li jg˙inek tag˙mel checkup ta’ ru˙ek. Sib mument ftit kwiet u ag˙mel din l-esperjenza sabi˙a ta’ talb. Ara jekk t˙ossokx verament a˙jar wara!

Kif inhuma sejrin l-affarijiet bejni u bejn Alla? Qed nikber flg˙arfien tieg˙i nnifsi jew miexi lura b˙al granç? U x’ing˙idu g˙ar-relazzjonijiet tieg˙i ma’ tad-dar, fuq ix-xog˙ol, l-iskola.... Fi kliem ie˙or - X’qed nag˙mel b’˙ajti? Mhux façli tirrispondi g˙al domanda b˙al din u ˙afna huma dawk li jippreferu jinjoraw ilbΩonn tal-bniedem li minn Ωmien g˙al Ωmien jag˙mel check-up mhux biss tal- ©isem iΩda wkoll tar-ru˙. Kien g˙alhekk li S.Injazju kien jis˙aq tant li n-Nisrani li jrid jikber fl-g˙arfien tieg˙u nnifsu u ta’ Alla jag˙mel ta’ kuljum l-EΩami tal-Kuxjenza. Hawnehekk qed in©ibu verΩjoni mqassra u ssimplifikata ta’ dan l-EΩami li kul˙add jista’ jadatta skond il-bΩonnijiet tieg˙u.

1) NINSAB FIL-PREÛENZA T’ALLA “Mulej, int tg˙arbilni u tag˙rafni; int taf meta noqg˙od u meta nqum, int tag˙raf mill-bog˙od ˙sibijieti.”

(Salm 139, 1-2) Tkun fejn tkun, tinsab fejn tinsab, inti tibqa’ dejjem ˙lejqa ta’ Alla l-˙allieq tas-sema u ta’ l-art, dak Alla li jie˙u ˙siebek dejjem, anke meta inti tinjorah. Kun konxju ta’ din il-preΩenza li tag˙tik il˙ajja.

2) NIRRINGRAZZJA LIL ALLA TAL-GRAZZJI KOLLHA LI RÇEVEJT

“Ifir˙u dejjem, itolbu bla heda, iΩΩu ˙ajr lil Alla f’kollox.”

(1 Tess 5, 16-18) Il-˙ajja hija spiss ©irja wa˙da minn ˙a©a g˙al o˙ra ming˙ajr ma jkollna qatt çans nieqfu biex napprezzaw dak li qed ng˙ixu. Çans biex ingorru... dak iva, dejjem insibuh! Irringrazzja lil Alla ta’ l-affarijiet, kbar u Ωg˙ar, li g˙ext illum: il-breakfast kif qomt, it-

tbissima ta’ ommok, id-da˙k ta’ s˙abek, it-telefonata ta’ dik iz-zija li kont ilek Ωmien ma tkellem, l-ikel tajjeb u bnin, is-saqaf fuq rasek, u l-bqija. Ta’ dan kollu g˙id grazzi.

3) NITLOB ID-DAWL TA’ L-ISPIRTU “Meta ji©i l-Ispirtu tal-verità iwassalkom g˙all-verità kollha”.(Ìw 16,13) Int u t˙ares lura lejn kif marret il-©urnata tieg˙ek, ag˙raf ukoll li hemm çerti affarijiet, atte©©jamenti, xewqat li huma mo˙bija u xejn çari. Forsi t˙ossok konfuΩ u mbeΩΩa’. Itlob lg˙ajnuna ta’ dak l-Ispirtu li weg˙idna Ìesù qabel ma miet g˙alina fuq is-Salib, l-Ispirtu li jag˙ti d-dawl lill-g˙omja u jg˙inna n˙arsu lejn ˙ajjitna bl-g˙ajnejn ta’ Kristu.

4) NITLOB MAÓFRA TAN-NUQQASIJIET “G˙arblu lilkom infuskom jekk intomx fil-fidi... Ma tafux intom li Kristu Ìesù jinsab fikom?” (2 Kor 13, 5) Ag˙raf id-dg˙jufija tieg˙ek u n-nuqqasijiet ta’ din il-©urnata, mhux biex ssewwed u taqta’ qalbek, iΩda biex toqg˙od iΩjed attent ˙alli l-g˙ada ma tirrepetix l-istess Ωbalji li g˙amilt illum.

Itlob ma˙fra lil Alla ta’ dan kollu u jekk bil-kliem jew bl-g˙emil we©©ajt lil xi˙add, sib mod kif tiskuΩa ru˙ek ma’ din il-persuna.

5) “IBQA’ MAGÓNA!” “Ara jien llum qeg˙idtlek quddiemek il-˙ajja u l-©id, il-mewt u d-deni... Ag˙Ωel il-˙ajja.” (Dt 30, 15, 19) Madankollu, tajjeb li tag˙raf ukoll li wa˙dek ma tistax tfiq u g˙alhekk te˙tie© l-g˙ajnuna ta’ dak li ©ie fostna biex ifejjaqna u jsalvana. B˙ad-dixxipli ta’ Emmaus itlob lil Ìesù biex jibqa’ mieg˙ek sabiex il-Kelma u l-PreΩenza tieg˙u jg˙inuk tqum kull darba li taqa’. Mimli tama u gratitudni, ikkonkludi dan l-eΩercizzju bit-talba ta’ l-ulied: “Missierna li inti fis-smewwiet...”

“Mhux li kontu llum tisimg˙u le˙nu!” (Salm 95, 7) 29

Wa˙da mill-pazjenti favoriti tag˙na kienet ilha ˙afna die˙la u ˙ier©a l-isptar fejn konna na˙dmu a˙na. A˙na n-nersis konna drajnieha sewwa u konna n©bidna lejha u lejn Ωew©ha, li kien ji©i jΩurha ta’ spiss. Minkejja l-fatt li kellha kançer li ma kienx kurabbli, u kienet mu©ug˙a l˙in kollu, din il-pazjenta qatt ma naqset milli titbissmilna u tg˙annaqna mag˙ha.

Meta Ωew©ha kien ji©i jΩurha, wiççha kien jixg˙el. Kien ra©el d˙uli u edukat b˙alma kienet martu. Jien kont drajthom sewwa u kont in˙ossni xxurtjata li g˙andna pazjenta daqshekk ˙elwa.

Kont nammira l-im˙abba ta’ bejniethom. Ûew©ha kien i©ibilha l-fjuri kuljum u t-tbissima fuq wiççu ma kienet tonqos qatt. Kien joqg˙od ˙dejha fuq issodda u, filwaqt li kien iΩommilha idha, kienu jitkellmu fil-kwiet. Meta l-u©ig˙ kien iΩid u hi kient tibki jew t˙ossha

30 32

konfuΩa, kien jg˙annaqha mieg˙u u jlissnilha kliem ta’ m˙abba f’widnejha sakemm kienet tistrie˙. Kien iqatta’ ˙afna ˙in prezzjuΩ ma©enbha, imellisha u jag˙tiha tixrob. Kull lejla, qabel ma kien imur id-dar, kien jag˙laq il-bieb biex ikunu jistg˙u jqattg˙u ftit ˙in wa˙edhom. Wara li jkun telaq, konna nsibuha rieqda fil-paçi bi tbissima ˙elwa fuq xufftejha.

Lejla minnhom, l-affarijiet ma kinux b˙as-soltu. Hekk kif d˙alt g˙ax-xog˙ol, in-nersis li kienu xog˙ol matul il-©urnata qaluli li dik il-pazjenta kienet qalbet g˙all-ag˙ar u Ωgur li ma kienx fadlilha ˙afna ˙ajja. Minkejja li kont imdejqa ˙afna, irrealizzajt li a˙jar hekk g˙ax inkella kienet se tibqa’ tbati.

Mort nag˙tiha titwila. Hekk kif d˙alt fil-kamra, ˙arset lejja u tbissmitli bi tbatija. In-nifs tag˙ha kien batut u kienet tidher li ma tantx kien fadlilha ˙ajja. Ûew©ha kien bilqieg˙da ˙dejha, u filwaqt li beda jitbissem qal, ”Im˙abbti sa fl-a˙˙ar se ti©i ppremjata.”

Demg˙at s˙an bdew i©elbnu ma’ ˙addejja, g˙alhekk staqsejthom jekk kellhomx bΩonn xi˙a©a u tlaqt ni©ri minn ˙dejhom. Matul dak il-lejl qg˙adt il-˙in kollu ndur b’din il-pazjenta u g˙amilt mill-a˙jar li stajt biex noffrilha lg˙ajnuna li kellha bΩonn. F’nofs il-lejl hi g˙alqet g˙ajnejha. Ûew©ha kien g˙adu jΩommilha idha. Ippruvajt insabbru, u b’demg˙at jitgerbu ma’ ˙addejh staqsieni, “Jimporta jekk noqg˙od daqsxejn wa˙di ˙dejha?” Jien g˙annaqtu u ˙ri©t mill-kamra.

Bqajt nistenna barra l-kamra, nibki u na˙seb fil-˙abiba tieg˙i, li kienet g˙adha

kemm mietet. Stajt in˙oss f’qalbi lwe©g˙at u d-dwejjaq li kien g˙addej minnhom Ωew©ha dak il-˙in. F’daqqa wa˙da mill-kamra smajt l-isba˙ vuçi maskili li qatt kont smajt. Ûew©ha beda jkanta u mela s-swali ta’ l-isptar bil-vuçi sabi˙a tieg˙u. In-nersis kollha waqfu jisimg˙uh ikanta l-kanzunetta “G˙ajnejk Sbie˙ Kannella.”

Meta l-vuçi ma baqg˙etx tinstema’ aktar, il-bieb deher jinfeta˙ u hu g˙ajjatli. Óares fiss f’g˙ajnejja, g˙annaqni mieg˙u u qalli, “Ilni nkantalha dik il-kanzunetta kuljum minn meta ltqajna g˙all-ewwel darba. Is-soltu nag˙laq il-bieb u ma ng˙ajjatx biex ma ndejjaqx lill-pazjenti l-o˙ra, imma llum ridt inkun çert li qed tismag˙ni peress li qieg˙da daqsxejn ‘il bog˙od fi triqitha lejn il-Ìenna. Ridtha tkun taf li hi hija lim˙abba dejjiema tieg˙i. SkuΩani jekk dejjaqt lil xi˙add. Ma nafx kif se ng˙ix ming˙ajrha imma se nibqa’ nkantalha kull lejl kif dejjem g˙amilt. Tg˙id tismag˙ni?”

Jien g˙amiltlu sinjal ta’ “iva” b’rasi.

Ma kontx kapaçi nwaqqaf id-dmug˙ li beda nieΩel minn g˙ajnejja. Hu g˙annaqni mieg˙u, biesni fuq ˙addejja u rringrazzjani talli kont ners u ˙abiba tajba matul iΩ-Ωmien li martu qattg˙et lisptar. Irringrazzja lin-nersis l-o˙ra, imbag˙ad beda miexi lejn il-bieb tassala, b’dahru stirat, isaffar u jkanta bilmod.

Hekk kif osservajtu ˙iere©, tlabt biex jien ukoll ikolli ç-çans nesperjenza dik lim˙abba dejjiema.

Christy M. Martin

Ma tantx tiltaqa’ ma’ nies li jkunu g˙exu f’˙afna pajjiΩi. Wie˙ed minn dawn in-nies hu Br Michael Spiteri, li f’Mejju, 2005, g˙alaq ˙amsin sena ÌiΩwita u li matulhom g˙ex f’sitt pajjiΩi.

Iva, Michael beda l-˙ajja f’Detroit, lAmerika, fejn twieled fit-22 ta’ Jannar, 1928. Minbarra tliet ˙utu bniet, hu kellu wkoll ˙uh ie˙or, Joe, li da˙al ÌiΩwita, kien missjunarju fl-Indja, ˙adem g˙al xi snin fil-Kulle©© San Alwi©i, B’Kara, u mbag˙ad mar missjunarju l-Kenja, fejn miet f’inçident tat-traffiku fl-1981.

Meta Michael kellu xi seba’ snin, ilfamilja ©iet toqg˙od Malta. Wara li spiçça l-iskola, hu beda kors fl-Iskola Teknika tal-Gvern, imbag˙ad da˙al b˙ala apprendist fid-Dockyard u kompla jistudja wa˙du biex jag˙ti l-eΩamijiet tasCity and Guilds ta’ Londra.

L-ewwel impjieg tieg˙u kien malWembley b˙ala in©inier, u wara beda ja˙dem ma’ l-A.M.D.W. b˙ala Refrigerator Fitter Mechanic hawn Malta u fil-Libja.

Michael kien membru taΩ-Ûg˙aΩag˙ Óaddiema Nsara li kien waqqaf il-ÌiΩwita Fr Michael Galea, li kien joqg˙od il-

Kulle©© San Alwi©i, B’Kara. G˙alhekk Michael spiss kien imur jiltaqa’ ma’ Fr Galea. Hekk bdiet il-konnessjoni tieg˙u mal-ÌiΩwiti. Bil-mod il-mod beda jisma’ s-sej˙a tal-Mulej biex ikun kumpann tieg˙u.

Michael da˙al novizz ÌiΩwita fl1955. Sentejn wara n-novizzjat insibu lBr Michael fil-komunità tag˙na ta’ l-Isla.

Fl-1962 is-Superjuri bag˙tuh Oxford, l-Ingilterra, fid-Dar li l-ÌiΩwiti Maltin kellhom g˙all-istudenti tag˙hom. Wara sentejn ©ie lura Malta u kien fil-komunità ta’ Xavier House, ilBelt Valleta, imma kien jg˙in lil Fr Joe Orr, li kien qed jie˙u ˙sieb il-bini ta’ Mount St Joseph, il-Mosta. Wara li g˙amel it-Tielet Sena tan-Novizzjat f’Mount St Joseph, hu g˙amel l-A˙˙ar Voti nhar Santa Marija, 1965.

Fl-1966 is-servizz tekniku ta’ Br. Michael kien me˙tie© fl-Istitut Bibbliku li a˙na l-ÌiΩwiti g˙andna f’Ìerusalemm.

Hu dam hemm erba’ snin li matulhom kien hemm il-gwerra bejn l-Israel u lpajjiΩi G˙arab. Imbag˙ad is-Superjuri sej˙u ’l Br Michael Ruma biex jg˙in filKulle©© Internazzjonali, fejn ikunu jistudjaw studenti ÌiΩwiti minn diversi Provinçji.

Meta ©ie lura Malta fl-1972, hu kien assenjat g˙all-Kulle©© San Alwi©i, B’kara. G˙all-ewwel g˙al diversi snin kien jg˙in fil-Laboratorji tax-xjenza. Issa g˙al dawn l-a˙˙ar g˙oxrin snin Br Michael hu nkarigat mill-Media Room tal-Kulle©©. Matul dawn it-33 sena ta’ servizz siewi fil-Kulle©©, Br Michael kellu kuntatt ma’ mijiet ta’ studenti u ˙afna g˙alliema. Dejjem lest biex bi tbissima jg˙in kull fejn ikun hemm bΩonn. G˙al diversi snin, matul il-vaganzi tas-sajf Br Michael kien imur Londra u jg˙in f’wie˙ed mill-Kulle©©i tag˙na.

Nifir˙ulu u nawgurawlu ˙afna snin o˙ra ta’ appostolat.

31

Sa ftit snin ilu, ˙afna mill-familji Maltin kienu jkunu mberkin b’numru sabi˙ ta’ wlied. Il-©enituri kienu jifir˙u u jg˙oΩΩu dawn ir-ri©ali li bihom Alla kien ibierek l-im˙abba tag˙hom. Kienu familji ta’ fidi qawwija f’Alla u li dejjem Ωammew il-Mulej b˙ala ç-çentru ta’ qalbhom u tal-familja tag˙hom. Kellhom fiduçja kbira fil-Providenza ta’ Alla li qatt ma naqsithom. G˙alkemm it-tbatija u s-sagrifiççju ma kinux neqsin, il-familji kienu bejta mimlija fer˙ tal-Mulej. Óuna, Br Nikola Vassallo, li x-xahar li g˙adda radd ˙ajr ’l Alla g˙al ˙amsin sena filKumpanija ta’ Ìesù, kien it-tielet wild f’familja ta’ disg˙a ˙ajjin, sitt subien u tliet ibniet.

Kif wie˙ed jista’ jinduna minn ismu, Br Kola hu mis-Si©©iewi, fejn twieled fit-28 ta’ Frar, 1917. Meta Kola tfarfar ftit hu beda jmur l-iskola ta’ filg˙axija li kienet il-Fawwara u sieg˙a bog˙od mis-Si©©iewi. Meta kiber Kola beda jg˙in lil missieru fl-g˙elieqi tal-familja.

G˙al kwaΩi ˙amsa u g˙oxrin sena il-©urnata ta’ Kola kienet tibda filg˙odu kmieni bilQuddiesa imbag˙ad xog˙ol fl-g˙elieqi u tispiçça meta l-familja kienet tin©abar u flimkien jg˙idu r-RuΩarju.

Minn çkunitu Kola kien membru ta’ lAzzjoni Kattolika u g˙andu memorji sbie˙ ta’ Dun Anton Vella, li kien imexxi ç-Çirklu u tat-tag˙lim siewi li kien jag˙ti lill-membri.

Is-Si©©iwin kollha kienu jafu sew lillpoeta u predikatur Fr ÌuΩé Delia, li twieled hemm u ©ab ©ie˙ lil pajjiΩu.

Ma kinitx ti©i festa ta’ San Nikola li l-poeta ma kienx jikteb xi sunett g˙all-okkaΩjoni.

Kola kien jissa˙˙ar bilkelma ˙ier©a 32

minn fomm dan il-ÌiΩwita u beda g˙addej minn mo˙˙u l-˙sieb li jid˙ol ÌiΩwita. Fl-1951 miç-çirklu tas-Si©©iewi, iΩ-Ωag˙Ωug˙ Pawlu Aquilina da˙al ÌiΩwita, u warajh da˙al ukoll ÌuΩi Schembri. Fla˙˙ar Kola ddeçieda, u hu wkoll mbag˙ad wasal Dar Loyola, u fl-1 ta’ Mejju, 1954, beda nnovizzjat.

Wara s-sentejn tan-novizzjat, Br Kola g˙amel lEwwel Voti u mill-ewwel ing˙ata l-uffiççju ta’ Receptionist f’Dar Loyola, in-Naxxar, u li jie˙u ˙sieb is-Santwarju tal-Madonna tat-Triq.

B˙ala Receptionist Br Kola kien iqum kmieni u fil-˙amsa u nofs kien idoqq il-qanpiena ˙alli jqajjem il-membri tal-komunità. Matul il-©urnata kien jirrispondi t-telefon, jilqa’ n-nies li kienu ji©u jaraw jew ikellmu lil xi˙add jew ji©u jΩuru sSantwarju tal-Madonna tat-Triq. Dejjem kellu kelma ta’ mer˙ba u ta’ kura©© g˙al min ikun imtaqqal b’xi salib. Hu wettaq dan l-uffiççju g˙al tnejn u g˙oxrin sena s˙a˙.

G˙al ˙afna snin kien inkarigat mix-xog˙ol flg˙elieqi ta’ madwar in-novizzjat. Bil-˙idma bieΩla u g˙aqlija ta’ Br Kola u Brothers o˙ra, in-numru sabi˙ ta’ novizzi u studenti f’Dar Loyola dejjem kellhom ˙axix u frott frisk.

Minkejja l-età u l-mard, Br Kola g˙adu mimli kura©© u determinzzjoni li jg˙in lill-ÌiΩwiti s˙abu permezz tat-talb u s-sagrifiççji li joffri g˙alihom.

Nifir˙u u nrringrazzjaw lil Br Kola g˙all-˙idma u l-eΩempju tieg˙u.

23.

tara ra’ hadd iehor tinsa tieghek...

cartoons

33

Ingredjenti g˙al 4 persuni ♥ 300gr faΩola ˙adra friska (jew tal-friΩa), ming˙ajr ˙ajta ♥ Nofs kikkra (125ml) ilma ♥ Basla, imqaxxra u mqattg˙a roti ♥ 2 mg˙aref kappar, imla˙la˙ mis-salmura ♥ 4 mg˙aref Ωejt taΩ-Ωebbu©a ♥ 2 mg˙aref ˙all abjad (jew meraq tal-lumi) ♥ Minn kwart sa nofs kuççarina bΩar a˙mar (jew abjad) mit˙un ♥ Mg˙arfa tursin frisk imqatta’ rqiq ♥ Kuççarina nag˙nieg˙ frisk imqatta’ Metodu: Óu borma ta’ 4 litri, fiha ag˙mel il-faΩola u n-nofs kikkra ilma u g˙alliha fuq nar medju g˙al 10 minuti. Imbag˙ad, ferrag˙ha ©o passatur u ˙alliha toqtor. Wara po©©iha ©o skutella ta’ l-insalata u mag˙ha Ωid il-basal u l-kappar. Imbag˙ad ˙u skutella Ωg˙ira u ©o fiha ˙allat sewwa Ω-Ωejt, il˙all u l-bΩar a˙mar. Wara ferrex din it-ta˙lita fuq l-insalata, Ωid it-tursin u n-nag˙nieg˙ u qalleb biex kollox jiççappas ma’ xulxin. Fl-a˙˙ar g˙atti linsalata b’biçça cling film, po©©iha fil-fri©© g˙al xi sieg˙a biex it-tog˙ma ta’ l-ingredjenti tid˙ol f’xulxin, aqleb fil-platti u servi.

TISLIBA ÌUNJU MIMDUDIN: 1. Óe©©e© lin-nies biex kisru l-li©i; 4.

Qabbad lil min jag˙mel xi xog˙ol; 7. Óaffef; 8.

Xtaqet; 9. Ta˙sir, p.e. tal-©obon; 10. Hekk ikun; 12. G˙atta, p.e. wiçç il-kejk; 14/15. Ir-ra˙el tannag˙©a; 16. Ta˙t l-ispalla; 18. Dan nag˙©tuh flelezzjoni; 20. Isir mill-kor; 21. In-nisa j˙obbu jimxu mag˙ha; 24. Immela; 25. Qlubija; 26. Lem˙ek; 27.

JuΩawhom l-ir©iel biex iqaxxru l-le˙ja; 28. Post g˙allg˙awm qrib l-G˙adira.

WEQFIN: 1. Tefa’ l-ilma u g˙amel g˙asra; 2. L-ewwel numru; 3. TinΩel fix-xitwa l-iΩjed; 4. Hekk instab u ˙aqqu kastig; 5. Ma ˙alliex solidu, p.e. xema’, deheb, eçç.; 6. Ma ˙alliex solidu p.e. xema’, deheb eçç; 11. Lok fejn terfa’ xi˙a©a biex ˙add ma jsibha; 13. Norqdu fuqhom; 16. Wisq probabbli; 17. Biçça g˙odda; 18. Mhux konsonanti; 19. Twaddib ta’ ©ebel; 22/23. Il-fratas jilbsuha din.

34

IMPORTANTI: Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar.

It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ MEJJU, 2005 MIMDUDIN: 1. Maqrut; 4. Rikkeb; 7. Rio; 8. Óabibi; 9. Ûiemel; 10. Rqad; 12.

Snin; 14/15. Addoçç; 16/18. Terter; 20. Amen; 21. Anna; 24. Laqqam; 25.

Itilqu; 26. Xi˙; 27. Titoli; 28. Arkata.

WEQFIN: 1. Ma˙fra; 2. Qabbad; 3. Triq; 4. RoΩa; 5. Kimono; 6. Bilanç; 11. Qdiem; 13. Içken; 16. Tawlet; 17. Resqet; 18. Tnalja; 19. Ragusa; 22. Imxi; 23. Ri˙a.

Reb˙aTISLIBA ta’ Mejju: Claire Galea, Mosta Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtin: Sliema: Louis Sapienza (Óu l-mejjet Fr Anthony Sapienza), SJ Mosta: Agnes Azzopardi, Maria Grima Valletta: George Galdes (Óu l-mejjet Fr Joseph Galdes sj), Joseph Rossi, Zejtun: Tereza Debono

Riçetta offruta mill-ktieb Dieta tad-Deheb ta’ Anthony Micallef

Carpet ZONE ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle Disinn • Outlook Coop

Insalata tal-FaΩola Óadra u l-Basal

ABBONA BIT-TELEFON Tista’ tabbona fil-magazine RM2000 - Lil-Óbiebna billi sempliçiment iççempel in-numru tat-telefon li jg˙odd g˙al-lokalità fejn toqg˙od u tiftiehem ma’ l-a©ent/a tag˙na biex ti©bor il-˙las tieg˙ek minn darek stess. Jag˙tuk id-dettalji meta ççempel.

MALTA ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP M’SCALA MANIKATA MANIKATA MELLIEÓA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2163 7881 2157 6769 2157 6769 2157 3317 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824

SENGLEA SIÌÌIEWI SLIEMA STA LUÇIJA ST. JULIAN’S ST PAUL’S BAY TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM KERCEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ SANNAT VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ

2169 0019 2146 1377 2146 4804 2133 2375 2189 6093 2133 6914 2157 1854 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2164 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143 2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 1135

AVVIÛ IMPORTANTI L-UFFIÇÇJU TA’ L-RM2000 issa m’g˙adux il-Furjana.

Minn dan ix-xahar tistg˙u tirrikorru:

UFFIÇÇJU RM-LIL ÓBIEBNA

226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07, Tel: 2125 5837 Staqsu g˙al Bro Anthony Magri sj jew Fr Anthony Micallef sj

Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a:

8.30 - 12.00 4 - 7.00 pm

Ma˙ru© g˙axar darbiet fis-sena mill-ÌiΩwiti Maltin Disinn: Outlook coop Stampat: Gutenberg Press, Tarxien

Edituri: Fr Paul Chetcuti sj, Fr John Scicluna sj Indirizz Editorjali: 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, In-Naxxar NXR 03 - Malta Tel: +356 2141 2606 • Fax: +356 2143 4508 Email: rm2000@waldonet.net.mt Uffiççju: 226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07 - Malta Tel: +356 2125 5837 Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: 8:30-12:00 Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a: 4:00-7:00pm Distribuzzjoni u Offerti: Fr Anthony Micallef, sj • Br Anthony Magri, sj

Abbon

ament ta’ Sen ÌEDDED a L m 2 + l-Abbonament TIEGÓEK OFFERTA b˙ala

g˙ajnu na

• Jekk tixtieq TAGÓTI RIGAL SABIÓ lil xi ˙abib/a tieg˙ek, speçjalment lil xi Ωag˙Ωug˙ jew Ωag˙Ωug˙a • Jekk tixtieq IÌÌEDDED l-ABBONAMENT tieg˙ek • Jekk tixtieq TIBDA TIRÇEVIH ID-DAR BIL-POSTA, iktbilna mill-aktar fis

Abbonament g˙al sena jiswa biss Lm2.

Qed inΩommuh baxx biex nil˙qu aktar nies... Imma billi l-ispejjeΩ ta’ l-istampar g˙olew, qed nitolbu lill-qarrejja jg˙inu b’xi offerta aktar, kul˙add skond kemm jista'. Grazzi talli tkunu ©eneruΩi.

Abbonament g˙al barra minn Malta Bil-posta bl-ajru - Ûona A: Lm8.00 • Bil-posta bl-ajru - Ûona B: Lm10 Jiddispjaçina li kellna ng˙ollu r-rati, min˙abba Ω-Ωieda fl-ispejjeΩ tal-pusta©©.

Nirringrazzjaw lill-qarrejja tag˙na li jg˙ixu barra li jkomplu jg˙inuna bl-abbonament tag˙hom

Ibg˙at din il-formola lill-Editur, RM-LIL ÓBIEBNA c/o 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna In-Naxxar NXR 03

IVA NIXTIEQ

(immarka fejn jg˙odd g˙alik)

in©edded l-abbonament tieg˙i. nibda nirçievi l-magazine id-dar bil-posta nag˙ti abbonament rigal lil: Isem Data tat-Twelid Tel Indirizz Post Code Qed nibg˙at çekk/Postal order ta’

31