2011-03 Marzu by RM2000

Ma˙ru© mill‐©iΩwiti Maltin • MARZU 2011 • Sena 62 • Numru 3 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607

N E W S P A P E R P O S T

bla divorzju

Ûwie©

Zwieg

bla divorzju

skema 1

F’pajjiΩna g˙addejja diskussjoni s˙i˙a dwar il-familja u d-divorzju. L-isqfijiet i˙e©©una biex kull wie˙ed u wa˙da minna niffurmaw sew il-kuxjenza tag˙na biex jekk u meta jitolbuna nag˙tu l-opinjoni jew il-vot tag˙na dwar id-divorzju inkunu nistg˙u nag˙mlu d-dover tag˙na ta’ Nsara u çittadini tajbin g˙all-©id tal-familja, biex din tissa˙˙a˙ u mhux tiddg˙ajjef. G˙alhekk se nibdew in©ibu ftit informazzjoni li tg˙in lill-qarrejja jifhmu a˙jar is-sitwazzjoni u t-tag˙lim tal-Knisja dwar il-familja, iΩ-Ωwie©, id-divorzju u kwistjonijiet marbutin mag˙hom. Din hi informazzjoni ˙afifa li ma tid˙olx fid-dettalji kollha. G˙alhekk in˙e©©u biex il-qarrejja jfittxu kif ikabbru t-tag˙rif tag˙hom billi jfittxu jitg˙allmu aktar fil-fond dwar is-sbu˙ija taΩ-Ωwie© u tal-familja kif temmen fihom il-Knisja fuq il-passi u l-ispirtu ta’ Kristu fil-Van©elu. . 1. Il-Familja

• Il-Familja, mill-˙olqien kienet fil-pjan t’Alla li qal “ir-ra©el

i˙alli lill missieru u lil ommu u jing˙aqad ma’ martu u jsiru

2 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

©isem wie˙ed” (Ìen 2:24). Il-familja, hija g˙aqda g˙al dejjem bejn ra©el wie˙ed u mara wa˙da f’im˙abba u rabta li ma tin˙allx sal-mewt ta’ na˙a jew o˙ra. 2. IÛ-ÛwieÌ

• Il-familja to˙ro© miΩ-Ωwie© u tibda meta ra©el u mara

jag˙tu lilhom infushom lil xulxin b’mod s˙i˙ u g˙al dejjem u hekk it-tnejn “isiru ©isem wie˙ed” (Ìenesi 2:24; Mattew 19:5). • Il-Knisja tqis iΩ-Ωwie© b˙ala “g˙aqda intima tal-˙ajja u tal-im˙abba bejn il-miΩΩew©in, mwaqqfa minn Alla fil-˙olqien”. Din l-g˙aqda intima, b˙ala g˙otja ta’ Ωew© persuni lil xulxin, u wkoll il-©id tal-ulied, titlob l-fedeltà

s˙i˙a tal-miΩΩew©in u te˙tie© unità li ma tin˙allx. Din l-g˙otja ta’ xulxin lil xulxin isse˙˙ mal-kunsens li Ωew© mg˙ammdin jag˙tu u ti©©edded kull darba fl-g˙aqda ta’ m˙abba bejniethom. • IΩ-Ωwie© nisrani, huwa Patt (u mhux sempliçi kuntratt) li bih ra©el u mara, b’mod ˙ieles jag˙tu lilhom infushom lil xulxin b’mod s˙i˙ u g˙al dejjem. • Dan il-Patt jibda jse˙˙ permezz tal-kunsens personali u irrevokabbli li bih il-koppja li jkunu qed jintrabtu fi Kristu u flimkien b’wieg˙da ta’ m˙abba biex huma jΩommu s˙i˙a l-kelma li jag˙tu lil xulxin quddiem Alla u l-poplu tieg˙u. • G˙all-©id kemm tal-miΩΩew©in u tal-ulied, kemm tassoçjetà, din ir-rabta qaddisa ma tiddipendix biss mir-rieda tal-bnedmin, imma fuq kollox minn Alla nnifsu. • Is-Sagrament taΩ-Ωwie© kif iridu Alla g˙andu Ωew© propjetajiet essenzjali: Unità: g˙aqda bejn ra©el wie˙ed u mara wa˙da. Li ma jin˙allx: ji©ifieri jitlob fedeltà f’kollox salmewt. Din l-im˙abba tmexxihom biex ikunu ta’ g˙ajnuna u appo©© g˙al xulxin biex huma jkomplu jikbru b˙ala persuni, u hekk jissa˙˙a˙ u jikber iΩ-Ωwie© tag˙hom. • Min˙abba n-natura tieg˙u, iΩ-Ωwie© u l-im˙abba talmiΩΩew©in huma ordnati g˙all-©id ta’ xulxin u g˙attnissil u l-edukazzjoni tal-ulied. G˙alhekk din l-im˙abba tal-miΩΩew©in hija miftu˙a g˙at-tnissil u t-trobbija tal-ulied, li jkunu milqug˙a b˙ala rigal minn idejn Alla nnifsu li hu l-Óallieq u s-Sid ta’ kull ˙ajja. G˙alhekk, kif il-koppja weg˙du qabel il-kunsens, huma lesti jilqg˙u u t-tfal li jafdalhom u jrabbuhom kif irid Alla. Dan jer©g˙u jweg˙duh meta jressqu t-tarbija g˙all-mag˙mudija. • Min˙abba xi çirkostanzi tal-˙ajja mhux il-familji kollha jkunu jistg˙u jew jirnexxilhom jg˙ixu dawn ilkundizzjonijiet kollha u dejjem, g˙alhekk: • koppji miΩΩew©in jistg˙u jispiççaw separati legalment, jew min˙abba l-mewt tar-ra©el jew tal-mara. • koppji jistg˙u jiskopru li ma jistg˙ux ikollhom tfal

im˙abba kundizzjonijiet ta’ sa˙˙a jew età, jew xi ra©uni o˙ra li ma tkunx tiddependi mill-volontà tag˙hom. • F’Malta g˙andna tliet kwalitajiet ta’ Ωwie©: a) reli©juΩ u çivili – Ωwie© li jsir bil-Knisja u fl-istess ˙in huwa wkoll rikonoxxut çivilment mill-gvern. b) reli©juΩ biss – meta koppja di©à miΩΩew©in biççivil jiddeçiedu li jirran©aw is-sitwazzjoni tag˙hom u jiΩΩew©u bil-Knisja. Hekk jing˙aqdu flimkien fi Kristu u ma’ Kristu. c) çivili biss – meta koppja jiΩΩew©u biç-çivil biss u mhux bil-Knisja. Meta nitkellmu fuq Ωwie© irridu nifhmu sew fuq liema minn dawn it-tliet kwalitajiet ta’ Ωwie© inkunu qed nitkellmu. • IΩ-Ωwie© reli©juΩ biss huwa validu g˙al tnejn mg˙ammdin. Kull Ωwie© bejn tnejn mg˙ammdin huwa minnu nnifsu sagrament quddiem Alla u l-Knisja. Bil-permess (dispensa) mill-Isqof, persuna Kattolika tista’ tiΩΩewwe© bil-Knisja ma’ persuna mhix Kattolika. Ukoll bil-permess (dispensa) mill-isqof, persuna Kattolika tista’ tiΩΩewwe© ma’ persuna li mhix mg˙ammda. Id-Dispensa tfisser permess li jag˙ti l-Isqof biex Ωwie© jista’ jsir minkejja li jkun hemm xi kundizzjoni jew çirkustanza li normalment jag˙mlu dak iΩ-Ωwie© ma jg˙oddx jew null. (e.g jekk persuna li trid tiΩΩewwe© tkun ta˙t l-età). 3. X’inhi d-differenza bejn separazzjoni, annullament (dikjarazzjoni ta’ nullità) u divorzju? X’inhi Separazzjoni? • Il-miΩΩew©in bi ftehim bejniethom jaqblu li ma jg˙ixux flimkien aktar u jeΩentaw lil xulxin minn çerti obbligi tag˙hom lejn xulxin li ji©u deçiΩi u regolati mill-qorti. Isseparazzjoni ting˙ata biss mill-Istat permezz ta’ sentenza tal-qorti çivili. RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 3

• Il-Knisja taççetta li, fejn hemm tassew neçessità u biex titnaqqas it-tbatija, koppja miΩΩew©in jisseparaw u ma jg˙ixux aktar flimkien. • F’dal-kaΩ iΩ-Ωwie© xorta jibqa’ jg˙odd u l-koppja tibqa’ miΩΩew©a. G˙alhekk ma ebda parti ma tista’ ter©a’ tiΩΩewwe©.

Ωwie©, biex il-partijiet ikunu jistg˙u jiΩΩew©u mill-©did ma’ xi ˙add ie˙or. • Bid-divorzju iΩ-Ωwie© ori©inali ma jibqax jeΩisti u l-partijiet jin˙allu g˙al kollox mill-obbligi tag˙hom lejn xulxin b˙ala miΩΩew©in, skont kundizzjonijiet li tag˙mel il-qorti çivili. Id-divorzju jista’ jag˙tih l-Istat li jkun da˙˙al il-li©i tadDivorzju. X’inhu annullament? • IΩda l-Knisja ma tag˙rafx id-divorzju. Jekk Ωew© Kattoliçi • IΩ-Ωwie© ma jkunx sar skont il-kundizzjonijiet me˙tie©a milljiddivorzjaw, fl-g˙ajnejn t’Alla u tal-Knisja huma xorta Knisja, (ara aktar ‘l isfel x’inhuma dawn il-kundizzjonijiet). wa˙da g˙adhom miΩΩew©in. G˙alhekk ma jkunx jg˙odd u, minkejja li tkun saret iççerimonja, iΩ-Ωwie© ma jkunx sar b’mod validu. 4. RaÌunijiet li jistgÓu jwasslu biex ÛwieÌ • L-Annullament hu l-proçess fil-qorti Çivili (jekk ikun Ωwie© skont il-Knisja ikun invalidu çivili) jew fil-qorti tal-Knisja (jekk ikun Ωwie© reli©juΩ) (ma jkunx jgÓodd): li jeΩamina jekk kienx hemm il-kundizzjonijiet kollha A. Kundizzjonijiet li jag˙mlu Ω-Ωwie© ma jg˙oddx me˙tiega g˙al Ωwie© validu u jiddikjara li, min˙abba çerti (impedimenti dirimenti): nuqqasijiet gravi, Ω-Ωwie© fil-fatt qatt ma kien sar. Il-kelma • Persuna ma˙tufa, sfurzata jew im©ieg˙la tiΩΩewwe© eΩatta hija: Dikjarazzjoni ta’ nullità. bi vjolenza, jew ma˙kuma minn biΩa’ gravi li • L-annullament qatt ma jing˙ata sempliçiment g˙ax iΩjikkundizzjonaha. Ωwie© ‘falla’, jew g˙ax ma jkunx hemm kompatibilità ta’ • Difett serju tal-uΩu tar-ra©uni li ma jippermettix li persuna karattri. L-annullament jing˙ata fuq is-sitwazzjoni li tkun tie˙u deçiΩjoni matura u ˙ielsa. teΩisti waqt l-g˙oti tal-kunsens u mhux fuq dak li jkun ©ara • Nuqqas serju ta’ diskrezzjoni, g˙aqal u responsabiltà fidjew Ωviluppa wara. deçiΩjoni. • Ir-ra©unijiet g˙all-annullament li titlob il-Knisja mhux • Min irid jiΩΩewwe© ma jkunx kapaçi u ma jistax jassumi dejjem jkunu jaqblu ma’ dawk li jitlob xi stat çivili. d-doveri taΩ-Ωwieg min˙abba kundizzjoni mentali jew • Bl-annullament il-koppja tkun dikjarata li ma kinitx psikika serja. miΩΩew©a u l-partijiet jistg˙u jiΩΩew©u jekk fis-sentenza ma • Jekk xi parti takkwista kunsens b’xi qerq jew ingann. jkunx hemm xi projbizzjoni fuq xi persuna minnhom jew • Simulazzjoni totali tal-kunsens - meta xi ˙add jiΩΩewwe© fuq it-tnejn. Din il-projbizzjoni tista’ titne˙˙a bil-permess imma fil-fatt, minn ©ewwa ma jkunx irid iwettaq dak tal-isqof. iΩ-Ωwie© u g˙alhekk juri ˙a©a b’o˙ra. Is-simulazzjoni tkun totali meta dak li jkun, fil-fatt ma riedx jiΩΩewwe©. X’inhu d-divorzju? • Simulazzjoni parzjali - meta dak li jkun jew ma riedx Ωwie© • IΩ-Ωwie© ikun sar b’mod tajjeb u validu. Il-koppja jkunu g˙al dejjem, jew ma riedx Ωwie© ma’ mara/ra©el wie˙ed verament miΩΩew©in bi Ωwie© li jg˙odd. G˙al xi ra©uni jew jew ma riedx ulied fiΩ-Ωwie©. o˙ra il-koppja ma jkunux jistg˙u jibqg˙u jg˙ixu flimkien • Jekk min jiΩΩewwe© jag˙mel xi kundizzjoni futura marbuta b˙ala miΩΩew©in (infedeltà, vjolenza, abbandun, nuqqas mal-kunsens. (E.g. niΩΩew©ek basta ma tkunx marida bidta’ qbil, eçç). G˙alhekk jitolbu l-gvern biex i˙oll l-ewwel diabet) 4 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

d-dixxiplini tag˙ha stess, mhux mis-sagramenti li huma l-opra t’Alla fil-bniedem. G˙alhekk: • Saçerdot meta jing˙ata DISPENSA miç-çelibat (permess biex ma jibqax jaqdi d-doveri ta’ saçerdot) quddiem Alla jibqa’ saçerdot. • Persuna miΩΩeww©a meta ting˙ata SEPARAZZJONI çivili (ji©ifieri permess biex ma tg˙ix mal-persuna li tkun iΩΩew©et) quddiem Alla jibqa’ miΩΩewwe©. • G˙as-saçerdot id-dispensa tfisser li jkun meólus millobbligi ta’ saçerdot (fosthom miç-çelibat. Huwa g˙alhekk li jista’ jiΩΩewwe©) • G˙al persuna miΩΩeww©a s-separazzjoni çivili tfisser MEÓLUS MILL-OBBLIGI TAÛ-ÛWIEÌ (˙lief g˙al dawk il-kundizzjonijiet miftehma waqt is-separazzjoni). Meta jkun hemm annullament ta’ Ωwie© l-ulied ma jitilfu l-ebda dritt mill-©enituri tag˙hom (Ωwie© putattiv). Meta jkun hemm annullament ta’ ordinazzjoni saçerdotali dak kollu li s-saçerdot kien iççelebra f’˙ajtu jibqa’ jg˙odd, 5. Jekk iÛ-ÛwieÌ ma jistax jinÓall, g˙ax il-Knisja terfa’ fuqha r-responsabiltà ta’ kull sagrament li gÓaliex Saçerdot, patri jew soru jistgÓu jkun iççelebra dak is-saçerdot (ordinazzjoni putattiva). joÓorÌu u jinÓallu mill-voti? Meta jsir annullament ta’ Ωwie© fit-Tribunal tal-Knisja, • Is-Saçerdot isir saçerdot g˙al dejjem permezz tas-sagrament xorta jitlob li ssir is-separazzjoni çivili biex ikunu setiljati tal-ordinazzjoni li b˙al mg˙amudija j˙alli si©ill fuq ir-ru˙. d-dmirijiet u l-obbligi tal-partijiet lejn xulxin u lejn l-ulied. G˙alhekk huwa jibqa’ saçerdot dejjem, daqskemm min jiΩΩewwe© bis-sagrament jibqa’ miΩΩewwe© g˙al dejjem. • Il-Knisja titlob li min isir saçerdot jaççetta wkoll iç–Çelibat (li saçerdot ma jistax jiΩΩewwe©). Din hija li©i tal-Knisja. G˙alhekk il-Knisja tista’ tag˙ti l-permess li saçerdot ma jibqax marbut miç-çelibat. Imma l-Knisja qatt ma tista’ t˙oll saçerdot mis-saçerdozju tieg˙u. Dan jibqa’ g˙al dejjem. Tista’ biss tag˙tih il-permess li ma jwettaqx id-doveri ta’ saçerdot. Dan hu eΩattament dak li tag˙mel il-Knisja meta taççetta li Ωew© miΩΩew©in jg˙ixu separati u ma jg˙ixux id-doveri tag˙hom ta’ miΩΩew©in filwaqt li quddiem Alla dawn jibqg˙u miΩΩew©in g˙al dejjem. • Il-Knisja tista’ t˙oll (tag˙ti dispensa) biss mil-li©ijiet u B. Kundizzjonijiet li ming˙ajr il-permess tal-Isqof, jag˙mluΩ-Ωwie© ma jg˙oddx (impedimenti projbittivi): • Jekk min jiΩΩewwe© ikun g˙adu saçerdot, patri jew soru u ma jkunx ©ab il-permess biex jin˙all mill-Ordni Sagri jew Voti reli©juΩi. • Qtil tar-ra©el/mara biex jiΩΩewwe© lil martu/Ωew©ha. • Eta’ ta˙t is-16-il sena. • Impotenza sesswali perpetwa minn qabel iΩ-Ωwie©. • G˙ad hemm Ωwie© validu ie˙or jeΩisti g˙ax is-sie˙eb/ sie˙ba g˙adha ˙ajja. • Ûwie© li sar ma’ persuna mhix mg˙ammda ming˙ajr ma tkun in©iebet id-dispensa me˙tie©a. • Il-partijiet ikunu ji©u minn xulxin. Ikunu ulied, a˙wa jew primi ku©ini, tfal tat-tfal jew ©enitur tal-konkubin/a. • Jekk iΩ-Ωwie© ma jkunx sar skont il-forma tal-Li©i Kanonika tal-Knisja.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 5

Jiktbu l-Qarrejja

Lenti

fuq id-Divorzju Jidher li d-deçiΩjoni dwar id-divorzju mhix se tie˙u Ωmien biex tkun f’˙o©orna. G˙alhekk, ikolli ng˙id li wasal iΩ-Ωmien li wie˙ed jg˙arbel ftit ir-realtajiet tal-˙ajja tal-lum, flimkien ma’ kif din il-kwistjoni tolqot lil pajjiΩna u mhux biss lilindividwu. Dan ma jfissirx li m’inix ng˙ix fiddinja tal-lum jew li ma n˙ossx g˙al dawk li huma m©arrbin jew fit-ti©rib. IΩda, qed in©ib il-pajjiΩ l-ewwel, g˙ax l-istudji jag˙tu ˙afna importanza l-effetti u Ωviluppi li ©©ib mag˙ha li©i b˙al din tad-divorzju. G˙alhekk id-diΩgrazzja dejjem tkun, li minkejja x-xewqa li l-ddivorzju jaffettwa biss lil min hu m©arrab, fil-fatt huwa l-pajjiΩ kollu se jkun milqut. Dan b˙al meta g˙andek parti f’©ismek li g˙andha bΩonn ir-ra©©i, xorta wa˙da jintlaqtu l-partijiet l-o˙rajn li ma kellhomx bΩonn dat-trattament. Imma mhux biΩΩejjed li jien inkun sensittiv g˙al dak li jixtieq ˙addie˙or jew il-bqija. Hemm il-konvinzjonijiet tieg˙i fin-nofs. X’nag˙mel? Jien ma rridx in˙oss il-˙tija li a©ixxejt kontra dak li n˙oss ©o fija - li g˙alija hija l-verità - jew li narmi l-valuri u trobbija li huma wirt tal-©enituri tieg˙i, li hu wisq g˙aΩiΩ g˙alija, qisu qatt 6 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

ma kien xejn. Imqar jekk qrabati jew ˙biebi jinsabu fil-problema huma wkoll. Mill-angolu soçjali, ma rridx li tin˙oloq atmosfera jew ambjent mod li l-pajjiΩ ma jibqax mibni fuq valuri u prinçipji sodi. Il-periklu hu li jiddiΩintegra ru˙u... min˙abba l-ambjent li nkun ˙loqt jien stess, li, fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar se jkisser lili wkoll. Inkun g˙amilt gandott biex naqa’ fih jien stess. U mil-lat reli©juΩ: jekk jien Nisrani Kattoliku, se nibqa’ membru jew ma nibqax? In-natura taΩ-Ωwie© li ma jin˙allx (indissolubbli) - li s’issa dejjem kellna f’mo˙˙na – se jiddiΩintegra g˙al kollox. Id-divorzju se jkun ir-rovina taΩ-Ωwie©. ll-permanenza taΩ-Ωwie© tispiçça u dan jitqies biss b˙al o©©ett ta’ bla valur li meta jg˙addi Ωmienu u ma jibqax jag˙ti sodisfazzjon, inwarrbuh biex nibdew ie˙or. Bl-idea tad-divorzju, iΩ-Ωwie© ikun intlaqat fil-la˙am il-˙aj, ji©i ferut. Ma tibqax taf jekk tistax tg˙addi jiemek b’mo˙˙ok mistrie˙ jew tafda daqskemm tixtieq tafda. F’mo˙˙ok dejjem hemm iberren il-˙sieb li dak li tkun ˙dimt g˙alih, jista’ jisfa’ fix-xejn. PereΩempju x’ji©ri meta jitfaçça l-mard? Xi w˙ud jag˙tu l-impressjoni li quddiem çertu mard,

il-parti l-o˙ra tista’ tibda taqta’ qalbha u twarrab jew titmeΩmeΩ mis-sitwazzjoni. U g˙alhekk dan ibeΩΩg˙ani. Jistax ikun li d-divorzju ji©i wΩat biex dak li jkun je˙les minn din is-sitwazzjoni? Nifhem u ng˙id li veru maΩΩmien kollox jindara u jibdel surtu u g˙aldaqstant, ir-relazzjonijiet ukoll jg˙addu mill-istess çirkustanza. L-entuΩjaΩmu tal-bidu jispiçça u l-ebusija tar-realtà tibda titlob aktar u aktar sagrifiççji. Allura x’tag˙mel, wie˙ed jispiçça jibdel lis-sie˙eb jew sie˙ba ta’ ˙ajtu kull tant Ωmien biex igawdi biss il-biçça l-façli tal-bidu? Forsi g˙alhekk li l-idea xterdet daqshekk li Ω-Ωwie© ma jibqax rabta permanenti. Li©i b˙al din tista’ tkun l-ewwel pass biex bosta valuri o˙rajn li dejjem g˙oΩΩejna f’pajjiΩna nibdew narawhom f’dawl ie˙or u ma nqisuhomx daqshekk essenzjali. Jekk jispiçça Ω-Ωwie© b˙ala rabta sagra u assoluta, x’se jsir filkwistjonijiet l-o˙rajn li jolqtu l-˙ajja? Se nibdew naççettaw kollox g˙ax xejn mhux xejn? Kulma ma kien jeΩisti dari g˙andu jitwarrab jew jaqa’ b˙all-mazz tal-karti? S. Camilleri

Ûew© çag˙qiet Wie˙ed bidwi f’ra˙al Ωg˙ir ©ewwa l-Indja kellu ˙afna dejn ma’ wie˙ed ra©el xi˙ u ikrah. Issa dan ir-ra©el, li flusu kien isellifhom b’img˙ax g˙oli ˙afna, kellu grazzja mat-tifla tal-bidwi. Qal lill-bidwi li jekk jiΩΩewwe© lil bintu, ja˙firlu d-dejn kollu. Il-bidwi u bintu xejn m’g˙o©bithom din l-idea. Ix-xi˙, ta’ makakk li kien, ˙are© bilproposta li j˙allu x-xorti tiddeçiedi. Kif? Qalilhom li se jag˙mel çag˙ka sewda u o˙ra bajda ©o borΩa. Imbag˙ad it-tifla ttella’ wa˙da miç-çag˙kiet. Jekk tag˙Ωel iç-çag˙ka s-sewda, t-tifla ssir martu u d-dejn ta’ missierha jin˙afer; jekk tag˙Ωel iç-çag˙ka l-bajda, ma jkunx hemm g˙alfejn tiΩΩew©u imma d-dejn ta’ missierha xorta jin˙afer; jekk ma tag˙Ωel l-ebda çag˙ka, missierha jkollu jinqafel fil-˙abs. Sadanittant il-bidwi, bintu u x-xi˙ kienu f’passa©© ©o l-g˙elieqi li kien mimli çag˙ak. Allura x-xi˙ tbaxxa u ©abar Ωew© çag˙kiet. Imma t-tfajla kienet attenta g˙alih u ndunat li x-xi˙

kien, fil-fatt, ©abar Ωew© çag˙kiet suwed u po©©ihom fil-borΩa. Imbag˙ad dar fuq it-tifla u talabha tag˙Ωel çag˙ka. Kieku kellha tirrifjuta li tag˙Ωel çag˙ka jew tikxef lix-xi˙ u turi lil kul˙add li ried jinganna ma kienet tasal imkien, g˙ax ix-xi˙ kien idawwar id-diskors u missierha xorta kien jibqa’ midjun mieg˙u. Jekk tag˙Ωel çag˙ka kienet taf li din se tkun is-sewda u jkollha tiΩΩewwe© lix-xi˙. Kieku int kont flok dik it-tifla x’kont tag˙mel? X’parir kont ittiha? Mela t-tifla ma tantx kellha mnejn tag˙Ωel. Tag˙mel x’tag˙mel kienet se tbati hi. IΩda t-tifla ˙asbet b’mod differenti mis-soltu u, araw x’g˙amlet. Da˙˙let idha ©ol-borΩa u ©abret çag˙ka. Ming˙ajr ma ˙arset lejha, lag˙bet ftit biha ©o jdejha u ˙allietha taqa’. Minnufih iç-çag˙ka ntilfet maç-çag˙ak l-ie˙or li kien hemm. Ittfajla bdiet tilg˙abha li ddispjaçiha u qalet: “Il-a˙wa xi ©rali! Kemm jien bla grazzja – waqg˙atli ç-çag˙ka. Imma ma jimpurtax, jekk in˙arsu ©ol-borΩa u

naraw x’kulur hi ç-çag˙qa li baqa’ malajr inkunu nafu liema wa˙da tellajt jien.” Issa, peress li ç-çag˙ka li kien g˙ad baqa’ kienet is-sewda, mela bilfors li hi kienet tellg˙et il-bajda. Dak ix-xi˙ ma setax jg˙id x’kien g˙amel g˙ax kien jinkixef! Mela t-tifla kienet dawret sitwazzjoni impossibbli f’sitwazzjoni favuriha. Kemm drabi nsibu ru˙na quddiem g˙aΩla li tidher impossibbli u li, nag˙mlu x’nag˙mlu, l-effett se jkun wie˙ed ikrah u ta’ tbatija. Imma f’çirkustanzi b˙al dawn, min jaf kieku n˙addmu ftit rasna u qalbna u na˙sbu b’mod differenti mis-soltu. Kieku n˙arsu lejn il-˙ajja bl-g˙ajnejn t’Alla Ωgur li jkollna d-dawl biex narawha minn angolu ©did, b’tama ©dida u b’g˙erf li Alla biss jaf jag˙ti. Qabel tie˙u deçiΩjoni Ii se taffettwalek ˙ajtek, g˙ax ma tinΩilx g˙arkopptejk u titlob ’l Alla jg˙inek tara s-sitwazzjoni bl-g˙ajnejn tieg˙u u mhux b’tieg˙ek biss! U jekk tara l-˙ajja blg˙ajnejn t’Alla, tkun ferm aktar mo˙˙ok mistrie˙ meta tag˙Ωel iç-çag˙ka tieg˙ek! RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 7

f'gheluq

sninha Liz-Zija Julie, o˙t missieri, dejjem niftakarha toqg˙od mag˙na d-dar. Darba wa˙da, kien il-Óamis filg˙axija, kienet qieg˙da t˙ejji s-sandwiches waqt li jien u s˙abi konna qeg˙din insolvu l-problemi tad-dinja. Wa˙da minn ˙biebi qalet: “Kemm da˙˙kitni s-soru llum. Kemm ˙ambqet kontra dawk li jaqraw ix-xorti. Donnha ta˙seb li huma ku©ini tax-xitan”. “DaΩgur,” g˙idt jien, “imma na˙seb li jkun interessanti tisma’ fuq il-futur tieg˙ek anke jekk ma temminx fil-qari tax-xorti.”

Storja vera rrakkontata minn Fr Daniel A. Lord S.J. 8 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

“Ma na˙sibx li ssibha interessanti ,” qalet iz-Zija Ìulja, “li kieku kellek tag˙mel esperjenza b˙alma g˙amilt jien.” “Int qatt mort g˙and xi ˙add li jaqra x-xorti?” staqsejna a˙na g˙alenija. “Darba biss,” we©bitna, “u dejjem tibqag˙li xog˙fa.” “G˙idilna x’©ara, Zija Julie.” “Konna ˙amsa li morna,” bdiet tirrakkonta. “Konna dejjem ˙bieb u konna nag˙mlu kollox flimkien. Ìurnata wa˙da Eva, l-ikbar ˙abiba tieg˙i u l-unika wa˙da minna li ma kinitx

Kattolika, skopriet li wa˙da mara li taqra x-xorti kienet kriet fuq l-ispiΩerija ta’ ˙dejna. Kienet kif wie˙ed jistenna - mara Orjentali misterjuΩa li t˙ares fil-globu tal-kristall u tara kulma ser ji©rilek tul ˙ajtek. “‘X’gost insiru nafu fuq l-ir©iel li g˙ad niΩΩew©u u fuq dak kollu li ilna nixtiequ nafu. Ejja mmorru,’ ˙e©©itna, b’g˙ajnejha jixeg˙lu.” “D˙alna f’anti kamra li kellha ri˙a t’g˙eluq. Purtieri skuri kienu jg˙attu t-tieqa wa˙danija hekk li ftit li xejn kien hemm dawl. Kien hemm ri˙a stramba ttaqqal l-arja. Fir-rokna tax-xellug kien hemm bieb b’purtieri tal-bellus iswed. Jien qabadni l-bard u kont ser na˙rab ni©ri ’l barra x˙in il-purtieri nfet˙u we˙idhom u le˙en baxx u monotonu sejja˙ ‘ejja’. “Eva mbuttatni ‘l quddiem u sibt ru˙i f’kamra çkejkna u mudlama. Ilftit dawl li kien hemm kien ©ej minn bozza Ωg˙ira mlewna mdendla filg˙oli, li kienet tix˙et kulur vjola fuq kollox. Bozza çkejkna kienet itteptep, titfa’ dawl misterjuΩ fuq il-˙ajt, ilmejda u l-figura stramba li bilkemm kienet tidher f’dak in-nofs dlam. Kien hemm ri˙a b˙al t’inçens im˙allat ma’ fwie˙a ˙elwa li t˙ossha se ddardrek u bdejt in˙ossni ˙aΩin. L-istess le˙en monotonu qalli, ‘Madame tixtieqek toqg˙od bilqieg˙da’. G˙amilt sforz u qg˙adt bilqieg˙da fuq is-si©©u, li bilkemm kien jidher. Id-dawl talbiΩa’ kien jix˙et sfurija misterjuΩa fuq idejja.

“Wiçç il-mara kien kwaΩi kollu mg˙otti b’velu stil Orjentali. Kienu jidhru biss g˙ajnejha skuri u penetranti. Ridt inkun naf il-futur tieg˙i? Staqsietni. Madame t˙ares fil-kristall u tg˙idli x’tara. Qalbi bdiet t˙abbat sitta sitta. Tant kont imbeΩΩg˙a li bilkemm kont qed nisma’. Qabduni dwejjaq kbar g˙ax ˙assejt li kont qed nag˙mel xi ˙a©a ˙aΩina. It-ta˙bit ta’ qalbi Ωdied hekk li kwaΩi ma kont qed nisma’ xejn aktar. Óa©a wa˙da biss niftakar li qaltli: li missieri kien ser jisfa’ bla xog˙ol fi Ωmien ftit xhur. Óadt qatg˙a, g˙aliex a˙na konna sitt tfal u ming˙ajr il-paga ta’ missieri konna nispiççaw miΩerja. “Madame talbitni n˙allasha u jien po©©ejtilha ˙amsin çenteΩmu f’idha. Innutajt il-˙afna çrieket f’subg˙ajha, qomt u dort u rajt il-purtieri jinfet˙u u t-tfajliet s˙abi jitbissmuli anzjuΩi. “Imbag˙ad s˙abi da˙lu, wa˙da wara l-o˙ra; l-a˙˙ar wa˙da kienet Eva, li damet ˙afna hemm ©ew u bdejna niççajtaw fuq kemm kellha x’tistaqsi. F’daqqa wa˙da nfet˙u l-purtieri u Eva ˙ar©et, b’bixra ta’ wa˙da li kienet rat xi fantaΩma. Hi tkellmet u da˙ket mag˙na, imma kien jin˙ass da˙k sfurzat. A˙na rrakkontajna l-affarijiet romantiçi kollha li kienet qaltilna Madame. Laura kienet l-unika wa˙da li semmiet a˙barijiet ˙Ωiena. Qaltilna, b’nofs tbissima, li Madame kienet qaltilha li is-sena ta’ wara kienet ser tmur g˙al funeral f’belt ‘il bog˙od. Taparsi ˙aditha biç-çajt u li ma kinitx emmnitha.

“S˙abna marru d-dar wa˙da wara l-o˙ra u bqajna Eva u jien, g˙ax konna noqog˙du fl-istess blokk bini. Wara li mxejna ftit flimkien Eva saqsietni b’ton imbeΩΩa’, “Ìulja, lilek qaltlek xi ˙a©a tal-biΩa’?’ “‘Insomma’, laqlaqt jien, ‘qaltli li missieri kien ser jitlef ix-xog˙ol fi ftit xhur.’ “‘Int emmintha?’, staqsietni b’le˙en xi ftit imbeΩΩa’. “‘Mhux g˙alkollox. Imma n˙ossni inkwetata.’ “‘G˙alfejn g˙andek tinkwieta jekk ma temminx?’, staqsietni, b’le˙en ta’ wa˙da mdejqa. “‘Na˙seb li ma jmissnix ninkwieta, imma ma nistax nag˙mel mod ie˙or.” “Óadet nifs twil ‘il ©ewwa u bi tnehida qaltli, “Ûgur li ma taqtax x’qaltli. In˙ossni mwerwra.” “‘Mela x’qaltlek? ’, staqsejtha jien, mikula bil-kurΩità. “‘Staqsejtha meta se mmut. ’ “‘Eva, ’ g˙idtilha jien b’nifsi maqtug˙, ‘qatt ma messek tistaqsiha ˙a©a b˙al dik.’ “‘Dak li dejjem xtaqt inkun naf... Imma issa nixtieq li ma staqsejtha xejn,’ Ωiedet tg˙id, b’ton ta’ ta’ dispjaçir. “‘U x’qaltlek?’, staqsejtha, kwaΩi mbeΩΩg˙a nistaqsiha ˙a©a b˙al dik. “‘Óarset fil-globu tal-kristall g˙al ˙in twil u mbag˙ad, bilkemm tinstema’, qaltli, ‘Qed nara n-numru tmintax. Ser ti©ri x i˙a©a meta tag˙laq it-tmintax. Ìulja,’ qaltli b’le˙en jirtog˙od, ‘ser nag˙laq sbatax ix-xahar id-die˙el’. RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 9

“‘Temminhiex, Eva’, farra©tha jien. ‘Dik ma tkunx taf ˙wejje© b˙al dawn. Nag˙mel im˙atra li int tg˙ix aktar minnha.’ “‘Imm’int stess g˙adek kemm g˙idt li qed tinkwieta fuq l-impjieg ta’ missierek,’ we©bitni. ‘Mela toqg˙ox tg˙idli biex ninsa. Kemm nixtieq li ma morna xejn g˙and dik li taqra x-xorti,’ qalet imnikkta. “Óallejtha hekk u mort id-dar. Dik il-lejla ppruvajt nuri ru˙i fer˙ana g˙alkemm ma kontx in˙ossni hekk, u ˙adt gost li fl-a˙˙ar daqqu d-disg˙a biex immorru norqdu. G˙addejt ©img˙at s˙a˙ in˙ossni miΩerabbli. Imma billi g˙adda Ω-Ωmien u ©raw affarijiet o˙ra, kwaΩi nsejna x’kienet qaltilna dik li qratilna xortina. U Eva b˙al re©g˙et saret allegra b˙as-soltu. “Imbag˙ad, ©urnata wa˙da, kwaΩi ˙ames xhur wara, meta r©ajt lura milliskola, sibt ‘il missieri fis-salott, jaqra l-gazzetta. Is-soltu kien ji©i d-dar ˙abta tas-sitta. Il-˙addiema tal-fabbrika fejn kien ja˙dem missieri kienu ˙ar©u fuq strajk, u missieri, li kien supervisor, ˙are© mag˙hom. U ftakart fl-g˙ajnejn skuri ta’ Madame j˙arsu fil-globu tal-kristall u tg˙idli b’le˙en monotonu, ‘Qed nara l-inkwiet ©ej ftit xhur o˙ra biss. Ra©el ta’ mezz’età bla xog˙ol... iva, dak li jaqla’ l-flus g˙all-familja tieg˙ek’. Ftakart f’Eva u msarni niΩlu f’saqajja. “L-g˙ada ltqajt ma’ Eva l-iskola. Kienet tassew imbeΩΩg˙a. ‘Rajtx kif ©ara li qaltlek. Ma ta˙sibx li veru taf x’ser ji©ri?’ Jien ippruvajt nittratta l-˙a©a 10 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

b˙allikieku ta’ ftit importanza, imma ndunajt li Eva bdiet temmen bis-serjetà. G˙aliha dak kien l-ewwel sinjal. “Eva tilfet l-allegrija tag˙ha u kultant kienet qisha mitlufa f’˙olma. Kultant kienet ter©a’ tirkupra, g˙ajnejha jibdew ileqqu, u nibda nittama li kollox kien ser jirran©a, imma wara ftit ter©a’ b’dik il˙arsa tturmentata. Bil-mod il-mod Eva, li kienet il-˙ajja tal-grupp, ma baqg˙etx to˙ro© mag˙na. Bqajna ˙bieb u kienet ta’ spiss tirrakkontali fuq il-beΩg˙at tag˙ha, li biΩ-Ωmien bdew jikbru. G˙alxejn ippruvajt intaffihomlha. “Imbag˙ad darba wa˙da waqt l-ikel Laura da˙let fuqna g˙al g˙arrieda u qaltilna, ‘Aqtg˙u x’©ara! Ommi g˙adha kif ˙adet l-a˙bar li ˙uha, li joqg˙od f’belt ’il bog˙od, miet dalg˙odu u jien il-lejla sejra mag˙ha. Tiftakru x’qaltilna dik li qratilna x-xorti? Hix ˙a©a tassew straordinarja!’ “Dak il-mument ˙arist lejn Eva u rajtha tintelaq bla sa˙˙a fuq is-si©©u. Kien ˙assha ˙aΩin. Óarist bl-ikrah lejn Laura u mbag˙ad g˙ent lil Eva, li malajr ©iet f’tag˙ha, imma kienet wisq miΩerabbli biex tibqa’ l-iskola. Tlabt il-permess u ˙adtha d-dar tag˙ha, u fit-triq ©eg˙litni nweg˙idha li qatt ma ng˙id xejn lil ommha x’kien ©ara. ‘Ikun kollu g˙alxejn,’ qaltli. ‘Toqg˙odx tinkwieta. Jien issa naf li ser ji©rili dak li qaltli Madame.’ “Il-©img˙a ta’ qabel ma kellha tag˙laq tmintax-il sena bdejna n˙ejju sorpriΩa g˙aliha. Ommha tatna wkoll daqqa t’id u kienet tidher mo˙˙ha

mistrie˙ li lil Eva konna ser inderrulha u nqajmuha mill-apatija stramba li kellha. Il-lejl ta’ qabel il-party g˙addejt g˙andhom u sibt lil ommha kwaΩi ddisprata. Eva kienet il-jum kollu tibki. Ommha talbitni nibqa’ hemm g˙al xi ˙in u nipprova nqajjimha fuq tag˙ha. Kien kollu g˙alxejn. Wiççha kien juri l-agunija li kienet g˙addejja minnha. Issa kienet bdiet tg˙odd is-sig˙at u l-biΩa’ li kellha fuqha kien iwerwrek. Kull tektika talarlo©© kien qed iqarribha lejn dak il-jum tal-biΩa’ – il-jum ta’ g˙ada kien g˙axar sig˙at biss bog˙od. Ippruvajt infarra©ha. Bdejt na˙seb b’ferneΩija f’rasi xi stajt ng˙idilha biex innaqqsilha l-biΩa’ li kien ˙akimha, imma kien kollu g˙alxejn. Bdejt nibki mag˙ha. Meta tlaqt, kont çerta li dak kien l-a˙˙ar jum tag˙ha f’did-dinja. “Mort id-dar miΩerabbli u mimlija ansjetà. L-g˙ada filg˙odu qomt imwerwra bil-˙sieb li kienet ser ti©ri xi ˙a©a tal-biΩa’. Ilbist malajr u r˙ejtilha g˙al g˙and Eva. Imma meta wasalt quddiem id-dar, tlift kull tama. Quddiem id-dar kien hemm karozza, m’g˙araftx kinitx karozza tal-kummisjonant jew talmejtin. Imma kien jidher çar li g˙al Eva kien spiçça kollox. L-ag˙ar li seta’ ji©ri kien ©ara. F’dak il-waqt smajt twerΩiqa li ma ninsa qatt u ˙arist lejn id-dar minn fejn kienet ˙ar©et. Twerwirt x˙in rajthom jie˙du lil Eva minn darha, mi©nuna g˙al kollox. “Dan ©ara aktar minn tletin sena ilu. Dan l-a˙˙ar smajt li Eva g˙adha ˙ajja imma baqg˙et mi©nuna fi sptar mentali.”

Qatt hsibt li tista’ ssib

lil Alla fuq l-internet? Mhux l-ewwel darba li Ìesù wieg˙ed liddixxipli tieg˙u li g˙ad jag˙mlu ˙wejje© kbar g˙all-glorja ta’ Alla – anki ˙wejje© ikbar minn dawk li kien qed jag˙mel hu (Ìw 14:12). Kif jista’ jkun dan, kemm-il darba staqsejt lili nnifsi. Però dan l-a˙˙ar qg˙adt na˙seb fuq is-siti elettroniçi li g˙andhom il-ÌiΩwiti. X’miraklu bis-sa˙˙a tat-teknika moderna! Notre-Dame du Web (Il-Madonna tal-Web) www.ndweb.org – huwa sit bil-FrançiΩ li kuljum jg˙in eluf ta’ nies mad-dinja kollha biex jersqu iktar lejn Alla. Kollox beda ˙dax-il sena ilu waqt li ÌiΩwita u soru taç-Çenaklu (NotreDame du Cénacle) kienu qed jie˙du kikkra çikkulata s˙una f’bar ©o ra˙al Ωg˙ir françiΩ! “Min jaf li kieku kellna nibdew noffru l-EΩerçizzi Spiritwali fuq l-internet?” Dak li beda b’din il-mistoqsija se˙˙ ftit wara meta beda jinbena dan is-sit. Ma kenitx çajta tid˙ol g˙al biçça xog˙ol b˙al din. L-ewwel diffikultà ©iet mill-fatt li fil-messa©© u fil-prattika

tag˙ha l-Knisja tippreferi dejjem il-kuntatt personali. G˙alhekk is-Sagramenti biççerimonji kollha tag˙hom. Hawnhekk dawn iΩ-Ωew© reli©juΩi kienu de˙lin f’qasam virtwali fejn kulma g˙andek huwa skrin! Min-na˙a l-o˙ra f’din l-inizjattiva huma raw il-possibiltà li jintla˙qu tant ‘internauts’ imxerrdin mal-erbat irji˙at tad-dinja. U g˙alhekk bdew din il-biçça xog˙ol b’kura©© kbir. Minn bidu modest waslu llum biex ikollhom xi 10,000 viΩitatur fis-sena, xi 2000 kuljum. Reli©juΩi u lajçi, voluntiera u o˙rajn impjegati, qeg˙din g˙ad-dispoΩizzjoni tal-viΩitaturi ˙alli jg˙inuhom jikbru fil˙ajja tag˙hom ma’ Alla fit-triq li g˙aΩel Sant Injazju. Is-sit joffri rtiri qosra g˙al dawk li g˙adhom jibdew, kif ukoll jakkompanja lil nies o˙ra li qed jag˙mlu l-irtir fit-tul. Skont iΩ-Ωmien litur©iku joffri talb u meditazzjonijiet li jaqblu mieg˙u. Hemm ukoll pa©na fejn jistg˙u jiktbu l-viΩitaturi. Jiena d˙alt f’din il-pa©na u sibt nies mid-dinja kollha li jaqsmu

l-esperjenza tag˙hom ta’ Alla. G˙al dawk imbag˙ad li jkollhom bΩonn g˙ajnuna personali, il-ÌiΩwiti u s˙abhom isibulhom lil xi ˙add fin-na˙a tad-dinja fejn joqog˙du. Mhux dejjem façli, iΩda billi l-ÌiΩwiti u s˙abhom jinsabu mxerrdin mad-dinja, minn hawn u minn hemm dejjem isibulhom lil xi ˙add. B˙al dan is-sit li hu bil-françiΩ jeΩistu o˙rajn: www.sacredspace.ie (bl-IngliΩ u 20 lingwa o˙ra li joffri g˙ajnuniet g˙attalb u riflessjonijiet spiritwali.) www.pray-as-you-go.org (bl-IngliΩ li joffri podcast-recordings ta’ ˙inijiet qosra ta’ talb u muΩika sabi˙a mibnijin madwar il-qari tal-litur©ija ta’ kull ©urnata. Dawn il-podcasts tista’ tniΩΩilhom b’xejn u tismag˙om fis-skiet b˙ala g˙ajnuna g˙attalb tieg˙ek. Iva, biex titlob forsi mhux bilfors tmur il-knisja. Tista’ tixg˙el il-kompjuter tieg˙ek u tifta˙ qalbek. Tiskantax jekk issib lil Alla jistennik fuq l-internet! Paul Zammit, SJ

(Adattat mill-Year Book of the Society 2011) RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 11

Liema kunjom 12 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Sitt snin ilu, meta kelli biss 17-il sena. Iltqajt ma’ ©uvni u ˙abbejtu. Wara li konna ilna flimkien xi ftit xhur indunajt li kont tqila. Kont fer˙ana se ntir – l-ewwel g˙ax kont se nsir omm, it-tieni g˙ax dik it-tarbija kienet frott l-im˙abba, it-tielet g˙ax id-dar ommi u missieri kienu g˙addejjin minn separazzjoni fejn jien kont niΩfen fin-nofs u issa bit-tarbija kien se jkolli lil xi ˙add ‘tieg˙i’ u li jkun i˙obbni Ωgur. Ma tantx domt fer˙ana. Il-©uvni tieg˙i, John*, ma tantx ˙adha tajjeb. Offrieli li j˙allasli biex nag˙mel abort. Jien dan lanqas biss ridt nikkunsidrah. Bdejna nitbieg˙du minn xulxin. John akkuΩani li t-tarbija ma kinitx tieg˙u, ˙a©a li lili we©©g˙etni ˙afna. Issa ftit li xejn baqa’ ji©i ˙dejja jew jarani u smajt li kellu xi relazzjonijiet o˙ra. Meta g˙idtlu b’li kont smajt, ça˙ad. Indunajt ukoll li John beda jag˙milha ma’ kumpannija xejn tajba u kien sa˙ansitra da˙al fiç-çirku taddrogi – kien qed jie˙u d-droga hu u anke jmexxiha. Minkejja dan kollu John dejjem sostna li jrid ikun preΩenti waqt it-twelid tat-tarbija. Sadanittant id-dar l-affarijiet ma kienu xejn tajjeb lanqas. Ommi qabditha depression kbira u b˙al donnha ma

setg˙etx tla˙˙aq mal-˙ajja. Missieri kien telaqna. Tistg˙u ta˙sbu kif ˙assejtni meta waslet biex titwieled binti – wa˙di, mwarrba, mbeΩΩg˙a. Veru li kif rajt lil binti, ˙assejt im˙abba kbira g˙aliha u kont fer˙ana se ntir. IΩda g˙al darb’o˙ra, l-fer˙ tieg˙i ma tantx dam g˙ax John, li kien Ωamm kelmtu u ©ie mieg˙i waqt it-twelid, issa tista’ tg˙id abbandunana g˙al kollox – qatt ma tani xejn g˙all-manteniment, kien ji©i biex jarana darba fil u meta ji©i kien jinfexx jg˙ajjarni li mhux qed nie˙u ˙siebha sew. Imbag˙ad x˙in ©ejt biex nirre©istra lit-tarbija, ried jag˙mlilha t-test tadDNA biex ikun çert li hi tieg˙u u jtiha kunjomu. Jien, li ma kellix flus biex nag˙mel dan it-test, rre©istrajt lil binti fuq kunjomi. Beda g˙addej iΩ-Ωmien u lili qabditni depression ukoll. Ma stajtx inkampa – problemi kullimkien. Ħadt parir u t-tifla tajtha g˙all-fostering. Sadanittant jien g˙amilt ˙ilti u ˙ri©t mid-depression, er©ajt bdejt na˙dem u allura issa stajt ner©a’ nie˙u f’idejja it-trobbija ta’ binti. Nista’ ng˙id li kont g˙addejja tajjeb g˙ajr g˙al ˙a©a wa˙da: John kien iqatta’ ftit sig˙at fil-©img˙a mat-tifla. Meta ti©i lura t-tifla ma kinitx ˙lief tirrepeti l-kliem ˙aΩin li tkun semg˙et. Kont inkwetata wkoll g˙ax kont naf li John kien je˙odha

mieg˙u waqt li kien jinnegozja fiddroga. I©©ilidtlu u nqatg˙et li John ma jistax jara lil bintu qabel jieqaf jie˙u u jittraffika d-droga. Din il-˙a©a lil John irrabjatu ˙afna u, biex ipattihieli, g˙amilli kawΩa l-Qorti fejn reba˙ id-dritt li t-tifla tie˙u kunjomu. Ma’ din id-deçiΩjoni jien ma qbilt xejn g˙al ˙afna ra©unijiet: l-ewwelnett g˙ax kienet se tkun diffiçli nfiehem lit-tifla g˙aliex issa se jkollha tibdel kunjomha, it-tieni g˙ax ma ridtx li binti ti©i identifikata ma’ dal-bniedem li kien involut fiç-çrieki tad-droga u t-tielet g˙ax ma stajtx nifhem kif issa wara tant Ωmien bilkemm jag˙ti kasha u kasi ried li bintu tie˙u kunjomu. B˙alissa g˙adni g˙addejja minn din it-trawma. Ma nafx kif se no˙ro© minnha. Imma g˙all-im˙abba ta’ binti lesta li nag˙mel minn kollox, akkost li ner©a’ mmur quddiem il-qrati u nappella mid-deçiΩjoni tag˙hom. Nafda f’idejn il-Mulej li li kieku ma kinitx g˙allg˙ajnuna tieg˙u ma kontx nasal lanqas s’hawn. Nitlobkom intom li qeg˙din taqraw din l-istorja, itolbu g˙alija u g˙al binti! Çerta li talbna jinstema’. M’Grace* * Ismijiet mibdula biex nipprote©u l-anonimità. Adattata minn storja vera li dehret f’gaΩΩetta lokali.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 13

rajt miraklu Me˙ud mill-website ta’ l-African Jesuit Aids Network www.jesuitaids.net Adattat minn Mark Cachia sj

L-ewwel darba li ltqajt ma’ Viala, ma kinitx tiΩen iktar minn 40 kilo. Kienet irqiqa daqs lapes, bilkemm setg˙et timxi u kienet marida bit-tuberkoloΩi. G˙allfamilja tag˙ha, Viala kienet di©à mietet. Storja b˙al dik ta’ Viala hija pjuttost komuni: persuni morda jisfaw ta’ spiss mwarrba, diskriminati u abbandunati. Ir-ra©unijiet huma diversi: qraba li ma jkunux jifil˙u iktar jie˙du ˙sieb persuna marida; il-prezz g˙oli tal-mediçini; il-biΩa’ li l-marda tittie˙ed, b’mod speçjali fil-kaΩ ta’ l-AIDS; u l-piΩ li persuna bla forzi titfa’ fuq min jie˙u ˙siebha. Minkejja l-kampanji ta’ sensibilizzazzjoni tal-gvernijiet u tal-NGOs (Non Governmental Organizations), l-AIDS tibqa’ marda qerrieda, u t-timbru ikrah fuq il-persuni nfettati tag˙mel ukoll 14 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

˙afna ˙sara. Mhux ta’ b’xejn li l-persuni bl-AIDS jaqtg˙u qalbhom u jitilfu kull fiduçja fil-˙ajja, x˙in jindunaw li d-dinjità umana tag˙hom itte˙ditilhom. Lil Viala niftakarha b’mod partikolari, marida bl-AIDS, abbandunata minn kul˙add u miç˙uda sa˙ansitra millfamilja tag˙ha stess. Kien fadlilha biss ittfal biex jie˙du ˙siebha. B’kumbinazzjoni saret taf li l-grupp tag˙na - Parlons-SIDA (Nitkellmu fuq l-AIDS) - jie˙u ˙sieb tal-morda bl-AIDS, u g˙aldaqstant ©iet tkellimni. L-ewwel darba li da˙let tarani, lanqas biss stajt nemmen li l-persuna quddiemi kienet adulta: il-©ilda tag˙ha kienet qisha kartapesta u sa˙˙a f’©isimha ma kellha xejn. Ilqajtha mill-a˙jar li stajt, smajt dak kollu li qaltli u ppruvajt ninkora©©iha u nag˙mlilha il-qalb. Qabel

ma bg˙attha l-isptar biex tag˙mel numru ta’ testijiet ur©enti, fakkartha li Alla qatt ma jiç˙ad lil dawk li jiddependu fuqu. Din l-ewwel laqg˙a kienet biΩΩejjed biex ˙ajjitha tinbidel: stajt nara li l-fatt li sabet lil xi ˙add biex jilqag˙ha u jismag˙ha g˙enha ter©a’ tiskopri d-dinjità umana li kienet tag˙ha. Wara li saru t-testijiet, assigurajtha li l-grupp tag˙na seta’ jipprovdi l-ikel u l-mediçini me˙tie©a. Ftit ©img˙at wara, bdejt nilma˙ l-ewwel sinjali ta’ tama. Permezz tal-mediçini kontra t-tuberkoloΩi, Viala ntbag˙tet lura d-dar mill-isptar wara ˙ames xhur, u issa l-miΩien kien jimmarka 55 kilo. Din il-mara tant fra©li u kura©©uΩa kienet fer˙ana se ttir, g˙ax qatt ma kienet basret li se tkun tista’ ter©a’ tmur lura f’darha.

It-tim ta’ Parlons-SIDA baqa’ jsegwi mill-viçin lil Viala permezz ta’ counselling, viΩti regolari d-dar tag˙ha, u ˙afna attenzjoni u m˙abba. Ftit qabel ma tlaqt mill-parroçça fejn kont qieg˙ed biex nibda missjoni o˙ra, Viala qaltli bid-dmug˙ f’g˙ajnejha, “Kieku ma kienx g˙al Parlons-SIDA, kont inkun di©à mejta u midfuna! Grazzi ˙afna. U ˙a©’o˙ra tal-a˙˙ar, Father. Tkun fejn tkun, tinsinix, u ibqa’ itlob g˙alija. Il-glorja t’Alla ntweriet f’˙ajti. Jiena naf u konvinta li Alla j˙obbni.” L-isfida ta’ l-AIDS tibqa’ wa˙da kbira, kemm g˙ax-xjenza kif ukoll g˙all-fidi. Il-mediçini u ikel bnin u tajjeb huma bΩonnjuΩi u essenzjali fil-©lieda kontra din il-marda. Imma li jkun hemm min i˙obb biΩΩejjed li lest jisma’ u j˙enn b’˙afna rispett, jibqg˙u l-aqwa mezz biex minn tarf il-mewt il-marid jg˙addi lejn ˙ajja tassew umana u dinjituΩa. Il-Mulej Ìesù g˙aΩel li jidentifika ru˙u ma’ dawk li huma l-iktar dg˙ajfin. Min jemmen fih huwa msejja˙ li jfittex lil dawn iç-çkejknin. Fi kliem ie˙or a˙na lkoll msej˙a nie˙du ˙sieb dan il-©isem ta’ Kristu mg˙attan ta˙t il-pizijiet qerrieda tal-AIDS. “Kull min jilqa’ wie˙ed minn dawn iç-çkejknin min˙abba f’ismi, ikun jilqa’ lili; u min jilqa’ lili, ikun jilqa’ mhux lili, imma lil dak li bag˙atni”. (Mk 9, 37) Isamel Matamburu SJ

(Koordinatur tal-programm Parlons-SIDA (Nitkellmu fuq l-AIDS) fil-parroçça ÌiΩwita ta’ Kristu Re, f’Kisangani, Repubblika Demokratika tal-Kongo)

On AIDS in Africa

PoeΩija-Talba miktuba minn ÌiΩwita Afrikan Dark wind howls across The land pregnant with curses What wind is this That brings wayward dirges? The tender fruit falls On the ground, premature And dark wind sweeps it into The gaping wound of earth Let branches wave in loneliness Ancient boulders bear witness The green land is gone Scorched with sorrow Cold mounds sprout In fields fertile with bones While renegade souls lie In helpless quietude The sorrowful drum Moans no longer

So when will You deliver Tormented spirits from This stranded nightmare? Bring back receding hope You who will breathe Life into the dry bones Bathe the barren fields With hallowed fertility Make lonely branches sway Heavy with tender fruit Come at dawn and rebuke The dark wind of plague Make haste and reveal Yourself To the grief-stricken hearts Embedded in harrowing ebony Let them be healed At the touch of Your hidden hand. Joseph Arimoso, S.J., Zimbabwe

Il-marda tal-aids fl-Afrika (sub-sahara) Il-marda tal-AIDS fl-Afrika hija b˙al pesta qerrieda li qed tag˙mel ˙erba fost il-popolazzjoni. Ftit çifri li juru kemm hi gravi u tal-biki s-sitwazzjoni. Fl-2009, fl-Afrika ta’ ta˙t is-Sahara kien hemm: Persuni infettati: 22,500,000 Nisa morda: 12,100,000 Tfal morda: 2,300,000 Mietu bl-AIDS: 1,300,000 Orfni m˙abba l-AIDS: 14,800,000 (90% tat-tfal kollha li sfaw orfni m˙abba l-AIDS fid-dinja) RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 15

Fejn l-ahjar 16 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Luis kien dejjem jo˙lom li xi darba jmur fil-belt il-kbira biex isib xortih. Fil-belt hemm l-elettriku, l-ilma tajjeb g˙ax-xorb u edukazzjoni tajba, kien jismag˙hom jg˙idu. Minn mindu twieled, Luis g˙ex ©o ra˙al çkejken fuq il-muntanji jismu Ayacucho. Il-˙ajja kienet diffiçli. L-art ma tantx kienet g˙ammiela u l-ftit prodotti li kienu jikbru kienu l-patata u l-qam˙irrun. Skola ma kienx hemm u l-elettriku lanqas kienu jo˙olmu bih. Kollox kien primittiv. Il-©urnata tibda ma’ tlug˙ ix-xemx u tispiçça ma’ nΩul ix-xemx. Il-popolazzjoni kienet wa˙da Ωg˙ira ˙afna u l-opportunitajiet kienu millanqas. Ix-xog˙lijiet li stajt issib kienu jew bidwi ta˙dem fl-g˙elieqi, jew tirg˙a n-nag˙a©, jew tistad fix-xmara. Però, dan l-a˙˙ar ©iet tama ©dida g˙ar-ra˙˙ala ta’ Ayacucho – il-belt. Xi Ωg˙aΩag˙ g˙alqu it-tmintax u telqu lejn il-belt bit-tama li jtejbu ˙ajjithom u forsi anke ˙ajjet familthom. Luis, li kellu dsatax-il sena, kien ilu jtella’ u jniΩΩel imurx fil-belt. Dan l-a˙˙ar sie˙bu Andres tilef ˙ajtu wara li we©©a’ siequ. Peress li l-isptar ma kienx viçin, ma setg˙ux je˙duh, il-ferita infettatlu, telag˙lu d-deni u baqa’ sakemm miet. Wara dan kollu, Luis kien çert li ma riedx jg˙addi mill-istess tmiem ta’ Andres. Ippakkja il-ftit affarijiet li kellu u xtara il-biljett tal-linja biex jitlaq. Il-vja©© kien twil g˙axar sig˙at. Dan huwa vja©© perikoluΩ fejn numru konsiderevoli ta’ xarabank jaqg˙u g˙al isfel peress li jg˙addu fix-xifer tal-muntanji. Fil-vja©© Luis kien mo˙˙u biss fl-opportunitajiet li kien ˙a jsib quddiemu. Kemm-il

xog˙ol kien ˙a jsib jistennieh... kemm okkaΩjonijiet tajbin! Luis wasal b’wiçç il-©id. Imma x˙in niΩel minn tal-linja ma sab xejn minn dak li ˙aseb. Il-belt kienet ’il bog˙od ˙afna minn fejn waqaf. Jidhru biss ix-xfarijiet tal-g˙ola bini. Ir-realtà kienet o˙ra – mhux tant differenti minn Ayacucho. Eluf ta’ djar qishom griebe©, qalb deΩert kollu ramel u nixfa. Luis ma kellux fejn joqg˙od u fejn ja˙dem, imma issa hemm kien. Beda jistaqsi jekk xi ˙add jistax joffrilu xog˙ol u xi rokna fejn joqg˙od. Malajr induna li s-sitwazzjoni kienet ta’ miΩerja kbira u li l-ma©©oranza tan-nies ma tantx setg˙u jg˙inuh, anqas li kieku riedu. Imbag˙ad mar jittallab g˙al post fejn jorqod g˙and is-saçerdot tar-ra˙al u dan offrielu s-sagristija. Luis irringrazzjah u raqad. L-g˙ada filg˙odu beda jfittex xog˙ol. Imma l-unika xog˙ol li offrewlu kien li ja˙dem f’xi g˙elieqi li kienu sieg˙a ’l bog˙od bil-mixi u ried iqum kmieni filg˙odu. Kien kwaΩi b˙al ra˙al twelidu bid-differenza li l-g˙elieqi ma kinux tieg˙u u l-paga kienet miΩera. Ma tantx dam Luis ma rrealizza li l-˙olma tal-belt kienet biss ˙olma u xejn iktar. Din l-istorja ta’ Luis hija reali ˙afna fl-Amerika t’Isfel fejn ˙afna familji

jemigraw, mill-muntanji u l-©ungla, lejn l-ibliet biex isibu futur a˙jar. Minflok xortihom jispiççaw isibu ˙afna faqar u realtà ag˙ar milli kellhom qabel. Grupp Appostolat tat-Talb Marbuta mal-Intenzjonijiet Ìenerali g˙al Marzu

Grupp Appostolat tat-Talb

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet gÓal MArzu Ìenerali: Biex il-pajjiΩi tal-Amerika Latini jimxu ’l quddiem fil-©ustizzja u fil-paçi, imseddqa mill-Van©elu. Missjoni: Biex l-Ispirtu s-Santu jag˙ti d-dawl u l-qawwa lil min hu ppersegwitat u mwarrab min˙abba l-Van©elu. Isqfijiet: G˙al dawk li jippromwovu

l-kummerç ©ust u jqajmu kuxjenza f’pajjiΩna favur il-˙addiema fqar fiddinja.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 17

n j e x s q a D

… a t r a k ’ a t

G˙alliema tal-Matematika qabbdet lill-istudenti tag˙ha jag˙mlu lista tal-istudenti l-o˙ra tal-klassi u j˙allu spazju bejn kull isem. Qaltilhom biex ja˙sbu ftit u f’dak l-ispazju fuq il-karta jniΩΩlu l-iktar ˙a©a li tog˙©obhom fuq kull wie˙ed minn s˙abhom. X˙in lestew l-istudenti taw il-karti li kitbu fuqhom lill-g˙alliema. student! Il-Knisja kienet ippakkjata bilFi tmiem il-©img˙a, imbag˙ad, l-omm, kif qed tara Mark kien jg˙oΩΩha familjari u ˙bieb. Wie˙ed wie˙ed bdew ˙afna din il-karta. l-g˙alliema kitbet l-isem tal-istudenti, iduru mat-tebut. Warajhom kollha kul˙add fuq karta g˙alih u fuqha Dawk li darba kienu fl-istess klassi marret l-g˙alliema. ©abret dak kollu li kienu kitbu s˙abu. ma’ Mark bdew jin©abru madwar Kif kienet hemm bil-wieqfa ˙dejn Wasal it-Tnejn u l-g˙alliema tat il-karti l-g˙alliema. Charlie qal li l-karta it-tebut, wie˙ed mis-suldati li kien se lill-istudenti. Kul˙add beda jitbissem g˙adha g˙andu, fil-kexxun ta’ fuq jerfa’ t-tebut dar fuqha u saqsieha: Int u semg˙et kummenti b˙al: Ara x’kull tal-iskrivanija. Mart David qalet li l-g˙alliema tal-Matematika ta’ Mark? wa˙da, ma kontx naf li kont ma˙buba Ωew©ha kien wa˙˙alha fl-album tatdaqshekk… Ma kontx naf li jien infisser Hi wie©bet li hekk kien u dak kompla: tie©. QabΩet Marilyn u qalet: Tieg˙i Mark kien jitkellem ˙afna fuqek. daqshekk g˙al s˙abi… ukoll g˙adha g˙andi, qieg˙da fid-djarju Wara l-funeral, ˙afna mill-˙bieb Óadd qatt ma re©a’ semma’ dawk tieg˙i. Vicki ˙ar©et il-lista minn ©olil-karti. L-g˙alliema baqg˙et ma but u qalet li ©©orrha mag˙ha kull Xi darba kollha se jmutu… Imma fejn tmur u kompliet: Na˙seb ilkoll tafx jekk qatt kienu ddiskutewhom bejniethom jew mal-©enituri, imma x’differenza tag˙mel meta wie˙ed kemm a˙na Ωammejnieha l-lista dan g˙aliha ma kienx importanti. tag˙na. ikun g˙ex ˙ajtu fl-g˙oΩΩa tatL-importanti kien li l-g˙an tag˙ha U l-g˙alliema tant ˙assitha tajjeb kollu li skopra fih innifsu kien intla˙aq u l-istudenti kienu kommossa li qag˙det bil-qieg˙da fer˙anin bihom infushom u bi u nfaqg˙et tibki. Bkiet g˙al Mark ˙biebhom. B˙al kull grupp ta’ studenti tal-klassi marru jieklu flimkien. Omm u u g˙al s˙abu kollha li qatt ma kienu se missier Mark kienu hemm ukoll u qalu jer©g˙u jarawh. Imma dak id-dmug˙ qabilhom dak il-grupp ukoll baqa’ lill-g˙alliema: Nixtiequ nuruk xi ˙a©a. miexi ‘il quddiem u kul˙add mar g˙al kien ukoll wie˙ed ta’ fer˙ u paçi. Mark Mill-kartiera il-missier ˙are© biçça karta u s˙abu tal-klassi kienu kibru b’rispett triqtu. ta’ pitazz li kienet tidher li ilha tiltewa u lejhom infushom u lejn it-tjubija li Xi snin wara, wie˙ed mill-istudenti ter©a’ tiltewa u msewwija bit-tape minn kien hemm fihom. Xi darba kollha se nqatel fil-gwerra tal-Viet Nam u diversi bnadi. L-g˙alliema mill-ewwel l-g˙alliema marret g˙all-funeral ta’ jmutu… Imma x’differenza tag˙mel indunat dik il-karta x’kienet – il-lista ta’ dan l-istudent speçjali. Qatt qabel ma meta wie˙ed ikun g˙ex ˙ajtu fl-g˙oΩΩa kienet attendiet funeral militari. Kemm affarijiet tajbin li s˙ab Mark kienu kitbu tat-tajjeb kollu li skopra fih innifsu fuqu. Grazzi ˙afna ta’ kollox, qaltilha kien jidher sabi˙ u matur dak l-expermezz ta’ xi ˙add li ˙abbu! RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 19

L-ahhar

vjagg Storja vera ta’ immigrant Afrikan, A˙med (isem mibdul) li jirrakkonta g˙aliex kellu ja˙rab mis-Sudan, pajjiΩu, li g˙adu mfarrak wara gwerra çivili kiefra li damet g˙exieren ta’ snin bejn il-parti ta’ fuq u dik t’isfel. Ilum, f’referendum li sar ftit ilu, il-parti t’isfel g˙aΩel li jinqata’ mill-parti ta’ fuq u jsir pajjiΩ indipendenti. Storja ta’ tbatija u kura©©.

Din il-kitba ©iet adattata minn storja li dehret f’The Times. Il-fatti inΩammew kollha kif ©ew rappurtati.

Meta kelli biss ˙mistax-il sena kont lest biex in˙alli lil pajjiΩi fejn kont noqg˙od ma’ missieri min˙abba li, lil ommi u lil ˙ija, kienu qatluhom fil-gwerra. Ridt na˙rab qabel ma nag˙laq tmintax-il sena u jaqbduni bil-lieva. Kont çert li, b˙alma kien ©ralu l-ku©in tieg˙i, ma ni©ix lura mill-gwerra ˙aj. Xtaqt nibqa’ nistudja u g˙alhekk mort l-E©ittu. Ma kienx diffiçli nid˙ol imma qatt ma bsart kemm kien se jkun diffiçli biex no˙ro© minn hemm. Issa kien imiss li mmur il-Libja u kelli nag˙mel vja©© ta’ erbat ijiem ©od-deΩert tasSa˙ara ©o karozza li kienet misjuqa minn sewwieq li kien isib it-triq billi jaqra l-istilel bil-lejl u, kultant, binhar iqabbad il-GPS. Meta, wara ˙afna biΩa’ li nintilfu, wasalna sibt taxi tistennieni biex te˙odni g˙and iz-ziju li kien ra©el sinjur u kien mid˙la ta’ ˙afna nies importanti. Sibt 20 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

na˙dem mill-ewwel u bdejt infaddal kemm nifla˙ biex inkun nista’ na˙rab g˙all-Italja. Qaluli li kienu qed jie˙du xi nies bil-vapur u jien imma©inajt xi vapur kbir g˙ax kont smajt li kien hemm xi nies li ˙arbu meta tawhom dokumenti taparsi impjegati fuqu. Ilbist pulit u mort insellem liz-ziju li kien ilu jΩommni g˙andu l-Libja g˙al dawn l-a˙˙ar disa’ xhur. Kont ˙allast €1,300 lil wie˙ed Libjan li kien qalli li l-g˙ada kont se nasal l-Italja fuq vapur kbir. Iz-ziju m’emminx li kien veru, imma jien ippreferejt nafda lil din il-persuna milli ninqabad suldat. Bag˙tuni ©o xtajta fejn kien hemm ˙afna nies jistennew li jitilqu. Dawk li kienu qed imexxu kienu lebsin pajΩana, imma kont naf li kienu uffiçjali tal-gvern jew pulizija. Qalulna li rridu nistennew sakemm jirran©a t-temp. Xi w˙ud li kienu ilhom hemm ©img˙at s˙a˙ talbuhom i˙alluhom imorru anki fil-maltemp. Wara ftit minuti li kienu jitilqu, kienu jo˙or©u g˙alihom il-pulizija u jitfg˙uhom il-˙abs wara li jkunu ˙adulhom il-flus. G˙adda ftit Ωmien u ˙aduna fuq xtajta o˙ra permezz ta’ trakk li kien mg˙otti u mag˙na po©©ew xkejjer tal-ikel tal-annimali biex, jekk iwaqqfuhom il-pulizija, jg˙idulhom li kienu qed i©orru l-baqar. Ma domniex wisq hemm. Qassmuna skont in-nazzjonalità tag˙na g˙ax xi nies ma jmorrux tajjeb flimkien u ma jqeg˙duhomx fuq l-istess dg˙ajsa. Kienet se titlaq dg˙ajsa u kien hemm xi ˙add li qata’ qalbu fl-a˙˙ar minuta u g˙alhekk g˙ajtu lili. Meta rajt

iç-çokon tad-dg˙ajsa ˙adt qatg˙a imma qaluli li biha kellna naslu l-Italja fi tmien sig˙at. Ma kellix g˙aΩla o˙ra ˙lief li nitla’ g˙alkemm kont naf li kont qed nissogra ˙ajti. Il-vja©© kien wie˙ed tal-biΩa’! L-ewwel jumejn ix-xemx tant bdiet tiΩre© li anki l-©ilda bdiet tinqasamli. Fit-tielet jum, it-temp qaleb g˙all-ag˙ar u lanqas biss konna nafu fejn sejrin g˙ax, min kien qed isuq id-dg˙ajsa, kellu biss boxxla. Meta kienet tis˙on il-magna kien idawwar g˙all-direzzjoni o˙ra. Jien indunajt li kienu da˙qu bija meta wasal il-lejl u g˙adda jum ie˙or ukoll. In-nies bdew jaqbΩu l-ba˙ar biex jag˙mlu l-bΩonnijiet tag˙hom imma jien ma kontx naf ng˙um u ma ssugrajtx. Min˙abba f’hekk, intef˙itli koxxti u kont çert li kien hemm il-mewt lesta g˙alija. Fit-triq konna rajna dg˙ajsa o˙ra tinqaleb g˙al ©ol-ba˙ar. Fl-a˙˙ar, iltqajna mal-Forzi Armati ta’ Malta li wissewna li, probabbli, jag˙tuna ikel g˙al xi tlett ijiem u jibag˙tuna lura. Is-suldati ˙aduna l-isptar u wara fiçÇentru tad-Detenzjoni. Kien hemm ©ew li g˙alaqt is-sbatax-il sena. Óajti ©olkwartieri ta’ Óal Safi ma kenitx façli. Kont inkun dejjem bil-©u˙ g˙ax ma kienx ikun hemm ikel biΩΩejjed. Ma kelli x’nag˙mel xejn u bdejt nipprepara biex na˙rab g˙alkemm kien g˙ad fadalli biss sitt xhur hemm. Irnexxieli na˙rab minn toqba ©ol-˙ajt u ©rejt kemm fla˙t biex ma ninqabadx. It-toroq ta’ Malta ma kontx nafhom, biss kont çert li rrid nasal il-Belt. Iltqajt ma’ bidwi xi˙ u staqsejtu. Dan

mill-ewwel induna li kont ma˙rub imma jien g˙idtlu li mhux minnu u bqajt sejjer. Bil-lejl irqadt ©o g˙alqa u kien l-istess bidwi li qajjimni filg˙odu, tani g˙anqud g˙eneb, xi flus u urieni liema karozza kelli naqbad. Issa kont ksibt il-˙elsien! Mort noqg˙od ma’ xi nies o˙ra l-Imsida u kont immur il-Marsa kuljum infittex ix-xog˙ol. Jum fost l-o˙rajn, waqaf vann u qalli biex nirkeb. Indunajt li kien hemm immigrant ie˙or u g˙alhekk tlajt. Bdejt na˙dem u kont naqla’ madwar €20 imma, meta raw li kont bieΩel, offrewli xog˙ol ma’ Gatt Brothers. Wie˙ed mill-impjegati l-o˙ra, beda jistedinni d-dar biex niekol mal-familja tieg˙u u sa˙ansitra rieduni mmur noqg˙od mag˙hom. Jien m’aççettajtx g˙ax, peress li kont ma˙rub, ma ridtx inqeg˙dhom fil-periklu. Bil-parir tal-benefattur tieg˙i u avukat, iddeçidejt li nirregolarizza l-poΩizzjoni tieg˙i. G˙edt, forsi, nag˙mel xi ©img˙a fiç-Çentru - ma kontx naf li kelli nqatta’ hemm ˙ames xhur s˙a˙. L-ewwel qeg˙duni f’çella wa˙di talli kont ˙rabt qabel. Meta ˙aduni malo˙rajn, bdejt inqatta’ l-˙in naqra biex nipprepara ru˙i g˙al meta no˙ro© minn hemm. Il-˙ajja hemm ©ew iebsa. Niftakar li darba kien hemm ra©el ji©©ieled malqtug˙ ta’ nifs u jitlobhom inhaler. It-tabib dam ma ©ie u r-ra©el miet. Tant irrabjajt li g˙amilt ˙sieb li, jekk indum hemm sitt xhur , ner©a’ na˙rab. B’xorti tajba, wara ˙ames xhur, telquni u l-benefattur tieg˙i ˙adni noqg˙od f’daru. Óajti ©iet g˙annormal, kelli ˙afna ˙bieb u kont naqla’

l-flus. IΩda, g˙alkemm kont milqug˙ minn din il-familja u anki xi o˙rajn, kien hemm nies li ma kienux jaççettawni min˙abba l-kulur tal-©ilda. Darba mort Paceville ma’ xi ˙bieb Ewropej u lili ma da˙˙lunix. Jien mort l-g˙assa biex nirraporta imma l-pulizija qalli li kont fis-sakra. Jien g˙idtlu li ma nixrobx g˙ax kont Musulman. Wassalt l-istorja tieg˙i lill-gazzetti imma l-pulizija xejn ma ˙adu gost biha. Re©a’ ©rali l-istess darb’o˙ra f’Paceville u, meta l-pulizija keççieni mill-g˙assa, sibt avukat li kitibli ittra lill-Kumissarju tal-Pulizija. Din id-darba bdew jinvestigaw il-kas tant li g˙ajtuli biex ng˙idilhom min kien il-pulizija. Il-kas g˙adu pendenti imma l-pulizija ©ie interrogat mis-superjuri tieg˙u. Paceville ma kienx l-uniku post fejn ittrattawni hekk. G˙al kull persuna li sibt trid tg˙ini sibt o˙ra li trid tfarrakni. Lil Malta se nimmissjaha. Se nitlaq g˙ax ma rridx li jkolli tifel li ji©i ttrattat hekk min˙abba li jkun iswed. Hawn ˙afna sens ta’ razziΩmu li hu ttolerat anki millawtoritajiet imma hawn form o˙ra ta’ diskriminazzjoni. Nixtieq ng˙id lill-Maltin li kul˙add g˙andu ji©i ttrattat l-istess. M’g˙andniex nag˙Ωlu bejn kuluri, reli©jonijiet u orjentazzjonijiet sesswali differenti. Forsi tg˙iduli li f’pajjiΩi jag˙mlu affarijiet ag˙ar minn hekk… imma dik mhix skuΩa. Hemm, in-nies g˙adhom lura imma Malta hi pajjiΩ Ewropew u Ωviluppat! Grazzi, u nispera li dan ikun l-a˙˙ar vja©© tieg˙i! RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 21

, M E L L NITGHA B, INHOB

NAQDI

John Paul Cauchi, 24, gradwat fil-Mediçina u Pauline Bartolo, 25, gradwata fl-In©inerija g˙adhom kif waslu lura minn esperjenza ta’ sena volontarjat fil-Kenya. Dan kien pro©ett iffinanzjat millEwropa li sar b’kollaborazzjoni bejn il-ÌiΩwiti u l-Kommunitajiet ta’ Óajja Nisranija (CLCs) fil-Kenya. John u Pauline g˙amlu sena ja˙dmu ©os-slums ta’ Kibera fil-belt kapitali, Nairobi. Kibera! Madwar miljun persuna, ming˙ajr tojlits u ˙ti©ijiet o˙ra baΩiçi. Imma©inahom jg˙ixu ©o spazju fih daqs Birkirkara u Ó’Attard. Imma©ina l-popolazzjoni ta’ Malta mdeffsa ©olBelt. Ba˙ar ta’ djar taΩ-Ωingu u tajn, ming˙ajr sistema ta’ drena©©, bi xmara sewda fa˙ma tg˙addi minn nofsu, li ˙afna tfal isej˙ulu playground. John u Pauline marru biex ja˙dmu ma’ studenti Ωg˙aΩag˙ bl-AIDS li, 22 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

f’pajjiΩ fejn m’hemmx skola sekondarja b’xejn, qeg˙din f’kulle©© grazzi g˙al benefatturi Amerikani. Xog˙olhom kien li jag˙tuhom appo©©, jisimg˙u l-problemi tag˙hom u jg˙inuhom kif jistg˙u waqt li l-istudenti kienu qed jag˙mlu ˙idma volontarja wara l-A Levels tag˙hom. Kienu wkoll jg˙allmuhom l-IngliΩ, il-FiΩika, ilBijolo©ija u l-Matematika. Bdew pro©ett jismu KIDS’ PALACE, baby care centre fejn tfal ta’ bejn sitt xhur u sentejn u nofs setg˙u ji©u waqt li l-©enituri tag˙hom ikunu qed ifittxu xog˙ol. Dan il-care centre li ma kien xejn iktar ˙lief dar Ωg˙ira f’parti iktar Ωviluppat ta’ Kibera, sar possibbli bis-sa˙˙a tad-donazzjonijiet li rçevew minn Malta. Apparti s-sodod u l-ikel bnin li kienu je˙dulhom il-voluntiera, in-nies tal-post issa g˙andhom ukoll tojlit - o©©ett ta’ lussu f’dan is-slum miΩeru!

John jikteb hekk dwar din l-esperjenza: “Ta˙dem f’post b˙al Kibera mhux façli. Kultura differenti. Dinja differenti. Il-Kenya pajjiΩ mill-isba˙ - foresti, xmajjar, bajjiet, deΩerti, muntanji, anke bis-sil© - kollox issib! Din hija l-Afrika vera... imma hija sfortunatament l-Afrika li qed tinqered, parzjalment min˙abba l-kolonjaliΩmu li g˙addiet minnu fil-passat u li l-effetti tieg˙u g˙adhom jin˙assu sallum. Issa l-Afrika qed ter©a’ ti©i sfruttata (forsi b’mod indirett) mill-pajjiΩi kbar ta’ Ωmienna, b˙all-Amerika, iç-Çina, l-Unjoni Ewropea u o˙rajn li biex jg˙ixu filkumdita’, jag˙mlu ˙erba minn kontinent mfawwar bil-©id, b’riΩultat ta’ gwerer, faqar estrem u tbatijiet kbar g˙all-Afrikani stess. ‘Din l-esperjenza fet˙itli ˙afna g˙ajnejja fuq kif ta˙dem id-dinja; fuq kif l-ammonti enormi ta’ flus li jintbag˙tu l-Afrika mhux dejjem jispiççaw f’idejn in-nies li g˙andhom bΩonnhom; fuq kif ir-rimedji g˙all-faqar mhumiex daqshekk sempliçi. Urietni ftit il-miΩerja u d-disprament ta’ nies f’faqar estrem u kemm hija tassew enormi l-isfida li tne˙˙i l-faqar minn post b˙al Kibera. Kienet ukoll esperjenza li ©eg˙litni nikber f’˙afna aspetti – f’li nipprova nifhem bla ma ni©©udika, f’li nsir aktar assertiv, u flg˙arfien tieg˙i nnifsi, kemm tat-tajjeb kif ukoll tad-dg˙ufijiet tieg˙i. ‘Hija esperjenza li tg˙inek tapprezza b’mod ©enwin dak kollu li g˙andek u tara kemm flus jin˙lew f’affarijiet li nistg˙u ng˙addu ming˙ajrhom jekk biss nieqfu

na˙sbu ftit. Nittama li sirt bniedem li, g˙alkemm g˙adu konfuΩ quddiem ilkumplessità ta’ dinja in©usta, sar jifhem xi ftit aktar lil-bniedem li jg˙ix fiha.” Pauline tg˙idilna hekk dwar l-esperjenza tag˙ha: “IΩ-Ωg˙aΩag˙ li ˙dimna mag˙hom kienu ta’ ispirazzjoni g˙alija. Óajjithom xejn mhi façli - waqt li jistudjaw iridu jie˙du ˙sieb lil ˙uthom u jipprovdu g˙al familthom. IΩda minflok igergru dwar is-sitwazzjoni tag˙hom, jaqdfu ’l quddiem kull ©urnata li tg˙addi. Il-˙olm u l-fidi tag˙hom huma dawk li jΩommuhom g˙addejjin. ‘Din l-esperjenza g˙enitni ma ni©©udikax imma nisma’ b’qalb miftu˙a u nipprova nifhem mill-a˙jar li nista’ kif dawn in-nies jistg˙u jg˙ixu fi slum u f’miΩerja b˙al dik. ‘Il-kultura fil-Kenya donnu timxi ˙afna fuq dak li jg˙id il-Van©elu: li tafda lil Alla f’kull ma g˙andek bΩonn u li l-jum ta’ g˙ada jie˙u ˙sieb tieg˙u nnifsu. Jien qed nipprova ng˙ix aktar b˙alhom f’dan ir-rigward biex inkun nista’ napprezza l-grazzji kbar u l-˙wejje© sbie˙ kollha li tani Alla, ming˙ajr ma noqg˙od nhewden dwar dak li ©ara lbiera˙ jew ninkwieta x’se ji©ri g˙ada!”

John Paul u Pauline jag˙mlu volontarjat fil-Kenya

This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

Hadd MA

Fr Anton Luli jiltaqa' mal-Papa Ìwanni Pawlu II, meta ta din ix-xhieda ta' ˙ajtu

jehodhieli Din li ©ejja hi x-xhieda ta’ Anton Luli, patri ÌiΩwita li l-ewwel ˙amsin sena mis-saçerdozju tieg˙u g˙addiehom ippersegwitat, fil-˙abs u ttorturat f’pajjiΩu, l-Albanija, fejn kien hemm gvern dittattorjali.

Fl-Albanija hemm mat- 3 miljun ru˙. PajjiΩ li jmiss mal-Ba˙ar Adrijatiku faççata tal-Italja. Imissu mieg˙u pajjiΩi tal-exJugoslavja u l-Greçja. Hu ukoll pajjiΩ fejn twieldet Madre TereΩa. Sfortunatament, iΩda, fit-tieni nofs tas-seklu g˙oxrin meta kien ma˙kum minn dittatorjat kommunista u ateju, dan il-pajjiΩ ra 24 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

wa˙da mill-e˙rex persekuzzjonijiet talKnisja Kattolika. Hekk tkellem Patri Luli fil-Vatikan f’Novembru tal-1996, sentejn biss qabel miet fl-1998 fl-età ta’ 88 sena. Jien AlbaniΩ u pajjiΩi g˙adu ˙iere© mid-dlam tad-dittatorjat kiefer Kommunista. Kien gvern li g˙amel minn

kollox biex jeqred dak kollox li jfakkrek f’Alla. Óafna minn s˙abi mietu martri. Jien, g˙all-kuntrarju, g˙adni ˙aj. Hekk kif spiççajt il-preparazzjoni tieg˙i g˙as-saçerdozju, fl-1947, arrestawni u g˙addewni taparsi ©uri. Domt 17-il sena l-˙abs u ˙afna aktar snin niskonta sentenza ta’ xog˙ol

iebes. Kien fl-1989 li ˙elsuni u stajt, g˙all-ewwel darba, nqaddes Quddiesa man-nies. Nista’ ng˙id li ©ejt miç˙ud mid-dritt g˙all-˙ajja. X˙in na˙seb fuq ˙ajti, jien stess nistag˙©eb kif irnexxili nissapporti din it-tbatija kollha b’serenità kbira. Ûgur li din is-serenità hi sinjal çar tal-grazzji kbar li jaf jag˙ti Alla. G˙addejt minn kull xorta ta’ tortura. Meta arrestawni l-ewwel darba, ˙allewni g˙al disa’ xhur s˙a˙ maqful ©o kamra tal-banju. Qatt ma stajt noqg˙od mimdud g˙al tuli u kelli ng˙ix kwaΩi ©od-drena©©. Imbag˙ad fil-Milied, dendluni b’˙abel ma’ travu u stajt immiss l-art biss b’subg˙ajja ta’ saqajja. Kienet il-kes˙a. Il-ksie˙ bdejt in˙ossu tiela’ ma’ ©ismi kollu – kien b˙allikieku qed imut bil-mod il-mod. Spiss kienu jittorturawni b’xokkijiet tal-elettriku. Ìieli wkoll rabtuli jdejja u saqajja bil-wire u waddbuni mal-art f’kamra mudlama. Kont in˙oss il-firien u l-©rieden g˙addejjin minn fuqi. Imbag˙ad ta’ sikwit kienu jinterrogawni u jittorturawni fl-istess ˙in. F’dawn ilmumenti kont in©ib quddiem g˙ajnejja lil Kristu quddiem il-Qassisin il-Kbar. Darba minnhom po©©ewli quddiemi karta u biro u qaluli biex nikteb stqarrija u fiha nammetti d-delitti li kienu qed jakkuΩawni bihom. Qaluli wkoll li jekk inkun onest, jibag˙tuni d-dar. Biex nevita d-daqqiet u x-xokkijiet veru bdejt nikteb imma

fl-a˙˙ar ktibt: Dan kollu mhu veru xejn. Qed nikteb g˙ax sfurzawni! L-uffiççjal li kien hemm mieg˙i ˙assu çert li ©abni fejn ried imma x˙in qara l-a˙˙ar linja beda jidg˙i kemm jifla˙ u ordna lill-pulizija biex jo˙duni mag˙hom u qalilhom: “Nafu kif g˙andna nittrattawh lil dan l-annimal”. Mill-˙abs ˙aduni biex nag˙mel xog˙ol fuq razzett tal-Istat. Domt g˙axar snin na˙dem hemm. Xog˙olna kien li nbattlu l-ilmijiet li f’attentat li nbattlu dawk l-g˙elieqi kbar mill-ilmijiet li kienu mg˙arqqin fihom. Kien xog˙ol li kien jg˙ajjina ˙afna u konna dejjem bil-©u˙. Meta xi wie˙ed minnha kien jaqa’ fl-art bil-©u˙ u bla sa˙˙a, kienu j˙alluh hemm biex imut. Imma, f’dan iΩ-Ωmien stajt inqaddes – mill-Offertorju sat-tqarbin biss. Kien jirnexxili niddobba ftit imbid u anke ftit ostji imma ma stajt nafda lil ˙add. Li kieku qabduni kienu jisparawli. Fl-a˙˙ar t’April, 1979, re©g˙u arrestawni u ˙aduni fil-belt ta’ Scutari. Kelli biss kuruna tar-RuΩarju, sikkina u arlo©© tal-idejn. Ittorturawni blikrah imma kien f’dan iΩ-Ωmien li kelli esperjenza sabi˙a immens ta’ Ìesù li rajtu b’sa˙˙tu u sabi˙ fit-trasfigurazzjoni. Esperjenza li tatni sa˙˙a staordinarja. F’Novembru tal-1979 qatg˙uhieli g˙allmewt imma wara ftit din is-sentenza inbidlet f’wa˙da ta’ 25 sena ˙abs. Óelsuni mill-˙abs fl-amnestija tal-1989. Kelli 79 sena.

Dan kien is-saçerdozju tieg˙i. Kien saçerdozju mhux tas-soltu imma ma kienx uniku. Hemm eluf ta’ qassisin li batew il-persekuzzjoni min˙abba s-saçerdozju tag˙hom. L-esperjenzi tag˙hom huma differenti minn xulxin, biss ˙a©a wa˙da tg˙aqqadhom – l-im˙abba. Im˙abba g˙al Kristu, im˙abba li t˙obb lil kul˙add fih, f’dak kollu li toffri l-˙ajja, sal-punt li anke tag˙ti ˙ajtek Il-bnedmin jistg˙u je˙dulek kollox imma ˙add ma jista’ je˙odlok minn qalbek l-im˙abba g˙al Ìesù jew l-im˙abba g˙al ˙utna l-bnedmin l-o˙ra. Fr Anton Luli SJ

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 25

L-Omosesswalita Jiktbu l-Qarrejja

L-Omosesswalità G˙aΩiΩ Editur,

Fl-RM2000-LilÓbiebna ta’ Novembru li g˙adda (pa©na 20) fl-ittra sabi˙a tag˙ha (twe©iba g˙all-ittra ta’ Ωag˙Ωug˙ omosesswali li qed jit˙abat mal-fidi tieg˙u), C. Aquilina kitbet hekk: “Inti g˙edt li l-Knisja ma taççettakx kif int u na˙seb li g˙andek ra©un, iΩda Kristu jaççettak fi ˙danu kif int.” Ippermettili ng˙id li, fil-fatt, il-Knisja taççetta lil kul˙add, inkluΩi l-persuni omosesswali, kif inhuma. Dak li ma taççettax huma l-atti omosesswali g˙ax Alla ma jaççettahomx. Fl-istess ˙in kull min jiΩbalja u jiddispjaçih Alla ja˙firlu minn qalbu u j˙addnu mieg˙u b˙alma l-missier tal-parabbola ˙addan ’l-iben il-˙ali. Grazzi tal-˙ar©iet sbie˙ li to˙ro© kull xahar. Jalla l-Bambin ikompli jinqeda bih biex iressaq l-erwie˙ lejh. Fr John Scerri sj Nota tal-Editur, Grazzi Fr John tal-kjarifika importanti. Il-Knisja qatt ma twarrab lil ˙add imma tilqa’ lil kul˙add bl-im˙abba. Fl-istess ˙in ma tistax ma twassalx it-tag˙lim ta’ Ìesù lill-bnedmin kollha. G˙at-tag˙lim tal-Knisja dwar l-omosesswalità ara l-‘KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika’, Tielet Parti, Sezzjoni 2, Kapitlu 2. Tajjeb infakkru li d-direzzjoni mhux bilfors taqbel ma’ kulma jiktbu l-qarrejja fl-ittri u l-kitbiet tag˙hom. Nixtiequ ninkora©©ixxu li kul˙add jikteb il-˙sibijiet tieg˙u b’mod li ng˙inu lil xulxin nersqu lejn verità aktar s˙i˙a fil-˙sibijiet, valuri u ideat tag˙na, fid-dawl tal-Van©elu u t-tag˙lim talKnisja. 26 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Nixtieq Dinja

ahjar Kemm nixtieqek li tkun ˙dejja U tifhem dan il-kliem, Biex na˙dmu f’g˙aqda s˙i˙a, U naraw fid-dinja s-sliem. Hemm bΩonn tispiçça l-firda Jispiçça kull tilwim. Inne˙˙u d-differenzi, B˙all-a˙wa, na˙sbu f’xulxin. Id f’id irridu nkunu, Óa nxerrdu dak il-fer˙ B’im˙abba u tbissima, Neqirdu dak il-hemm. Xi ©miel ta’ dinja jkollna Li ng˙inu u n˙obbu lil xulxin Ta’ kull kulur u ta’ kull klassi, F’dinja wa˙da ma˙luqin. Ejja flimkien no˙olqu g˙anja U nibnu dinja a˙jar Ingawdu il-fer˙ veru Mid-dinja naghmlu dar. Lookie Gatt

6 min59% ta nies igawdu l-©id ta d-dinja

Id-Dinja

Rahal Wiehed

94 iri du b’41% jg˙ixu tal-©i d

Kieku id-dinja kienet ra˙al wie˙ed li fih jg˙ixu 100 persuna biss dawn kienu jkunu mqassmin hekk. Insara Mhux Insara

30 70

Ir©iel Nisa

48 52

Eterosesswali Omosesswali

89 11

Fqar Sinjuri

80 20

Ma jafux jiktbu u jaqraw Jafu jiktbu u jaqraw

70 30

50 50

28 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

www.yfellowship.org

Ulied il-Missier L-istorja tal-˙olqien bl-istampi 4 Il-Bibbja hija l-isba˙ ktieb tal-Óajja. Tajjeb li kbar u tfal inkunu mid˙la tag˙˙a. Inkomplu mill-˙ar©a ta qabel din is-serje tal-Bibbja bl-istampi.

Il-Pjan tas-Serp Imma kemm i˙obbhom lil dawn il-bnedmin…! Imma jien se ne˙odhomlu. Id-dinja jien irrid immexxiha u mhux huma!

Morru u tkattru! Imlew l-art! Óudu kollox ta˙t idejkom! Imma ˙udu ˙sieb sew tal-˙ut fil-ba˙ar u tal-g˙asafar fl-ajru, u ta’ kull ˙lejqa li tg˙ix u tiççaqlaq fuq wiçç l-art.

Nirringrazzjaw minn qalbna lil Bob West, artist American li tana l-permess in©ibu dan ix-xog˙ol sabi˙ tieg˙u u naqilbuh g˙all-Malti. L-istorja se tkompli minn ˙ar©a g˙al o˙ra tar-rivista. Alla sejja˙ lil Mikiel... IVA! Jien irrid inkun li nikkmanda u nikkontrolla d-dinja! U mhux biss id-dinja…

Mikiel, ara Luçifru g˙aΩel li jirribella kontrija. Di©à da˙aq b’bosta an©li. Int u s˙abek qis li tibqg˙u fidili u lesti ghal dak li se jinqala’…

Iva, Mulej, inkunu lesti Ωgur.

Imma kemm i˙obbna l-Missier! X’g˙axqa g˙andu bina.

Iva, g˙amilna xbiha tieg˙u u jridna nkunu l-imse˙bin tieg˙u fil-˙olqien

Xog˙olna hu li naqsmu mieg˙u it-tmexxija tad-dinja. Fdahielna f’idejna. A˙na risponsabbli lejh.

Ara, biex ikunu jixb˙uni tajthom il-libertà li jag˙Ωlu. Il-futur tag˙hom u tad-dinja issa f’idejhom.

ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

Biex i©©edded

PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA M©ARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 6760 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824

PERMEZZ TAL-MOBILE 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2168 5963 2168 2143

2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993

RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061 8916 5061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidirizz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibag˙tu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA Segwi l-esperjenzi u l-avventuri ta’ ˙utna l-Maltin u l-G˙awdxin fl-artijiet tal-missjoni; esperjenzi li j˙alluk bla nifs u bla kliem iΩda li jimlewk b’ammirazzjoni g˙all-kura©© ta’ dawn l-eroj tas-skiet! Kun af bilpro©etti ta’ fejda li huma qed iwettqu g˙all-miljuni ta’ nies fil-bΩonn imxerrda fl-erba’ na˙at tad-dinja. Issir taf dan kollu u aktar fil-programm VUÇI MISSJUNARJA li jixxandar kull nhar ta’ ©img˙a fid9.00p.m. fuq RADJU MARIJA (102.3 FM g˙al Malta u 107.8 FM g˙al G˙awdex) b’ripetizzjoni kull nhar ta’ Tlieta f’nofs il-lejl, bi produzzjoni u preΩentazzjoni ta’ Dr. Frank Cassar u Helena Sammut.

Tisliba MArzu Mimdudin: 1. L-istudent jikteb ˙afna fuqu (6) 4. Xewwex xi kelb biex jag˙mel g˙al xi ˙add (6) 7. Serbut nies, wie˙ed wara l-ie˙or (3) 8. Henry bil-Malti (6) 9. Taqqab ˙ajt minn na˙a g˙al o˙ra (6) 10. Karti tal-log˙ob tajbin (4) 12. Turik eΩatt kif int (4) 14. Albert Lewis Agius g˙andu pala bla ras (3) 15. Daq l-ikel naqra wa˙da (6) 16. Lilek qed ng˙id (3) 18. Ara 15 MIMDUDIN 20. T˙ossu l-aktar f’Jannar (4) 21. Ma j©©emax, b˙al l-iben il-prodiku (4) 24. Qeg˙din fuq Ωiemel jew karozza (6) 25. Frotta taç-çitru (6) 26. Ówienet fil-bera˙ (3) 27. Virtu kontra s-suppervja (6)

28. Mhux kelb (6) Weqfin: 1. Kisja ta’ frak u forsi bajd g˙al mal-˙ut jew la˙am (6) 2. Tarzan jit˙awwad u jsewwi l-vapuri (6) 3. Xi si©ar dawn biss jifdalhom fil-˙arifa (4) 4. “… …… mberkin”, jg˙id il-missier lilluliedu qabel ma jo˙or©u. (6) 5. Ipprepara lil xi ˙add g˙ad-difna (6) 6. “………… il-g˙aqda fost il-Maltin u s-sliem” (6) 11. Aktarx issibha Birkirkara (5) 13. UΩin li kien jiΩen 800 gramma (5) 16. Iks˙u ftit ftit (6) 17. Trikki ........... (6) 18. Óut bi tmien swaba? (6) 19. Ro˙s fil-prezz (6) 22. Tibqax tiftakar (4) 23. Ìustizzja (4)

REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Frar hija Ms A.Aquillina minn B'Kara, Malta IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000.

TWEGIBA TAT-TISLIBA Frar 2010 MIMDUDIN: 1. Mqaret 4. Çaqquf 7. Idi 8. Sittin 9. Nikser 10. Assi 12. Na˙a 14. Rat 15. Sar 16. Fis 18. Sid 20. Adam 21. Qerr 24. OffiΩi 25. Lebbet 26. Lok 27. Awrata 28. Abbati WEQFIN: 1. Mas©ar 2. Artist 3. Tina 4 Çint 5. Qasqas 6. Farfar 11. Sadid 13. Óarir 16. FaΩola 17. Saffar 18. Serbia (Serbja) 19. Dritti 22. Tila 23. Alka

Disinn • Outlook Coop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtin

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

Msida: Fr Mario Jaccarini Sj Luqa: Valent Spiteri Pieta: Delina Zerafa Sliema: Anthony Portelli Zejtun: Consiglio Zammit G˙axaq: Josephine Cutajar

“Meta tkun refu©jat hemm prezz xi t˙allas, u dan t˙allsu minn ˙ajtek.” Dawn huma l-kliem ta’ Mariam, wa˙da mill-protagonisti ta’ “Suspended Lives”, dokumentarju fuq il-˙ajja tan-nies li qed ifittxu kenn f’Malta u li fi kliemhom jirrakkonta d-diffikultajiet li j˙abtu wiççhom mag˙hom. F’dawn l-a˙˙ar xhur is-Jesuit Refugee Service (JRS) nieda kampanja biex to˙loq kuxjenza dwar l-immigranti u r-refu©jati u li hija bbaΩata fuq dan dokumentarju, li hu produzzjoni talJRS stess flimkien ma’ Andrew Galea Debono. Matul din il-kampanja iddokumentarju ser jintwera f’St James Cavalier (fuq Kastilja) u fil-Kappella ta’ l-Università. Id-d˙ul ikun b’xejn. Id-dokumentarju huwa blIngliΩ u li jdum madwar 75 minuta. Jittratta diversi temi. Fih jidhru seba’ immigranti jirrakkontaw l-esperjenzi tag˙hom. Dawn l-immigranti waslu

Malta f’dawn l-a˙˙ar snin: erbat ir©iel li waslu we˙idhom, mara u binha li g˙adu ta˙t l-età u koppja flimkien mat-tfal tag˙hom. Il-protogonisti jirrakkontaw l-esperjenzi tag˙hom ta’ biΩa’, persekuzzjoni, u jiddeskrivu t-tbatijiet u l-perikli li g˙addew minnhom biex ˙arbu minn pajjiΩhom u qasmu d-deΩert tas-Sahara u l-ba˙ar Mediterran sakemm waslu Malta. G˙alkemm mhux kollha ng˙ataw il-protezzjoni mal-ewwel, kollha irnexxilhom jiksbu xi tip ta’ protezzjoni jew permess biex joqg˙odu Malta sakemm tlesta d-dokumentarju. Din l-inizjattiva hi parti minn pro©ett li l-JRS ilu involut fih minn 2009 li l-iskop tieg˙u hu li tkun studjata l-problema tal-faqar fost l-immigranti f’Malta. Huwa parti minn pro©ett akbar tal-JRS Europe intitolat “Advocacy

Network for Destitute Forced Migrants” (ANDES) li kien iffinanzjat millEuropean Programme for Integration and Migration (EPIM) u n-Network of European Foundations (NEF). Min jixtieq aktar informazzjoni fuq Suspended Lives jista’ jΩur is-sit www.suspendedlives.org jew jibg˙at email fuq suspendedlives@jrsmalta.org G˙al aktar informazzjoni fuq is-sitwazzjoni tar-refu©jati f’Malta u l-˙idma tal-JRS ikteb jew çempel: Jesuit Refugee Service – Malta, St Aloysius’ Sports Complex, 50 Triq ix-Xorrox, B’Kara BKR 1631. Tel: 21442751, Email: info@jrsmalta.org, Website: www.jrsmalta.org RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 35

Website Gdida tal-Gizwiti Maltin jesuit.org.mt Biex tkun taf aktar dwar min a˙na, kif ng˙ixu, x'na˙sbu, x'qed nag˙mlu a˙na l-ÌiΩwiti Ωur il-website ©dida li g˙adna kif ˙ri©na: jesuit.org.mt Issib: • informazzjoni • a˙barijiet • tag˙rif dwar il-missjonijiet

• vokazzjoni • g˙ajnuna g˙at-talb • • • •

Jekk tikteb xi ˙add jikkuntattjak Ωgur!