2010-4 April

N E W S P A P E R

P O S T

X'nista' nag˙mel aktar g˙alihom...?

Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • Marzu 2010 • Sena 61 • Numru 3 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607

Kien ilu jipprova, miskin, biex xi ˙add jag˙ti kasu. Mhux g˙ax ried li jkun importanti. Imma g˙ax kull darba li ma tawx kasu, spiççaw ˙aΩin ˙afna. Min we©©a’, min beka, min tfarrak, min marad, min inqered g˙al kollox. U qalbu kienet Ωg˙ira wisq… Ma kienx jifla˙ jara ’l min ibati.

Beda billi tahom ˙afna direzzjonijiet, x’g˙andhom jag˙mlu, x’m’g˙andhomx jag˙mlu. Imma xorta g˙amlu fattihom.

U rnexxielhom ifarrku l-©nien sabi˙ li kien ˙alaq g˙alihom u l-fer˙ kollu li kienu jg˙ixu fih.

Miskin baqa’ jipprova, daqqa b’xi kastig, daqqa bi tbeΩbiΩa, daqqa bil˙lewwa… Imma l-kastigi ma swew g˙al xejn. It-tbeΩbiΩ ma tawx kasu u l-˙lewwa abbuΩaw minnha.

Imbag˙ad bag˙tilhom nies twajbin u g˙orrief, mexxejja eççellenti u nies qaddisin. Óaseb li jekk jaraw xi w˙ud minnhom stess li jg˙ixu tajjeb u jitkellmu bis-sens, se jift˙u g˙ajnejhom u ma jibqg˙ux ibatu u jeqirdu lil xulxin. Imma mhux biss ma laqg˙ux l-eΩempji tajba u l-kliem g˙aref ta’ dawn ˙uthom, iΩda daru kontrihom, g˙amlulhom ˙ajjithom impossibbli u lil xi w˙ud sawtuhom, qatluhom jew injorawhom g˙al kollox.

Sej˙ulhom ‘boloh’, ‘im©ienen’ jew ‘antikwati’.

Fl-a˙˙ar qal: “Óalli nibag˙tilhom lillistess Ibni l-g˙aΩiΩ. Ûgur ji©©ennu wara xi ˙add daqshekk tajjeb u sabi˙. Ûgur ma jsibu xejn x’jg˙idu kontra tarbija çkejkna mimlija ˙lewwa. Kul˙add jiggosta tarbija çkejkna u Ωgur li jilqg˙uha.”

Imma hawn ukoll mar Ωmerç. Sa minn çkunitha ppersegwitaw lit-tarbija u ’l ommha. Riedu je˙ilsu minn dittarbija. Meta kibret u saret ra©el fl-a˙jar tieg˙u, mimli g˙erf u qdusija, li ˙lief ©id ma kienx jag˙mel, g˙all-ewwel issa˙˙ru bih. Kul˙add çapçaplu meta qassam il-˙obΩ b’xejn u fejqilhom il-morda tag˙hom. Imma meta feta˙ ˙alqu u beda jg˙idilhom il-verità, dawk li çapçpulu, issa çapçpuhielu u naxruh fuq salib.

U l-Mulej qal: “X’nista’ nag˙mel aktar biex forsi jag˙tu kasi?”

Sab ru˙u fi triq wiesg˙a u lixxa, isej˙ulha highway. Karozzi jlebbtu qishom g˙efiered b’˙effa ma titwemminx. It-triq kienet isserrep g˙al eluf ta’ kilometri, imma, tul it-triq kollha kien hemm tabelli enormi kollha mdawla u jiddu f’dija liema b˙alha. Fuqhom kien hemm im˙aΩΩeΩ kull tip ta’ kmandament: a˙sel snienek b’dan… u tkun fer˙an; kul minn dan… u tg˙ix snin twal; idlek minn dan… u tibqa’ sabi˙a; ilbes b˙al dan… u kul˙add jistmak… Tabella wara l-o˙ra… Gidba wara l-o˙ra…

Beda jara li, minkejja l-˙effa tal-©iri tan-nies minn quddiem dawn il-profeti mdawlin, kollha kienu j˙arsu b’˙alqhom miftu˙ lejn dawn il-messa©©i tassalvazzjoni. U kollha kienu jag˙tu kashom.

Kul˙add, bil-kju, kien jispiçça jieqaf filpalazzi tal-kummerç. Dawk ta’ ©ol-karozzi kollha kienu jieqfu, jixtru, jilbsu, jibilg˙u, jieklu, idellku, jin˙aslu u j©orru kull ma kienet tg˙idilhom l-Imqaddsa Tabella!

U ˙aseb u qal. “Min jaf kieku jien ukoll nibda nuΩa t-tabelli…!”

L-g˙ada filg˙odu, min kien fil-karozzi ra li fuq il-highway tfaççaw tabelli o˙ra. Kollha çelesti bi ftit kelmiet fuqhom. Kienu jg˙idu kliem b˙al dan: • “G˙aΩiΩ, tixrobx meta se ssuq. G˙adek m’intix lest li tiltaqa’ mieg˙i.”

Alla, ˙abibek.

• “Timma©ina xi jkollok t˙allas g˙all-arja li qed tie˙u kieku minfloki kien xi ˙add ie˙or li jipprovdihielek?”

Alla, ˙abibek.

• “Jekk bqajt rieqed dalg˙odu u ma rajtx is-sbu˙ija ta’ tlug˙ ix-xemx, tinkwetax, g˙ada no˙loq ie˙or g˙alik.” Alla, ˙abibek.

• “G˙aliex ta˙seb li int kapaçi tibni ˙ajtek wa˙dek. G˙adni niftakarni insawrek minn ftit tafal il-©miel tieg˙u.”

Alla, ˙abibek.

• “Jekk ta˙seb li l-Mona Lisa hi talg˙a©eb, ag˙ti daqqa t’g˙ajn ilkapolavur li g˙amilt jien… Óares filmera!” Alla, ˙abibek.

• “G˙alija int l-isba˙ kreatura li teΩisti fl-univers. Orrajt, naf li jien pre©udikat b˙al kull omm o˙ra!” Alla, ˙abibek.

• “Liema kmandament li tajt lil Mosé g˙adek ma tistax tifhem?”

Alla, ˙abibek.

• “G˙andna bΩonn nitkellmu fit, int u jien!” Alla, ˙abibek.

• “U dik li t˙obb il-proxxmu tieg˙ek, g˙edthielek bis-serjetà kollha, tafx!”

Alla, ˙abibek.

• “It-triq ta’ ˙ajtek ag˙Ωilha int… Imma trid li nimxiha mieg˙ek?”

Alla, ˙abibek.

• “X’nista’ nag˙mel aktar biex forsi tag˙ti kasi? Nibg˙atlek email?”

Alla, ˙abibek.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 3

Is-Sajjied ikrah Id-dar tag˙na kienet eΩatt faççata talisptar. Konna noqog˙du isfel u s-sular ta’ fuq, konna nikruh lil xi pazjenti.

Kienet lejla sajfija u jien kont qed nipprepara l-ikel meta ˙abbat il-bieb.

Meta fta˙t, sibt ra©el xi˙. Kien jidher mag˙dur u fi stat ˙aΩin ˙afna. ‘Mit-tul dar-ra©el kwaΩi daqs ibni’ g˙idt f’qalbi meta ˙arist lejn dak il-©isem mixrub.

IΩda, l-aktar li kien jimpressjonak kien wiççu, imdawwar fuq na˙a wa˙da daqs kemm kien minfu˙, a˙mar u xieref. Le˙nu, madankollu, kien ˙elu meta qalli, “Il-lejl it-tajjeb. Ìejt nistaqsi jekk g˙andkomx xi kamra g˙al lejl wie˙ed biss. Ìejt g˙al xi kura flisptar u m’hemmx karozza lura qabel filg˙odu.”

Qalli li kien ilu jfittex kamra 4 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

minn nofsinhar imma ma sab xejn; donnu ˙add ma kellu kmamar vojta.

“Na˙seb li kien wiççi li gerrixhom.

Naf li ikrah ˙afna, imma t-tabib qalli li bi ftit kura....”

G˙al ftit ˙in waqaft na˙seb imma, b’li qalli wara, ikkonvinçieni: “Jekk trid, nista’ norqod fuq dan is-si©©u li g˙andek fuq il-parapett. Il-karozza tal-linja titlaq kmieni filg˙odu.”

G˙idtlu li na˙seb li nsiblu sodda, imma xtaqtu jistenna ftit barra. D˙alt u, meta lestejt l-ikel, stidintu jkompli mag˙na. “Grazzi, imma g˙andi biΩΩejjed” u wrieni borΩa kannella tal-karti.

Meta lestejt mill-platti, mort ftit ˙dejh fuq il-parapett. Ma domtx ma ndunajt li dan ir-ra©el kellu qalb kbira immens ©o dak il-©isem mixrub. Qalli li kien sajjied u kien ja˙dem anki g˙al bintu, g˙all-˙ames uliedha u g˙al Ωew©ha. Kien hekk g˙ax kien korra f’dahru. Ma qallix hekk bi tgergir; g˙all-kuntrarju, kull sentenza li qal kienet tibda b’ringrazzjament lil Alla talli ma kienx mi©ug˙ bil-marda li kellu, li jien fhimt kienet xi tip ta’ kançer tal-©ilda. Beda jirringrazzja lil Alla li tah is-sa˙˙a jkompli..

Meta sar il-˙in biex norqdu, po©©ejnielu sodda fil-kamra tattfal. Meta qomt filg˙odu, sibt il-friex mitwi u r-ra©el barra. Ma riedx jiekol xi ˙a©a mag˙na imma, qabel ma telaq, waqaf g˙al ftit

qisu jrid jitlobni xi pjaçir u qalli, “Nista’, jekk jog˙©bok, ner©a’ ni©i noqg˙od g˙andkom darb’o˙ra meta jmissni ni©i g˙all-kura? Ma rridx in˙abbatkom. Nista’ norqod fuq si©©u.” Waqaf g˙al ftit u mbag˙ad qalli, “It-tfal tieg˙ek tant laqg˙uni.

Il-kbar idejjaqahom wiççi, imma t-tfal ma jag˙tux kas.” Jien g˙idtlu li jista’ ji©i kemm irid.

Meta re©a’ ©ie kienu g˙adhom kemm daqqu s-sebg˙a ta’ filg˙odu.

B˙ala rigal, ©abilna ˙uta kbira u xi gajdriet (oysters) li d-daqs tag˙hom qatt ma kont rajt qabel. Qal li kien qabadhom filg˙odu biex ikunu friski Ωgur. Jien kont naf li l-karozza kienet titlaq fl-erbg˙a ta’ filg˙odu u ma stajtx nimma©ina fi x’˙in kien qam biex jag˙tina dak ir-rigal.

Fis-snin li baqa’ ji©i jorqod g˙andna kien ji©i minn lejliet u dejjem kien i©ib mieg˙u ˙ut jew xi ˙axix mill-©nien tieg˙u stess.

Drabi o˙ra, konna nirçievu pakketti bil-posta; ˙ut jew oysters ippakkjati f’kaxxa bi spinaçi friska, kull werqa ma˙sula sew. Dawn kienu verament rigali speçjali g˙aliex konna nafu li kellu jimxi tliet kilometri sal-posta u li ma kellux ˙afna flus.

Kull meta kont nirçievi dawn irrigali, kont niftakar il-kliem li kienet qaltli wa˙da mill-©irien l-ewwel darba li konna Ωammejnieh g˙andna. “Inti Ωammejt lil dak ir-ra©el ikrah g˙andek

il-lejl l-ie˙or? Jien keççejtu! Oqg˙od attenta g˙ax tista’ titlef klijenti o˙rajn min˙abba fih!”

Forsi veru konna tlifna xi nies o˙ra, imma – li kieku saru jafuh, kienu jerfg˙u a˙jar is-slaleb u l-mard tag˙hom. Li naf Ωgur hu li l-familja tag˙na dejjem tibqa’ grata li sirna nafuh; ming˙andu tg˙allimna naççettaw il-˙aΩin ming˙ajr tgergir u t-tajjeb b’ringrazzjament lil Alla.

Dan l-a˙˙ar kont qed inΩur ˙abiba li g˙andha serra. Kif kienet qed turini l-fjuri, ilma˙t l-isba˙ fjura li qatt kont rajt. Kienet kriΩantema kulur id-deheb, imma kont sorpriΩa meta ndunajt li kienet im˙awla ©o barmil qadim, imsaddad. Jien ˙sibt li, li kieku kienet tieg˙i, kont in˙awwilha ©o l-isba˙ qasrija li kelli. Óabibti baqg˙et skantata tarani nid˙aq, imma jien kont qed nimma©ina xena fil-©enna.

‘Hawn g˙andna ru˙ verament sabi˙a,’ na˙seb li qal Alla meta kellu quddiemu r-ru˙ ta’ dak is-sajjied. ‘Ma jimpurtax jekk inpo©©iha ©o dan il©isem hekk Ωg˙ir.’

Din ©rat ˙afna snin ilu – u issa, fil©nien tal-Mulej, min jaf kemm kibret sabi˙a dik ir-ru˙!

Il-bniedem i˙ares biss lejn l-apparenza, imma Alla j˙ares lejn il-qalb.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 5

6 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Rom Houben kien ra©el ta’ 46 sena, fl-a˙jar tieg˙u. Ibieg˙ is-sa˙˙a, kif ng˙idu bil-Malti. Imma, ˙ajtu nbidlet f’˙akka t’g˙ajn. Waqt li kien qieg˙ed isuq fuq wa˙da mittoroq kbar tal-Bel©ju, kellu inçident ikra˙ bil-karozza. Ìabruh mitluf g˙al kollox minn sensih. Kien waqa’ f’koma profonda. Dan kien ifisser li spiçça mitluf g˙al kollox. Ìismu kien jidher li ma kellux ©rie˙i gravi. Imma mo˙˙u kien da˙al fi sturdament profond, fejn la jisma’, la jara, la jiççaqlaq u lanqas sinjal ta’ xejn.

It-tobba g˙amlu minn kollox biex iqajmuh. Imma kien kollu g˙alxejn. Kull ma jmur kien anqas u anqas iwie©eb g˙at-testijiet li kienu jag˙mlulu. Fl-a˙˙ar iddikjaraw li mill-istat ta’ koma Rom da˙al fi stat ‘ve©itativ’. F’dan l-istat il-persuna, g˙alkemm b’g˙ajnejha miftu˙a u ma tkunx tista’ tiççaqlaq, kultant donnha torqod u kultant qisha mqajma, imma tibqa’ mitlufa g˙al kollox, ma tistax ta˙seb, tomg˙od jew tibla’, u ma tkunx konxja tag˙ha nnifisha jew tan-nies u l-ambjent ta’ madwarha.

L-espressjoni popolari issejja˙ nies f’dan l-istat ‘qishom kaboçça’!

IΩda, il-familja ta’ Rom baqg˙u jemmnu li binhom kien konxju minkejja kollox. Ommu, Fina Houben qalet, f’intervista, li ˙aduh l-Amerika ˙ames darbiet biex isirulu t-testijiet. Fl-a˙˙ar saret taf bil-Professur Steven

Laurey, tabib fl-Università ta’ Liège u parti mill-Belgium’s Coma Science Group. Laurey g˙amel PET (Positron Emission Tomography) scan lil Rom. Dan hu speçi ta’ CT Scan li jie˙u ritratti tal-mo˙˙. Il-professur ra li kien hemm sinjali li Rom kien g˙adu konxju. Il-familja u t-tobba bdew jippruvaw jikkomunikaw mieg˙u.

Baqg˙u jistinkaw g˙al snin twal.

Wara 23 sena mitluf Rom wasal biex jibda jikkomunika permezz tal-kura, l-im˙abba u l-progress tax-xjenza. Fuq kollox kienet it-tama u l-fiduçja kbira li kellhom il-familja ta’ Rom fil-fejqan tieghu, li Ωammewh ˙aj dawk is-snin kollha. Qatt ma abbandunawh. Qatt ma qatg˙u qalbhom li Rom g˙ad jerga’ jkellimhom. Dejjem emmnu li Rom kien qed jifhem u jisma’ x’inhu g˙addej madwaru. Imma kien imsakkar f’©isem li ma kellu ebda kontroll fuqu.

Rom tg˙allem jikkomunika permezz ta’ kompjuter speçjali b’tistiera speçjali. Fl-a˙˙ar seta’ jo˙ro© minn dak it-tebut ˙aj li kien imsakkar fih biex jg˙id x’qed ja˙seb u x’qed i˙oss.

“Kont inwerΩaq, imma ˙add ma seta’ jismag˙ni,” qal Houben. “Qatt ma ninsa dik il-©urnata meta ndunaw li mo˙˙i kien qed ja˙dem normali b˙al ta’ kul˙add,” qal Rom. “Qisni twelidt mill-©did.”

It-tim ta’ Laurey po©©ewlu strument tal-kompjuter u hu seta’ jirrispondi iva jew le billi jag˙fas l-istrument b’siequ. Wara, po©©ewlu touch-screen fuq is-si©©u tar-roti u hu kien jispelli l-kliem b’sebg˙u.

Wa˙da tabiba li kienet tikkurah qalet, “Imma©ina xi t˙oss meta ssib ru˙ek mimdud f’sodda, trid titkellem u tiççaqlaq u ma tistax – waqt li mo˙˙ok ja˙dem normali. Kienet vera sitwazzjoni diffiçli g˙alih u min jaf kemm ˙assu frustrat. Mhux ta’ b’xejn li kien hemm rabja kbira mi©mug˙a fih.

Dan il-kaΩ ˙are© fil-bera˙ meta l-Professur Laureys ippublika studju fuq pazjenti fl-istess sitwazzjoni ta’ Rom. Qal li erbg˙a minn g˙axar pazjenti li jkunu jidhru mitlufin g˙al kollox, fil-fatt ikunu konxji u kapaçi j˙ossu u ja˙sbu. Imma t-tobba façilment jiddikjarawhom fi stat ‘ve©etativ’.

Minn hawn façli li t-tobba jaslu g˙all-konkluΩjoni li jitfu l-magni li jkunu qed iΩommu l-bniedem ˙aj, g˙ax ja˙sbu li l-mo˙˙ ikun miet. Fil-fatt il-˙ajja hija ferm aktar misterjuΩa u komplikata minn hekk.

Kemm g˙andna ra©un meta ng˙idu li l-˙ajja g˙andha tkun rispettata fis-sitwazzjonijiet kollha. Alla biss jista’ jkun jaf x’ikun g˙addej minnu bniedem, tkun xi tkun is-sitwazzjoni u l-kundizzjoni tieg˙u.

Kemm jiΩbalja l-bniedem, anke jekk ikun g˙aref kemm ikun g˙aref, li jie˙u deçiΩjonijiet gravi fuq il-˙ajja tieg˙u innifsu jew ta’ bniedem ie˙or. Ix-xjenza tikber u tag˙tina elf mezz biex in˙arsu l-˙ajja. Imma gwaj g˙alina jekk ixxjenzati jibdew ja˙sbu li saru xi alla li jiddeçiedi meta bniedem jitwieled jew meta g˙andu jmut!

Illum, Houben beda jikteb hu stess ktieb fuq din l-esperjenza tieg˙u.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 7

Sena tas-Saçerdozju – Xhieda 6

Rajt il-mirakli

Fr Joe Gauci Sacco SJ jaqsam l-esperjenza tieg˙u tas-saçerdozju.

Huwa missjunarju fl-Indja g˙al ˙afna snin, fost is-Santals.

Kien kappillan ta' diversi parroççi, mexxa skejjel, ˙adem fl-ir˙ula mbieg˙da u mexxa l-istamperija tal-Missjoni.

8 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Ìejt ordnat saçerdot fid-19 ta’ Marzu 1966 fil-Kulle©© ta’ St. Mary’s, fuq il-muntanji tal-Himalayas f’Kurseong, Indja, 44 sena ilu. Nirringrazzja ‘l Alla li 35 snin minnhom g˙addejthom fix-xog˙ol Pastorali b˙ala kappillan f’diversi parroççi tal-Missjoni tag˙na tas-Santal Parganas. Tul dawn is-snin b˙ala saçerdot kelli ˙afna esperjenzi sbie˙ u ta’ konsolazzjoni fejn rajt kif Alla nqeda bija b˙ala saçerdot biex juri l-preΩenza u l-qawwa tieg˙u.

Din rajtha ˙afna drabi waqt l-amministrazzjoni tas-sagrament talGriΩma tal-Morda. Na˙seb kull saçerdot kellu l-esperjenza li wara li ta dan issagrament, il-marid jaqleb g˙all-a˙jar.

Jien dan rajtu kwaΩi kull darba li tajt dan is-sagrament lil xi ˙add. Darba tajt das-sagrament lil wa˙da mara xi ˙ames darbiet, g˙ax kull darba kienet tirpilja.

Naturalment xi darba rridu mmutu u g˙alhekk l-a˙˙ar darba tajtulha biex tlesti ru˙ha biex tiltaqa’ mal-Óallieq tag˙ha.

Darba tajt il-GriΩma tal-Morda lil wa˙da li kienet qeg˙da tmut bil-©idri r-ri˙. Ìisimha kien ferita wa˙da u ntiena tal-g˙a©eb. Ma niftakarx kienitx fieqet jew le, iΩda niftakar li n-nies l-o˙ra tal-villa©© wara li rawni nersaq lejha biex intiha s-sagrament talbuni l-Mag˙mudija. Il-lum il-biçça l-kbira ta’ dan il-villa©© huma Nsara.

IΩda l-akbar esperjenza kienet fl1977 meta kont fil-parroçça ta’ Torai.

Kelli katekista ta’ villa©© (part time) li kien marid bit-T.B. Dan kien ukoll ja˙dem b˙ala ©ardinar fl-isptar ta’ San Luqa f’Hiranpur, 10 kilometri bog˙od minn Torai. It-tabib tal-isptar li kien

Anglikan, bniedem ta’ qdusija kbira, meta kien ikun hemm xi Kattoliku marid serjament jew li l-marda tieg˙u kienet aktar tar-ru˙ milli tal-©isem, kien jinfurmani biex immur intih issagrament.

Meta l-katekista tieg˙i bit-T.B., li kien jismu Patras, wasal fl-a˙˙ar, bag˙at g˙alija. Il-pulmun tieg˙u kien spiçça g˙al kollox u ma kien hemm l-ebda tama li jsalva. Patras kien tassew sar skeletru ˙aj, g˙adma u ©ilda. Meta wasalt l-isptar biex intih l-a˙˙ar sagramenti, t-tabib talabni biex hu u l-infermieri jattendu.

Meta spiççajt, wara li tajtu l-Vjatku, t-tabib qallu: “Patras issa se t˙ossok a˙jar.” Peress li ma kienx hemm tama tal-fejqan, qrabatu ˙aduh id-dar ˙alli jmut fosthom. Ìara li dakinhar stess bil-lejl Patras qam mis-sodda g˙ax ˙ass ©u˙ talg˙a©eb. Talabhom xi ˙a©a x’ jiekol.

Filg˙odu ˙assu daqs li kieku qatt ma kien marid. Beda jimxi b˙as-soltu. Re©a’ mar l-isptar biex it-tabib jeΩaminah. Ittabib sabu mfejjaq g˙al kollox. Ìimg˙a wara li tajtu s-sagramenti er©ajt mort l-isptar biex inqaddes Quddiesa ta’ ringrazzjament fil-preΩenza tat-tabib u l-infermieri. Fi Ωmien qasir, Patras re©a’ beda ja˙dem b˙ala katekista u ©ardinar fl-isptar.

Esperjenza sabi˙a o˙ra li kelli sena ilu kienet din. Meta kont Torai kelli katekista li g˙aΩiltu b˙ala “full timer”.

Kellu biss Ωew©t ibniet u ma kellux subien. Xtaq ˙afna li jkollu tifel. Peress li ma kellu l-ebda ta˙ri© ta’ katekista bg˙attu xahrejn Jamshedpur u xahrejn Hazaribagh, fejn seta’ jie˙u t-ta˙ri© li kellu bΩonn. DaΩ-Ωmien mifrud

mill-mara ©ab l-effett mixtieq. L-ewwel darba kellu tifel li semmieh Charles, u t-tieni darba kellu tifel ie˙or li semmieh Angelus. Dawn g˙ammidthomlu jien. FiΩ-Ωmien wara li spiçça l-iskola sekondarja, Charles da˙al is-seminarju u s-sena l-o˙ra ©ie ordnat saçerdot.

Kelli konsolazzjoni kbira nassisti g˙allordinazzjoni saçerdotali tieg˙u. Din kienet konsolazzjoni kbira g˙alija.

Infa˙˙ru dejjem il-Mulej.

Esperjenzi o˙ra sbie˙ huma l-prietki, meta nara kif Alla jinqeda bija. Meta na˙seb li l-prietka marret tajjeb ma kont nara ebda ruΩultat. Meta kultant kont in˙ossni li l-prietka marret çatta, ©ieli kien ji©i xi ˙add wara jg˙idli li dak li g˙idt kien propju g˙alih. Imbag˙ad kont niftakar fl-istorja tal-˙mar tal-profeta Balam, kif Alla kien inqeda bil-˙mar ta’ Balam biex iwassallu l-messa©© tieg˙u.

Min hu nteressat jaqra din l-istorja filBibbja isibha fil-Ktieb tan-Numri, kap 22 versi 22 u ‘l quddiem. Jekk Alla seta’ seta’ jinqeda bi ˙mar, seta wkoll jinqeda bija biex inwassallu l-messa©© tieg˙u lil min irid.

Fr Joe Gauci Sacco SJ

10 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Meta po©©ejt bilqieg˙da ˙dejh, lanqas biss ta kasi u, wara ftit, bdejt ninkwieta g˙ax ˙sibt li forsi kien ©ralu xi ˙a©a. Fla˙˙ar, ma stajtx inΩomm aktar u saqsejtu jekk hux kollox sew. G˙olla rasu, tbissimli u qalli b’vuçi soda, “Iva, kollox sew. Grazzi talli staqsejtni.”

“Staqsejtek biss biex inkun çert li ma ©ralek xejn,” g˙idtlu.

“Qatt ˙arist lejn idejk?” staqsieni.

“Li rrid ng˙id hu li qatt ˙arist sew lejn idejk.” Dak il-˙in fta˙t il-pali ta’ jdejja u ˙arist lejhom. Hemm indunajt li qatt ma kont ˙arist lejn idejja bis-serjetà u bdejt nipprova nifhem x’ried jg˙idli. Re©a’ tbissimli u rrakkuntali din l-istorja:

Fuq bank, fi ©nien, kien hemm ra©el anzjan ta’ xi disg˙in sena jew fuqhom. Ma kien qed jag˙mel xejn, sempliçiment

i˙ares lejn idejh

“Ieqaf a˙seb fuq dawn l-idejn li g˙andek, kemm servewk matul is-snin kollha ta’ ˙ajtek. Dawn idejja, g˙alkemm issa mkemmxa u mag˙luba, kienu l-g˙odda li bihom jien affaççjajt il-˙ajja.

Meta kont g˙adni kif tlaqt nimxi, kienu huma li Ωammewni meta kont naqa’ fl-art. Po©©ewli l-ikel ©o ˙alqi u l-˙wejje© fuqi. Meta kont Ωg˙ir, ommi g˙allmitni norbothom meta ng˙id it-talb.

Rabtuli l-lazzijiet taΩ-Ωarbun u g˙enuni nilbes il-boots. Ixxuttaw id-dmug˙ ta’ wliedi u mellsu lill-ma˙buba tieg˙i. Ûammewli l-azzarin u mes˙uli d-dmug˙ meta mort g˙all-gwerra. Xi kultant, kienu ma˙mu©in, migrufin, ˙orox, minfu˙in u mg˙aw©in.

Kienu jirtog˙du meta, g˙all-ewwel darba, Ωammejt lit-tifel tieg˙i li kien g˙adu kif twieled. Ìarru ç-çurkett tat-tie© u wrew lil kul˙add li kont miΩΩewwe© u n˙obb lil xi ˙add speçjali. Kitbu l-ittri li kont nibg˙at lil tad-dar u rtog˙du meta dfint lill-©enituri

tieg˙i u anki meta tellajt lil binti fuq l-artal biex tiΩΩewwe©.

Kienu sodi meta ˙ri©t lil sie˙bi minn ©o toqba u meta ©bidt mo˙riet minn fuq saqajn l-akbar ˙abib li kelli. Óaddnu tfal, sabbru ©irien u ffurmaw ponnijiet ta’ rabja meta ma stajtx nifhem xi sitwazzjoni.

G˙attew lil wiççi, maxtuli xag˙ri u naddfu u ˙aslu lil ©ismi kollu. Ìieli ©ie Ωmien meta kienu mdellka, mxarrba, mg˙aw©a u xierfa.

Illum il-©urnata, meta kwaΩi xejn m’g˙adu ja˙dem tajjeb ©o fija, dawn l-idejn iΩommuni g˙addej, jg˙inuni nimtedd u g˙adhom jintrabtu g˙at-talb.

Dawn l-idejn g˙andhom il-marka ta’ kull fejn mort u tat-ta˙bit tal-˙ajja.

IΩda, l-aktar importanti, se jkunu dawn l-istess idejn li Alla jaqbad biex imexxini lejn id-dar.

Mhux se jag˙ti kas fejn kienu dawn l-idejn jew x’g˙amlu. Li se jkun jimpurtah hu ta’ min huma u kemm Hu j˙obb dawn l-idejn.

B’dawn l-idejn jerfag˙ni u bihom g˙ad immiss il-wiçç ta’ Kristu.”

Bla dubju, mhux se ner©a’ n˙ares blistess mod lejn idejja. Qatt aktar ma er©ajt rajt lil dak ir-ra©el anzjan minn meta tlaqtu dakinhar fil-©nien, iΩda Ωgur li qatt mhu se ninsa lilu jew il-kliem li qalli.

Kull meta jdejja jkunu mi©ug˙a jew kull meta mmelles il-wiçç ta’ wliedi jew ta’ marti, jien Ωgur se niftakar fih. Xi ˙a©a tg˙idli li l-idejn ta’ Alla di©a’ mellsu u ˙addnu lil dak ir-ra©el tal-©nien.

Jien ukoll irrid immiss wiçç Alla u n˙oss idejh fuq wiççi.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 11

tghid jafu?

12 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Il-wasla ta’ bosta Afrikani bid-dg˙ajjes f’Malta tqanqal t˙assib f’˙afna nies. G˙ad li l-biçça l-kbira minnhom qed ja˙arbu minn sitwazzjonijiet ta’ gwerra, vjolenza jew ksur bl-addoçç tad-drittijiet tal-bniedem f’pajjiΩhom, u fil-fatt jing˙ataw protezzjoni f’Malta, ˙afna Maltin ja˙sbu li dawn in-nies g˙andhom jer©g˙u jintbag˙tu lura l-Libja, minn fejn ikunu telqu d-dg˙ajjes li jaslu Malta. La kienu hemm, jistg˙u jibqg˙u hemm.... u Malta te˙les millproblemi.

X’˙ajja kienu g˙addejjin il-Libja bosta Afrikani li jippruvaw jitilqu minn hemm bid-dg˙ajjes ˙a jaslu l-Ewropa, qabel ma sabu ru˙hom Malta? Is-Servizz tal-ÌiΩwiti mar-Refu©jati (Jesuit Refugee Service) jisma’ ˙afna stejjer minn diversi nies mill-Eritrea u mis-Somalja li g˙addew xi Ωmien il-Libja u li b˙alissa jinsabu fostna.

Qed in©ibu hawn ftit minn dawn l-istejjer...

Ng˙ixu fil-biΩa’ Ûew© tektikiet qosra, tlieta twal, wa˙da qasira. Sakemm idum ˙aj, Mohammed qatt mhu se jinsa dawk it-tektikiet bil-mo˙bi, sinjal li min kien qieg˙ed wara l-bieb kien “wie˙ed minna” u b˙alu kien joqg˙od f’dak il-post fi Tripli fejn kien misto˙bi hu. “Meta kien i˙abbat il-bieb, ma konniex nift˙u jekk ma nisimg˙ux dak il-˙oss speçjali li konna ftehemna fuqu qabel,” Ωied jg˙id. “Meta tkun toqg˙od Tripli, tg˙ix fil-biΩa’. Kif tiltaqa’ ma’ xi ˙add li jkun g˙adu kif in˙eles mill-˙abs tinteba˙ x’jista’ ji©ri lilek stess – jekk mhux illum, g˙ada – u ma tista’ qatt toqg˙od mo˙˙ok mistrie˙.”

Tigiste qablet mieg˙u. “Meta kien i˙abbat il-bieb konna nin˙asdu. Konna norqdu libsin u biΩ-Ωarbun f’saqajna g˙ax qatt ma kont tobsor meta ji©u l-pulizija.

KwaΩi dejjem konna noqog˙du ©ewwa u, meta kont no˙ro© nixtri, kont il-˙in kollu n˙ares madwari.”

“Il-pulizija qishom g˙andhom il-li©i f’idejhom. Ìurnata wa˙da t˙allashom biex jitilquk, u l-g˙ada jer©g˙u jaqbduk.

Jg˙idulek, ‘Jekk t˙allas, tin˙eles, jekk le, tibqa’ hawn’. Fil-Libja la hemm drittijiet tal-bniedem u lanqas il-˙akma tad-dritt.

Il-pulizija ma jtellg˙ukx il-qorti; ma tidhirx quddiem im˙allef jew xi ˙a©a hekk; ˙add ma jkun jaf fejn qieg˙ed jew x’sar minnek.”

li l-pulizija kienu rrejdjawh il-©urnata ta’ qabel. Stajna naraw xi toqob fis-saqaf minn fejn kienu ppruvaw ja˙arbu xi nies; kien hemm id-dmija mal-art, kienet ˙a©a tal-biΩa’. Tlabna biex je˙duna xi mkien ie˙or aktar protett imma ma kienx hemm fejn immorru – g˙alhekk, kellna nibqg˙u hemm.”

Mohammed

“Meta tlaqna minn Ganfuda (çentru ta’ detenzjoni) jien u sie˙bi morna l-venda tal-karozzi tal-linja u r˙ejnielha g˙al Tripli bil-lejl. Fil-vja©© ma kilna xejn; konna nibΩg˙u ninΩlu mill-karozza min˙abba li setg˙u jarrestawna mill-©did. F’˙in minnhom, telg˙u l-pulizija fil-karozza tal-linja. Qalulna li d-dokumenti tag˙na kienu illegali, niΩΩluna mill-karrozza u ˙aduna ©o kamra Ωg˙ira. Talbuna l-flus: Intom minn Ganfuda? Jekk ma t˙allsux 40 dinar (xi €30), ner©g˙u ne˙dukom Ganfuda. Fittxewlna fil-bwiet u ˙adulna l-flus li kellna. Meta wasalna Tripli, ma kellna xejn; konna g˙ajjenin mejta u bil-©u˙. Sibna post fejn noqog˙du ma’ xi Somali o˙rajn. Bil-lejl ˙abbat il-bieb. Jien u sie˙bi ttawwalna u n˙asdna kif rajna l-uniformijiet – suldati Libjani! InΩajna malajr iΩ-Ωarbun, tlajna ma’ katusa sal-bejt u qbiΩna ç-çint biex na˙arbu. L-o˙rajn kollha arrestawhom meta tefg˙u l-bieb Nasih ©ewwa bid-daqqiet ta’ sieq.”

Asad “Meta wasalna Tripli, rajna kif morna l-Ambaxxata tas-Somalja imma sibnieha Int m’inti xejn mag˙luqa. Il-gwardjan qalilna li kien jaf L-aktar li trid ta˙rab huma t-tfal Ωg˙ar. post fejn nistg˙u mmorru, fejn kien hemm U bir-ra©un: xi w˙ud jibag˙tuhom il-kbar Somali o˙rajn. IΩda meta wasalna, sibna

biex jisirqu lill-migranti billi jafu li dawn ma jissugrawx iwaqqfuhom g˙ax jibΩg˙u li jirrapurtawhom lill-pulizija. Minn mindu jkunu Ωg˙ar ˙afna, ˙afna tfal jitg˙allmu ming˙and il-©enituri tag˙hom li l-Afrikani li ©ejjin mill-pajjiΩi ’l isfel mid-deΩert tasSahara huma mezz façli biex taqla’ l-flus.

Il-migranti j˙ossuhom fi-periklu fil-bliet Libjani. In-nies ta’ qattag˙ni jg˙ixu minn fuqhom g˙ax jafu li mhux se jissugraw jirrapurtawhom lill-pulizija. “Il-kriminali Libjani jattakkaw fi gruppi; jistennew lis-suwed u jekk isibuk wa˙dek je˙dulek kulma jkollok fuqek,” qal Asad.

G˙al Mohammed, lanqas jekk tqatta’ l-jum kollu ©ewwa ma tkun ˙list millperiklu. Dawn id-delinkwenti; anki nies komuni “jistg˙u ji©u g˙andek u jg˙idulek g˙andi bΩonn il-flus; jekk ma tag˙tinix, taf x’ji©rilek – tmur il-˙abs.”

Barra minn dan il-biΩa’, bosta Afrikani mill-pajjiΩi ’l isfel mis-Sahara jg˙idu li l-Libjani juruhom biç-çar li ma jriduhomx.

Asad jag˙ti eΩempju ta’ din l-im©iba: “Jekk il-karozza tal-linja tkun mimlija u jitla’ Libjan, i˙ares madwaru u jekk jara li hemm xi iswed jg˙idlu bil-herra eja kum u jkollok tqum.”

Fi ftit kliem, il-migranti j˙ossu li fil-Libja jg˙ixu bla drittijiet, bla libertà, bla dinjità u bla umanità.

“Meta tasal il-Libja, in-nies jistmawk b˙all-bhejjem – ibig˙uk g˙all-flus.”

Asad “Fi Tripli g˙addejt tliet xhur wa˙di.

Lanqas biss kont no˙ro© mid-dar g˙ax kul˙add kien ji©i fuqi u jitlobni l-flus. Anki t-trabi li lanqas biss jafu jitkellmu, kienu RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 13

jo˙or©u idhom bil-pala ’l fuq, g˙ax hekk tg˙allmu mill-©enituri tag˙hom.”

Tigiste “Is-sena li qattajt Tripli tant kienet diffiçli: il-biΩa’ li xi Ωg˙aΩag˙ ta’ qattag˙ni se jattakkawni bis-skieken; l-ebda opportunità li nsib xog˙ol. Ìurnata minnhom, kif kont f’˙anut, daru g˙alija dawn il-˙allelin. Minnufih da˙˙lu jdejhom fil-bwiet tieg˙i, ˙aduli l-flus u l-mobajl u çarrtuli l-qalziet bis-skieken. Ìieli da˙lu fejn konna noqog˙du wkoll. L-unika soluzzjoni hi li ta˙rab. Lanqas g˙andek il-libertà li tmur l-g˙assa tal-pulizija.”

Anday “Jekk jitilquk mill-˙abs, trid toqg˙od ©ewwa. Ma tista’ tag˙mel xejn; int m’inti xejn. L-ag˙ar it-tfal; naqra ta’ tifel Ωg˙ir ji©i ˙dejk u jfittixlek g˙all-flus – jekk ma tag˙tihx, isawwtek, jobΩoqlok u jirrapurtak il-pulizija. Jaqbillek tg˙olli jdejk u t˙allih ifittixlek fil-bwiet, je˙odlok il-flus, il-mobajl u kull ma jkollok ta’ valur. Int m’inti xejn, hu Libjan. Lanqas jg˙addilek minn mo˙˙ok tipprova twaqqfu jew tg˙olli rasek.”

Ahmad

“Óalluna mmutu hawn” Tlaqt mis-Somalja f’Lulju tal-2003, wara li kont tlift il-familja fil-gwerra çivili li kien hemm. Mort l-Etjopja, imbag˙ad is-Sudan u fl-a˙˙ar qsamt id-deΩert tas-Sahara biex wasalt il-Libja. Fis-Sahara konna tletin persuna, kollha mgeddsin fuq pick-up four wheel drive. U˙ud minn dawk 14 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

li waqg˙u mill-pick up mietu mg˙aff©a birroti. Jien, id-deΩert, kont insejja˙lu l-wied tal-mejtin – qatt ma rajt daqshekk i©sma mejtin f’˙ajti. Ìieli kont na˙seb li sibt xi njam biex inqabbad in-nar u kont ninduna li f’idi kelli g˙adam tas-swaba’.

Wara xahrejn, wasalna Kufra filLibja. Tripli bqajt kwaΩi sena – tal-biΩa’ u fil-periklu. Kont naf li la stajt noqg˙od il-Libja u lanqas immur lura s-Somalja fejn is-sitwazzjoni kienet marret g˙all-ag˙ar.

Fl-24 ta’ Settembru 2004, qsamt ilMediterran fuq dg˙ajsa Ωg˙ira ma’ 24 ru˙ o˙ra. Wara tlett ijiem fuq il-ba˙ar ilma˙na l-art, iΩda kien spiççalna l-petrol u l-mew© beda jimbuttana ’l barra. Bqajna nin©arru mill-kurrent sakemm salvawna l-Forzi Armati ta’ Malta.

Wara li wasalna l-art, ˙aduna fiddetenzjoni. Wara 20 ©urnata, il-pulizija qalu lil sitta minna biex nippakkjaw ˙wejji©na. Immanettjawna u tellg˙una fuq xarabank, u iktar tard qalulna li kienu se jiddeportawna lejn l-Libja. Insistejna li nkellmu rappreΩentant tal-UNHCR (ilKummissarju G˙oli tal-Ìnus Mag˙quda g˙ar-Refu©jati); meta konna fid-detenzjoni qatt ma nfurmawna li stajna napplikaw g˙all-asil. Il-pulizija çempel lis-superjuri tieg˙u imma ordnawlu biex itellag˙na fuq l-arjuplan.

Meta wasalna Tripli, l-awtoritajiet Libjani arrestawna u ma nafx fejn ˙aduna.

Ordnawlna biex induru wiççna mal-˙ajt u sawtuna b’bastun o˙xon tal-injam. Intlift minn sensija bid-daqqiet. Kull filg˙axija kienu jag˙tuna xebg˙a kull wie˙ed; kienu jsawtuni fuq subg˙ajja u jekk imqar kont inqarras wiççi, kienu jsawtuni fuq

rasi. Kienu jg˙iduli nimla ˙alqi bl-arja u mbag˙ad kienu jag˙tuni daqqa qawwija fuq widnejja. Lill-o˙rajn ma kontx narahom imma kont nismag˙hom jixhru.

Wara tliet xhur, tellg˙una l-qorti u we˙ilna sena ˙abs talli konna d˙alna fil-pajjiΩ, ˙ri©na u er©ajna ©ejna lura illegalment.

Matul dik is-sena, ittorturawna ˙afna drabi – kienu jsawtuna, ixarrbuna bl-ilma kiesa˙ u jniggΩuna bi strumenti tal-elettriku.

F’Novembru tal-2005, lilna li konna ddeportati minn Malta, g˙abbewna fuq jeep, ˙aduna fis-Sahara u waddbuna hemm, f’nofs dak il-ba˙˙. Wara li domna mexjin ©img˙a ming˙ajr ikel jew ilma, Sadak u Mohammed qalu li ma fel˙ux jimxu iΩjed u talbuna n˙alluhom ˙a jmutu hemm. A˙na bqajna mag˙hom biex nag˙mlulhom il-qalb, imma ma damux ma mietu. Xi ©ranet wara, lanqas Hashi u Abdishukur ma kellhom sa˙˙a jkomplu. Wara 14-il jum fid-deΩert, jien u Abdul iltqajna ma’ xi Berberi li g˙enuna.

Er©ajna wasalna Tripli u ppruvajna, g˙al darb’o˙ra, na˙arbu mil-Libja b’dg˙ajsa.

Wasalna Malta f’Ìunju tal-2006.”

Dawn l-istejjer veri me˙uda mill-ktejjeb Do They Know? li g˙adu kif ˙are© il-Jesuit Refugee Service (JRS). Il-ktejjeb g˙andu jo˙ro© bil-Malti dalwaqt. Jekk tixtieq tirçievi kopja bil-posta b’xejn, ibg˙at email lil info@jrsmalta.org jew çempel 2144 2751 fil-˙inijiet tal-uffiççju. Tista’ wkoll tikkuntattja l-uffiççju tal-RM2000LilÓbiebna fuq rmlh@jesuit.org.mt , tel: 21420610

?

Kif tifhem

jekk ma tkunx taf Qeg˙din fi Ωmien ir-Randan u l-Ìimg˙a l-Kbira. Ûmien qaddis meta ˙siebna jmur fuq il-passjoni u l-mewt ta’ Kristu. Ósibijiet qaddisa u purçissjonijiet ta’ tbatija fit-toroq tag˙na.

Mument tajjeb biex niftakru kemm Kristu g˙adu jbati llum ukoll… f’˙utna. Fosthom dawk li jaslu fuq xtutna fi triqthom lejn ˙olma ta’ ˙ajja b’inqas tbatija. PajjiΩna sar stazzjon ie˙or fil-Via Sagra ta’ dawn ˙utna Afrikani.

Il-Veronika waqfet tixxotta wiçç Kristu. Xmun Çirinew waqaf jg˙inu j©orr is-salib. Tajjeb jekk nieqfu ftit nisimg˙u l-istejjer ta’ tbatija li jg˙addu minnhom dawn ˙utna fittriq tag˙hom tas-salib.

Qabel ma ni©©udikawhom, min jaf kieku nisimg˙uhom? Kif nistg˙u nifhmuhom jekk ma nkunux nafu min huma u minn xiex jg˙addu?

A˙na l-ÌiΩwiti g˙adna kif ˙ri©na Ωew© kotba bl-istejjer tag˙hom u b’riflessjonijiet u studji dwar dawn il-foqra ‘©odda’ f’pajjiΩna. Qari tajjeb g˙al Ωmien ir-Randan.

OPENING UP Ìabra ta’ kitbiet dwar kif jista’ jing˙eleb il-biΩa’ li j©ag˙alna ning˙alqu g˙all-barrani.

DO THEY KNOW? Immigranti jirrakkontaw ˙ajjithom fil-Libja.

Ma˙ru© mill-Jesuit Refugee Service (JRS-Malta) St Aloysius’ Sports Complex, 50 Triq il-Xorrox, B’Kara Tel: 2144 2751 www.jrsmalta.org

Ma˙ru© miç-Çentru Fidi u Ìustizzja tal-ÌiΩwiti.

Jekk tixtieq tikseb kopja ikteb jew çempel: Çentru Fidi u Ìustizzja 227, Triq il-Merkanti, l-Belt Valletta Tel: 2125 1538 Email: cfj@jesuit.org.mt RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 15

jbatu?

Nafu xi

Il-˙ajja spiss tkun kiefra g˙al kul˙add. Imma xi w˙ud donnhom imisshom sehem akbar ta’ kefrija. Fost dawn hemm bosta kbira ta’ nisa u ommijiet li, biex ja˙arbu minn ˙ajja ta’ miΩerja g˙alihom u g˙al uliedhom, jie˙du riskji kbar biex forsi jaslu f’xi pajjiΩ Ewropew ifittxu rifu©ju fih. Qed in©ibu hawn Ωew© esperjenzi ta’ nisa ommijiet Ωg˙aΩag˙ li ˙arbu mill-kosta tal-Afrika fuq dg˙ajjes.

Spiççaw Malta b˙ala immigranti ming˙ajr dokumenti.

Jirrakkuntaw il-vja©© kiefer li g˙amlu u g˙aliex kellhom ilkura©© li jaffrontaw l-ib˙ra fuq dg˙ajsa Ωgangata.

L-ismijiet huma mibdula biex inΩommu l-anonimat.

Dawn l-istejjer huma adattati minn konverΩazzjonijiet li saru minn Kristina Chetcuti.

16 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Hema (23 sena)

tad-dar u l-˙abib ta’ Ωew©ha, li kellu biss 23 sena, miet ta˙t il-©ebel. “Ma stajna Kien barra l-kosta ta’ Tripli, fid-dlam, li nag˙mlu xejn ˙lief nidfnuh u nkomplu Hema mxiet ti©ri ©ol-ba˙ar li kien jitla’ sa triqitna,” qalet b’le˙en ma˙nuq li kien juri qaddha. Ûew©t ir©iel qabduha u tefg˙uha kemm kienet qed tbati biex tirrakkonta bil-goff ©o dg˙ajsa li kienet di©à nofsha x’kien ©ara dak il-lejl. mg˙arrqa fl-ilma u d-diesel. Kienet tqila Wara ©img˙a mixi bla waqfien, waslu b’xag˙rejn u nofs. Qattg˙et il-˙amest l-Libja. Hemm, mill-ewwel arrestawhom ijiem ta’ wara hemmhekk, idha fuq ma’ Somali o˙ra u ˙aduhom f’çentru ta’ Ωaqqha. “Kien l-uniku mod li bih ˙assejt detenzjoni. Kif waslu, id-direttur qalilhom li stajt nipprote©i lit-tarbija tieg˙i,” kif li, jekk iridu jin˙elsu, kellhom i˙allsu qalet hi. In-nies li kienu mag˙ha fuq id$1,000. dg˙ajsa ma basrux li setg˙et tg˙ix, fil-fatt, “Sabbat it-telefon u qalilna li a˙jar ˙asbuha mietet. inçemplu lil qrabatna biex jibag˙tulna Hema ssibha diffiçli ˙afna tirrakkonta l-flus. IΩda, a˙na ma konna nafu lil ˙add l-vja©© g˙ax ma tixtieqx ter©a’ tg˙ix li kellu dik is-somma ta’ flus. Konna qisna dik il-˙olma kerha. Is-sena l-o˙ra, kellha ©o ˙abs. Ìo kamra ta’ erba’ metri bi tlieta titlaq minn art twelidha, is-Somalja. Hi kien hemm 80 mara u konna norqdu fuq parti minn grupp etniku Ωg˙ir ˙afna kartun. Kollha kemm a˙na konna neqsin f’dak il-pajjiΩ. “A˙na l-aktar grupp baxx mill-ikel u kellna ˙akk kbir (scabies) fuqna. mill-gruppi kollha f’pajjiΩna, g˙alhekk G˙all-ir©iel kien ag˙ar g˙ax, tant ma kienx m’g˙andna l-ebda forza fil-gwerra çivili hemm spazju g˙al dawk in-nies kollha, li tas-Somalja. Ng˙ixu f’periklu kontinwu kellhom jorqdu la ©emba.”

Kellna bilfors nitilqu. Anqas stajt no˙ro© Ûammewhom imsakkrin hemm barra mid-dar g˙ax jew kienu jistuprawni g˙al tmien xhur u telquhom biss meta jew ja˙tfuni.” d-direttur kien çert li veru ma kellhomx Qabel ma telqet, Hema ΩΩew©et lillminn fejn i©ibu l-flus. Fl-a˙˙ar waslu Tripli ma˙bub li kellha sa minn tfulitha u ˙arbu u Ωew©ha, li kien electrician kwalifikat u flimkien. Biex waslu sal-Etjopja, uΩaw il-flus anki student tal-In©inerija, ˙adem ta’ kollha li kienu ©emmg˙u u, minn hemm, porter u wejter g˙al xag˙rejn. Dejjem imxew g˙al tlett ijiem s˙a˙ sakemm waslu baqg˙u fil-mo˙bi u Hema lanqas biss s-Sudan. Hemm ˙atfuhom il-pulizija tasissugrat tmur g˙and tabib biex tikkura Sudan li, meta saru jafu bil-kaΩ tag˙hom, l-marda li kellha (scabies). Imbag˙ad saru Ωammewhom f’Girba sakemm ˙ar©ulhom jafu bi ‘bniedem tan-negozju’ li kien qed id-dokumenti kollha biex ikomplu jipprepara biex jibg˙at dg˙ajsa g˙all-Italja. triqithom.

Kien qed jitlob $900 g˙al kull persuna.

IΩda, ix-xorti ˙aqrithom anki hawn.

“Kont g˙adni kif indunajt li kelli L-ewwel lejl li da˙lu fid-dar tal-familja xag˙rejn tqala u , min˙abba li kellna flus li kienet se tilqag˙hom waqa’ s-saqaf biss g˙al persuna wa˙da, Ωew©i ˙e©©i©ni

biex immur jien u hu kien ji©i meta jkun faddal biΩΩejjed flus g˙all-vja©©. Dak il-˙in ma kontx naf x’se naqbad nag˙mel. Jekk nibqa’, nissogra li jarrestawni u g˙alhekk ˙sibt li a˙jar g˙alija u g˙at-tarbija tieg˙i li niffaççja l-vja©©.” Ûew© iljieli qabel ma telqet, da˙lu fl-appartament tag˙hom u arrestaw lil Ωew©ha.

“Dik kienet l-a˙˙ar darba li rajtu lil Ωew©i. Ma nafx kif ma ˙adux lili wkoll.

Probabbli ndunaw li kont marida ˙afna,” qalet waqt li bdiet tibki.

Irnexxielha tkompli bil-pjan u, flimkien ma’ 68 persuna o˙ra (13 kienu nisa) telg˙et fuq dg˙ajsa li kien fiha disa’ metri b’erbg˙a. Ma qalet lil ˙add li kienet tqila.

“Dawk li ˙arrbuna ma kellhomx iççans jag˙Ωlu n-nies. L-iktar li jippreferu l-ir©iel g˙ax jibΩg˙u li n-nisa ma jkollhomx sa˙˙a j©orru l-proviΩjon u ma jg˙a©©lux daqs l-ir©iel.”

Fuq id-dag˙ajsa damu ˙amest ijiem u ˙amest iljieli u ma kien hemm ˙add li kellu esperjenza tal-ba˙ar. “Kien hemm ˙afna kes˙a. Kul˙add kien beΩg˙an.

Wara ftit kien hemm nies li bdew jitilfu rashom u jimma©inaw ˙afna affarijiet li kien jo˙loqhom mo˙˙om. Bl-ilma ba˙ar u d-diesel kienet sa˙ansitra qed titqaxxrilna l-©ilda. Jien kont marida sew... Mo˙˙i kien biss fit-tarbija li kont qed in©orr.”

Ma setg˙etx tkompli tirrakkonta iΩjed.

Meta staqsejniha jekk kienx hemm xi abbuΩi mill-ir©iel fuq in-nisa, mill-ewwel irrispondiet : “Le. Ûgur li le. Kul˙add ikun imwerwer. Kul˙add ja˙seb biss kif se jsalva. M’hemmx lok g˙al dawn l-affarijiet.”

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 17

jag˙mlulha xejn g˙ax kienet Ωg˙ira wisq biex iΩommuha risponsabbli tal-˙arba tal©enituri tag˙ha.

Lemtem u Ωew©ha mxew it-triq kollha mill-Eritrea sas-Sudan, qasmu d-deΩert u baqg˙u mexjin g˙al ©ranet s˙a˙ sakemm waslu l-Libja. “Domna Tripli g˙axar xhur, dejjem nistennew temp tajjeb biex na˙arbu b’dg˙ajsa. Ir-ra©el tieg˙i kien ja˙dem biex ng˙ixu imma a˙na konna di©à faddalna l-flus g˙all-vja©© - $1,200 kull persuna,” qalet.

F’Awwissu tal-2007, ˙arbu u waslu filbajja. Tawhom fuel, ilma u ikel li kellhom i©orru huma stess fuq id-dg˙ajsa.

“Id-dg˙ajsa ma kenitx max-xatt imma kellna nimxu fil-ba˙ar biex nitilg˙u fuqha.

Konna 27 persuna mgeddsin fuq dg˙ajsa li ma kenitx aktar minn Ωew© metri twila.

Kemm konna nisa? Sitta biss. Dawk ilkuntrabandisti ma jie˙dux pjaçir bin-nisa.”

(36 sena) Meta telqu, id-dg˙ajsa niΩlet ’l isfel Lemtem, mara nisranija, rat ˙wejje© talu kellhom ibattlu l-ilma biex komplew. biΩa’. Rat mara, li kienet qieg˙da tredda’ Telqu t-Tlieta bil-lejl u, sal-Óamis wara lit-tarbija tag˙ha ta’ xahar, nieΩla f’qieg˙ nofsinhar, id-dg˙ajsa kienet g˙erqet. il-ba˙ar bit-tarbija b’kollox. Ftit sig˙at “Veru li kellna l-©kieket tas-salvata©©, wara, kellha tassisti g˙al ©isem li ©ie imma domna fl-ilma ffriΩat matul il-lejl mtella’ mill-ba˙ar kiesa˙ tal-Mediterran kollu tal-Óamis u bqajna hemm sal– dak ta’ Ωew©ha. Lemtem qalet l-istorja, Ìimg˙a wara nofsinhar,” qalet. fil-qosor, g˙aliex hi u Ωew©ha kellhom Lanqas il-qafas tad-dg˙ajsa ma kien i˙allu pajjiΩhom fl-2006. hemm biex forsi jΩommu mieg˙u. Kienu “Ûew©i kien fil-militar tal-Eritrea. Ma biss huma u l-ba˙ar. “Aktar ma beda kellux triq o˙ra ˙lief li jitlaq. B˙ala martu, jg˙addi l-˙in, aktar nies bdew neΩlin kieku bqajt hemm, kienu jitfg˙uni l-˙abs.” fil-qieg˙ g˙ax bdew jaqtg˙u qalbhom. Óalliet lil binthom ta’ tmien snin ma’ Sempliçiment bdew jift˙u l-©kieket u xi nies ji©u minnhom. “Ma stajtx nie˙u jintelqu. Kienet ˙a©a li taqsamlek qalbek. lil binti mag˙na. Kif stajt, jekk lanqas biss Óa©a tal-biΩa’.” kont naf fejn sejrin. Ma ridtx nissogra Il-Ìimg˙a, g˙adda vapur tal˙ajjitha wkoll.” Kienet deçiΩΩjoni iebsa merkanzija u ©abarhom. Kienu mietu imma kienet taf li t-tifla ma setg˙u Kien vapur Russu li salvahom.

“Kul˙add ji©ri biex jitla’ fuq il-vapur.

Wie˙ed Ωag˙Ωug˙ waqa’ u g˙ereq. Rajtu jaqa’ ˙dejja,” qalet, filwaqt li g˙attiet wiççha b’idejha u ma qalet xejn aktar.

Meta waslet Malta ˙aduha malajr l-isptar u tawha 70 flixkun ta’ fluwidi daqs kemm kienet nieqsa mill-ilma. Damet l-isptar sitt xhur sakemm weldet lit-tifla f’April.

G˙alkemm protetta, il-futur tag˙ha g˙adu mistur. G˙adha bix-xokk fuqha u Ωgur qatt ma basret li ˙ajjitha, ta’ 23 sena, se tkun hekk. Ta˙seb li Ωew©ha g˙adu fil˙abs fil-Libja imma ma setg˙etx tag˙mel kuntatt mieg˙u.

“Lanqas biss ra ritratt tat-tifla tieg˙u,” qalet.

Lemtem

18 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

˙mistax-il ru˙, fosthom Ωew©ha. Lanqas biss la˙aq sar jaf li kien se jer©a’ jsir missier. Fil-fatt, lanqas hi ma kienet g˙adha taf. Kien meta waslet l-isptar Malta li qalulha li kienet tqila b’xahar.

Kif ˙aditha l-a˙bar li kienet qed i©©orr it-tarbija ta’ Ωew©ha mejjet?

F’daqqa wa˙da waqfet u damet hekk g˙al ˙afna ˙in. Minflok ˙arset lejn l-interpretu ˙arset fiss f’g˙ajnejja u qalet, minn ta˙t l-ilsien, “Bakat, bakat,” baqg˙et tirrepeti bid-dmug˙ igelgel minn g˙ajnejha. L-interpretu qalli li tfisser “Bkejt.”

Lemtem baqg˙et t˙ares lejja u, f’g˙ajnejha, kien hemm xi ˙a©a akbar mill-u©ig˙. “Alla hu kbir u jien nirringrazzjah tas-sa˙˙a li jag˙tini.”

Imma g˙aliex mara tissogra tmur vja©© daqshekk skabruΩ f’sitwazzjoni b˙al dik? “Trid tifhem li fi Tripli m’g˙andekx g˙aΩla o˙ra.”Kellhom xi mezz li bih setg˙u jitolbu l-g˙ajnuna meta kienu fuq id-dg˙ajsa?

Dehret tirrabja: “Iva, kellna telefon.

Tlabna l-g˙ajnuna fit-tieni jum tal-vja©© tag˙na. Kien hemm ajruplan tas-salvata©© li ©ie jdur fuqna tliet darbiet, imma biss biex jie˙u r-ritratti. Li kieku, flok ˙a r-ritratti, ©ie jsalvana ˙add ma kien imut.

Jien veru rrabjata fuq dan. Kieku Ωew©i g˙adu ˙aj.”

Lemtem illum toqg˙od f’appartament flimkien ma’ bintha ta’ tmintax-il xahar.

Dalwaqt titlaq minn Malta g˙all-Amerika g˙ax kisbet stat ta’ refu©jata. Meta tasal hemm se titlob biex ting˙aqad ma’ bintha u l-familja tag˙ha.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 19

Ir-ra©el twil stejqer. Qam mill-poΩizzjoni mgeddsa tieg˙u, u tawwal idu biex jil˙aq il-barΩakka kbira tal-©ilda li kienet mitfug˙a qribu fuq tapit ta’ weraq niexef. Twaqqaf, u tg˙awwe© waqt li ˙ass u©ig˙ kbir f’©enbu, u bilkemm ma qatax nifsu. Il-©er˙a li ©arrab fil-battalja kienet fieqet ftit, imma l-mixja li ˙a kienet fetqitha u issa mtliet bid-demm. Karba Ωg˙ira ˙arbet minn fommu miftu˙. Tefa’ l-barΩakka ma’ spallejh, u dar lejn is-si©ra. Ilkowt kbir u twil tieg˙u Ωifen bil-mod madwar saqajh, hu u miexi.

Is-si©ra kienet wieqfa quddiemu bla tit˙arrek, b’qoxritha ˙arxa fis-silenzju m˙asseb.

Dawl il-qamar dehbieni dawwal il-baΩi tag˙ha, waqt li dellijiet bluni waqg˙u mal-madwar.

Saqajn ir-ra©el imxew b’çertezza madwar l-g˙eruq mifrux u mikul li kienu jiksu l-art talbosk.

Ta˙t il-kappa tieg˙u, ra©© ta’ dawl ilqamar ltaqa’ ma’ g˙ajn wa˙da, imma wa˙da biss, g˙aliex l-o˙ra kienet mdallma. Ir-ra©el tawwal idu lejn ir-roqg˙a mikula tal-©ilda, g˙ollieha u g˙orok l-g˙adma li dawret it-toqba vojta, mbag˙ad re©a’ rran©a r-roqg˙a tal-©ilda lura f’postha.

G˙asfur sejja˙ minn x’imkien fil-fond tal-melankonija, u r-Ra©el Miexi ˙ares ‘il fuq.

Quddiemu, g˙asfur iswed kien bilqieg˙da fuq zokk, mdawwar b’silwett mid-dija tal-qamar.

L-g˙asfur waqqaf rasu, qabeΩ matul iz-zokk u qala’ zokk Ωg˙ir kollu weraq mis-si©ra, Ωammu g˙al-mument f’munqaru, imbag˙ad ˙allih jaqa’. Iz-zokk niΩel sal-art bil-mod, u spiçça f’saqajn ir-ra©el. Hu tawwal idu l’isfel, subg˙ajh xi darba twal u ˙fief, issa mikula u mg˙aww©a mis-snin ta’ gwerra, u qabad iz-zokk. Tfixkel u kien se jaqa’, u rran©a l-kowt mieg˙u. Ittebg˙a kienet kibret u d-demm skur infirex lejn l-art madwar saqajh. Tefa’ z-zokk fil-barΩakka, u beda t-tfittxija tieg˙u mill-©did.

20 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

B’passijiet Ωg˙ar u g˙ajjiena, u b’id il-˙in kollu twarrab il-˙axix, ir-ra©el g˙arrex il-madwar. Kienet qaltlu f’ittra li kellu jsibha hawn. X’imkien ˙dejn is-si©ra l-kbira. Is-si©ra tag˙hom. Mexa ‘l barra mid-dawl u lura fiddellijiet. Hu kompla jfittex.

It-tebg˙a skura ma’ sidru kienet kibret u issa xarrbet in-na˙a lemina tal-qmis. Qtar skur fiddieni tfaçça fil-˙emda fuq il-weraq mbewwes mill-qamar, ma’ saqajh. Il-pass tieg˙u kien iktar kajman issa, imma kompla t-tfittxija. Mbag˙ad f’salt wie˙ed, niΩel kokka. Qatta’ l-˙axix, li x-xewk tieg˙u ©ibed id-demm hu u jag˙mel dan. Eççitat. Nifsu f’saltijiet qosra. Imbag˙ad waqaf.

Ir-Ra©el Miexi qag˙ad bilqieg˙da.

Tnehida ˙arbet minn fommu, filwaqt li demg˙a fiddiena ©en©let ma’ ˙addejh. Ilqamar mexa sew ‘il-fuq, id-dija bluna kies˙a tieg˙u ddawwal ir-ra©el, is-si©ra, u l-˙a©a li kien ifittex. Tawwal idu, id miksura, kollha ©rie˙i u grif frisk imdemmi. Subg˙ajh ©rew mal-©nub tal-˙a©a li kien vja©©a tant mili biex jara. Il-˙a©a li qatt ma ried jara. Imma l-˙a©a li kellu jara. Demm mill-©er˙a tieg˙u kompla jinΩel lejn l-art ˙dejn saqajh. Tbajja’ skuri u tal-biΩa’, jag˙tu mill-a˙mar lejn l-iswed. Qtar tal-kristall tfaççaw fuq wiççu meg˙lub, u qattru ‘l isfel fis-skiet, jing˙aqdu ma’ demmu fl-art.

Tard wisq. Dejjem tard wisq. Ir-Ra©el Miexi kien g˙ajjien. Qam u qabad triqtu lejn is-si©ra l-kbira. Is-si©ra tag˙hom. Qag˙ad ta˙t is-si©ra, u t˙abat biex isib poΩizzjoni komda. Imbag˙ad wara mew©a ta’ u©ig˙ u tnehida kalma, ir-Ra©el Miexi g˙ereq fiç-çpar tal-g˙ejja. Óoss mill-foresta, u r-Ra©el Miexi feta˙ l-g˙ajn tqila tieg˙u. Ma ra xejn. L-art ta˙tu kompliet tixxarrab b’demmu. L-avvanz tal-g˙ejja ˙akem persuntu, u r-Ra©el Miexi raqad.

“Ara, hawn hi s-Si©ra tar-Ra©el Miexi!”

“Il-xiex?”

“Is-si©ra tar-Ra©el Miexi. Din speçjali.”

It-tfajla fliet sew is-si©ra l-kbira. Xag˙ar kannella tar minn ma’ wiççha, u dehru g˙ajnejn blu u xufftejha kbar. Wiççha idda dehbieni f’dawl il-qamar.

“G˙andha dawl sabi˙ fuqha,” qalet ittfajla, “imma xorta, kulma hi si©ra.”

“M’hijiex sempliçi si©ra,” wie©eb it-tifel, ftit imqarras. NiΩel g˙arkopptejh qrib zokk is-si©ra. Dawl il-qamar qabad ix-xag˙ar çar tieg˙u. Subg˙ajn Ωg˙ar mellsu l-art, hu u jitkellem. “Din hi s-si©ra tar-Ra©el Miexi.

Jg˙idu li miet hawn.”

“Min qal hekk?”

“Ma nafx. In-nies.”

“Mela, kif miet?”

“Qalb miksura,” qal bil-mod.

“Illa˙wa, xi storja.”

“Storja vera. Possibbli tmut minn qalb miksura.”

It-tfajla resqet viçin is-si©ra, u qag˙det bilqieg˙da. “Allura, min kisirlu qalbu?” saqsiet it-tfajla, b’vuçi iktar kalm issa. “Óadd ma jaf. Imma jg˙idu li ©ie hawn ifittex xi ˙a©a. Kien f’battalja jew gwerra jew hekk, u kien ferut. Imma xorta ©ie hawn ifittex xi ˙a©a.”

“Xiex?”

“Ma nafx.” It-tfajjel tella’ spallejh. “Imma kienet x’kienet, kienet importanti ˙afna.

Nimma©ina ©ie jintasab hawn isfel u miet.”

“Illa˙wa,” qalet it-tfajla. Qag˙det bilqieg˙da f’dawl il-qamar, b’darha ma’ zokk is-si©ra, b’saqajha mrekknin u jmissu ma’ geddumha. It-tfajjel ing˙aqad mag˙ha. Ittnejn qag˙du ˙dejn xulxin filwaqt li l-qamar tefa’ fuqhom is-s˙ana kies˙a – u dawwal il-par fid-dija dehbiena tieg˙u.

“Ìejt hawn xi drabi o˙ra qabel,” stqarr it-tifel.

“Kont taf b’din is-si©ra?” It-tfajla waqfet ˙esrem u daret. “Ìibtni hawn apposta?”

“Iva.” “G˙alfejn?”

“G˙ax ridt naqsamha mieg˙ek din.”

It-tfajjel ˙asibha darbtejn. “G˙ax int tog˙©obni.”

“Nog˙©bok?”

“Emm, le… in˙obbok.” Óalq it-tfajjel inbidel fi tbissima nervuΩa.

It-tfajla siktet g˙al mument, imbag˙ad tawwlet id irqiqa lejn wiçç it-tifel. Messet ©binu u bil-mod traççat il-linji ta’ wiççu. Bilmod u b’affezzjoni.

“Jien in˙obbok, ukoll,” qalet, hi u tistrie˙ ma’ sidru. Hu dawwar idu madwar spallitha, u ressaqha lejh. It-tnejn serr˙u darhom massi©ra, maz-zokk b’sa˙˙tu u a˙rax tag˙ha.

Is-si©ra tag˙hom. Is-si©ra tar-Ra©el Miexi.

Dawl il-qamar ˙asel il-koppja, b˙alma kien g˙amel lis-si©ra. Komplew bilqieg˙da fis-skiet, bla ma jindunaw it-tibdil fid-dellijiet.

Qatt ma nnuttaw il-kolonna kies˙a fiddiena ta’ dawl il-qamar, li issa kienet qed tag˙ti b˙al mog˙dija lejn il-˙a©a li r-Ra©el Miexi kien darba fittex.

Daqs tefg˙a ta’ ©ebla ‘l-bog˙od fil˙emda, ©ebla Ωg˙ira griΩa iddiet ta˙t velu jdawwal. Il-kliem imçajpar fuq qoxritha kien çar daqs il-kristall: It-Tifel Tag˙na. Miet it-3 ta’ Novembru, 1886.

Il-qamar mexa u tefa’ d-dija ta’ dawl kiesa˙ dehbieni fuq il-koppja Ωag˙Ωug˙a, it-tabella Ωg˙ira tal-qabar, u s-si©ra tar-Ra©el Miexi.

Sheree Zielke

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 21

It-t˙ejjija ta’ saçerdot ÌiΩwita titlob studju fil-fond tat-teolo©ija. Jistudja t-tifsir tal-Fidi, kif nifhmu l-Iskrittura, it-tag˙lim tal-Knisja fuq il-morali u ˙wejje© b˙al dawn li jmissu l-qalba ta’ min hu Alla g˙all-bniedem tal-lum. Christopher Vella, huwa student ÌiΩwita li jinsab Pari©i g˙al dan l-istudju. Hawn jaqsam mag˙na xi jfisser g˙alih.

L-Editur

Nghaddi l-fidi

minn gharbiel

22 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

U spiççajt Pari©i! Mhux g˙all-vaganzi imma biex nistudja t-teolo©ija. Xtaqt naqsam xi ftit mal-qarrejja tal-RM2000-LilÓbiebna kif ng˙ix is-sej˙a tieg˙i ta’ ÌiΩwita waqt dan iΩ-Ωmien ta’ formazzjoni.

L-ewwel sfida kienet dik tal-lingwa.

Minkejja l-fatt li kont studjajt il-FrançiΩ l-iskola, kien saddat wa˙da u sew peress li qatt ma wΩajtu. Sa llum, ˙ames xhur wara, baqg˙ali xi ftit ta’ diffikultà imma b’xi mod niddobba, kif ng˙idu bil-Malti.

U l-lingwa mhix kollox. Hemm bΩonn ukoll li nsir naf l-istil ta’ ˙ajja u l-kultura talFrançiΩi. Dan jie˙u Ω-Ωmien. Hemm bΩonn ta’ ˙afna paçenzja, imma hi opportunità sabi˙a li tiskopri kultura ©dida. U ng˙id l-istess g˙all-istudju tat-teolo©ija li hu r-ra©uni g˙alfejn ninsab hawn.

Nimma©ina li kull nisrani li ddeçieda li jie˙u l-fidi tieg˙u bis-serjetà ji©uh xi darba jew o˙ra mistoqsijiet fuq il-fidi. Lili wkoll ©ewni u g˙adhom ji©uni mistoqsijiet u g˙andi x-xewqa li nifhem sewwa dak li nemmen fih. F’dan iΩ-Ωmien ta’ formazzjoni tieg˙i g˙as-saçerdozju, l-iskop huwa propju dan: li wie˙ed jid˙ol iktar fil-fond fil-misteru tal-fidi. Imma g˙aliex dan l-istudju kollu?

L-importanti mhux li n˙obbu ‘l Alla u ‘l bnedmin ˙utna? Mhux biΩΩejjed li nsegwu l-eΩempju ta’ Ìesù?

San Pietru jag˙tina t-twe©iba. Jg˙idilna “Kunu dejjem lesti biex tag˙tu twe©iba lil kull min jitlobkom il-g˙ala tat-tama li g˙andkom [...]” (1Piet 3: 15). Dan ma qalux g˙all-qassisin biss. Il-Knisja kollha, b˙ala ©isem wie˙ed, hi msej˙a tag˙mel dan u kull membru tag˙ha g˙andu sehem minn din il-missjoni. Ìesù lit-Tnax sejj˙ilhom biex ikunu mieg˙u u biex jibg˙athom jippriedkaw (Mk 3: 13-19). Dan il-perjodu, hu wie˙ed fejn a˙na l-istudenti tat-teolo©ija nit˙arr©u fl-intelli©enza tal-fidi però b’mod differenti mill-istudju ta’ dixxiplini universitarji o˙ra. X’differenza hemm bejn l-istudju tat-teolo©ija u tal-biolo©ija, pereΩempju? Ittnejn jirrikjedu l-uΩu tar-ra©uni, imma filwaqt li l-biolo©ija wie˙ed jista’ jistudjaha ming˙ajr ma din tkun essenzjali g˙al ˙ajtu, fil-kaΩ tat-teolo©ija hemm bΩonn li wie˙ed ikollu relazzjoni m’Alla u li wie˙ed ikun impennja ru˙u profondament f’din l-avventura tal˙ajja li hi l-fidi nisranija.

Personalment, l-istudju tat-teolo©ija qieg˙ed i©eg˙lni ng˙addi l-fidi tieg˙i minn g˙arbiel. Qieg˙ed jg˙inni nsaffi l-fidi tieg˙i.

Qieg˙ed ng˙ix dan il-perjodu billi nipprova nintegra dak li nkun smajt u qrajt malesperjenza tieg˙i.

Barra minn hekk il-metodu ta’ studju hawnhekk jinkura©©ixxi d-diskussjoni u l-qsim tal-ideat bejn l-istudenti. Dan hu aspett ie˙or importanti tal-istudju tatteolo©ija – li wie˙ed jaqsam m’o˙rajn il-mistoqsijiet, l-ispirazzjonijiet u l-ideat, flimkien ma’ dak li jag˙ti kura©© u dak li jista’ jfixkel. Il-kuntest jg˙in ˙afna, speçjalment meta tqis li hawn studenti mill-kontinenti kollha tad-dinja ˙lief l-Antartika - g˙ax il-pingwini g˙adhom ma’ skoprewx Pari©i! Mieg˙i fil-korsijiet hemm studenti Taljani, Pollakki, Olandizi, BraΩiljani, Kolombjani, Çileni, Peruvjani, Indjani, Kroati u o˙rajn. Din id-diversità tg˙in biex wie˙ed jinfeta˙ u jara l-affarijiet minn angolu ie˙or.

Mill-mistoqsijiet li jsiru wie˙ed jinduna kemm çerti affarijiet l-anqas biss ji©una f’rasna u kien hemm bΩonn ta’ xi ˙add minn ambjent kulturali differenti biex nindunaw bihom. Li tara d-diversità fil-mod kif wie˙ed

i˙ares lejn il-mistoqsijiet fundamentali tal˙ajja hi ta’ valur kbir.

Aspett importanti tal-istudju tat-teolo©ija hi l-attitudni t’umiltà li l-istudent g˙andu bΩonn li jkollu. Il-fidi hi don li ji©i minn Alla, li tana lilu nnifsu kollu kemm hu permezz ta’ Ìesù. Peress li l-fidi hi don, hemm bΩonn l-umiltà, g˙ax minkejja kollox, Alla jibqa’ misteru u ma nistg˙ux inpo©©uh ©ol-kaxxa tar-ra©uni limitata tag˙na. Bil-maqlub a˙na mistednin nid˙lu fiH. Il-˙ajja tal-ÌiΩwita, b˙al ta’ kull nisrani ie˙or, hi wa˙da ta’ servizz tal-poplu t’Alla u tad-dinja. Lill-appostli, Ìesù ma sej˙ilhomx g˙alihom infushom, imma biex jibg˙athom ixandru l-bxara t-tajba lill-bnedmin kollha.

L-istudju tal-teolo©ija qieg˙ed ng˙ixu wkoll b˙ala preparazzjoni g˙as-servizz saçerdotali li l-Mulej sejja˙li g˙alih, ji©ifieri biex inxandar l-a˙bar it-tajba tal-im˙abba tieg˙u bla tarf lejna.

Christopher Vella sj

Christopher Vella (tieni mil-lemin) flimkien ma' studenti ÌiΩwiti fil-komunità tieg˙u RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 23

Il-Mudell Ta’ Giuseppe

24 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Giuseppe g˙adu jiftakar meta hu u s˙abu tal-kors iççelebraw il-jum ta’ meta libsu t-toga b’festin xieraq wara tant studju u impenn. Fil-fond ta’ qalbu, Giuseppe kien jaf li dak kien il-mument fejn kellu jag˙ti twe©iba lill-mistoqsija li tant kienet ilha ttaqqallu qalbu. Wara tant studju fl-ekonomija u l-kummerç, kien wasal iΩ-Ωmien biex ipo©©i fil-prattika dak li tg˙allem. IΩda g˙as-servizz ta’ min kellu jpo©©i dan it-tag˙lim u l-kapaçitajiet li bena matul is-snin ta’ studju?

Tg˙id jaççetta x-xog˙ol ©o uffiççju f’xi kumpanija ewlenija ta’ awdituri? Ûgur li minn hemm il-karriera tieg˙u kienet tie˙u spinta ’l quddiem. Jew a˙jar li jg˙in lil missieru fin-negozju tal-familja u jsarraf dak li tg˙allem fi flus?

F’dak il-perjodu, Giuseppe kien ukoll attiv fil-koperattiva tal-kummerç ©ust tal-belt ta’ Bolzano fl-Italja. Waqt Ωjara fl-Amerka Latina ltaqa’ ma’ w˙ud millprodutturi tal-kafé u hemm ra kemm il-mudell tal-kummerç dinji tal-lum jo˙loq tbatija. Ma setax jag˙laq g˙ajnejh quddiem sitwazzjoni b˙al din.

Giuseppe ddeçieda li ja˙dem fuq mudell ©did li, fil-prattika, jwassal ilmessa©© li l-kummerç jista’ jkun forza poΩittiva sabiex titjieb il-kwalità tal-˙ajja g˙al kull min jipparteçipa fih. Dan isir b’mod li jkun sostenibbli u jindirizza l-bΩonnijiet reali tal-produtturi kif ukoll tal-konsumaturi, u mhux iservi b˙ala magna tal-profitt g˙al ftit kumpaniji multi-nazzjonali waqt li jkun ta’ detriment g˙ad-dinjità umana.

Giuseppe fehem li l-mudell ta’ koperattiva kien ser ikun çentrali g˙allpjan li kellu. Beda billi fittex koperazzjoni mill-˙wienet tal-kummerç ©ust li kien hemm joperaw fl-Italja f’dak il-perjodu.

Fil-bidu tat-tmeninijiet, dawn kont tg˙oddhom fuq id wa˙da u l-iskop tag˙hom kien li jbieg˙u l-prodotti tal-kummerç ©ust sabiex il-produtturi jkollhom ˙las xieraq g˙al xog˙lhom.

IΩda Giuseppe ried ja˙dem dirett malprodutturi.

L-ewwel ma fittex kienet l-g˙aqda bejn il-˙wienet tal-kummerç ©ust (li kienu jit˙addmu minn koperattivi). Permezz ta’ din l-g˙aqda setg˙u ja˙dmu direttament mal-produtturi fl-Afrika u l-Amerka Latina sabiex jg˙inu fl-iΩvilupp ta’ prodotti li jistg˙u jimxu a˙jar fis-suq Taljan. Issistema bdiet ta˙dem u aktar ma beda jg˙addi Ω-Ωmien aktar bdew jiΩdiedu l-opportunitajiet filwaqt li l-kummerç beda jikber u aktar produtturi setg˙u jibbenefikaw mill-parteçipazzjoni f’din l-inizzjattiva.

Fil-bidu tad-disg˙inijiet, in˙asset il-˙tie©a li ji©i definit qafas legali bejn dawn il-koperattivi li aktar ja©evola

dan it-tip ta’ kummerç li issa kien kiber ©mielu. G˙alhekk ©ie ffurmat konsorzju ta’ ˙wienet tal-kummerç ©ust. Dan il-konsorzju baqa’ jikber sakemm bejn l-1998 u l-2004, in-numru ta’ koperattivi membri rdoppja u bl-istess proporzjon kiber in-numru ta’ organizzazzjonijiet ta’ produtturi li da˙lu fl-iskemi tal-konsorzju f’pajjiΩi li qed jiΩviluppaw.

Giuseppe fehem realment kemm kien validu dak li l-konsorzju kien qed jipproponi meta, fl-2002, attenda g˙allkonferenza ©enerali tal-g˙aqda dinjija talkummerç ©ust sabiex jirrakkonta l-istorja ta’ suççess tal-konsorzju. Hemmhekk ra ˙afna mill-˙bieb tieg˙u fost il-produtturi, flimkien ma’ diversi rappreΩentanti tal˙wienet tal-kummerç ©ust fl-Ewropa, ja˙dmu id f’id sabiex jo˙olqu kummerç li jservi sabiex iwie©eb g˙all-bΩonnijiet tal-persuni li jipparteçipaw fih, b’mod speçjali dawk li jbatu il-faqar - kummerç fejn l-iskop ewlieni hu dak soçjali u mhux wie˙ed ta’ sfruttar.

Illum il-©urnata, Giuseppe j˙oss li hemm direzzjoni çara g˙al mudell ©did ta’ kummerç li jservi l-bΩonnijiet umani u li ma jeskludi lil ˙add milli jipparteçipa fil-progress. L-g˙aΩla qeg˙da hemm.

Ta’ sittin sena, illum Giuseppe g˙adu ja˙dem bis-s˙i˙ sabiex dawk mag˙Ωula biex imexxu u jiddeçiedu fuq ir-regoli li jiggvernaw il-kummerç dinji jg˙arfu li meta tpo©©i l-valuri soçjali u umani b˙ala l-baΩi tal-kummerç, dan jista’ verament ikun forza li tg˙aqqad u tg˙in biex tindirizza l-bΩonnijiet essenzjali tan-nies, b’mod speçjali tal-fqar.

(Din l-istorja, g˙alkemm irran©ata, hija bbaΩata fuq il-©rajja ta’ kif Ωviluppa l-konsorzju tal-kummerç ©ust - CTM Altromercato fl-Italja, li llum jinkludi madwar 130 koperattiva li j˙addmu madwar 350 ˙anut tal-kummerç ©ust fl-Italja u tlieta barra mill-Italja. Fost dawn hemm il-˙anut ‘L-Arka’ fil-Belt Valletta, operat mill-Koperattiva Kummerç Ìust.

CTM Altromercato llum huwa wie˙ed mill-vuçijiet l-aktar qawwija tal-kummerç ©ust fid-dinja u jippromovi r-realizzazzjoni ta’ inizjattivi ta’ Ωvilupp ta’ koperattivi ta’ bdiewa u arti©janat f’pajjiΩi li qed jiΩviluppaw.)

Grupp Appostolat tat-Talb (Marbut mal-Intenzjoni Ìenerali g˙al Marzu)

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet gÓal marzu Ìenerali: Biex l-ekonomija mondjali tit˙addem b’©ustizzja u twie©eb g˙allbΩonnijiet veri tan-nies, l-aktar tal-fqar.

Missjunarja: Biex il-Knejjes flAfrika jag˙tu xhieda ta’ rikonçiljazzjoni u ©ustizzja f’kull rokna ta’ dan ilkontinent.

Isqfijiet: Biex l-ulied flimkien jag˙tu

s-sehem kollu possibbli g˙all-kura tal©enituri anzjani.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 25

Is-sigra tal-bajtar

26 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Mit-tieqa ta’ kamartu, ix-xi˙ seta’ jara biçça g˙alqa lesta biex tinbidel f’post fejn jilag˙bu tfal. Inqalg˙u xi si©riet u, skont il-pjanta, kien hemm il-˙sieb li jinqalg˙u aktar.

jikbru wie˙ed mill-ie˙or – b˙alma a˙na nikbru bl-g˙ajnuna ta’ xulxin mas-snin li jg˙addu minn fuqna.

Mill-pal tag˙ha jo˙ro© ix-xewk niggieΩi – b˙alma s-snin i©ibu mag˙hom waqtiet li jniggΩuna. Fl-eqqel Ix-xi˙ kiteb lis-Sindku tar-ra˙al: tas-s˙ana sajfija l-pal jag˙mel il-frott – b˙alma bl-g˙araq ta’ ©binna jo˙ro© il-©id.

G˙aΩiΩ Sindku Kull frotta mdawra bl-ifjen xewk Fost ix-xog˙ol tajjeb li qieg˙ed tag˙mel niggieΩi – b˙alma ˙idmietna sikwit taqlax is-si©ra tal-pal tal-bajtar li hemm ikunu mdawra bi tbatija li twe©©a’. fl-g˙alqa ta’ quddiemi. Lest li ne˙odha Mhux kull frotta g˙andha l-istess kontra dan bil-qawwa. lewn – b˙alma mhux kull ˙idma fiha l-istess gost. Kull frotta li titqaxxar issib G˙oddni tieg˙ek, fiha x’tiekol ˙elu – b˙alma kull ˙idma Ix-Xi˙ ssibha mag˙mula minn sforzi ˙elwa.

F’ras kull frotta hemm kuruna xewk Is-Sindku bag˙at g˙ax-xi˙ g˙ax ried jaf l-g˙ala dak l-g˙a©eb kollu fuq bajtra. – b˙alma f’ras kull ˙idma wtieqa ssib x’je˙odlok rasek. Din il-kuruna tfakkarni Quddiem il-Kunsill kollu x-xi˙ stqarr li Kristu temm ˙idmietu qaddisa hekk: b’kuruna tax-xewk imqaddsa ttaqqablu rasu.

G˙eΩieΩ Kunsillieri, Meta taqa’ pala u tinxef issir qisha Bil-ikbar rispett lejkom u f’©ieh isxibka – din tfakkarni li meta g˙ad naqa’ sewwa, la taqilg˙ux is-si©ra tal-bajtar. u nitmermer fl-art in˙alli warajja xibka Taf it-twelid ta’ buΩnannietkom. Min ta’ ˙idmiet li tag˙hom irrid nit˙allas. jaf kemm xebbg˙et lil missirijietkom li Mela, g˙eΩieΩ kunsillieri, la taqilg˙ux kielu minnha fi Ωmien ta’ ©u˙ u g˙aks. U is-si©ra tal-bajtar. Araw fiha ˙idmietkom. intom ˙lomtu x’se tag˙mlu flokha biex Araw fiha ktieb miftu˙. Araw it-tfal iduru issebb˙u l-ambjent.

La taqilg˙uhiex! Hemm rabta bejni u mag˙ha u tennulhom dan il-messa©© bejnha. G˙al snin s˙a˙ kienet b˙al ktieb ˙alli jifhmuh.

G˙adda Ω-Ωmien u ta˙t is-si©ra ˙aj quddiemi. In˙ares lejha kont niftakar tal-bajtar li g˙adha hemm tqieg˙det li hi xbiha tal-˙ajja.

Min ˙awwilha riedha tikber u tag˙ti lapida bil-kliem: “B’RISPETT LIL DAK LI RRISPETTAK” l-frott – b˙alma min nissilna riedna nikbru u nag˙mlu l-©id. Il-pal tag˙ha Joseph Bonello RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 27

28 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Ittra lil Alla Ix-xahar li g˙adda mititilna Abbey, il-kelba li kienet ilha g˙andna erbatax-il sena. L-g˙ada li mietet, binti Meredith bdiet tibki u tg˙id kemm kienet qed t˙oss it-telfa ta’ Abbey... Talbitni nikteb ittra lil Alla biex, meta Abbey tasal il©enna, Alla jag˙rafha. Jien g˙idtilha iva u bdiet tg˙idli hi stess x’nikteb:

Po©©ejna l-ittra flimkien ma’ ritratt ta’ Abbey u Meredith u ndirizzajniha lil Alla fil-©enna. Fuq wara ktibna l-indirizz tag˙na. Meredith wa˙˙let kemm sabet bolol fuq l-envelop g˙ax qalet li trid ˙afna bolol biex tasal sal-©enna.

Kienet hi stess li mpustatha fil-kaxxa tal-ittri tal-Posta. G˙addew ftit ©ranet u Meredith staqsietni jekk na˙sibx li Alla G˙aΩiΩ Alla, kien irçieva dik l-ittra u jien g˙idtilha li na˙seb li kienet waslet. Ilbiera˙, Tista’, jekk jog˙©bok, tie˙u ˙sieb kif fta˙t il-bieb ta’ barra, rajt pakkett il-kelba tieg˙i? Mietet ilbiera˙ u qieg˙da imgeΩwer ©o karta kulur id-deheb u mieg˙ek fil-©enna. Tg˙idx kemm qed kien indirizzat lil Meredith. Ma stajtx nimmissjaha. Jien kuntenta ˙afna li inti nag˙raf ta’ min kienet il-kaligrafija. Meta tajthieli, anki jekk kienet marida. Nispera fet˙et il-pakkett, Meredith sabet ktieb li tilg˙ab mag˙ha. T˙obb tilg˙ab billi kien jismu ‘Meta Jmutlek Xi Annimal Li ballun u tg˙um ukoll. Qed nibg˙atlek T˙obb...’. Ìewwa, kien hemm l-ittra li ritratt tag˙ha biex, meta taraha, tkun taf konna ktibna lil Alla bl-envelop miftu˙. li dik il-kelba tieg˙i. Tg˙idx kemm qed Fil-faççata l-o˙ra kien hemm ir-ritratt ta’ nimmissjaha.

Meredith u Abbey u mieg˙u din in-nota: In˙obbok.

Meredith

G˙aΩiΩa Meredith,

Abbey waslet qawwija u s˙i˙a fil-©enna. Tajjeb li bg˙att ritratt g˙ax b’hekk g˙araft lil Abbey mill-ewwel.

Abbey m’g˙adhiex marida. L-ispirtu tag˙ha qieg˙ed hawn mieg˙i, hekk kif qieg˙ed ©o qalbek. Abbey kienet kuntenta li kienet il-kelba tieg˙ek. Peress li a˙na hawn m’g˙andniex ©isem, jien m’g˙andix but fejn nista’ nΩomm ir-ritratt tieg˙ek u ta’ Abbey. G˙alhekk, qed nibg˙atulek ©o dan il-ktieb biex iΩΩommu b˙ala rikordju.

Grazzi tal-ittra sabi˙a u g˙id grazzi wkoll lil ommok li g˙enitek tiktibha u tibg˙atha lili. X’omm prezzjuΩa g˙andek. Kont jien li g˙aΩiltha apposta g˙alik.

Jien kuljum nibg˙atlek il-barkiet tieg˙i u ftakar li n˙obbok ˙afna.

Alla

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 29

Fl-ahhar paci l i t b i S

Il-kittieba ta’ dan l-artiklu Immaculée Illabigiza 30 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Kul˙add sema’ bil-©enoçidju li se˙˙ fir-Rwanda fl-1994. Wara kampanja ta’ mibeg˙da mmexxija mit-tribu tal-Hutu kontra n-nies tat-tribu tat-Tutsi, bdiet mew©a ta’ qtil li wa˙˙xet id-dinja. Madwar 20% tal-poplu RwandiΩ mietu – bejn 500,000 u miljun persuna. Kienu l-©irien, l-g˙alliema, il-˙addiema u r-ra˙˙ala li daru kontra u qatlu lil dawk li kienu ilhom jg˙ixu snin twal mag˙hom fil-paçi.

Din storja vera ta’ wa˙da tfajla Kattolika Rwandiza li, b’miraklu u bl-g˙ajnuna ta’ qassis Protesant, baqg˙et ˙ajja wara li qatlulha lillfamilja kollha. Flimkien ma’ xi nisa o˙ra, laqag˙ha f’daru. Óbiehom fil-kamra tal-banju, bil-bieb mg˙otti minn gwardarobba. G˙exu fiha g˙al aktar minn tliet xhur.

Illum, din it-tfajla ddur id-dinja titkellem dwar il-˙ruxijiet li sofra pajjiΩha u tippriedka l-ma˙fra.

Kont mitlufa nitlob meta l-qattiela ©ew ifittxu fid-dar g˙attieni darba.

Kien wara nofsinhar, u kont ilni ng˙id ir-RuΩarju minn filg˙odu, u nitlob biex Alla ja˙fer lill-midinbin kollha tad-dinja. Imma g˙alkemm ippruvajt kemm fla˙t, ma stajtx nitlob g˙all-qattiela. Din kienet problema g˙alija g˙ax kont naf li Alla jridna nitolbu g˙al kul˙add. Fuq kollox, ridt li Alla jkun fuq in-na˙a tieg˙i.

Biex nil˙aq kompromess, iddeçidejt li ng˙id ir-RuΩarju g˙al ˙afna drabi kuljum, g˙al jiem s˙a˙, u nifhem kemm jista’ jkun dak li kont qed ng˙id. Dan kien je˙odli xi tnax il-sieg˙a. Imma meta kont nasal f’dik il-parti tal-Missierna fejn ng˙idu: ‘A˙frilna dnubietna b˙alma na˙fru lil min hu ˙ati g˙alina’, ippruvajt ma na˙sibx fil-qattiela, g˙ax ma stajtx na˙frilhom.

Waqt dik it-tieni tfittxija, il-˙oss tal-mazza tal-qattiela da˙al fittalb tieg˙i u b˙al stenba˙t minn ˙olma. Imbag˙ad smajt b˙al erba’ jew ˙ames daqqiet in-na˙a l-o˙ra tal-˙ajt, ˙dejn rasi u l-attenzjoni tieg˙i kienet kollha hemm, biex nara kemm id-daqqiet huma ’l bog˙od jew qrib. Indunajt li kienu eΩattament hemm, fil-kamra li kienet tmiss mal-kamra fejn kont jien. Bdew ifittxu u jqallbu kollox, jaqilg˙u l-inkwatri, jg˙ollu s-sodda u jaqilbu s-si©©ijiet.

Smajt wie˙ed jg˙ajjat, ‘Fittex hemm ©ew’. Imbag˙ad, ‘Issa fittex

hawn ta˙t. Çaqlaq dak is-senduq.

Fittex kullimkien!’

G˙attejt ˙alqi b’idejja g˙ax bΩajt li se jisimg˙uni nie˙u n-nifs. Kienu biss ftit pulzieri ’l bog˙od minn rasi.

Kienu quddiem il-gwardarobba, dik il-gwardarobba. Irringrazzjajt lil Alla g˙aliha, imma qalbi kienet qed taqbeΩ u t˙abbat sitta sitta f’sidri.

Stajt nismag˙hom jid˙ku. Lanqas stajt nemmen. JIDÓKU! Kienu qed jie˙du gost joqtlu n-nies. S˙etthom ©o qalbi u xtaqt li jin˙arqu fil-qieg˙ tal-infern.

Il-gwardarobba stabtet malbieb. G˙attejt widnejja u tlabt, ‘Jekk jog˙©bok Missier….int po©©ejt il-gwardarobba hemm… jekk jog˙©bok, Ωommha hemm.

T˙allihomx içaqalquha. Salvana Missier.’

Rasi kienet qisha qed ta˙raqni u kliem ikrah bdejt nisimg˙u g˙addej minn ©o mo˙˙i. ‘G˙aliex qed taΩΩarda titlob lil Alla? Qalbek mimlija mrar g˙all-qattiela, u g˙andek daqstant imrar daqs ilqattiela nfushom? Int ukoll qed tobg˙od. Xtaqt li jmutu, xtaqt li toqtolhom int stess. Sa˙ansitra tlabt lil Alla biex jin˙arqu fl-infern!’

Stajt nisma’ lill-qattiela fuq inna˙a l-o˙ra tal-bieb, u tlabt, ‘Missier, ag˙mel li jitilqu, salvana minn….’

U l-vuçi qerrieda re©g˙et, ‘Issejja˙x lil Alla. Hu jaf li int giddieba. Kull darba li titlob, qed tigdeb, int u tg˙id li t˙obbu. Alla ˙alaqna lkoll fix-xbieha tieg˙u. Kif tista’ t˙obb lil Alla u tobg˙od tant

nies?’ Ósibijieti kienu ffriΩati. Kellha ra©un dik il-vuçi tax-xitan – veru kont giddieba kull darba li tlabt lil Alla. Tant kelli mibeg˙da f’qalbi g˙al dawk in-nies li kienu jwettqu dan il-©enoçidju, li ma stajtx nie˙u nifs.

Kien hemm mal-˙amsin ra©el fil-kamra biswit il-kamra talbanju fejn kont jien. U kienu qed jg˙ajtu u jg˙adduna biΩ-Ωufjett.

Kienu jinstemg˙u fis-sakra u kienu qed ikantaw, donnu b’mibeg˙da ikbar mis-soltu. ‘Oqtol it-Tutsi, kbar u Ωg˙ar. Oqtol lil kull wie˙ed minnhom. Oqtolhom kollha.

Oqtolhom’.

Er©ajt bdejt nitlob, biex ilMulej iΩommhom ’il bog˙od millgwardarobba u bog˙od mid-dar fejn kont jien. Dik il-vuçi ©o rasi stajt nismag˙ha minkejja l-istorbju tal-kant fis-sakra. ‘Inutli titlob lil Alla. Min ta˙seb li bag˙at lillqattiela g˙alik? Mhux Hu? Xejn ma jista’ jsalvak. Alla ma jsalvax nies giddibin.’

Bdejt nitlob g˙all-qattiela, imma waqaft. Kelli bΩonn il-protezzjoni t’Alla g˙ax Hu biss seta’ jsalvani f’dak il-mument. Imma f’qalbi emmint li kien ˙aqqhom jinqerdu.

Ma stajtx nag˙mel tabirru˙i li dawn ma qatlux u ma stuprawx eluf ta’ nies innoçenti jew li wettqux l-atroçitajiet kollha imma©inabbli.

‘G˙aliex tistenna l-impossibbli ming˙andi,’ staqsejt lil Alla mbikkija. ‘Kif nista’ na˙fer lil min RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 31

qed jipprova joqtolni? Lil min aktarx ©a qatel lil familti u lil ˙biebi? Mhux lo©iku li na˙fer lil dawn il-qattiela. Óallini nitlob g˙all-vittmi tag˙hom minflok, g˙al dawk li kienu stuprati u maqtula u dawk li qatg˙ulhom biççiet minn ©isimhom u ˙allewhom ˙ajjin biex ibatu l-konsegwenzi. Óallini nitlob g˙all-orfni u g˙arromol. Óallini nitlob g˙all-©ustizzja Mulej. Nitolbok ag˙mel ˙aqq minn dawn l-ir©iel ˙Ωiena. Imma jien ma nistax na˙frilhom. Ma nistax.’

Fl-a˙˙ar il-qattiela telqu u smajt l-istorbju tag˙hom jitbieg˙ed.

Smajthom ˙er©in mill-kamra biswiti, imbag˙ad ˙ar©u mid-dar, u telqu jimxu ’l hemm fit-triq.

Er©ajt bdejt nitlob. Irringrazzjajt lil Alla li salvana u li tani l-idea li npo©©i l-gwardarobba quddiem il-bieb tal-kamra tal-banju fejn kont jien. ‘Kemm int intelli©enti Mulej, x’idea brillanti dik.’ Irringrazzjajtu mill-©did. Min jaf fejn kienu sejrin il-qattiela issa? Min jaf min kien imissu? Bdejt nitlob g˙all-familti u ˙biebi. ‘Óu ˙sieb ommi Mulej, daqs kemm tinkwieta dwarna. Óu ˙sieb missieri, dak kultant jaf ikun rasu iebsa….’

Talbi ˙assejtu vojt. Kelli gwerra f’qalbi, u ma stajtx nitlob lil Alla li hu m˙abba b’qalbi mimlija mibeg˙da. Tlabtu ja˙fer hu lillqattiela imma f’qalbi kont nemmen li ma ˙aqqhomx ma˙fra. Ippruvajt anke nitlob g˙alihom jien, imma ˙assejtni qisni qed nitlob g˙axxitan. ‘Ifta˙li qalbi Mulej u g˙allimni 32 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

na˙fer. M’iniex b’sa˙˙ti biΩΩejjed biex inne˙˙i l-mibeg˙da minn qalbi. G˙amlulna ˙afna deni u ©eg˙luna nbatu ˙afna. Il-mibeg˙da tieg˙i stess g˙alihom in˙ossha se tg˙affi©ni. Missli qalbi Mulej.’

G˙al ˙afna jiem tlabt hekk.

Ru˙i ma setg˙etx issib kwiet. Ftit li xejn kilt u xrobt. Irqadt u ma nafx kemm domt rieqda. Ftit li xejn stajt inΩomm kont tal-˙in g˙addej.

Lejl minnhom smajt ˙afna twerΩieq x’imkien mhux bog˙od mid-dar fejn kont jien. Imbag˙ad smajt tarbija tibki. Il-qattiela aktarx qatlu lill-omm u ˙allew lit-tarbija tmut fit-triq. It-tarbija bkiet tul il-lejl kollu. Filg˙odu l-biki beda jmajna, biki bla forza u l-˙in bejn bikja u o˙ra beda jitwal. Sa filghaxija, silenzju. Smajt il-klieb jinb˙u m©ew˙a fil-qrib u bdejt nitrieg˙ed na˙seb kif spiççat dik it-tarbija. Tlabt lil Alla jirçievi dik irru˙ innoçenti. Imbag˙ad staqsejtu, ‘Imma kif nista’ na˙fer lil min qatel din it-tarbija b’dan il-mod?’

Imbag˙ad smajt it-twe©iba tieg˙u, çara, daqs li kieku kien qieg˙ed ˙dejja, jispjegali. ‘Intom ilkoll uliedi… u t-tarbija qieg˙da hawn ˙dejja, mieg˙i, issa.’ Sentenza sempliçi imma li wie©bet it-ta˙wid tat-talb tieg˙i.

Il-qattiela kienu qishom tfal, kreaturi diaboliçi li g˙ad iridu jirçievu l-kastig il-kbir g˙al g˙emilhom, imma xorta huma tfal.

Qalbhom ˙aΩina, kattivi, perikoluΩi, i©ieg˙lu n-nies ibatu, b˙alma ©ieli

jag˙mlu t-tfal, imma xorta jibqg˙u tfal. Jaraw dak li qed jag˙mlu bla ma jifhmu t-tbatija li qed i©ibu lil ˙addie˙or. Iwe©©g˙u u joqtlu lil ˙uthom it-Tutsi bla ma ja˙sbu.

Iwe©©g˙u lil Alla u ma kellhom l-ebda idea kemm qed iwe©©g˙u lilhom infushom. Mo˙˙hom ma˙kum mill˙aΩen li xerrdu fil-pajjiΩ kollu, imma qalbhom mhix ˙aΩina. Minkejja l-atroçitajiet, huma xorta tfal, ulied Alla.

U jien STAJT na˙fer lil tifel, g˙alkemm mhux façli, la dak it-tifel kien qed jipprova joqtolni. F’g˙ajnejn Alla, il-qattiela huma membri talfamilja tieg˙u, u jist˙oqqilhom l-im˙abba u l-ma˙fra tieg˙u. Kont naf li ma stajtx nitlob lil Alla j˙obbni jekk jien ma n˙obbx lil uliedu. F’dak il-mument tlabt g˙all-qattiela, biex dnubiethom jin˙afrulhom. Tlabt biex Alla jwassalhom jag˙rfu f’liema Ωball kbir qeg˙din, bi triqthom il-˙aΩina, qabel ikun tard wisq u jkollhom jag˙tu kont t’g˙emilhom u tal-˙aΩen li wettqu.

‘A˙frilhom, ma jafux x’inhuma jag˙mlu.’ Bil-kuruna ta’ missieri f’idejja, ˙assejt li r-rabja kienet qed tbatti minn qalbi. Kont fta˙t qalbi g˙al Alla u ˙allejtu jmissni b’im˙abbtu infinita. G˙all-ewwel darba f’˙ajti, t˙assart lill-qattiela.

Dak il-lejl tlabt b’kuxjenza safja u b’qalb nadifa . G˙all-ewwel darba minn mindu d˙alt nista˙ba fil-kamra tal-banju, irqadt fil-paçi.

Immaculée Illabigiza

Segwi l-esperjenzi u l-avventuri ta’ ˙utna l-Maltin u l-G˙awdxin fl-artijiet tal-missjoni; esperjenzi li j˙alluk bla nifs u bla kliem iΩda li jimlewk b’ammirazzjoni g˙all-kura©© ta’ dawn l-eroj tas-skiet!

Kun af bil-pro©etti ta’ fejda li huma qed iwettqu g˙all-miljuni ta’ nies fil-bΩonn imxerrda fl-erba’ na˙at tad-dinja.

Issir taf dan kollu u aktar fil-programm VUÇI MISSJUNARJA li jixxandar kull nhar ta’ Ìimg˙a fid-9:00pm fuq RADJU MARIJA (102.3 FM g˙al Malta u 107.8 FM g˙al G˙awdex) b’ripetizzjoni kull nhar ta’ Tlieta f’nofs il-lejl, bi produzzjoni u preΩentazzjoni ta’ Dr. Frank Cassar u Helena Sammut.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 33

34 • Marzu 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Carpet Zone ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle Disinn • Outlook Coop

Tisliba marzu Mimdudin: 1. Post ta’ talb (6); 4. Ma tlajtx (6); 7. Arlo©© jurik dan (3); 8. Kabbru u Ωiedu (6); 9. Ne˙˙a l-ilma kollu (6); 10. G˙ajjat lil Manweli (6); 12. Jekk titlef din l-ittra ma tkunx tista’ titkellem (4); 14. Sinjur jew blat madwar belt (3); 15. Tg˙allimt (3); 16. Tal-le˙ja - qabel ma vvintaw ix-xfafar (3); 18. G˙oqod tal-˙amrija niexfa (3); 20. Ift˙u g˙ajnejkom (4); 21. Spiçça l-film Taljan (4); 24. Fil-bera˙, ........ g˙all-elementi (6); 25. Tinki (6); 26. Óalli lil min jara (3); 27. Ressaq ‘l hawn jew servi (6); 28. Ìib fil-qrib (6);

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Frar 2010 hu Mr S. Cefai minn Nadur G˙awdex IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067.

It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar.

Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000. Tinsiex tikteb l-ammont bl-Ewro u tiffirma ˙dejn kull bidla li tag˙mel fuq iç-çekk.

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin

Xag˙ra, G˙awdex

Mosta

Naxxar

Ûejtun

Maria Camilleri (ti©i minn Fr George Camilleri sj) Emmanuela Aquilina Giovanna Chetcuti Lina Agius Anna Bonavia Anthony Brincat

Weqfin: 1. TuΩa l-ixkupa (6); 2. Kif qam, hekk g˙amel lil dirg˙ajh (6); 3. Mhux kollha, imma ftit minnhom (4); 4. Kant fil-knisja (4); 5. Dendilt il-˙wejje© imxarrbin (6); 6. Qag˙ad ifittex b’idejh, forsi fid-dlam (6); 11. Ja˙dem g˙and Ìomu Turino (5); 13. Mhux tort (5); 16. Istint ta’ omm (6); 17. Telqu bil-ba˙ar (6); 18. Ixxidd il-˙wejje© (6); 19. Feta˙ il-bieb, imma ftit (6); 22. Jie˙u Ω-Ωmien (4); 23. Biex tag˙mel dan, trid tg˙addi ftit Ωmien fit-talb Mount St Joseph (4)

TWEÌIBA TAT-TISLIBA FRAR 2010 MIMDUDIN: 1.Ìostra, 4. Xappap, 7. Poe, 8. Lolita, 9. Jiknes, 10 u 12 MIMDUDIN. Plutonju, 14. Pum, 15. Tir, 16. Eta, 18. Fra, 20. Lumi, 21. Órit, 24. Tirfes, 25.

Missna, 26. Sum, 27. Innota, 28. AΩΩard WEQFIN: 1. Ìulepp, 2. Sellum, 3. Apap, 4. Xejn, 5. Punent, 6. Pastur, 11. Luttu, 13. Ji©ri, 16. Eletti, 17. Amorin, 18. Frosta, 19. Attard, 22. Issa, 23. Imma RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2010 • 35

ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari.

Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

Biex i©©edded

Biex i©©edded

PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD

BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ

GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA MÌARR MOSTA

MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI

RABAT SAFI

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824

SENGLEA SIÌÌIEWI

SAN PAWL IL-BAÓAR SAN ÌILJAN STA LUÇIJA TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ

ÛEJTUN ÛURRIEQ

PERMEZZ TAL-MOBILE 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143

GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM KERÇEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA

XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ

2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061 8916 5061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar.

G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 2010 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt 36 • Marzu • RM2000-LilÓbiebna

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA