RM2005-03 March by RM2000

Ma˙ru© mill-ÌiΩwiti Maltin • 226, St Paul’s Stre., Valletta • NEWSPAPER POST – Sena 57 • Marzu 2005 • Numru 3

Aqbad tadama. Waddabha fl-ilma. Og˙rokha kemm tifla˙. A˙silha u er©a’ a˙silha. X’ta˙seb li ji©ri? Tadama kienet u tadama tibqa’ tadama! Tista’ ©©ibha isba˙, aktar tleqq u tellex, kuluri isba˙ u aktar ji©bduk... imma tadama tibqa’. Issa flok tadama tajba, ˙u tadama m˙assra. Ix˙itha fl-ilma. Og˙rokha, naddafha, sebba˙ha. X’ta˙seb li ji©ri? It-tadama issir tajba jew tibqa’ m˙assra? Ejja n˙arsu lejn ˙ajjitna u pajjiΩna. Flok tadam, ejja naqbdu l-valuri li jibnu ˙ajjitna u l-fer˙ tag˙na. X’qed nag˙mlu bihom? Dak li kien ˙aΩin jista’ jsir tajjeb? Dak li kien tajjeb jista’ jsir ˙aΩin? Nistg˙u na˙slu, nag˙tu lpolish, inpin©u l-affarijiet b’kuluri sbie˙ kemm irridu. Jekk huma tajbin jibqg˙u tajbin, jekk huma ˙Ωiena jibqg˙u ˙Ωiena. Mhux kull ma kien fl-antik kien tajjeb. Mhux kull ma hu modern hu tajjeb. Fl-antik il-mara mhux dejjem 2

kienet meqjusa daqs ir-ra©el. Din ˙a©a ˙aΩina. Illum il-mara tintuΩa bladdoçç b˙ala o©©ett sesswali jew kummerçjali. Din ˙a©a ˙aΩina. Óa©a hija tajba jew ˙aΩina mhux skond kemm iriduha jew ma jriduhiex nies. Anke jekk kul˙add jaqbel li jrid labort, dan jibqa’ ˙aΩin, g˙ax il-qtil jibqa’ qtil. Óa©a hija tajba jew ˙aΩina mhux skond kemm hi façli jew diffiçli. Façli tkisser familja ma’ l-ewwel problema. Diffiçli ΩΩomm familja mag˙quda minkejja l-problemi kollha. X’inhu tajjeb: li tkisser jew li ssalva familja? Min ser jurina x’inhu tassew tajjeb fid-dinja tal-lum? Il-gazzetti? Id-diski? Ir-riklami? Il-politiçi? L-opinjoni pubblika? L-opinjoni tieg˙i jew tieg˙ek? Jekk irridu li pajjiΩna u ˙ajjitna jkunu tassew mibnijin fuq dak li hu tajjeb, triq wa˙da g˙andna: in˙allu lil Alla jg˙idilna x’inhu t-tajjeb, x’inhu l˙aΩin. Jekk nibdew niddeçiedu a˙na, nibdew in˙awdu Ωgur. It-tajjeb nag˙mluh ˙aΩin u l-˙aΩin inpin©uh tajjeb. BiΩΩejjed in˙arsu madwarna u nistaqsu lilna nfusna jekk madwarna Ωdiedx il-fer˙ veru jew le. Il-˙ajja saret tassew aktar façli u aktar komda. Imma sirna aktar fer˙anin u qalbna filpaçi? Meta r-Rev. Joe Wright intalab jifta˙ sessjoni tas-Senat f’wie˙ed millistati ta’ l-Amerika kul˙add kien qed

jistenna talba tas-soltu. Imma bit-talba li g˙amel ˙asad lil bosta millpolitikanti mi©bura hemm. Min jaf, tg˙id xi darba dit-talba tkun tg˙odd g˙al pajjiΩna wkoll? Mulej, ©ejna quddiemek illum nitolbuk ma˙fra u nitolbuk tg˙inna nfittxu dak li trid int. Gwaj lil dawk li l˙aΩin isej˙ulu tajjeb. Imma dak huwa eΩatt li g˙amilna a˙na. Tlifna l-paçi g˙ax qlibna l-valuri tag˙na ta’ ta˙t fuq.

• I©©ilidna, g˙ajjarna u kasbarna lil xulxin biex nuru kemm a˙na kapaçi nirb˙u argument.

• Ûebla˙na l-verità tal-Kelma tieg˙ek bl-iskuΩa li llum irridu nirrispettaw ilPluraliΩmu

• Ma ridniex ikollna ˙afna tfal, u issa ngergru g˙ax m’hemmx min ja˙dem g˙alina meta xja˙na.

• Sfruttajna lill-fqar u n-nies sempliçi meta vvintajna elf Lotterija biex nisol˙u l-flus ta’ min m’g˙andux tama o˙ra ˙lief f’xorti g˙amja.

• Da˙˙alna l-pornografija f’kollox u lil min jog˙xa b’dan il-˙mie© sejja˙nielu ADULT!

• AbbuΩajna mis-sistema tas-social welfare biex nippremjaw lillg˙aΩΩien flok g˙enna lil min kien tassew batut. • Bl-abort qtilna t-trabi fil-©uf bi skuΩa li ma rridux lit-tarbija jew l-omm tbati, jew titlef xi dritt fuq ©isimha. • BΩajna nuΩaw dixxiplina fuq uliedna g˙ax l-esperti qalulna biex ma ng˙ajtux mag˙hom li ma mmorrux inxellfulhom l-istima tag˙hom infushom. • AbbuΩajna mill-poter, sirna opportunisti u approfittajna ru˙na kemm fla˙na mill-poΩizzjonijiet tag˙na - u dan sejja˙nielu ‘eΩigenza politika’.

• Óallejna x-xorb, id-droga, il-familji imfarrkin jiΩdiedu bla raΩan - u serra˙na rasna g˙ax qed inΩidu lpsikolo©i u s-social workers. • Imlejna bwietna bil-flus, qalbna blimrar u fra˙na li g˙amilna progress kbir.

• Xtaqna l-˙wejje© ta’ ˙addie˙or g˙ax g˙edna li fil-˙ajja jrid ikollok ambizzjoni. • G˙awwi©na l-libertà tal-kelma biex fta˙na l-bieb bera˙ fuq il-mezzi tax-xandir kissirna kull valur, Ωrajna l-mibeg˙da u ˙assarna liç-çkejknin. • Irmejna twemmin missirijietna u fta˙arna li issa kbirna, sirna g˙orrief u nafu kollox.

Kif nistg˙u nibnu pajjiΩ sod u hieni jekk Alla ma jibqax çittadin mag˙na!

Jien na˙dem ma’ tat-tifi tan-nar. Dan ix-xog˙ol ma tantx hu sabi˙ g˙aliex meta tara dar meqruda taqsamlek qalbek. Tara ˙afna g˙aw© u xi kultant mewt. Imma, il-©urnata li sibt lil Scarlett kienet differenti. Dik kienet ©urnata ta’ ˙ajja u m˙abba.

flimkien, imwerwrin. Imbag˙ad rajt tnejn o˙ra, wie˙ed fit-triq u l-ie˙or faççata. Na˙seb li kienu ©ewwa l-bini qabel g˙ax sufhom kien ma˙ruq. Tlabt lil xi ˙add biex i©ibli kaxxa, po©©ejthom fiha u ˙adthom fil-parapett ta’ dar filqrib. Bdejt infittex lil ommhom li Ωgur kienet ˙ar©ithom wie˙ed wie˙ed barra. Ma stajtx nimma©ina kif kien irnexxielha tid˙ol ˙ames darbiet qalb dak in-nar u dik il-foga, to˙ro©hom barra u Kien il-Ìimg˙a u kienu sej˙ulna g˙ax tqeg˙idhom faççata ‘l bog˙od millperiklu. Imma issa x’kien ©ara minnha? kien qed jaqbad garaxx. Kif kont qed Wie˙ed minn s˙abi qalli li kien ra nilbes, smajt g˙ajjat ta’ qtates. Ma stajtx nieqaf - imbag˙ad infittex lill-qtates wara qattusa die˙la fil-post minn fejn kont ©bart l-a˙˙ar Ωew©t iqtates. Hemm li nitfu n-nar. kienet - tibki. Kienet in˙arqet, Peress li kien nar kbir, kien hemm g˙ajnejha minfu˙in u sufha iswed. Ma kumpanija o˙ra tg˙inna. Qalulna li kellhiex sa˙˙a tiççaqlaq u ma ridtx kul˙add kien salva. Óadt ir-ru˙ nisma’ na˙sadha. Meta erfajtha, we©©g˙et dan g˙aliex il-garaxx kien ˙u©©ie©a imma ˙allietni, ˙arset lejja g˙ajjiena u wa˙da u domna mhux ˙aΩin biex stra˙et f’dirg˙ajja. Meta rrealizzajt nikkontrollaw in-nar. kemm kienet qed tafdani, telg˙etli Issa stajt nara minn fejn kienu ©ejjin g˙oqla fi griΩmejja u qabiΩli d-dmug˙. dawk il-˙sejjes ta’ qtates li kienu Iddeçidejt li nsalva lil din il-qattusa g˙adhom jinstemg˙u. Kien g˙adu kura©©uΩa u lill-familja tag˙ha. ˙iere© ˙afna du˙˙an mill-bini. Bqajt Po©©ejt lill-qattusa fil-kaxxa maΩmiexi fuq il-bankina quddiem il-garaxx u Ωg˙ar tag˙ha. Anki fil-kundizzjoni hemm ilma˙t tlitt iqtates Ωg˙ar imgezzin 4

tag˙ha l-omm bdiet tmiss lil kull wie˙ed b’imni˙irha biex tkun çerta li kienu kollha hemm, salvi. Kienet mu©ug˙a imma kuntenta li Ω-Ωg˙ar tag˙ha kienu kollha madwarha. Naturalment dawn il-qtates kellhom bΩonn tal-kura. Ftakart f’post fejn kont ˙adt kelb ma˙ruq xi ˙dax-il sena ilu Ωgur hemm jie˙du ˙siebhom sew. Çempilt biex navΩahom li kont ©ej u soqt kemm fla˙t biex nasal hemm malajr kemm jista’ jkun. Sibthom jistennewni; ˙adu lill-omm post u liΩ-Ωg˙ar post ie˙or. Qg˙adt nistenna, g˙ajjien mejjet u g˙alkemm ma kelli l-ebda tama li jistg˙u jsalvaw ma kellix il-kura©© nitlaq. Wara ˙afna, il-veterinarji qaluli li se jΩommuhom g˙all-osservazzjoni imma ma tantx kellhom tama g˙all-omm. L-g˙ada er©ajt mort u stennejt g˙al ˙in twil. Qbadt naqta’ qalbi, iΩda resqu fuqi l-veterinarji li tawni l-a˙bar it-tajba li Ω-Ωg˙ar se jg˙ixu. “U l-omm?” staqsejt. Bdejt nibΩa’ mir-risposta. Qaluli li kien kmieni wisq biex jg˙idu x’se ji©ri. Kont mmur kuljum imma dejjem kelli

l-istess risposta - ma setg˙ux jg˙idu. Xi ©img˙a wara mort b’qalbi maqtug˙a. G˙idt bejni u bejn ru˙i, “Li kieku kienet se tg˙ix, Ωgur li s’issa ©iet f’tag˙ha. Kemm se ddum tilg˙abha bejn il-mewt u l-˙ajja?” Kif d˙alt it-tobba laqg˙uni bi tbissima. Mhux talli kienet se tg˙ix, imma ter©a’ ti©i tara mill-©did. Issa li kienet se tg˙ix, kellha bΩonn isem. Wie˙ed li kien ja˙dem hemm issu©©erixxa l-isem Scarlett, min˙abba li kienet ˙amranija. Jien li kont naf minn xiex kienet g˙addiet Scarlett, veru fra˙t meta rajtha ting˙aqad ma’ uliedha. U x’ta˙sbu li g˙amlet din il-qattusa omm? Bdiet tg˙oddhom, tmisshom b’imni˙irha biex tkun çerta li kollha kienu qeg˙din hemm. Issugrat ˙ajjitha, mhux darba imma ˙ames darbiet, imma ma kienx g˙al xejn - uliedha kollha salvaw. F’xog˙li nara affarijiet kbar kuljum. Imma dak li wrietni Scarlett dakinhar qatt ma kont rajtu - kura©© li ji©i biss minn qalb ta’ omm.

Peress li a˙na konna noqog˙du faççata ta’ l-isptar u kellna dar kbira, konna ng˙ixu fis-sular t’isfel u nikru s-sular ta’ fuq lil xi pazjenti. Kien is-Sajf u waqt li kont qed nipprepara l-ikel, ˙abbat il-bieb. Meta fta˙t rajt ra©el veru ikrah, mhux itwal mit-tifla tieg˙i ta’ tmien snin, wiççu minfu˙ u a˙mar. IΩda le˙nu kien ˙elu; qalli, “Il-lejla t-tajba. Ìejt nistaqsi jekk g˙andkomx xi kamra vojta g˙al lejl wie˙ed biss. Ìejt g˙al xi kura lisptar dalg˙odu u m’hemmx karozza lura qabel g˙ada filg˙odu”. Qalli li kien ilu jfittex kamra minn nofsinhar iΩda ma kienx sab. 6

“Na˙seb min˙abba wiççi. Naf li jidher ikrah ˙afna, imma t-tabib qalli li bi ftit kura o˙ra...” G˙al mument bdejt na˙sibha imma l-kliem li qalli wara kkonvinçini. “Jekk trid norqod hawn barra fuq dan is-si©©u. Filg˙odu kmieni tasal il-karozza.” G˙idtlu jistenna ftit barra u, meta kelli l-ikel lest, ˙ri©t nistiednu jid˙ol jiekol mag˙na. “Grazzi,” qalli “g˙andi biΩΩejjed”, u wrieni borΩa. Hekk kif lestejt il-platti, ˙ri©t inkellmu ftit u ma domtx ma ndunajt x’qalb kbira kien hemm ©o dak il-©isem Ωg˙ir. Qalli li kien jipprova jaqla’ l-g˙ixien g˙al bintu, ˙ames uliedha u Ωew©ha li kien marad b’dahru. Ma bediex igerger, anzi f’kull sentenza kien jirringrazzja ‘l Alla talli tah il-kura©© jg˙ix anki b’dak il-kançer tal-©ilda li kellu. Meta ©ejna biex norqdu fta˙tlu sodda fil-kamra tat-tfal u, kif qomt, sibt il-loΩor mitwijin u r-ra©el qasir di©à kien barra. Ma ried jiekol xejn imma, qabel ma telaq g˙allkarozza, talabni pjaçir kbir. “Meta jer©a’ jkolli l-kura, nista’ ni©i noqg˙od g˙andkom? M’hemmx g˙alfejn taqla’, jien norqod fuq si©©u.” Waqaf g˙al ftit u kompla, “It-tfal tieg˙ek veru laqg˙uni. Il-kbar idejjaqhom wiççi imma t-tfal ma jag˙tux kas”. Jien we©ibtu li jista’ ji©i meta jrid. Darb’o˙ra re©a’ ©ie u fis-sebg˙a di©à kien hemm. B˙ala rigal ©ab mieg˙u ˙uta kbira li qal li kien qabad filg˙odu stess, g˙alhekk kienet friska. Jien bdejt na˙seb fi x’˙in seta’ qam g˙ax naf li l-karozza telqet fl-erbg˙a ta’ filg˙odu. Baqa’ ji©i sena wara l-o˙ra u qatt ma ©ie idu f’idu. Dejjem kien i©ib ˙ut jew ˙axix mill-©nien tieg˙u. Kien

hemm Ωmien li konna nirçievu bil-posta xi pakkett li fih kien ikun hemm ˙ut jew ˙axix. Dawn ir-rigali kienu prezzjuΩi ˙afna g˙aliex barra li ma kellux flus, kellu jimxi ˙afna biex jimposta l-pakketti. Meta kont nirçievi l-pakketti, kont niftakar x’kienet qaltli l-©ara meta konna lqajnieh l-ewwel darba. “X’kien Ωammejt lil dak ir-ra©el ikrah g˙andek il-lejl li g˙adda? Jien keççejtu! Ma tafx li tista’ titlef il-klijenti meta ΩΩomm nies b˙al dawk?” Na˙seb veru li konna tlifna xi klijenti. Imma, li kieku saru jafuh, Ωgur li kienu jkunu kapaçi jissaportu lmard tag˙hom aktar! Il-familja tieg˙i dejjem tibqa’ grata li saret tafu; minnu tg˙allimna kif g˙andek taççetta l-ikrah ming˙ajr ma tgerger u s-sabi˙ b’ringrazzjament lil Alla. Ftit ilu kont g˙and wa˙da ˙abiba tieg˙i li g˙andha serra. Hi u turini l-fjuri, urietni lisba˙ fjura li kellha. Imma, ˙a©a tal-g˙a©eb, kienet qed tikber ©o barmil qadim imsaddad. Bdejt na˙seb bejni u bejn ru˙i, “Li kieku din il-fjura kienet tieg˙i, kont inpo©©iha fl-isba˙ reçipjent li g˙andi!” Il-˙abiba tieg˙i bidlitli lidea. “Ma kellix aktar reçipjenti u kont naf li din il-fjura tant hi sabi˙a li mhux se tiddejjaq tikber ©o dan il-barmil qadim. Dalwaqt inne˙˙iha u n˙awwilha fil-©nien”. Baqg˙et mistag˙©ba meta jien infqajt nid˙ak; kont qed nimma©ina din ix-xena fil-©enna. Bl-istess mod meta ˙alaq ir-ru˙ ta’ dak issajjied xwejja˙ Alla na˙seb li qal: “Ûgur ma tiddejjaqx tikber f’dan il-©isem Ωg˙ir!” Dan ©ara Ωmien ilu - u issa, fil-©nien t’Alla hemm din il-©miel ta’ ru˙! Kemm hu differenti Alla mill-bniedem. Ilbniedem jara s-sbu˙ija ta’ barra, filwaqt li Alla jara dik tal-qalb.

Wie˙ed Ωag˙Ωug˙, student ta’ l-università, kien darba qed jag˙mel passi©©ata ma’ professur li kien meqjus b˙ala ˙abib ta’ listudenti min˙abba l-©entilezza tieg˙u / t-tjubija tieg˙u ma’ dawk li kienu jfittxu l-g˙ajnuna tieg˙u. Waqt li kienu mexjin, raw filmog˙dija par Ωarbun qadim, li x’aktarx kien ta’ wie˙ed fqir li kien qed ja˙dem f’g˙alqa fil-qrib u li issa kien ser jispiçça x-xog˙ol. L-istudent dar lejn il-professur u qallu, “Ejja nag˙mlulu çajta.. na˙bulu Ω-Ωarbun u nista˙bew wara s-si©ar u naraw kemm jikkonfondi meta ma jsibux”. Il-professur qallu, “G˙aΩiΩ ˙abib tieg˙i, qatt m’g˙andna niddevertu billi ng˙addu lill-fqar biΩ-Ωmien ... Imma inti sinjur, u tista’ tie˙u gost ikbar billi tqieg˙ed munita f’kull Ωarbuna u nista˙bew wara s-si©ar u naraw x’jag˙mel.” L-istudent hekk g˙amel u qag˙du jistennew wara s-si©ar. Irra©el fqir ma damx ma spiçça xxog˙ol u mill-g˙alqa ©ie filmog˙dija fejn kien ˙alla l-kowt u Ω-Ωarbun. Waqt li kien qed jilbes il-kowt, il-fqir da˙˙al siequ f’Ωarbuna u

˙ass xi ˙a©a iebsa, tbaxxa u sab ilmunita. B’wiçç mistag˙©eb ˙ares lejn il-munita, dawwarha f’idu, u re©a’ ˙ares lejha. Imbag˙ad ta daqqa t’g˙ajn madwaru, imma ma ra lil ˙add. Po©©a l-munita fil-but u da˙˙al siequ l-o˙ra fiΩ-Ωarbuna lo˙ra. Imma baqa’ skantat meta sab il-munita l-o˙ra. Il-fqir, imqanqal, niΩel g˙arkubbtejh, ˙ares lejn is-sema u radd ˙ajr ‘l Alla li permezz ta’ xi ˙add kien bag˙atlu dawk il-flus li kienu ser ja˙ju lil martu marida u lil uliedu bil-©u˙.

L-istudent, kommoss, g˙ajnejh imtlew bid-dmug˙. “Xi tg˙id,” qallu l-professur, “m’intix iktar kuntent issa, hekk milli kieku d˙akt bih?” IΩ-Ωag˙Ωug˙ wie©bu, “ Óadt lezzjoni li qatt ma jien se ninsa... Issa fhimt kemm hu minnu li “iktar hi ˙a©a sabi˙a li tag˙ti milli li tie˙u.”

Jekk trid il-kuntentizza g˙al ˙afna snin – ˙obb lil xi ˙add. Jekk trid il-kuntentizza g˙al g˙omrok – g˙in lil xi ˙add.

Kull meta titlef jew je˙dulek xi ˙a©a Ωgur li t˙oss it-telfa jew in-nuqqas ta’ dik il-˙a©a. Il-telfa t˙ossha iktar jekk tkun tlift persuna g˙aΩiΩa. Hekk ©ralhom il-ÌiΩwiti Maltin, flimkien ma’ qrabatu u ˙afna ˙bieb nhar is-Sibt, 28 ta’ Jannar, 2005, bil-mewt ta’ Fr Charles Caruana, wara inçident tat-traffiku jumejn qabel.

Mijiet ta’ nies ©ew g˙all-funeral, fosthom il-President tar-Repubblika u sSinjura tieg˙u, l-Arçisqof Mercieca u lIsqof Depasquale, qraba, ©enituri u eksstudenti, flimkien ma’ kwaΩi mitt saçerdot, li mlew bi ˙©arhom isSantwarju ta’ Santa TereΩa g˙all-funeral tieg˙u. Fr Charles kien edukatur mag˙ruf. Hu kien jemmen ˙afna li l-edukazzjoni hi ta’ valur imprezzabbli g˙all-˙ajja, biex wie˙ed jil˙aq l-g˙an ta’ ˙ajtu. G˙alhekk hu kien konvint li ledukazzjoni vera tfisser ˙afna aktar milli tg˙addi mill-eΩamijiet u g˙andha tg˙in lill-istudent isib it-tifsira tal-˙ajja, tag˙tih skop fil-˙ajja u sens ta’ direzzjoni. Mhux ta’ b’xejn li s-Superjuri kienu g˙aΩluh biex darbtejn ikun Rettur talKulle©© ta’ San Alwi©i, B’Kara, u darbtejn Rettur tas-Seminarju t’G˙awdex. Fl-1984, l-Arçisqof ˙atru dDelegat tieg˙u g˙all-edukazzjoni fi Ωminijiet tabil˙aqq diffiçli g˙all-iskejjel tal-Knisja. B’apprezzament ta’ dan il-

Papa Ìwann Pawlu II tah il-Midalja Pro Ecclesia et Pontefice. Meta Fr Charles kien Provinçjal talÌiΩwiti Maltin kien ta bidu g˙aççentru Fidi u Ìustizzja (li kien di©à ppjanat minn qabel), u identifika lerba’ prijoritajiet li matul dawn l-a˙˙ar snin taw forma aktar çara lill-˙idma tag˙na l-ÌiΩwiti. Fl-1995 Fr Charles kien intg˙aΩel minn s˙abu biex jie˙u sehem fil-Kongregazzjoni Ìenerali f’Ruma. Fil-kamra tieg˙u kellu poster li kien jesprimi çar dak li kien jemmen u jipprova jg˙ix: “People are more important” (l-ewwel il-persuna). G˙alih, l-aktar ˙a©a importanti, aktar minn kollox, kienu n-nies, il-persuna bil-bΩonnijiet u l-kapaçitajiet tag˙ha. Kien jaf jag˙ti kas tal-persuna, speçjalment fil-mard u fid-diffikultà, dejjem jinkora©©ixxi bil-famuΩa “Go ahead” (Iva, mexxi...) tieg˙u u japprezza dak li jag˙mlu l-o˙rajn. Kien g˙araf li l-a˙jar mod biex in-nies ikollhom fiduçja fik hu li turi li int g˙andek fiduçja fihom. Ftit jafu kemm ˙adem biex ikun ©ust mal-˙addiema. B˙ala Superjur jew Kap ta’ Skola kien jaf jiddelega u kien jemmen fillajçi. Fl-okkaΩΩjoni ta’ l-ordinazzjoni tieg˙u fl-1968, Fr Charles kien kiteb hekk f’Lil Óbiebna: “Is-sej˙a tassaçerdot hi g˙all-©id ta’ l-o˙rajn. Hu l-

bniedem li Alla jibg˙at lill-Poplu tieg˙u biex isa˙˙u fil-fidi, iqawwilu qalbu, jispirah biex jg˙ix ˙ajja ta’ m˙abba lejn Alla u l-bnedmin l-o˙ra, u jaqdihom f’kulma g˙andhom bΩonn. Hu l-bniedem li g˙andu qalbu dejjem miftu˙a u lesta biex tag˙ti m˙abbitha lil dawk li g˙andhom bΩonnha, lil dawk li jridu lil xi ˙add li jista’ jifhimhom, isa˙˙a˙hom fost it-tbatijiet tal-˙ajja.” Fil-jum li sar qassis, Fr Charles kiteb ukoll din it-talba: “Mulej, g˙inni biex naqdi lill-poplu tieg˙ek. Urini kif nista’ ndawlilhom ˙ajjithom, kif nag˙tihom it-tama li ©ibilna l-qawmien millimwiet ta’ Ibnek.” Dan il-kliem sabi˙ ji©bor dak kollu li Fr Charles kien u g˙ex bis-s˙i˙ matul it-48 sena b˙ala ÌiΩwita u s-37 sena b˙ala saçerdot.

01-03-38

09-10-56 1960-62 1962-65 1965-69 06-06-68 1969 1971-72 1972-78 1978-84 1984-86 1984-87 1986-89 1989-90 1990-96 1997-03 2003-05

Twieled il-Belt Studja f’St Albert’s College u l-Universita’ ta’ Malta Da˙al ÌiΩwita Studja l-Filosofija l-Ingilterra Prefett fil-Kulle©© ta’ San Alwi©i, B’Kara u f’Chicago Studja t-Teolo©ija fl-Amerika Ordnat Saçerdot Jikseb l-M.A. G˙alliem il-Kulle©© Rettur il-Kulle©© Rettur is-Seminarju t’G˙awdex Superjur Dar M. Magri, l-Imsida Delegat ta’ l-Arçisqof Assistent tal-Provinçjal Rettur is-Seminarju t’G˙awdex Provinçjal Rettur il-Kulle©© Appostolat fl-Universita’

Fond b’tifkira ta’ Fr Charles Caruana Jumejn wara l-mewt tra©ika ta’ Fr Charles Caruana, li darbtejn kien Rettur tal-Kulle©© ta’ San Alwi©i, B’Kara, g˙add ta’ eks-studenti talKulle©© iltaqg˙u u ddeçidew li jag˙mlu appell g˙all-fondi ˙alli jitwaqqaf il-Fr Charles Caruana, SJ, Memorial Fund. Dan il-Fond ikun rregolat permezz ta’ Statut u l-kotba tal-kontijiet ikunu eΩaminati kull sena u dawk kollha li jag˙mlu xi kontribuzzjoni jkunu jistg˙u jaraw il-kotba talkontijiet. Il-Fond jintuΩa biex jg˙in studenti Ωvanta©©jati fil-Kulle©© ta’ San Alwi©i u biex kull sena jing˙ata premju lill-istudent li j©ib l-a˙jar riΩultat fl-eΩami tal-Letteratura IngliΩa, is-su©©ett li kien jg˙allem Fr Charles, u hekk, b’mod poΩittiv, iΩommu ˙ajja l-memorja tieg˙u. 9

IL-ÌENERALI U L-KONGREGAZZJONIJIET * 40

L-Ewwel Gwerra Dinjija bdiet fit-28 ta’ Lulju, 1914. Is-Superjur Ìenerali Fr Franz-Xavier Wernz miet fid-19 ta’ Awissu, 1914, wara li kien ilu jmexxi l-Kumpanija ta’ Ìesù g˙al tmien snin. Qabel miet, Fr Wernz kien innomina ‘l Fr Edouard Fine, l-Assistent ta’ lAssistenza FrançiΩa, b˙ala l-Vigarju Ìenerali. Fit-3 ta’ Settembru, 1914, Fr Fine sejja˙ il-KÌ biex tag˙Ωel Superjur Ìenerali ©did. Imma min˙abba li kienet bdiet il-Gwerra hu ma ffissa la data u

lanqas post fejn kellha tiltaqa’. Imma ˙e©©e© lill-Provinçjali u l-Eletturi biex ikunu lesti ˙alli jiltaqg˙u fi Frar tas-sena ta’ wara. Imbag˙ad, permezz t’ittra o˙ra hu sejja˙ il-KÌ biex tiltaqa’ fl-1 ta’ Frar, 1915, fil-Kulle©© ÌermaniΩ-Un©eriΩ f’Ruma. L-ewwel laqg˙a tal-KÌ 26 saret fit-2 ta’ Frar. Din il-KÌ kienet qed tiltaqa’ fi Ωmien ta’ mibeg˙da sitt xhur wara li bdiet il-Ìwerra. Is-sebg˙a u tmenin ÌiΩwita li ˙adu sehem fiha kienu ©ejjin miΩ-Ωew© na˙at tan-nazzjonijiet li kienu qed ji©©ieldu ma’ xulxin. Imma minkejja l-Ìwerra u l-passjonijiet li tqajjem, matul il-KÌ kien hemm tassew atmosfera ta’ m˙abba ©enwina u ta’ g˙aqda. Wara lformalitajiet me˙tie©a, xi elezzjonijiet u l-erbat ijiem ta’ silenzju, talb u konsultazzjoni, nhar il-11 ta’ Frar, festa tal-Madonna ta’ Lourdes, fit-tieni skrutinju, b’iktar minn nofs il-voti, il-KÌ g˙aΩlet,

b˙ala s-Superjur Ìenerali l-©did, lillPollakk ta’ nazzjonalità Awstrijaka, Fr Wlodimir Ledóchowski, li kellu 49 sena u dak iΩ-Ωmien kien l-Assistent ta’ lAssistenza ÌermaniΩa. Is-Superjur Ìenerali l-©did Wlodimir Ledóchowski twieled f’Loosdorf, fl-Awstrija, fis-7 ta’ Ottubru, 1866. Missieru kien Konti Pollakk, u wara r-rivoluzzjoni ta’ l-1863, il-familja marret toqg˙od fl-Awstrija, fejn damet g˙oxrin sena. Ommu kienet Kontessa dixxendenti mill-aristokrazija Svizzera. Izziju ta’ Wladómir kien Kardinal. O˙tu Maria Teresa (1863-1922) waqqfet ilKongregazzjoni tas-Sorijiet Missjunarji ta’ San Pietru Klaver u kienet ibbeatifikata fl1975. O˙tu o˙ra, Julia Ursola (18651939), waqqfet il-Kongregazzjoni ta’ lUrsolini tal-Qalb ta’ Ìesù u kienet iddikjarata qaddisa fl-2003. Wlodimir studja fl-Awstrija u kien mag˙ruf g˙all-intelligenza tieg˙u. Lura fil-Polonja beda jistudja l-li©i u wara studja t-teolo©ija fis-seminarju djoçesan. Imbag˙ad mar Ruma u fl-1889 kiseb iddottorat fil-filosofija mill-Università Gregorjana. Meta mar lura l-Polonja, hu da˙al ÌiΩwita fl-24 ta’ Settembru, 1889, u kien

ordnat saçerdot fl-10 ta’ Ìunju, 1894. Wara t-Tielet Sena tan-Novizzjat kien assenjat b˙ala kittieb f’rivista tal-ÌiΩwiti. Wara sena li kien in˙atar Superjur ta’ residenza, fl-1900 in˙atar Rettur tatteologat u sena wara, min˙abba l-marda tal-Provinçjal, kien nominat ViçiProvinçjal u fl-1902 la˙aq Provinçjal. Dak iΩ-Ωmien il-Provinçja ta’ Galitzja fil-Polonja kellha 458 membru f’19-il dar u fil-missjonijiet. Fr Wlodimir kien spiss iΩur id-djar biex isir jaf a˙jar il-membri u l-bΩonnijiet tag˙hom. Waqqaf grupp ta’ ÌiΩwiti biex jag˙tu missjonijiet filparroççi. B˙ala Provinçjal ˙a sehem fil-KÌ 25 fl-1906 li fiha ntg˙aΩel Fr Wernz b˙ala Ìeneral. G˙alkemm Fr Wlodimir kien liΩg˙ar fost dawk li ˙adu sehem f’dik ilKÌ, fil-votazzjoni g˙as-Superjur Ìenerali hu kiseb sittax-il vot. Imbag˙ad flelezzjoni ta’ l-Assistenti Ìenerali hu kien elett unanimament b˙ala l-Assistent ta’ lAssistenza ÌermaniΩa, li kienet tinkludi lProvinçji tal-Ìermanja, l-Awstrija, lUngerija, il-Bel©ju, l-Olanda u tieg˙u, dik ta’ Galitzia. B˙ala Assistent (1906-1915), hu n˙atar ViΩitatur diversi drabi, g˙en biex jinfet˙u l-Istitut Pontifiçju Bibbliku f’Ruma u l-Università Sophia f’Tokjo. G˙en ukoll biex jitwaqqaf f’Ruma l-Istitut Pollakk fejn jistudjaw saçerdoti millPolonja. Dam Assistent sakemm fl-11 ta’ Frar, 1915, intg˙aΩel Superjur Ìenerali. Il-Óidma tal-Kongregazzjoni Din il-KÌ talbet lis-Superjur Ìenerali jitlob lis-Santa Sede biex titwaqqaf ilfesta tal-Qalb bla Tebg˙a ta’ Marija.

Peress li l-Provinçji li twaqqfu fl-Istati Uniti kienu kibru fil-g˙add tal-membri u ta’ l-opri u billi s-sitwazzjoni tag˙hom kienet differenti minn dik fil-Provinçji ta’ l-Assistenza ta’ l-Ingilterra, saret talba biex titwaqqaf l-Assistenza ta’ l-Istati Uniti. It-talba ntlaqg˙et u Wlodómir kien elett l-ewwel Assistent. Din il-KÌ ddeçidiet ukoll li dawk ilProvinçji li twaqqfu jew jitwaqqfu barra mill-Ewropa jkollhom l-istess drittijiet b˙all-Provinçji l-o˙ra. Il-KÌ qablet li l-Università Gregorjana f’Ruma, kif xtaq il-Papa, tibqa’ parti millProvinçja ta’ Ruma imma l-Provinçji kollha jg˙inu billi jibag˙tu professuri u o˙rajn ˙a jg˙inu fit-tmexxija tag˙ha. Kien hemm diversi talbiet biex illi©ijiet tal-Kumpanija, waqt li jibqg˙u fidili lejn l-ispirtu ta’ Sant’Injazju, ikunu a©©ornati u ppubblikati. Qablu li dan isir u li jit˙ejja ktejjeb li ji©bor fil-qosor dawn il-li©ijiet. Il-Kongregazzjoni ddiskutiet ukoll dwar il-vot tal-faqar u fasslet prinçipji dwar l-istipendji g˙all-appostolat. Insistiet li qabel kollox jintg˙aΩlu dawk lappostolati li l-iktar jag˙tu glorja ‘l Alla u jg˙inu lill-erwie˙. Il-KÌ ˙e©©et ukoll biex kemm jista’ jkun ma tintuΩax iddispensa li ta l-Papa u nissuktaw ma naççettawx ˙las g˙all-appostolat saçerdotali biex tit˙ares l-im˙abba talfaqar. Ma setax jonqos li din il-KÌ tittratta wkoll dwar il-ModerniΩmu, li kien problema ta˙raq fil-Knisja. G˙alhekk, g˙al darb’o˙ra, il-Kumpanija ta’ Ìesù solennement stqarret u ddikjarat li t˙addan bis-s˙i˙ il-kundanna tal-

ModerniΩmu mill-Papa Piju X u l-Papa Benedittu XV. Il-KÌ wkoll stqarret li topponi u tiç˙ad dak kollu li g˙andu x’jaqsam mal-ModerniΩmu u l-ispirtu tal-Modernisti. B’deçiΩjoni unanima, il-KÌ permezz ta’ espressjoni solenni lejn il-memorja ta’ Fr Franz Wernz, xtaqet turi lapprezzament tal-Kumpanija lej˙ g˙allubbidjenza li wera lejn il-Papa u g˙all˙idma tieg˙u biex il-Kumpanija tit˙ares mill-pjaga tal-ModerniΩmu. Il-KÌ talbet lill-Ìeneral biex jikteb ittra lill-Kumpanija ˙alli j˙e©©i©ha biex tkompli miexja fuq it-tag˙lim ta’ San Tumas t’Akwinu. Il-Kongregazzjoni talbet ukoll li l-Professuri tat-teolo©ija jΩommu quddiem g˙ajnejhom il-karità u l-verità meta ma jaqblux ma xi˙add li jkollu opinjoni differenti dwar xi su©©ett. F’Digriet ie˙or il-KÌ ˙e©©et ilpromozzjoni ta’ l-Appostolat tat-Talb biex jitwettaq il-mandat li l-Qalb ta’ Ìesù fada lill-ÌiΩwiti. Dwar ilKongregazzjonijiet Marjani, illum ilKÓN, il-KÌ talbet li l-membri jkunu mag˙Ωula u m˙arr©a tajjeb u jkunu mimlijin bl-ispirtu Nisrani. Barra minn hekk il-membri g˙andhom ikunu mimlijin bi spirtu appostoliku biex jag˙mlu opri ta’ karità u ta’ ˙niena. Il-KÌ 25 temmet ix-xog˙ol tag˙ha fit-18 ta’ Marzu, 1915, biex, min˙abba l-Ìwerra, il-membri jmorru malajr lura lejn pajjiΩhom. Matul il-Ìeneralat twil ta’ 27 sena Fr Ledóchowski sejja˙ Ωew© Kongregazzjonijiet Ìenerali; dwarhom nitkellmu f’˙ar©iet o˙ra. 11

Konna biss Precious u jien, dejjem ©ewwa min˙abba li jien It-twe©iba malajr ©iet: Ibqa’ ag˙mel dak li qed persuna b’diΩabilità. Ma tantx tag˙tini ©ewwa li noqg˙od tag˙mel. Óa©a wa˙da Ωgur li nag˙mel ˙afna: NITLOB: ©ewwa. L-aqwa li g˙andi lil Precious, il-qattusa u lnitlob g˙al ˙biebi, g˙an-nies li jkun hemm fil-knisja, ˙abiba tieg˙i. Imma dik li n˙ossni bla uΩu kienet qed nitlob anke g˙all-barranin li nisma’ bihom. Ûgur li tag˙tini ©ewwa. Darba, waqt li mellistha wara widnejha qatt ma jonqsu n-nies li g˙andhom bΩonn it-talb. g˙idtilha: Hemm wisq affarijiet li m’g˙adux jirnexxili nag˙mel, Precious. X’nista’ nag˙mel? G˙aliex ma nΩidx ma’ din il-˙idma tieg˙i? B’dan f’mo˙˙i d˙alt b˙ala voluntiera ma’ grupp ta’ nies li jitolbu g˙al nies o˙ra. Kuljum nid˙ol fil-website tar-rivista u naqra talbiet li n-nies jag˙mlu biex a˙na nitolbu g˙alihom. Precious toqg˙od hemm t˙ares lejja minn fuq ilmonitor tal-kompjuter. Jien nistampa dawn it-talbiet u imbag˙ad noqg˙od nitlob g˙alihom wie˙ed wie˙ed. Precious ti©i ˙dejja, tag˙laq g˙ajnejha u titwi jdejha. Kultant nistrie˙ ftit bejn it-talbiet, imma Precious tibqa’ ma’ ©enbi sakemm inkun lesta. Na˙seb li b’xi mod kienet indunat li din kienet xi ˙a©a importanti g˙alija. Darba minnhom il-kompjuter tah tal-©enn. Kienu ji©u ©ranet li ma kontx inkun nista’ naqbad malwebsite. G˙idt b’dan lill-kordinatriçi tas-site. Dik g˙addiet il-kelma u voluntiera o˙ra offrew li jitolbu biex jien insib tarf il-problema tieg˙i. Imma fl-a˙˙ar skoprejna li l-kompjuter tieg˙i ma setax jissewwa. Jien ma xtaqtx li nieqaf b˙ala voluntiera ta’ talb. LillMulej g˙idtlu li jien ma xtaqtx nieqaf nitlob. Kien il-Óadd, 16 ta’ Mejju, g˙eluq is-60 sena tieg˙i. Wara l-quddiesa, ˙abiba ˙aditni fis-sala tal-knisja. Kien hemm il-kongregazzjoni kollha. SorpriΩa! Kul˙add beda jg˙ajjat u jçapçap. Ma stajtx nemmen. Festin g˙alija! Kien hemm kejk u rigali. L-a˙˙ar rigal kien kompjuter! Issa hawn qieg˙ed il-kompjuter, filliving room tieg˙i, fil-waqt li jien u Precious nkomplu nag˙mlu dak li nafu nag˙mlu: NITOLBU. 12

Kien hemm mara li kienet tg˙id li spiss tara lill-Madonna. Kienet issostni wkoll li mhux talli taraha iΩda tkellimha wkoll. Il-Kardinal Sin (dan kien ismu proprja) ma tantx kien jag˙ti kasha u xi kultant kien jag˙mel ta’ bi ru˙u li mhux jismag˙ha wkoll. IΩda darba wa˙da ma ˙allitux bi kwietu u qattg˙et nofs ta’ nhar iççempillu u tipprova tkellmu. Wara li çemplet ˙ames darbiet u baqa’ ma kellimhiex, marret iddar tieg˙u u talbet li jkollha udjenza mieg˙u. B’xi mod riedet tkellmu. Il-kardinal, fl-a˙˙ar, iddeçieda li a˙jar jismag˙ha u jaqtg˙alha dal-kummiedji darba g˙al dejjem. G˙alhekk qalilha, ‘Meta ter©a’ tara lill-Ver©ni Marija, il-lejla, g˙idilha tistaqsi lil Binha Ìesù liema kien l-iktar dnub gravi li jien g˙amilt’. Il-mara telqet fer˙ana li fl-a˙˙ar kellmet lill-kardinal u emminha. U l-kardinal ˙assu çert li kien ˙eles minnha darba g˙al dejjem u ma kinitx se toqg˙od iddejqu iktar b’viΩjonijiet. IΩda ˙a©a ta’ l-g˙a©eb, l-g˙ada fil-g˙odu re©g˙et marret id-dar tal-kardinal u talbet li tkellmu. Il-kardinal staqsieha, ‘Tajjeb, kellimtha lill-Ver©ni Marija l-biera˙ fl-g˙axija?’ ‘Iva, imma...’ ‘Imma, xiex?’ staqsieha l-kardinal. ‘Il-Madonna staqsietu lil Ìesu’ dwar id-dnub tieg˙i?’ ‘Iva, staqsietu’. ‘U x’qalilha, Ìesu’?’ Il-mara nkwetata qaltlu, ‘Il-Madonna qaltli li Ìesù kien nesa liema kien’. 13

Ra©el li kien imur il-knisja kull nhar ta’ Óadd kiteb ittra lill-editur ta’ ©urnal fejn qallu li ma kienx g˙adu jag˙mel sens li nibqg˙u mmorru l-Quddiesa. “Ili mmur 30 sena issa,” kiteb, “Nikkalkula li smajt madwar 3 000 priedka, imma f’©ie˙ kemm hemm, ma niftakarx priedka wa˙da. Issa wasalt fil-konkluΩjoni li ma nitlifx Ωmien iΩjed, u l-anqas il-qassisin m’g˙andhom ikomplu jitilfu Ωmien fi priedki li ma jiftakar ˙add!” Din l-ittra ˙olqot kontroversja s˙i˙a fil-pa©ni ta’ L-Ittri lill-Editur” u dan ˙a gost ferm biha g˙ax damet sejra ©img˙at s˙a˙. Imbag˙ad xi ˙add kiteb dan li ©ej: “Jien ili miΩΩewwe© 30 sena. F’daΩ-Ωmien kollu l-mara tieg˙i sajritli madwar 32,000 ikla, imma f’©ie˙ kemm hemm, ma niftakarx il-menu kollu ta’ ikla wa˙da minn dawk likliet kollha. Imma ˙a©a wa˙da nafha Ωgur... L-ikliet kollha li g˙amlitli marti tawni n-nutriment li kelli bΩonn biex ng˙ix u na˙dem tul dawn is-snin kollha. Kieku hija ma sajritlix, kieku llum FIÛIKAMENT

mejjet. L-istess kieku ma mortx nisma’ l-kelma t’Alla u nie˙u nnutriment tag˙ha, kieku illum jiena SPIRITWALMENT mejjet. Meta ma jibqg˙alna XEJN lejn xiex in˙arsu... Alla jkun qieg˙ed ilestilna XI ÓAÌA! Il-Fidi tara dak li ma

jidhirx, temmen dak li ma jitwemminx u ting˙ata minn id Alla dak li kienet temmen li hu IMPOSSIBBLI. Grazzi Mulej, talli tipprovdilna dak li jΩommna ˙ajjin kemm fil-©isem kemm fir-ru˙. X’jiswa li ©ismi jit˙abat u jiççaqlaq, jekk ru˙i tkun mejta!

Ftit snin ilu, f’©urnata sabi˙a tar-Rebbieg˙a, fettilli mmur ©o ©nien biex noqg˙od ftit g˙all-kwiet. Is-soltu ma kontx immur il-©nien wa˙di u ming˙ajr ma naf g˙aliex, wara nofsinhar ma mortx ix-xog˙ol apposta. Qg˙adt ma’ mejda niekol xi ˙a©a u nosserva Ωew© squirrels jilag˙bu fuq si©ra. Bdejt na˙seb kif tkun ˙ajja bla ˙sieb b˙al tag˙hom. Dawk iΩΩew© squirrels kienu jidhru ˙a©a wa˙da. Kemm xtaqt li jien ukoll inkun ˙a©a wa˙da ma’ xi ˙add. Meta kont qed nikber dejjem kont in˙oss li ma kontx f’posti. Kelli relazzjoni tajba mal-©enituri tieg˙i, imma xorta kont in˙oss xi ˙a©a nieqsa. Tant kont mitlufa fi ˙sibijieti li lanqas indunajt li kien ©ie ra©el ˙dejn il-mejda tieg˙i. “SkuΩani, sinjorina, nista’ npo©©i ma’ ©enbek?” staqsieni minn ta˙t l-ilsien dak irra©el anzjan. Jien ma sibt l-ebda o©©ezzjoni u g˙idtlu biex ipo©©i.

Hu qag˙ad bil-qieg˙da faççata tieg˙i u tant kien jidher kalm. G˙alkemm qatt ma kont rajtu qabel, wiççu kien familjari. Domna ftit mhux ˙aΩin in˙arsu lejn xulxin bi tbissima fuq fommna u çerta paçi ©o qalbna. Faççata tieg˙i kelli barrani li donnu ma kien barrani xejn. Kiser dak is-skiet ta’ bejnietna meta qalli, “Kollha kemm a˙na g˙andna g˙aqda ma’ xi ˙add anki meta ma n˙ossuhiex. Kollha g˙andna post fejn immorru”. Jien in˙sadt bi kliemu u g˙idtlu, “Jiddispjaçini. Ma nistax nifhem x’inti tipprova tg˙idli”. “Anki meta kont tifla kont t˙ossok hekk,” qalli. Jien ksa˙t u ssummajt imma xorta ma nkwitanix kliemu. Newwel idu bi ˙lewwa u qabadli tieg˙i waqt li qalli, “Jixtieqek ti©i d-dar.” Kif qal hekk qam bil-mod u telaq. Domt g˙al ˙afna ˙in hemm skantata. Domt na˙seb fuq dak li kien qalli l©urnata kollha u xi jiem wara wkoll, imma fl-a˙˙ar ne˙˙ejt kollox minn mo˙˙i. Fil-fatt qatt ma kont fhimt

sew ilkliem ta’ dak ir-ra©el, g˙allinqas mhux qabel ilfuneral ta’ missieri, erba’ snin wara. Peress li a˙na konna kattoliçi kien hemm il-qassis fil-funeral. Hekk kif kont quddiem it-tebut ta’ missieri, resaq lejja l-qassis. Hu u dak ir-ra©el barrani li kont iltqajt mieg˙u ma kenux jixxiebhu, iΩda le˙nu kalm u l˙lewwa ta’ g˙ajnejh fakkruni f’dak ilkliem ta’ qabel. Din id-darba fhimtu sew il-messa©©, “Jixtieqek ti©i d-dar.” Xi xahar wara l-funeral er©ajt ersaqt lejn il-knisja. Kont mort lura f’posti, ©o ˙dan Alla. Indunajt li hemm differenza bejn tisma’ u toqg˙od attenta g˙al dak li tisma’. Fl-a˙˙ar smajt u fhimt ilmessa©© ta’ dak il-barrani... u llum ninsab id-dar. 15

Óafna Ωmien ilu, ©ewwa post imbieg˙ed, kien jg˙ix ra©el g˙aref jismu Shaddai. Kien ra©el kbir b’qalb tajba ˙afna. Kien jid˙ak ˙afna u jkanta wkoll. Meta kien ikanta anki t-tfal kienu j˙obbu jisimg˙uh u hu kien ikanta g˙alihom. G˙al dawn it-tfal hu bena villa©© sabi˙. It-tfal kienu jg˙umu u jitbandlu mas-si©ar. Imma l-aqwa ˙a©a kienet li Shaddai dejjem kien qribhom. Shaddai kien ja˙dem ukoll mat-tfal. Kienu jie˙du gost jarawh ja˙dem xi si©©u jew xi mejda minn zokk ta’ si©ra u dejjem kien ikantalhom. Kull filg˙axija kien jirrakkontalhom l-istejjer. It-tfal kienu j˙obbuh lil Shaddai u Shaddai kien i˙obbhom lit-tfal. Kif kienu jg˙ajtulu, kien jitlaq minn idejh u jara xi jridu. Il-qalb kbira li kellu kienet marbuta b’˙afna ˙bula - kull wie˙ed

iΩomm tifel. Kien g˙alhekk li bena l-˙ajt. Dan kien madwar il-villa©© kollu. Bnieh ©ebla ©ebla u, sakemm kien qed jibni, ma kienx ikanta. Tant kien g˙oli l-˙ajt li kien ˙afna itwal minn Shaddai. Kien i˙ares lejn il-foresta mudlama li fiha kien hemm mo˙bija annimali selva©©i u xewk. Hemm Ωgur ma kienx post g˙at-tfal li tant g˙andhom ©ilda ratba. Lit-tfal kein jg˙idilhom, “Hemm barra m’hemmx ˙ajja. Intom mag˙mulin g˙all-villa©© tieg˙i. Oqog˙du mieg˙i g˙ax hawn tkunu sew Ωgur”. Imma f’qalbu kien jaf li dan ma kienx g˙al dejjem. Hekk kif spiçça l-˙ajt, mar ©ol-˙anut tieg˙u, g˙amel bastun twil ta’ l-injam u po©©ieh ©o rokna. Hemm bΩonn li jkun lest. Ìurnata wa˙da, tifel da˙al ji©ri g˙and Shaddai jg˙ajjat.

“X’©ara Paladin?” “Ìol-˙ajt sibt toqba kbira. Xi ˙add jista’ jg˙addi minnha!”. “Kont naf li se tkun int li ssibha, Paladin. G˙idli, kif sirt taf biha?” “Kont miexi mal-˙ajt infittex ittoqob.” “G˙ax ridt tara l-foresta, hux?” “Ìietni l-kurΩita’ nara x’kien hemm daqshekk ˙aΩin hemm barra li inti ma tridnix naraw”. Shaddai qabad dak il-wiçç Ωg˙ir ©ewwa jdejh u, g˙ajnejh iffissati f’g˙ajnejn it-tifel, qallu, “Paladin, ismag˙ni. Hemm barra la hu tajjeb g˙alik u l-anqas g˙alija. Vja©© fixxag˙ri j©ib il-mewt. Int ma kontx

mag˙mul g˙al dan. Mur f’dawk il-˙afna postijiet li tista’ tmur, mhux fl-uniku post li ma tistax tmur. Jekk to˙ro© minn hawn ma ssibx triqtek lura Ωgur”. Paladin staqsa, “Allura se ssewwiha ttoqba?” “Le, Paladin. Dik jien g˙amiltha.” “G˙alfejn kissirt il-˙ajt jekk ma ridtniex no˙or©u?” “Jien ma rridkomx to˙or©u imma ˙allejt it-toqba meta bnejt il-˙ajt.” “Imma jekk ma ssewwihiex...” “It-tfal jistg˙u jo˙or©u. Naf, Paladin. Imma jien ma rridhomx joqog˙du hawn bilfors”. Paladin ma setax jifhem imma ma riedx jistaqsi aktar mistoqsijiet. Huwa u sejjer ˙ares lura u ra lil Shaddai j˙ares lejh. T˙awwad g˙ax biçça minnu riedet toqg˙od hemm u biçça o˙ra bdiet ti©bdu lejn il-˙ajt. Ra lil Shaddai bilwieqfa inewwillu jdejh. Paladin

telaq ji©ri lejn il-˙ajt. “Ma no˙ro©x,” qal, “nittawwal biss.” Ming˙ajr ma jaf kif, sab ru˙u ˙iere© mit-toqba! “G˙aliex vja©© hawn barra j©ib ilmewt? Shaddai qieg˙ed jipprote©ini jew qed iΩommni lura minn xi ˙a©a? Mhux ikrah hawn. G˙aliex Shaddai kien inkwetat?” Beda miexi u g˙o©bu. “M’hawn xejn minn xiex tibΩa’. Shaddai ma kellux ra©un. La ner©a’ lura ng˙id lil s˙abi.” Dar biex jer©a’ lura iΩda t-toqba ma kinitx hemm. Beda jfittex u jfittex - Ωgur kienet hawn; imma ma sab xejn. Óares lura lejn il-foresta ta’ warajh. Kienet mudlama u tal-biΩa’. Paladin twerwer, ma setax jaqbeΩ il-˙ajt li kien g˙oli wisq! Beda jiftakar fil-kliem ta’ Shaddai - jekk to˙ro© minn hawn ma ssibx triqtek lura. Beda jolfoq u jg˙id, “Shaddai, jiddispjaçini.

Ejja g˙inni, jekk jog˙©bok”. L-g˙ajta ta’ Paladin instemg˙et qabel ma ˙ar©et minn fommu. Hekk kif ˙are© mill-˙anut, il-Óallieq baqa’ jsegwieh kemm seta’; imbag˙ad, neΩa’ l-fardal, refa’ l-g˙odda u qabad il-bastun il-kbir. Paladin ma kienx g˙adu wasal sal˙ajt meta Shaddai ˙are© mill-˙anut. Qabel ma Paladin talab g˙all-g˙ajnuna, Shaddai kien di©à lest li jag˙tihielu. Qabel ma nstaddet it-toqba ©ol-˙ajt, Shaddai kien di©à ˙affer o˙ra. Shaddai ˙are© mit-toqba, minn ©olvilla©© li hu stess kien bena, da˙al ©o post li ma kienx mag˙mul g˙alih u mar ifittex lil ibnu. Alla ma jΩomm lil ˙add imsakkar mieg˙u imma jo˙ro© jfittex lil kul˙add.

Kultant tibda tara kollox ikrah U t˙ossok qisek iblah. T˙oss li d-dinja waqg˙et fuqek U li d-dwejjaq raqdu f’ru˙ek. T˙ossok mg˙affe© u bla sa˙˙a T˙oss kull kanna qed tiblag˙ha. T˙oss il-˙ajja kkumplikata Kull ©urnata ©©amjata. T˙oss il-˙e©©a kollha tibred U tibda tara kollox iswed U t˙ossok ma tifla˙x iΩjed. M’intix wa˙dek! Imma rridek tuΩa sa˙˙tek Biex ma ta˙li xejn minn ˙ajtek.

Itla’ iktar fl-g˙oli U ˙ares b˙all-g˙asfur U tara d-dinja g˙adha ddur. Il-muntanji jidhru çatti U tinduna li fil-fatti IΩ-Ωmien kollox ibatti. Kabbar il-veduta U pprova araha kompluta. U ssib li kollox ri˙ U tista’ tid˙ak bih Imbag˙ad issib il-gost Fejn qatt ma tistennieh. U tara is-sabi˙ Li qatt ma ndunajt bih U ssib dinja t’ener©ija

Bil-varjeta’ mimlija Li to˙loq sinfonija Ta’ ˙ajja u sbu˙ija. Imma fuq kollox: Ftakar li jie˙u ˙siebek G˙andek lil Missierek U jekk te˙illek sieqek U taqa’ w tfarrak snienek Hu lest biex ji©brok lura W jag˙tik g˙ajnejn matura Biex tkompli l-avventura Fiç-çiklu tan-natura. Christian Colombo

Il-professur ma kienx çert x’jg˙id, imma wie©eb: “DaΩgur kif di©à g˙idt. Narawh kuljum. Jidher fil-krudeltà tal-bniedem kontra lbniedem. Il-˙aΩen narawh kullimkien fid-dinja fl-g˙add kbir ta’ delitti u vjolenza. Dawn m’huma xejn ˙lief ˙aΩen.” Professur ta’ università, biex jisfida ‘l-istudenti tieg˙u G˙al dan, l-istudent wie©eb: “Il˙aΩen ma jeΩistix, u ma jeΩistix g˙amlilhom din il-mistoqsija: “Veru li Alla ˙alaq kull ma jeΩisti?” g˙alih innifsu. Il-˙aΩen hu sempliçiment in-nuqqas t’Alla. Hu Wie˙ed student, b’mod dik li tag˙mel li o©©ett ikollu jew b˙ad-dlam jew il-bard, kelma li lkura©©uΩ, wie©eb: “Iva, hekk jittrasmetti l-ener©ija. bniedem irid ifisser in-nuqqas g˙amel!” It-temperatura ta’ Ωero assolut t’Alla. Alla ma ˙alaqx il-˙aΩen. IlIl-professur re©a’ staqsa: “Allura (-460 grad F) hi n-nuqqas totali ta’ ˙aΩen mhux b˙all-fidi jew lAlla ˙alaq kollox?” s˙ana. Kull materja li tkun f’dik it- im˙abba li jeΩistu b˙alma jeΩisti d“Iva, profs”, wie©eb l-istudent. temperatura ssir bla qawwa jew dawl u s-s˙ana. Il-˙aΩen hu rIl-professur kompla jinsisti: bla moviment jew bla reΩistenza. Il- riΩultat ta’ x’ji©ri meta l-bniedem “Jekk Alla ˙alaq kollox, allura Alla kes˙a ma teΩistix. A˙na vvintajna ma jkollux l-im˙abba t’Alla f’qalbu. ˙alaq ukoll il-˙aΩen, g˙ax dan dik il-kelma biex infissru x’in˙ossu Hu b˙all-bard li ji©i meta jeΩisti, u skond il-prinçipju li jg˙id jekk ma nkunux s˙an. m’hemmx s˙ana, jew id-dlam meta li l-g˙emil tag˙na juri min a˙na, L-istudent issokta jg˙id: “Profs, ma jkunx hemm dawl.” ikollok taççetta li Alla hu ˙aΩin.” id-dlam jeΩisti?” Il-professur Il-professur po©©a bilqieg˙da. L-istudent baqa’ kwiet quddiem wie©bu: “DaΩgur li jeΩisti.” din it-twe©iba. Il-professur ˙assu Fil-pront, l-istudent qallu: L-istudent Ωag˙Ωug˙ kien jismu kuntent bih innifsu u fta˙ar ma’ l- “SkuΩani Profs, imma re©a’ Albert Einstein - li wara sar istudenti li g˙al darb’o˙ra kien g˙andek Ωball g˙ax anke d-dlam xjenzjat kbir. ipprova li l-fidi Nisranija hi ˙rafa. ma jeΩistix. Id-dlam hu nuqqas ta’ Student ie˙or g˙olla jdejh u qal: dawl. A˙na nistg˙u nistudjaw id“Profs, nista’ nistaqsik mistoqsija?” dawl, imma mhux id-dlam. A˙na “Mela le”, wie©eb il-professur. L- nuΩaw il-priΩma ta’ Newton biex istudent qam u qal: “Profs, il-bard naqsmu d-dawl abjad f’˙afna jeΩisti?” kuluri u nistudjaw il-wavelengths “X’mistoqsija hi din? DaΩgur li differenti ta’ kull kulur. Ma tistax jeΩisti. Qatt ma ˙assejt il-bard?” tkejjel id-dlam. L-içken ra©© ta’ L-istudenti bdew jid˙ku minn dawl jista’ jid˙ol fid-dinja tad-dlam ta˙t bil-mistoqsija ta’ l-istudent u kapaçi jdawwalha. Tista’ tkejjel Ωag˙Ωug˙. kemm hu mudlam çertu spazju? IΩ-Ωag˙Ωug˙ wie©eb: “Fil-fatt, Imma tista’ tikkalkula l-ammont Profs, il-bard ma jeΩistix. Skond ilta’ dawl li jkun hemm. Hekk jew li©ijiet tal-fiΩika, dak li a˙na mhux hekk? Il-bniedem juΩa lnsej˙ulu bard, fir-realta’ hu nuqqas kelma dlam biex ifisser meta ta’ s˙ana. Kull o©©ett jista’ jkun m’hemmx dawl.” studjat meta g˙andu jew Finalment iΩ-Ωag˙Ωug˙ staqsa ‘ljittrasmetti ener©ija, u s-s˙ana hi professur: “Profs, il-˙aΩen jeΩisti?” 19

Illum ma tifta˙x gazzetta, radju jew televixin ming˙ajr ma tkun ibbumbardjat minn xita ta’ riklami. Kull prodott u o©©ett jippreΩentawhulna qisu xi alla ©did. Gwaj g˙alik jekk ma tadurax lil dan alla-shampoo, allakarozza, alla-apparat... Jekk tqim u tixtri lil dan alla, Ωgur li se jag˙tik ilkuntentizza, is-suççess, ilfer˙ li qed tfittex. Wa˙da g˙alliema fl-Amerika talbet lit-tfal tal-klassi tag˙ha i˙arsu lejn ir-riklami ta’ fuq it-TV u jaraw liema minnhom huma tajbin biex jirriklamaw min hu Alla. G˙amlu ©abra ta’ riklami li tassew jg˙oddu g˙al Alla veru. G˙ax kull reklam huwa weg˙da. Dak l-o©©ett se jag˙tik dak li qed tfittex. Id-differenza bejn alla-o©©ett u Alla veru huwa li l-o©©ett qatt ma jwettaq il-weg˙da li jag˙mel, filwaqt li Alla veru dejjem iwettaq ilweg˙diet li jag˙mel. Alla-o©©ett jimliek bit-tama biex ibattallek butek. Alla veru jimliek bit-tama u jimlielek qalbek. Lil min se tadura: lil allao©©ett jew lil Alla veru? 20

God is like... BAYER ASPIRIN

ALKA-SELTZER

He works miracles

Try him, you’ll like Him

FORD

SCOTCH TAPE

He’s got a better idea

You can’t see him, but you know He’s there

COKE

He’s the real thing

DELTA

He’s ready when you are

HALLMARK CARDS

He cares enough to send His very best.

ALLSTATE

You’re in good hands with Him

TIDE

He gets the stains out that others leave behind. GENERAL ELECTRIC

He brings good things to life SEARS

He has everything

VO-5 Hair Spray

He holds through all kinds of weather DIAL SOAP

Aren’t you glad you have Him? Don’t you wish everybody did?

500 335 333 70 1 Ûew©t i˙bieb, li kien ilhom ma jaraw lil xulxin, kienu mexjin fit-triq jitkellmu fuq limg˙oddi. “Minuta wa˙da,” qal wie˙ed minnhom, “na˙seb li qed nisma’ xi ˙a©a.” Kif qal hekk, çaqlaq ©ebla u, werΩieq li kien ta˙tha, tar ji©ri fer˙an. “Óa©a ta’ l-iskantament, minn dawn in-nies kollha li hawn fit-triq inti biss smajt ilwerΩieq minkejja l-istorbju tat-traffiku.” “Óabib,” qal ta’ l-ewwel. “Jien ili li tg˙allimt li fil-˙ajja, in-nies tisma’ biss dak li trid tisma’. Issa f’dawn l-a˙˙ar snin, l-istorbju tat-traffiku la Ωdied u l-anqas naqas. Ara din il-biçça xog˙ol.” Kif qal hekk, qabad biçça flus u waddabha ti©ri fuq ilbankina. Kull min kien jisma’ tajjeb dawwar rasu lura.

kien ikollhom jimxu sag˙tejn biex isibu telefon ma kienx ikollhom çans jitg˙allmu jiktbu u jaqraw kienu jispiççaw ming˙ajr sors ta’ ilma nadif kien ikollhom karozza kien ikollu kompjuter

Biljun ru˙ fid-dinja isofru l-©u˙. 24,000 ru˙ imutu bil-©u˙ kuljum. Minn dawn 18,000 huwa tfal ta’ ta˙t il-˙ames snin. 250 miljun tifel/tifla jo˙or©u ja˙dmu kuljum 300 miljun tifel/tifla ma jafux x’inhi skola Lm8 biljun fis-sena jkunu biΩΩejjed biex dawn it-tfal imorru l-iskola. Tidher somma enormi... Hija ekwivalenti g˙all-ispiΩa militari mondjali ta’ erbat ijiem.

Appostolat tat-Talb Issie˙eb int ukoll ma’ eluf kbar ta’ insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjoni li kull xahar ilPapa u l-isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien! Intenzjonijiet g˙al Marzu • G˙all-gvernijiet biex jisimg˙u dejjem iΩjed il-vuçi tal-fqar u biex fid-deçiΩjonijiet kollha li jittie˙du jag˙tu kas talbΩjonnijiet ta’ dawk li huwa imwarrbin. • Biex kull Knisja partikulari tag˙raf dejjem aktar il-˙tie©a li t˙ejji Nsara qaddisin li jistg˙u jaffrontaw l-isfidi ta’ levan©elizzazzjoni ©dida. • Biex fiΩ-Ωmien ta’ penitenza tar-Randan Imqaddes l-Insara tal-gΩejjer tag˙na juru dejjem ©enerozita’ ikbar ma’ dawk filbΩonn.

Novella Rebbie˙a fil-Konkors Novelli 2004 Tbissmitli u tbissimtilha lura, u bqajna mexjin g˙al triqtna. Ma missnix tbissimtilha u iktar u iktar ma missnix nikkalkulaha, imma hi fuq kollox, m’g˙amlitli xejn ˙aΩin. Suppost, kelli nistmaha ta’ g˙adu imma minflok, t˙assartha; jien ma kellix minn xiex nist˙i, hi iva. Le, qatt ma g˙amlitli xejn ˙aΩin, ˙lief li ˙aditli ‘l Ωew©i u weg˙ditu dak kollu li ma tajtux jien, allavolja kienet taf li miΩΩewwe©. Imma xorta ma ˙assejtx li kelli nobg˙odha, issa iktar u iktar. Mill-ewwel kien sinçier mieg˙i u qalli biha, li kien i˙obbha u li kien bired minn mieg˙i Ωmien qabel. We©©ag˙ni imma ma ˙adthiex kontrieh. IΩΩewwi©na wara sena u nofs ta’ konoxxenza, u l-iktar g˙aliex kont qed nistenna tarbija minnu. Il-pressjoni minna˙a tal-familji tag˙na biex infittxu niΩΩew©u u l-fatt li konna Ωg˙ar u immaturi, ikkundannaw iΩ-Ωwie© tag˙na g˙all-falliment. Konna n˙obbu lil xulxin b’mod differenti, sesswalment biss, b’mod emozzjonalment dg˙ajjef, tant li

hekk kif tlift it-tarbija tag˙na fis-sitt xahar tat-tqala, tbeg˙idna iktar. L-im˙abba tag˙na mietet hekk kif tlifna t-tarbija tag˙na, mietet mat-tama tag˙na li xi darba jkollna t-tfal. Ma konniex ni©©ieldu, anzi ag˙ar, konna ninjoraw lil xulxin, kul˙add imbag˙ad jg˙ix ˙ajtu sakemm niltaqg˙u biex nieklu filg˙axija, biex naqdu dmirna fiΩ-Ωwie©, bla m˙abba iΩda b’ritmu monotonu. Wara erba’ snin Ωwie©, hu re©a’ beda jo˙ro© spiss mal-˙bieb, beda jgawdi Ωg˙oΩitu li tilef hekk kif iΩΩewwi©na u d˙alna g˙al responsabbiltà li ma fla˙niex. Jien bdejt kors l-Università biex naljena rasi. Beda jo˙ro© ma’ Angel, u ndunajt minn g˙emilu li din ma kinetx avventura b˙all-o˙rajn. Qalli biha mill-ewwel iΩda b’daqshekk xorta ma taffilix l-g˙ejra u rrabja li qabduni. Ma stajtx ninda˙allu la ma konniex nin˙abbu. Sar i˙obb lilha u g˙ert g˙aliha g˙ax ried sa˙ansitra jissetilja mag˙ha. Bdew ifittxu post biex imorru joqog˙du flimkien u jien bqajt

siekta nisimg˙u jirrakkonta, taparsi ma n˙oss xejn. Irrassenjajt ru˙i u anki jien sibt f’min nikkonsla. Bdejt inkellem ra©el separat g˙alkemm g˙al ftit. Bierda minn ©ewwa, darba hekk qalli Ωew©i u kellu ra©un. Bqajna m’g˙edna xejn lill-familji tag˙na biex Ωgur ma jinda˙lulniex. Kien ilu ˙ames snin ma’ Angel iΩda kien g˙adu jg˙ix mieg˙i. Daqt kien se jasallu Ω-Ωmien biex jitlaq la darba jlestu d-dar, u jien bdejt nirrealizza li kont sirt in˙obbu. Kellu kull dritt jibni ˙ajja o˙ra ma’ min i˙obb u u ma’ min seta’ jag˙tih dak li jien qatt ma stajt nag˙tih - it-tfal. Kien ilu sitt xhur li mar jg˙ix ma’ Angel meta ©ie d-dar jg˙idli li kienu sabulu tumur malinn fl-istonku. Ma kienx sempliçi ˙ruq ta’ stonku li kellu iΩda kankru qalil li ftit ˙allielu tama li jfiq minnu. “Ser nibda il-kimoterapija dalwaqt, g˙alkemm naf li g˙alxejn... ˙a mmut u lanqas g˙ad g˙andi 30 sena,” qalli b’kura©© kbir f’le˙nu u jien ˙assejtni

nitherra minn ©ewwa. “Ma naqtg˙ux qalbna... u Angel?” staqsejtu mbikkma. Stajt nimma©ina x’kienet qieg˙da t˙oss hi la darba jien kont qed in˙ossni mkissra dak il-˙in. “G˙adha l-anqas trid temmen... konna qeg˙din nippruvaw g˙al tarbija imma issa jkollna nwaqqfu kollox la se nibda nie˙u t-terapija ... ma nafx kif ser naqbad ng˙id lil ommi u ‘l missieri... ˙uti Adam u Rakela ©a jafu,” qalli u bla ma qg˙adt na˙sibha wisq, mort mieg˙u g˙and ommu u g˙ednilhom flimkien. Inqasmitli qalbi x’˙in rajthom jiddispraw g˙al dik l-a˙bar u g˙amiltilhom kura©© kemm stajt. “Dik il-©ustizzja t’Alla fuqna! L’id t’Alla twila, uliedi, dan kastig talli nfridtu... Nafu kollox allavolja ˙bejtulna kollox biex tkomplu tg˙aff©u f’˙ajjitkom,” qaltilna ommu, u n˙sadt. Kienu ndunaw b’kollox u qatt ma nda˙lulna jew i©©udikawna. Dakinhar, wara li mar lura g˙and Angel, ma damx ma re©a’ ©ie g˙andi, imbikkem. “Telqitni... ˙adet ˙wejji©ha u telqet”, qalli, “kitbitli li qatg˙et passa©© malajr g˙al Londra, fejn se tibda ˙ajja ©dida; qaltli li ma tifla˙x tg˙inni, m’g˙andhiex kura©©! Kont ming˙alija li t˙obbni iΩda ara fiex ˙allietni, wa˙di, ni©©ieled...” “Taqtax qalbek issa... hawn jien ng˙inek, martek f’kollox u issa iktar u iktar .. naf li kieku l-istess kont tag˙mel g˙alija kieku qieg˙da flokok,” weg˙idtu mwe©©g˙a daqsu, u hekk

g˙amilt. Er©ajt aççettajtu mieg˙i u ©rejt mieg˙u g˙and it-tobba g˙atterapiji u viΩti speçjalizzati. “Ma tajniex kas li tnax-il sena ilu tg˙aqqadna quddiem Alla, fit-tajjeb u fil-˙aΩin, g˙al dejjem.... Kif qatt nista’ nirringrazzjak ta’ li qed tag˙mel mieg˙i, wara li tlaqtek g˙al mara o˙ra li minnha ridt it-tfal?” kien spiss jg˙idli u jien kont inwie©bu b’tg˙anniqa ta’ kura©©. Qatt ma qtajtlu qalbu, l-anqas meta qalulu li kien g˙ad baqag˙lu ftit xhur ˙ajja. “Il-mirakli jsiru, Aaron, emmen fihom... ser ikollna tarbija!” g˙edtlu darba fost l-o˙rajn, waqt li hu kien mitfug˙ fuq soddtu l-isptar. Fra˙na, bkejna, tg˙annaqna u nsejna g˙al ftit ilmarda li kienet se tifridna din id-darba g˙al dejjem. Insejna Ω-Ωwie© imkisser li kellna sa sena qabel, il-marda kerha li ˙akmitu, il-pilloli li bela’, l-g˙ejja u l-©iri ©o l-isptar. “Fl-iktar Ωmien ta’ tbatija, Alla g˙o©bu jag˙tina tarbija o˙ra .. tarbija li din id-darba se tg˙aqqadna iktar flok tbeg˙idna minn xulxin b˙alma ©ralna ˙dax-il sena ilu,” g˙edtlu fer˙ana. “Alla ˙a jippremjak b’tarbija g˙al dak kollu li qed tag˙mel mieg˙i ... gawdiha kemm tifla˙ g˙alija wkoll, u la tikber, g˙idilha li jien dejjem xtaqtha u kemm in˙obbok,” qalli g˙ajjien iΩda fer˙an b˙ali. G˙al sitt xhur o˙ra, g˙amilt milli stajt u kemm fla˙t ma’ Ωew©i. Rajtu jbati, jiddispra, jitbissem, jibki fi ˙dani hu u jbus ©ufi dejjem jikber b’ibnu ©o fija. Xahar qabel miet, twieldet bintu.

La˙aqha titwieled qalb ˙afna stennija u fer˙. Ariana twieldet b’sa˙˙itha, b’miraklu wara li qtajt qalbi li qatt xi darba jkolli tarbija tieg˙i, wara l-a˙bar kerha tal-marda ta’ missierha. Ariana la˙qet bkiet f’idejn missierha qabel ma miet. Kif miet, jien in˙allejt f’bikja twila fejn sfugajt ˙dax-il xahar ta’ dwejjaq u disperazzjoni li kelli f’qalbi sa minn meta qalli bil-marda terminali tieg˙u. Ftit minuti qabel ma miet, qalli kemm kien i˙obbni u kemm kien i˙obb lil Ariana. “Kemm tlift Ωmien ming˙ajrek,” qalli bla nifs, u issa tliftu darba g˙al dejjem. Ariana qieg˙da tikber, kopja eΩatta ta’ missierha, u taf kemm ˙abbna missierha. Sena ilu, iltqajt ma’ armel b’tifel ikbar minn binti, li issa g˙andha ˙ames snin, u qed nippjanaw biex niΩΩew©u. Darba ltqajt ma’ Angel, imdawra bit-tlitt itfal tag˙ha, u waqfet tkellimni bla mist˙ija. “Qisha Aaron, wiçç wie˙ed... G˙adni nag˙li g˙alih talli tliftu,” qaltli hi u tiççassa lejn Ariana. “Li kieku kont kapaçi tibΩa’ g˙alih b˙ali u mhux abbandunajtu, kieku jien u Aaron ma kellniex lil din l-an©lu,” we©ibtha kburija bija nnifsi. Il-mirakli jsiru. Ariana twieldet biex tg˙aqqadni iΩjed ma’ Ωew©i, anki wara mewtu. Azalea 23

Óafna snin ilu f’ra˙al fl-Indja, bidwi kellu x-xorti ˙aΩina li jkun imdejjen somma kbira ma’ sellief tal-flus tar-ra˙al. Is-sellief tal-flus, li kien xi˙ u ikrah dag˙wa, kellu grazzja ma’ bint il-bidwi, li kienet tfajla sabi˙a. G˙alhekk g˙amillu dil-proposta: ja˙firlu d-dejn jekk iΩewwi©lu t-tifla. Proposta li xxukkjat lillbidwi u lil bintu. G˙alhekk is-sellief talflus, li kien ˙aΩin daqs ©urdien xi˙, issu©©erixxa li j˙allu f’idejn il-providenza biex tiddeçiedi hi. Qalilhom li kien ser iqieg˙ed çag˙ka sewda u o˙ra bajda f’borΩa tal-flus vojta. Imbag˙ad it-tfajla kellha ttella’ çag˙ka minn ©ol-borΩa. Is-sellief imbag˙ad g˙amel dawn ilkundizzjonijiet. 1) jekk ittella’ ç-çag˙ka s-sewda, it-tfajla ssir martu u dejn missierha jin˙afirlu; 2) jekk tag˙Ωel iç-çag˙ka l-bajda, ma jkollhiex g˙alfejn tiΩΩew©u u d-dejn ta’ missierha jin˙afirlu xorta wa˙da; 3) imma jekk tirrifjuta li ttella’ çag˙ka, missierha jispiçça l-˙abs. Issa huma kienu bilwieqfa f’mog˙dija mimlija çag˙ak fl-g˙alqa tal-bidwi. Waqt li kienu jitkellmu is-sellief tal-flus miel ‘il quddiem biex ji©bor Ωew© çag˙kiet. Ittfajla g˙assa, g˙ajnejha miftu˙a biex tara x’ser jag˙mel, indunat li kien qabad Ωew© çag˙kiet suwed u qeg˙idhom filborΩa. Imbag˙ad qal lit-tfajla biex to˙ro© çag˙ka. 24

Issa a˙seb ftit. Li kieku kont int bilwieqfa fl-g˙alqa flok dik it-tfajla, x’kont tag˙mel? Li kieku kellek tag˙tiha parir, x’kont tg˙idilha? It-tfajla kienet f’dilemma, g˙ax kellha tliet possibbiltajiet quddiemha. 1) Setg˙et tirrifjuta li ttella’ çag˙ka; 2) setg˙et turi li fil-borΩa kien hemm Ωew© çag˙kiet suwed u b’hekk turi li s-sellief tal-flus kien bniedem qarrieq; 3) setg˙et to˙ro© çag˙ka sewda u tissagrifika lilha nfisha biex te˙les lil missierha mid-dejn u l-˙abs. Imma kull wa˙da minn dawn lg˙aΩliet kien ikollha konsegwenzi serji ˙afna. Taf x’g˙amlet? Da˙˙let idha fil-borΩa u ˙ar©et çag˙ka. Bla ma ˙arset lejha qabbΩitha bl-addoçç f’idha u ˙allietha taqa’ u tintilef fost iç-çag˙ak bla g˙add li kien hemm fil-mog˙dija. “Ara, waqg˙etli, imma kemm jien bla grazzja! Ma jimpurtax,” qalet lissellief tal-flus, “jekk

t˙ares fil-borΩa, tista’ tara liema wa˙da baqg˙et fiha.” La ç-çag˙ka li kien baqa’ kienet sewda, wie˙ed kellu jassumi li kienet tellg˙et ilwa˙da l-bajda. U la s-sellief tal-flus ma kienx se jissogra juri li kien ipprova jqarraq, it-tfajla kien irnexxielha to˙ro© minn sitwazzjoni skabruΩa u tibdilha f’wa˙da vanta©©juΩa ˙afna. X’tg˙allimna din l-istorja? Li anke g˙all-iktar problemi kkomplikati hemm soluzzjoni. Li jista’ ji©ri hu li ma nippruvawx na˙sbu biΩΩejjed.

G˙aΩiΩ Mulejja... Ta’ kull fl-g˙axija, jiena, Qabel nid˙ol fil-friex, Dit-talba ti©i f’mo˙˙i Tberren biex ma ninsiex. Berikli lil familti G˙ax wisq g˙eΩieΩ g˙al qalbi... Ωommhom qawwija u s˙i˙a... fihom niftakar f’talbi.

Dik tal-metall il-kaxxa Fiha tal-fili l-frieg˙i U f’kull kompartiment Hemm ˙afna mill-˙bieb tieg˙i

Ieqaf, g˙alhekk, minuta mix-xog˙ol li bih titg˙abba biex tbierek l-indirizzi tal-˙bieb li juru m˙abba.

Mulej, u hemm ˙a©‘o˙ra Li rridek iΩΩomm sewwa... Li tberikli l-kompjuter naΩΩarda g˙ax ˙bieb ta’ ©ewwa

Li jekk naf daqshekk fuqhom U n˙ossni qieg˙ed mag˙hom, Dan nafu lil dil-kaxxa Li dda˙˙alni d-dar tag˙hom.

Kull indirizz imniΩΩel Hu isem ˙abib tieg˙i... Beriklu l-e-mail Inbox u s-Send lejn id-dar tieg˙i.

Naf li mhuwiex normali Tberikli l-mother-board, Imm’isma’ x’sa nfissirlek U tara l’a˙na akkord.

Nafhom bla qatt ma rajthom Kif naf, bil-fidi, Lilek. Lilek nag˙rfuk mid-doni U mill-kobor t’g˙emilek.

U kull meta tapdejtja Fis-sema s-CD-ROM, ftakar f’kull min dit-talba ikun bag˙at fil-GOD-COM. 25

Trid titlob? Taf Titlob? Ktieb ie˙or ta’ Fr Alfred Pitré SJ Matul u wara l-konverΩjoni tieg˙u u l-esperjenza spiritwali u mistika li kellu f’Loyola, f’Manresa u matul listudju tieg˙u f’diversi bliet, Sant’Injazju minn Loyola kiteb u elabora l-ktejjeb li llum hu mag˙ruf b˙ala l-EΩerçizzi Spiritwali. Fil-bidu tal-ktejjeb, Sant’Injazju jag˙ti g˙add ta’ noti mag˙rufa b˙ala “Annotazzjonijiet”. Fin-numri 18 u 19 hu jitkellem dwar l-adattament ta’ l-EΩerçizzi Spiritwali: dwar il-kontenut (n.18) u dwar it-tul ta’ Ωmien li wie˙ed iqatta’ biex jag˙milhom (n.19). L-Annotazzjoni 19 hi g˙al dawk ilpersuni li g˙andhom il-kapaçitajiet u tt˙ejjija biex jag˙mlu l-EΩerçizzi Spiritwali s˙a˙ iΩda li min˙abba l-˙ajja impenjattiva tag˙hom ma jistg˙ux jag˙mlu tletin ©urnata konsekuttiva f’din l-esperjenza. F’dan il-kaΩ l-EΩerçizzi Spiritwali jitqassmu f’perijodu itwal li matulu l-eΩerçitant jiddedika xi ˙in fiss ta’ kuljum. L-eΩerçitant imbag˙ad jiltaqa’ regolarment (per eΩempju, darba fil©img˙a) mad-Direttur, li jmexxih skond ir-ritmu spiritwali tieg˙u. Din l-esperjenza spiritwali tie˙u diversi xhur (per eΩempju, bejn tmienja u disa’ xhur). Minn dan ˙are© dak it-tip ta’ rtir li llum nafuh b˙ala “L-EΩerçizzi Spiritwali fil-˙ajja ta’ kuljum”. F’dawn l-a˙˙ar snin, madwar id-dinja, l-EΩerçizzi Spiritwali ta’ din l-g˙amla saru popolari u mfittxija 26

˙afna, l-iktar mil-lajçi li jixtiequ jag˙rfu a˙jar issbu˙ija tas-sej˙a u lvokazzjoni tag˙hom ˙alli mhux biss ikunu jistg˙u jimxu b’iktar im˙abba u ©eneroΩita’ wara lMulej, imma anke biex bil-preΩenza tag˙hom fid-dinja tad-dar u taxxog˙ol ikunu tassew Insara impenjati. Dwar dawn “LEΩerçizzi Spiritwali fil-˙ajja ta’ kuljum” insibu ˙afna kotba b’ilsna differenti. Imma s’issa ma kienx hawn bil-Malti. Fl-a˙˙ar dan il-vojt u bΩonn qed jimtela. Fl-2003, il-ÌiΩwita Fr Alfred Pitre’, fis-sensiela “Klabb Qari Nisrani”, ˙are© il-ktejjeb “Fil-kamra ta’ ©ewwa” dwar l-EΩerçizzi, kif isej˙ilhom hu “fiddar”. Issa g˙adu kif ˙are© it-tieni ktejjeb “G˙allimna Nitolbu”. L-EΩerçizzi Spiritwali huma mqassma f’erba’ “Ìimg˙at”. Fl-ewwel ktejjeb, li jittratta l-Ewwel Ìimg˙a, insibu l-mixja ta’ konverΩjoni li ne˙tie©u biex nag˙rfu nilqg˙u lil Kristu f’˙ajjitna. Ilmeditazzjonijiet li nsibu fl-ewwel ktejjeb joffrulna l-mezzi li g˙andna ninqdew bihom ˙alli wara proçess ta’ g˙aΩliet, ta’

dixxerniment, naslu biex inkunu nafu x’inhi r-rieda t’Alla g˙al kull wie˙ed u wa˙da minna. In-Nisrani li jkun laqa’ ssej˙a ta’ Kristu biex jimxi warajh, iktar ma jsir jaf lil Ìesu’, iktar jimtela bil-˙e©©a, kura©© u entuΩjaΩmu ˙alli jibqa’ miexi fuq il-passi tieg˙u, bla ma joqg˙od iqis kemm jiswielu ta˙bit u tbatija. InNisrani je˙tie© jissa˙˙ar wara Kristu biex jid˙ol iktar fil-˙ajja ta’ intimita’ mieg˙u. Dan joffri t-tieni ktejjeb li hu dwar it-Tieni Ìimg˙a. IΩda kif jg˙idilna tajjeb Fr Pitre’ fidDa˙la, dawn il-kotba mhumiex biex jinqraw b˙al kotba o˙ra, g˙ax wara kull ˙sieb g˙andna nieqfu biex nirriflettu, nimmeditaw, nid˙lu f’kuntatt mal-Mulej, u nitolbu. Nistennew bil-˙erqa t-tielet u l-a˙˙ar ktejjeb li se ji©bor il-kumplament talmeditazzjonijiet tat-Tielet u r-Raba’ Ìimg˙a tax-xahar ta’ l-EΩerçizzi. F’dan it-tieni ktejjeb, “G˙allimna Nitolbu”, insibu tag˙lim dwar kif g˙andna nitolbu u eΩempju ta’ meditazzjoni. Dawn il-kotba jinkisbu mill-˙wienet tal-Media Centre, mill-Uffiççju ta’ RM-Lil Óbiebna, il-Belt, u ming˙and il-Librara ewlenin.

Trid Titg˙allem biex tikber? Din is-sena gawdi int ukoll minn esperjenza li tkabbrek u tiffurmak. Ag˙Ωel l-attività li tixtieq u ikteb jew çempel biex tibbukkja jew tikseb aktar informazzjoni.

DAR TA’ L-IRTIRI MANRESA Triq Santa Dminka, Victoria, G˙awdex Tel: 21 556 635. Fax 21 559 314 Irtir g˙all-Infermiera Mill-Ìimg˙a 4 ta’ Marzu fis-7.00 pm sal-Óadd 6, wara l-pranzu Imexxi: Fr Paul Deguara, SJ Postijiet: Mhux iktar minn 14-il ru˙ Irtir g˙all-Professjonisti bil-Malti Mill-Ìimg˙a 11 ta’ Marzu fis-7.00 pm sat-Tlieta 15 wara l-pranzu Imexxi: Fr Vincent Magri, SJ Irtir Injazjan b’direzzjoni personali ta’ Sebg˙at Ijiem bil-Malti Mit-Tnejn 2 ta’ Mejju fis-7.00 pm sat-Tnejn 9 ta’ Mejju pm Imexxu: Fr Paul Deguara, SJ, & Fr Paul Zammit, SJ 7-day one-to-one Ignatian Retreat in English From Monday 2 May 7.00 pm till Monday 9 May pm Directors: Fr Paul Deguara, SJ, & Fr Paul Zammit, SJ XAHAR IRTIR INJAZJAN - 30 jum Mill-10 ta’ April sa l-14 ta’ Mejju, 2005 Imexxi: Fr Paul Deguara, SJ Post: Dar Manresa, Ghawdex

ÇENTRU SPIRITWALITÀ INJAZJANA 2226, Triq San Pawl, Valletta • Tel. 21243681

Irtir ta’ Weekend g˙all-MiΩΩew©in Mill-Ìimg˙a, 4 ta’ Marzu, fis-6.00 pm sal-Óadd 6, fil-5.00 pm Post: Dar ta’ l-Irtiri tas-Sorijiet ta’ St Joseph, Ir-Rabat Jiffaçilitaw: Il-Koppja Carmen u Karm Conti Fr Vince Magri, SJ Booking: Çempel 21 243 681 / 99 864 561 Seminar nhar l-Erbg˙a qabel id-Duluri G˙aliex g˙andi nibqa’ na˙fer?

L-Erbg˙a, 16 ta’ Marzu mis-6.00 pm sat-8.30 pm Post: L-Isports Complex tal-Kulle©© ta’ San Alwi©i, B’Kara Imexxi: Fr Arthur Vella, SJ Booking: Çempel 21 416 916 Irtir ta’ Weekend g˙all-MiΩΩew©in Mill-Ìimg˙a, 15 ta’ April, fis-6.00 pm salÓadd 17, fil-5.00 pm Post: Dar ta’ l-Irtiri tas-Sorijiet ta’ St Joseph, Ir-Rabat Jiffaçilitaw: Il-Koppja Carmen u Karm Conti Fr Vince Magri, SJ Booking: Çempel 21 243 681 / 99 864 561 Irtir ta’ Weekend g˙all-Persuni Sseparati Mill-Ìimg˙a, 27 ta’ Mejju, fis-6.00 pm sal-Óadd 29, fil-5.00 pm Post: Mount St Joseph Retreat House, Mosta Imexxu: Fr Vince Magri, SJ flimkien ma’ Ms Polly Schembri Booking: Çempel 21 243 681 / 99 864 561

ÇENTRU FIDI U ÌUSTIZZJA Dar P. Pedro Arrupe 7 Sqaq San Adeodato, Zejtun ZTN 06 Tel: 21 677 841 227 Triq il-Merkanti, Valletta VLT 10, Tel: 21 251 538 Lejn Politika bis-Seng˙a Seminar ta’ Formazzjoni g˙aΩ-Ûg˙aΩag˙ Mill-Ìimg˙a 11 ta’ Marzu pm sal-Óadd 13 ta’ Marzu sas-1.00 pm Post: Dar ta’ l-Irtiri tas-Sorijiet ta’ St Joseph, ir-Rabat EΩerçizzi tar-Randan G˙al dawk li ja˙dmu fil-qasam tas-Social Welfare Mit-Tnejn 14 ta’ Marzu sal-Óamis 17 Post: Fil-Kappella ta’ l-Universita’, l-Imsida 27

Ja˙slu l-karozzi biex jg˙inu l-vittmi tat-Tsunami Studenti u g˙alliema tal-Kulle©© San Alwi©i g˙addew ©urnata ja˙slu l-karozzi biex ji©bru fondi g˙all-vittmi tatTsunami. Minkejja t-temp kiesa˙ u l-periklu tax-xita, iktar minn 60 student in©abru biex ja˙slu l-karozzi li ©ew apposta l-Kulle©©. Óafna studenti o˙ra u ©enituri offrew kejkijiet, kafè, ˙alib u Ωokkor biex jing˙ataw b’xejn lixxufiera u o˙rajn waqt il-˙asil tal-karozza tag˙hom. Permezz ta’ din l-attività ta’ solidarjetà, in©abret is-somma sabi˙a 28

ta’ Lm 624. Imma aktar importanti minn hekk din kienet ©urnata li ©abet

flimkien il-komunità tal-Kulle©© fi spirtu ta’ fer˙, ˙biberija u dedikazzjoni. Forsi l-im˙abba li kibret dakinhar fil-qalb ta’ kul˙add kienet laqwa kontribut biex fid-dinja tikber mew©a ta’ solidarjetà ma’ kull min qieg˙ed ibati. Grazzi lil Fr Patrick Magro, r-Rettur u lil dawk kollha li ˙admu biex din lattivita’ tkun suççess hekk sabi˙.

Ma ridt inwe©©a’ lil ˙add G˙aΩiΩ Fr. Paul, Jiena Jeanette Grima (Falzon) li qed niktiblek wara li qrajt li kitbet qarrejja firRivista ta’ Frar 2005, dwar in-novella li ktibt jien: “Missier bla Ulied”. Nixtieq niskuΩa ru˙i jekk b’xi mod offendejt is-sensitivita’ ta’ xi ˙add. Naççertak li l-istorja li ktibt hi bbaΩata fuq sentimenti reali ta’ xi ˙add li g˙adda minn ˙a©a b˙al din li ktibt fl-istorja. Fil-fatt li ltqajt mieg˙u jien il-missier kisser ilfamilja ta’ ˙addie˙or tant kemm baqa’ mwe©©a’ u ma kienx kapaçi ja˙fer. Na˙seb li din l-istorja g˙alkemm mhix daqshekk komuni g˙all-grazzja t’Alla, teΩisti u fiha tag˙lima: fiç-çokon tag˙na kull min hu umli u jaççetta l-iΩbalji ta’ ˙addie˙or ikun eroj çkejken. Kull min jammetti l-iΩbalji tieg˙u u jipprova jirran©ahom ikun eroj Ωg˙ir. Kull min hu kapaçi ja˙fer u ma jpattihiex lil min iwe©©g˙u ikun eroj Ωg˙ir. Nawgura lil kul˙add, speçjalment lill-

Grazzi

qarrejja tag˙kom li jkollhom Ωwie© sinçier u sod b˙al tal-©enituri tieg˙i u b˙al tieg˙i ma’ Ωew©i. Jalla bi stejjer reali b˙al din li ktibt jien, jitg˙allmu japprezzaw iΩjed iΩΩwie© tag˙hom - bl-g˙ajnuna t’Alla dejjem. Ûgur ma kienx fi ˙siebi li nqieg˙ed irrivista poΩittiva ferm RM2000 f’xi dawl ikrah min˙abba novella tieg˙i “Missier bla ulied”. G˙alija hu unur li nikteb f’Rivista b˙al tag˙kom g˙aliex apparti li hi Rivista serja u professjonali ˙afna, na˙seb li bit”talent” tieg˙i li nikteb dak li ˙afna nies jg˙addu minnu tul ˙ajjithom, qed nag˙ti tag˙lima poΩittiva kemm jista’ jkun. Sadanittant awguri g˙ax-xog˙ol siewi li tag˙mel/tag˙mlu permezz tar-Rivista tag˙kom mag˙na l-qarrejja.

G˙eΩieΩ ˙bieb Nibda biex ng˙idilkom prosit kbira u grazzi ta’ din ir-rivista eççellenti li to˙or©u g˙alina. G˙alkemm ˙allast l-abbonament g˙al din is-sena, qed nibg˙at offerta Ωg˙ira imma minn qalbi. RM u Lil Óbiebna jimliena b’kura©© u tama. Xi kultant in˙ossni ˙a naqta’ qalbi. Il-˙ajja mg˙a©©la ta’ kuljum, u spejjeΩ kbar. B˙alissa qeg˙din nibnu u l-Bambin biss jaf! Pero’ grazzi g˙alikom u g˙all-Óanin Alla li tippubblikaw dan il-ktieb. Vera nsibu ta’ interess u naqrah mill-bidu sa l-a˙˙ar. Inkun nistennih minn xahar g˙al xahar. U wara nqassmu lil tal-familja! Fih stejjer li jmissu l-qalb u tassew g˙andna g˙alfejn nirringrazzjaw l’Alla minflok ma ngergru g˙al affarijiet Ωg˙ar.

G˙oddni tieg˙ek

G˙al darba o˙ra GRAZZI U PROSIT. Nadine

Jeanette Grima

BUFFET

B’RISQ IL-PROÌETT MOUNT ST JOSEPH

FIL-COASTLINE HOTEL, SALINA BAY nhar is-Sibt, 16 ta’ April, 2005 organizzata minn Mount St Joseph Fund Raising Committee b’risq il-Kampanja g˙all-Ìbir ta’ Fondi g˙all-Mount St Joseph. Ikun hemm ukoll bej˙ b-irkant ta’ xog˙olijiet artistici minn diversi artisti stabbiliti G˙al aktar tag˙rif çemplu fuq tel: 2141 6916 bejn id-9.00am u n-12.30pm Jew ibg˙atu email fuq: mountsj@maltajesuitretreats.com

Konkors Esperjenzi

Novelli ‘04 G˙al dan il-Konkors imniedi minn din irrivista irçevejna 38 kitba. Kellna kitbiet tassew sbie˙ u li jqanqlu l-qalb. Nirringrazzjaw lillkittieba kollha li bis-sehem tag˙hom offrew li jaqsmu mal-qarrejja tag˙na l-esperjenzi u ttalenti tag˙hom. Dan ma kienx sempliçiment konkors, imma mod kif il-qarrejja jg˙inu lil xulxin billi jwasslu messa©© ta’ tama u kura©©. Ir-rebbie˙a tal-Konkors huma: L-Ewwel Premju: Nibqa’ nemmen fil-mirakli (ta’ Azalea) It-Tieni Premju: Il-Ma˙fra (ta’ Maris ’86) It-Tielet Premju: Fejn t˙obb il-qalb jimxu r-ri©lejn (ta’ Leon) Qed in©ibu biss in-nom de plume talkittieba biex nirrispettaw lil min ma jixtieqx li nippubblikaw ismu. Dawn ir-rebbie˙a se jirçievu ittra personali d-dar. Nifir˙u mhux biss lir-rebbie˙a imma lil kull min bag˙at xi esperjenza jew novella. Dawn ilkitbiet jistg˙u jkunu pubblikati aktar ‘il quddiem. Grazzi mill-©did. L-Edituri 30

ABBONA BIT-TELEFON Tista’ tabbona fil-magazine RM2000 - Lil-Óbiebna billi sempliçiment iççempel in-numru tat-telefon li jg˙odd g˙al-lokalità fejn toqg˙od u tiftiehem ma’ l-a©ent/a tag˙na biex ti©bor il-˙las tieg˙ek minn darek stess. Jag˙tuk id-dettalji meta ççempel. MALTA ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP M’SCALA MANIKATA MANIKATA MELLIEÓA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2148 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2163 7881 2157 6769 2157 6769 2157 3317 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824

SENGLEA SIÌÌIEWI SLIEMA STA LUÇIJA ST. JULIAN’S ST PAUL’S BAY TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM KERCEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ SANNAT VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ

2169 0019 2146 1377 2146 4804 2133 2375 2189 6093 2133 6914 2157 1854 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2164 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143 2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 1135

AVVIÛ IMPORTANTI L-UFFIÇÇJU TA’ L-RM2000 issa m’g˙adux il-Furjana. Minn dan ix-xahar tistg˙u tirrikorru:

UFFIÇÇJU RM-LIL ÓBIEBNA

226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07, Tel. 21255837 Staqsu g˙al Bro Anthony Magri sj jew Fr Anthony Micallef sj

Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a:

8.30 - 12.00 4 - 7.00 pm

Edituri: Fr Paul Chetcuti sj, Fr John Scicluna sj Indirizz Editorjali: 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, In-Naxxar NXR 03 - Malta Tel: +356 2141 2606 • Fax: +356 2143 4508 Email: rm2000@waldonet.net.mt Uffiççju: 226, Triq San Pawl, Valletta VLT 07 - Malta Tel: +356 2125 5837 Óinijiet tal-ftu˙: Mit-Tnejn sas-Sibt: 8:30-12:00 Tnejn, Erbg˙a, Ìimg˙a: 4:00-7:00pm Distribuzzjoni u Offerti: Fr Anthony Micallef, sj • Br Anthony Magri, sj

Abbon

ament ta’ Sen ÌEDDED a L m l-Abbonament TIEGÓEK + OFFERTA b˙ala2

g˙ajnu na

• Jekk tixtieq TAGÓTI RIGAL SABIÓ lil xi ˙abib/a tieg˙ek, speçjalment lil xi Ωag˙Ωug˙ jew Ωag˙Ωug˙a • Jekk tixtieq IÌÌEDDED l-ABBONAMENT tieg˙ek • Jekk tixtieq TIBDA TIRÇEVIH ID-DAR BIL-POSTA, iktbilna mill-aktar fis

Abbonament g˙al sena jiswa biss Lm2. Qed inΩommuh baxx biex nil˙qu aktar nies... Imma billi l-ispejjeΩ ta’ l-istampar g˙olew, qed nitolbu lill-qarrejja jg˙inu b’xi offerta aktar, kul˙add skond kemm jista'. Grazzi talli tkunu ©eneruΩi. Abbonament g˙al barra minn Malta Bil-posta bl-ajru - Ûona A: Lm8.00 • Bil-posta bl-ajru - Ûona B: Lm10 Jiddispjaçina li kellna ng˙ollu r-rati, min˙abba Ω-Ωieda fl-ispejjeΩ tal-pusta©©. Nirringrazzjaw lill-qarrejja tag˙na li jg˙ixu barra li jkomplu jg˙inuna bl-abbonament tag˙hom

Ibg˙at din il-formola lill-Editur, RM- LIL ÓBIEBNA c/o 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna In-Naxxar NXR 03

IVA NIXTIEQ

(immarka fejn jg˙odd g˙alik)

in©edded l-abbonament tieg˙i. nibda nirçievi l-magazine id-dar bil-posta nag˙ti abbonament rigal lil: Isem Data tat-Twelid Tel Indirizz Post Code Qed nibg˙at çekk/Postal order ta’

31 31

JISTIEDNEK GÓALL Ignatian Youth Network

‘magis’ Mod Injazjan ta’ kif tg˙ix il-Jum Dinji taΩ-Ωg˙aΩag˙ mit-8 sal-21 t’Awissu 2005 Avventura flimkien Issie˙eb flimkien ma’ Ωg˙aΩag˙ o˙ra fi grupp! Sfida internazzjonali Ma’ gruppi minn tliet pajjiΩi o˙ra tiffurmaw villa©© multikulturali! Esperjenza spiritwali Hemm missjoni tistenniek... biex tersaq iktar qrib lejn Alla. Organizzata mill-©iΩwiti fil-©img˙a qabel il-Jum Dinji taΩ-Ωg˙aΩag˙

Ûg˙aΩag˙ ÌermaniΩi, Taljani, Spanjoli, Bel©jani, KanadiΩi, FrançiΩi, IngliΩi, Pollakki... Ûg˙aΩag˙ minn 40 pajjiΩ se jipparteçipaw fil-‘magis’. Hemm mitt pro©ett internazzjonali li se jwettqu flimkien. Filgrupp ta’ Malta tista’ tkun int ukoll! 32

Magis hija kelma bil-Latin li tfisser “iktar”. Il-logo a˙mar blabjad ta’ l-esperjenza internazzjonali tas-sajf li ©ej juri l-kelma kif tidher f’dizzjunarju fonetiku. G˙alina l-Maltin naqrawha: ma©is. Sant’Injazju ta’ Loyola ta’ spiss kien juΩa l-kelma magis. Insibuha fil-ktejjeb ta’ l-EΩerçizzi Spiritwali: dan mhux ktieb li taqrah imma esperjenza intensiva ta’ talb li tg˙ixha. G˙alhekk il-magis ma tibqax biss kelma miktuba imma mod kif tg˙ix. Magis hija marbuta mal-fraΩi ad majorem Dei gloriam li fil˙sieb ta’ Sant’Injazju huwa l-mod kif g˙andu jg˙ix kull bniedem li sab lil Alla f’˙ajtu: ifittex dejjem dak li l-iktar jag˙ti glorja lil Alla.

It-tielet parti - l-assemblea tal-MAGIS Fil-bera˙ ta’ Loreley, bejn it-13 u l-15 t’Awissu, se niltaqg˙u ma’ xi 3000 Ωag˙Ωug˙ u Ωag˙Ωug˙a u nag˙mlu jumejn f’kamp kbir, b’attivitajiet diversi li jinkludu t-talb, çelebrazzjoni flimkien u ˙in biex niltaqg˙u ma’ nies minn pajjiΩi o˙ra. Filg˙odu tal-15 t’Awissu, it-3000 ru˙ immorru fuq Ωew© vapuri fuq ix-xmara lejn il-belt ta’ Kolonja (Koln), fejn jing˙ata bidu g˙all-Jum Dinji taΩ-Ωg˙aΩag˙, çelebrazzjoni tal-˙ajja Nisranija g˙al ©img˙a fid-djoçesi ta’ Kolonja.

‘magis’ L-esperjenza msej˙a magis fiha erba’ partijiet L-ewwel parti - il-laqg˙a Il-Magis tibda fit-8 t’Awissu 2005, il-jum li fih niltaqg˙u. A˙na mistennija naslu l-Ìermanja (jew pajjiΩ fil-qrib b˙allBel©ju jew il-Lussemburgu) f’çentri fi 12-il belt differenti. Ilgrupp minn Malta jkun mag˙mul minn gruppi iΩg˙ar ta’ bejn 5 u 9 persuni f’kull grupp (inkluΩ il-mexxej/ja). Ilparteçipanti jridu jkunu bejn is-17 u t-30 sena.

It-tieni parti - esperiment! Bejn id-9 u t-13 t’Awissu qed nipproponu “esperiment” anzi, esperjenza spiritwali. Karatteristika ewlenija ta’ dan lesperiment hija l-internazzjonalita’. Kull wie˙ed mill-gruppi Ω-Ωg˙ar jissie˙eb ma’ grupp Ωg˙ir ie˙or minn pajjiΩ ie˙or biex niffurmaw “villa©©“ internazzjonali ta’ xi 30 persuna. Se nimxu lejn il-Ìermanja flimkien, jew inkella nie˙du sehem f’attivita’ o˙ra, b˙al li niltaqg˙u ma’ nies li jg˙ixu fittoroq, ng˙inu fir-restawr ta’ xi kappella Ωg˙ira mwaqqa’, inΩuru xi dar ta’ l-anzjani, jew intellg˙u re`ta fil-bera˙. Skond fejn jibag˙tuna fl-ewwel ©urnata. G˙alhekk, trid tkun flessibbli kemm jista’ jkun.

Ir-raba’ parti il-programm ©enerali f’Kolonja Mis-16 sal-21 t’Awissu, waqt il-Jum Dinji taΩΩg˙aΩag˙, dawk kollha li se jie˙du sehem fil-magis se joqog˙du fil-kulle©© kbir tal-©iΩwiti, f’Bad Godesberg. Flimkien maΩ-Ωg˙aΩag˙ mid-dinja kollha li jkunu laqg˙u listedina tal-Papa u ©ew g˙all-Jum dinji taΩΩg˙aΩag˙, a˙na nie˙du sehem fil-programm ©enerali waqt li jkollna mumenti flimkien malgruppi Injazjani l-o˙ra.

G˙al iktar tag˙rif, Ωur

www.magis2005.de jew ikteb magis2005@jesuit.org.mt 33

Ingredjenti g˙al 4 persuni ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

2 kikkri favetta, mg˙arrqa fl-ilma minn lejl qabel Kuççarina Ωejt taΩ-Ωebbu©a Basla mdaqqsa, imqaxxra u mqattg˙a rqiq ˙afna 3 qara’ bag˙liet, imqattg˙in biççiet Ωg˙ar 4 kikkri (litru) stokk tat-ti©ie©a, s˙un Nofs kuççarina Ωag˙fran (tumeric) mit˙un BΩar u mel˙ skond gostik

Metodu: Saffi l-favetta mill-ilma, la˙la˙ha u ˙alliha toqtor ©o passatur. Sadanittant ˙u borma ta’ 4 litri, ag˙mel iΩ-Ωejt fiha, sa˙˙anha sa x’˙in iΩ-Ωejt jibda jfexfex u qalli l-basla mikxufa waqt li t˙awwad ming˙ajr ma tieqaf sa ma tirtab u ti˙mar. Wara, Ωid il-qara’ bag˙li, l-istokk, ilfavetta, iΩ-Ωag˙fran, il-bΩar u l-mel˙, ˙awwad, g˙atti, stenna sa ma lborma tifta˙ tag˙li, baxxi n-nar u tektek g˙al madwar 40 minuta. Imbag˙ad permezz ta’ mg˙arfa mtaqqba, erfa’ daqs 3 mg˙aref kbar favetta u ˙axix u warrabhom fil-©enb biex aktar tard iΩΩejjen bihom. Wara kompli erfa’ l-kumplament tat-tisjir ming˙ajr il-meraq, ˙allih jibred ftit u it˙nu ©o likwidajΩer waqt li ΩΩid kikkra mill-meraq ta’ ©olborma. Imbag˙ad itfa’ l-purè fil-borma, kompli sa˙˙an ftit ie˙or, itfi n-nar u qassam fil-platti. Fl-a˙˙ar, f’wiçç kull platt Ωid il-favetta u l˙axix li kont warrabt, u servi mill-ewwel. TISLIBA FRAR (‘ie’ u ‘g˙’ jie˙du kaxxa wa˙da)

MIMDUDIN: 1. Zalzett u xi ˙a©a b˙alu; 4. Weqfin daqs lasta; 7. L-inizjali ta’ Walter Tabone Inglott; 8. Ix-xag˙ar jista’ jkun kollu hekk; 9. Ir-ra©el tannag˙©a; 10/12. It-tfal tag˙kom; 14/15. T˙allu ‘l ˙add jitkellem bil-˙asda li tag˙tu; 16/18. Frotta li tikber f’g˙enqud; 20/21. Nisrani; 24. Xe˙et; 25. S˙i˙, kollu kemm hu; 26. It-tifel ta’ HAWN INNIEQES ; 27. Qawwa militari; 28. Ikkupjat. WEQFIN: 1. Kif aktarx ikun trabokk jew xbiek; 2. Óoss li jag˙mel iΩ-Ωakak; 3/4. Twissija; 5. Tassigaretti jew tal-pipa dan; 6. Nie˙du Ωmien twil; 11. Titg˙atta bih; 13. Il-Madonna wkoll hi g˙alina; 16. Hekk g˙amlu meta mietet ommhom; 17. Jisg˙obbija g˙al dnubieti; 18. Iktar minn “Ajma” wa˙da. 19. Kif ikun vapur wieqaf; 22/23. Tfal li 34 jg˙inu l-quddiesa, eçç.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ FRAR, 2005 MIMDUDIN: 1. Ìojjin; 4. Sellum; 8. Emmint; 9. Appell; 10. Najm; 12. Ónut; 14/21. Annimal; 15. Ana; 16. Far; 18. AKS; 20. Isuq; 24. Tnixxi; 25. Arkett; 26. Nej; 27. Xwieni; 28. Destin. WEQFIN: 1. Ónejna; 2. Jumejn; 3. NATO; 5. S˙a˙; 5. Liedna; 6. Melita; 11. Anqas; 13. Unika; 16. Fittex; 17. Rubini; 18. Amment; 19. Slaten; 22. Bini; 23. Bajd.

QUDDIESA TAJBA GÓAÛ-ÛGÓAÛAGÓ kull nhar ta’ Sibt fis-6:30pm Knisja ta’ Sarrija, il-Furjana (Quddiem l-Argotti)

Riçetta offruta mill-ktieb Dieta tad-Deheb ta’ Anthony Micallef

Soppa tal-Favetta u l-Qara’ Bag˙li

Ignatian Youth Network

Dan is-sajf int ukoll tista’ tag˙mel esperjenza sabi˙a Ag˙ti l-fer˙ u ssib il-fer˙… G˙in lil min hu fqir u ssir tassew sinjur… Skopri Ωg˙a©ag˙ o˙ra u tiskopri min int tassew… Ara liema tinteressak minn dawn l-attivitajiet u kkuntattja mill-aktar fis lill-persuna responsabbli. 1. Óidma mat-tfal fqar fil-belt ta’ Vittoria, fi Sqallija mit-12 ta’ Ìunju sat-2 ta’ Lulju (miftu˙a g˙all-istudenti tal-Junior College) G˙al aktar informazzjoni ikkuntattja lil Fr Ray Pace, SJ (Tel: 2124 7116, Email: rsarria@maltanet.net)

sacsixthform@waldonet.net.mt)

4. Life Cycle Mit 28 t’Awissu sa d-9 ta’ Settembru Din l-attività annwali bdiet issir fl1999 bi skop li jin©abru fondi biex jinxtara tag˙mir li jsalva l-˙ajjiet fittaqsima renali fl-isptar San Luqa. IlLife Cycle ta’ dis-sena se tinvolvi 40 2. Óidma mat-tfal fiΩ-Ûejtun çiklist li se jsuqu distanza ta’ 1900 Matul Lulju Ω-Ωg˙aΩag˙ jiltaqg˙u mattfal darbtejn fil-©img˙a g˙al laqg˙at ta’ kilometru minn Budapest sa lAcropolis fil-Greja. edukazzjoni informali u ˙ar©iet g˙all-ba˙ar. Fl-a˙˙ar ©img˙atejn G˙al aktar informazzjoni ikkuntattja lill-Alan Curr y (Tel: 21441502 jew ta’ Awwissu ssir t’ejjija intensiva bi 79903961). t˙ejjija g˙al “talent show” imtella’ mittfal. G˙al aktar informazzjoni ikkuntattja lil Fr 5. Óidma ma’ tfal fqar talAlex Tortell, SJ (Tel: 2167 7841, Email: Muqattam fl-E©ittu alextortell@yahoo.com) b’kollaborazzjoni mas-Sorijiet ta’ M. Teresa 3. Esperjenza fi sptar mit-3 sat-28 ta’ Lulju – il-Cottolengo - fil-belt ta’ Torino (miftu˙a g˙al istudenti Universitarji) fl-Italja Attivitajiet b˙al log˙ob, kant, tpin©ija, mill-31 ta’ Lulju sa l-20 ta’ Awwissu krafts, tag˙lim ta’ l-IngliΩ, u ba˙ar. (miftu˙a g˙all-istudenti tas-Sixth Form Ghal aktar informazzjoni ikkuntattja lil tal-Kulle©© San Alwi©i) G˙al aktar informazzjoni ikkuntattja lil Fr Fr Jimmy Bartolo, SJ (Tel: 2340 2341, Anthony Cilia, SJ (Tel: 2144 1583, Email: Email: chaplaincy@um.edu.mt) 35