RM2005-09 November by RM2000

NEWSP APER POST

Maúru© mill-ÌiΩwiti Maltin • 226, St Paul’s Stre., Valletta • Sena 57 • Novembru 2005 • Numru 9

Ninsabu im˙assbin mhux ftit b’din ilmew©a ta’ razziΩmu li qed tqajjem rasha f’pajjiΩna u s-sentimenti aggressivi lejn il-barrani li donnhom qed jiΩdiedu. Spiss naqraw u nisimg˙u kliem ta’ intolleranza u anke mibeg˙da lejn barranin li jispiççaw fuq xtutna b’mod irregolari. B˙ala Nsara a˙na nduru qabel kollox lejn il-Van©elu biex idawwalna u jmexxina f’din issitwazzjoni komplessa u diffiçli li qed tolqot lil pajjiΩna. Nemmnu li l-kliem ta’ Ìesù: “Dak li g˙amiltu ma’ l-içken fost ˙uti, g˙amiltuh mieg˙i” (Matt. 25:40) jg˙odd g˙al kull bniedem, ikunu xi jkunu ir-razza, il-kulur, ittwemmin jew il-kundizzjoni tieg˙u. Nifhmu tajjeb kemm hi serja l-problema u nixtiequ nag˙tu l-appo©© tag˙na lil kull min qed jistinka u ja˙dem biex tinstab soluzzjoni ©usta u dinjituΩa. Napprezzaw il-fatt li r-riΩorsi tag˙na huma tassew limitati u ma jistg˙ux ila˙˙qu ma bΩonnijiet daqshekk kbar ta’ kull min jispiçça f’pajjiΩna. Nifhmu kemm hi ˙a©a diffiçli g˙all-awtoritajiet li jikkontrollaw u jΩommu lil dawk li jispiççaw f’pajjiΩna b’mod illegali. Bir-ra©un nistennew aktar g˙ajnuna konkreta minn pajjiΩi o˙ra, spe‘jalment millEwropa. Nikkundannaw bil-qawwa kollha lil dawk li b’xi mod jew ie˙or jisfruttaw lil dawn limsejkna li qed ifittxu kenn u protezzjoni. Speçjalment huma ta’ min jikkundannahom 2

dawk li jittraffikaw f’dawn il-persuni, jew li j˙addmuhom bla’˙las xieraq u ©ust g˙axxog˙ol tag˙hom. Nikkundannaw bl-istess qawwa l-istqarrijiet fil-pubbliku u fil-medja li, anke b’mod indirett, iqajmu jew irew˙u sentimenti u attitudnijiet razzisti jew ta’ diskriminazzjoni lejn persuni ta’ razza, kulur, fidi jew kultura differenti minn tag˙na. Huma tassew irresponsabbli dawk li g˙andhom poΩizzjoni ta’ tmexxija fil-pajjiΩ li jisfruttaw u jimmanipolaw il-beΩg˙at istintivi li jeΩistu fil-poplu tag˙na. G˙alkemm dawn ilbeΩg˙at wie˙ed jifhimhom, qatt ma jistg˙u ji©©ustifikaw pre©udizzji kontra l-barrani. Hija in©usta u bla baΩi kull kelma li tittimbra lil dawn in-nies b˙ala kriminali, jew li qed i©ibu xi mard misterjuΩ fostna, jew li se je˙dulna xxog˙ol u l-g˙ixien tag˙na. Dawn ilpre©udizzji iwasslu biss biex iqabbdu aktar ilfjammi ta’ l-emozzjonijiet irrazjonali, li nafu tajjeb fejn jistg˙u iwasslu. Di©à smajna b’inçidenti fejn rifu©jati jew barranin li jinsabu f’pajjiΩna bl-aktar mod legali sfaw insulentati u ttrattati b’mod aggressiv fil-pubbliku. It-tradizzjoni tag˙na Nisranija, li spiss nifta˙ru biha b˙ala Maltin, tfisser li g˙andna nkunu aktar tolleranti u qalbna miftu˙a g˙al ˙utna u mhux aktar qalbna mag˙luqa g˙alihom. Tkun Kattoliku u tkun Malti mhumiex l-istess ˙a©a. Tkun Kattoliku jfisser tkun miftu˙ g˙all-bnedmin kollha, g˙ax nemmnu li l-bnedmin kollha g˙andhom listess dinjità b˙ala wlied ta’ Missier wie˙ed.

Nappellaw lill-awtoritajiet biex jaqdu lmissjoni tag˙hom ta’ mexxejja billi j˙arsu l-valuri Nsara ta’ solidarjetà u rispett s˙i˙ lejn id-dinjità ta’ kull bniedem, hu min hu. G˙andhom jittrattaw lil kull min jitlob kenn f’pajjiΩna b’mod uman u ©ust u jie˙du passi ˙orox kontra min irewwa˙ u jxerred kull forma ta’ razziΩmu. Qatt ma nistg˙u inkasbru d-drittijiet umani u r-rispett tad-dinjità ta’ kull individwu, lanqas g˙all-hekk imsejja˙ ‘interess nazzjonali’. Nappellaw lill-membri kollha tal-Knisja biex jg˙ollu le˙inhom u jag˙tu direzzjoni ©usta f’dawn il-kwistjonijiet hekk delikati u importanti, filwaqt li jkomplu ja˙dmu biex jedukaw u jispiraw lill-poplu tag˙na b’dawn il-valuri. Jalla nsibu mod kif niffaççjaw sfida b˙al din ming˙ajr ma nxellfu jew nitilfu dak li jag˙mel ilpoplu tag˙na poplu tassew Nisrani: il-kapaçità li j˙enn g˙all-batut u jilqa’ lil min hu fil-bΩonn b’©eneroΩità li dejjem iddistingwietna b˙ala Maltin.

Novembru nsej˙ulu x-xahar talmejtin. IΩda jkun ˙afna a˙jar jekk insej˙ulu x-xahar tal-˙ajjin! Veru li kul˙add irid jitlaq minn din id-dinja. IΩda veru wkoll li meta nitilqu minnha l-˙ajja tag˙na ma tispiççax, imma tinbidel. U x-xorta ta’ ˙ajja li se ng˙ixu wara li niltaqg˙u mal-˙allieq tag˙na se tkun immarkata g˙al dejjem minn dak li nkunu g˙exna u g˙amilna tul ˙ajjitna fuq l-art. Bosta jg˙idu li ma nafux x’©ej wara l-mewt. Imma min jg˙id hekk forsi jkun nesa x’kien qal darba Ìesù dwar dak li se ji©ri n-na˙a lo˙ra. Kien qalilna çar ˙afna x’se jkun il-kliem tal-˙allieq malli narawh wiçç imbwiçç: GRAZZI, inkella WARRBU MINN QUDDIEMI! Er©a’ aqra din il-pa©na talVan©elu u ara kieku kellek tmut

illum ma’ liema na˙a se tispiçça. M’g˙andekx skuΩa li ma kontx taf x’©ej g˙al wiççek! G˙ix illum b’mod li meta tiltaqa’ ma’ Dak li ˙alqek tisma’ l-kelma: GRAZZI! “lil dawk ta’ fuq il-lemin tieg˙u, ‘Ejjew, imberkin minn Missieri... G˙ax jien kont bil-©u˙ u tmajtuni, kont bil-g˙atx u sqejtuni, kont barrani u lqajtuni, kont g˙eri u libbistuni, kont marid u ©ejtu tarawni, kont fil-˙abs u ©ejtu ΩΩuruni.’ Imbag˙ad iwe©buh il-©usti, ‘Mulej,’ ig˙idulu, ‘meta rajniek bil-

©u˙ u tmajniek, jew bil-g˙atx u sqejniek? Meta rajniek barrani u lqajniek, jew g˙eri u libbisniek? Meta rajniek marid jew fil-˙abs u ©ejna nΩuruk?’ U s-Sultan iwe©ibhom u jg˙id, “kull ma g˙amiltu ma’ wie˙ed milliΩg˙ar fost dawn ˙uti, g˙amiltuh mieg˙i.” RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Dak il-ballun lil Mohammed biddillu ˙ajtu. U biex tg˙id, dakinhar lanqas biss kellu ˙sieb jo˙ro©. B˙al dejjem kien qam fil˙amsa ta’ filg˙odu biex imur g˙axxog˙ol. L-img˙allem tieg˙u ma kienx xi ra©el ˙anin. Kien jaf li alternattivi g˙al xog˙ol Mohammed ftit kellu, u g˙alhekk kien iΩommu hemm sa x’˙in ikollu aptit. Wara kollox, jekk jiddejjaq jista’ jitlaq ’il barra. “Hemm mitt kelb im©ewwa˙ lest g˙al xog˙ok,” qallu meta Mohammed darba aΩΩarda jlissinlu xi kelma. Kien dan is-su©©ett li qed jiddomina l˙sibijiet tieg˙u. Wasal id-dar fid-disg˙a, ftit iktar tard mis-soltu imma mhux

b’˙afna. B˙al dejjem, kien g˙ajjien mejjet u bilkemm kellu sa˙˙a biex jin˙asel u jiekol xi ˙a©a. Ìismu kollu kien qed jg˙idlu biex imur jorqod. Imma Mohammed donnu ried jirribella kontra dan l-istint tieg˙u, ried jag˙mel xi ˙a©a biex juri li huwa ˙aj. Libes u telaq ‘il barra. Imma fil-mixja ma sabx mistrie˙. “Din ˙ajja?” beda jistaqsi lilu nnifsu. “Ólief na˙dem ma nag˙milx, il-ftit flus li naqla’ nonfoqhom biex nibqa’ g˙addej. PajjiΩi ma nistax immur, hawn i˙arsu lejja blikrah u familja fuq min indur m’g˙andix.” B’dawn il-mistoqijiet iberrnu ©ewwa mo˙˙u, Mohammed qajla ta’ kaΩ fejn kien sejjer. Lanqas biss inteba˙ li huwa kien

wasal viçin grawnd tal-futbol, u nteba˙ wisq inqas bl-ir©iel li qed jilag˙bu fih. F’mument minnhom, ballun milqut ˙aΩin ˙arab fid-direzzjoni ta’ Mohammed li istintivament fajjar xutt biex re©a’ tefg˙u minn fejn ©ie. Max-xutt, Mohammed donnu stenba˙. IrrealiΩΩa li l-g˙ajjat li sa ftit sekondi qabel kien qed jag˙mila b˙ala sfond g˙all-˙sibijiet tieg˙u issa kien waqaf g˙al kollox. G˙olla wiççu u ra’ l-ir©iel kollha j˙arsu lejh. Qabdu paniku kbir. Kien sema’ b’o˙rajn b˙alu li sabu ru˙hom fil-post u l-mument ˙aΩin, li dabbru xebg˙a g˙aliex huma differenti. Kien jaf li g˙al xi nies l-inqas skuΩa kienet valida biex jiΩvugaw il-pre©udizzju tag˙hom. Malli ra l-wie˙ed mill-ir©iel jibda miexi lejh, qalbu waqfet. Ried jitlaq ji©ri imma bil-biΩa’ saqajh lanqas beda j˙osshom. Issa r-ra©el kien biss ftit passi ’l bog˙od. Anke’ l-o˙rajn bdew jersqu viçin. “Ojj int, x’jismek?”. “Mo-Mo-Mohammed” laqlaq, a©itat iktar minn qatt qabel. “X-xutt g˙andek, Mo-MoMohammed,” qallu r-ra©el hekk kif fe©©et da˙ka fuq wiççu. “G˙al ftit ma tajjartlix rasi!” “SkuΩani. Ma kontx qed nag˙ti kaΩ. Ma kinitx lintenzjoni tieg˙u.” “Tinkwetax sie˙bi. Lili kul˙add jg˙idli li g˙andi rasi iebsa. Ix-xutt tieg˙ek

Ωgur ma kien se jag˙milli xejn!” qallu filwaqt li faqqa da˙ka o˙ra iktar qawwija minn dik ta’ qabel. B’dan il-kumment, anke’ l-o˙rajn qabdu jid˙ku. “Tg˙id ˙listha?” staqsa lilu nnifsu Mohammed “jew qed jistennew li ng˙id xi ˙a©a biex iduru g˙alija?”. “Isma’ Momo, jien u s˙abi konna qed nippreparaw g˙al log˙ba iΩda qeg˙din ra©el inqas. Mario we˙el ix-xog˙ol u ma jistax ji©i. Xi tg˙id li kieku tilg˙ab floku? G˙andek aptit?” “Nilg˙ab mag˙kom? Jien? Imma jien ma tantx naf nilg˙ab.” “G˙alfejn, ta˙seb li a˙na r-Real Madrid jew? Ara, fil-karozza g˙andi l-kit li kellu jilbes Mario. Na˙seb li ji©ik ftit kbir imma jg˙addi. Issa n©ibulek u biddel.” Apparentament, ir-ra©el kien deçiΩ li Mohammed jilg˙ab mag˙hom. Mar f’wa˙da mill-karozzi ipparkjati wara lgrawnd u ˙are© basket tal-plastik. G˙al mument, Mohammed re©a’ qabad jippanikja. “X’hemm f’dak ilbasket?” beda ja˙seb hekk kif fe©©ew f’mo˙˙u ˙sibijiet koroh ©odda. Ma kellux g˙alfejn jinkwieta g˙aliex kien hemm biss flokk u shorts. “U bil˙aqq,” qallu r-ra©el, “jien jisimni Alan” filwaqt li wie˙ed b’wie˙ed beda jintroduçi lil s˙abu. L-ismijiet Mohammed bilkemm semag˙hom. Kien donnu ©o ˙olma, mhux çert f’liema mument sejjer idoqq liΩveljarin biex iqum. Bdiet il-log˙ba u g˙al disg˙in minuta huwa ©era’ daqs li kieku mimli bl-ener©ija. Id-dwejjaq ta’ ftit qabel osfru u mag˙hom anke’ l-g˙ajja. Meta ntemmet il-log˙ba, mar biex jinΩa l-˙wejje© li selfu Alan. IΩda dan ©era g˙al fuqu u waqfu. “Ûommhom. L-

©img˙a d-die˙la g˙andna log˙ba o˙ra. Jekk trid tista’ ti©i.” U hekk baqa’ ji©ri kull ©img˙a. G˙allewwel mhux kul˙add kien kuntent imma wara ftit kollha saru j˙obbuh lil Momo, kif kien laqqmu Alan. Darba waqt log˙ba kien hemm ©uvni li ma’ l-ewwel opportunità imbutta lMohammed g˙al ma’ l-art. ‘G˙ax ma tmurx fis-si©ar, ja xadina!” qal hekk kif dar fuq s˙abu jid˙ak daqs li kieku qal l-aqwa çajta. Ma damx jid˙ak g˙aliex fil-pront sab g˙axar t’ir©iel imdawwra mieg˙u, kollha b’xi su©©eriment fuq x’g˙andu jag˙mel hu bis-si©ar tieg˙u. S˙abu tat-tim saru l-familja tieg˙u. TkaΩaw meta qallhom bil-˙inijiet li kien ja˙dem. Ftit ©ranet wara marru jsibuh filpost fejn kien joqg˙od. Qalulu li kellhom a˙bar x’jag˙tuh: kollha kienu fittxew kemm fel˙u sakemm fl-a˙˙ar wie˙ed sar jaf b’˙abib li ried assistent g˙al ©o ˙anut. Il-˙inijiet u l-paga kienu ferm a˙jar. “Hekk ikollok iktar ener©ija biex tilg˙ab,” iççajtaw mieg˙u. Imma l-ikbar ˙abib baqa’ Alan. Darba stiednu d-dar biex jiekol flimkien malfamilja tieg˙u. F’mument minnhom, Alan staqsih x’kien li wasslu Malta. “Ommi u missieri kienu nies fqar, ˙ajjithom dedikata biex jitimg˙u lili u liΩΩew© ˙uti bniet. Imma konna kuntenti.” “Darba ©ew is-suldati fir-ra˙al tag˙na. Ordnaw lil kul˙add biex jo˙ro© barra middjar, bdew jaqbdu t-tfajliet u jtellg˙uhom fit-trakk. Meta resqu lejn ˙uti missieri u ommi ppruvaw iwaqqfuhom iΩda dawn infexxew fuqhom. Sawtuhom sakemm qatluhom. Qalu lin-nies li hekk ji©rilu min ma jobdix l-ordnijiet tag˙hom.”

“G˙amilt ftit ©ranet ng˙ix maΩ-Ωiju tieg˙i iΩda dan kien imbeΩΩa’ li ssuldati ji©u lura g˙alih. Bieg˙ il-ftit affarijiet tal-©enituri tieg˙i u ftiehem ma’ xi r©iel biex je˙duni mag˙hom.” Wara ma nafx kemm sieg˙at ©o trakk, wasalna ˙dejn ba˙ar u g˙abbewna fuq dg˙ajsa. G˙amilna xi ©img˙a o˙ra fuqha ming˙ajr ma nieklu kwaΩi xejn qabel ma qalulna naqbΩu l-ba˙ar g˙aliex wasalna Milan.” “Ovvjament kienu gidbulna. Riedu je˙ilsu minna g˙ax fuq ix-xatt kien hemm il-pulizija. Jien kont wie˙ed mill-iffortunati, rnexxieli nikkonvinçihom biex jikkunsidrawni b˙ala refu©jat. Naf min spiçça ntbag˙at lura lejn pajjiΩu. G˙alxejn kien nefaq ©idu bit-tama li jsib ˙ajja a˙jar.” Meta waqaf jitkellem, Mohammed irrealiΩΩa li dik l-istorja qatt ma kien qalha lil ˙add. Alan kien qed jibki. “G˙andi xi ˙a©a xi nqerr mieg˙ek,” qallu dan. “Meta rajtek l-ewwel darba miexi ˙dejn il-grawnd ˙sibt ‘dan x’©ie jag˙mel ’l hawn?’ ”sibt li ©ejt tisraq ilkarozzi jew inkella tbieg˙ id-droga.” “Imbag˙ad ixxutjajt dak il-ballun u f’daqqa wa˙da xeg˙el xi ˙a©a ©o fija. IrrealiΩΩajt li inti bniedem b˙ali, li ma kellix dritt ni©©udikak min˙abba ddehra tieg˙ek u ˙assejt li kelli nsir nafek. U mn’Alla g˙amilt hekk g˙ax sibt ˙abib.” “Momo, dak il-ballun lili biddilli ˙ajti.” Elenjan RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Kont ilni mmur kull okkaΩjoni possibbli fejn ikun hemm nies ‘singles’. Kont nattendi kull okkaΩjoni fejn ikun hemm Lhud b˙ali. Anke mort g˙and il˙uttaba. Imma kollu g˙alxejn. Kelli 45 sena, u ˙abiba tieg˙i ˙ajritni mmur g˙and rabbi li kien jg˙in lin-nies fid-diffikultajiet tag˙hom. G˙amilt appuntament. Lil dar-rabbi g˙edtlu kollox u hu qag˙ad jismag˙ni bilpaçenzja kollha. Imbag˙ad staqsieni: ‘Lil Alla tajtu lista ddettaljata ta’ dak li tixtieq li jkollu dan ir-ra©el?’ Bqajt skantata n˙ares lejh. Donnha ma tantx daqqitli li noqg˙od inkun daqshekk preçiΩa meta nitlob xi ˙a©a lil Alla. ‘Ag˙mel lista’, qalli. ‘Fiha niΩΩel dak kollu li tixtieq li jkollu dan ir-ra©el. Jekk tkun preçiΩa, Alla jkun jista’ jisimg˙ek a˙jar. Tinsiex, Alla infinit u jie˙u gost meta a˙na nitolbuh. Kuljum, wara li titlob, aqralu l-lista. Nassigurak, li meta jkun il-waqt, isiblek ir-ra©el perfett.’ Kif wasalt id-dar ktibt lista ta’ dak li xtaqt li jkun Ωew©i: intelli©enti, b’sa˙˙tu, li g˙andu impjieg tajjeb. Illista tieg˙i na˙seb kienet l-istess b˙al ta’ nisa o˙ra. Imma mbag˙ad Ωidt ˙a©a o˙ra: li jkun ikanta tajjeb. It-talb Lhudi kollu jista’ jitkanta, u ˙afna minnu, fosthom il-kiddush, li jing˙ad fuq l-inbid fil-bidu ta’ l-ikel tas-Sibt u ta’ festi o˙ra, l-innijiet tas-Sibt (Sabbath), is-seder, li jing˙ad fil-Passover (mhux a˙jar lG˙id????), u l-barkiet li jing˙adu fuq

id-dwal tal-Hannukah – dawn kollha jintunahom ir-ra©el tal-familja. Jien g˙andi udit perfett u li nisma’ l-muΩika hi xi ˙a©a importanti u speçjali ˙afna g˙alija. G˙alhekk xtaqt li Ωew©i jkun jista’ jΩejjen id-dar tag˙na b’talb kantat sabi˙. G˙al tliet snin bqajt miexja b’din irrutina li qalli r-rabbi. Kont g˙adni ma ltqajtx ma’ dak ir-ra©el perfett imma kont sibt çerta paçi mieg˙i nnifsi. S˙abi iΩg˙ar minni bdew jiΩΩew©u u o˙rajn ikollhom l-ulied. Jien kont indur fuq Salm nru 119 u nitlob, Naf, Mulej, li l-©udizzju tieg˙ek hu dejjem tajjeb. Óalli, nitolbok, li l-qalb tajba tieg˙ek tkun ilfara© tieg˙i, g˙ax hekk int weg˙idt lillqaddej tieg˙ek. Óalli l-˙niena tieg˙ek tinΩel fuqi, ˙alli ng˙ix, g˙ax il-li©i tieg˙ek hi l-g˙axqa tieg˙i. Veru li kultant kont nibki g˙ax kont in˙ossni wa˙di, imma kont naqsam ilfer˙ ta’ ˙biebi b’sinçerità kbira. Ftit wara li g˙alaqt 48 sena, qtajtha li mmur g˙al weekend shabbaton f’post fil-qrib. Kienu qaluli li dawn li jattendu kellhom bejn l-40 u l-50 sena. F’dak iljum tal-©img˙a wara nofsinhar, waqt li kont qed nipparkja ˙dejn is-sinagoga, er©ajt ˙sibt: Ilni tnax-il sena ©ejja u sejra f’dawn l-okkaΩjonijiet u qatt ma ©ara xejn. Tg˙id immur lura? Imma qbadt il-Ktieb tas-Salmi u bdejt naqra ftit versi ta’ kura©© u g˙ajnuna. Óri©t mill-karozza u mort nirre©istra biex inkun nista’ nie˙u sehem f’dan ilweekend. Ftit hemm çans li niltaqa’ ma’ xi

˙add g˙al qalbi, ˙sibt bejni u bejn ru˙i, jiena u die˙la ©os-sinagoga. Kif beda t-talb, mill-ewwel ˙adt grazzja ma’ dak li kien qed imexxi t-talb g˙ax kellu vuçi verament sabi˙a. Wara, waqt l-ikel, ilkant tal-kiddush kien isba˙ milli qatt smajtu qabel. Tg˙id fl-a˙˙ar iltqajt ma’ dak li xtaqt? L-g˙ada g˙amilt minn kollox u rnexxieli noqg˙od ˙dejh waqt l-ikel. Kont eççitata u qbadt inkellmu. Imma ndunajt li waqt il-kant hu kien qed jippoΩa. Kien iktar qisu qieg˙ed jirreçta milli jitlob lil Alla. Kul˙add beda jg˙id x’vuçi g˙andu! ˙assejtni veru diΩappuntata. F’daqqa wa˙da ntba˙t g˙aliex ilMulej kien ©abni hemm. Kif wasalt iddar, ˙ri©t il-lista u qtajt minnha ‘li jkun ikanta tajjeb’. Minflok ktibt ‘jitlob b’qalbu kollha lil Alla’. Fi Ωmien xahrejn iltqajt ma’ Ira, irra©el meraviljuΩ li issa hu Ωew©i. Ma jafx ikanta. Imma jitlob u jkanta t-talb b’konçentrazzjoni kbira u b’intensità qawwija, fil-waqt li ja˙seb fuq kull kelma li jkun qed jg˙id. Dal-©ranet kien qed jipprova jkanta A Woman of Valour, song favorita tieg˙i. Is-sig˙at li jg˙addi jipprova jkanta huma b˙al rigal ta’ m˙abba g˙alija, u l-le˙en stunat tieg˙u flimkien mat-talb ©ej mill-qalb jinstemg˙u ˙afna isba˙ minn xi arja professjonali. Meta Ira jkanta, ikanta g˙al Alla. Stunat imma jkanta sabi˙ wisq! U dan hu eΩatt dak li xtaqt jien. RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

G˙odwa wa˙da, waqt il-Quddiesa tal-˙add, smajt lis-saçerdot jg˙id li jekk irridu naraw riΩultati mit-talb tag˙na, g˙andna nitolbu kuljum g˙al tletin ©urnata wara xulxin. 8

Ma kontx naf g˙alfejn kellhom ikunu tletin ©urnata, imma xtaqt li nippruvaha din il-biçça xog˙ol. Din saret it-talba tieg˙i ta’ kuljum: Jiena hawn, Mulej, biex Inti tuΩani kuljum. Mexxini Int, Mulej Qaddis, u g˙idli Inti x’g˙andi ng˙id u nag˙mel. Irrid li l-kliem u l-g˙emil tieg˙i ikunu dejjem xhieda li Inti qieg˙ed tg˙ix fija. G˙al min i˙ossu wa˙du, ˙allini nkun ˙abib. G˙al min hu mg˙obbi bit-toqol tal˙ajja, kun Inti mieg˙i biex ng˙inu filbΩonnijiet tieg˙u. Mulej, jien ma rridx fama jew fortuna. It-talba tieg˙i hija li Inti tuΩani biex issebba˙ ismek. Naf li ma tantx g˙andi x’noffri, imma ser nag˙tik kollox. Mexxini Inti ˙alli jien inkun dak li tridni Inti li nkun. Amen. Meta kont ilni ng˙id din it-talba g˙al wie˙ed u g˙oxrin ˙urnata, ©rat xi ˙a©a li xxukkjatni mhux ftit. Kont qieg˙da f’nofs’shift ta’ tnax-il sieg˙a matul il-lejl, u kellna ˙afna xog˙ol fil-labour ward u fid-delivery rooms. Kont g˙adni kif po©©ejt bilqieg˙da biex nie˙u l-ewwel break tieg˙i, meta çempilli ˙abib tieg˙i li kien qieg˙ed xog˙ol fl-emer©enza. Bilkemm g˙araft le˙nu, daqskemm kien jinstema’ ur©enti u mbikkem. ©uvni ta’ tmintax-il sena kien g˙adu kif idda˙˙al b’overdose ta’ alko˙ol u

droga, u kien fil-periklu imminenti li jitlef ˙ajtu. Huma kienu g˙amlu kulma setg˙u biex jg˙inu lil dan il-©uvni, imma lqag˙da tieg˙u kienet ferm gravi. Missier il-©uvni beda jitlob li jkellem lil xi saçerdot, imma dak il-˙in ma kienx façli li ssib qassis li ji©i malajr l-emer©enza. Il˙abib tieg˙i qalli: ‘A˙na nafu li inti kattolika, u g˙andna bΩonnok biex ti©i tfarra© lil dan il-missier. Jekk jog˙©bok, ejja’. Kontra qalbi, g˙edtlu ‘©ej’. Waqt li kont qed nistenna l-lift ji©i, ˙sibijieti mtlew bir-rabja u ˙assejtni dahri mal˙ajt. Imbag˙ad ftakart fit-talba li kont qed nitlob kuljum. D˙alt l-emer©enza u mxejt lejn il-missier. Qbadtlu idu, u bla kliem, mexxejtu lejn il-kappella. Qabel ma l˙aqt g˙edtlu, ‘Jien m’iniex saçerdot’, dan ir-ra©el twil sitt piedi u jiΩen mal-220 libbra, intefa’ fuq si©©u u beda jibki b˙al tarbija. Fost l-ilfiq ma jaqta’ xejn tieg˙u, beda jg˙idli: ‘Itlob g˙al Raymond’. Imbag˙ad kompla: ‘Niftakar l-ewwel darba li Ωammejtu f’idejja, tarbija çkejkna. Óassejtni verament kburi, u bdejt ng˙id wa˙di, ‘G˙andi tifel’. Is-snin bdew igerbu, u dawk is-saqajn çkejknin kibru, u mxew ‘il bog˙od mill-im˙abba tal-familja tieg˙u, u da˙lu f’dinja kiefra u qerrieda. Il-lejla, ˙afna alko˙ol u droga qed ine˙˙ulu ˙ajtu. Qisu jrid jirribella kontra l-familja tieg˙u. Kien jaf li dak li kien qed jag˙mel huwa ˙aΩin. Kultant kien jidher imwerwer, imma ma riedx jieqaf. Issa tard wisq. Catholic, pray for Raymond.’

Dawk l-idejn goffi tieg˙u kienu qeg˙din jitrieg˙du ©o tieg˙i, u waqt li bdejt in˙ares f’g˙ajnejh, bdejt nibki mieg˙u. Bejnietna waqa’ s-skiet, waqt li jien bdejt infittex xi kelma biex infarra© lil dan il-©gant imbikki. Óassejtni bla ˙ila. Xtaqt inwerΩaq, ‘Mulej, g˙addew biss wie˙ed u g˙oxrin ©urnata minn mindu bdejt ng˙id dik it-talba! G˙adni m’iniex lest g˙al dan!’ Il-˙in kien g˙addej, u kont naf li ma stajtx nistenna aktar. Qbadtlu jdejh, li issa kienu g˙asra bid-dmug˙, u bdejt nitlob. Bqajt skantat kif beda ˙iere© ilkliem ming˙ajr tbatija ta’ xejn. Spiççajt it-talb tieg˙i mieg˙u, u mort ma©enb is-sodda ta’ Raymond. Qbadtlu idu, kies˙a u bla ˙ajja, u g˙al darb’o˙ra, bdejt nitlob. ‘Mulej, qed nitolbok miraklu, u jien naf li Inti kapaçi tag˙mlu’. Bqajt mag˙hom it-tnejn sakemm Raymond ittie˙ed l-ITU. Kont immur nara lil Raymond kuljum, u bqajt nitlob g˙alih. G˙addew tmint ijiem, ming˙ajr ebda Ωviluppi g˙all-a˙jar. Fid-disa’ jum, d˙alt l-ITU u quddiem g˙ajnejja rajt miraklu. Raymond kien imqajjem, u kien qieg˙ed ikellem lil missieru. Kif kont ˙iere© mill-ITU, bid-dmug˙ içarçar ma’ ˙addejja, indunajt li’ llum kien it-tletin jum tat-talba tieg˙i. Issa, mhux biss nemmen fil-mirakli, imma niddependi minnhom. Biss tg˙allimt li t-tletin jum ta’ talb riedu jsiru ˙ajja s˙i˙a ta’ talb u mhux tletin jum biss! J. Dowdy RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Ma nafx smajtx bil-Patri Karmelitan Tito Brandsma, mill-Olanda. Kien lewwel ©urnalist martri li nqatel min-Nazisti fil-kamp talkon‘entrament ta’ Dachau. ©ie ddikkjarat beatu mill-Papa ©wanni Pawlu II fit-3 ta’ Novembru, 1985.

Fil-kawΩa tal-beatifikazzjoni tieg˙u, wa˙da mill-aqwa xhieda li xehdet favur il-qdusija ta’ dan il-Patri kienet l-istess infermiera li tatu l-injezzjoni tal-velenu. Din l-infermiera rrakkuntat li fis-26 ta’ Lulju 1942,’˙add qabel ma qatlitu, Patri Tito kien taha l-kuruna tar-ruΩarju li kellu fil-but: kienet kuruna mag˙mula minn Ωibe© ta’ l-injam. Patri Tito qalilha, ‘˙udha din il-kuruna; uΩaha biex titlob biha’. L-infermiera we©bitu, ‘Dik x’nambiha? Jien ma nafx nitlob!’ Patri Tito kompla jg˙idilha, ‘Ipprova almenu rripeti: itlob g˙alina midinbin!’. Din l-infermiera OlandiΩa, li llum qed tg˙ix ta˙t isem ie˙or, stqarret li kkonvertiet propju min˙abba din il-kuruna tarruΩarju li taha Patri Brandsma qabel ma miet. Kien fl-1955, ta˙t sigriet speçjali li din l-infermiera ppreΩentat ru˙ha filkawΩa tal-beatifikazzjoni u tat ix-xhieda tag˙ha fuq l-a˙˙ar tlett ijiem ta’ dan il-Patri martri. Xi ˙add qal, ‘Hi tatu l-velenu u hu taha l-kuruna tar-ruΩarju u l-konverΩjoni!’ 10

BEFORE A PICTURE OF JESUS IN MY CELL (Talba li kiteb P. Brandsma quddiem stampa ta’ Kristu fic-cella tieghu)

A new awareness of Thy love Encompasses my heart: Sweet Jesus, I in Thee and Thou In me shall never part. No grief shall fall my way but I Shall see Thy grief-filled eyes The lonely way that Thou once walked Has made me sorrow-wise. All trouble is a white-lit joy That lights my darkest day; Thy love has turned to brightest light This night-like way. If I have Thee alone, The hours will bless With still, cold hands of love My utter loneliness. Stay with me, Jesus, only stay; I shall not fear If, reaching out my hand, I feel Thee near.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Ibni Will, ta’ erba’ snin, kien sikwit ikollu u©ig˙ kbir f’saqajh. Morna g˙and ˙afna tobba u qalulna li x’aktax li kellu arthralgia, li tfisser li kellu u©ig˙ g˙ax kien qed jikber. Tg˙˙allimna ng˙ixu ma’ dan l-u©ig˙ tat-tifel u nippruvaw ng˙inuh. Imma darba morna Florida, u dan is-salib verament ˙assejtu tqil. 12

Konna sejrin Miami blajruplan g˙ax ridna mmorru tie© hemm. Will u ˙uh ta’ seba’ snin, Matthew, kienu bilqieg˙da fejn it-twieqi biex jie˙du gost jaraw ix-xena. F’˙in minnhom smajt lil Will jg˙id lil missieru: Kemm qed tu©ag˙ni sieqi! Jien bdejt il-˙in kollu nog˙roklu siequ imma baqa’ jg˙ajjat bl-u©ig˙. Qatt ma ˙assejtni daqshekk bla ˙ila li nag˙mel xi ˙a©a. Tlabt bil-qalb, Mulej, kun mag˙na. Fl-a˙˙ar wasalna u Will ˙are© bi tbatija millajruplan. L-g˙ada Will kien tajjeb. Fit-tie© ˙adna gost u g˙addejna xi jiem ta’ btala, imbag˙ad er©ajna tlajna fuq l-ajruplan biex immorru d-dar. Wara xi ˙ames minuti, Will marret g˙ajnu bih u raqad. Raqad

il-vja©© kollu u tg˙idx kemm irringrazzjajt ’l Alla. Il-Óadd ta’ wara kien Óadd il-Palm. Waqt iççerimonja, filwaqt li kien hemm ir-rappreΩentazzjoni tad-da˙la ta’ Ìesù f’Ìerusalemm, wie˙ed minn s˙abna, liebes ta’ Ìesù, g˙adda mill-korsija. Will dar lejn missieru u saqsieh: Dak Ìesù ta’ veru? Le, qallu missieru, Ìesù qieg˙ed is-sema. B˙al meta konna flajruplan?, saqsa Will. Jien in˙sadt u staqsejtu x’qal. Ìesù ta’ veru, qalli, kien ˙dejja fl-ajruplan. Rajt lil xi ˙add fl-ajruplan li kien jixbah lil Ìesù?, staqsejtu. Le, qalli t-tifel Ωgur minnu nnifsu, rajt lil Ìesù. Kien ’il barra mit-tieqa. Lil Ìesù g˙edtlu li kelli sieqi tu©ag˙ni u hu qalli li ma kinitx problema g˙alih u

kien se jie˙u ˙siebi hu. U jien g˙edtlu li anke jien se nie˙u ˙siebu. Staqsejt lil Will jekk kienx qed jg˙id g˙al meta ©ejna lura minn Florida. Will qalli: Ma, taf li saqajja ma we©g˙unix meta ©ejna lura fl-ajruplan. X’˙in spiççat il-funzjoni, Will beda jer©a’ jirrakkonta qisu din kienet xi ˙a©a li ti©ri kuljum. Darb’o˙ra, int u l-papà ˙arsu mit-tieqa wkoll ˙a taraw lil Ìesù intom ukoll. U kompla: jien ma kontx qed infittxu. Kien hemm. Skond Will, ladarba wasalna Ìesù b˙al g˙eb bil-mod. L-esperjenza ta’ ibni fakkritni li naraw jew ma narawx lil Ìesù, a˙na dejjem nibqg˙u fi ˙danu. Meta nkunu g˙addejjin minn Ωminijiet diffiçli, Ìesù qieg˙ed hemm g˙alina. Karen Rego RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Storja vera. Storja ta’ koppja miΩΩew©a. Thelma, ta’ sebg˙a u sebg˙in sena, u Wilbur, ftit snin ikbar minnha. G˙al g˙axar snin s˙a˙ Wilbur kien marbut ma’ sodda, wara li tag˙tu stroke li pparalizzatu minn rasu sa saqajh. Biex tg˙axxaqha, meta kien g˙adu Ωg˙ir, Wilbur kien tilef idu f’aççident tat-traffiku, u ftit wara li tag˙tu l-istroke, tilef ukoll sieq min˙abba problemi fiççirkolazzjoni. Ovvjament, Wilbur kien jiddependi g˙al kollox minn martu, li minn filg˙odu sa filg˙axija ma kienet t˙allih qatt wa˙du, u l˙in kollu ddur bih u taqdih filbΩonnijiet kollha tieg˙u. Titimg˙u, ta˙slu, tbiddillu jew sempliçement iΩΩommlu kumpanija. Ma tantx kien jifdallha ˙in g˙al façendi taddar, u kienet tispiçça tag˙milhom bil-lejl waqt li r-ra©el ikun jistrie˙. G˙all-grazzja t’Alla, Wilbur ma kienx tilef l-uΩu ta’ lsienu. Seta’

g˙alhekk jikkomunika b’mod tajjeb ma’ martu u jirringrazzjaha bla qatt ma jehda ta’ dak li kienet qed tag˙mel mieg˙u. Din hija storja li ©rat tassew, u jekk nag˙tu ˙arsa sew madwarna, nindunaw li m’humiex ftit l-istejjer ta’ dan it-tip. Stejjer ta’ koppji miΩΩew©a li jibqg˙u fidili lejn xulxin fil-mard, fid-diffikultajiet, fit-

“

G˙al g˙axar snin s˙a˙ Wilbur kien marbut ma’ sodda, wara li tag˙tu stroke li pparalizzatu minn rasu sa saqajh.

”

ti©rib. Fi kliem ie˙or, persuni li fiddinja ta’ llum, fejn spiss ninsew li lim˙abba timplika wkoll element ta’ sagrifiççju, jag˙tuna eΩempju ta’ x’ji©ifieri t˙obb b’©eneroΩità s˙i˙a, ta’ x’ji©ifieri tinsa lilek innifsek biex ta˙seb f’˙addie˙or. Stejjer ‘normali’, mo˙bija, li jistg˙u jqajmu fina ˙afna domandi ta’ dan it-tip: “Kapaçi jiena nibqa’ fidil lejn persuna, anke jekk naf li ma nista’ nie˙u xejn ming˙andha?” “Jiena ba˙ri tal-bnazzi li na˙rab ma’ lewwel diffikultà jew inkella

nipprova nippersevera u nibqa’ n˙obb minkejja s-sagrifiççji li ççirkustanzi jitolbu minni?” Nixtiequ li l-kliem ta’ Thelma u Wilbur li jsegwu, ikunu ta’ xhieda u ispirazzjoni f’dan kollu, b’mod speçjali g˙al dawk il-koppji li jixtiequ jg˙ixu bis-s˙i˙ u sa l-a˙˙ar dik l-Iva li qalu lil xulxin quddiem Alla: Thelma: “Illum il-©urnata, jien u Wilbur g˙andna bΩonn ta’ xulxin b˙alma l-arja g˙andha bΩonn tarri˙, u r-ri˙ g˙andu bΩonn ta’ l-arja. Diffiçli tg˙id min imexxi lil min. Veru li ming˙ajri Wilbur m’huwa kapaçi jag˙mel xejn, iΩda bl-istess mod nista’ ng˙id li jiena ming˙ajru ma jiena xejn. B˙al qatt qabel, ˙ajti hija kompletament tieg˙u. Tul dawn is-snin kollha, ma tistax tg˙id li m’g˙addejtx minn mumenti diffiçli u ta’ g˙eja fiΩika u spiritwali. Imma qatt m’g˙edt:’‘Issa xbajt! Ma nifla˙x iΩjed.’ Ma tridx wisq biex taqta’ qalbek. Óafna iΩjed diffiçli tg˙id: ‘Ejja ˙a nipprova nag˙mel l-a˙jar li nista’.” (Wara li Wilbur tilef siequ, minbarra lid li kien di©à tilef u l-paralisi ta’’©ismu kollu) Wilbur: “Ma tantx baqa’ minni, hux veru, Thelma!?” Thelma: “L-a˙jar parti g˙adha

t˙abbat hawn ©ew, f’sidrek.” (waqt li Thelma kienet qed iΩΩomm lil Wilbur f’tarf is-sodda sakemm ibiddlulu l-loΩor) Wilbur: “Titlaqnix issa, ta’!” Thelma: “Ma tlaqtekx f’dawn it-tlieta u tletin sena li ilna miΩΩew©in, ma tarax, ˙a nitilqek issa?” ( Fl-a˙˙ar ta’ ˙ajtu Wilbur staqsa lil Thelma) Wilbur: “Li kieku tlieta u tletin sena ilu, meta ΩΩewwi©na, kont taf minn xiex kellek tg˙addi min˙abba fija, kont tg˙idha dik l-Iva?” Thelma: “Taf xiex? It-tbissima fuq fommok u l-˙arsa ta’ dawk lg˙ajnejn blu tieg˙ek huma biΩΩejjed g˙alija. Imma biex ng˙idlek il-verità, hemm ˙a©a li nixtieq li tkun differenti minn kif inhuma l-affarijiet b˙alissa. Li kieku nista’, nippreferi li na˙dmu bisshifts – tag˙mel sitt xhur inti fissodda u sitt xhur jiena!” (Ftit mumenti qabel ma miet Wilbur) Wilbur: “Fl-a˙˙ar tista’ tistrie˙ ftit.” Thelma: “˙adt ˙siebek sa la˙˙ar. Issa jie˙u ˙siebek il-Mulej.”

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Jien u r-ra©el ippruvajna jkollna l-ulied g˙al snin s˙a˙ qabel ma rnexxielna u jien u n˙ares lura lejn dawn is-snin ibsin, l-ikbar dispjaçir tieg˙i huwa lfatt li g˙al Ωmien twil, insejt x’ji©ifieri tg˙ix. Kont qisni mitt qabel iΩ-Ωmien. Tant kont aljenata u inkwetata bil-˙afna testijiet mediçi u tant kont mu©ug˙a emozzjonalment, li l-uniku sentiment preΩenti fil-qalb tieg˙i kien rabja kontra Alla u kontra dawk kollha ta’ madwari. Kont kapaçi biss nit˙assar lili nnifsi. Veru, l-infertilità m’hijiex çajta, u mhux façli taççettaha. Kont nitmas˙an bil-kbir meta xi ˙add kien jipprova jikkunslani billi jg˙idli li wara kollox bit-tfal jew ming˙ajr tfal xorta tista’ tg˙ix. Le, fiΩ-Ωwie© it-tfal m’humiex optional u meta koppja tixtieq ikollha t-tfal u ma jirnexxilhomx il-we©g˙a hija kbira u s-sens ta’ falliment kemm fil-mara kif ukoll fir-ra©el huma realtà iebsa ˙afna. Però, kif g˙edt di©à, nixtieq li tul dak iΩ-Ωmien kollu ma ng˙alaqtx daqshekk fija nnifsi. Frott l-esperjenza tieg˙i nixtieq li ng˙in lil dawk il-persuni li b˙ali u b˙al Ωew©i jixtiequ t-tfal, imma li g˙al xi ra©uni jew o˙ra ma jistg˙ux ikollhom. Lil dawn ˙biebi ng˙idilhom: Ftakar fl-ewwel im˙abba tieg˙ek Ftakar f’Ωew©ek. Fix-xewqa le©ittima tieg˙ek li jkollok ittfal, tag˙milx l-iΩball li tinsa lil dik il-persuna li int ˙abbejt u g˙adek t˙obb, lil dik il-persuna li b˙alek qed tg˙ix mument diffiçli, li b˙alek qed tg˙ix mumenti ta’ frustrazzjoni. Issapportjaw lil xulxin, g˙ax intom biss tistg˙u verament tifhmu lil xulxin. 16

Warrab minn mo˙˙ok il-gideb Ix-xitan Ωgur li ˙a jpespislek f’widnejk ”Inti m’intix tajba. Inti m’intix kapaçi. Inti ma tiswa xejn. Li kieku Alla i˙obbok tassew, kieku ma kienx jippermetti dan kollu.” Ieqaf lixxitan, u hu ja˙rab minnek. (Ãk ??? 4,7) Ftakar dejjem li Alla j˙obbok. “Inroddlok ˙ajr g˙ax b’mod tal-g˙a©eb g˙amiltni. (Salm 139,14) Warrab minn qalbek emozzjonijiet negattivi G˙ira, rabja u sentimenti o˙ra ta’ dan it-tip Ωgur li ˙a jitfaççaw f’mumenti b˙al dawn. Fittex g˙alhekk is-sapport ta’ persuni o˙ra li g˙addew minn dan kollu jew professjonisti li jistg˙u jg˙inuk u jag˙tuk kura©©, u a˙rab ilkumpanija ta’ nies li g˙al xi ra©uni jew o˙ra iniΩΩluk ‘l isfel u jwaqqg˙uk iktar down. Ifra˙ minkejja kollox Diffiçli tkun fer˙ana meta tg˙addi minn mument diffiçli f’˙ajtek. Imma jekk ma ting˙alaqx iΩΩejjed fik innifsek, Ωgur li f’kull ©urnata ssib g˙alxiex tirringrazzja’‘l Alla, Ωgur li fil˙ajja ta’ kuljum issib ra©uni g˙alxiex tifra˙ ma’ Ωew©ek u ma ˙biebek. Fittex ukoll li tintelaqx u li tkun involuta f’attivitajiet jew hobbies li jg˙inuk tikber b˙ala persuna u li jag˙tuk çerta sodisfazzjon f’˙ajtek. Ûomm djarju Li tikteb dak li t˙oss jista’ jkun mod tajjeb kif inti tisvoga u taqsam ma’ ˙addie˙or dak li inti tkun g˙addej minnu. Dan l-eΩerçizzju jg˙inek ukoll tiççara s-sentimenti li jkunu

preΩenti fil-qalb tieg˙ek, g˙ax spiss inkunu mdejqin, imma ma nkunux nafu r-ra©uni g˙aliex, u min˙abba f’hekk nispiççaw ne˙duha kontra kollox u kul˙add! Ikkunsidra l-possibilità li tadottaw tarbija Id-dinja mimlija tfal mxennqin g˙all-im˙abba. A˙seb fl-o˙rajn Fid-dinja ftakar li mhux inti biss teΩisti u mhux inti biss g˙andek il-problemi. Fittex g˙alhekk li t˙obb u taqdi lil min hu fil-bΩonn anke jekk t˙ossok imtaqqal bis-sitwazzjoni li qed tg˙ix. Fittex il-kumpanija ta’ ˙addie˙or, mhux biss biex tkun tista’ tifta˙ qalbek mieg˙u, imma anke biex tisma’ u tg˙in lil dak li jkun. Afda f’Alla Minkejja l-isforzi kollha tag˙na, ftakar dejjem li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar huwa Alla li huwa is-Sid ta’ ˙ajjitna. L-ittra ta’ San Pawl lir-Rumani tfakkarna li: “Alla, ma’ dawk li j˙obbuh, f’kollox ja˙dem id f’id g˙all ©id tag˙hom.” (Rm8, 28)

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Minn dejjem niftakarni li s-sbu˙ija kienet taffaxxinani. Meta kont g˙adni tifla çkejkna, dawk il-˙afna eg˙lieqi madwar id-dar tieg˙i, kollha miΩrug˙a qam˙, kollha l-istess, kont in˙osshom jifgawni. U l-uniku sfog g˙alija, kienet id-dinja spettakolari tal-moda, il-©ojjellerija u l-kosmetiçi. Kull darba li kont in˙ares lejn dawk ir-reklami fil-magazines tal-moda, b’dawk il-mudelli sbie˙ b’wiçç ming˙ajr tikmixa u b’makeup applikat b’mod perfett, u lebsin ˙wejje© sbie˙ ˙afna, kollha ta’ ditti rinomati, kont in˙ossni li mort f’post eΩotiku, li stajt biss inΩur fil-˙olm tieg˙i. L-aktar li kienu jog˙©buni kienu r-reklami tar-Revlon. Imma kien hemm problema wa˙da – l-ebda reklam, f’dawk iΩΩminijiet, ma kien juri xi mara jew tfajla bil-karna©©jon tieg˙i. Madanakollu, fija kont in˙oss b˙al kelma kollha g˙erf tg˙idli li xi darba, il-˙olma tieg˙i g˙ad isse˙˙, u jien naqbad karriera fl-industrija tal-kosmetika. F’dawk iΩ-Ωminijiet, kienu ftit wisq il-kumpaniji li kien jimpurtahom jirreklamaw kosmetiçi g˙an-nisa b’©ilda skura, imma l-ispirazzjoni tieg˙i ˙adtha minn C. J. Walker, l-ewwel mara Afro-Amerikana li saret miljunarja. Kienet bdiet l-avventura tag˙ha, b’Ωew© dollari u ˙olma, eΩatt fil-belt tieg˙i. 18

Kienet g˙amlet fortuna mal-bdil tas-seklu, bil-linja tag˙ha ta’ prodotti ta’kura taxxag˙ar g˙an-nisa b˙alha. Iggradwajt mill-kulle©© b’degree fledukazzjoni fis-sa˙˙a pubblika. Wara biss ftit Ωmien sibt xog˙ol ma industrija talmediçinali ewlenija – u sirt l-ewwel mara Afro-Amerikana li bdejt inbieg˙ il-mediçinali fiΩ-Ωona tieg˙i. In-nies ixxukkjaw ru˙hom, g˙aliex mara bil-©ilda skura li kienet tbieg˙ l-ençiklopediji fiΩ-Ωona tag˙na, kienet g˙adha kif sfat maqtula. Fil-fatt, meta bdejt, it-tobba li kont na˙dem mag˙hom kienu j˙arsu lejja qisni kelli Ωew©t irjus. Imma biΩ-Ωmien, il-fatt li kont differenti mill-o˙rajn, ˙adem favur tieg˙i. It-tobba u linfermieri kienu jiftakruni. U jien ˙dimt fuq id-differenza tieg˙i mill-o˙rajn billi kont nag˙mel ix-xog˙ol tieg˙i a˙jar minnhom. Minbarra mediçinali, kont inbieg˙ gallettini tal-girl scouts, u kont ng˙in lill-infermiera biex japplikaw il-makeup tag˙hom. Kienu saru jistennew bil-˙erqa il-wasla tieg˙i, mhux biss g˙ax kienet differenti, imma g˙ax konna nie˙du gost bil-kumpanija ta’ xulxin. Fi Ωmien sentejn, kont ksirt ˙afna records ta’ bejg˙, u kont mag˙rufa b˙ala Sales Representative speçjali, post li qabel kien dejjem f’idejn ir©iel bojod. Kont qieg˙da nistenna bil-˙erqa xi çekkijiet ta’ commissions li jien tant kont ˙dimt g˙alihom, meta f’daqqa wa˙da, ilkumpanija ddeçidiet li taqsam iΩ-Ωona f’partijiet i˙g˙ar, u minfloki mpjegaw ra©el bjond u gustus. Hu kien ser igawdi l-frott tal-˙idma ˙erqana tieg˙i, u lili bag˙tuni f’lokalità o˙ra fejn kien hemm bΩonn isir

˙afna xog˙ol iebes. F’dil-˙abta, il-˙olma tieg˙i ta’ karriera fil-kosmetiçi ma’ Revlon kienet miljun mil ‘il bog˙od. Skura©©ita u mdejqa kif kont, qbadt u ppakkjajt kollox, u tlaqt. Darba minnhom, il-Óadd, waqt li kollni ˙erqa kont qieg˙da nfittex fil-parti tar-reklami fil-gaΩΩetta, nara reklam ta’ sej˙a klassifikata g˙al xog˙ol ta’ manager re©jonali ma’ Revlon. Il-burdata kerha li kelli nbidlet mill-ewwel, u t-Tnejn filg˙odu, kif stenba˙t, çempilt dak innumru tat-telefon li kien hemm fuq irreklam. Il-vuçi li we©bitni nfurmatni li min˙abba li ˙afna nies irrispondew dak irreklam, Revlon ma kinitx qieg˙da taççetta aktar applikazzjonijiet. Óassejtni ser immut. Imma mbag˙ad, ˙abiba tal-qalb qaltli, ‘Marilyn, jiena naf li inti mhux ser t˙alli din l-okkaΩjoni ta˙rablek minn idejk. Mur hemm xorta wa˙da.’ B’wiççi minn quddiem, u b’determinazzjoni qawwija li dan ix-xokk li ˙adt nibdlu f’avventura, qbadt il-karozza u mort fillukanda fejn kienu qeg˙din isiru linterviews. Kif wasalt hemm, skrivana qaltli li bl-ebda mod ma kien ser ikolli interview, u li Mr. Rick English ma kienx ser jaççetta lapplikazzjoni tieg˙i. Jiena mxejt lura kollni mbissma. G˙all-inqas issa kelli l-isem tarra©el li jiena kelli b˙onn infittex. Iddeçidejt li mmur niekol xi ˙a©a u na˙seb ftit fuq x’l-a˙jar li nag˙mel, filwaqt li nistenna l-parir ta’ dik il-kelma kollha g˙erf ta’ ©o fija. U ©ietni l-idea li nispjega ssitwazzjoni tieg˙i lill-kaxxiera eΩatt qabel ma tlaqt mir-restaurant. Kienet pronta qabdet it-telefon u çemplet il-lukanda biex tistaqsihom f’liema kamra kien jinsab Mr.

English. ‘Kamra 515’ qaltli hekk kif daret lejja. Qalbi bdiet t˙abbat sitta sitta. Waqaft quddiem il-bieb ta’ kamra 515, g˙idt talba f’qalbi u ˙abbatt. Kif eΩatt feta˙ il-bieb, g˙idtlu, ‘G˙adek ma ltqajtx ma’ la˙jar persuna g˙al dan il-job, g˙ax g˙adek ma kellimtx lili.’ Huwa baqa’ ssummat, u qalli, ‘Stenna minuta sakemm inlesti dan l-interview, u mbag˙ad inkellmek.’ Meta d˙alt fil-kamra, kont çara u çerta li dan kien il-job g˙alija, u fil-fatt, il-job ˙adtu jien. L-ewwel ©urnata tieg˙i ma’ Revlon kienet il-˙olma ta’ ˙ajti li se˙˙et fir-realta’. Ìejt impjegata biex nirreklama linja ©dida ta’ prodotti tal-kura tax-xag˙ar, ma˙subin speçifikament g˙al nies ta’ karna©©jon skur. U meta kont ilni na˙dem hemm xi tliet snin, il-pubbliku beda jitlob prodotti naturali li ma jkunux ©ew ittestjati fuq l-annimali. Bis-sentimenti tal-pubbliku warajja, issa kien ©ieni ç-çans li dejjem stennejt! G˙al darb’o˙ra, ˙assejt ©o fija l-kelma kollha g˙erf tg˙idli li kelli nag˙mel xi ˙a©a, u fta˙t kumpanija tal-kosmetiçi g˙al rasi, li sal-lum g˙adha tag˙tini sens ta’ sodisfazzjon fil˙ajja li diffiçli ˙afna li tiddeskrivieh. Jiena nemmen fil-verita’ li qatt m’g˙andna naqtg˙u qalbna mit-tamiet u l˙olm tag˙na. It-triq tista’ tkun kollha ˙otob u mg˙aw©a, imma d-dinja qieg˙da tistenna dik il-kontribuzzjoni, kbira jew Ωg˙ira, li kull wie˙ed jew wa˙da minna twieled biex jag˙ti. Kull ma jinvolvi, huwa li nimxu wara l-kelma kollha g˙erf li nisimg˙u, u li tmexxina minn ©o fina. Meta nisma dik ilkelma, jien ma nistenna xejn ˙lief miraklu. Marilyn Johnson Kondwani RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

339 ÌiΩwita mietu fis-seklu 20 vittmi ta’ in©ustizzji, persekuzzjonijiet jew mibeg˙da. Mietu g˙ax riedu j˙allsu sa l-a˙˙ar il-prezz ta’ l-im˙abba tag˙hom lejn Alla u lejn ˙uthom bnedmin, speçjalment dawk ma˙qura jew mg˙aff©a minn kull xorta ta’ vjolenza. Xi w˙ud mietu maqtula b’mod vjolenti, o˙rajn vittmi ta’ tbatijiet u sagrifiççji ˙orox, o˙rajn sparixxew meta ˙atfuhom terroristi jew gvernijiet dittatorjali. Kollha taw xhieda ta’ ˙ajja b˙al dik ta’ Kristu, li ta ˙ajtu g˙alina lbnedmin, biex xi darba tinqered l-in©ustizzja u l-˙aΩen mill-qalb tal-bniedem. AKBAR MINN DIN, LI WIEÓED JAGÓTI ÓAJTU GÓAL MIN IÓOBBU’ L-ittri qabel kull isem ifissru hekk: Isq (Isqof), Fr (Father), Br (Brother), Stu (Student ÌiΩwita). Dawk li huma dikjarati Beati jew Qaddisin g˙andhom stilla (*) ˙dejn isimhom.

Qed in©ibu din il-lista biex taqraha bil-mod, isem wara isem. Kull isem ifisser storja s˙i˙a ta’ tbatija u ta’ m˙abba, f’tant pajjiΩi u cirkostanzi tal-biΩa’. Kull isem huwa bniedem li ˙a bisserjetà il-kelma ta’ Kristu: ‘M’HEMMX IMÓABBA Vittmi ta’ mibeg˙da razzista u mibeg˙eda tal-barrani (6): IçÇina: *Fr Modeste Andlauer, *Fr Remi Isorè, *Fr Paul Denn, *Fr Lèon Ignace Mangin L-Armenja Fr Pierre Aghadjanian, Fr Jean Balian Vittmi ta’ persekuzzjonijiet reli©juΩi (141): Il-Messiku: *Fr Miguel AgustÌn Pro Iç-Çina: Fr Tom·s Esteban, Fr Ismael Avito Gutièrrez Lucio, Fr Dositeo LÛpez Pardo, Fr Joseph Sontag, Mr Andrès Fong, Fr Joseph He, Fr Chrètien Homo, Fr Ricardo Ponsol Spanja: Fr Josè MarÌa Alegre Jimènez, Fr Bartolomeo Arbona Estades, Br Juan Bautista Arconada Pèrez, Fr RamÛn Artigues Sirvent, Fr Francisco AudÌ Cid, Fr Jes˙s Ballesta Tejero, Fr Narciso Bastè Bastè, Fr Luis BoguÒ· Porta, Fr Pablo Bori Puig, Fr Constantino Carbonell Sempere, Fr Andrès CarriÛ Bertr·n, Fr Manuel De La Cerda y De Las B·rcenas, Fr Olegario Corral GarcÌa, Fr Fèlix Cots Oliveras, Br Josè Ignacio Elduayen LarraÒaga, Fr Juan Bautista Ferreres Boluda, Br Pedro Gelabert Amer, Fr Juan GÛmez HellÌn, Fr Manuel Gonz·lez Hern·ndez, Br RamÛn Grimaltos Monllor, Fr DarÌo Hern·ndez MoratÛ, Br Domingo Ibarlucea Iregui, Br Felipe Iriondo Amundar·in, Br Lorenzo Isla Sanz, Fr Manuel Luque Fontanilla, Br Josè Llatje Blanc, Br Constantino March Batlles, Fr Emilio MartÌnez MartÌnez, Fr Braulio MartÌnez SimÛn, Fr Marcial Mayorga Paredes, Fr Miguel Mendoza Reig, Fr Josè Muòoz Albiol, Fr Jaime Noguera BarÛ, Fr Alfonso Pay·n Pèrez, Fr Manuel Peypoch Sala, Fr Josè Rom· Carreres, Fr Juan Rovira Oriandis, Br Pascual Ruiz RamÌrez, Br Vicente Sales Genovès, Br Josè Sampol Escalas, Fr Josè Sanchez Oliva, Br Antonio Sanchiz MartÌnez, Fr MartÌn Santaella Gutièrrez, Fr Alfredo SimÛn Colomina, Fr Tom·s Sioar Forti·, Br Josè Tarrats Comaposada, Fr Francisco Javier Tena Colom, Fr Ricardo Tena Montero De Espinosa, Fr JoaquÌn MarÌa ValentÌ De Marti, Fr Ignacio de Velasco Nieto, Fr Josè Vergès De Trias, Fr Demetrio Zurbitu Recalde, Br Catarino Abril MarÌn Fr Ismael Accensi Cid, Br Diego Aguilera, Br Juan Bautista Andrada Salvador, Fr Josè del Arco, Br Josè Manuel ArÌn Dorronsoro, Fr Angel ArmiÒana Silvestre, Fr Leopoldo Barba Caballero, Fr Juan Beamonte GarcÌa, Fr Manuel Berd˙n, Fr Paulino Bertr·n Sempere, Br Tom·s Boix AlmiÒana, Fr Baldomero Bonilla Fern·ndez, Fr Ignacio Casanovas

CamprubÌ, Br RamÛn Codina Alier,Br Josè Conti Sala, Br Manuel Darder Palahi, Br AgustÌn DÌaz y Zapata, Br Josè Fabregat Verd˙, Fr AgustÌn Fern·ndez Hern·ndez, Fr Manuel Fern·ndez DÌaz-Masa, Fr Josè F. Ferragut Sbert, Br Vicente FonfrÌa Geri, Br Tom·s Frasno PeÒarrocha, Fr Narciso Fuentes Ruiz-Delgado, Br Josè GabarrÛn Pèrez, Br Josè GarcÌa Molina, Fr ZacarÌas GarcÌa Villada, Fr Nemesio Gonzalez Alonso, Fr Luis Gordillo DÌaz, Fr Vicente Guimer· Roca, Fr JoaquÌn Hern·ndez LÛpez, Br Antonio Jimènez Bl·zquez, Fr Josè Juan MartÌnez, Fr MartÌn Juste GarcÌa, Fr Florentino Laria Sampedro, Fr Manuel de Larragan Alfaro, Fr Manuel MaÒes Bosch, Fr Juan MartÌnez GarcÌa, Fr Jes˙s MartÌnez Hern·ndez, Fr Valentino Mayordomo Gonz·lez, Br Josè Mendizdbal Tolosa, Br Angel Mercader Vatero, Fr Pedro MirÛ De Mesa, Fr RamÛn Molina, Br Carlos Moncho Montaner, Fr Jes˙s Montero CarriÛn, Fr Inocencio MuÒoz Aguilera, Br JoaquÌn Noguera MartÌnez, Mr Josè Oortiz Calvo, Fr Josè Palacio Molina, Br Fèlix Palacios, Fr Miguel Pardo De Donleb˙n, Fr Luis Perera Canogia, Fr Josè Pedromingo Cotayna, Br Josè Rallo Pascual, Fr Josè RodrÌguez De La Torre, Mr Gregorio Ruiz RodrÌguez, Fr Josè Ruiz Goyo, Fr Josè Ruiz Pimentel, Mr Nicol·s Serrano Fern·ndez, Br Josè Serres Borr·s, Br Josè SimÛn Cascales, Fr Pedro Trull·s Claramunt, Br Josè MarÌa Valiente Trigueros, Fr RamÛn Vendrell Vives, Br Ignacio Vila March, Fr Josè MarÌa Vives Castellet, Br Francisco Vives Masses, Fr Josè Antonio Y·Òez Gonz·lez L-IndoneΩja: Fr Gerhard Aben, Fr Gerhard Minderop, Fr Johannes Schouten, Fr Joseph Versteegh, Fr Ludwig Weve, Mr Norbertus Dirdjawewita, Mr Willibrordus Mooi-Wilten, Br Dominicus Widijasoepadma, Mr Herman Bouwens Vittmi tan-NaziΩmu (85) (Minn dawn 20 mietu f’kampijiet ta’ kon‘entrament) Fr Alfred Delp, Fr Alois Grimm, Fr Johann Schwingshackl, Fr Johann Steinmayr, Mr Robert Albrecht, Mr Antonin Malim·nek, Fr Frantisek Ulk, Mr Thomas Munk, Fr Alojzij Zuzek, Fr Victor Dillard, Fr Yves de Montcheuil, Fr Stanislaw Bednarski, Br Antoni Bieganski, Fr Antoni Bielen, Fr Blazej Blajer, Br Jan Binkowski, Br Klemens Bobritzki, Fr Bronislaw Franciszek Bojulka, Mr Franiszek Bok, Mr Jan Borysiak, Fr Jan Brodowski, Mr Stanislaw Bukowy, Br JÛzef Cag, Fr JÛzef Cyrek, Fr JÛzef

Czudek, Mr Julian Czyzycki, Fr Kazimierz Dembowski, Fr Stanislaw Felczak, Br JÛzef Fus, Mr Bronislaw Gladysz, Br Adarn Glaudam, Fr Czeslaw Glowa, Fr JÛzef Golebiowski, Fr Zbigniew Grabowski, Fr Blazej Jablonski, Fr Franciszek Kaluza, Br Stanislaw Komar, Fr JÛzef Konewecki, Fr Edward Jan Kosibowicz, Fr Julian Letowski, Fr Herman Libinski, Br Piotr Ludwikowski, Fr Jan Madalinski, Fr Michal Malinowski, Fr Marian JÛzef Wojciech Morawski, Fr Henryk Mroczka, Mr Jerzy Stanislaw Musial, Fr Antoni Niemancewicz, Br Bernard Nierowisz, Br Stanislaw Orzechowski, Fr Jan Pawelski, Fr Stanislaw Podolenski, Fr Roman Przystas, Br Wladyslaw Racinski, Fr Edmund Roszac, Fr Czeslaw Sejbuk, Mr Stanislaw Sewillo, Fr Stanislaw Sowa, Fr Karol Sudy, Br Czeslaw Swiecicki, Mr Stefan Szakola, Fr Boleslaw Szopinski, Fr Adam Sztark, Mr Wladyslaw Antoni Szulc, Fr Franciszek Szymanyak, Br Stanislaw Tomaszeski, Br Henryk Trela, Mr Leon Wasckielis, Br Wojciech WatrÛbski, Fr Gabriel Weglinski, Fr Wladyslaw Wiacek, Mr Bronislaw Wielgosz, Fr Henryk Wilczynski, Br Julian Wojkowski, Fr Mieczylaw Wroblewski, Fr Edmund Leopold Zabek, Br Jan Zajak, Br Eugeniusz Zelezniak, Fr Antoni Zwiatopelk-Mirski IlKanada: Fr Prosper Bernard, Fr Alphonse Dubè, Fr Armand Lalonde L-IndoneΩja: Mr Constantinus Teurlings, Fr Theodorus Teppema, Fr Hermanus Caminada, Fr Joannes van Rijckeworsel, Fr Mauritius Timmers, Fr Franciscus Str‰ter, Fr Theodorus Cocx, Fr Antonius van Hoof, Fr Hermanus Jansen, Fr Joannes Sevink, Fr Joannes Bemdsen, Fr Franciscus Oosthout, Fr Josephus Wubbe, IlMikronesja: Fr Miguel Timoner y Guadera Fr Luis Blanco y Su·rez Fr Marino De La Hoz Br Emilio Del Villar y Bl·zquez, Fr Bernardo de la Espriella y Mosquera Fr ElÌas Fern·ndez Gonz·lez Br Francisco Hern·ndez y Escudero Vittmi ta’ gvernijiet komunisti ta’ wara t-Tieni Gwerra ( 47) L-Albanija: Fr Daniel Dajani, Giovanni Fausti, Br Gjon Pantaljia, Fr Ndoc (Antonio) Saraci, Il-Bohemja: Fr Zef Saraci, Fr AntonÌn ZgarbÌik Il-Kroazja: Mr Izidor Bistrovic, Fr Franjo Bortas, Fr Josip M¸ller, Fr Peter Perica Is-Slovenja: Fr Joze Bric, Isq Lambert Ehrlich, Fr Martin Meglik, Fr Benjamin Jakab, L-Ungerija: Fr Ferenc Kajdi,

Fr Antal Laskay, Fr JÛzef Vid Il-Litwanja: Fr Benediktas Andruska, Fr Joannes Peeperkorn, Fr Jazeps P¸dans IlPolonja: Fr Tadeusz Chabrowski, Fr Alfons Czyzewski, Br Kajetan GÛrski, Fr Antoni Grzybowski, Fr Jan Haniewski, Fr Kazimierz Konopka, Fr Mariusz Skibniewski, Fr Stanislaw Wnek, Fr Waclaw Zaborowski, Fr Cornel Chira IrRumanija: Mr Xavier Robert I‘-¨ina: Fr Beda Chang Cheng-Min, Fr Joseph Hu Shih-Chao, Fr Andrès Li ShuPei, Fr Peter T’Ang Kai-Shan, Fr Louis Tèteau, Fr Antony Wang Che, Br Laurentius Chin Lin-Shen, Fr Chrysostomus Chang Szu-Ch’Ien, Fr Petrus Chang Chin-Shan, Fr Stephanus Chou Ju-Y¸e, Fr Aloysius Chu Kuang-Chung, Fr Paulus Cheng Wei-Hsien, Fr Francis-Xavier Chu Shu-The, Fr Josephus Hs¸ Ching-Fang, Br Laurentius Ts’Ao Chin-The Vittmi ta’ dittatorjati jew tat-taqbida g˙addrittijiet tal-bniedem ( 44) Il-Bolivja: Fr Luis Espinal Camps Il-BraΩil: Fr Jo„o Bosco Penido Burnier, Br Vicente CaÒas Costa Il-Kolombja: Fr Sergio Restrepo Jaramillo El Salvador: Fr Rutilio Grande GarcÌa, Fr Ignacio EllacurÌa Beascoechea, Fr Amando LÛpez Quintana, Fr JoaquÌn LÛpez y LÛpez, Fr Ignacio MartÌn BarÛ, Fr Segundo Montes Mozo, Fr Juan RamÛn Moreno Pardo, IlGwatemala: Fr Carlos Pèrez Alonso Il-Gujana: Fr Bernard Darke Il-Filippini: Fr Godofredo Atingal I‘-¨ad: Br Nicolas De Glos, Br Alfredo Pèrez LobatoÄ IΩ-|imbabwe: Br John Joseph Conway, Fr Desmond Donovan, Br Bernhard Lisson, Fr Gregor Richert, Fr Christopher Shepherd-Smith, Fr Martin Thomas Il-MoΩambik: Fr Silvio Alvès Moreira, Fr Jo„o de Deus Gonçalves KamtedzaÄIl-Gana:ÄFr Raymond A. Adams Il-Madagaskar: Fr Jean de Boissèson IrRwanda: Fr Patrick Gahizi, Fr Chrysologue Mahame, Fr Innocent Rutagambwa Zaire: Isq Christophe Munzihirwa Mwene Ngabo Il-Libanu: Fr Alban De Jerphanion, Fr Louis Dumas, Fr Nicolas Kluiters, Fr Andrè Masse Il-Kambodja: Mr Richard Michael Fernando In-Nepal: Fr Thomas E. Gafney L-Indja: Fr Thomas Anchanikal, Fr Mathew Mannaparambil, Fr Francis Louis Martinsek, Fr Herman Rasschaert Sri Lanka: Fr Eugene John Hebert East Timor: Fr Tarcisio Dewanto, Fr Karl Albrecht RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Illum il-gurnata, fil-˙ajja mg˙a©©la tal-lum, façli tinsa anniversarju, l-iktar meta tkun g˙addejja minn Ωmien ikrah, ta’ g˙aΩliet diffiçli, firdiet sfurzati u bidliet ikkumplikati. Hekk ©rali f’g˙eluq snin it-tifla l-kbira tieg˙i, Anarose, meta kienet ser tag˙laq l-erbatax-il sena. Jien u missier it-tfal konna g˙adna kemm isseparajna suppost paiçfikament sakemm ma’ beda jisforza lit-tfal biex jaraw spiss kulljum u biex jiltaqg˙u mal-˙abiba il-©dida tieg˙u u it-tfal tag˙ha. Flus g˙all-manteniment rari beda jag˙tini u allura kelli no˙ro© na˙dem g˙at-tfal. Anarose kellha irresponsabiltà kbira li tiehu ˙sieb lil tliet ˙utha iΩ-Ωg˙ar fl-assenza tieg˙i u kont nithassarha g˙aliex bdejt nara tikber f’daqqa. Dik is-sena flus g˙ar-rigali tat-tfal ma’ kelliex g˙aliex kellna xi spejjez o˙ra fid-dar li ma’ setg˙ux jistennex iΩjed biex jissewew. Ftakart f’g˙eluq snin Anarose lejliet il-©urnata tag˙ha f’xi nofs il-lejl u tatni rasi g˙aliex biex nixtrilha l-istereo li xtaqet hidma 22

J. Grima Falzon

kelliex u xorta xtaqt nag˙tiha ri©al Ωg˙ir. Na˙seb u nitqalleb fis-sodda, ©ieni f’mo˙˙i li nirran©alha ilkamra tag˙ha. Kellha bΩonn tinΩeba˙ u li jinbidlu il-purtieri u aççessorji. Bil-kemm il-flus g˙aΩΩebg˙a. Iddeçidejt li nohodha leave ta’ malajr, wassalt lit-tfal liskola u mort nixtri iΩ-Ωebg˙a. G˙aΩilt kulur il-hawh sabi˙ u wara mort sa fuq il-monti u xtrajt Ωew© biççiet drapp g˙all-purtieri u g˙assodda. Tlabt lil hija jg˙inni fiΩΩebg˙a tal-kamra u bi ftit kura©©, lestejna in-naqra ta’ kamra li kellhom Anarose u Isabella u sa sag˙tejn qabel waslu it-tfal milliskola, ilhaqt ˙iett il-purtieri u lcover ta-sodda. Il-mara ta’ hija sajritilna il-kejk u it-tliet it-tfal lo˙ra pin©ew kartolina kull wie˙ed lil o˙thom waqt li kienu l-iskola. Kif waslu it-tfal u Anarose sabitni id-dar, tg˙idx kemm fer˙et bija u ˙aditha b’sorpriΩa li ma’ mortx ix-xog˙ol g˙aliha, biex inqattg˙u ©urnata kollha flimkien.

Kif rat il-kamra, fer˙et u g˙anqet lili u lil Ωijuha bid-dmug˙ f’g˙ajnejha. Hutha tawha ilkartolini tag˙hom fejn kitbulha x’kienu j˙obbu l-iktar dwarha u dak in-nhar, mirakulosament, ma’ nstemax ©lied u g˙ajjat fid-dar kif kienu jag˙mlu s-soltu kif jaslu milliskola. “Ma ppretendejt xejn, ma, naf kemm a˙na mag˙surin fil-flus u kemm kellek spejjes din is-sena. Grazzi, x’sorpriΩa tajtuni, din lisba˙ ©urnata ta’ ˙ajti na˙seb” qaltlilna wara li qasmet il-kejk bnin li g˙amlitilha Ωijjitha. Fil-g˙axija, ©ie g˙aliha missierha biex jiehu lilha u lil hutha jie˙du ©elat fejn il-ba˙ar u meta ©iet lura, oritni ir-ri©al li taha missierha flimkien mal-˙abiba tieg˙u. “Tani flokk sabih u fin, probabli g˙aΩlitu hi imma ir-ri©al li tajtuni intom illum u ferm isba˙ qattajna nofs ta’ nhar kollha flimkien, ilkamra tieg˙i imbidlet totalment u

l-kejk taΩ-Ωija vera tajjeb u sar millqalb” qaltli Anarose u urietni li bidet timmatura fi tfajla sensittiva, matura u grata g˙all-affarijiet Ωg˙ar u sbie˙ li taf tofri il-˙ajja anki waqt Ωminijiet diffiçli b˙al dak li g˙addejna g˙axar snin ilu. G˙addejna minn Ωminijiet iktar u inqas diffiçli minn dak iΩ-Ωmien ta’ separazzjoni tieg˙i minn ma’ Manuel b˙al ir-rewmatiΩmu li qabadni hekk kif g˙alaqt l-erbg˙in sena, it-tqala barra iΩ-Ωwieg ta’ Isabella, L-inçident tat-traffiku ta’ Ramon li kwaΩi hallieh tal-post u la˙bar li tatna Rakela dwar l-g˙aΩla sesswali tag˙ha. Madankollu, bqajna maqg˙udin u g˙andi l-unur ng˙id ukoll li er©ajt g˙aqqad lilluliedi ma’ missierhom wara li sa minn mindu infridna ma’ riedux jafu bih iΩjed. L-isba˙ ri©al li setg˙u jag˙tuni uliedi hu il-©abra ta’ memorji li g˙andi tag˙hom sa’ minn mindu kienu trabi sal lum issa li g˙andhom il-familji tag˙hom. RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Iltqajt ma’ Jimmy meta kelli 16il sena u mill-ewwel ˙abbejtu. Iggradwajt sitt xhur qabel iΩΩmien biex inkun nista’ niΩΩew©u kemm jista’ jkun malajr.

Ìietni l-opportunità ta’ xog˙ol li mmur ‘il bog˙od mid-dar u jien ˙taftha. Imma x’˙in wasalt indunajt li dan ixxog˙ol ma kienx tajjeb kif kont ˙sibt. ‘Il bog˙od mill-familja u mill-˙bieb u mirra©el li kont ˙abbejt, qabditni depression Xtaqna li jkollna t-tfal hekk kif qawwija. iΩΩewwi©na imma sibna li qatt ma seta’ Jimmy kien sikwit jikkuntattjani u jkollna tfal. Intfajna b’ru˙na u ©isimna jipprova jikkonvinçini li ner©g˙u biex navvanzaw fil-karriera tag˙na –– nippruvaw. Darba, tard fil-g˙axija Jimmy b˙ala bidwi fir-razzett li kien ilu fil- çempilli filwaqt li jien kont mitluqa fl-art familja g˙al ©enerazzjonijiet s˙a˙ u jien, ˙dejn soddti. Jien bdejt nargumenta u bil-mod il-mod, il˙aqt il-quççata talbdejna ni©©ieldu. Fl-a˙˙ar Bill staqsieni: karriera tieg˙i fil-marketing. Il-karriera Imma int xi trid minni? saret kollox f’˙ajti. IΩ-Ωwie© tag˙na beda jbati. Isseparajna imbag˙ad iddivorzjajna.

Kieku veru t˙obbni, ti©i hawn! werΩaqt jien. U b’sa˙˙a tfajt it-telefon in-na˙a l-o˙ra tal-kamra. Intfajt minn tuli fl-art u bdejt nibki u ng˙ajjat: Kemm jien imdejqa! Dak il-˙in stess daqq it-telefon. Kien Jimmy. Ìej, qalli, qieg˙ed fi triqti. Dak li kelli bΩonn. Wara ftit xhur jien u Jimmy er©ajna iΩΩewwi©na. Imma x’˙in mort biex inpo©©i ttelefon f’postu, waqaft imbellha. Meta daqq, it-telefon kien maqlug˙ minn postu. Leslie Ackerman Springfield, Illinois

Darba fost l-o˙rajn iΩ-Ωew©t itfal bniet tieg˙i qabdu jgergru fuq kollox – fuq ilbieshom, iΩΩraben tag˙hom, il-©ugarelli li kellhom… Min jafkieku ma kellkom xejn minn dawn? staqsejthom jien. Imbag˙ad tajthom x’jag˙mlu. G˙idtilhom biex jag˙mlu lista ta’ dawk l-affarijiet kollha li hemm fid-dar u li huma jqisuhom b˙ala li ma jistg˙ux jg˙addu ming˙ajrhom. G˙idtilhom li dawk l-o©©etti li ma jsemmux imbag˙ad ikollhom jg˙addu ming˙ajrhom g˙al jum s˙i˙. Bqajt b’˙alqi miftu˙ x’˙in ©abuli lista ta’ iktar minn mitt o©©ett! Naturalment fuq il-lista kien hemm affarijiet li huma j˙obbu ˙afna – il-Barbies, illog˙ob u t-televiΩjoni. Imma bqajt miblug˙a x’˙in fuq il-lista rajt affarijiet b˙al ilma, Ωibel, g˙amara u toilet paper.

X’˙in it-tfal ˙asbu ftit f’dawk l-affarijiet li ma jistg˙ux jg˙addu ming˙ajrhom, irrealizzaw kemm affarijiet li s-soltu no˙duhom for granted huma affarijiet importanti. Imbag˙ad, meta kemm jien kif ukoll it-tfal intba˙na kemm g˙andna bΩonn affarijiet biex ng˙ixu imqar ©urnata wa˙da, ressaqt lil uliedi qribi u g˙edtilhom: ‘Issa bdejt nifhem xi ftit il-kliem li ng˙idu fil‘Missierna’: ÓobΩna ta’ kuljum,

ag˙tina llum! Ejja ng˙iduha flimkien. U ma ninsewx niftakru f’dawk li llum mhu se jsibu xejn minn dawn l-affarijiet kollha li a˙na nistg˙u ingawdu bla ma nindunaw bihom!’ Minn dakinhar ‘l hawn, ilkoll kemm a˙na nΩommu listi ta’ dawk l-affarijiet li nqisuhom b˙ala barkiet! RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Missu qagúad id-dar? G˙aΩiΩ Fr Paul, Jiena tfajla ta’ 22 il-sena u g˙andi zew© problemi li nixtieq nifta˙ qalbi mieg˙ek. Ilni g˙arusa sena u sitt xhur. M’g˙andix xi ngerger minnu g˙ax rispett i©ibli pero, milux kelli tie© u hu ma jsuqx u allura kellem lil-˙abib tieg˙u li ja˙dem bit taxi u qallu biex lura ji©i g˙alih peress li l-g˙arus tieg˙i m’g˙andux karozza. Ìara li dan we©©a, kien se jibatlu l˙add ie˙or imma l-g˙arus tieg˙i ma ridx g˙ax darba kellu xi jg˙id mieg˙u. Spiççajt biex it-tie© mort mal-familja tieg˙i u hu ˙are© u mar fejn sie˙bu g˙ax sie˙bu g˙andu b˙al disco u mar ˙dejh. Father ta˙seb li hi ˙a©a ˙aΩina li hu ˙are© xorta minnflok qag˙ad id-dar? G˙ax jien jidirli li jekk a˙na g˙as-serjetà u ma stajniex niltaqaw, na˙seb messu qag˙ad id-dar. Jien ma tantx hadt gost meta qalli hekk pero jien ma tkellimt xejn. A˙na ilna sena u sitt xhur flimkien u xi darbtejn jew tlett darbiet li d˙alt g˙andu. Darba kellimtu fuq hekk u kien qalli biex ma ninkwetax u li l-aqwa li hu ji©i g˙andi u li hu ma jissaportix id-dar. Father ag˙tini parir g˙ax veru ninsab m˙assba, u prosit tal-pariri li t˙obb tag˙ti. Nixtieq nirringrazzjak bilquddiem jekk jog˙©bok ag˙tini parir permezz ta’ ittra. Thanks. NN 26

L-ewwelnett grazzi tal-ittra; tidher li inti tfajla bil-g˙aqal u ta l-affari tieg˙ek. Inti g˙idt li ilkom to˙or©u flimkien g˙al aktar minn sena u nofs pero allavolja r-relazzjoni hi biex twassal g˙all-impenn aktar s˙i˙ ma jfissirx li intom g˙andkom tinqatg˙u minn kulhadd u ting˙alqu Ωejjed bejnietkom biss. Hi ha©a sabiha f’relazzjoni li jkun hemm fiduçja. Li koppja tibqa b’sa˙˙itha’ jiddependi mhux fuq kemm iqattg˙u hin flimkien biss, imma fuq kollox kemm ikun hemm fiduçja f’xulxin. B˙ala bnedmin g˙andna bΩonn nies o˙ra f’˙ajjitna biex nikbru. G˙alhekk koppja ikollha bΩonn ukoll ta’ ˙bieb ©enwini i.e. li jridu l-©id lil din l-istess koppja. Jekk issibhom, twarrabhomx minn ˙ajtek u anqas ma twarrabhom minn ˙ajjet l-g˙arus tieg˙ek. Fuq il-kwistjoni ta’ kemm tidhol id-dar tieg˙u, ukoll hawn jirrikjedi prudenza u fiduΩja; jekk hu ma jissaportix id-dar he©©u li jaqsam mieg˙ek ir-raguni. Kull familja g˙andha l-istorja tag˙ha u mhux kulhadd i˙ossu komdu jaqsam x’hemm id-dar speçjalment jekk il-persuna stess mhix komda fil-familja tag˙ha. Però ˙a©a o˙ra importanti f’relazzjoni intima hi s-sinçerità u din ilkwalità g˙andkom tit˙e©©u g˙aliha daqs ilfiduçja – wa˙da tibni aktar lill-o˙ra. Nittama li din ir-risposta tefg˙et ftit dawl – ukoll nissugerixxi li tippruvaw titolbu ftit flimkien; fuq kollox l-im˙abba vera ©ejja minn Alla u Hu biss jista jag˙ti l-qawwa biex in˙obbu b’mod ©enwin. InΩommok fit-talb tieg˙i. Fr Paul

Esperjenza f’Paroçça il-Kanada G˙amilt ˙ames ©img˙at fil-parroçça ta’ St. John Fisher-Brampton-Ontario-Kanada, parroçça ta’ 6000 familja ©ejjin minn pajjiΩi differenti, flok kappillan Saçerdot Djoçesan G˙awdxi li ©ie jistrie˙ mal-familja tieg˙u, G˙awdex. Parruççani ©ejjin mill-Indja, Pakistan, Afrika, Filippini, ÌappuniΩi, Amerika t’Isfel, KanadiΩi u o˙rajn fejn hemm

Pawlu Deguara S.J.

saçerdot wie˙ed, il-kappillan u djaknu permanenti miΩΩewwe©. G˙andu gruppi li jg˙inuh fejn jie˙du ˙sieb il-qari fil-quddies kollu, it-tqarbin fil-Knisja u tal-morda, fit-tliet skejjel parrokkjali, fil-finanzi, fil-kant u ma’ dawn hemm Ωew© segretarji li jippjanaw dak li hu me˙tie© u l-persuni li jservu f’kull attività fil-knisja. Jien, wa˙di flok il-kappillan, in˙ossni li mexxejt mill-a˙jar li stajt. Kelli Ωew© quddisiet kuljum, nhar ta’ Tlieta jkolli tlieta u l-Óadd erbg˙a, imma ji©i saçerdot ta’ iktar minn tmenin sena jqaddes tnejn minnhom. Kont noqg˙od g˙addispoΩizzjoni fil-knisja jew fl-uffiççju g˙al min ji©i g˙all-qrar u bΩonnijiet o˙ra. Xi familji talbuni nberkilhom id-dar u ©ejt imsejja˙ nag˙ti s-sagrament tal-morda lill-parruççana fi sptar viçin. Kelli wkoll erba’ funerali u tliet quddisiet fit-tliet skejjel tal-parroçça fi tmiem l-iskola. F’din l-esperjenza ltqajt ma’ ˙afna Maltin fosthom Melle˙in, xi w˙ud kienu abbatini mieg˙i u l-iskola mieg˙i ©ol-Mellie˙a. D˙alt fil-Knisja ta’ San Pawl-Dandas, li hija talMaltin u sibt xi Maltin jiΩbg˙u, fosthom Ωew© Melle˙in. Darba mort ©o Park, Dandas’ g˙all-festa ta’ l-Imnarja, fejn kellhom banda u g˙ana Malti fuq palk armat apposta u darba o˙ra mort f’KaΩin tal-Maltin ©o Missisauga fejn kellhom barbeque. F’dawn il-postijiet ltqajt ma’ Melle˙in li bdew jg˙iduli l-laqam tal-familja tag˙hom ilMellie˙a. Tie˙u pjaçir tarahom kuntenti u jirrakkontawlek it-tbatijiet ta’ l-ewwel snin tag˙hom biex sabu x-xog˙ol, id-dar u biex bnew familja. Xi w˙ud, b˙at-tliet ku©ini tieg˙i qeg˙din igawdu t-tieni ©enerazzjoni li

Alla Ωejjinhom bihom. Ilkoll g˙andhom djar sbie˙ bi ©nien quddiem u wara fejn ikabbru l˙axix u l-frott ta’ l-ikel. Kien hemm min offrieli ˙jaru, tadam, qarg˙a bag˙li u qarg˙a twil u xi bettie˙a wkoll. In˙oss li l-Maltin, li riedu jibqg˙u jg˙ixu ta’ nsara, kif kienu Malta, g˙adhom insara li jipprattikaw. Il-quddies tal-Óadd u fiççelebrazzjonijiet tal-festi tal-Mulej (Milied u G˙id), tal-Madonna (Duluru u S. Marija) u talQaddisin g˙ada fatt ta’ dmir nisrani fosthom, li jsemmg˙uh spiss fi kliemhom. Jafu f’liema parroçça hemm xi saçerdoti Maltin li g˙enuhom meta kellhom bΩonn. Imbag˙ad xi w˙ud, kemm pensjonanti u mhumiex jie˙du sehem fil-quddies kuljum. Fil-parroçça fejn servejt, g˙alkemm mhix tal-Maltin, kont nara 10 Maltin kuljum g˙all-quddies. B˙al Malta, xi ©enituri Maltin jersqu lejja u b’demg˙a f’g˙ajnejhom, talbuni nitlob g˙al uliedhom, biex jersqu g˙all-prattika tarreli©jon u biex jirran©aw iΩ-Ωwie© tag˙hom skond it-tag˙lim tal-Knisja. Óafna familji Maltin mill-Mellie˙a, Mosta, Marsa, GΩira, Belt u G˙awdex, stednuni g˙andhom fejn tkellimna fuq il-˙ajja tal-Maltin u wrewni xi postijiet ta’ nteress jew postijiet li xtaqt inΩur jien. Iltqajt ma’ tliet ÌiΩwiti Maltin li b˙al issa qeg˙din iservu l-Kanada, il-Patrijiet Frank Micallef, Philip Chircop u Godwin Preca li jg˙ixu f’dar ta’ l-Irtiri u ta’ l-Anzjani f’Pickering. Ûort ukoll ix-Shrine fejn tmien Patrijiet u Brothers ÌiΩwiti FrançiΩi mietu martri bejn l-1642 u l-1649, li ©ew ikkanoniΩΩati fl-1930 mill-Papa Piju XI. Grazzi Mulej ta’ dan iΩ-Ωmien t’esperjenza fil-knisja fil-Kanada. RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Nixtieq ng˙idilkom Prosit tal-RMLil Hbiebna. Veru fih x’titg˙allem, jg˙innek tg˙ix a˙jar, nitg˙allmu min g˙and xulxin u ng˙inu lil xulxin. Ommi mietet fit-20 ta’ Ìunju 2005. Óija kiteb din il-poeΩija. Qed nibg˙atilkom il-kliem li ˙ija stess kiteb biex tippublikawhom. Nixtieq nirringrazzjakom bil-quddiem u l-Bambin jag˙tikom sa˙˙a biex tkomplu ittuna dan il-Magazine kull xahar. Rita Schembri Darmanin Ilma˙tek Ma fil-kwiekeb fe©©ejja Hekk kif id-dmug˙ gelben ma’ ˙addejja U d-dmug˙ ta’ San Lawrenz Farra©ni u tani l-wens Ilma˙tek Ma fuq bank gewwa Knisja Hekk kif bdejt nkanta l-Ave Marija X’˙e©©a kellek biex ti©i tismag˙ni! Kemm kont kburija bid-don li Alla tani! Ilma˙tek Ma titma’ l-foqra Terfa’ f’idejk tfal orfni u titma’ xju˙ morda Ftakart fil-kliem tal-mulej Alla l-Haj Jekk tag˙ti mqar tazza ilma l-fqir, ˙lasek irrodlok b’˙ajr Ilma˙tek Ma titma’ ©eru mbezza’ Fik sab ˙lewwa, m˙abba u tenerezza Ma’ g˙asfur smajtek titkellem F’idejk rajtu, ibusek u jsellem Ilma˙tek Ma b’dawk l-g˙ajnejn zoroq F’persuni li tathom d-dawl, u ˙ar©u fittoroq 28

Óa jaraw il-ward, l-ib˙ra u s-smewwiet Grazzi g˙alik Carmen g˙ax qalbek ˙lewwiet Ilma˙tek Ma f’post mimli ward u ©iΩimin Ma’ l-An©li tas-Sema u l-Qaddisin U rajtek titkellem ma’ Ommna Marija Biex tixhet il-paçi fi qlubna mifnija Ilma˙tek Ma ferrie˙a u titbissem Rajtek mal-Óallieq, filwaqt li Hu lissen “Tinkwetax ibni g˙ax ˙dejja tinsab Afda ‘l ommok f’idejja u ag˙mel il-qalb!” Ilma˙tni Ma mill-bog˙od, g˙annaqtni u bistni U d-dmug˙ gelben ma’ ˙addejja bil-fer˙ g˙ax sibtni U smajt le˙en Pawlu i˙abbar il-kliem: “Inbelg˙et il-mewt fir-reb˙ talQAWMIEN” Ibnek Lawrence 27 ta’ Awissu 2005

BIEX NIFHEM AÓJAR Óarsa madwar il-Fidi Kattolika Fid-diskors tal-ftu˙ tas-Sinodu ta’ lIsqfijiet li sar Ruma fix-xahar ta’ Ottubru 2005, il-Papa Benedettu XVI qal “li ΩΩomm ’l barra lil Alla mill-˙ajja publika mhijiex tolleranza iΩda ipokrisija”, u Ωied jg˙id ukoll li l-˙ajja ta’ ˙afna kattoliçi tixbah lill-˙all li ma baqax imbid, min˙abba l-indifferenza tag˙hom lejn Alla. Óafna kattoliçi donnhom jist˙u jsemmu lil Alla u l-fidi filkonversazzjonijiet tag˙hom. Dan jista’ ji©ri g˙al ra©unijiet diversi. Forsi g˙aliex ma jkunux iridu jurtaw lill-o˙rajn ta’ twemmin divers, jew forsi g˙aliex ma jkunux assolutament çerti minn dak li jemmnu, jew g˙aliex forsi, wara t-taqlib li jaraw fl-istess Knisja, ma jkunux çerti jekk dak li jemmnu g˙adux jg˙odd b˙al qabel. ‘Il-ktieb “Biex Nifhem A˙jar” iwie©eb g˙al dawn is-sitwazzjonijiet tan-Nisrani. Fr Azzopardi jie˙u l-Kredu, li ji©bor fih ittwemmin prinipali tal-Fidi, u ta˙t forma ta’ ta˙didiet sempliçi jfisser kull kelma blimplikazzjonijet u bl-assoçjazzjonijiet tag˙ha kollha. Jitkellem dwar Alla, fuq il˙olqien, fuq l-evoluzzjpni, fuq Kristu, fuq is-salib u t-tbatija, fuq il-mewt, ilproblema morali dwar il-˙ajja, fuq ilqawmiet mill-imwiet, il-parusija, fuq ilKnisja, il-Madonna, u tant su©©etti o˙ra 30

li g˙andna fil-fidi tag˙na. Barra minn hekk il-ktieb jag˙ti tag˙rif ta’ l-istorja dwar il-firda bejn il-Knejjes Nsara, ir-reli©jonijiet o˙ra, dwar il-BuddiΩmu, lInduiΩmu, l-Islam, ir-riti tal-Knisja Kattolika, il-festi tal-Madonna, il-Katidrali prin‘ipali fl-Ewropa, u tant ˙wejje© interessanti o˙ra. Sabiex wie˙ed ikun a©©jornat ukoll mat-teoriji teolo©içi u morali ta’ Ωmienna, Fr Azzopardi jittratta dwar teoriji pprezentati minn teolo©i mag˙rufa b˙alma huma Karl Rahner, Joseph Ratzinger, Stanislaws Boros, Robert Gleason, Pierre Teilhard de Chardin, u o˙rajn. L-istil tal-kitba hu mexxej u ˙afif. Jag˙ti kollox ta˙t forma ta’ ta˙didiet sempliçi u familjari bla ma juΩa termini tekniçi, filosofiçi u teolo©içi, li soltu juΩaw listudjuΩi. Dan il-ktieb hu ndirizzat linNisrani ta’ çerta intelli©enza li jixtieq ikun jaf a˙jar dwar il-fidi tieg˙u. G˙andu wkoll Werrej u Indiçi dettaljat g˙all-uΩu prattiku. Nirrikmandaw dan il-ktieb li kull min irid jikber fl-g˙arfien a˙jar tal-fidi tag˙na. Jg˙odd ˙afna g˙all-katekisti, g˙all-Insara li huma membri f’xi G˙aqda jew Moviment u g˙all-dawk li huma impenjati f’xi qasam talKnisja.

Dan il-Ktieb ta’ 311-il pa©na, A5 qoxra ratba, jinkiseb billi tibg˙at çekk jew money order ta’ Lm 2.75 lillOutlook Coop, 4 Vjal Mikelan© Refalo, Balzan BZN 07. Tel 2144 1604. Email: info@outlook.coop

Tixtieq tiΩra’ pjanta li tibqa’ twarrad u tagúti l-frott gúall dejjem? AVVIÛ IMPORTANTI L-ISPEJJEÛ GÓOLEW ÓAFNA, IMMA MA NIXTIEQUX NGÓOLLU L-PREZZ TA’ LABBONAMENT. QED INÓALLUH LM2 BISS, FILWAQT LI NITOLBU OFFERTA LIBERA LIL MIN JISTA’ JAGÓTI AKTAR MINN ÛEWÌ LIRI. NIXTIEQU NIBQGÓU NIDDEPENDU MILL-ÌENEROÛITA’ TAL-QARREJJA. • TINSIEX IÌÌEDDED LABBONAMENT TIEGÓEK • SIBILNA ABBONATI ÌODDA • DAL-MILIED AGÓTI ABBONAMENT RIGAL LIL XI ÓADD LI TÓOBB • OFFRI DONAZZJONI MAÛ-ÛEWÌ LIRI TA’ L-ABBONAMENT TIEGÓEK ILLUM AKTAR MINN QABEL NIDDEPENDU MILL-ABBONAMENTI U MID-DONAZZJONIJIET LI TIBGÓATU MAGÓHOM. IL-MAGAZIN MA JISTAX IKOMPLI MINGÓAJR L-GÓAJNUNA ÌENERUÛA TIEGÓEK.

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA.

Il-©id li l-Mulej jag˙tina f’din il-˙ajja jista’ jkun Ωerrieg˙a ta’ pjanta bi frott li ma jspiççax. Jekk qed ta˙seb x’tista’ tag˙mel bil-©id li Alla pprovdielek f’˙ajtek, ftakar li tista’ tg˙in biex il-ÌiΩwiti, ma’ ˙afna kollaboraturi, ikomplu jaqdu l-missjoni tag˙hom: • I˙ejju Saçerdoti u Brothers li jwie©bu g˙all-˙ti©ijiet talbniedem tal-lum. • Jedukaw tfal u Ωg˙aΩag˙ b˙ala insara u çittadini tajbin. • Ixerrdu l-Bxara t-Tajba permezz ta’ kitba, media u publikazzjonijiet. • Imiddu g˙onqhom biex jg˙inu lill-fqir u jissieltu g˙al aktar ©ustizzja madwarna. • Jg˙inu lir-Refu©jati u l-imwarrbin jiksbu d-dinjità li tixirqilhom b˙ala ulied Alla. • Jg˙inu lil eluf ta’ nies jiltaqg˙u ma’ Alla u jsibu fih il-veru sens ta’ ˙ajjithom. jekk tixtieq li jkollok sehem minn dan il-©id kollu: • ibg˙at l-offerta tieg˙ek illum • ftakar fil-missjoni tal-ÌiΩwiti fit-testment tieg˙ek • ag˙mel borΩa ta’ studju biex isir Saçerdot jew Brother ÌiΩwita. Indirizza l-offerta tieg˙ek lillPROVINÇJA TAL-ÌIÛWITI MALTIN Uffiççju tal-Provinçjal 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 03 G˙al kull tag˙rif ikteb jew çempel: tel: 21412606 email: provincial@jesuit.org.mt RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

dalwaqt

Nota ta’ l-Editur Din l-esperjenza bag˙titha qarrejja tal-Magazin. Nirringrazzjawha li g˙o©obha taqsam din l-esperjenza sabi˙a u iebsa. Fuq kollox nirringrazzjaw lil Alla li kapaçi jag˙tina nies b’qalb kbira b˙al din il-qarrejja li jag˙tu xhieda ˙ajja tal-qawwa tal-fidi, imqar fl-aktar mumenti mudlama tal-˙ajja. Min-na˙a tag˙na nweg˙du lil din il-qarrejja t-talb u s-support spiritwali tag˙na. Jalla din ix-xhieda tag˙ti kura©© lil tant morda li jridu j©orru t-toqol tal-mard tag˙hom. Niftakru b’mod speçjali fit-talb tag˙na lil dawk li g˙adhom kif ˙adu xi riΩultat mediku ˙a˙in, jew a˙bar kerha dwar sa˙˙ithom. Grazzi mill-©did lil din il-qarrejja u lil o˙rajn b˙alha li jaqsmu lesperjenzi tag˙hom ma’ tant qarrejja o˙ra permezz ta’ dan ilmagazine. Nie˙du din l-okkaΩjoni biex nesprimu appo©© s˙i˙ lejn ilkampanja li qed issir b˙alissa f’pajjiΩna biex aktar nisa jie˙du ˙sieb sa˙˙ithom u jie˙du l-passi me˙tie˙a biex jeΩaminaw kull sinjal ta’ mard tal-kançer tas-sider. Ftit attenzjoni f’waqtha tista’ tag˙mel differenza bejn ˙ajja u mewt. 32

Kien is-7 ta’ Mejju ta’ din is-sena, lejlet Jum l-Omm, meta mort l-isptar g˙ax sibt g˙oqda f’sidri tax-xellug u tawni l-a˙bar li kelli kançer. Dak il˙in ˙assejt li kollox kien spiçça g˙alija. Óassejtni qisni f’˙olma, ma nafx x’kien qed ji©ri madwari u ma ridtx nemmen ir-realtà. Kont marida serjament u dalwaqt se mmut! Insomma biex ma ntwawwalx, gerbu l-©ranet, u g˙amilt l-operazzjoni biex tne˙˙a ttumur, u issa, ˙a©a tal-g˙a©eb, kelli çerta paçi u rassenjazzjoni! Ta’ madwari, Ωew©i, binti, il-qraba tieg˙i kollha, ˙biebi, kul˙add insomma g˙enuni ˙afna f’dawk il-

©ranet xejn sbie˙. Kul˙add kien qed jitlob g˙alija u verament kont in˙oss il-preΩenza t’Alla, g˙ax imtlejt bittama u tlaqt ru˙i kollni kemm jien f’idejh. Apprezzajt ukoll kemm kien bravu u umli l-professur li operani, u nirringrazzja ‘l Alla wkoll li laqag˙ni u afdani f’idejh. Dejjem nitlob lil Alla li nfiq, dejjem jekk hi l-volontà tieg˙u, u issa spiççajt ukoll kors ta’ kimoterapija. Illum il©urnata na˙seb li l-kbir g˙adda. Intlaqt f’idejn Alla u nafda ru˙i kompletament f’idejh. Hu jaf x’inhu la˙jar g˙alija. Irrid ng˙ix ©urnata b’©urnata u ng˙oΩΩ kull wa˙da li jislifni, g˙ax kull jum huwa rigal.

G˙aΩiΩa tfajla Ωg˙aΩug˙a, Kont ftit fil-kwiet u ©iet fi jdejja l-istorja tieg˙ek ‘A˙jar uff inkella A˙˙’. Impressjonatni ˙afna mhux g˙all-istorja imma g˙ax qalbek mwe©©g˙a u g˙adek daqsxejn ta’ tfajla. Ûgur li ma jist˙oqqlokx din it-tbatija. Imma mbag˙ad meta noqg˙od na˙seb.... Ìesù lanqas ma kien jist˙oqqlu ibati daqshekk. Hu propju Ìesù l-iktar li jistà jifhem it-tbatija tieg˙ek u tieg˙i, g˙alhekk jien in˙obb nag˙tihielu, nitkellem mieg˙u, naqsamha mieg˙u. Tg˙idli dak insieni lili. Forsi hekk na˙sbu iva, imma Hu qieg˙ed hemm bil-qeg˙da ˙dejk, jipprova ikellmek, dejjem jistenna; imma l-qalb tkun tqila wisq sabiex tisma f’dawk ilmumenti. Jien naf insib soluzzjoni. Óallini ng˙idlek kif.... Fil-˙emda tal-lejl nitlob lil Ìesù jaqsam mieg˙i it-tbatija, nibki biex nistrieh u n˙allih, anzi nitolbu jg˙annaqni mieg˙u sabiex itaffili ftit. Ìesù g˙allimni naqsam mieg˙u t-tbatija taΩ-Ωg˙oΩija tieg˙i. Hu urieni kif nuΩa kaxxa Ωg˙ira u ftit karti. Fil-kwiet ta’ kamartek, wa˙dek, mà Ìesù, ikteb dak li jkun qed itaqqlek, nota, nota. Po©©iha fil-kaxxa u g˙alaqha. Mbag˙ad offriha lil Ìesù, ixxog˙ol ta’ dik il-©urnata. Hekk ibqa g˙amel jum wara l-ie˙or u ibqa itlob. Meta jg˙addi ftit taΩ-Ωmien, o˙ro© dik in-nota talqieg˙ nett u tara kif kollox ikun mexa bl-g˙ajnuna ta’ Ìesù u spiçça kollox. Il-˙ajja tag˙na mimlija tbatijiet biex nag˙rfu il-qawwiet, ˙ti©ijiet spiritwali li ser iwassluna g˙and Ìesù. Wara kollox Ìesù qed i˙ejji pjan g˙alina g˙and il-Missier; Ωgur li ma nistg˙ux nirb˙uh ming˙ajr ma na˙dmu g˙alih. U biex ta˙dem trid tbati. Biex tasal f’post mixtieq trid timxi. Biex titla muntanja triq taqta’ nifsek. Allura Ωgur li t-tbatija g˙andha premju ikbar. Jien niftakar fik, min jaf forsi xi darba g˙and niltaqg˙u; naqtg˙u il-fjuri sbie˙ li jikbru fil-©onna li fihom jg˙ix Ìesù. Il-paçi mieg˙ek. Janine RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Novembru 2005

Ingredjenti g˙al 4 persuni ™ 4 tuffiúat imdaqqsa, imúaffrin u lesti gúall-mili ™ 50gr (5 mgúaref) Ωbib (currants) ™ Kuççarina bastun kannella (cinnamon) ™ Kuççarina spajs imúallat (mixed spice) mitúun ™ 2 mgúaref oat flakes ™ Nofs kikkra (125ml) ilma ™ Kuççarina fructose Metodu: Óu skutella, fiha agúmel iΩ-Ωbib, il-kannella, l-ispajs u l-oat flakes u úallat sewwa kollox flimkien. Imbagúad imla it-tuffieú b’din ittaúlita u po©©ih ©o borma ta’ 2 litri. Wara Ωid l-ilma u l-fructose, gúatti, iftaú il-borma tagúli fuq nar medju, baxxi n-nar u tektek gúal 10 minuti. Imbagúad i©bor it-tuffieú, po©©ih ©o platt fil-©enb u úallih jibred. Sadanittant kompli tektek il-meraq ta’ ©ol-borma mikxuf, stenna sa ma jin©ibed, itfi n-nar u erfgúu biex isservih fuq it-tuffieú. Nota: Jekk dan it-tuffieú ma tkunx ser isservih lil min hu diabetiku jekk trid minflok fructose tista’ tuΩa zokkor normali.

TISLIBA NOVEMBRU MIMDUDIN: 1. Profitt; 4. Ibati; 7. Il-Óamis, ng˙idu a˙na; 8. Tlieta u wie˙ed; 9. Telqet; 10/12. Jista; jkun ta’ l-edukazzjoni jew tal-Kummerç; 14/15. Baxxa rasu b’rispett; 16/18. Im˙abba; 20. Triq ma tinfedx; 21. Isir waqt il-Quddies; 24. Mog˙drija; 25. Isem ta’ mara; 26. Lem˙et; 27. Immela, g˙aldaqstant; 28. Tlibbes tarbija tat-twelid. WEQFIN: 1. Ra˙al qrib l-Imqabba; 2. Tlug˙ fuq vapur qabel isalpa; 3. Haxix tajbin g˙all-ikel qishom banana; 4. IΩda; 5. Ìrie˙i; 6. M’g˙adux ja˙dem; 11. Ag˙mel b˙all-˙mar; 13. B˙all-istati ta’ l-Amerika; 16. In©azzajna; 17. Sie˙eb San Mikiel; 18. M’g˙adux artab; 19. Ónejja; 22/23. Bini lqug˙ quddiem dar. 34

IMPORTANTI: Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar. It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ OTTUBRU, 2005 MIMDUDIN: 1. Gardin;4. In˙ela; 7/10. Arterja; 8. Lussuz; 9. Muswaf; 12. Ìenn; 14/ 15. D˙a˙en; 16/18. Assalt; 20. Safi; 21. Kbar; 24. Innega; 25. In˙obb; 26. Ìie; 27. Tbaxxi; 28. Balzan. WEQFIN: 1. Gelled; 2. Russja; 3. Nazi; 4. Itma; 5. Erwie˙; 6. Affann; 11. R˙isa; 13. Nemla; 16. Assisi; 17. Sfinga; 18. Abbozz; 19. Tribun; 22. Magi; 23. Bieb. Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtin:

Riçetta offruta mill-ktieb Dieta tad-Deheb ta’ Anthony Micallef

Tuffieú Mimli

KONKORS ESPERJENZI u NOVELLI 2 DIN IS-SENA WKOLL QED NISTIEDNU LILL-QARREJJA JIKTBU NOVELLI, STEJJER U ESPERJENZI BIEX INÌIBUHOM FIL-MAGAZINE TAGÓNA. Ikteb xi ESPERJENZA li inti jew xi˙add li taf g˙adda minnha. • L-Esperjenza trid turi xi valur poΩittiv jew uman biex twassal messa©© ta’ fara©, appo©©, u kura©© li min jaqraha. • Flok issemmi l-ismijiet veri ta’ persuni jew postijiet, uΩa ismijiet o˙ra. Is-su©©ett tan-NOVELLA jista’ jintg˙aΩel minn wie˙ed minn dawn loqsma: • Il-paçi tal-qalb • Il-ma˙fra • Il-vokazzjoni • Il-volontarjat • It-tfal • Il-˙elsien mid-drogi jew xi vizzju • L-ambjent • Ir-relazzjonijiet bejn il-©enituri u l-ulied • Ix-xju˙ija • Rispett lejn persuni ta’ reli©jon jew nazzjonalità differenti • Xi tag˙lima kbira li ˙adt mill-˙ajja • Kif tg˙ix it-tbatija b’mod poΩittiv • Xi valur poΩittiv ie˙or Il-Perspettiva tan-Novella trid tkun wa˙da li tag˙ti kura©© u ispirazzjoni u li tirrifletti lvaluri tal-Van©elu. It-TUL ta’ l-Esperjenza jew tan-Novella g˙andu jkun ta’ bejn id-900 u l-1,000 kelma u mhux iktar.

Kondizzjonijiet biex tie˙u sehem 1. L-Esperjenza jew in-Novella trid tkun ori©inali u ma tkunx dehret f’rivista o˙ra f’Malta u G˙awdex

2. Dak li tikteb g˙andu jintbag˙at, jew ittajpjat. jew preferibbilment fuq diskett.

3. Isem il-kittieb/a m’g˙andu jidher imkien ma’ l-Esperjenza jew in-Novella, iΩda g˙andu jing˙ata biss nom-de-plume.

9. Wie˙ed jew iktar mill-premjijiet jistg˙u ma jing˙atawx jekk l-Esperjenzi jew in-Novelli ma jil˙qux il-livell mixtieq.

4. In-numru tal-kliem g˙andu jidher fit-tmien 10. Id-data tal-g˙eluq biex jaslu l-Esperjenzi jew in-Novelli hi t-30 ta’ Novembru, 2005 l-Esperjenza jew in-Novella. 5. Indirizza l-kitba u / jew id-diskett tieg˙ek lil: Konkors Esperjenzi u Novelli 2006 RM 2000 - Lill Óbiebna 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar 6. F’envelop ie˙or ibg˙at: • In-nom-de-plume • Ismek u kunjomok • L-indirizz bil-kodiçi postali • Jekk il-kitba hiex Esperjenza jew novella

Premjijiet

L-Ewwel: Lm25 It-Tieni: Lm15 It-Tielet Lm10 Il-Premjijiet ikunu book tokens li jistg˙u jissarfu fil-Librerija Preca, il-Blata l-Bajda.

Il-Brother Ìiƒwita... Qatt ma jg˙ejja i˙obb u jaqdi! qatt ˙sibt jekk din hix is-sej˙a tieg˙ek ukoll? gúal agúal aktar tagúrif: Fr Joe Cassar josephcassar@jesuits.net

Çikku u Karmnu, ƒew© Brothers Ìiƒwiti anzjani. Wara ˙ajja twila ta’ xog˙ol u tbatija, g˙adhom jaqdu u jg˙inu lil xulxin b˙al a˙wa.