2010-09 Novembru by RM2000

Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • Novembru 2010 • Sena 61 • Numru 9 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607

N E W S P A P E R P O S T

nti tat-tfal t innoçe s o g Ftit izzjoni tal-biΩa’ li ddallam ir-ru˙ ? st uper s jew

Halloween! Ftit gost tat-tfal jew superstizzjoni? Dawn l-a˙˙ar snin da˙let f’Malta wkoll ilfesta tal-Halloween. Jiççelebrawha f’˙afna ambjenti taΩ-Ωg˙aΩag˙: skejjel (anki talKnisja?), çentri taΩ-Ωg˙aΩag˙ (anki f’dawk tal-parroççi?), postijiet ta’ divertiment u postijiet tax-xog˙ol. Din il-festa hija meqjusa b˙ala l-bidu tas-sena tal-ma©ija. In˙olqot donnha biex tie˙u post il-festa tal-Qaddisin kollha. Il-Kummissjoni Djoçesana dwar l-Okkult u s-SataniΩmu, fil-5 t’Ottubru 2005, wara li ntalbet tag˙ti l-parir tag˙ha minn diversi ©enituri u Youth Centres dwar jekk iç-çelebrazzjoni tal-festa tal-Halloween taqbilx jew le mat-twemmin tag˙na ta’ Nsara, ˙ar©et stqarrija li tg˙id: “G˙alkemm hemm xi w˙ud li jiççelebraw din il-festa biss biex ikissru r-rutina ta’ kuljum, imma din il-festa hija ta’ ori©ini pagana u ssib l-g˙eruq tag˙ha fi twemmin li mhux imdawwal mill-misteru ta’ Ìesù Kristu l-Iben t’Alla. Ma’ din il-festa ntrabtu diversi tradizzjonijiet superstizzjuΩi u o˙rajn li g˙andhom x’jaqsmu mad-dinja talispiritiΩmu u l-okkult fis-sens l-aktar wiesa’ tieg˙u. G˙alhekk ma jixraqx li gruppi Kattoliçi jiççelebraw din il-festa anki jekk ming˙ajr ebda intenzjoni ˙aΩina. Din iç-çelebrazzjoni ssir sinjal ta’ ftu˙ lejn kultura neo-pagana [paganiΩmu 2 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

modern] u tlaqqim fil-kultura tal-okkult li hu komuni ˙afna fi Ωmenijietna. Ikun sabi˙ jekk fil-festi tal-Qaddisin kollha (1 ta’ Novembru) u tal-Mejtin kollha (2 ta’ Novembru), wie˙ed jiççelebra l-fidi

©urnata tkun qed tiqsar u l-klima tiksa˙. Huma kienu jemmnu li dawn kienu sinjali li Muck Olla, l-alla tax-xemx, f’dak iΩ-Ωmien ikun qed jitlef is-sa˙˙a tieg˙u u s-sa˙˙a ta’ Samhain, l-alla tal-mewt, tkun qed tirba˙. Il-festa ta’ Samhain kienet timmarka l-bidu tax-xitwa u g˙alhekk ir-reb˙a tad-dlam fuq id-dawl, Ma’ din il-festa ntrabtu ir-reb˙a tal-mewt fuq il-˙ajja! diversi tradizzjonijiet Il-poplu kien jemmen li f’dak il-lejl is-s˙a˙ar, spirti u erwie˙ tal-mejtin superstizzjuΩi u o˙rajn li kienu ji©u lura fuq l-art. Dan kien ji©i g˙andhom x’jaqsmu mad- mill-fatt li fil-31 t’Ottubru, Samhain dinja tal-ispiritiΩmu u l-okkult kien ilaqqa’ l-erwie˙ ta’ dawk kollha li fis-sens l-aktar wiesa’ tieg˙u jkunu mietu matul dik is-sena u li b˙ala kastig, min˙abba l-g˙emejjel ˙Ωiena tag˙hom, ikunu ©ew ikkundannati biex tieg˙u u fuq l-eΩempju tal-Qaddisin, jg˙ixu fil-©isem tal-annimali. Dakinhar jifhem li g˙an-Nisrani, il-fer˙ veru jinsab huma kienu jing˙ataw il-permess f’relazzjoni ta’ ˙biberija vera u ˙ajja ma’ biex jirritornaw fid-dinja tal-˙ajjin biex Kristu Ìesù, il-Feddej tal-bniedem”. jattakkaw u jag˙mlu l-˙sara lill-bnedmin! Min˙abba dan, b˙ala protezzjoni, Ftit Storja il-‘qassisin’, flimkien mal-poplu, kienu Fil-bidu, iç-çelebrazzjoni ta’ Halloween jag˙mlu çerimonji li fihom jaduraw u kellha l-isem ta’ ‘IL-VÌILI TA’ SAMHAIN’. jag˙tu ©ie˙ lill-ispirti dijaboliçi. Matul Kienet çelebrazzjoni popolari fejn dawn iç-çerimonji kienu ji©u maqtula fil-pajjiΩi Keltiçi Samhain kien meqjus Ωwiemel, qtates, nag˙a© suwed u b˙ala alla tal-mewt! Din il-festa tmur sa˙anistra bnedmin b˙ala offerta, billi fiΩ-Ωmien qabel Kristu u kienet ti©i jinqaflu ©o ga©e© tal-qasab u jing˙ataw ççelebrata fl-1 ta’ Novembru min˙abba in-nar. B’hekk huma kienu jemmnu li li dak huwa Ω-Ωmien meta s-si©ar ikunu jkunu qed jag˙tu gost lil Samhain u qed iwaqqg˙u il-weraq tag˙hom, iljΩommuh milli jag˙mlilhom il-˙sara.

Kif ©ie l-isem ‘Halloween’ Imma kif din iç-çelebrazzjoni ˙adet l-isem ta’ ‘Halloween’? Dan l-isem ing˙ata min˙abba li kien sar tentattiv biex din iç-çelebrazzjoni pagana ti©i ‘mg˙ammda’, ji©ifieri ppruvaw jag˙tuha valur spiritwali. F’Mejju tas-sena 610 W.K., l-Imperatur Phocas ta l-bini tal-Pantheon f’Ruma lill-Papa Bonifaçju IV biex jintuΩa b˙ala Knisja. Peress li l-Pantheon kien tempju ddedikat lillallat kollha Rumani, il-Papa ddedikah lill-Madonna u l-qaddisin kollha Kristjani. Din il-festa ©iet iççelebrata l-ewwel darba fit-13 ta’ Mejju tas-sena 610 W.K. Fis-sena 834W.K. il-Papa Gregorju IV ressaq il-festa tal-Qaddisin Kollha mit-13 ta’ Mejju g˙all-1 ta’ Novembru. Filkulturi Keltiçi, fejn kienet da˙let sewwa l-fidi Nisranija, din il-©urnata ©dida ssej˙et ‘All Hallows Eve’. Din il-festa ma damitx ma bdiet tissejja˙ ‘Halloween’.

ibeΩΩg˙uhom ˙alli ma ji©ux iΩuruhom. G˙aliex a˙na b˙ala Nsara I˙allu wkoll xi ikel fuq l-g˙atba talm’g˙andniex niççelebraw ilbibien tag˙hom biex l-erwie˙ ma Halloween? jis˙tuhomx. Din hi r-ra©uni vera 1. Il-Halloween hija festa pagana g˙aliex it-tfal ji©u mlibbsa l-kostumi. ççentrata fuq ir-reb˙a tal-mewt fuq Speçi ta’ karnival marbut mal-biΩa’ u li il-˙ajja, id-dlam fuq id-dawl. jwassal lit-tfal biex i˙arsu lejn il-mewt 2. Din il-festa hija okkaΩΩjoni g˙al u l-ma©ija b˙ala log˙ba interessanti u dawk li jipprattikaw l-okkult, divertiment mhux tas-soltu. ma©ija, spiritiΩmu jew sataniΩmu 5. Id-drawwa li jonqxu wiçç fil-qarg˙a biex jag˙mlu r-riti tag˙hom. Peress ˙amra hija wkoll mod kif ‘igerrxu’ li din hija l-festa tal-mewt, ˙afna l-erwie˙ li jkunu se jΩuruhom. jippruvaw jikkomunikaw mal-mejtin 6. Filwaqt li l-Ewropa qed tipprova permezz tal-ispiritiΩmu tant li din tne˙˙i kull tifsira reli©juΩa mill-Milied il-festa ©iet mag˙zula b˙ala l-ewwel (li qed tissejja˙ ‘Winterfest’) u millfesta fis-sena tal-ma©ija. G˙id (imsejja˙ ‘Spring break’), xorta 3. L-Insara ma jistg˙ux jissie˙bu qed tippromwovi ç-çelebrazzjoni f’attivitajiet ta’ okkult u riti o˙ra. tal-Halloween, festa marbuta ma’ (Ara x’tg˙id il-Bibbja fil-Ktieb tadtwemmin reli©juΩ ˙aΩin u spiritwalità Dewteronomju Kapitlu 18) negattiva li g˙andha g˙eruq fl-okkulti 4. Dawk li jipprattikaw l-okkult u fi twemmin pagan. jg˙allmu li f’dak il-lejl, spirti w’i˙irsa, 7. Çelebrazzjoni tal-Halloween jo˙or©u mill-oqbra u jmorru fid-djar tinkora©©ixxi l-mentalità fejn il-mewt, ta’ nieshom. In-nies, g˙aliex jibΩg˙u il-ma©ija, il-˙aΩen, id-dlam u kulma li jidhrulhom xi erwie˙, jilbsu ta’ hu ikrah isir moda. Isa˙˙a˙ il-kultura skeletri, s˙a˙ar u erwie˙ biex tal-mewt li di©à hija ferm qawwija filkultura oççidentali. B˙ala Nsara ejjew ma n˙allux min jisirqilna l-fer˙ li l-Mulej ipo©©i f’qalbna meta niftakru f’dawk li ‘tqabdu t-taqbida t-tajba, temmew il-©irja u ˙arsu l-fidi’ u issa kisbu l-kuruna li l-Mulej ˙ejja g˙alihom. Ìesù qal: “Jien id-dawl tal-˙ajja. Min jimxi warajja ma jimxix fid-dlamijiet.” “Jien g˙al dan ©ejt: biex ikollhom il˙ajja, u l-˙ajja fil-milja tag˙ha.” Mela mhux a˙jar niççelebraw il-˙ajja u l-fer˙ milli niççelebraw il-mewt u l-biΩa’? RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 3

Fejn jieklu Kienu kwaΩi nofsillejl u marti Melody, qaltli, “Ma nafx g˙aliex imma l-˙in kollu na˙seb f’Paulette. Peress li ma nistg˙ux nikkuntattjawha mod ie˙or, qieg˙da l-˙in kollu nitlob g˙aliha.” Din Paulette u Ωew©ha kienu qag˙du g˙al xi xhur mag˙na s-sena ta’ qabel g˙ax ma kellhomx dar fejn joqog˙du. Imbag˙ad marru joqog˙du f’belt o˙ra u konna ilna ˙afna xhur ma nie˙du a˙barhom. Ma kellhomx telefon u ma konniex nafu l-indirizz tag˙hom. Bilkemm kienet g˙addiet nofs sieg˙a li ma çempilx it-telefon. 4 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

tnejn…

Kienet Paulette, iddisprata. Kienet l-ajruport g˙ax Ωew©ha li kien jabbuΩa minnha kien keççiha mid-dar alavolja kellha seba’ xhur tqala. Jien mill-ewwel g˙idtilha li se mmorru g˙aliha u li dak il-lejl setg˙et ti©i toqg˙od mag˙na. Kif qtajt, saqsejt lil Melody nistg˙ux fil-fatt inΩommuha mag˙na. Kont ilni bla xog˙ol ˙ames xhur s˙a˙. Konna bilkemm qed inla˙˙qu mal-ispejjeΩ talfamilja tag˙na u ma kontx naf kif stajna nΩommu persuna o˙ra mag˙na. Waqt li qag˙dna na˙sbuha ftakart meta Ìesù jirrakkonta dwar dak li jilqa’ f’daru lil min

imur i˙abbatlu f’nofs ta’ lejl…. Paulette damet mag˙na ˙ames xhur u mag˙ha t-tarbija tag˙ha. F’dawn il-˙ames xhur ˙add mill-familja tag˙na ma kellu impjieg sod. Ìieli kellna nitolbu g˙all-g˙ajnuna. Imma HU dejjem ipprovdielna. Ipprovda g˙alina u g˙all-˙abiba tag˙na li ©iet t˙abbat f’nofs ta’ lejl. “IΩda Ìesù qalilhom: “Ja nies ta’ fidi Ωg˙ira, x’intom tg˙idu bejnietkom fuq li ma g˙andkomx ˙obΩ? G˙adkom ma ntba˙tux? Ma tiftakrux fil-˙ames ˙obΩiet g˙al ˙amest elef ru˙ u kemm qfief ©bartu?” [Mt:16:8] E. Hall RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 4

Fir-ramel

jew fil-blat?

Ûew©t i˙bieb kienu g˙addejjin middeΩert meta spiççaw jargumentaw. L-argument tant sa˙an li wie˙ed lill-ie˙or fir-rabja ta daqqa ta’ ˙arta lil sie˙bu. Dak li qala’ d-daqqa, kien imwe©©a’, imma ma qal xejn u niΩel jikteb firramel: ‘Illum l-akbar ˙abib tieg˙i tani daqqa ©o wiççi.’

Baqg˙u mexjin sakemm sabu oaΩi fejn setg˙u jin˙aslu ftit. Dak li kien qala’ daqqa ©o wiççu sab ru˙u fiddiffikultajiet ftit wara li niΩel fl-ilma u kien se jeg˙req, iΩda sie˙bu salvah. Meta ©ie f’tieg˙u ˙are© mus Ωg˙ir u beda jigref fuq çint li kien hemm ˙dejn il-bir: ‘Illum l-akbar ˙abib tieg˙i salvali ˙ajti’.

Sie˙bu li l-ewwel kien tah daqqa ta’ ˙arta u li issa kien salvah mill-g˙arqa staqsieh g˙aliex l-ewwel kien kiteb firramel u issa kien qieg˙ed jigref fil-©ebel. L-ie˙or malajr irrispondieh: ‘Meta xi ˙add iwe©©ag˙na, g˙andna niktbuha fir-ramel biex ir-ri˙ tal-ma˙fra jtajjarha. Imma meta xi ˙add jag˙mlilna l-©id g˙andna nnaqxuha fil-©ebel biex l-ebda ri˙ ma jne˙˙iha.’ RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 5

Ghasafar 6 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

tal-karti Darba kien hemm Ωag˙Ωug˙ li kien tassew i˙obb lit-tfajla tieg˙u. Dan iΩ-Ωag˙Ωug˙ mimli m˙abba g˙amel elf g˙asfur tal-karta mitwija b˙ala rigal g˙all-ma˙buba tieg˙u. G˙alkemm dak iΩ-Ωmien ma kellux xi xog˙ol mill-aqwa u l-futur kien imçajpar, it-tnejn kienu kuntenti ˙afna flimkien. Imma darba t-tfajla tieg˙u qaltlu li kienet sejra Pari©i u qatt ma kienet se ter©a’ lura. Qaltlu wkoll li ma kellha ebda tama fil-futur tag˙hom, u g˙alhekk infirdu g˙al rashom. B’qalbu maqsuma, iΩ-Ωag˙Ωug˙ aççetta s-sitwazzjoni. Imma beda jag˙mel kura©© u ja˙dem lejl u nhar biex itejjeb il-qag˙da tieg˙u. Fl-a˙˙ar, bl-g˙ajnuna ta’ ˙biebu, irnexxielu jwaqqaf kumpanija. L-isforzi tieg˙u taw il-frott u rnexxa tassew. Ìurnata bix-xita, waqt li kien isuq, ra koppja anzjana mxarrbin g˙asra sejrin xi mkien ta˙t umbrella wa˙da fix-xita. Ma damx wisq ma nteba˙ li dawk kienu l-©enituri tat-tfajla tieg˙u. G˙alhekk

saq bil-mod qrib il-koppja biex hekk setg˙u jarawh fil-karozza lussuΩa tieg˙u. Riedhom jifhmu li ma kienx g˙adu fl-istess sitwazzjoni b˙alma kien qabel. Issa kellu l-kumpanija tieg˙u, il-karozza tieg˙u u l-bqija. Kien irnexxa! Imma li ra wara ˙awdu. Il-koppja kienet fi triqtha lejn iç-çimiterju. G˙alhekk ˙are© mill-karozza u mar warajhom. Mexa warajhom minn ftit ’il bog˙od, sakemm rahom jieqfu quddiem qabar sempliçi, ta’ r˙am abjad sil©. Fuq l-ir˙ama kien hemm ritratt taç-çaqquf. It-tfajla tieg˙u kienet bl-istess tbissima ˙elwa tag˙ha, donnha riedet tg˙idlu xi ˙a©a. Ma©enbha ra wkoll l-g˙asafar tal-karta. Il-©enituri tag˙ha semg˙uh iqa˙qa˙. Dawru rashom u rawh hemm, wieqaf u sieket warajhom. G˙amel il-kura©© u staqsiehom kif ©ara dan kollu. Qalulu li fil-fatt qatt ma kienet marret Franza. Kienet taf li kellha kançer, li ˙asdilha ˙ajjitha ftit xhur wara li nfirdu. Kienet emmnet li xi darba l-ma˙bub tag˙ha

kien se jirnexxi imma ma riditx tkun ta’ xkiel g˙alih. G˙aldaqstant qatg˙etha li titilqu. Jekk xi ˙add ma j˙obbokx kif tixtieq int ma jfissirx li ma j˙obbokx. It-tfajla riedet li l-©enituri tag˙ha jqieg˙du l-g˙asafar tal-karta ma©enbha biex kemm-il darba kellu jer©a’ ji©i ˙dejha seta’ jie˙u ftit minnhom mieg˙u. Im˙abba vera tibqa’. Dak li hemm f’mo˙˙ok jista’ jintesa imma dak li hemm f’qalbek jibqa’ g˙al dejjem. IΩ-Ωag˙Ωug˙ qabad jibki. Kemm xtaq li j˙addan lill-g˙aΩiΩa tieg˙u u jitlobha ta˙firlu li ma ndunax bil-marda tag˙ha. Kemm xtaq li kien qribha fl-a˙˙ar xhur ta’ ˙ajjitha. Kien lest li jissagrifika l-karriera kollha biex jibqa’ mag˙ha. L-ag˙ar mod kif tista’ titlef lil xi ˙add hu li tkun ma©enbu ming˙ajr ma tista’ t˙addnu, tarah jew qatt tkun mieg˙u. Ieqaf ftit, ˙abib. Tg˙allem apprezza issa lil min hu g˙aΩiΩ g˙alik, li ma jisba˙x jum meta tixtieqha ˙dejk u jkun tard wisq! RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 7

8 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Fjuri tal-plastik Minn mindu kienet Ωg˙ira Ìina dejjem kienet mara ta’ skandlu… mhux g˙ax hi stess tag˙ti skandlu imma g˙ax il-˙in kollu tikxef u tissielet l-iskandli li tara madwarha: gideb, g˙ira, mibeg˙da, tradiment. Mhux dejjem g˙andha l-kliem eΩatt biex tiddeskrivi dak li tara, imma kwaΩi dejjem ikollha ra©un. Minkejja l-età avvanzata, Ìina baqg˙et sal-lum il-©urnata tirribella kontra dak kollu li g˙aliha huwa ta’ skandlu. Min-na˙a l-o˙ra, hija mara li b’sempliçità kbira taf tapprezza s-sbu˙ija tal-˙ajja. Dawn iΩ-Ωew© sentimenti, ta’ ribelljoni minn na˙a u ta’ ammirazzjoni min-na˙a l-o˙ra, t-tnejn isibu l-g˙eruq tag˙hom f’qalb sensittiva li qatt ma bbieset jew rabbiet kallu. G˙al persuna li qabΩet is-sebg˙in sena, din hija tassew kwalità straordinarja. Dakinhar, hija u ˙ier©a miç-çimiterju, Ìina sabbtet b’rabja kbira l-grada kollha ΩaqΩieq u sadid li kienet tag˙ti fuq l-oqbra. Mill-espressjoni fuq wiççha, indunajt li Ìina kienet lesta g˙all-©lieda: “Po©©ew fjuri tal-plastik fuq il-qabar tan-neputija!” Hija ©eg˙litni mmur mag˙ha fil-post fejn kien se˙˙ l-att “kriminali”, biex nara

b’g˙ajnejja t-tiΩwiqa armonjuΩa ta’ fjuri ta’ kuluri differenti. Imma, g˙aliex artifiçjali? Li kieku ma qaltlix Ìina, na˙seb lanqas kont ninduna. L-illuΩjoni kienet perfetta. Ìina, bir-rag˙wa f’˙alqha qaltli: “Tirrealizza li dawn il-fjuri mhumiex ˙a jidbielu? Tirrealizza li dawn il-fjuri ˙a jibqg˙u l-istess g˙al xhur s˙a˙ ?” G˙all-ewwel ma stajtx nifhem. G˙aliex din ir-rabja? X’fiha billi flok fjuri naturali, xi ˙add iddeçieda li j˙alli bukkett tal-plastik? Imma b˙alma ji©ri dejjem, bqajt nhewden fuq dan il-kliem ta’ Ìina, sakemm fl-a˙˙ar indunajt g˙alfejn kienet ˙aditha tant bi kbira. G˙aliex in˙allu l-fjuri fiç-çimiterji? B’dan il-©est ˙elu, nixtiequ naqsmu ma’ dawk li m’g˙adhomx mag˙na l-isbu˙ija ta’ din id-dinja tag˙na. Fuq l-ir˙ama kies˙a, il-fjuri kkuluruti u l-weraq fuq il-frieg˙i jiççelebraw il-˙ajja u l-fedeltà tal-im˙abba tag˙na. Imma tassew li hemm ironija kbira meta nag˙Ωlu fjura fra©li - b˙al mhija fra©li l-˙ajja tal-bniedem - li malajr tidbiel, biex nesprimu m˙abba eterna lejn ilpersuna mejta. Qabar imΩejjen b’bukkett jesprimi

verità. L-umanità u l-fjuri ji©©ieldu l-istess battalja mitlufa, battalja kontra Ω-Ωmien. Il-fjuri naturali mqeg˙din fuq il-qabar ta’ dawk li qabilna daqu din it-telfa, ifakkruna f’din il-˙a©a. F’çertu sens Ìina tirra©una b˙al Marija, o˙t LaΩΩru (Lq 12, 1-8). Ftit jiem biss qabel ma Ìesù ©ie arrestat u maqtul, dilkitlu ri©lejh bi fwie˙a prezzjuza li mliet id-dar kollha b’ri˙a tfu˙ f’qasir Ωmien, g˙al ftit minuti biss. Imma fuq l-oqbra nsibu wkoll issalib. Ìina ma rvellatx kontra l-mewt. Dak li ma setg˙etx taççetta kien il-fatt li s-sbu˙ija li tg˙addi nag˙mluha tal-plastic biex ming˙alina ma tmut qatt. Alla ma wieg˙ed xejn lis-sbu˙ija ta’ ©isimna. Hija l-im˙abba biss li ma tispiççax u ma tg˙addi qatt. U din l-im˙abba m’g˙andhiex mod ie˙or kif nesprimuha ˙lief bil-fjuri li jidbielu, li jarmu ftit fwie˙a li ttir mar-ri˙. G˙al xi w˙ud din il-verità hija ta’ skandlu u ta’ ostaklu g˙all-fidi. Qabar imΩejjen bil-fjuri jista’, b˙al filkaΩ ta’ Ìina jg˙inna nifhmu a˙jar x’inhu l-veru siwi ta’ ˙ajjitna fid-dawl tal-bxara t-tajba tal-Evan©elju. Philippe Robert sj RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 9

Ru˙ ˙ajja f’©isem marid

L-istorja ta’ MAY C.

May hija xebba ta’ sittin sena. Sa minn Ωg˙oΩitha ˙ajjitha kienet storja wa˙da ta’ tjubija u ˙niena ma’ min kien filbΩonn. Fil-familja kienet l-an©lu tad-dar, 10 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

speçjalment meta l-©enituri tag˙ha ©ew bΩonn l-g˙ajnuna tag˙ha. Il-qalb tajba tag˙ha kienet issa˙˙ar lil kul˙add. Bil-manjieri ©entili tag˙ha kienet tisma’,

tkompli ma’ kul˙add, tid˙ak, tferra˙ u tikkonsla lil min kien batut. Barra d-dedikazzjoni tag˙ha fid-dar u fil-professjoni tag˙ha, kienet ting˙ata

b’ru˙ha u b’©isimha g˙al ˙idma ta’ volontarjat ta’ kull tip. Kienet parti minn gruppi ta’ volontarjat, b’mod speçjali l-CoWorkers ta’ Mother Teresa. Kemm Malta u kemm barra kienet ixxammar u tmidd idejha biex tg˙in lis-Sorijiet ta’ M. Teresa fil-˙idma tag˙hom mal-fqar. Imma fuq kollox, May hija ru˙ mimlija bl-Ispirtu t’Alla. Bniedma ta’ talb u qdusija sempliçi li kul˙add kien i˙oss malli jiltaqa’ mag˙ha. Dejjem tifhem, tag˙der, tisma’, t˙obb u taqdi. Ma tistax tiltaqa’ mag˙ha ming˙ajr ma tammira din it-tjubija li to˙ro© minn g˙ajnejha jiddu bis-sempliçità u d-dawl ta’ qalb mag˙quda m’Alla. May illum qieg˙da rikoverata f’nursing home u tinstab jew fis-sodda jew f’si©©u tar-roti, sa˙˙a ta’ xejn, wiççha çass nieqes minn kull emozzjoni, b’tubu ˙iere© minn Ωaqqha biex tie˙u l-ikel u s-sustanzi neçessarji g˙ax m’g˙adhiex kapaçi tibla’ ikel normali. Min˙abba l-kundizzjoni tag˙ha jkollhom ilibbsuha l-˙arqa.

l-bΩonnijiet naturali tal-marid. Fl-a˙˙ar jintmessu l-muskoli tal-qafas tas-sider. Tonqos il-qawwa tan-nifs li jid˙ol u jo˙ro© u hekk jonqos l-ossi©nu fiddemm. Dan iwassal naqra naqra g˙allmewt. G˙all-marda ta’ May m’hawnx rimedju! Mediçini biex tikkontrolla l-epilessija u çaqliq jeΩistu, iΩda dawn iraqqdu l-mo˙˙ ukoll. Billi l-marda ma t˙allix lil May kapaçi tibla’, allura l-ikel jag˙tuhulha direttament fl-istonku permezz ta’ pajp li g˙amluhulha b’operazzjoni. B’˙afna dedikazzjoni, dawk li jie˙du ˙sieb May iΩommuha nadifa, imsa˙˙na tajjeb, ibiddlulha l-˙arqa u ja˙sluha darbtejn kuljum.

f’mo˙˙ok dak li l-Papa Ìwanni Pawlu II kien qal lit-tobba meta wasal fl-a˙˙ar ta’ ˙ajtu: “Óalluni mmur g˙and il-Missier!” Dan il-kliem ta’ qaddis japplika wkoll g˙al May. Kemm a˙jar li jasal il-mument meta jsej˙ilha l-Mulej ˙dejh. Imma dan il-mument huwa biss jista’ jg˙id meta g˙andu jasal. Bla ma trid wie˙ed jistaqsi, sa fejn g˙andhom jinda˙lu t-tobba moderni biex jikkuraw? Kieku ma kinitx ilmedicina moderna bl-antibijotiçi qawwija meta kellha l-gangrena, kieku ru˙ May ilha li marret tg˙ix fer˙ana u kuntenta g˙and Alla sidha. X’taqbad tg˙id, li l-mediçina salvat il-˙ajja ta’ May, jew li tawlet iΩ-Ωmien li hija tmur tgawdi l-premju li ˙aqqha? Il-Futur? ll-ÌiΩwita Pierre Teilhard de Chardin, Din hija problema kbira, g˙aliex it-tobba li bata ˙afna f’˙ajtu, kien milqut milltal-isptar g˙amluha çara li ma jkunx effetti tar-ra©©i atomiçi tal-bomba li possibbli jqeg˙duha fuq ventilatur jew ntefg˙et f’Nagasaki fi Ωmien il-gwerra. magna tan-nifs meta l-muskoli tas-sider Hekk kiteb lil o˙tu Marguerite, marida içedu g˙al kollox u ma tkunx tista’ tie˙u f’qieg˙ ta’ sodda: nifs we˙idha. Kura b˙al din meqjusa “G˙aΩiΩa o˙ti, b˙al namrat maltassew straordinarja u t-tobba mhumiex qawwiet poΩittivi u sbie˙ fl-univers, dort Il-Marda obbligati juΩawha ma’ kull pazjent wesg˙at kbar tad-dinja u qsamt oçeani. May kienet xebba bieΩla li tg˙allmet g˙ax ladarba tibda ta˙dem il-magna, Nissa˙˙ar nara l-qawmien tal-kuluri l-iskola u sabet xog˙ol b˙ala skrivana il-pazjenta ma tkunx tista’ tinqala’ tad-dinja jlellxu. U int tinsab bla ma iΩda malli g˙alqet l-erbg˙in sena bdiet minn fuqha. Il-marida tkun qisha tista’ tiççaqlaq, tinsab mix˙uta f’qieg˙ ’ taqa mix-xejn g˙ax saqajha ma kinux ‘kkundannata’ li tibqa’ dejjem fl-Intensive is-sodda tal-mard. Hekk, int ukoll, jg˙inuha. Kellha forma rari ta’ marda fin- Care Unit ta’ sptar. qieg˙da tbiddel fil-qieg˙ nett ta’ ©o fik nervituri li t-tobba jsej˙u: Amyotrophic l-aktar dellijiet koroh tad-dinja f’dawl. Lateral Sclerosis li biha n-nervituri kollha ll-Morali u I-Mediçina G˙idli, g˙aΩiΩa Marguerite, f’g˙ajnejn ilma jibqg˙ux jikkomunikaw mal-muskoli Ûgur li ˙ajjet May m’g˙andhiex tispiçça Óallieq, min minna t-tnejn g˙aΩel l-a˙jar tal-©isem. JiΩdiedu wkoll attakki ta’ b’ewtanasja. IΩda min-na˙a l-o˙ra hija parti?” epilessija u çaqliq involontarju tal-©isem spirtu ˙aj, ru˙ safja maqbuda f’qafas kif ukoll jintilef kull kontroll tal-pipi u ta’ ©isem kwaΩi mejjet g˙al kollox. Ji©i N. Azzopardi RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 11

Fallejt Qabel ma bdejt?

12 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Din mhix bluha...? Illi tobg˙od il-ward kollu g˙ax tniggist b’wa˙da bix-xewk... Illi twarrab il-˙olm kollu g˙aliex wa˙da ma sse˙˙lekx... Illi tieqaf titlob ’l Alla g˙aliex darba wie©bek ‘Le’... Illi tieqaf li tipprova g˙ax f’dil-˙a©a ma rnexxejtx... Illi tissuspetta l-˙bieb kollha g˙ax wie˙ed minnhom da˙ak bik... Illi tieqaf t˙obb g˙ax xi ˙add qallek ma j˙obbokx... Illi taqta’ qalbek u tiddispra g˙ax sibt l-iebes u t-tfixkil... Jalla fi triq ˙ajtek dil-bluha ma tmissekx. Ftakar li il-˙ajja dejjem twasslek g˙al çans ie˙or, ˙abib ie˙or, sa˙˙a o˙ra, im˙abba o˙ra. Ibqa’ stinka, taqtax qalbek. Il-fer˙ fittxu issa, illum! G˙ada j©iblek Ωgur çans ie˙or. Jekk tistenna li se tkun il-˙in kollu u f’kull ˙a©a mo˙˙ok kwiet, mo˙˙ok mistrie˙ illi qatt m’inti se tfalli, se tirnexxi f’kull ma tmiss, miskin int g˙aliex, bla dubju, tkun fallejt qabel ma bdejt!

Jiktbu l-Qarrejja

(dedika lis-6 persuni li mietu l-G˙arb 5/9/10) Da˙na kbira telg˙at ilbiera˙, B˙al illuΩjoni, Imma le, realtà, Kienet spluΩΩjoni, Li hekk f’daqqa, sekondi, waqtiet, Familja s˙i˙a u ie˙or hi sabbtet, qerdet, ne˙˙iet, Id-da˙na kibret, issa˙˙et u bjadet, Kont id-Dwejra niççaçra, nid˙ak, Imma dlonk id-da˙na bidlet kollox f’dulur, G˙ax ftit kilometri ’l bog˙od, Óaddie˙or kien qed jag˙mel dak l’g˙alih g˙andu n-namur, Imma xi ˙a©a mar stort, Min jaf ta’ min hu t-tort, Li naf hu li ˙amest ir©iel u mara li forsi g˙al darba wara r-ra©el marret t˙uf, Taru lejn is-sema biex jiltaqg˙u mal-˙aruf,

U issa kull ra©el li miet kif ukoll anki l-mara, Mhux ser igawdu aktar festi, u dak li-soltu ji©i wara, G˙ax fil-post ˙dejn l-irdum, f’Ta’ Ninu, fil-kirja, Ìab sog˙ba liema b˙ala, hemm inqerdet familja, U llum insaqsu g˙ala dawn l-imwiet kollha jewwilla din mhix tag˙lima? X’inhu l-aktar importanti: il-˙ajja tal-bniedem jew affarijiet o˙ra, Biex lil Alla nag˙tu qima? U issa, sitt an©li taru fis-sema hemm fuq, Ìo pajjiΩna il-©enna, fejn kull fjura l’hemm tfu˙, Óaddanhom w’ilqag˙hom, int Mulej li tista’ kollox, Ag˙tihom il-mistrie˙ ta’ dejjem, serra˙ tag˙hom ir-ru˙. Jack Vella

Iktar poeΩiji ta’ dan it-tip f’forma ta’ tag˙lima, jistg˙u jinkisbu dalwaqt fil-ktieb ©did taΩ-Ωag˙Ωug˙, Jack Vella, li ser ikun jismu Qalb tad-Deheb u ser ikun fih poeΩiji fuq ir-reli©jon u fuq l-im˙abba, kif ukoll affarijiet soçjali. Il-ktieb jo˙ro© g˙al bejg˙ ftit qabel il-Milied u jkun jista’ jinkiseb mill-˙wienet ewlenin. 13 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

X’tag˙mel tirrabja jew

tipprova tifhem

Omm tirrakkonta l-avventuri ma’ wliedha çkejknin Kont g˙adni nrabbi. Tista’ tg˙id kelli tlett itrabi, il-kbir kien g˙ad g˙andu biss ˙ames snin, ta’ warajh sentejn u Ω-Ωg˙ira ftit xhur. Kienu tawna karta mill-iskola fejn kien jattendi t-tifel il-kbir. B’hekk sirt naf bil-kors tal-Parental Skills organizzat mill-Caritas, li kien se jsir fl-oratorju tal-Knisja ta’ San Gejtanu, l-Óamrun. Jien u r-ra©el malajr ftehmna li akkost tal-iskari©© kollu u akkost li probabbli ˙add mit-tfal tag˙na ma kien se joqg˙od maç-child minders, xorta kellna nipprovaw. Dan mhux g˙ax a˙na xi nies kura©©uΩi aktar minn ˙addie˙or, imma pjuttost g˙ax konna tant konfuΩi kif g˙andna nrabbu….konna kif jg˙idu l-IngliΩi, “at a loss”, rigward kif g˙andna n©ibu ru˙na fid-diversi sitwazzjonijiet li kienu jda˙˙luna fihom uliedna. Kul˙add itik pariri differenti u donnu xejn ma ja˙dem sewwa ma’ wliedna. F’din l-istedina tal-Caritas, rajna opportunità li mhux biss ikellimna min jifhem, iΩda wkoll stajna nag˙mlu mistoqsijiet aktar diretti dwar issitwazzjonijiet li konna nsibu ru˙na fihom u konna qed nittamaw li nie˙du twe©iba ming˙and l-esperti 14 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

L-isfida ta’ Mary GaleA

dwar il-kaΩi partikolari tag˙na. L-g˙alliema tag˙na kienet issinjorina Mary Galea, li marret ting˙aqad mal-Óallieq ftit xhur ilu. Il-©id li g˙amlet mag˙na Mary hu biΩΩejjed biex jist˙oqqilha l-glorja tal-©enna. Waqt lezzjoni minnhom, Mary kienet qed tfehmna kif minn dak li n˙ossu a˙na b˙ala ©enituri nistg˙u ikollna ˙jiel ta’ x’qed i©ieg˙el lit-tfal tag˙na j©ibu ru˙hom b’dak il-mod partikolari. Mument minnhom sfidatna u qaltilna li b˙ala xog˙ol g˙ad-dar (homework) tridna li lkoll kemm a˙na, l-ewwel darba li jkollna aptit ng˙ollu t-tifel jew tifla tag˙na min˙abba l-a©ir tost u sfaççat tag˙hom, a˙na kellna nie˙du nifs twil ’il ©ewwa, nikkalmaw, u bil˙lewwa kollha nistaqsu, “G˙aliex qed tag˙mel hekk, qalbi?” U qaltilna wkoll li kien importanti ˙afna mhux biss li nisimg˙u r-risposta, iΩda wkoll li nipprovaw nifhmu l-a©ir tat-tifel, skont kif qed jara l-affarijiet hu ta’ tifel çkejken li hu. Issa t-tifel tan-nofs kien g˙addej minn faΩi partikolari. Dan kien kapaçi joqg˙od jilg˙ab wa˙du; xi ˙a©a meraviljuΩa! Qabel ma twieldet iΩ-Ωg˙ira, waqt li l-kbir kien ikun il-

Kinder, ©ieli l˙aqt ˙silt il-platti, jew g˙amilt xi façenda o˙ra ming˙ajr xkiel ta’ xejn. Min g˙andu tfal Ωg˙ar jaf kemm titg˙allem tapprezzaha ˙a©a b˙al din. Però meta kont no˙loq xi attività kreattiva biex intihom gost, hu kien jara x’jivvinta biex jg˙ammilli ˙ajti nfern. Jien kont in˙ossu qisu jrid jabbuΩa mill-©entilezza tieg˙i. Kont ng˙idlu, “G˙andek xorti ommok mi©nuna biΩΩejjed li lesta t˙allik tilg˙ab bir-ramel, bl-ilma, bil-kuluri tal-ilma, eçç fil-kçina u int trid bilfors tpattihieli bil-qares!” L-ispjegazzjonijiet li tawni nies diversi kienu varji; li dan hu a©ir tat-terrible twos; li dik kollha g˙ira min˙abba t-twelid ta’ o˙tu; ilmiddle child syndrome u o˙rajn. Ma nafx g˙aliex, imma b’dawn ir-ra©unijiet ©o mo˙˙i, aktar kienet taqbiΩli! Ni©i lura g˙all-isfida li g˙amlitilna Mary. Mela vvintajt li nsajjar torta u ppreparajt il-kçina biex it-tfal setg˙u jsajru mieg˙i, biΩ-Ωg˙ira b’kollox, li dak iΩ-Ωmien kienet kapaçi toqg˙od filhigh chair li kellna marbut mal-mejda. Fil-bokka tal-bieb tal-kçina po©©ejt xugaman tal-ba˙ar niedi u lil hinn minnu po©©ejt aktar xugamani xotti,

biex kemm jista’ jkun inΩomm id-diΩastru (li kont qed nipprevedi min˙abba l-uΩu tad-dqiq) fil-kçina biss. Kelli ˙afna attivitajiet ippreparati wara xulxin biex ituni çans inne˙˙i l-goff qabel ma jibdew de˙lin u ˙er©in millkçina tant li l-ebda ammont ta’ xugamani ma kien ikun biΩΩejjed biex id-dqiq ma jinfirixx mad-dar kollha! Kont ˙ejjejt party Ωg˙ir b’sorpriΩa; log˙biet li jinvolvu li nwaddbu kollox fis-sink tal-platti; modi kreattivi kif nistg˙u ni©bru d-dqiq minn fuq il-mejda, eçç. Wara dak il-˙sieb kollu kont qed nippretendi li jie˙du gost u jkomplu mieg˙i. Fil-fatt, anke Ω-Ωg˙ira kkoperat, iΩda it-tieni tifel, dak le! Matul l-attivitajiet varji kollha ˙a©a wa˙da biss kellu f’mo˙˙u, li ji©bed lejh kemm jifla˙ dqiq, anke jekk dan ifisser li ma j˙alli xejn g˙al ˙utu biex imbag˙ad iwaddbu mal-art u ma’ kullimkien l-aqwa li ma j˙alli xejn fuq il-mejda. G˙all-bidu ˙adt paçenzja. Imbag˙ad beda jinqala’ l-©lied, g˙ax ˙uh ma riedx id-dqiq il-©did li tajtu jien minflok id-dqiq li nsteraqlu, ried id-dqiq tieg˙u!! Imma din solvejnieha wkoll! Imbag˙ad it-tifla kellha bΩonn inbiddlilha l-˙arqa, imma g˙al dan kont ˙sibt ukoll. Però, sadanittant il-pressa tat-tensjoni li nbniet fija bdiet tikber hekk li ˙assejt li kien wasal il-mument tal-isfida ta’ Mary! Mhux nifs wie˙ed kelli ni©bed ’il ©ewwa biex nipprova nkellmu bil-˙lewwa, imma bil-˙niena t’Alla u bl-interçessjoni ta’ Ommu Marija - g˙ax dak il-˙in lilha bdejt nitlob - irnexxieli. U staqsejtu bl-akbar ˙lewwa u b’interess irreçtat (g˙ax kont çerta li ma kellu l-ebda ra©uni konvinçenti), “G˙aliex qed tag˙mel hekk, RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 15

tur pos m i u Óajr n g n Ûmie t Û n i b o k ni tar addi k Ó g a j a n Óa U jie d jipprov weÌg s s tna o Ó e n ’ bejnie a t i u li q lbi kont i n azzjo a fir-rel u Ìo q l e k x i et tf li kien Kif kien i˙ossu dal-©enju Ωg˙ir

Fuq il-platt, fin-nofs po©©ejt biçça luncheon meat bid-disinn fiha li kont insib nixtri. Kienet b’disinn ta’ dinosawru. Ûejjint il-platt bil-biççiet tal-©obon artab u tadam bla qoxra u zunnarija mg˙ollija; u ˙allejthom biççiet naqra akbar minn tas-soltu biex ikollhom çans juΩaw is-sikkina. LiΩΩg˙ira ukoll tajtha l-furketta u kienet hi tag˙na li kieku kelli nirrabja mieg˙u u wkoll qed tiekol bl-etikett. IΩda, t-tifel pupu tieg˙i?” U o˙ro© il-g˙a©eb, dan ng˙idlu li hu lil ommu ma j˙obbhiex? ©enju tieg˙i, hekk kif lestejna t-talba, qabad is-sikkina b˙al ma wie˙ed jaqbad Ara kif kont in˙awdu b’dan il-kliem in-naqru ta’ sentejn, beda jispjegali sikkina biex jinfed lil xi ˙add biha u tieg˙i! Mhux ta’ b’xejn kien i©ib ru˙u l-osservazzjonijiet tieg˙u dwar kif itir rama’ jag˙ti bl-addoçç fuq il-platt b˙allikieku mhux qed jifhimni meta id-dqiq fl-arja meta twaddbu b’modi tieg˙u. Dak il-˙in kelli aptit intajru kont ng˙idlu kliem b˙al dan… g˙ax differenti. minn fuq is-si©©u u n˙allih bil-©u˙. Iva veru kien kliem bla sens g˙alih! U Hawnhekk ta’ min ninforma anke o˙tu ta’ sitt xhur kienet kapaçi jien aktar kont ng˙ajru impostur u lill-qarrejja, li jiena kont g˙alliema tiekol skont ir-regoli! G˙aliex hu le? li qed jipprova jg˙addini biΩ-Ωmien u tal-fiΩika qabel ma waqaft mixImma le, obdejt lil Mary u staqsejtu ©o qalbi kont in˙oss we©g˙a li kienet xog˙ol biex inrabbi lil uliedi. Tistg˙u g˙aliex kien qed jag˙mel hekk, u hu, tfixkel fir-relazzjoni ta’ bejnietna. timma©inaw kif l-ewwel nett b’eçitament kbir weg˙©ibni, “Ara Ìieli tant kien jinfiskani meta kien stag˙©ibt bl-g˙erf li kont qed nisma’; mummy, qed ng˙amillu x-xita lidqisu jag˙mel apposta biex jisfidani it-tieni, il-fer˙ li ˙assejt, ©ej milldinosaur ˙alli jkun jista’ jixrob!” U u ja˙raqni li kont ninfaqa’ nibki, fatt li hemm xi ˙a©a profondament veru hekk kien, vera po©©a d-daqqiet u kont ng˙id ©o qalbi, “Imma jien komuni bejni u bejn ibni; it-tielet, f’posthom qishom qtar tax-xita ta’ x’g˙amiltlu lil dan it-tifel biex g˙adu kemm kont Ωbaljata dwar l-intenzjoni artist li hu, g˙ax illum il-©urnata mhux daqs dudu tal-art u ©a’ ma ja˙milnix ta’ dan it-tifel. Is-sentiment ta’ rabja a˙na biss napprezzaw it-talenti artistiçi pin©uta?” Kemm kont imqarrqa! nbidel f’sentiment ta’ g˙a©eb u fer˙ Meta qomt l-g˙ada filg˙odu, kelli tieg˙u! kbir u interess xjentifiku u spiççajt G˙al din ir-risposta, bistu u mort ©enn biex ner©a’ nipprova l-isfida ta’ jien ukoll inxerred id-dqiq mal-kçina in©ibilhom it-tazzi u l-ilma, g˙ax kont Mary. Il-mument wasal f’nofsinhar. kollha u l-istess it-tifel l-ie˙or li segwa insejt inpo©©i l-ilma fuq il-mejda talDakinhar kont ippreparajt ‘l-ikla b’interess dak li konna qed ng˙idu prinçpijiet! tal-prinçpijiet’, kif kont insej˙ilha. u kompla mag˙na fl-esperimenti Minn dakinhar, kont nistenna bilKull tant Ωmien kont nag˙mel log˙ba tag˙na. Kemm naddaftha bil-qalb il˙erqa li j©ib ru˙u ‘˙aΩin’, biex niskopri biex indarrihom il-manjieri ta’ malkçina dakinhar, u kemm kienet ©ietna xi ˙a©’ o˙ra dwar dan l-iben tant g˙aΩiΩ mejda. Meta konna nilag˙bu din tajba t-torta! li fdali f’idejja l-Mulej g˙al ftit snin. il-log˙ba stajt nenfasizza d-dettalji li Dak il-lejl, fis-sodda, bejn naqra Dnub ja˙asra li dejjem jaqbadni fuq sieq matul ©ranet o˙ra kont in˙allihom tbennin biex ner©a’ nraqqad lit-tifla; ˙aΩina u qabel l-ispjegazzjoni kwaΩi g˙addejjin, g˙ax waqt ©ranet o˙ra, tibdil tal-˙arqa u mawra sat-toilet dejjem qala’ g˙ajta ta’ omm iddisprata! ˙in l-ikel kien iservina wkoll b˙ala ˙in mal-kbir (li issa kien qata’ l-˙arqa ta’ ta’ bonding. Imma din id-darba konna Tistg˙u taqraw aktar praspar fil-˙ar©a bil-lejl kwaΩi g˙al kollox), qag˙adt li jmiss, ’k Alla jrid. se nilag˙bu il-log˙ba tal-prinçpijiet! na˙seb ftit. Myriam

16 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Iç-Çentru Spiritwalità Injazjana

jistiednek... It-TagÓlim Soçjali tal-Knisja

Ikun qed jg˙id sewwa min jg˙id li l-Knisja mhix xi qawwa politika jew ekonomika? Allura l-Knisja m’g˙andha l-ebda vuçi fil-˙ajja soçjali tal-bniedem? L-g˙an a˙˙ari tal-Knisja huwa li taqdi u ©©ib ’l quddiem id-dinjità ta’ kull bniedem ma˙luq fuq ix-xbiha ta’ Alla. Proprju b’dan l-iskop quddiemha, il-Knisja ppromulgat it-tag˙lim hekk imsejja˙ “Id-Duttrina Soçjali tal-Knisja”, biex permezz ta’ dan it-tag˙lim tikkontribwixxi ˙alli l-forzi politiçi, ekonomiçi, kulturali u soçjali tad-dinja moderna j˙arsu l-Ìid Komuni u jitkattru l-Ìustizzja u s-Solidarjetà fil-familja umana globali. Data: Is-Sibt, 27 ta’ Novembru, 2010, mid-9.00am sal-4.30pm Imexxi: Fr. Vince Magri, SJ Post: Dar Manresa, Victoria, G˙awdex.

Irtir ta’ tÓejjija Workshop dwar gÓall-Milied: NilqgÓu id-Dixxerniment lil dak li Ìej! Spiritwali Irtir g˙al min f’dawn il-©ranet qabel il-Milied qed i˙ejji lilu nnifsu biex jilqa’ lil Ìesù. Kull persuna ©dida li tilqa’ g˙andek, tbiddillek ˙ajtek: a˙seb u ara Ìesù! Imma l-bidla li j©ib Hu tkun g˙all-a˙jar tieg˙ek g˙ax tag˙mlek aktar uman.

Ji©u mumenti f’˙ajjitna meta jkollna nie˙du deçiΩjonijiet importanti, b˙alma huma: g˙aΩla tax-xog˙ol jew professjoni; jew stat ta’ ˙ajja. Dawn id-deçiΩjonijiet jinvolvu Ωmien ta’ riflessjoni u proçess ta’ dixxerniment. L-g˙an tal-workshop hu li jfisser: x’inhu dixxerniment? Kif isir? Data: Mill-Ìimg˙a, 10 ta’ X’inhuma l-kriterji u l-kundizzjonijiet Diçembru fis-7.00 pm sal-Óadd, 12 g˙al dixxerniment tajjeb? Kif inkun ta’ Diçembru 2011 wara l-pranzu naf Alla x’irid minni? Barra millinformazzjoni fuq is-su©©ett ikun Imexxi: Fr. Ray Pace, SJ hemm ukoll ta˙ri© prattiku. Post: Dar Manresa, Victoria, G˙awdex Data: Mill-Ìimg˙a, 21 ta’ Jannar, wara ç-çena sal-Óadd, 23 ta’ Jannar 2011 wara l-pranzu

Imexxu: Fr. Reno Grech, SJ u Marie Therese Portelli Post: Dar Manresa, Victoria, G˙awdex RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 17

Ragel

ta’ ftit kliem

18 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Karlu kien ra©el ta’ ftit kliem imma, b˙ala tislima, kien jitbissem u jie˙u b’idejn kul˙add. Min˙abba li, fit-Tieni Gwerra Dinjija ©ie ferut, kien izappap. Kien jaqbad il-karozza tal-linja kuljum g˙axxog˙ol u n-nies kienu jinkwetaw jarawh g˙addej wa˙du g˙ax il-vjolenza kienet, aktar ma tmur, qed tiΩdied fil-post. Issa kien ilu rtirat u kien g˙alaq is-sebg˙a u tmenin sena. Meta l-kappillan wa˙˙al avviΩ li kellu bΩonn lil xi ˙add biex je˙odlu ˙sieb il-©nien, Karlu da˙al hu g˙al dil-biçça xog˙ol. Ìurnata minnhom, waqt li kien qieg˙ed isaqqi, ©ara dak li kul˙add kien qed jibΩa’ li ji©ri! Tliet ©uvintur resqu lejh u hu staqsihom, ‘Tridu tixorbu millpajp?’ ‘Iva,’ qallu l-aktar wie˙ed mibni minnhom. Hekk kif Karlu newwillu l-pajp, dan telqu mal-art u t-tnejn l-o˙ra ˙atfu lill-povru anzjan, tefg˙uh mal-art, serqulu l-portafoll u l-arlo©© li kien qala’ b˙ala rigal meta rtira, u telqu ji©ru kemm jifil˙u. Il-kappillan induna x’kien ©ara u ©ie biex jg˙inu jqum mill-art. ‘Karlu, we©©g˙uk?’ ‘Dawk g˙adhom Ωg˙aΩag˙. Nispera li xi darba jindunaw bliΩball tag˙hom,’ qallu filwaqt li kompla jsaqqi. ‘Hemm bΩonn li nsaqqi g˙ax il-˙amrija niexfa peress li m’g˙amlitx xita.’

Xi tliet ©img˙at wara, l-istess tliet ©uvintur re©g˙u ©ew. G˙al darb’o˙ra, Karlu staqsihom jekk iridux jixorbu. Din id-darba, ˙atfulu l-pajp minn idejh u xarrbuh minn rasu sa saqajh b’dak l-ilma kiesa˙ sil©. Kif xebg˙u jg˙adduh biΩ-Ωmien, telqu ’l hemm mg˙oxijin bid-da˙q. Karlu re©a’ ma qal xejn. Óares lejn ix-xemx s˙una u baqa’ jsaqqi. Is-sajf kien kwaΩi g˙adda. Karlu kien qieg˙ed jag˙mel xi xog˙ol fil©nien meta ˙ass li kien hemm xi ˙add wieqaf warajh. Meta dawwar wiççu n˙asad g˙ax quddiemu ra lil dak il-©uvni – wie˙ed mit-tlieta! Beda miexi u, bil-fixkla, waqa’. Baqa’ hemm u pprepara ru˙u g˙al li ©ej! ‘Tinkwetax, xwejja˙. M’inix se nwe©©g˙ek din id-darba.’ G˙en lil Karlu jqum fuq saqajh u tah pakkett Ωg˙ir f’idu. ‘Lili tajtni lezzjoni g˙al ˙ajti. Jien dejjem ni©ri ma’ dawk it-tnejn l-o˙ra u ma nag˙mlu xejn ˙lief inwe©©g˙u nies b˙alek – nies anzjani li ma jkunux jifil˙u jiddefendu ru˙hom. Però, inti, minflok li qbadt tg˙ajjat u tg˙ajjarna, offrejtilna l-ilma biex nixorbu. Dejjem pattejtilna l-mibeg˙da b’im˙abba. Wara li sraqnik ma statjx norqod bil-lejl. Qed nipprova npattilek billi n©iblek ˙wej©ek lura.’ Kif qal hekk telaq g˙al triqtu. Karlu, kollu mistag˙©eb, feta˙ il-pakkett.

Tg˙idx kemm fera˙ meta sab l-arlo©© - u l-portafoll kien hemm ukoll! Fet˙u u sab ir-ritratt tattie© tieg˙u li kellu ©o fih. G˙al mument ˙ares lejn l-g˙arusa tar-ritratt u ˙a pjaçir jaraha titbissimlu lura. Kienet ©urnata kies˙a, ftit wara l-Milied, meta Karlu mar jiltaqa’ mal-Mulej. G˙all-funeral tieg˙u ©ew ˙afna nies, fosthom Ωag˙Ωug˙ twil li qag˙ad f’rokna tal-knisja. Fl-Omelija, il-kappillan qal hekk; ‘A˙na mhux se ninsew lil Karlu u l-©nien tieg˙u. Ag˙mlu l-almu tag˙kom biex intkom ukoll iΩΩommu l-©nien tag˙kom sabi˙.’ Issa kien hemm bΩonn li xi ˙add jie˙u ˙sieb il-©nien. B’risposta g˙all-avviΩ talkappillan, ©ie ©uvni u staqsa jekk hux possibbli jag˙mlu hu dan ix-xog˙ol. Il-kappillan mill-ewwel g˙arfu b˙ala dak li kien seraq lil Karlu. ‘Mur,’ qallu,‘u ˙u ˙sieb sew il-©nien ta’ Karlu.’ G˙addew ftit snin mhux ˙aΩin u l-©nien baqa’ dejjem sabi˙, miΩmum sew b’memorja ta’ Karlu. Darba, iΩda, il-©uvni ©ie jsib lill-kappillan u qallu li ma setax jie˙u ˙sieb aktar tal-©nien. ‘Marti welldet tifel il-lejl li g˙adda,’ qal bi tbissima. ‘Prosit! Nifir˙ilkom! X’se ssemmuh?’ Hu rrisponda kburi u fer˙an, ‘Karlu.’ RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 19

xaqq ta’ dawl

20 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

X’g˙amilt b’idejja! Spiççajt hawnhekk maqful u ‘l bog˙od minn niesi fla˙jar Ωmien ta’ ˙ajti. Dan ©ara wara li nqbadt nittraffika u nie˙u d-droga. Tant kont sirt dipendenti fuq l-eroina li kont nag˙mel minn kollox biex ikolli l-flus ˙alli nixtri d-droga, inkluΩ li nisraq. Ili sena u nofs il-˙abs u issa bdejt programm ta’ rijabilitazzjoni. Bis-sa˙˙a tal-psikolo©i u l-counsellors bdejt nifhem a˙jar lili nnifsi. Skoprejt li l-kilba tieg˙i g˙ad-droga kienet ©ejja min˙abba n-nuqqas ta’ attenzjoni li kelli minn missieri u n-nuqqas ta’ apprezzament li wrieni matul ˙ajtu. Jien kont qed nipprova nfittex xi ˙a©a o˙ra li tg˙ini nkun apprezzat u rikonoxxut u b’hekk

©ew xi ˙bieb jarawni. Jien ma stajtx nifhem min seta’ kien g˙ax s˙abi kollha kienu spiççaw b˙ali jew ag˙ar minni. Sibt jilqg˙uni Ωew© ©uvintur u Ωew© tfajliet tampari. Deherli li kont rajthom xi darba qabel però ma stajtx niftakar fejn. Fid-daqqa u l-˙in ftakart li dawn kienu jiffurmaw parti minn grupp ta’ Ωg˙aΩag˙ li kienu jg˙inu fit-tmexxija taç-Chaplaincy fil-kulle©© fejn kont immur. G˙all-ewwel jien in˙sadt ftit u n©bidt lura. Bdejt nibΩa’ li nkun i©©udikat. Però ©ewwa qalbi ˙assejt ixxewqa li nsir nafhom u nqatta’ ftit ˙in mag˙hom. Din id-darba ma kontx naf x’se naqbad ng˙idilhom. Matul iΩ-

Jien kont qed nipprova nfittex xi ˙a©a o˙ra li tg˙ini nkun apprezzat u rikonoxxut u b’hekk intfajt nie˙u d-droga, bil-˙sieb li nkun rikonoxxut minn s˙abi intfajt nie˙u d-droga, bil-˙sieb li nkun rikonoxxut minn s˙abi. Il-professjonisti li qed ja˙dmu mieg˙i qaluli li kont sejjer tajjeb fil-programm u li hemm çans li s-sentenza tieg˙i tkun sospiΩa bi ftit xhur. Però jien ©ewwa fija kont g˙adni qed in˙oss vojt kbir li ma stajtx nispjegah. Kont in˙ossni qisni mejjet imma fl-istess ˙in qed neΩisti, ming˙ajr ebda skop f’˙ajti. Kont imdejjaq u kont inqatta’ biçça kbira mill˙in tieg˙i nibki wa˙di. Darba minnhom, kif kont mitluf fi ˙sibijieti, il-gwardjan sejja˙li u qalli li

Ωjajjar tag˙hom, bdejt in˙ossni komdu nifta˙ qalbi mag˙hom. Sirt naf li huma kienu baqg˙u jiltaqg˙u ma’ s˙abhom tal-grupp darba f’©img˙a anke issa li lestew il-kulle©©. Kienu jaqsmu flimkien xi jkun g˙addej f’˙ajjithom. Kienu jitolbu u jag˙mlu diversi attivitajiet flimkien. Meta kienu ji©u jarawni konna noqog˙du nitkellmu flimkien u dejjem konna nispiççaw il-laqg˙a tag˙na b’talba flimkien. Kienu jag˙mluli kura©© biex inkompli l-programm u nag˙mel ˙ilti. G˙allmuni nitlob meta n˙ossni wa˙di u f’mumenti diffiçli. Bil-mod

il-mod bdejt in˙oss anqas vojt ©ewwa fija. Issa kelli aktar skop g˙aliex inkompli ng˙ix. Kont qed in˙ossni aççettat kif jien u kelli aktar tama u serenità f’˙ajti. IΩ-Ωmien beda jgerbeb u waslet il-©urnata meta kelli no˙ro© mill-˙abs. Huma stednuni biex inkun parti minn dan il-grupp tag˙hom. S˙abi g˙enuni biex nibqa’ miexi ’l quddiem u biex ma ner©ax naqa’ g˙ad-droga f’mumenti diffiçli. Din il-komunità Nisranija kienet g˙alija xaqq ta’ dawl u tama f’mument tad-dlam.

Grupp Appostolat tat-Talb

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet gÓal novembru Ìenerali: Óalli l-vittmi tad-droga, blg˙ajnuna tal-komunità nisranija, jirçievu l-qawwa biex jibdlu ˙ajjithom. Missjunarja: Biex il-Knejjes fl-Amerika Latina jimxu skont il-proposti missjunarji tal-Isqfijiet tag˙hom. Isqfijiet: G˙all-familji vittmi tal-log˙ob tal-azzard biex ifittxu l-g˙ajnuna me˙tie©a.

RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 21

Hajja Jiktbu l-Qarrejja

Sabiha Ittra lil min hu mkisser mill-˙sieb li jtemm ˙ajtu

22 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

G˙aΩiΩ ˙abib, Forsi xi darba g˙addielek minn mo˙˙ok il-˙sieb ikrah tas-suwiçidju. Forsi g˙addej minn problemi kbar, jew qed tbati minn dipressjoni jew xi mard mentali ie˙or. Forsi qieg˙ed tiffaççja xi nkwiet li ma tistax tla˙˙aq mieg˙u u ma sibt lil ˙add biex jg˙inek. Nitolbok li tibqa’ temmen li x-xemx g˙adha hemm tiddi, g˙alkemm b˙alissa qieg˙ed tikkumbatti f’maltempata kbira. B’im˙abba kbira xtaqt nikteb ftit kelmiet mill-esperjenza tieg˙i qarsa tal-˙ajja, bit-tama li nkun ta’ g˙ajnuna kbira g˙al ˙addie˙or li g˙addej minn infern f’din id-dinja stess. Nixtieqek tiftakar li s-suwiçidju mhuwiex is-soluzzjoni g˙al ˙afna tbatija li qieg˙ed t˙oss b˙alissa. Forsi g˙addejt minn problemi daqsi, inqas, jew iktar minni. Il-problemi kollha tad-dinja mhumiex ikbar mill-˙niena u l-im˙abba li Ìesù jrid joffrilna. Alla li ˙alaq lili u lilek huwa wisq ikbar u setg˙an u xejn ma huwa impossibbli g˙alih. Imma trid tibqa’ temmen. Jiena twelidt f’ba˙ar ta’ nkwiet, tensjoni, u ©lied. Kont g˙adni bilkemm naf nitkellem, li jien kont di©à n˙ossni mhux ma˙buba, u ˙add ma jridni. Min˙abba fi problemi li kienu jeΩistu filfamilja, g˙ext f’biΩa’ kbir. Però minn età Ωg˙ira ˙afna kelli relazzjoni tajba ma’ xi ˙add li kien jie˙u ˙siebi kontinwament.

Kien il-konfort tieg˙i meta kont nispiçça wa˙di nibki ©o xi rokna mo˙bija tad-dar. Qatt ma kont naf min hu dan. Meta bdejt nikber bdejt immur il-MuΩew u bdejt ninduna li dan kien Ìesù. Meta bdejt nikber il-Mulej g˙o©bu jibg˙atli ©uvni li baqa’ mieg˙i sal-©urnata tal-lum. Illum huwa r-ra©el tieg˙i u missier uliedi. L-ewwel attentat ta’ suwiçidju li g˙amilt kien meta kelli biss 22 sena. Ma fla˙tx aktar g˙all-problemi tal-˙ajja. Bdejt na˙seb li Ìesù kien xi fantaΩija minn tieg˙i. Bdejt na˙seb li mo˙˙i kien qieg˙ed ji©©ennen. Ma kelli l-ebda idea fejn kienet sejra ˙ajti. Iç-çirkostanzi tal-˙ajja bdew jg˙aff©uni. Waqaft nitlob g˙al ftit. Kif u meta kont nitlob ma niftakarx sewwa. G˙ax il-Mulej ma jitkellimx b˙all-bnedmin. Xi kultant jurik biçça Ωg˙ira minnu, u drabi o˙ra biçça ikbar. Jitkellem kif irid hu u mhux kif irrid jien, u jag˙tini l-grazzji li jrid hu u mhux li rrid jien. Fil-˙ajja tieg˙i il-Mulej urieni biç-çar li huwa s-sid ta’ kollox. Wara l-ewwel att ta’ ©enn li g˙amilt bqajt imbellha kif bqajt ˙ajja. Kont nitkellem ma’ Ìesù, iktar bil-©lied milli le. Ma stajt nifhem xejn x’ried minni. Kollox deher mudlam. G˙addew ftit tas-snin u g˙alkemm kont fuq ˙afna pilloli millpsikjatra, er©ajt g˙amilt overdose, imma re©a’ ma ©rali xejn. Qatt ma ˙assejt

l-effetti tag˙hom. Jiena kont naf li kien hawn nies li l-ewwel suwiçidju se˙˙ u ma stajtx nifhem x’kien qieg˙ed ji©ri mieg˙i. Kelli dwejjaq kbar, u dwejjaq ikbar li ˙add ma seta’ jifhimni. Kul˙add kien ja˙seb li kont qeg˙da ni©©ennen. It-tielet att ta’ suwiçidju sfaxxa fix-xejn ukoll. Qalbi kienet tant mu©ug˙a. Lanqas biss irrid ner©a’ niftakar l-u©ig˙ li g˙addejt minnu. Però l-Mulej bag˙tli persuna li g˙enitni ˙afna. Il-lum il-©urnata meta ji©uni xi ˙sibijiet tal-biΩa’ ta’ suwiçidju nirrikorri g˙and diversi persuni g˙allg˙ajnuna. L-ewwel nett ninforma lil Ωew©i bl-istat li nkun fih ˙alli nkun nista’ nirçievi iktar sapport minnu, u immur g˙and id-direttur spiritwali tieg˙i li huwa ukoll il-konfessur tieg˙i. F’dan il-perjodu ikrah, nipprova nirçievi iktar is-sagramenti tal-qrar u t-tqarbin biex nissa˙˙a˙ iktar spiritwalment. Dan il-perjodu ikun ta tbatija kbira. Meta l-affarijiet jibqg˙u sejrin g˙all-ag˙ar nirrikorri g˙all-psikologa u l-psikjatra li jafu l-istorja tieg˙i sewwa. Wara dan kollu, o˙ti, ˙ija, jekk t˙ossok imdejjaq ˙afna mur quddiem it-tabernaklu u g˙addi ftit ˙in fis-skiet. IlMulej jaf x’inhi tbatija. Jista’ jifhem minn xiex inkunu qeg˙din ng˙addu. Nixtieqlek sliem u barka. M

RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 23

Jiktbu l-Qarrejja

KIEKU X’PARIR TAGHTIH? Fil-˙ar©a t’Awwissu/Settembru ©ibna ittra ta’ Ωag˙Ωug˙ li, waqt li jinkura©©ixxi lil tfajla li kienet kitbet fuq il-problema tag˙ha fil-magaΩin, jitkellem dwar l-isfidi li jiffaççja hu, l-aktar spiritwalment, min˙abba l-fatt li hu ta’ orjentazzjoni omosesswali. Qed in©ibu hawn twe©iba ta’ wa˙da qarrejja li tixtieq tg˙in lil dan iΩ-Ωag˙Ωug˙ b’pariri tajbin.

24 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Nixtieq nibg˙at erba’ kelmiet lil dan iΩ‑Ωag˙Ωug˙ li ried xi parir siewi g˙allproblemi li g˙andu. Il‑problema li g˙andu mhix xi wa˙da façli u l‑aktar nies li jistg˙u jifhmuh huma dawk in‑nies li qeg˙din fl‑istess sitwazzjoni tieg˙u. Jiena na˙seb li xorta m’g˙andux jaqta’ qalbu g˙ax il‑Mulej qieg˙ed hemm g˙al kul˙add, ja˙seb f’kul˙add u jg˙in lil kul˙add! Il‑bniedem jista’ jkun iwarrbek u jinsiek, iΩda l‑Mulej le. Jien nemmen li g˙andek kapaçità u rieda soda biΩΩejjed biex tafda f’Alla. Min hu b˙alek jibda’ j˙oss li mhux aççettat mis‑soçjetà u li

˙add ma jista’ jifhmu. Veru li f’Malta l‑omosesswali g˙adhom mhux aççettati biΩΩejjed minn bosta nies imma sfortunatament mhumiex we˙idhom. Inti tidher bniedem matur, taf x’qed tag˙mel u taf x’qed tg˙id, g˙alhekk g˙andek tag˙mel iΩjed kura©© u timxi fuq il‑passi ta’ Kristu. Óallik mix‑xorb u mis‑soft drugs g˙ax dawk m’huma se jwassluk imkien. IΩ‑Ωmien g˙ad jista’ jtik parir u l‑Mulej g˙ad jifta˙lek toroq ©odda li g˙alissa inti ma tistax tag˙rafhom. Inti g˙idt li l‑Knisja ma taççettakx kif int u na˙seb li g˙andek ra©un, iΩda Kristu jaççettak

fi ˙danu, kif int. Ag˙mel kura©© u fittex l‑g˙ajnuna. Hawn nies tal‑Knisja li jistg˙u jifhmuk. Jien nissu©©erilek li tintefa’ fil‑volontarjat f’xi wa˙da mill‑g˙aqdiet li hawn Malta. Naf b’nies li kienu fi problemi akbar minn tieg˙ek u ˙adu din id‑deçiΩjoni u minnhom ˙are© il‑©id. Nispera li l‑ittra tieg˙i tista’ tkunlek ta’ ©id u tag˙millek ukoll kura©©. Fl‑a˙˙ar mill‑a˙˙ar a˙na lkoll f’idejn il‑Mulej qeg˙din. Ise˙˙ dak li jrid hu. Nissu©©erilek ukoll li titlob. Il‑Mulej mieg˙ek. C. Aquilina

u min g˙andu bΩonn spalla fuq xiex jistrie˙, hawn jien, ©ejt! Jien g˙andi Grazzi talli ktibt fir-rivista RM2000. Inti ˙afna ˙bieb li huma gay u fihom insib kont ©entili ˙afna twie©eb lil Ωag˙Ωug˙a fiduçja u rispett kbir, g˙alkemm jiena o˙ra imma g˙adek lanqas taf kemm ng˙ix f’relazzjoni hekk imsej˙a regolari jien fortunata jien li qrajt l-messa©© u ma nistax ng˙ix l-istess esperjenza tieg˙ek. Vera li r-rivista sibtha naqra tag˙hom. tard, imma jien xorta qed nie˙u gost Il-˙ajja ©©ib mag˙ha ˙afna niktiblek lura. battalji kuljum, kull ˙in. Xi w˙ud L-ewwel nett nixtieq ng˙idlek grazzi jistg˙u jintreb˙u façilment, o˙rajn tal-esperjenza tieg˙ek f’din il-˙ajja. ikollna ndumu ˙afna iΩjed biex G˙alkemm ma tantx t˙ossok aççettat nikkumbattuhom, u o˙rajn li fihom mis-soçjetà, int rigal kbir g˙alija. Dan no˙or©u telliefa. M’intix wa˙dek. Jien g˙aliex jien ma n˙arisx lejn l-uçuh, g˙andi l-esperjenzi tieg˙i u kont telliefa

fi gwerer kbar. Imma l-importanti hu li ng˙ixuhom, no˙or©u minnhom u nibqg˙u mexjin. Nixtieq kieku noffrilek l-g˙ajnuna kollha li nista’. Nawguralek li tkompli taqdef b’moqdief iebes u sod, g˙aliex ilmew© jista’ jkun g˙oli vera imma malajr jitkisser mal-blat u int tista’ tavvanza billi titg˙allem minn dawk li jag˙mlu l-isport tas-surf u tibqa dejjem teg˙leb il-mew© tal-˙ajja. Paçi. Janine

G˙aΩiΩ Ωag˙Ωug˙,

RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 25

26 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Bella Venezia…

Venezja f’nofs Awwissu! X’ji©ikom f’mo˙˙kom?... mhux xi btala mill-isba˙? Tqarrsux wiççkom wisq jekk ng˙idilkom – fidi u politika! Bir-ra©un tg˙idu li dan xi wie˙ed fanatiku per eççellenza biex ma jsibx xejn a˙jar x’jag˙mel f’Venezja fl-eqqel tal-ista©un turistiku. Però mhux tal-istess fehma t-tletin ru˙ – Maltin, Taljani, IrlandiΩi, Ûvizzeri, FrançiΩi, ÌermaniΩi, IngliΩ u Indjan – li ˙adu sehem f’seminar fuq il-fidi u l-politika li jsir kull sentejn f’dar tal-ÌiΩwiti. Imma g˙ala Venezja? Venezja hi belt ideali min˙abba l-istorja tag˙ha b˙ala pont bejn l-Ewropa tal-Punent u tal-Lvant. Kien ukoll hawnhekk li Sant’Injazju u l-ewwel kumpanni ddeçidew li jibdew isej˙u lilhom infushom is-‘Soçjetà ta’ Ìesù’. Barra minn hekk, realtà li tixorbok minnufih ming˙ajr ma tinteba˙ hi propju n-nuqqas tal-karozzi u tal-˙sejjes u d-d˙a˙en tag˙hom li tant drajniehom li anqas biss nag˙tu kashom. Il-varjetà ma kinetx biss wa˙da ta’ nazzjonalitajiet, iΩda wkoll ta’ opinjonijiet u perspettivi differenti li tefg˙u dawl ©did fuq kif wie˙ed i˙ares lejn il-fidi u l-politika. F’diversi mumenti qsamna l-ikel u l-˙elu tradizzjonali ta’ xulxin. Tul il-©img˙a li g˙amilna hemm, jien u l-˙ames Maltin l-o˙ra

kellna programm mimli daqs bajda: bejn ta˙didiet u diskussjonijiet, waqtiet ta’ riflessjoni u ta’ qsim ta’ esperjenzi, mumenti kulturali u o˙rajn ta’ mistrie˙. Il-kelliema kienu prinçipalment ˙ames ÌiΩwiti, ilkoll minn pajjiΩi differenti, li tawna l-isfond filosofiku u storiko-kulturali u ˙arsa ©enerali lejn it-Tag˙lim Soçjali tal-Knisja li huwa g˙odda tajba fil-missjoni ewlenija tan-Nisrani: is-servizz mal-proxxmu. Anke jekk dan kollu flimkien malpreΩentazzjonijiet dwar l-istorja politika ta’ kull pajjiΩ kienu ferm informattivi, Ωgur li l-aktar ˙a©a li ˙alliet effett fuqna kienet l-esperjenza tal-kelliema mistiedna. Kellna lil Jérôme Vignon, ex-Direttur Ìenerali tal-Kummissjoni Ewropea, li tkellem dwar kif il-fidi u l-prinçipji Nsara kienu l-mutur li ˙afna drabi wasslu biex jie˙u poΩizzjoni favur il-batut u l-imwarrab, anke jekk dan ifisser li jmur kontra t-twemmin talma©©oranza u jissarraf f’solitudni kbira. It-tieni mistiedna kienet Anna Staropoli li tkellmet fuq il-˙idma tag˙ha fil-bini u l-iΩvilupp ta’ komunità mifnija millMafia ©ewwa Palermo, il-belt li hi stess toqg˙od fiha. Ta’ min jg˙id li dawn in-nies mhux biss kienu ©eneruΩi filkontribut tag˙hom imma wkoll fil-˙in

li offrew biex kulmin ried saqsihom l-mistoqsijiet. Xorti kbira o˙ra kienet propju l-preΩenza tal-ex-President tal-Parlament Ewropew, Pat Cox. Il-kontribuzzjoni tieg˙u kienet ibbaΩata fuq mument delikat fil-karriera tieg˙u, çjoé meta l-Partit tal-Óelsien Awstrijak, partit b’ideat xenofobiçi u razzisti, ©ie elett biex jag˙mel parti mill-gvern ta’ wie˙ed mill-Istati Membri. Eventwalment, kien il-bilanç bejn il-fidi u l-politika li g˙enu biex jasal g˙all-a˙jar deçiΩjoni. Il-punti ta’ riflessjoni tieg˙u, flimkien ma’ dawk tal-kelliema l-o˙ra, kienu Ωgur ta’ min jixtarrhom u jibqa’ j©orrhom mieg˙u g˙al ˙ajtu. Inutli ng˙id li din l-esperjenza kienet wa˙da unika – mhux biss we©bitli ˙afna mistoqsijiet u g˙enitni nifhem a˙jar ir-relazzjoni bejn il-fidi u l-politika, imma fet˙itli g˙ajnejja bera˙ g˙ar-rigal kbir tal-˙ajja. L-istess b˙alma Venezja kienet belt tbaqbaq bl-attività merkantili firRinaxximent b’g˙exieren ta’ mijiet ta’ bastimenti ©ejjin u sejrin, hekk jien mort Venezja u permezz tat-tag˙lim, tarriflessjoni u tal-˙afna esperjenzi li qsamt u rçevejt, stajt insalpa lura Malta mimli b’xewqa kbira li noffri dinja a˙jar lil ta’ madwari. Isaac J. Gatt RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 27

DIN GUSTIZZJA? Jiktbu l-Qarrejja

Nota tal-Editur Qed in©ibu din l-ittra ta’ wa˙da mill-qarrejja li, b’˙afna sinçerità, taqsam mag˙na mistoqsija li tinkwieta lil ˙afna nies. Fil-˙ajja donnu il-˙aΩin igawdi u ji©ih kollox sewwa u t-tajjeb ibati, minkejja t-tjubija tieg˙u. Dan sewwa? Din ©ustizzja? G˙alkemm min kiteb ma jridx jonqos mir-rispett lejn Alla u r-rieda tieg˙u, xorta j˙oss li xi mkien hemm xi ˙a©a li diffiçli tifhimha jew taççettaha. 28 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Nistiednu lill-qarrejja biex jiktbulna huma x’ja˙sbu u xi twe©iba nistg˙u nag˙tu g˙al mistoqsija b˙al din. F’˙ar©a o˙ra n©ibu t-twe©ibiet li tkunu bg˙attulna flimkien ma’ xi riflessjonijiet li jistg˙u jg˙inuna nifhmu u ng˙ixu xi ftit a˙jar il-misteri tal-˙ajja. Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom bil-posta f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2067, inkella permezz tal-email: rmlh@jesuit.org.mt

G˙eΩieΩ qarrejja, Nixtieq naqsam dawn il-˙sibijiet tieg˙i mag˙kom li naf li mhumiex tajbin u Kristjani wisq, imma na˙seb li kultant xi darba jew aktar t˙ossuhom xi ftit. Jiena g˙andi 33 sena u omm ta’ Ωew© subien Ωg˙ar ˙afna fl-età. G˙andi ra©el bil-g˙aqal, dar kif xtaqnieha a˙na u g˙ad fadlilna xi ftit biex in˙allsuha kollha u b˙alissa qieg˙da nrabbi t-tfal jien, g˙ax waqaft mix-xog˙ol biex inrabbihom jien u ma nbaΩwarx lil ommi bihom. Dejjem kont imdawra bi ˙bieb tajbin u fejn rajt li ma kinux ta’ vera, ˙list minnhom, g˙ax ma nafx nurihom wiçç b’ie˙or, jew nie˙u t-tajjeb biss tag˙hom u li nid˙aq bihom. IΩda g˙andi “˙abiba” o˙ra li ma nistax jew ma rridx jew nibΩa’ naqtag˙ha g˙ax naf li mhix ©enwina. Nibda billi ng˙id li xi darba kienet a˙jar milli hi issa, iΩda nbidlet maΩΩmien, min˙abba l-karattru g˙ajjur, bla prinçipju u qatt sodisfatta b’xejn tag˙ha. Jiena dejjem kont “tifla sew”, bi prinçipji sodi mibnija fuq il-valuri li ˙adt dwar is-sess, iΩ-Ωwie© u l-familja, ir-reli©jon u l-˙biberija ©eneruΩa. BΩajt g˙alija nnifsi u fl-a˙˙ar Ìesù laqqag˙ni ma’ ra©el sew li dejjem beΩa’ g˙alija u rrispettani u stennejna flimkien li ngawdu lil xulxin f’kollox, sa ma’ ΩΩewwi©na. Wara ftit tax-xhur ta’ qtig˙

il-qalb u stennija, il-Bambin tana wkoll Ωew© an©li b’sa˙˙ithom. Din il-˙abiba ili nafha 15-il sena u dejjem nafha fuq ru˙ha, xalatura, çajtiera, bla skrupli u tixtieq l-affarijiet li jkollu ˙addie˙or f’˙ajtu. Ìieli fta˙tilha g˙ajnejha biex toqg˙od attenta u tissetilja. G˙addew is-snin u jien sibt irra©el li g˙andi u wara ftit hi sabet ©uvni sinjur, kwiet, ˙abbrieki u ta’ prinçipju li aççettaha kif inhi, bil-passat imqalleb tag˙ha, fejn messet ma’ kollox. Kif sabet lilu bdiet it-tellieqa tag˙ha mieg˙i, li nag˙mel jien, tag˙mel hi. F’daqqa wa˙da saret Santa Rita. IΩΩew©u warajna, iΩda nqabdet tqila qabli, dejjem kollox kif xtaqet hi. Riedet tieqaf ta˙dem u riedu tifel u ©ie tifel. Ma ng˙idlekx xi nkejja sakemm ma nqbadt tqila jien, li to˙lom ji©ri, u jien li nixtieq nitolbu ‘l Alla u n˙alli f’idejh u jasal wara ftit battalji. Tag˙ha kollox speçjali, tad-deheb u tieg˙i tpin©ihuli iswed jew fa˙am. Bqajna niltaqg˙u mag˙ha g˙ax qatt ma ridt li nkun jien li naqtag˙ha jew g˙ax dejjem kont ˙abiba tag˙ha. Inqbadt tqila bit-tieni tifel u wara ftit warajja nqabdet hi. “G˙ax t˙ajjarna minnek,” riedet tifla issa u waslet ukoll. Kollox kif to˙lom hi isir bla ta˙bit. Jien ninkedd l-aktar g˙aliex in˙oss g˙al s˙abi l-o˙ra li dejjem kienu tfal sew u li ma jistax ikollhom tfal. Ma ng˙idx

‘u iva l-aqwa li g˙andi jien’. Imma ninkwieta u nikkonfondi g˙aliex ng˙id, “Imma allura min igerfex u xi darba jiddeçiedi li jittran©a l-˙ajja tippremjah b’kulma jrid? Min hu tassew twajjeb u ˙aqqu kull ©id, il-˙ajja tag˙tih fuq wiççu. Allura bniedem li kien ˙aΩin u rran©a ru˙u biex ikun b˙al ˙addie˙or u min hu twajjeb it-tnejn ˙aqqhom ilglorja tal-Ìenna?” Ma nixtiqilhiex deni lil din il-˙abiba u min hu b˙alha, imma l-aktar nixtieq ©id lil min mhux b˙alha, g˙ax hekk jixraqlu. Gerfex u ja˙frulek u tie˙u li trid, jew bati u forsi tie˙u t-tajjeb kollu li ˙aqqek. Qed inkun g˙ajjura jew kattiva jien, jew ni©©udika fil-vojt? Jien kuntenta ˙afna b’li g˙andi u b’li tani l-Bambin. Imma nibki lil ˙addie˙or li jixtieq b˙ali u m’g˙andux u nag˙li g˙al min hu b˙alha. In˙ossni ˙atja u persuna skifuΩa talli na˙seb hekk, imma naraha in©ustizzja kbira sitwazzjoni b˙al din, b˙alma naraha in©ustizzja akbar nies u tfal imutu bil-©u˙ u bil-gwerer, meta o˙rajn jistag˙new u jie˙du kulma jridu g˙ax huma aktar fortunati. X’ta˙sbu intom? G˙andi nehda bl-affarijiet tieg˙i u ma nag˙tix kas ta’ ˙addie˙or? Jew m’g˙andix dritt in˙oss dawn l-affarijiet g˙ax, wara kollox, jien m’inix Alla, jew profeta, jew qaddisa? JA

RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 29

Ulied ilMissier L-istorja tal- ˙olqien bl-istampi Il-Bibbja hija l-isba˙ ktieb tal-Óajja. Tajjeb li kbar u tfal inkunu mid˙la tag˙˙a. Se nibdew din is-serje tal-Bibbja bl-istampi. Nirringrazzjaw minn qalbna lil Bob West, artist American li tana l-permess in©ibu dan ix-xog˙ol sabi˙ tieg˙u u naqilbuh g˙all-Malti. L-istorja se tkompli minn ˙ar©a g˙al o˙ra tar-rivista.

U xog˙olok hu li ΩΩommha hekk!

ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

Biex i©©edded

PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 6760 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824

SENGLEA SIÌÌIEWI SAN PAWL IL-BAÓAR SAN ÌILJAN STA LUÇIJA TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ

PERMEZZ TAL-MOBILE 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2168 5963 2168 2143

GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM KERÇEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ

2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061 8916 5061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidirizz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibag˙tu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA

34 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna

Tisliba Novembru Mimdudin: 1. Adurawni (6) 4. Post f’G˙awdex ˙dejn il-ba˙ar (6) 7. Elf, seba’ mija u sittin jarda (3) 8. G˙axra u sitta (6) 9. “......... g˙ax rajt!” qal Ìesù lil San Tumas. (6) 10. “Hekk .....”, jew Ammen. (4) 12. Is-Sagrament tar-rikonçiljazzjoni (4) 14. Ne˙duh l-aktar min-nag˙a© (3) 15. Ag˙tu wirja (3) 16. “....... pro nobis” (3) 18. Titlu quddiem qaddis (3) 19. X’u˙ud hekk jg˙ajtu lill-missier (4) 21. Tkellmu (4) 24. Isem Kirkop, it-tenur Malti (6) 25. Il-post fejn dehret il-Madonna fil-Portugall (6) 26. Kunjom Malti issibu f’sandli a˙mar (3) 27. Fuqu tin˙adem il-bizzilla (6) 28. Tfajla marbuta ma’ 25 MIMDUDIN.

Weqfin: 1. Saçerdot (6) 2. Ma nstabx (6) 3. Itlaq minn hawn! (4) 4. akkuzaw (4) 5. Ma baqg˙ux s˙a˙ (6) 6. Inrabbu l-©wiena˙ (6) 11. Hawn min jg˙idilha gverta (5) 13. Il-mejda tal-Quddiesa (5) 16. Kuntrarju (6) 17. Malli (6) 18. A˙jar nil˙aq tieg˙i milli ta’ ˙addie˙or (6) 19. Dawn jag˙mlu l-kuntratti (6) 22. Jekk mhux ˙mar, ..... (4) 23. Nisa w ir©iel Ωg˙ar (4)

REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Ottubru hi ????? IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000.

TWEÌIBA TAT-TISLIBA awwissu/settembru 2010 MIMDUDIN: 1. Madwar 4. Ìappun 7. Eta 8. Temtem 9. Banana 10. Assi 12. Ituq 14. Rak 15. Ilu 16. Sam 18. Nej 20. Amin 21. Beda 24. Barmil 25. Karlin 26. Ugo 27. Ra˙˙as 28. Pittur WEQFIN: 1. Mitjar 2. Damask 3. Rema 4.Ìabu 5. Platti 6. N˙arqu 11. Saram 13. Ulied 16.Sabbar 17. Mitra˙ 18. Newlet 19. Jannar 22. Flus 23. Skop

Disinn • Outlook Coop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

G˙arg˙ur

Bartholomew Cuschieri

Naxxar

Lucia Camilleri

RM2000-LilÓbiebna • Novembru 2010 • 35

www.rm2000.org

WEBSITE ÌDIDA GÓALL-RM2000-LilÓbiebna Issib: • L-istejjer u l-kitbiet li dehru fil-magaΩin • Esperjenzi ta’ qarrejja • wara kull storja tista’ tikteb il-kummenti, opinjoni jew esperjenza tieg˙ek • mod kif tibg˙at il-mistoqsijiet, problemi u diffikultajiet tieg˙ek b’mod kunfidenzjali • tag˙rif fuqna l-ÌiΩwiti • tag˙rif fuq l-RM2000LilÓbiebna u l-istorja tieg˙u

L-internet mhux biss post fejn taqra u titg˙allem, iΩda wkoll post fejn tiltaqa’ ma’ qarrejja o˙ra, tiddiskuti u taqsam mag˙hom dak li hu g˙aΩiΩ g˙alik. L-internet huwa pjazza fejn tista’ tiltaqa’ ma’ ˙afna nies li b˙alek qed ifittxu sens fil-˙ajja.

www.rm2000.org pjazza miftu˙a g˙all-˙bieb tal-qalb Ifta˙ha, qalleb il-pa©ni fiha u g˙idilna x’ta˙seb. Nie˙du gost niltaqg˙u mieg˙ek u nsiru nafuk! 36 • Novembru 2010 • RM2000-LilÓbiebna