Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • Sena 59 • OTTUBRU 2008 • Numru 8 78, Marquis Scicluna Street, Naxxar NXR 2607
N E W S P A P E R P O S T
X’©ie l-ewwel: is-swaba’ ta’ idejna jew il-Kmandamenti t’Alla? Ma nafx, imma na˙seb li twieldu t-tnejn flimkien. Naf Ωgur li meta Alla ˙alaq il-bniedem (i©ifieri malli fid-dinja tfaçça l-bniedem b’mo˙˙ li ja˙seb, qalb li t˙obb u b’ru˙ li tg˙ix g˙al dejjem), tfaççaw ukoll idejh u saqajh ukoll. Fl-ewwel ˙lejqiet l-idejn kienu biss par saqajn o˙ra. Imma Alla ried li l-bniedem ikollu Ωew© idejn u Ωew© saqajn. Hekk seta’ jkun differenti minn kull annimal ie˙or u jsir jixbah lil Alla li ˙alqu. G˙ax b’idejh issa l-bniedem seta’ ja˙dem u jo˙loq, b˙al Alla li ˙alqu. B’saqajh seta’ jibda l-mixja ta’ progress veru. L-idejn u s-saqajn huma l-mod kif il-bniedem sar ˙ieles mill-istinti li kienu jΩommuh imnie˙ru mka˙˙al ma’ l-art. G˙ax l-istint wa˙du huwa l-akbar jasar - tg˙ix biex jiekol u tiekol biex tg˙ix! OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Biex je˙les is-swaba’ tal-bniedem, Alla tah il-Kmandamenti - g˙axar direzzjonijiet, g˙axar pariri. Jekk jobdi l-Kmandamenti, is-swaba’ ta’ idejh kienu se jo˙olqu ˙ajja meraviljuΩa u hienja tassew. Jekk jimxi fuqhom, il-passi tieg˙u iwassluh g˙all˙ajja bis-sens. Jekk iwarrabhom, jer©a’ jsir skjav ta’ l-istint li kien Ωammu mjassar g˙al miljuni ta’ snin. X’jiswew is-swaba’ ming˙ajr Kmandamenti li jg˙idulhom x’g˙andhom jag˙mlu? X’jiswew ir-ri©lejn ming˙ajr Kmandamenti li juruhom f’liema direzzjoni g˙andhom jimxu? Meta tkun qed tag˙mel il-kjutiks fuq difrejk, ˙ares sewwa lejn subg˙ajk u lejn idejk. Staqsi x’ser jag˙milhom tassew sbie˙ – il-kulur tad-dwiefer jew l-g˙emil tag˙hom? Meta tisbog˙ is-swaba’ ta’ ri©lejk, ˙ars lejn il-pala ta’ sieqek, miss
l-g˙arqub, l-g˙aksa. Itla’ mal-pexxun u l-qasba ta’ saqajk. Çaqlaq irkopptejk. Staqsi lil ri©lejk: x’se jag˙milkom tant sbie˙ u g˙eΩieΩ g˙alija – il-kulur, il-forma jew il-postijiet fejn se te˙duni u twassluni f’˙ajti? Mhux ta’ b’xejn li g˙al kull seba Alla g˙amel Kmandament. Kemm g˙andhom qawwa dawn is-swaba’ ta jdejk u ta’ saqajk. Huma se jiddeçiedu ˙ajtek hix se tkun ta’ bniedem jixbah lil Alla, inkella lil xi annimal li g˙adu jimxi fuq erba’ saqajn, imnie˙ru fit-tajn u ˙ajtu ji©ri wara denbu! Aqra sew din il-poeΩija u Ωommha fuq l-ixkaffa fejn iΩΩomm il-prodotti tas-sbu˙ija. Jekk tag˙raf taççetta li lKmandamenti huma l-isba˙ kjutiks, mhux biss idejk u saqajk ikunu sbie˙, imma ˙ajtek kollha tkun tiddi bis-sbu˙ija ta’ Dak li ˙alqek!
Kjutiks Kont nag˙mel il-kjutiks G˙ax-xemx fuq il-bejt. Óassejt b˙al stmellija G˙al ˙ajti li ˙lejt
3. Il-Ódud jien tajthomlok Biex fihom tistrie˙, U tisma’ l-kliem t’Alla. Tibqax mo˙˙ ir-ri˙!
NinΩeba˙, nixxala, Flus nonfoq bla qies. Lil Alla warrabtu U tlaqt il-quddies.
4. Tajtek ©enituri Biex tg˙oΩΩ b˙ala gwida. Rispett dlonk urihom, Flok dejjem tisfida!
Óarist lejn subg˙aja, Onfo˙tilhom ftit ri˙ Biex jinxfu mill-ewwel U jibqg˙u hekk sbie˙.
5. Toqtolx, jien ordnajtlek Kemm b’arma jew kliem Tal-˙ajja s-Sid Alla. Hu jaf meta t-tmiem.
Fl-g˙axar kmandamenti Fakkruni subg˙aja Il-li©i ta’ Alla, Gwida tal-˙ajja
6. Ìismek hu tempju Ta’ Spirtu Qaddis. TiΩnix! Ûommu safi, ‘Il-bog˙od mit-tni©©iΩ
1. Jien Hu Alla Sidek U floki m’hemm ˙add. Ta˙sibx li bil-frug˙a M’int se tmut qatt.
7. Tmissx dak li mhux tieg˙ek Tisraqx l-g˙ajrek, ˙abib! G˙ax lilek ˙abbejtek Jien mitt fuq salib
2. Ilsienek tajtulek G˙al kliem ta’ tif˙ir, Mhux biex toffendini. Mhux g˙at-tmaqdir
8. Tigdibx, g˙id is-sewwa! Jekk ma tag˙milx dan Flok tog˙©ob lil Alla Tkun tpaxxi x-xitan.
9. Jekk g˙andek xi sie˙eb Ûommu qrib mieg˙ek. Tixtieqx ta’ ˙abibtek; Dak tag˙ha, mhux tieg˙ek! 10. G˙oΩΩ dak li g˙andek; G˙alik hu biΩΩejjed. Óallih ta’ ˙addie˙or! Dak kollu nkwiet Ωejjed. Dlonk se˙˙et bidla Ìo qalbi minn ©ewwa. G˙ajnejja infet˙u U bdejt nara s-sewwa. Rajt ˙ajti ta’ qabel Vojta, bla sens Titg˙annaq ma’ Kristu Fejn sabet il-wens.
Maria Christine Agius
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008
“Il-weg˙diet li g˙amilt meta ΩΩewwi©t ˙adthom bis-serjetà,” hekk qalet Margot fl-a˙˙ar ta’ ˙ajjitha. “In˙obbok fil-g˙ana jew fil-faqar, fis-sa˙˙a u fil-mard.”
Id-dar tieghi hi fejn ikun zewgi OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
“Il-weg˙diet li g˙amilt meta ΩΩewwi©t ˙adthom bis-serjetà,” hekk qalet Margot fl-a˙˙ar ta’ ˙ajjitha. “In˙obbok fil-g˙ana jew fil-faqar, fis-sa˙˙a u fil-mard.” IΩda qatt ma ssoponiet x’kienet se tiswiha din il-weg˙da meta iΩΩew©et lil Roberto, diplomatiku gustuΩ, imma li kien iswed g˙ax kien ©ej minn pajjiΩ ie˙or. Margot kienet prima ballerina mag˙rufa u famuΩa. Margot kienet g˙adha ballerina ta’ tmintax-il sena u Roberta kien student ta’ dsatax-il sena meta ltaqg˙u b˙ala studenti. “L-g˙ada,” tirrakkonta hija stess “qomt u bdejt nimxi mal-kamra; bdejt in˙ossni stramba. Imbag˙ad irrealizzajt li meta xi ˙add jibda j˙ossu miexi qisu maqtug˙ mill-art ifisser li jkun sar i˙obb lil xi ˙add.” G˙al Ωew©t isjuf wara xulxin huma kienu jiltaqg˙u f’dik il-belt ta’ l-istudenti. Kienu jag˙mlu mixjiet fit-tul max-xmara u, dak il-©uvni mist˙i “irnexxielu jg˙idli li missieru kien il-President ta’ pajjiΩu fl-Amerika t’Isfel.” IΩda, dak iΩ-Ωmien faqqg˙et il-gwerra, Roberto kellu jmur lura pajjiΩu. Margot damet ma tarah g˙al erbatax-il sena. Kompliet b’˙ajjitha. Il-familja tag˙ha kienet tat-tajjeb. Ma kien jonqosha xejn u l-karriera tag˙ha ta’ ballerina kienet brillanti. Kien ikollha parties lussuΩi ma’ atturi kbar b˙al Laurence Olivier u ikliet ma’ nies famuΩi. Il-kamra tag˙ha dejjem kienet tkun mimlija bukketti tal-fjuri li
kienet taqla’ wara Ω–Ωfin tag˙ha. Darba minnhom, waqt li kienet qed tag˙mel sensiela ta’ Ωfin f’wie˙ed mill-aqwa teatri tal-ballet, wie˙ed millassistenti tag˙ha qalilha li kien hemm sinjur li xtaq jaraha. Newwlilha karta li fiha kien hemm l-isem ta’ Roberto, Ambaxxatur. Po©©ew bil-qieg˙da fuq sufan iΩda hu ma tantx tkellem. Kien biss qisu jiççassa lejha. L-g˙ada ©ie fil-lukanda g˙all-kolazzjon u f’daqqa wa˙da qalilha, “Taf li inti se tiΩΩewwi©ni u se tkun kuntenta ˙afna?” Margot wie©bet, “Inti qed ti©©ennen?” IΩda Roberto baqa’ jibag˙tilha ˙afna ward, xtralha djamanti u kowt tal-mink u kien imur warajha fiΩ-Ωjarat fl-Amerika. Fl-a˙˙ar, Margot çediet. Aktar tard stqarret li dan ir-ra©el li baqa’ ji©ri warajha g˙aΩ-Ωwie©, “˙eles qalb li kienet imsakkra ©o ©isem ta’ ballerina. G˙allewwel darba f’˙ajti,” Ωiedet tg˙id, “sirt naf min jien.” Kull fejn kienet tiΩfen Margot dejjem kien ikun hemm ward a˙mar jistenniha. Kien jibg˙athomlha Ωew©ha. Darba, waqt li kienet qed tag˙mel il-provi taΩ-Ωfin, waslitilha a˙bar li kellha tbiddel ˙ajjithom g˙al dejjem. Roberto, li kien ˙are© g˙all-politika f’pajjiΩu, sparawlu u safa paraliΩΩat minn g˙onqu ‘l isfel. Ma˙suda, Margot qabdet arjuplan u marret ˙dejh minnufih. Kienet hi li g˙enitu meta kellu deni ta’ 108 gradi. Kienet litteralment hi li Ωammitu ˙aj. “Kienet hi li re©g˙et qanqlitlu r-rieda
li jg˙ix.” qalet Ωeffiena ˙abiba tag˙ha. Tmien xhur wara li sparawlu, wara li martu kienet Ωifnet l-opra Romeo u Ìuljetta u kienu g˙ajtulha biex ter©a’ to˙ro© fuq il-palk g˙al tlieta u erbg˙in darba, kien hemm Roberto fuq streçer jaraha minn wara l-kwinti. Fis-snin ta’ wara kienet tidher f’˙afna rappreΩentazzjoniet, iΩda l-ewwel ˙sieb tag˙ha kien dejjem Ωew©ha li, anki wara l-attakk, kien baqa’ bniedem ta’ intelli©enza straordinarja. Kien hemm min ra din it-tra©edja b˙ala salib li trid i©©orru, imma Margot ma kenitx ta˙sibha hekk. “Jien in˙oss li mqassmin tajjeb,” qalet, “Hu kapaçi ja˙seb u jien kapaçi niççaqlaq u niΩfen.” Meta ˙abiba tag˙ha staqsietha kif kienet tag˙mel biex tkampa ma’ ra©el diΩabilitat b’mod hekk ikrah, Margot wie©bet b’kelma wa˙da: “In˙obbu.” Is-snin g˙addew u Margot u Roberto irtiraw f’villa sabi˙a fil-kampanja. “Darba”, qalet lil ©urnalista, “staqsejt lil Ωew©i: meta tispiçça int, lil min se nie˙u ˙sieb?” Ma tantx damet biex ikollha rrisposta. Margot mietet fl-età ta’ wie˙ed u sebg˙in sena b’kançer fl-g˙adam. Anqas kien g˙addew sentejn minn meta Roberto kien miet b’kançer fil-musrana. Kollox kien sab postu. KwaΩi g˙oxrin sena qabel, wara suççess enormi f’wa˙da mill-opri li Ωifnet, xi ˙add kien staqsiha fejn kienet id-dar tag˙ha. “Id-dar tieg˙i,” qaltlu, “hi fejn ikun Ωew©i!” RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008
ejk tat-Tieg
Óa nag˙tikom ir-riçetta Ta’ kif tg˙amlu kejk tat-tie©. Fost il ˙afna ingredjenti Óafna m˙abba jkun me˙tie© Fid-dar il-©dida tag˙kom Din l-im˙abba ˙alltu sew Mal-paçenzja u mal-ma˙fra. Kumplimenti qatt tinsew. Tul iΩ-Ωmien tistg˙u iΩΩejnu Dan il-kejk b’xi Ωew©t ulied Mhux bilfors, iΩda jekk ji©u, Lestu ru˙kom g˙all-inkwiet. Erfg˙uh sew ’x malajr jit˙assar Bil-pika, g˙ira w ©lied. Tiddejqux titolbu skuΩa U tevitaw ˙afna inkwiet. T˙allu ’l ˙add i˙awwadulkom, Lanqas jisirqilkom biçça. La l-kejk ikun ma˙dum sewwa Suppost qatt m’g˙andu jispiçça. G˙andu tog˙ma tant hi ˙elwa Li bilkemm jintg˙’em l-imrar. Ibqg˙u Ωommu l-Valentinu, Tinsewhx l-erbatax ta’ Frar. It-talb flimkien qatt t˙alluh barra, Biex minn barra kejk tat-tie© Ikollkom kejk ie˙or akbar Li jissejjah kejk taΩ-Ωwie©! Óa nag˙tikom parir xieraq Illi ˙adem wisq g˙alina: “Ara qatt ma t˙alluh jiksa˙ G˙ax il-kejk isir rovina”.
OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Meta inti tghid Meta inti tg˙id: “Ma nistax insib tarf…” Alla jg˙id: “Immexxik jien…” (Prov. 3:5) Meta inti tg˙id: “In˙ossni wa˙di…” Alla jg˙id: “Jien mieg˙ek; ma n˙allik qatt…” (Ebr 13:5) Meta inti tg˙id: “Ma nistax… Impossibbli…!” Alla jg˙id: “Kollox nista’ bis-sa˙˙a ta’ Dak li jqawwini…” (Fil: 4:13) Meta inti tg˙id: “Ma jist˙oqqlix ma˙fra…” Alla jg˙id: “Jien ˙firtlek…” (Rum 8:1) Meta inti tg˙id: “Qed nibΩa’…” Alla jg˙id: “La tibΩax, jien mieg˙ek…” (Is 41:10)
Meta inti tg˙id: “Issa g˙ajjejt…” Alla jg˙id: “Ejjew g˙andi, intom g˙ajjiena u mtaqqlin, u jien inserra˙kom…” (Mat 11:28) Meta inti tg˙id: “Óadd ma j˙obbni tassew…” Alla jg˙id: “Jien in˙obbok…” (Ìw 13:34) Meta inti tg˙id: “Ma nafx kif nista’ nkompli…” Alla jg˙id: “Jien immexxik…” (Salm 32:8) Meta inti tg˙id: “Imma liema hi t-triq li ˙ejja Alla g˙alija?” Alla jg˙id: “Ìesù Kristu, Ibni l-g˙aΩiΩ…” (Ìw 3: 16) U meta tixtieq tisma’ sew x’irid jg˙idlek Alla… ISKOT… ÓOBB… AQDI… U Alla li jinsab f’qalbek ikellmek!
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008
L-Istorja taΩ-Ûarbun Imqattà Fl-a˙˙ar ˙ar©a tal-magazin ©ibna storja ta’ mara msawta bi tfal Ωg˙ar li ˙alliet lil Ωew©ha u wara li sabet ru˙ha f’miΩerja kbira iltaqg˙et ma’ ra©el li g˙enna b’˙afna m˙abba. L-istorja tispiçça billi t-tnejn iΩΩew©u. Ma jissemma xejn dwar x’sar mill-ewwel ra©el, jekk baqax ˙aj jew kienx miet. L-istorja anqas issemmi xejn dwar it-twemmin reli©juΩ tal-persona©©i. Irçevejna bosta reazzjonijiet minn qarrejja, fosthom iΩ-Ωew© siltiet minn ittri li jidhru hawn:
OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
“Prosit tar-rivista b˙al-dejjem. Kont qed naqra l-artiklu “IΩ-Ûarbun Imqatta’” fil-˙ar©a ta’ Awwissu-Settembru. Storja li tqanqlek tassew, iΩda l-konkluzjoni tag˙ha m’hi nisranija xejn, g˙ax iΩ-Ωwie© jog˙sfor g˙al kollox. Forsi ta’ min ifa˙˙arha bejn min mhux nisrani, iΩda g˙alina le. Nixtieq li tiççaraw dan il-punt.” (J. Camilleri) “Jiena abbonata fl-RM u nie˙u pjaçir naqrah, speçjalment in-novelli. Jiena qrajt in-novella “IΩ-Ûarbun Imqatta’”. Jien u naqra ˙adt pjaçir, però kif spiççat ma g˙o©bitnix peress li kif tifimha jfisser li jekk tag˙mel hekk mhu xejn. Jiddispjaçini li din l-istorja ©iet miktuba f’dan il-magazine li tant hu mxerred f’Malta.” (C. Spiteri)
Bir-ra©un, diversi skantaw kif ©ibna din l-istorja li tidher qisha qed tapprova l-fatt li xi ˙add jer©a’ jiΩΩewwe© waqt li l-ewwel Ωwie© ikun g˙adu ma n˙allx. Din l-istorja ti©ri fil-˙ajja tal-lum. Fiha ˙afna valuri sbie˙ ta’ sagrifiççju, ta’ dedikazzjoni u ta’ ©eneroΩità. Imma tiftiehem li qed tmur kontra l-qdusija taΩ-Ωwie© nisrani li hu mibni fuq im˙abba bla kundizzjoni u rabta li ma tin˙allx. Bl-ebda mod ma ridna nag˙tu dan il-messa©©. Nemmnu li mhix ˙a©a tajba li xi ˙add jiddivorzja jew jer©a’ jiΩΩewwe© waqt li jkun g˙adu marbut mill-ewwel Ωwie©. Meta ©ibna l-istorja il-˙sieb
tag˙na kien aktar biex nuru l-kruha tal-vjolenza fid-dar u l-miΩerja li ©©ib mag˙ha. Jiddispjaçina jekk setg˙et inftehmet li naqblu ma’ l-idea li ΩΩwie© jista’ jin˙all. L-istorja ©rat barra minn Malta, f’kultura ferm imbeg˙da minn dik nisranija u fejn l-ideat mhux dejjem jaqblu mat-tag˙lim tal-Knisja dwar iΩ-Ωwie©. Dan a˙na Ωgur li ma napprovawhx u anqas nixtiequ li xi ˙add ja˙seb li l-magazin tag˙na jrid imexxi xi ideat li jidhru li huma favur id-divorzju. Imma tajjeb li wie˙ed jag˙raf kemm tbatijiet jeΩistu li jwasslu g˙at-tifrik taΩ-Ωwie©. Fil-fatt din l-istorja ta’ Ωwie© li ma rnexxiex hija bilançjata minn storja o˙ra li dehret fl-istess ˙ar©a tal-magazin dwar is-sbu˙ija ta’ Ωwie© li jiççelebra l-20 anniversarju ta’ m˙abba fidila. Din it-tieni storja turi l-esperjenza ta’ koppja li iffaççjaw il-problemi kollha li ©©ib mag˙ha l-˙ajja taΩ-Ωwie© bi spirtu tassew nisrani u bil-kura©© li tag˙ti m˙abba awtentika. Mhux li kieku kull koppja miΩΩew©a tag˙raf timxi fuq din it-triq tant sabi˙a! X’na˙sbu dwar id-divorzju B˙alissa pajjiΩna g˙addej minn diskussjoni dwar iΩ-Ωwie© u d-divorzju. Hemm ˙afna li jaraw id-divorzju b˙ala soluzzjoni g˙all-miΩerja ta’ Ωwie© imkisser. A˙na nemmnu li s-soluzzjoni hija f’im˙abba aktar s˙i˙a u vera, f’rabta aktar dejjiema fiΩ-Ωwie© u
f’g˙ajnuna kontinwa li ti©i mill-qawwa t’Alla u minn preparazzjoni soda g˙all˙ajja tal-familja. Jekk tid˙ol il-mentalità (kif digà da˙let f’pajjiΩna wkoll) li Ω-Ωwie© jista’ jin˙all meta jinqalg˙u id-diffikultajiet, aktar tikber il-pjaga ta’ familji mkissrin. Mhux ta’ b’xejn li ˙afna Ωg˙aΩag˙, li j˙arsu lejna l-kbar biex niggwidawhom, jitilfu l-fiduçja fiΩ-Ωwie© innifsu. Irridu nit˙abtu biex f’Malta iΩΩwie© jibqa’ b’sa˙˙tu. Je˙tie© li ng˙inu lill-koppji miΩΩew©in isibu l-forza biex i˙allsu l-prezz g˙oli tas-sagrifiççju li titlob im˙abba vera u awtentika. Iddivorzju ma jfejjaq xejn. Sempliçiment jiddikjara b’mod uffiçjali l-falliment ta’ weg˙da ta’ m˙abba. Forsi g˙ax din tkun saret ming˙ajr t˙ejjija serja jew li ma tibqax sostnuta tul il-mixja tal˙ajja. Id-divorzju jfisser li s-soçjetà tkun qatg˙et qalbha li Ωew©t iqlub jistg˙u i˙obbu lil xulxin g˙al dejjem. U meta koppja tibda l-˙ajja taΩ-Ωwie© b’qalb maqtug˙a, kif jista’ jkun li teg˙leb ilmew© u l-maltemp tal-˙ajja? G˙alhekk irridu na˙dmu ˙afna aktar biex il-problemi jinkixfu u nippruvaw insolvuhom qabel iΩ-Ωwie©. Essenzjali li filwaqt li nippridkaw is-sbu˙ija ta’ Ωwie© nisrani u ta’ l-m˙abba fidila bejn il-miΩΩew©in, inxammru idejna u nistinkaw kemm nifil˙u biex iΩ-Ωwi©ijiet isiru sewwa mill-bidu. Din hi l-missjoni ta’ kull nisrani. Din hi l-missjoni talKnisja. Fr Paul RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008
Kemm Inbidel Mattias “Min jitwieled tond ma jmutx kwadru!” Taqbel? F’din in-novella niltaqg˙u ma’ Ωew© karattri l-oppost ta’ xulxin: wie˙ed fuq tieg˙u, l-o˙ra kwieta; wa˙da reli©juΩa u l-ie˙or sfrattat. Meta dawn it-tnejn iltaqg˙u irnexxilhom jg˙inu lil xulxin jinbidlu u jsiru a˙jar. Claire kienet tfajla ta’ madwar tmintax-il sena, ˙elwa u bil-g˙aqal ˙afna. Ma kinitx tfalli quddiesa wa˙da matul il-©img˙a. Kienet tifla ntelli©enti u tg˙idx kemm kienet taf tmur tajjeb man-nies. L-iktar ˙a©a li tispikka fiha kien il-fatt li qatt ma kienet tag˙ti kas xi jg˙idu fuqha n-nies! Darba fost l-o˙rajn Mattias, ©uvni sfrattat u mo˙˙u biss li ji©©erra mat-tfajliet, da˙al f’inkwiet kbir. Biex ipatti g˙all-˙sara li kien g˙amel, kellu jg˙in lil xi tfal ta’ l-istitut wara l-˙in ta’ l-iskola. Naturalment Claire kienet di©à tag˙ti sehma hemmhekk! M’g˙andniex xi ng˙idu, Mattias, persuna daqshekk differenti minn Claire, kien jipprova jg˙addi passata biha. Madankollu Claire qatt ma qaltlu xejn. Din kienet wa˙da mill-affarijiet g˙aliex ma kienx iniΩΩilha – ma setax jifhem kif ma tinkwetax dwar x’jg˙idu fuqha n-nies. G˙alih l-apparenza tieg˙u man-nies kienet kollox u Alla ˙ares tg˙id xi ˙a©a kontrih. G˙alhekk, da˙˙alha f’mo˙˙u li jara kif jag˙mel biex isir jafha a˙jar lil Claire. Però Claire ma kinitx ta’ subg˙ajha f’˙alqha – kienet taf eΩatt persuna b˙al Mattias xi jkun qed jistenna minn g˙andha. Infatti meta darba Mattias staqsiha biex tg˙inu, hi wie©bitu li ser titlob g˙alih! Ming˙ajr dubju ta’ xejn, din ma kinitx ir-risposta li kien qed jistenna. G˙alhekk, b˙ala tfajla li t˙obb t˙enn u tg˙in lil kul˙add, rat kif g˙amlet u bdiet tg˙inu. 10 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Mattias wara ftit taΩ-Ωmien, beda jbiddel il-˙sibijiet li kellu kontra Claire; u g˙alhekk beda jqatta’ iktar ˙in mag˙ha milli ma’ s˙abu. Tg˙idx kemm kienu jg˙adduh biΩ-Ωmien lil Mattias g˙ax bdew jindunaw li qed iwarrabhom naqra naqra biex joqog˙od iktar ma’ Claire. G˙allewwel kien jist˙i juri li jkellimha, sakemm darba bdew jinkuh quddiem skola tfal u ©©ieled minn ma’ sie˙bu biex jaqbeΩ g˙allClaire. Meta darba staqsiha kif tista’ temmen u jkollok il-fidi meta ma tara xejn, Claire wie©bitu li l-fidi b˙ar-ri˙: ma tistax tarah imma tista t˙ossu. Bil-˙ila tag˙ha, Mattias re©a’ beda jersaq lejn il-Knisja. Mill-banda l-o˙ra anke Claire bdiet tbiddel il-fehmiet tag˙ha u bdiet t˙ossha tin©ibed lejh. Infatti, ftit wara, Mattias staqsiha biex to˙ro© mieg˙u, u g˙alkemm ma kinitx g˙adha t˙ossha lesta, aççettat u ˙ar©u jieklu xi ˙a©a flimkien. Naqra naqra bdew jin˙abbu u filwaqt li Claire Ωammet ilprinçipji u l-valuri li kellha, Mattias tg˙allem jirrispettaha. Meta g˙adda ftit taΩ-Ωmien, Mattias ntebah li Claire bdiet toqg˙od iktar kwieta, donnu kienet nkwetata fuq xi ˙a©a. G˙alhekk Claire qaltlu l-verità: “Ma nistax ma ng˙idlekx: sentejn ilu sabu li g˙andi Leukemia, u ma jistg˙u jag˙mluli xejn biex infiq.” G˙all-ewwel ˙adha kontriha
min˙abba li ma kinitx qaltlu qabel, iΩda hi we©bitu li t-tobba kienu qalulha biex tkompli tg˙ix normali daqs li kieku ma kellha xejn biex ˙add ma joqg˙od jit˙assarha. Mattias tg˙idx kif in˙asad; ma setax jifhem kif tfajla daqshekk sabi˙a u bil-g˙aqal kellha tbati meta kien g˙ad g˙andha biss tmintax-il sena. Mattias mill-ewwel fehem x’kienet qeg˙da tg˙idlu: Claire kienet waslet fl-a˙˙ar mumenti ta’ ˙ajjitha. Intebah kemm ma kinitx tag˙mel g˙a©eb g˙ax hi kienet il-˙in kollu tid˙aq u titbissem. Wara ftit, sakemm irnexxilu jaççetta l-fatt li Claire ftit kien fadlilha ˙ajja, mar fuqha u wieg˙dha li ji©ri x’ji©ri hu dejjem ˙dejha u mag˙ha ser ikun. Din il-weg˙da Mattias Ωammha g˙ax, wara xi ˙mistax, Claire taha ˙ass ˙aΩin qawwi tant li kellha tispiçça l-isptar. Il-˙in kollu, lejl u nhar ˙dejha. Kellu jie˙u deçiΩjoni malajr. G˙alhekk meta ˙ar©et mill-isptar, mar fuqha u b’im˙abba u bil-verità kollha talabha tiΩΩew©u. G˙alkemm kien jaf li ma tantx kien fadlilha ˙ajja, Mattias ma qatax qalbu g˙ax Claire hekk kienet g˙allmitu. Baqà jittama u jitlob g˙aliha...u iktar u iktar baqa’ j˙obbha. M’g˙andix xi ng˙idu Claire tg˙idx kemm fer˙et meta taha din l-istedina.
It-tie© kien l-isba˙ wie˙ed fir-ra˙al – kul˙add imbikkem u fer˙an fl-istess ˙in, waqt li Claire il-˙in kollu bit-tbissima fuq xofftejha. Hi kellha libsa bajda twila u sabi˙a li donnha bdiet tiddi d-dawl. Mattias beda jinkedd li qatta’ biçça kbira minn ˙ajtu jg˙addiha biΩ-Ωmien u li ma sarx jafha qabel. Mill-banda l-o˙ra ntebah kemm kien ixxurtjat li hi kienet g˙aΩlitu. Kien Ωgur l-isba˙ jum ta’ ˙ajjithom. Però l-Mulej ried igawdiha Hu wkoll lil Claire u g˙alhekk, wara biss tliet xhur wara
Ω-Ωwie©, Claire infirdet darba g˙al dejjem minn ma’ Mattias biex tmur tiltaqa’ malMulej. Mattias baqa’ mnikket u mbikkem g˙all-a˙˙ar. Il-miraklu li tant talab g˙alih ma nstemax – hekk mar jg˙idlu darba Mattias lil missier Claire. IΩda dan millewwel ikkore©ieh u qallu li l-miraklu li tant xtaqet Claire instema’ – kien hu stess! Mattias g˙araf li Claire Ωgur li ma riditx tarah imdejjaq. Riditu jag˙mel kura©© u jkompli triqtu, g˙ax il-˙ajja trid tibqa’ g˙addejja.
Mattias illum la˙aq tabib u speçjalizza fuq nies milquta mill-kançer. Din kienet ix-xewqa li kienet g˙amlitlu Claire meta ndunat li hu kien intelli©enti u kapaçi jag˙mel ˙wejje© sbie˙ jekk ibiddel l-atitudni tieg˙u. Mattias kien, g˙adu u jibqa’ j˙obbha lil Claire – g˙alih l-im˙abba li kellu lejha kienet b˙ar-ri˙: ma tistax taraha imma tista’ t˙ossha! Tassew li Claire kien irnexxilha tbiddel ©uvni sfrattat g˙al wie˙ed bil-g˙aqal li g˙andu skop f’˙ajtu. L.B.
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 11
M’hemmx x’taghmel? 12 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Kien madwar ˙ames snin ilu meta Rafael kien miexi ma’ martu fuq ixxatt ta’ fejn kienu joqg˙odu, in-na˙a t’isfel ta’ Spanja. Ftit ‘il bog˙od raw xi ˙a©a tg˙um f’wiçç l-ilma u resqu biex jaraw x’kienet. Aktar ma’ qorbu aktar bdew jaraw o©©etti strambi o˙rajn, min f’wiçç l-ilma, min mix˙ut fuq ix-xatt stess. Baqg˙u iççassati x’˙in intebhu li dawk kienu ir©iel, nisa, tfal kollha mejtin li l-ba˙ar kien kaxkar sa fuq ix-xatt. Kienu immigranti illegali, kwaΩi kollha Ωg˙aΩag˙, li kienu g˙erqu waqt li ppruvaw jaqsmu mill-Marokk g˙al Spanja. Kien hemm 37 katavru. Id-dg˙ajsa li kienu fuqha kienet çejkna wisq biex i©©orr il-57 persuna li kellha fuqha. Daqsxejn ta’ ri˙ qawwi, qamet maltempata u d-dg˙ajsa niΩlet. Min kien jaf jg˙um u kellu sa˙˙a biΩΩejjed salva. L-o˙rajn g˙erqu. Rafael u martu Violeta baqg˙u imbikkma j˙arsu lejn dik it-tra©edja. Wa˙da fost il-˙afna tra©edji. Aktar minn 80,000 ru˙ tilfu ˙ajjithom blistess mod tul l-a˙˙ar g˙oxrin sena. Kontinwament eluf ta’ msejkna li jitilqu lil pajjiΩhom min˙abba miΩerja u kefrijiet biex ifittxu ˙ajja a˙jar g˙alihom u g˙all-g˙eΩieΩ tag˙hom flEwropa. Bosta minn dawk li jin©abru mejta jindifnu fi Spanja stess. Ilfamilji tag˙hom ma jisimg˙u qatt u xejn aktar dwarhom. Rafael u Violeta huma t-tnejn g˙alliema. Mhux darba kienu semg˙u bil-problema ta’ l-immigranti illegali fi Spanja. Imma din id-darba ˙a©a o˙ra. Kif jistg˙u jibqg˙u b’idejhom marbuta quddiem xena b˙al dik li
taqsamlek qalbek. “IΩΩejjed kollu Ωejjed,” qalu bejniethom. “Je˙tie© nag˙mlu xi ˙a©a biex intaffu lproblema…” Fittex u ©ib lil min ifittex, Rafael u Violeta irnexxielhom jiskopru li xi w˙ud mill-mejta kienu ©ew minn wie˙ed mill-ifqar postijiet fil-muntanji tal-Marokk. Il-post mag˙ruf b˙ala it-‘Trianglu tal-Mewt’, min˙abba n-numru kbir ta’ immigranti li jitilqu minn hemm u jmutu fil-vja©©. Ilkoppja ddeçidew li jmorru f’dan il-post biex jg˙inu jie˙du lura l-mejtin g˙and il-familji tag˙hom. Kif waslu fil-post sabu ra˙al tal-miΩerja. Ftit g˙erejjex imxerrdin mal-wiçç talmuntanja mng˙ajr ilma jew elettriku. Xejn, faqar li jwa˙˙xek. G˙all-ewwel in-nies tal-post bilkemm riedu jkellmuhom. Óasbuhom xi uffiçjali tal-Gvern Spanjol. Bil-mod il-mod reb˙u lfiduçja tan-nies. Kellhom jit˙abtu g˙al seba’ xhur s˙a˙ sa ma rnexxilehom jie˙du l-mejtin lura firra˙al tag˙hom. Dan kien biss il-bidu tal-˙idma tag˙hom man-nies ta’ dak ir-ra˙al. Waqqfu organiΩΩazzjoni ta’ solidarjeta’ u, bi flushom stess u waqt il-vaganzi tag˙hom kienu ji©bru lill-˙biebhom u volontarji o˙ra biex ja˙dmu ˙alli jtejbu l-˙ajja ta’ dawk l-imsejkna ra˙˙ala. Bnew klinika, sistema tat-tisqija. Irran©aw skola u ©abru flus biex jag˙tu boroΩ ta’ studju g˙at-tfal. Kull tifel u tifla li kienu jmorru l-iskola kienu jirçievu flus daqs li kieku g˙addew ©urnata ja˙dmu fl-g˙elieqi. Said huwa wie˙ed miΩ-Ωg˙aΩag˙ li seta’ jmur l-iskola b’din l-g˙ajnuna.
Illum huwa nkarigat mill-˙idma ta’ l-organiΩΩazzjoni Spanjola fir-ra˙al stess. Hekk jiddeskrivi r-ra˙al tieg˙u: “Hawn 170 familja jg˙ixu hawn u kul˙add qed igawdi b’xi mod jew ie˙or minn dan il-pro©ett meraviljuΩ. Issa g˙andna tabib li ji©i hawn jara l-morda darbtejn fil-©img˙a. Ittfal g˙andhom skola fejn imorru. Bdejna g˙aqda biex jg˙inu lin-nisa jg˙ixu f’kundizzjonijiet a˙jar. Qed jitg˙allmu kif jag˙mlu l-frott filbottijiet u jbieg˙uhom fis-suq. Hekk jaqalg˙u xi ftit flus.” Illum tista’ tara mrie˙el ta’ mog˙oΩ u nag˙a© jirg˙aw madwar ir-ra˙al, fejn qabel ma kontx tara qattus, bil-©u˙ li kien hemm. L-imrie˙el huma mezz qawwi ta’ g˙ixien g˙ar-ra˙˙ala.” Imma l-akbar frott ta’ din il˙idma huwa li issa l-folja nqalbet. Il-mentalità tan-nies inbidlet. Il-futur tag˙hom m’g˙adhomx jarawh fl-art tad-deheb li hi l-Ewropa. Fejn qabel kul˙add kien ifittex kif se jitlaq mirra˙al, illum kul˙add ifittex kif jista’ jg˙ix a˙jar f’daru u f’pajjiΩu stess. Kul˙add jo˙lom li jibda xi tip ta’ kummerç, xog˙ol jew ˙anut. Is-sitwazzjon tar-ra˙al g˙adha iebsa. G˙ad hemm xog˙ol kbir x’isir biex il-˙ajja tkun tassew tajba g˙al kul˙add, speçjalment fix-xitwa meta l-kes˙a xxoqq il-g˙adam u l-mog˙dijiet isiru çaflisa wa˙da ta’ tajn. Imma s’issa, mill-2003 ‘l hawn, ebda persuna minn dak ir-ra˙al ma gietu aktar l-idea li jaqsam l-ib˙ra tal-mewt. Grazzi Rafael u Violeta! RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 13
Fejn hu Alla? Meta tfajjel indjan tat-tribù Cherokee jasallu Ω-Ωmien biex jo˙ro© mit-tfulija u jsir ra©el, missieru jie˙du fil-foresta, jg˙ammidlu g˙ajnejh u j˙allih wa˙du hemm. It-tfajjel irid jibqa’ hemm bilqieg˙da fid-dlam il-lejl kollu. Ma jistax ine˙˙i l-g˙amad minn quddiem g˙ajnejh qabel ma titla’ x-xemx sew u jkun jista’ jara rra©©i jg˙addu minn ©o d-drapp ta’ quddiem g˙ajnejh.
Skont dan ir-rit it-tifel ma jista’ jitlob g˙ajnuna lil ˙add. Jekk jirnexxilu jeg˙leb din ilprova tal-biΩa’ jibda jitqies li sar ra©el. Meta jer©a’ lura fit-tribù tieg˙u ma jistax jitkellem dwar din l-esperjenza ma’ Ωg˙aΩag˙ o˙ra tamparu g˙ax kull wie˙ed minnhom g˙ad irid jg˙addi minn din l-istess esperjenza wa˙du. Ma g˙andniex xi ng˙idu t-tifel i˙ossu se jmut bil-biΩa’. Jibda jisma’ ˙sejjes u g˙ajat ta’ kull xorta madwaru. Jibda ja˙seb li Ωgur hemm xi annimali feroçi qed iduru mieg˙u. Forsi anki xi bnedmin jistg˙u ji©u u jwe©©g˙uh. Ir-ri˙ jibda jvenven u jin˙ass fuq il-˙axix u l-˙amrija u jheΩΩeΩ il-biçça si©ra li jkun bilqieg˙da fuqha. Imma hu jibqa’ hemm bil-kura©© kollu, ming˙ajr ma jne˙˙i l-g˙amad li jkun qed 14 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
jg˙attilu g˙ajnejh. Hekk biss jista’ jsir ra©el. Fl-a˙˙ar, wara lejl tattwerwir, ix-xemx titla’ u t-tfajjel ine˙˙i l-g˙amad. F’dak il-waqt li t-tfajjel jintebah li missieru ma kienx ˙allih. Ikun baqa’ ˙dejh il-lejl kollu fuq si©ra biswitu biex i˙arsu minn kull ˙sara. Forsi mhux hekk jimxi mag˙na Alla, l-Missier ˙anin tag˙na! Kif nistg˙u qatt nikbru u nsiru tassew adulti u responsabbli jekk ma jg˙addiniex minn provi b˙al dawn? B˙al dak it-tifel, in˙ossuna fid-dlam, ma nafux x’qed ji©ri madwarna, min se j˙arisna mill-elf g˙aw© u periklu tal-˙ajja. Id-dalma tal-lejl qisha ma tispiçça qatt u x-xemx tattama mhi se tidher qatt.
Meta mbag˙ad tkun g˙addiet il-prova u mxejna bil-kura©© fuq dak li jkun qalilna l-Mulej, anke meta ma nifhmux kif u g˙aliex, imbag˙ad, l-g˙amad jaqa’ minn g˙ajnejna. Quddiemna nilm˙u jiddi l-wiçç kollu ˙niena u tieba tal-Óallieq. Imbag˙ad nintebhu kemm kien qrib tag˙na l-˙in kollu minkejja s-skiet tieg˙u. “Ukoll jekk omm tinsa t-tarbija tag˙ha, jien ma ninsik qatt.” (IΩ. 49)
Intervista ma’ Karmenu Duca M.C. dwar il-˙idma tieg˙u mal-˙absin ta’ Medellin, Kolombja.
L-akbar ˙abs ta’ Medellin Iva, ˙afna drabi nibda na˙seb fil-vittmi u anke huma xi daqqiet isemmuhom, speçjalment meta kienu qatlu nturtament jew meta ˙afna drabi lanqas ikunu jafu lill-vittmi huma stess. Niftakar fil-kaΩ ta’ Jairo li qalli kif wie˙ed mill-vittmi tieg˙u kien stran©ier u li kien ja˙dem mal-fqar. Imma©inajtni minflok il-vittma, stran©ier u li na˙dem mal-fqar. normali. T˙oss li qed tonqos In˙oss li lanqas ˙a©a li nista’ nag˙mel lill-vittmi tieg˙u meta ssir ˙abib tieg˙u, meta tid˙aq mieg˙u, meta g˙all-vittmi hu li npo©©ihom fit-talb tieg˙i. tifhmu?
Karmenu Duca twieled fl-1965 u trabba Óal Qormi. Kien g˙alliem meta ing˙aqad mal-Brothers Missjunarji tal-Karità, kongregazzjoni mwaqqfa minn Madre TereΩa. Wara xi snin ©ewwa Sqallija, il-Perù u l-Indja, intbag˙at ilKolombja. Fost ˙afna ˙idma mal-fqar kien imur fl-akbar ˙abs ta’ Medellin, il-belt fejn kien jg˙ix Karmenu. Dan l-˙abs i©ib l-isem ta’ BELLAVISTA – Dehra Sabi˙a! F’din l-intervista jitkellem dwar l-esperjenza tieg˙u. Fil-˙ar©iet li jmiss ta’ l“RM-Lil Óbiebna” se nibdew in©ibu siltiet minn dan id-djarju ta’ Karmenu Tiltaqa’ ma’ bniedem li qatel erbg˙in ru˙. Jg˙idlek li wara lewwel qtil ma setax jorqod. Wara t-tieni wkoll. Imma mit-tielet ‘l hemm qisu ma ©ara xejn – xog˙ol
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 15
Liema kienu l-akbar reati jew ˙niΩrijiet li smajt? Kif ˙assejtek huma u jirrakkontawlek? Tirrabja li hemm min lanqas jisg˙obbih? Tag˙mel differenza jekk niddeskrivihom? Aktar milli rabja n˙oss dieqa ©ewwa qalbi speçjalment meta niltaqa’ ma’ persuni li ma’ jisg˙obbihomx, u li sa˙ansitra j˙ossuhom kburin b’dak li g˙amlu. Diffiçli nifimhom u aktar u aktar naççettahom. Tmur il-˙abs biex tre©©a’ linnag˙©a l-mitlufa mal-mer˙la? Qabli l-˙abs kien imur Kevin, brother Amerikan, u darba hu u die˙el, wa˙da voluntiera li tid˙ol il-˙abs qaltlu li hi tid˙ol biex i©©ibilhom lil Ìesù u hu we©ibha li hu jid˙ol biex jiltaqa’ ma’ Ìesù. Nemmen fiΩ-Ωew© risposti. Nid˙ol il-˙abs biex niltaqa’ ma’ Ìesù, wara kollox kien Hu stess li qalilna “Kont il-˙abs u ©ejtu ΩΩuruni”. Biss nemmen ukoll fir-responsabbiltà li g˙andi li n©ibilhom lil Kristu f’˙ajjithom. Kont nid˙ol darbtejn fil-©img˙a minn xi d-disg˙a ta’ filg˙odu sa lerbg˙a ta’ wara nofsinhar. Wie˙ed millg˙anijiet kien li nsir ˙abib tag˙hom. Dawn huma Ωg˙aΩag˙ li min˙abba r-reati li wettqu s-soçjetà twarrabhom. L-ewwel tipproduçihom u mbag˙ad twarrabhom. G˙alhekk kont nid˙ol inΩur il-˙bieb tieg˙i. Imma biex ikolli çans nibqa’ mmur u jer©g˙u i©edduli 16 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
l-permess biex nid˙ol kont bdejt nag˙ti xi korsijiet fuq self-esteem, sesswalità u ˙wejje© b˙al dawn u g˙amilt Ωmien nag˙mel speçi ta’ cineforum. Imma kif nid˙lu u a˙na fl-istorja ta’ dawn in-nies? Mhux kul˙add risponsabbli g˙alih innifsu? Ir-responsabbiltà li n˙oss hija kbira kemm spiritwalment kif ukoll minna˙a umana. Dawn huma ©uvintur li prattikament huma mfarrkin f’˙ajjithom u nemmen li kemm jien kif ukoll kull voluntier li jid˙ol iΩurhom g˙andna rwol importanti fi-iΩvilupp tal-persuna tag˙hom. Nemmen li bis-sempliçi preΩenza tieg˙i, nista’ nkun strument ta’ lim˙abba t’AIla lejn dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ - ˙afna drabi indirettament, g˙ax jien ma nitkellimx b’mod dirett fuq din l-Im˙abba. A˙na l-Missjunarji tal-Karità ng˙idu: “Let us preach without preaching, not by words but by our example.” Nippruvaw nippridkaw mhux bil-kliem iΩda bl-azzjoni. X’jiswa li titkellem fuq l-Im˙abba ta’ Alla jekk ma turihiex fl-affarijiet iΩ-Ωg˙ar, b˙al per eΩempju li tie˙u sapuna, jew stoçç toothpaste lil xi ˙absi li l-familja ma tmurx tarah g˙ax toqg˙od ‘il bog˙od? Temmen fil-kastig? Inkun qed nigdeb jekk ng˙id li le. Na˙seb li mill-karattru tieg˙i nemmen ukoll fil-kastig. Niftakar meta kont
Bogotá kien hemm ©uvni drogat millbarrio tag˙na li ta’ kuljum preçett kien jid˙lilna fid-dar ta’ l-anzjani tag˙na u jisirqilna kulma jsib. Sakemm fl-a˙˙ar qbadnieh. Wara xi xhur, sej˙uli biex nidher quddiem l-Im˙allef. L-avukat tieg˙u ipprova jmissli l-kuxjenza min˙abba s-salib li g˙andi mwa˙˙al fuq sidri. Ippruvajt infehemhom li nippreferi jekk b’ordni ta’ l-Im˙allef jibg˙atuh f’çentru tar-rijabilitazzjoni minflok il-˙abs, iΩda qaluli li fil-Kolombja m’hemmx din l-opportunità. Wara li domt ˙afna ninsisti, l-Im˙allef, li kienet mara qaltli: “Hawnhekk tapplika l-li©i mhux il-©ustizzja.” Fil-fatt il-˙absin kemm huma responsabbli ta’ dak li g˙amlu? Int g˙edt li s-soçjetà pproduçiethom. Jekk mhumiex responsabbli huma min hu? Iva, ˙afna minnhom huma vittmi ta’ kriminalità li sofrew meta kienu Ωg˙ar. Niftakar f’Galvis li qatel tifel ta’ tmien snin, u wara skoprejt li kienu qatlulu lil missieru quddiem wiççu meta hu stess kellu tmien snin. Iva, nemmen li Galvis huwa vittma, iΩda nemmen ukoll li Galvis (b˙al kull persuna o˙ra) ©ie ma˙luq ˙ieles u b’kapaçità li jiddeçiedi. Kollha kemm a˙na nistg˙u nag˙tu t-tort lill-©enituri tag˙na li tellg˙una kif tellg˙una, jew lill-g˙alliema, jew lil tal-muΩew, jew liz-zijiet, jew linnanniet eçç., biss issa li g˙andna l-eta’ tag˙na ma nistg˙ux inkomplu nwa˙˙lu
f’persuni o˙ra, g˙andna responsabbiltà li nag˙mlu xi ha©a b’˙ajjitna. Meta kont Malta Ωort wie˙ed miç-Çentri ta’ Detenzjoni fejn qed jinΩammu persuni li da˙lu Malta illegalment biex ifittxu l-kenn. X’kienet l-esperjenza tieg˙ek u kif ixxebbahha ma’ l-esperjenza tieg˙ek fil-Kolombja? Iva, fil-fatt ˙abib tieg˙i stedinni nakkumpanjah f’wie˙ed miç-çentri ta’ detenzjoni hawn Malta, dommna aktar milli kellna f’mo˙˙na, da˙˙luna filkmamar tag˙hom, qg˙adna nitkellmu mag˙hom, kilna mag˙hom (g˙ax kien ˙in l-ikel ta’ wara nofsinhar) bilqieg˙da fl-art fuq saqqu li juΩaw huma biex jorqdu. Meta wasalna biex no˙or©u u ©ie s-suldat biex jift˙ilna l-katnazz tal-kançell tal-˙adid, in˙sadt nisma’ lis-suldat isellmilna bil-Malti. Irrealizzajt li meta kont maqful mag˙hom kont mort f’mo˙˙i ©ewwa l-˙abs ta’ fejn na˙dem fil-Kolombja u li min˙abba l-kundizzjonijiet li jinsabu fihom jien stess qbadt lili nnifsi n˙ares lejn dawn il-persuni qishom xi kriminali ©o ˙abs. Fid-djarju li ktibt dwar lesperjenza tieg˙ek f’Bellavista ma ssemmi xejn dwar ir-reati li g˙amlu l-˙absin li tmur iΩΩur. G˙aliex? Xi drabi, iva, insemmi r-reat, iΩda g˙alija l-persuna hija iktar importanti mir-reat. Ir-reat insemmih biex nag˙ti
idea ta’ kemm jista’ jaqa’ fil-baxx ilbniedem u ta’ kemm irid ikun qalbieni biex jer©a’ jikseb il-libertà u s-salvazzjoni mill-qieg˙ ta’ dan il-fondoq.
lil Jorge min˙abba r-rabja li g˙andu u dejjem ipprova jwaqqag˙ni g˙aç-çajt; u lil wiehed li QATT ma ˙ass l-içken rimors g˙al dak li g˙amel, anzi kien kburi.
Biddlitek din l-esperjenza tieg˙ek f’Bellavista? M’hemmx li ninbidel! Ili ˙afna nistenna esperjenza li tbiddilni! Nemmen li xi ˙a©a ©ara ©ewwa fija. IrrealiΩΩajt li ma teΩistix persuna ˙aΩina kollha jew persuna tajba kollha. G˙araft li f’kull persuna t-tajjeb u l-˙aΩen huma ˙a©a wa˙da flimkien.
G˙aliex ktibtu dan id-djarju? Meta kont tiktbu? Niftakar kont nasal id-dar minn ©urnata ©ewwa, g˙ajjien mejjet u letteralment mo˙˙i niexef. Kont inkun waqt l-Adorazzjoni quddiem Ìesù Sagramentat u nibda nikteb xi jkun ©ara u ma’ min iltqajt matul il-©urnata. Kien mod kif nistrie˙, no˙ro© l-istejjer mis-sistema tieg˙i u mod kif inpo©©i lil dawn in-nies fit-talb quddiem Kristu preΩenti quddiemi. Nixtieq li n-nies jaqrawh ukoll biex jag˙rfu li fil-˙absijiet hemm nies ukoll. Spiss nisma’ kritika b˙al: “U l-vittmi? X’qed tag˙mel g˙alihom? Mhux a˙jar tg˙in lill-familji tal-vittmi?” Ng˙idlek is-sew din il-kritika tbeΩΩag˙ni xi ftit. Fiha ˙afna verità. Alla biss jaf x’inhu l-a˙jar. Min a˙na biex niddeçiedu? Allura nag˙mel dak li nista’ ma’ min nista’!
Fid-djarju tieg˙ek issemmi ˙afna nies: dawk li qalbek baqg˙et marbuta mag˙hom, dawk li ˙adthom fuq demm id-dars. Min huma? Niftakar f’Rodrigo li sofra immens meta ttrasferewh ©ewwa ˙abs ie˙or u ma setax jara lill-mara u lit-tfal; f’Andrés li ttrasferewh ukoll ftit Ωmien wara li kien iΩΩewwe© fil-˙abs; fl-ewwel darba meta tlabna Salm 139 jien u Andrés, u rajt g˙ajnejh bid-dmug˙ - kienet l-ewwel darba li sema’ lil xi ˙add jg˙idlu li hu prezzjuΩ f’g˙ajnejn Alla; niftakar f’Carlitos u kemm kien jistinka u jistudja l-katekeΩi; f’Fercho li mieg˙u qatt ma kont no˙ro© mill-˙abs b’idi f’idi - dejjem kien itini l-flus jew il-˙obΩ g˙ax-xju˙ li g˙andna fid-dar. Nitakar lil Elias u lil Sietebongos li dejjem jitkarrbuli b’wiçç patetiku biex jaraw x’ser jisol˙u minn fuq dahri;
“L-unika salvazzjoni g˙alihom hija d-demm li Kristu xerred fuq is-salib.” Veru?
Tant tisma’ ˙niΩrijiet u atroçitajiet ta’ qtil li wie˙ed jibda jg˙id, possibbli li lIm˙abba u l-ma˙fra t’Alla huma daqshekk kbar? Jista’ wie˙ed isalva, wara li qatel 40 persuna? Jien g˙andi twe©iba wa˙da biss, li l-unika salvazzjoni hija d-demm li Kristu xerred fuq is-salib. Huwa d-demm li ja˙sel kull ˙aΩen, kull “dnub”. RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 17
mid-Djarju
ta’ Alvaro
Storja vera ta’ ˙absi fil-Colombia. Din il-kitba waslitilna permezz ta’ Karmenu Duca, Brother Malti ta’ M. Teresa li ˙adem g˙al ˙afna snin f’dan il-pajjiΩ. Fil-˙ar©iet li ©ejjin se n©ibu siltiet mid-Djarju ta’ Brother Karmenu, fejn jaqsam mag˙na dak li sab u g˙ex mal-˙absin li kien ja˙dem mag˙hom.
18 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Is-16 ta’ Marzu, 1999. Wasalt f’dan il-˙abs ming˙ajr ma kont naf x’kien ser ji©ri minni nnifsi. F’dan il-post KOLLOX hu differenti. Dak li g˙ajnejja setg˙u jaraw kienu r©iel libsin uniformi blu, il-gwardjani, u r©iel o˙ra lebsin pajΩana, il˙absin. Stajt nara ˙itan g˙olja, gardjoli, kançelli, floodlights, u ˙afna u ˙afna ˙absin. Staqsejt lili nnifsi x’mort g˙amilt b’idejja. Ara fejn spiççajt. Alla tieg˙i. U issa? X’ser ji©ri minni f’dan il-post? Pog©ewni fi Blokk nru. 8, f’kuritur fit-tielet sular. Kienu l-˙amsa nieqes g˙axra ta’ wara nofsinhar. Po©©ejt bil-qieg˙da b’minkbejja fuq irkopptejja u b’rasi f’idejja. Ma stajtx nemmen li rajt quddiemi - il-kuritur kien mimli r©iel ming˙ajr qmis jew T-shirt, b’shorts, u bil-krakar. Il-kuritur fih kwaΩi tletin metru tul u metru u nofs wisa’. Fuq na˙a minnhom tal-kuritur kien hemm xi biççiet tal-foam ta’ xi 90 çentimetru b’60 li jintuΩaw b˙ala saqqijiet bil-lejl. Po©©i bilqieg˙da hawn, qalli wie˙ed ra©el iswed (li hawnhekk isej˙ulhom “niches”). Grazzi, we©ibtu, u tant kont g˙ajjien li ntfajt bilqieg˙da fuq biçça foam. “G˙alfejn qieg˙ed hawn?” staqsieni l-iswed. “Omiçidju”, g˙idtlu. “Ah hijeputa! G˙andek bejn erbg˙in u sittin sena.” Qalbi bdiet t˙abbat sitta sitta u ˙assejtni qed nifga. Idejja bdew iqattru bl-g˙araq u ©ismi kollu beda jirtog˙od. Óassejt kollox idur bija. Kul˙add iççassa lejja. Kul˙add b’˙arsa differenti. U ovvjament ˙assejtni aktar b˙al ˙uta barra millilma. Kul˙add ikellimni u jtini l-pariri. Fit-tmienja u nofs, g˙ajjien mejjet, iddeçidejt nistaqsi fejn se mmidd rasi. Xi ˙add qalli biex nistaqsi lill-inkarigat tal-kuritur, il-passillero. Il-passillero huwa dak li jΩomm id-dixxiplina filkuritur u jara li kul˙add jirrispetta lil xulxin g˙al ˙ajja “komunitarja” a˙jar. Postok fil-“carrettera,” qalli. Il-carrettera hija l-ispazju li j˙allu dawk li jorqdu fil-kuritur biex dawk taç-çelel ikollhom minn fejn jg˙addu.
Kelli gverta li kien tani missieri ˙afna snin qabel, u tfajtha fl-art. Billi kont ta’ l-a˙˙ar l-uniku spazju li sibt kien quddiem it-toilets. Kienu l-˙dax ta’ bil-lejl u ma stajtx nag˙laq g˙ajn m’g˙ajn - min die˙el fil-banju biex ja˙sel snienu, min biex juΩa l-banju, u l-bqija. Fl-a˙˙ar irnexxieli norqod naqra. Imma fl-erbg˙a ta’ filg˙odu, il-˙absi inkarigat mit-tindif qajjimni g˙ax l-“aguateros,” dawk li j©orru l-ilma biex jimlew it-tankijiet di©à waslu. Ta’ kuljum ikollhom itellg˙u l-ilma g˙ax ma jasalx sat-tielet sular. Dawk li kienu reqdin fuq in-na˙a tal-˙ajt baqg˙u reqdin sa xi s-sitta ta’ filg˙odu. Biss u˙ud minnhom bdew jg˙ajtu g˙ax l-aguateros, peress li jkollhom jimlew l-ilma malajr u jkollhom jg˙addu minn spazju tant çkejken, ˙afna drabi jxerrdu l-ilma fuq dawk li jkunu g˙adhom reqdin. Fil-˙amsa nieqes g˙oxrin smajt b˙al qanpiena. Kienu l-gwardjani tar-“rastrillo.” Ir-rastrillo huwa dak l-ispazju, qisu ga©©a tal-˙adid, ta’ qabel ma tasal g˙all-bit˙a fejn Ωew© gwardjani jg˙assu l-patio erbg˙a u g˙oxrin sieg˙a kuljum. Bil-“palo de mando,” jew dak li l-˙absin isej˙ulu lembuba, jibdew i˙abbtu bejn Ωew© vireg tal-kançell biex iqajmuna u biex isej˙ulna g˙allkolazzjon. Óar©u wkoll il-“parlantes” jg˙ajtulna li sar il-˙in g˙all-ikel. Dawk li m’g˙andhomx flus biex jieklu mir-“restaurants” ikollhom imorru g˙all-“bongo”, il-kçina komuni. Óri©na ma’ l-erba’ mitt ru˙ mill-elf u ˙ames mitt ru˙ li hawn fil-blokk.
Óri©na wie˙ed wie˙ed u d˙alna f’kuritur b˙al ga©©a. St˙ajjiltni baqra fost il-baqar. Wasalt ˙dejn il-twieqi fejn jag˙tu l-ikel. Fl-ewwel tieqa tawni l-kafè. Fit-tieni, biçça ˙obΩ. Fit-tielet, bajda. U fir-raba’, larin©a. Wie˙ed mill-gwardjani beda jg˙idli biex in˙affef u nibqa’ miexi f’passa©© Ωg˙ir sal-“comedor,” spazju fuq barra bl-imwejjed tas-siment. Kollha kienu okkupati g˙alhekk bqajt sejjer filblokk. Fis-sebg˙a ta’ filg˙odu g˙addoxxa. Id-doxxa kien fiha tliet pajpijiet u kul˙add jin˙asel quddiem xulxin, ming˙ajr bibien. Konna fil-kju daqs mitejn ˙absi, min imgeΩwer fix-xugaman, min bix-xugaman fuq spalltu, min bil-qalziet ta’ ta˙t milbus f’rasu, u min g˙arwien ˙uta, nistennew biex nin˙aslu. Meta kien imissni jien u tnejn o˙ra ˙are© ©uvni, ma nafx minn fejn, u beda jg˙ajjat biex in˙affu g˙ax hemm kju twil. Biex tg˙axxaqha tant ˙affifni li ma tanix çans nitla˙la˙ u kelli no˙ro© bis-sapun. U sakemm la˙la˙t wiççi sparixxietli s-sapuna. Meta mort infittex il-˙wejje© li kont ˙allejthom f’basket tal-plastik marbut mattieqa niskopri li serquli t-toothpaste u affarijiet o˙ra. Lilna li norqdu fil-kuritur jg˙idulna l-“pirati.” Biex tixtri “zarzo”, jew “camarote” trid t˙allas aktar minn ˙ames mitt elf peso (ji©ifieri $150). Tg˙ix ta’ pirata jfisser li kul˙add jirfsek minn hawn u minn hemm. Jirfsulek il-loΩor, il-gvieret, is-saqqu, l-im˙adda, idejk, u saqajk,
u jirfsulek ukoll id-dinjità u r-rispett. Kull darba li bdew ikellmuni b’dak itton beΩΩg˙uni, u aktar u aktar meta ©ew fuqi daqs g˙axra jew tnax-il ˙absi bis-skieken jistaqsuni jekk iniex irrabjat. Il-kolazzjon kien orrajt. IΩda fl-ikla ta’ nofsinhar, dik li jqassmuha fid-9 ta’ filg˙odu, ir-“ranchero” li jqassam l-ikel qalli biex inpo©©i l-iskutella fit-tieqa u billi ma kontx naf x’ser ji©ri, fl-ewwel tieqa pog©ewli s-soppa tal-pizelli, fit-tieni tefg˙uli r-ross, fit-tielet l-insalata, u fir-raba’ l-juice tal-mango. KOLLHA fl-istess skutella. Spiççajt b’soppa ta’ kollox! Mort fuq il-kmandant biex nispjegalu xi ©rali u nistaqsih nistax ner©a’ ng˙addi. Silet il-lembuba u beda jg˙ajjat le, le, le, ˙affef. ˙affef, ˙affef. Spiççajt ming˙ajr ikel. L-ikla ta’ filg˙axija kienet fissag˙tejn u nofs ta’ wara nofsinhar. Óafna mill-˙absin lanqas biss indenjaw ru˙hom imorru ji©bru l-ikel g˙ax dan l-ikel kien xebbag˙hom. Jien mort ni©ri g˙ax kelli ˙afna ©u˙. Wara ©ew il-gwardjani biex jg˙odduna. Bejn il-©u˙ u l-g˙eja, fittmienja ta’ filg˙axija ma fla˙tx aktar bl-u©ig˙ fl-istonku. Xi ˙add qalli li fir-raba’ çella jisilfu l-flus biex tixtri xi ikel, u t˙allsu l-Óadd meta jΩuruk il-familjari. Mort norqod fid-disg˙a ta’ bil-lejl, nirringrazzja lil Alla li tani l-qawwa biex nissaporti l-ewwel jum tant differenti mill-granet kollha ta’ l-eΩistenza tieg˙i. Kien l-ewwel jum fid-dar il-©dida tieg˙i li jisimha Bellavista. RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 19
Kyrie tg˙annaq lil o˙tha Brielle, meta t-tnejn kienu trabi tat-twelid 20 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Kyrie u Brielle twieldu fis-17 t’Ottubru 1995. Kienu tewmin. Ma jiΩnux aktar minn Ωew© libbri. Kyrie kienet f’sa˙˙itha, iΩda Brielle kienet dg˙ajfa u f’periklu kbir. Kienet il-˙in kollu tibki u twerΩaq. Wiççha kien isir blu u donnha ma setg˙etx iΩΩid fil-piΩ. Jum minnhom Brielle kienet ag˙ar mis-soltu. In-nurse ipppruvat minn kollox biex tikkalmaha: tbenninha, t˙addanha mag˙ha, tg˙attiha biex ma t˙ossx bard, tnaddfilha mnifsejha. Kollox g˙alxejn. Fl-a˙˙ar qieg˙ditha fil-inkubatur qrib o˙tha Kyrie. Malli ˙asset lil o˙tha ˙dejha, Kyrie dawret drieg˙ha ma’ g˙onq Brielle, qisha biex tg˙annaqha u ssabbarha. Óin bla waqt, id-demm ta’ Brielle ma baqax baxx u perikoluΩ kif kien. Bdiet tie˙u n-nifs aktar komdu. Il-biki waqaf u wiççha re©a’ ˙a l-kulur roΩa normali. Fi ftit ©img˙at ˙adet sa˙˙itha. It-tewmin kienu g˙elbu l-ewwel ©img˙at delikati ta’ ˙ajjithom u t-tobba setg˙u jibg˙atuhom id-dar. Illum Kyrie u Brielle huma Ωew©t itfal ˙elwin u f’sa˙˙ithom li bdew imorru l-iskola. Qed jikbru b˙at-tfal normali kollha… ghax wa˙da laqg˙et lil o˙tha u tatha t-tg˙annieqa tal-˙ajja. Kemm tiswa daqsxejn ta’ tg˙annieqa mog˙tija mill-qalb u b’˙afna m˙abba! Darba, xi ˙add qal: “Mhux bil-˙obΩ biss jg˙ix il-bniedem…”
Is-Seher tan-
Ftit xrar taΩ-Ωnied gozz tiben niexef kebbes, U du˙˙an abjad f’nifs ˙u©©ie©a sar. Il-bniedem twa˙˙ax b’dak li g˙amel b’idu U fl-istess waqt hu stag˙©eb kif ˙oloq in-nar. BiΩ-Ωmien inteba˙ dan kemm kien ta’ fejda IΩommu s˙un fi xtiewi qliel ta’ bard; Ibieg˙ed minn g˙arixu bhejjem slava© U jsajjar bih ikliet li je˙ilsuh mill-mard. U tah id-dawl fl-g˙erien mudlama suwed. Wassallu ˙siebu l-bog˙od minn fuq l-g˙oljiet; Madwaru Ωifen wara annata tajba. Bih sawwab g˙odod siewja g˙all-kaçça u s-sajdiet. U bin-nar dewweb ramm u deheb u fidda. Imqades Ωewwaq bihom g˙all-Óallieq; U b’sagrifiççju ˙araq l-ismen g˙o©ol, B˙al radd il-˙ajr g˙as-se˙er li dawwallu t-triq. Joseph Sant
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 21
l-Impenn tas-Salamun Meta Alla ˙alaq id-dinja, il-komunità tas-salamun kienet tg˙ix fl-oçean, u kul˙add kien kuntent bil-˙ajja komda li kien qed jg˙ix; ikel abbundanti, ilma miela˙ u tajjeb g˙at-temperatura ta’ ©ismu, u ˙bieb ma’ min jitkellem. IΩ-Ωmien beda g˙addej. Wasal iΩ-Ωmien li jferrxu l-ispeçi tag˙hom u allura bdew jippreparaw biex jirripproduçu. IΩda malajr indunaw li l-ilma kien miela˙ wisq g˙aΩΩg˙ar, u g˙alhekk bdew jibΩg˙u li dawn imutu jekk jitwieldu hemm. G˙aldaqstant, malli ix-xemx kienet g˙adha bilkemm bdiet tfe©©, laqqg˙u lix-xju˙ tal-poplu biex jiddiskutu x’seta’ jsir. Id-diskussjoni 22 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
kienet twila u wa˙da im˙e©©a; kul˙add jipprova jag˙ti sehmu biex tinstab xi soluzzjoni. Kien hemm waqtiet meta l-irjus sa˙nu u l-kap kellu jwaqqafhom milli jibdew xi ©lieda. G˙alkemm issa ix-xemx bdiet tnemnem, ma setg˙ux isibu soluzzjoni li tog˙©ob lil kul˙add. Óa©a wa˙da kienet tidher qed tag˙mel sens: li j˙allu l-art fejn kienu jg˙ixu biex ifittxu post ‘il bog˙od b’ilma ˙elu li jsostni liΩ-Ωg˙ar tag˙hom. IΩda, ˙afna ma kinux lesti jag˙mlu dan il-pass g˙ax kien jinvolvi li j˙allu il-kumdità ta’ darhom u jterrqu fuq vja©© insikur li çertament kien ser ikun mimli diffikultajiet.
Madankollu, grupp çkejken kien konvint li dan kien sagrifiççju me˙tieg biex l-ispeçi tas-salamun ma tmutx. G˙aldaqstant, kienu lesti j˙allu lill-familja, jissograw ˙ajjithom u jitilqu g˙al g˙onq it-triq biex ifittxu art fertili. Kif basru, il-vja©© kien wie˙ed twil. Waqfu f’diversi postijiet, iΩda l-ebda wie˙ed ma kellu kulma kien me˙tie© g˙al uliedhom li kienu ©ejjin fid-dinja. Dan ma qatg˙alhomx qalbhom. Kienu çerti li x’imkien fid-dinja kienu ser isibu post tajjeb g˙alihom. Iltaqg˙u ma’ diversi diffikultajiet. Óafna drabi kienu jsibu kurrenti qawwija u biex jimxu ftit
metri kien ikollhom jag˙mlu sforz kbir. Ìieli ma sabux x’jieklu, u kien ikollhom iqattg˙u ©urnata bil-©u˙. Kienu jispiççaw bla sa˙˙a u bilkemm jifil˙u jag˙mlu pass ie˙or. L-ikbar periklu, iΩda, kien ikun meta jiltaqg˙u ma’ ˙ut ikbar minnhom li ma kinux ja˙sbuha darbtejn biex jattakkawhom u jippruvaw jikluhom. Tg˙idx kemm kienu jibΩg˙u! Dlonk kienu jid˙lu jistkennu wara xi ©ebla jew bejn il-˙axix. Mhux l-ewwel darba li xi ˙add kien ser ja˙bat jaqta’ qalbu, imma bis-sostenn u l-g˙ajnuna ta’ l-o˙rajn kien jibqa’ miexi, g˙ax f’qalbhom ilkoll kellhom tama kbira li l-vja©© tag˙hom kien ser i˙alli il-frott. Issa kien ilhom mhux ˙aΩin jivvja©©aw bla waqfien. Darba minnhom, g˙ajjenin, da˙lu jistkennu f’bajja. Ma kinux indunaw biha millewwel g˙ax kienet mo˙bija. Wie˙ed minnhom ra da˙la u l-kurΩità g˙elbitu biex ikun jaf x’hemm. Kienet bajja kbira imdawra bis-si©ar u l-ilma ta’ ©o fiha kien verament ˙elu. Ma kienx
hemm periklu minn annimali selva©©i g˙ax dawn ma kinux ser jilm˙u id-da˙la malajr. Óafna pjanti kienu jdawru il-post u ˙afna annimali Ωg˙ar setg˙u iservu b˙ala ikel g˙aç-çkejknin tag˙hom. Óassew f’qalbhom li il-vja©© tag˙hom fl-a˙˙ar wasal fi tmiemu. Stra˙u ftit u g˙amlu festa g˙ax id-dmug˙ u l-biΩa’ tag˙hom ma kienx g˙alxejn. L-g˙ada bdew jippreparaw biex itemmu ix-xewqa kbira ta˙raq ©ewwa qalbhom. In-nisa iddepoΩitaw il-bajd u l-ir©iel l-ispermi tag˙hom. L-ilma talbajja tbiddel u l-g˙ada kul˙add seta’ jara ˙afna salamun çkejken i˙uf fl-ilma. Bdew ikantaw u jag˙mlu l-istorbju; ma waqfux qabel l-g˙ada filg˙axija. Meta is-salamun beda jikber, bdiet tin˙ass il-˙tie©a li jmorru lura lejn l-oçean, u g˙alhekk telqu g˙al g˙onq it-triq lejn darhom. Issa id-diffikultajiet kienu ikbar g˙ax kellhom liç-çkejknin x’jie˙du ˙sieb, iΩda l-esperjenza tal-bidu g˙enithom biex jaslu lura qawwijin u s˙a˙. Meta waslu, ˙adu qatg˙a kbira. Darhom kienet vojta!
Is-salamun li kien baqa’ hemm kien miet. Indunaw kemm kienu g˙amlu pass g˙aqli meta ˙allew kollox u telqu. Illum is-salamun kollu li jeΩisti huma dixxendenti ta’ dak il-grupp çkejken li telaq biex ifittex post a˙jar. Min ma kienx lest jie˙u dan il-vja©© bis-serjetà ma ˙alliex ulied. Kull sena, meta tin˙ass is-sej˙a g˙ar-riproduzzjoni, is-salamun i˙alli daru biex b’impenn jibda il-vja©© li jwassal g˙al ©enerazzjoni ©dida. Ejjew a˙na ukoll b˙al dal-grupp çkejken ta’ salamun, nie˙du ˙ajjitna b’impenn u noffru il-massimu tal- kapaçità tag˙na fil-mixja ta’ ˙ajjitna; kull wie˙ed skond is-sej˙a tieg˙u, ˙alli b’hekk in˙allu impatt fid-dinja. Qatt tiddubita li grupp çkejken ta’ persuni li jie˙du il-˙ajja b’impenn jista’ ibiddel id-dinja. Ftakar fis-salamun li g˙amel iddifferenza!
Grupp Appostolat tat-Talb (Marbuta ma’ l-Intenzjoni Ìenerali g˙al Ottubru)
Appostolat tat-Talb Issie˙eb bint ukoll ma’ l-eluf ta’ Insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjonijiet li kull xahar il-Papa u l-Isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien!
Intenzjonijiet-Ottubru 2008 Ìenerali: Biex is-Sinodu ta’ l-Isqfijiet iΩid fina l-impenn li n˙abbru l-verità tal-Fidi, f’g˙aqda mal-Knisja kollha. Missjunarja: Biex kull komunità nisranija t˙oss il-bΩonn li tag˙ti s-sehem tag˙ha
fil-missjoni universali tal-Knisja bit-talb, bis-sagrifiççju u b’g˙ajnuna konkreta. Isqfijiet: G˙all-g˙alliema fl-iskejjel kollha biex l-Ispirtu s-Santu jieqaf mag˙hom fil-˙idma delikata ma’ uliedna.
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 23
24 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Biex nidhku ftit WaÓda mara twajba xtaqet tibg˙at Bibbja antika tal-familja tag˙hha lil ˙uha li kien jg˙ix f’pajjiΩ ie˙or. G˙amlitha f’pakkett u ˙aditu l-posta biex tibg˙atu. L-impjegat tal-posta wiΩen il-pakkett u staqsiha: “Sinjura, f’dan il-pakkett hemm xi ˙a©a li tista’ tinkiser?” Malajr we©bitu: “Iva. Fih l-G˙axar Kmandamenti…!” WieÓed qassis ipparkja l-karozza fuq double line, fejn mhux suppost tipparkja. Kien mg˙a©©el wisq u ma setax isib fejn jipparkja kif suppost. Malajr malajr, wa˙˙al nota mal-wipers li kienet tg˙id hekk: “Sorry. Dort g˙axar darbiet mal-knisja u ma sibtx fejn nipparkja. Ma ridtx nasal tard biex inqaddes. A˙frilna dnubietna…!” Wara l-quddiesa sab çitazzjoni mwa˙˙la ˙dejn il-karta tieg˙u. Kellha miktub fuqha: “Jien ili ndur mal-knisja g˙axar snin. Ma nixtieqx nitlef il-job tieg˙i issa. Sorry, jkolli nag˙tik iç-çitazzjoni. La dda˙˙alniex fitti©rib…!” Qassis ieÓor, wara l-Evan©elju, g˙amel dan l-avviΩ lill-parruççani: “G˙andi a˙bar tajba u o˙ra ˙aΩina x’nag˙tikom illum. L-a˙bar tajba hi li
g˙andna flus biΩΩejjed biex nibnu s-sala parrokkjali l-©dida. L-a˙bar il-˙aΩina hi li dawn il-flus jinsabu kollha fi bwietkom…!”
KulÓadd jippreferi li jkun fuq quddiem tal-karozza, fuq wara tal-knisja u fiç-çentru ta’ l-attenzjoni
Waqt li kien isuq, is-sagristan inqabad wara karrozzin li kien qed içeklem bil-mod il-mod f’nofs it-triq dejqa. Dan beda jross wara l-karrozzin biex jara kif se jaqbΩu, g˙ax kien mg˙a©©el. Lema˙ kartuna mdendla ma’ wara tal-karrozzin. Fuqha, l-kuççier kien kiteb dan il-kliem: “Vettura ‘ENERGY SAVER’. Ta˙dem bittiben u l-˙axix. Toqg˙odx qrib iΩΩejjed ta’ l-exhaust pipe. Jista’ jo˙ro© gass qawwi!”
Il-kappillan kien inkwetat. Kif kien se jg˙id lin-nies li l-ispejjeΩ g˙at-tiswija talkampnar kienu ©ew id-doppju ta’ l-istima li kien ˙abbar? Biex tag˙qad, l-organista tas-soltu marad u bag˙at lil xi ˙add li ma kienx jafu minfloku. Dan beda jiffittah u jistaqsih x’se jdoqq u ma jdoqqx waqt il-quddiesa. Ma kellux mo˙˙u l-povru kappillan. “Ara ˙abib, ara int u ddeçiedi int, g˙ax jien m’g˙andix mo˙˙ tal-kant b˙alissa. Qis biss li Il-kappillan ta’ parroçça f’belt kbira malli nispiçça l-avviΩi ddoqq xi innu popolari spiçça fi kju twil biex jag˙ti l-petrol lilmalajr kemm jista’ jkun, g˙ax ma nafx kif se karozza. Kien is-sibt wara nofsinhar, eΩatt ddur il-biçça llum!” qabel ma tag˙laq il-pompa tal-petrol. Kollox mar sew sa ma wasal il-˙in ta’ Tal-pompa kien qed jag˙mel li jista’ biex l-avviΩi. B’˙afna tlaqliq il-kappillan g˙amel i˙affef, imma kien hemm wisq karozzi. dan l-avviΩ: Fl-a˙˙ar, kien imiss il-karozza tal-kappillan. “Óuti, g˙andna problema kbira. L-ispejjeΩ “SkuΩani, sur Kappillan”, qallu tal-pompa. tal-kampnar telg˙u id-doppju li konna Imma b˙al-lum, kul˙add donnu j˙alli ˙sibna. G˙andna bΩonn 4000 ewro aktar. g˙all-a˙˙ar qabel ma jo˙or©u g˙al xi triq Jekk jog˙©obkom, min jixtieq jag˙ti ple©© twila”. ta’ 100 ewro jqum bil-wieqfa.” “Iva, ˙abib, nifhmek.” wie©eb il-Kappillan. Dak il-˙in, l-organista beda jdoqq l-Innu “Anke fix-xog˙ol tieg˙i, kul˙add i˙alli Malti… u kul˙add qam bilwieqfa! g˙all-a˙˙ar qabel ma jaqbad it-triq ittwila…!” RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 25
X’Qed Jistennew? Waqt il-purçissjoni hekk imsej˙a ‘Aux Falmbeaux’, bix-xemg˙at mixg˙ula, f’Lourdes 26 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
G˙aΩiΩ Fr Paul, Nixtieq nibg˙at ftit riflessjoniet li ˙adt mill-mawra li g˙amilt malfamilja tieg˙i gewwa Lourdes. Kienet qabel kollox mawra ta ringrazzjament g˙al 25 sena Ωwie© tieg˙i, u anke b’ringrazzjament ta’ miraklu li sar mieg˙i 17-il sena ilu mill Madonna stess, meta tatni lil ibni.
Ωag˙aΩag˙ mal morda. Lil ˙add ma tisma’ jgerger, kul˙add lest biex ja˙dem. Hemmhekk il-morda u persuni b’diΩabiltà g˙andhom il priorità fuq kollox. Il-quddiesa maΩ-Ωag˙aΩag˙, li ssir b’mod tant sabi˙ f’Lourdes, tag˙tik ener©ija b˙al ma g˙andhom huma! Morna wkoll Quddiesa Internazzjonali, li attendew g˙aliha xi 10,000 ru˙. Tara nies Kont ili ˙afna bil-˙sieb li xi b’kulturi u ilsna differenti, u darba nΩur Lourdes. Fil-fatt konna kollha jitolbu l-istess talba: il sejrin 18-il sena ilu. Imma kellna Quddiesa u r-RuΩarju. Hekk ©ara ninsew kollox g˙ax kelli tarbija li wkoll fil-purçissjoni bix-xemg˙a. kont ili nistenna ˙afna! Min dak G˙al din il-purçissjoni Ω-Ωag˙Ωag˙ iΩ-Ωmien, min˙abba çirkustanzi li jkunu ilhom minn xi sag˙tejn ma konniex qed nistennew, bqajna qabel, bil-˙abel f’idejhom biex ma morniex. Dak inhar jiena ˙sibt jiggwidaw lin-nies ˙alli ma jkunx li ma hemmx g˙alfejn immur hemm konfuΩjoni u ma jwe©©a’ hemm! Il-Madonna tista’ tag˙mel ˙add! miraklu minn hawn. Il-Madonna U xi ng˙idu g˙all-Grotta. hija wa˙da, u kullimkien tinstab, u Popolazzjoni kbira ta nies hekk hu! kollha mixjin lejn il-grotta u Però din is-sena mort, u mi©burin quddiem ix-xbieha ta’ jkolli ng˙id li ma mortx biex Marija. F’kull okkaΩjoni, qabel nimpressjona ru˙i, g˙ax di©à kont iç-çelebrazzjoni speçjalmemt taldoqt minn dak li tista’ tag˙ti quddiesa, jo˙ro© qassis u minn Marija! Imma xorta immpressjonajt fuq il-mikrofonu jag˙mel sinjal ru˙i. Ìo dik l-art qaddisa tara minn biex in-nies iΩommu s-skiet. U fost kollox! Tara kwantità kbira ta dawk in-nies kollha ma tismax ˙wienet u kummerç! Jkolli ng˙id ˙oss wie˙ed. Kemm g˙ad baqalna li taqbdek indi©estjoni bl-istatwi x’nitg˙allmu! u kuruni u fliexken tal-plastic! Bdejt nag˙mel mistoqsija lili Prezzijiet differenti minn ˙anut nnifsi. Lill min ©ew jaraw dawk g˙al ie˙or u prezzijiet g˙oljin! in-nies kollha? X’kienu qed Imma li mpressjonani ferm jistennew li jsir? Kulma tara hu aktar kienet il-˙idma taΩ˙ajt tal-blat u xbieha ta’ Madonna
li jkolli ng˙id li m’hix xi statwa artistika u li tg˙a©©bek. U dawk in-nies jibqg˙u jigu! U dan kollu ©ara min˙abba dik id-daqsxejn ta’ tifla sempliçi li g˙exet 150 sena ilu. G˙ax ilMadonna hekk timxi mag˙na! Irridu nkunu sempliçi u nintelqu f’idejha biex Hi twassalna g˙and BINHA! Bdejt ng˙id bejni u bejn ru˙i, mur ©ib lill Bernardina! X’©abet b’idejha! Ûgur li qatt ma kienet tobsor li dawk il-miljuni ta’ nies se jmorru hemm min˙abba fiha u dak li wettqet mag˙ha Marija! Imbag˙ad ©ie quddiem g˙ajnejja l-kliem tal-Magnificat: ‘G˙ax Hu xe˙et g˙ajnejh fuq iç-çokon tal-qaddejja tieg˙u…’ u ‘g˙olla liç-çkejknin’. Dawn japplikawhom g˙al Marija u f’dan il-kas japplika wkoll g˙al Bernardina! Talba Madonna ta Lourdes, mhux li kien li kull minn jigi jΩurek hawn ©ewwa dan il-g˙ar fejn int dehert lil Bernardina, jibda jg˙ix ta’ nisrani veru. Hekk Ωgur li d-dinja tinbidel. Meta t˙ares lejn dawk li jie˙du sehem fil-purçissjoni talflambaux, tara dawl f’idejn kull persuna. J’Alla a˙na nkunu dak id-dawl g˙ad-dinja. AM RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 27
Taghti ftit Tircievi hafna Volontarjat f’Lourdes f’Lulju Ii g˙adda Dubji u Mistoqsijiet Minn dejjem kont xettika fuq postijiet b˙al Lourdes u Fatima u qatt ma kelli ˙ajra jew ©ibda biex immur inΩur dawn il-postijiet b˙ala pellegrina. B˙al kull sajf ie˙or g˙al dawn l-a˙˙ar ˙ames snin xtaqt nag˙mel volontorjat barra minn Malta però qatt ma g˙addili minn mo˙˙i li mmur Lourdes. Imma biddilt fehmti bla ˙sieb. Fi Frar kont tkellimt ma erba’ Ωg˙aΩag˙ ˙bieb tieg˙i u qaluli bl-esperjenzi tag˙hom ta’ Lourdes – min telà man-nannu, min tela’ jakkumpanja persuna b’diΩabbiltà u min telà b˙ala volontarju. Dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ xeg˙luli l-ewwel fjamma ta’ ˙ajra f’qalbi… però g˙amilt xahrejn wara nitlob fuq iddeçiΩjoni u ntella’ u nniΩΩel x’se nag˙mel. Sa ©img˙a qabel ma tlajt kont g˙adni miniex konvinta li g˙amilt id-deçiΩjoni t-tajba però kien hemm xi ˙a©a ©o fija li bdiet tinkora©©ini u timbuttani biex nitla’…u llum ng˙id li kien l-ispirtu talMulej ja˙dem fija. Kienu l-iktar ©imag˙tejn impenjattivi fuq ix-xog˙ol fejn na˙dem, allura kif kont ser n˙alli l-©id li kont qed nag˙mel di©a’ u nitlaq g˙al ©imag˙tejn biex niççekken u nservi? Mhux a˙jar immur xi vaganza milli nonfoq dawk il-flus kollha biex immur ng˙in ©o sptar. Dawn kienu l-mistoqijiet li bdew jikluni u jkissruni minn ©ewwa. 28 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
WYD u Jubilee Year Din is-sena (2008) inzertat sena speçjali g˙ax Lourdes kienu qedin jiççelebraw il-150 sena mid-dehriet mit-18 il-dehra tal-Madonna lil Bernardette. Waqt l-istess Ωmien li konnha hemm kienu qeg˙din jiççelebraw il-World Youth Day ©ewwa Sydney u infatti rajna ‘live transmission’ tal-quddiesa li qaddes il-Papa. Irnexxielna niltaqg˙u ma l-Isqof Mario Grech ukoll u nisimg˙u wa˙da mill-quddisiet li qaddes f’wa˙da mill-kappelli. Il-Grupp Din kienet it-tieni darba li l-InYgo (inNetwork Injazjan taΩ-Ûg˙aΩag˙ ispirat millÌiΩwiti) re©g˙a offra l-esperjenza ta’ Lourdes wara s-suççess tas-sena l-o˙ra. Din is-sena, ilgrupp ikkonsista f’disa’ Ωg˙aΩag˙ ta’ bejn 17 u 25 sena. G˙alkemm xi w˙ud kienu di©à jafu lil xulxin iΩda a˙na t-tfajliet ma konniex. Il-grupp xorta ing˙aqad ˙afna u kien hemm armonija bejnietna. G˙alkemm it-tfajliet u l-©uvintur kellhom xog˙olijiet differenti u ˙inijiet ta’ xog˙ol differenti, xorta wa˙da irnexxilna niltaqg˙u kull filg˙axija, biex nie˙du xi ˙a©a flimkien u niltaqg˙u ma’ volontiera o˙ra minn pajjiΩi diversi. L-Esperjenza G˙al ˙mistax il-©urnata d˙alt ©o dinja o˙ra...‘il-bog˙od mill-kaos u il-©enn
ta’ kuljum u mdawwra minn kalma, paçi, kwiet u serenità… L-esperjenza fakkritni ˙afna fiΩ-Ωmien li kont g˙amilt il-Cottolengo fejn kont qed ng˙in ©o sptar ukoll. L-iktar Ωew© affarijiet li impressjonawni huma: il-folla kbira ta’ nies li rajt ©os-santwarju li kull jum huma differenti u l-attivitajiet varjati li hemm. Kull sieg˙a hemm xi ˙a©a differenti g˙addejja - ruΩarju jew xi purçissjoni. Il-morda kollha bi tbissima ©o wiççhom hekk kif iressquhom qrib tal-grotta tal-Madonna! Però l-iktar esperjenza li qanqlitni kienet meta kont qed ng˙in fil-banjijiet. Ix-xog˙ol tieg˙i kien li ng˙in inniΩΩel il-pellegrini fl-ilma tal-Madonna. Pellegrini ta’ kull età, nazzjon u reli©jon. Min g˙ama, min marid serjament, min fuq stretcher, min fuq wheelchair… Però kollha b’devozzjoni, entuΩjaΩmu u eçitament kbir biex isellmu lil Madonna u jressqulha it-talb personali tag˙hom. Kienet esperjenza li diffiçli tispjegha jekk ma tg˙ixhiex; esperjenza li ser ng˙oΩΩ u nkompli nie˙u l-frott tag˙ha u naqsamha ma’ ˙addiehor. Verament ikolli nistqarr illi Lourdes huwa post ta’ grazzji kbar u post fejn tag˙ti ftit pero’ tirçievi ˙afna. Alexia Grech
G˙al ˙mistax il-©urnata d˙alt ©o dinja o˙ra... ‘il-bog˙od mill-kaos u il-©enn ta’ kuljum u mdawwra minn kalma, paçi, kwiet u serenità
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 29
STRUMMIN’ 007 Lejla ta’ çinema g˙al kawΩa reali
Ftit ©img˙at ilu, kelli l-opportunità li nΩur ir-“Rainbow Ward“, fl-isptar Mater Dei. Din is-sala tilqa’ fiha tfal li qed ibatu mill-marda tal-kançer. Imma mhux biss! Tilqa’ wkoll il-familji ta’ dawn l-istess tfal li g˙al diversi xhur u ©ieli snin, din is-sala ssir d-dar tag˙hom. L-infermiera li tmexxi s-sala qaltilna li tixtieq li l-Maltin jifhmu fejn jid˙ol il-kançer, il-familja kollha tkun affettwata. Óafna drabi, il-©enituri jqattg˙u l-©ranet fl-isptar jakkumpanjaw lil uliedhom, bil-konsegwenza li jitilfu xog˙olhom u jispiççaw ming˙ajr d˙ul finanzjarju. L-a˙wa jg˙ixu man-nanniet jew ©irien, waqt li jintesa x’inhu ˙in liberu u l-˙ar©a ta’ nhar ta’ Óadd. Xi ©enituri jibdew jiddubitaw ‘l Alla u j˙ossuhom wisq fra©li biex jaççettaw ir-realtà. IΩda l-istorja ma tieqafx hawn. Minn mindu twaqqaf il-grupp PUTTINU CARES, dawn il-familji qed isibu sapport enormi, kemm fuq livell morali, soçjali u finanzjarju. Hekk kif jirçievu l-a˙bar, il-familjari jsibu kenn siewi fin-nies dedikati li jiffurmaw dan il-grupp. F’kaΩijiet meta t-tfal ikollhom isiefru biex jie˙du l-kura barra minn Malta, PUTTINU CARES jg˙in lill-familja biex issib akkomodazzjoni, kif 30 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
ukoll jippruvaw inaqqsu l-piΩ finanzjarju li jolqot lil dawn il-familji. Quddiem din ir-realta’, l-g˙aqda taΩÛg˙aΩag˙ Óaddiema Nsara (ÛÓN) ˙asset li trid tag˙mel xi ˙a©a biex tg˙in. L-g˙an ta’ l-g˙aqda dejjem kien li, permezz tat-talenti taΩ-Ωg˙aΩag˙, na˙dmu g˙al iktar ©ustizzja fis-soçjetà. Permezz tattalenti muΩikali tal-membri, norganizzaw il-kunçert annwali ta’ STRUMMIN’ HOME biex ni©bru fondi g˙al PUTTINU CARES. Peress li din hi s-seba’ edizzjoni tal-kunçert, ma stajniex ma nsemmuhx STRUMMIN’ 007 u ninkludu diversi soundtracks ta’ films popolari. Il-kunçert se jinvolvi grupp ta’ kitarristi, kif ukoll band u grupp ta’ kantanti. Il-parteçipanti, li ˙afna minnhom huma studenti, jqattg˙u s-sajf fil-kwartieri ©enerali taΩ-ÛÓN jippreparaw g˙al dan il-kunçert. Fi kliemhom stess, il-kunçert hu opportunità unika biex ikabbru t-talenti u l-potenzjal tag˙hom f’ambjent ta’ entuΩjaΩmu u ener©ija poΩittiva. Huwa çans biex ikabbru ç-çirku ta’ ˙bieb, waqt li jkabbru kuxjenza dwar r-realtajiet soçjali li jeΩistu f’pajjiΩna. Xi ˙a©a ©dida g˙al dan il-kunçert se tkun wirja ta’ xog˙ol artistiku bit-tema tal-films, fejn ©ew
mistiedna jie˙du sehem kemm artisti stabiliti, studenti ta’ l-arti, kif ukoll it-tfal li qed jibbenifikaw minn PUTTINU CARES. Óafna jiddeskrivu Strummin’ Home b˙ala ˙ar©a g˙all-familja, o˙rajn b˙ala lejla li turi t-talent muΩikali f’Malta, waqt li o˙rajn jarawh b˙ala divertiment g˙al kawΩa ©usta Jekk tixtieq li dduq ˙afna iktar emozzjonijet minn STRUMMIN’ 007, nistednuk biex ting˙aqad mag˙na g˙all-kunçert ‘Strummin’ Home’ nhar il-Ìimg˙a, 17 jew is-Sibt, 18 ta’ Ottubru, 2007, fis-7.30pm, fis-Sala Sir Temi Zammit, ©ewwa l-Università ta’ Malta, Tal-Qroqq. Biex takkwista l-biljetti g˙allkunçert STRUMMIN’ HOME jew jekk int interessat/a tg˙in u/jew tipparteçipa b’xi mod, tista’ tikkuntattjana fuq 79244418 jew Email: strummin.home@zhnmalta.org Jekk tixtieq tag˙ti s-sapport finanzjarju tieg˙ek b’risq il-˙idma tal-moviment ÛÓN, tista’ tag˙mel dan billi tibg˙at sms vojt fuq: 50616116 (€1.16); 50617360 (€2.33); 50618061 (€4.66); 50619204 (€11.65). Maria Cynthia Bonello Ûg˙aΩag˙ Óaddiema Nsara
Iç-Çentru ta’ Spiritwalità Injazjana
Joffrilek opportunitajiet ta’ formazzjoni Mount St Joseph Retreat House Targa Gap, Triq il-Missjunarji Maltin Il-Mosta MST 9072 Tel:2141 6916
Irtir fuq il-Quddiesa
Kull irtir, b˙all-˙ajja Nisranija, g˙andu b˙ala çentru l-Ewkaristija. Dan l-irtir mhux biss hekk, imma t-talb stess u r-riflessjoni jsiru fuq il-Quddiesa: il-baΩi teolo©ika tag˙ha; it-tifsira ta’ kull parti; il-mi©emg˙a; il-Kelma ta’ Alla; l-offerti; il-kliem ta’ Ìesù fl-a˙˙ar Çena; it-Tqarbin; u, fl-a˙˙ar, kif ng˙ixu l-Quddiesa fil-˙ajja ta’ kuljum. B’hekk nittamaw li nid˙lu dejjem iΩjed fil-fond ta’ din l-azzjoni li ˙allielna Ìesù biex nag˙mluha b’tifkira tieg˙u. Data: Mill-Ìimg˙a 24 ta’ Ottubru fis-6.00 p.m. sal-Óadd 26 ta’ Ottubru wara l-pranzu Imexxi: Fr Mario Jaccarini, S.J. DAR MANRESA Triq Santa Dminka, Victoria VCT 9037 G˙awdex. Tel:2155 6635, Fax:2155 9314
Irtir ta’ “weekend” g˙all-miΩΩew©in Dan il-“weekend” huwa okkaΩjoni g˙al dawk il-koppji miΩΩew©in li jixtiequ j©eddu u jiççelebraw il-weg˙diet taΩ-Ωwie© tag˙hom. Din hija esperjenza spiritwali b’differenza. Ikun hemm ˙in ta’ “sharing” mag˙mul minn 8 koppji. Dati: Mill-Ìimg˙a, 3 ta’ Ottubru, 2008, fis7.00 pm, sal-Óadd, 5 ta’ Ottubru fil-4.00 pm. Imexxu: Il-koppja Carmen u Carmel Conti u Fr Vince Magri, S.J. RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 31
KONKORS ESPERJENZI u NOVELLI 2009 DIN IS-SENA WKOLL QED NISTIEDNU LILL-QARREJJA JIKTBU NOVELLI, STEJJER U ESPERJENZI BIEX INÌIBUHOM FIL-MAGAZIN TAGÓNA. Ikteb xi ESPERJENZA li inti jew xi ˙add li taf g˙adda minnha.
Kondizzjonijiet biex tie˙u sehem 1. L-Esperjenza jew in-Novella trid tkun ori©inali u ma tkunx dehret f’rivista o˙ra f’Malta u G˙awdex
• L-Esperjenza trid turi xi valur poΩittiv jew uman biex twassal messa©© ta’ fara©, appo©©, u kura©© li min jaqraha. 2. Dak li tikteb g˙andu jintbag˙at, jew • Flok issemmi l-ismijiet veri ta’ persuni ittajpjat. jew preferibbilment fuq diskett. jew postijiet, uΩa ismijiet o˙ra. 3. Isem il-kittieb/a m’g˙andu jidher imkien Is-su©©ett tan-NOVELLA jista’ jintg˙aΩel minn wie˙ed minn dawn l-oqsma:
• Il-paçi tal-qalb • Il-ma˙fra • Il-vokazzjoni • Il-volontarjat • It-tfal • Il-˙elsien mid-drogi jew xi vizzju • L-ambjent • Ir-relazzjonijiet bejn il-©enituri u l-ulied • Ix-xju˙ija • Rispett lejn persuni ta’ reli©jon jew nazzjonalità differenti • Xi tag˙lima kbira li ˙adt mill-˙ajja • Kif tg˙ix it-tbatija b’mod poΩittiv • Xi valur poΩittiv ie˙or Il-Perspettiva tan-Novella trid tkun wa˙da li tag˙ti kura©© u ispirazzjoni u li tirrifletti l-valuri tal-Van©elu. It-TUL ta’ l-Esperjenza jew tan-Novella g˙andu jkun ta’ bejn id-900 u l-1,000 kelma u mhux iktar.
32 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
ma’ l-Esperjenza jew in-Novella, iΩda g˙andu jing˙ata biss nom-de-plume. 4. In-numru tal-kliem g˙andu jidher fittmien l-Esperjenza jew in-Novella. 5. Indirizza l-kitba u / jew id-diskett tieg˙ek lil: Konkors Esperjenzi u Novelli 2008 RM 2000 - Lill Óbiebna 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar, NXR 2067 6.
F’envelop ie˙or ibg˙at: • In-nom-de-plume • Ismek u kunjomok • L-indirizz bil-kodiçi postali
•
Jekk il-kitba hiex Esperjenza jew novella
7. Kull Esperjenza jew Novella li tintbag˙at g˙all-Konkors tibqa’ proprjetà ta’ RM 2000 Lil Óbiebna u tista’ ti©i ppublikata. 8. L-Esperjenzi jew in-Novelli ji©u eΩaminati minn bord li d-deçiΩjoni tieg˙u titqies finali. 9. Wie˙ed jew iktar mill-premjijiet jistg˙u ma jing˙atawx jekk l-Esperjenzi jew inNovelli ma jil˙qux il-livell mixtieq. 10. Id-data tal-g˙eluq biex jaslu l-Esperjenzi jew in-Novelli hi t-31 ta’ Jannar, 2009
Premjijiet
L-Ewwel: E60 It-Tieni: E35 It-Tielet E25
Il-Premjijiet ikunu book tokens li jistg˙u jissarrfu fil-Librerija Preca, il-Blata l-Bajda.
BIEX IÌÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK U TgÓin FIL-ÓIDMA TAL-ÌiÛwiti Ibg˙at ismek, indirizz u telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien 04.66 (Lm2) ta’ l-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija. NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament.
Biex i©©edded
Biex i©©edded
PERMEZZ TAL-MOBILE
PERMEZZ TAT-TELEFON
Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:
ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI
50618916 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 50619210 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e0.70 (30ç) jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)
(li minnhom e1.16 (30ç) jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.
Lm3 Lm5
IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.
GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA. G˙al kull tag˙rif: RM-LIL ÓBIEBNA c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2141 2606 • Mobile: 7982 6899 Email: rmlh@jesuit.org.mt
2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824
SENGLEA SIÌÌIEWI SLIEMA STA LUÇIJA ST. JULIAN’S ST PAUL’S BAY TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ
2169 0019 2146 1377 2146 4804 2133 2375 2189 6093 2133 6914 2157 1854 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143 2155 2613 2155 5518 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 1135
Jekk tibg˙at çekk, importanti li tiktbu f’Euro u mhux f’Liri Maltin. Inkella ma jissarrafx
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 33
Carpet Zone ©entilment joffri Dirt Controller b˙ala rigal g˙ar-rebbie˙/a tal-Crossword Puzzle
Tisliba OTTUBRU Mimdudin: 1. G˙axra, g˙oxrin… (6); 4. Jistqarru dnubiethom lill-qassis (6); 7. Kif issejja˙ lill-qassis (3); 8. Ma ftakartx fih (6); 9. Il-˙abib tieg˙i (6); 10. Costa tilef rasu! (4); 12. Lixx g˙al kollox (4); 14 u 15. Tara din fil-g˙axija fis-sema (3); 15. Ara 14 mimduda (3); 16. Ara 3 wieqfa; 18. Issibu fil-kunvent (3); 20. Ir©iel u…. (femminili) (4); 21. Il-PajjiΩ tieg˙i fil-Pittura (4); 24. Mitluf warajha (6); 25. Assalt (6); 26. Ìurnata (3); 27. Dan ji©©ieled dejjem mal-“Cowboys” (6); 28. Tinsab infurmata (6);
REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Mejju 2008, hi Ms Lina Sammut, Qawra IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-Lil Óbiena, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000. Tinsiex tikteb l-ammont bl-Ewro u tiffirma ˙dejn kull bidla li tag˙mel fuq iç-çekk.
Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin
Disinn • Outlook Coop
Floriana GΩira Mellie˙a Santa Luçija
34 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna
Frank Cassar Missier Fr Joseph, SJ Ophelia Aquilina Frank Baldacchino ÌuΩa Deguara Jessie Sant
Weqfin: 1. Ma tibqax l-istess fil-piΩ (6); 2. Dawn reb˙u fl-elezzjoni (6); 3 u 16 mimduda. Ma˙sula fid-deheb (4); 4. Ipprova ta˙sibx jew tiftakarx (4); 5. Jg˙ix fir-ra˙al (6); 6. Mist˙ija jew im©ieba tajba (6); 11. ....... ta’ l-Amerika huma Uniti (5); 13. Mort minn isfel g˙al fuq (5); 16. G˙andhom ˙afna Ωmien (6); 17. Timla l-vojt (jew it-toqob) (6); 18. Din Ωgur g˙andha l-armi (6); 19. ….tixrob fiha t-té jew kafé (6); 22. Ilma bit-trab (4); 23. Tajn f’qieg˙ il-ba˙ar forsi! (4);
TWEÌIBA TAT-TISLIBA AWISSU-SETTEMBRU 2008 MIMDUDIN: 1. Milied; 4. Mi©nun; 7. Lee; 8. Sassla; 9. Wassal; 10. Uri˙; 12. Goff; 14. Ru˙; 15. Óat; 16. Man; 18. Sab; 20. Ero; 21. Magi; 24.ÛinΩel ; 25. OffiΩi; 26. Kus; 27. Qlajja; 28. Tarani. WEQFIN: 1. Mistur; 2. Lesti˙; 3. Dlam; 4. Mew©; 5. Nislo˙; 6. Ntlift; 11. RuΩar; 13. Fara©; 16. MerΩuq; 17. Nganna; 18. Sarima; 19. Bikini; 22. Alka; 23. Gost.
RM2000 Lil-Óbiebna • OTTUBRU 2008 35
L-RM2000 LIL HBIEBNA
Bhan-Nahla
Kif jiddakkru s-si©ar u l-pjanti ming˙ajr daqsxejn ta’ na˙la? Dak li tie˙u minn fjura, tag˙tih lil o˙ra. U hekk il-˙ajja tg˙addi minn fjura g˙al fjura, minn si©ra g˙al si©ra. Hekk il-magazin tag˙na. Dak li jitg˙allem wie˙ed jg˙addih lil ie˙or. Dak li jg˙addi minnu wie˙ed, jitg˙allem minnu l-ie˙or. B˙al a˙wa. Kull storja, kull kelma miktuba ©©orr mag˙ha g˙ajn ta’ g˙erf u ˙ajja. Min jikteb jg˙ajjex lil min jaqra.
L-Esperjenza ta’ Óajtek iΩΩommhiex g˙alik! Aqsamha mal-qarrejja tal-RM2000-LilÓbiebna It-tbatija tieg˙ek tista’ ttaffi t-tbatija ta’ xi ˙add. Ir-reb˙iet tieg˙ek jag˙tu kura©© lil min i˙ossu mitluf. Il-kura©© tieg˙ek iqawwi lil min qata’ qalbu. Il-fer˙ tieg˙ek jimla’ l-qalb ta’ min hu mnikket. L-iΩbalji tieg˙ek jistg˙u jg˙inu lil xi ˙add biex ma jiΩbaljax. Kun b˙an-na˙la int ukoll. Ikteb dak li g˙addietek minnu l-˙ajja. Dak li tg˙allimt jew skoprejt. Daqsxejn ta’ storja tieg˙ek tista’ tbiddel l-istorja ta’ xi ˙add. Tista’ taqsam mal-qarrejja xi Esperjenza ta’ ˙ajtek b’˙afna modi: 1. Tiktibha bil-mod tieg˙ek u tibg˙athielna bil-posta jew bl-email. 2. Jekk mhux façli tikteb, nistg˙u niltaqg˙u mieg˙ek biex nisimg˙u l-istorja tieg˙ek u mbag˙ad niktbuha a˙na. InΩommu l-kunfidenzjalità s˙i˙a skond kif tkun tixtieq int. 3. Tie˙u sehem fil-konkors Esperjenzi u Novelli li qed inniedu f’din il-˙ar©a. Jekk tixtieq taqsam esperjenza tal-˙ajja mag˙na ikteb, çempel, jew ikkuntattjana hawn: RM2000-Lil Óbiebna 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2067. Tel: 21412606, SMS 79826899, Email:rmlh@jesuit.org.mt Il-Mulej ibierek il-©id li nag˙mlu ma’ ˙utna. L-Edituri 36 OTTUBRU 2008 • RM2000 Lil-Óbiebna