2011-04 April by RM2000

Ma˙ru© mill‐©iΩwiti Maltin • April 2011 • Sena 62 • Numru 4 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607

N E W S P A P E R P O S T

hello divorzju…? bye bye familja…?

Dalwaqt se jkollna ç-çans nag˙Ωlu… Dalwaqt se nivvutaw…

HELLO DIVORZJU…? BYE BYE FAMILJA…? • Ma tistax temmen u tafda ˙ajtek ma’ xi ˙add li ma tafx meta se jg˙idlek ‘Daqshekk…!’ • It-tfal imwielda minn Ωwie© mitmum ˙esrem se j˙allsu l-og˙la prezz. • It-tfal bi problemi ta’ karattru u disturbi mentali se jikber u mhux jonqos. • IΩ-Ωg˙aΩag˙ se jaqtg˙u qalbhom miΩ-Ωwie© qabel jibdew. Se jg˙idu ‘mhux worth it!’ • In-numru ta’ koppji li ‘jpo©©u’ ma’ xulxin bla ma jiΩΩew©u se jiΩdied. • Skont il-li©i proposta, min jixtieq jibdel lill-mara jew ir-ra©el ikun biΩΩejjed g˙alih li jmur joqg˙od g˙al rasu jew mal-partner g˙al erba’ snin… Óadd mhu se jitolbu kont ta’ g˙emilu! • In-numru ta’ Ωwi©ijiet u familji mfarrka se jiΩdied u mhux jonqos. • Il-familja, li hi l-pedament tassoçjetà, se tiddg˙ajjef u l-pajjiΩ se jkun mibni fuq ir-ramel. Bid-divorzju: • It-tbatija ta’ adulti u t-tfal se tiΩdied • Il-weg˙da “tul ˙ajti kollha” taΩ-Ωwie© fil-pajjiΩ kif ukoll il-piΩ finanzjarju ta’ issir biss xewqa u ma tibqax weg˙da… aktar g˙ajnuna soçjali. • IΩ-Ωwie© ma jibqax Ωwie© g˙al • Il-psikolo©i, il-psikjatri u s-social dejjem, imma biss sakemm jinqala’ workers se jkollhom aktar x’jag˙mlu. l-maltemp… jew idur ir-ri˙!

Qabel tg˙id IVA jew LE g˙ad-Divorzju, a˙seb, itlob u ddiskuti ma’ min jista’ jg˙inek biex tifforma l-kuxjenza tieg˙ek. Dan hu mument deçisiv li minnu jiddependi l-futur morali u soçjali ta’ pajjiΩna. B˙ala nsara je˙tie© li ng˙ixu dan il-mument bla biΩa’ u b’˙afna responsabiltà. • Qabel xejn nitolbu biex il-qlub u l-im˙u˙ tag˙na u ta’ ˙utna jinfet˙u biex jg˙arfu dak li hu tassew tajjeb u ta’ ©id kif jixtieq Alla. • Nimpenjaw irwie˙na li nag˙mlu d-dover tag˙na u mmorru nivvutaw fir-referendum li se jsir, anke jekk dan ifisser sagrifiççju. • B’˙afna m˙abba u tjubija ng˙inu lil min forsi g˙adu mhux deçiΩ kif se jivvota biex jifforma l-kuxjenza tieg˙u fuq dak li jg˙idilna Ìesù fil-Van©elu, fid-dawl tat-tag˙lim tal-Knisja. • Aqra dawn il-ftit ˙sibijiet li jistg˙u jg˙inuk fir-riflessjoni u t-talb tieg˙ek.

2 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Dawn li ©ejjin jg˙oddu g˙al min hu Nisrani: • Il-veru rimedju g˙all-iΩbalji u l-we©g˙at bejn koppja huwa l-ma˙fra u mhux is-separazzjoni. • Ma tistax tg˙id jew temmen li Ω-Ωwie© huwa Sagrament u fl-istess ˙in tg˙id li temmen fid-divorzju. • Ma tistax tiddivorzja u mbag˙ad ter©a’ tiΩΩewwe© bil-Knisja. • Min hu Nisrani irid jibqa’ j˙obb u jirrispetta lil kull persuna divorzjata. • Qatt ma ji©©udika jew jikkundanna lillpersuni divorzjati. • B’˙afna m˙abba jg˙in lil kull min jisfa vittma tad-divorzju, b’mod speçjali t-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙. • IΩid l-impenn u l-fedeltà fl-im˙abba lejn il-familja tieg˙u, biex l-eΩempju u x-xhieda tieg˙u ipattu g˙at-tfixkil li jsib min jixtieq jibni familja kif irid Alla. • Ma jibΩax jag˙ti xhieda tat-twemmin tieg˙u anke jekk is-soçjetà Maltija tkun warrbet l-ideal sabi˙ ta’ fedeltà dejjiema fiΩ-Ωwie©. • IΩ-Ωwie© bil-Knisja ma jibqax sempliçi drawwa tradizzjonali u çerimonja sabi˙a g˙ar-ritratti, imma jsir aktar g˙aΩla ˙ielsa ta’ min jemmen li, fi Kristu, l-im˙abba g˙al dejjem tibqa’ possibbli.

Na˙dmu u nitolbu biex ilMaltin jag˙Ωlu l-©id u mhux id-deni, il-˙ajja u mhux ilmewt, il-familja u mhux ittifrik tag˙ha.

Bid-divorzju se tonqos jew se tiΩdied it-tbatija fil-familji?

...u t-tfal? RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 3

With acknowledgement to: GNU Free Documentation License

kieku

Kristu

jigi

Malta... Kieku Kristu kellu ji©i f'Malta ilum u jara x'qed nag˙mlu u kif qed ng˙ixu, kieku x'jg˙id fuqna l-Maltin? Nirringrazzjaw lil Trevor Ûahra li tana l-permess in©ibu dil-kitba tieg˙u me˙uda mill-ktieb IT-8 KONTINENT. Forsi dil-kitba tista’ tixxokkja lil xi qarrejja bil-mod dirett u kritiku tag˙ha. Fl-istess ˙in tift˙ilna g˙ajnejna biex nistg˙u naraw Ωew© aspetti mportanti tal-missjoni ta’ Kristu. Huwa ©ie biex jurina l-verità u jikxef kull falzità li a˙na l-bnedmin kapaçi ng˙attu u na˙arbu. Óadha kontra l-faççoliΩmu tal-bniedem li jinbet u jitfaçça f’kull qasam tassoçjetà, inkluΩa l-Knisja, g˙ax hi mag˙mula minn bnedmin dg˙ajfin u midinbin b˙all-o˙rajn.Dil-kitba tg˙inna wkoll nintebhu li l-istorja ta’ Kristu mhix storja ta’ elfejn sena ilu fil-pajjiΩ tal-Palestina. Hija storja tal-lum f’pajjiΩna wkoll. Kristu g˙adu jimxi fit-toroq tag˙na, jirkeb tal-linja mag˙na, je˙el fit-traffiku tag˙na, jara t-televixin mag˙na, jmur g˙all-festi tag˙na u jitla’ Paceville b˙alna. L-isfida mhix kif se nemmnu fi

4 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Kristu, imma kif se ng˙ixu f’pajjiΩna llum bil-mod kif g˙ex hu u skont il-valuri li miet g˙alihom hu. Tkun nisrani f’Malta tal-2011 ifisser timxi wara l-passi ta’ Kristu li qed jg˙ix fostna llum. Meta tmur g˙all-purçissjoni tal-Ìimg˙a l-Kbira, jew tag˙mel is-Seba ViΩti, min jaf kieku titlob li l-mixja wara Ìesù ma’ tieqafx fil-©irja ferrie˙a blistatwa tal-Irxoxt nhar Óadd il-G˙id? Min jaf kieku a˙na l-Insara Maltin niddeçiedu li nibqg˙u nimxu warajh batut u msallab, imbiççer u rxuxtat matul is-sena kollha? Min jaf kieku l-politikanti, l-qassisin, il-kummerçanti, il-miΩΩew©in, it-tfal, l-istudenti u l-˙addiema jibdew jg˙ixu xi ftit kif g˙ex hu? Min jaf kieku… Kieku nag˙mlu hekk lil Kristu nibqg˙u nag˙rfuh u nilqg˙uh fostna kemm jekk ikun liebes qalziet jeans kif ukoll meta jilbes ©ilda skura b’xoffa kbira…!

Li kieku l-Missier kellu jer©a’ jibg˙at lill-Iben,bl-isem ta’ SalvuSalv, u jg˙addi mit-triqat liebes qalziet tar-wrangler u Ωarbun punk...! Li kieku Kristu kellu jer©a’ ji©i u jibda jikteb fil-gaΩΩetti dwar is-saltna l-©dida u jag˙mel il-meetings dwar l-im˙abba u l-paçi...! Li kieku kellu ji©bor erba’ partitarji u jg˙addu jag˙mlu març ta’ protesta minn Strada Rjali kontra l-vjolenza u l-korruzzjoni...! Li kieku dan Salvu-Salv ifettillu jid˙ol fil-knejjes waqt l-omelija ta’ nhar ta’ Óadd u jibda jixli lill-qassisin b’oqbra mbajda u jg˙idilhom li l-Van©elu qed jinterpretawh ˙aΩin. Li kellu jg˙idilhom li t-tag˙lim tag˙hom u dak ta’ Ìesù ta’ Nazzaret mhumiex l-istess. U kieku tag˙tih sa˙na u jibda jkisser il-vari u jarmi mal-art il-fided, g˙ax “dar Missieri g˙amiltuha muΩew tal-arti...” Tg˙id kieku x’nag˙mlu int u jien, ˙abib? U x’jag˙mlu l-qassisin u l-isqfijiet u l-fidili? Tg˙id ng˙adduh b’mi©nun? Tg˙id ng˙idu li g˙andu x-xjaten ©o fih? Tg˙id niffullaw madwaru biex naraw lilliblah tas-seklu jaqa’ g˙aç-çajt quddiem id-dinja: Tg˙id noqog˙du nzekzku u ntennu: “Dan x’ja˙seb li hu... missieru b’nitfa ta’ garaxx itella’ d-daqqiet talkarozzi... u dan ibnu, li lanqas g˙andu BA wara ismu, jidhirlu li jaf kollox...” Imbag˙ad, jekk dan Salvu-Salv jag˙mel miraklu; ifejjaq lill-morda kollha tal-ITU fl-isptar San Luqa, jew lit-tfal tadDar tal-Providenza... tg˙id nemmnu fih? Jew forsi ng˙idu li hu u s˙abu g˙andhom

setta tal-ispiritiΩmu u qed jag˙mlu dawn l-g˙e©ubijiet bis-sa˙˙a ta’ qawwiet baxxi? U jekk iqajjem liI xi wie˙ed millmewt, ikun biΩΩejjed biex nemmnu? Jew tqum polemika fil-©urnali, g˙ax x’aktarx il-mejjet ma kienx mejjet tassew, u xi ©urnalista bravu jirnexxilu jikxef xi skandlu? G˙ax it-tabib li ççertifikah mejjet instab li kien wie˙ed mill-g˙aqda ta’ Salvu-Salv! U meta l-mejjet qam stqarr li kienu tawh titqiba stramba qabel ma miet. U salt esperti jindunaw li dik it-titqiba kienet apposta biex il-vittma jid˙ol f’koma u jidher mejjet. U SalvuSalv lanqas biss iwie©eb fil-©urnali. Jag˙laq ˙alqu u jag˙mel konferenza o˙ra dwar l-im˙abba u s-sinçerità. II-poplu, tg˙id, ja˙seb li ried idawwar id-diskors? Imbag˙ad meta tibda toqrob l-elezzjoni, u l-knisja u l-istat jibdew jibΩg˙u li Salvu-Salv jo˙ro© kandidat indipendenti u jitla’ sparat jaraw kif jag˙mlu u jixluh li qed i˙ejji kolp ta’ stat. Jix˙tuh il-˙abs, jg˙adduh ©uri u lejlet li jkollha tinqata’ s-sentenza jsibu lil SalvuSalv mejjet f’Wied il-G˙asel, imben©el kollu daqqiet tal-g˙esiele©! U malajr to˙ro© stqarrija fejn tg˙id li Salvu-Salv ˙arab’mill-˙abs u xi w˙ud mill-partitarji tieg˙u qatluh. g˙ax inteb˙u li kien qarrieq. U jekk imbag˙ad, wara tlett ijiem il-qabar tieg˙u jinstab battal... imbag˙ad x’se ng˙idu, ˙abib? Nemmnu fih li qam mill-mewt kif kien bassar dakinhar tal-meeting fuq il-Fosos, jew nemmnu l-istqarrija tadDOI li l-partitarji serquh biex jag˙mlulu awtopsja huma?

U jekk imbag˙ad, xi erbg˙a jibdew jiktbu fil-gaΩΩetti u jg˙idu li huma SalvuSalvjani u j˙ajru lill-poplu biex jimxi fuq ittag˙lim tag˙hom, x’nag˙mlu mbag˙ad int u jien; nimxu warajhom jew inkomplu ng˙adduhom bi m©ienen u n˙e©©u lillawtoritajiet biex jag˙lqulhom ˙alqhom? Imbag˙ad... forsi wara li jg˙addu s-snin, kul˙add jibda jintebah li SalvuSalv kien tassew l-Iben t’Alla, il-Kristu li re©a’ ©ie biex idawwal lil artna! IΩda int u jien nibdew nipprotestaw u ng˙idu li dan mhux fair g˙ax Kristu suppost kellu ji©i fuq s˙aba bajda (skont il-Van©elu) u suppost ikun liebes it-tul b˙as-santi u bil-baffi u xag˙ru nnukklat kif kien ipin©ih Rubens. Kif ridtuna nag˙rfuh? Mhux tort tag˙na. Fejn hu l-friskatur u l-buqar bl-ilma? U Kristu ©ej u Kristu sejjer, minn TasSliema g˙al Marsamxett, u l-poplu dejjem bil-pipa f’˙alqu, ming˙alih qed jidderie©i tajjeb lill-bastiment. Trevor Ûahra 7.4.81

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 5

storja ta’ mhabba

6 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Xi tmien snin ilu, Kokatuwa (tip ta’ pappagall b’g˙alla kbira) selva©©a taret dritt g˙al ©o karozza miexja u kisret wie˙ed mill-©wiena˙. Is-sewwieq ˙adha g˙and il-veterinarju u dan kellu jne˙˙ilha l-©ewna˙. Adottajniha a˙na u Ωammejniha ©o ga©©a barra, fil-©nien ta’ quddiem id-dar. Kienu ji©u ˙afna Kokatuwi o˙ra jΩuruha u hi kienet timpressjonana billi kienet timbotta l-˙ass minn ©ol-˙adid talga©©a biex tag˙tihom jieklu. Ìurnata wa˙da kellha Ωjara minn Kokatu ra©el! Dan qag˙ad fuq il-ga©©a li kellha lukkett li ma kontx tift˙u malajr. Tg˙idx kemm dam ikellimha u jirran©a ru˙u – trid tkun preΩentabbli biex jie˙du grazzja mieg˙ek! Beda riesaq lejn il-bieba tal-ga©©a u, ˙a©a tal-g˙a©eb, irnexxielu jifta˙ha! Trid tarahom kemm damu jieklu u jikkomunikaw flimkien. Ma kienx mist˙i u tg˙idx kemm-il darba da˙al u ˙are© millga©©a – veru kienu ˙elwin! Irnexxielhom jitg˙ammru u a˙na bdejna nistennew bil˙erqa t-twelid tal-g˙asafar çkejknin. Issa, bdejna n˙allu l-ga©©a miftu˙a u l-g˙asafar l-o˙ra bdew jid˙lu ˙dejha, imma hu kien ji©i kuljum. Peress li kellha ©wejnah wie˙ed hi kienet tibqa’ ©ewwa jew toqg˙od fuq il-passi©©iera fil-ga©©a. Hu, g˙all-ewwel, beda jiddejjaq li ma kenitx qed ittir mieg˙u u kien jinfexx jg˙ajjat g˙ajta g˙olja u qawwija. IΩda, meta nduna li ma setg˙etx ittir beda jibqa’ mag˙ha kienu

joqg˙odu ©os-si©ar tal-©nien tag˙na u hemm kienu protetti mill-klieb g˙ax kellna çint g˙oli. Imma, ˙afna drabi, kellna ngerrxu ’l hemm il-qattus tal-©ar meta kienu j˙alluh barra bil-lejl. Veru li qattus ma kien jag˙mel xejn ma’ Kokatuwa imma, fid-dlam, mhux l-ewwel darba li dan irnexxielu ja˙taf g˙asfur u joqtlu. Is-soltu, dawn it-tip ta’ g˙asafar jag˙mlu d-dar tag˙hom ©o xi zokk im˙affer u, g˙alhekk, a˙na lestejna zokk imma ndunajna li l-Kokatu kien qed i˙affer ˙ofra ta˙t is-si©ar. Óa©a tal-g˙a©eb, il-˙ofra li ˙affer kienet b˙al mina li tag˙ti g˙all-post fejn kienet biedet il-bajd. La darba l-g˙asfura jkollha l-bajd, l-a˙jar li ma tersaqx lejhom g˙ax l-g˙asfur iqattag˙lek sieqek Ωgur! Kienet biçça xog˙ol kbira biex irnexxieli nie˙u xi ritratti u kelli, litteralment, na˙rab mill-g˙asfur. Bqajna nosservaw il-proçess kollu. Kienu jinbidlu biex joqog˙du fuq il-bajd u jg˙attu l-mina. Wara tliet ©img˙at ilbajd faqqsu. Kulma kont tara kien qatta’ suf isfar. Nispera li l-omm tarah sabi˙ la jikber. Biex jirnexxielek tara xi ˙a©a trid toqg˙od attent ˙afna g˙ax il-missier Kokatu dejjem lest biex ma j˙alli lil ˙add jersaq lejhom!

Anke Ωew©t g˙asafar jg˙allmuna xi tfisser t˙obb u tibqa’ fidil lejn il-ma˙bub minkejja diΩabiltà, diffikultajiet u problemi li ©©ib mag˙ha l-˙ajja.

Nigbdu habel wiehed Kien hemm ra©el li, waqt li kien qieg˙ed isuq fil-kampanja, tilef it-triq. Meta pprova jil˙aq il-mappa li kellu fil-karozza, tilef il-kontroll u baqa’ nieΩel ©o kanal tal-ilma. G˙alkemm hu ma ©ralu xejn, il-karozza we˙litlu ©ot-tajn. Mexa sar-razzett li kien hemm fil-qrib biex jitlob l-g˙ajnuna. Il-bidwi li kien joqg˙od hemm qallu, “TibΩax, issa ji©i Warwick jaqilg˙ek hu.” Kif qallu hekk, urih b’sebg˙u bag˙al xi˙ li kien qieg˙ed fl-g˙alqa. Ir-ra©el ma setax jifhem kif dak ilbag˙al seta’ ji©bed il-karozza tieg˙u barra mill-kanal.

“Tikkonfondix.” Qallu l-bidwi meta rah jiddubita mill-bag˙al tieg˙u. Warwick kapaçi jag˙milha dil-biçça xog˙ol.” IΩ-Ωew© ir©iel u l-bag˙al resqu lejn il-kanal. Il-bidwi rabat il-bag˙al malkarozza. Ìibed ir-riedni u beda jg˙ajjat, “I©bed, Fred…! I©bed, Jack…! I©bed, Ted…! I©bed…, Warwick!” U l-bag˙al irnexxielu ji©bed ilkarozza barra mill-kanal. Ir-ra©el baqa’ mbellah. Irringrazzja lill-bidwi, melles il-bag˙al u staqsa, “G˙aliex, qabel ma g˙ajjatt l-isem Warwick, sejja˙t l-ismijiet l-o˙ra?”

Il-bidwi tbissem u qallu, “Warwick issa xi˙ u kwaΩi g˙ama. Meta ng˙ajjat lill-o˙rajn, hu ja˙seb li qieg˙ed malgrupp u g˙alhekk ma jiddejjaqx ji©bed.” Li nkunu parti minn grupp jg˙in biex ilkoll na˙dmu g˙al g˙an wie˙ed. Inkunu kapaçi li nuΩaw il-kapaçitajiet kollha tag˙na. Fuq kollox, inkunu nistg˙u nag˙mlu ˙ilitna b’aktar kura©© u determinazzjoni. Hekk jirnexxu l-pro©etti. Li ti©bed ˙abel wie˙ed malo˙rajn hu s-sigriet li bih nies ordinarji jirnexxielhom iwettqu affarijiet straordinarji. RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 7

za m! n re llu e f u f ’di 970 X -1 l je n b

It-tfal minn dejjem hekk…

imma l-iskola nbidlet!

Johnny u Mark qed ji©©ieldu bil-ponn wara l-iskola. 1970: Jin©abru ˙afna tfal madwarhom. Johnny jirba˙. Johnny u Mark jie˙du b’idejn xulxin u jibqg˙u ˙bieb g˙al g˙omorhom. Illum: Jissej˙u l-pulizija u jarrestaw lil Johnny u lil Mark. JakkuΩawhom b’aggressjoni u jitkeççew it-tnejn mill-iskola g˙alkemm kien Mark li beda l-©lieda. IΩ–Ωew©t itfal imorru jag˙mlu programm ta’ tliet xhur ta’ kif jikkontrollaw ir-rabja. Il-bord tal-iskola jiltaqa’ biex i˙addem programm g˙allprevenzjoni ta’ bullying fl-iskola.

Illum: Robbie jing˙ata doΩi kbar ta’ Ritalin. Isir qisu Ωombi. Jittestjawh g˙al ADD (Attention Deficit Disorder). Il-©enituri ta’ Robbie jing˙ataw somma ta’ flus kull ˙mistax u l-iskola ting˙ata flus Ωejda g˙ax Robbie dikjarat li g˙andu diΩabiltà. Johnny jkisser it-tieqa tal-karozza tal-©ar u missieru jag˙tih xebg˙a çinturin.

1970: Johnny joqg˙od attent darb’o˙ra, jikber normali, jmur jistudja u jsir neguzjant tajjeb. Illum: Missier Johnny ji©i arrestat g˙al abbuΩ u vjolenza Robbie m’g˙andux kwiet fil-klassi u l-˙in kollu jtellef fuq tfal. Lil Johnny jie˙duh g˙al foster care u jispiçça jid˙ol lit-tfal l-o˙ra. f’gang. O˙t Johnny tg˙id lill-psikologu tal-gvern li hi wkoll 1970: Robbie jintbag˙at fl-uffiççju tal-Kap tal-Iskola li jag˙tih tiftakar li darba missierha kien vjolenti mag˙ha u l-missier jispiçça l-˙abs. çanfira tajba. Imur lura fil-klassi u ma jtellef qatt aktar. 8 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Mark ikollu u©ig˙ ta’ ras u jie˙u mieg˙u xi aspirini l-iskola. 1970: L-g˙alliema tag˙tih ftit ilma biex ikun jista’ jibla’ l-aspirina. Illum: Malli raw il-pilloli l-iskola sej˙u lill-pulizija. Mark jitkeçça mill-iskola g˙ax kellu d-drogi. Ifittxu fil-karozza tal-familja biex jaraw jekk hemmx drogi u armi. Peter jsib xi bombi talmusketterija li kien fadal minn tal-festa, ipo©©ihom ©o flixkun u bihom jisplodi bejta ta’ nemel. 1970: In-nemel ta’ ©ol-bejta jmut kollu. Illum: Isej˙u lill-pulizija, lill-Forzi Armati u l-Iskwadra Anti-TerroriΩmu. Peter ji©i akkuΩat b’terroriΩmu domestiku, jinvestigaw lill-©enituri, ˙utu jevakwawhom mid-dar u l-kompjuters ji©u konfiskati. Missier Peter ji©i mniΩΩel fil-lista ta’ terroristi u ma jkunx jistax isiefer aktar. Alan jaqa’ meta jkun qed ji©ri filbreak tal-iskola u jisloó irkopptu. L-g˙alliema tieg˙u, Mary, tarah jibki u t˙addnu mag˙ha biex issabbru. 1970: Alan i˙ossu a˙jar u, wara ftit, imur ikompli jilg˙ab. Illum: Mary, l-g˙alliema, jakkuΩawha b’im©iba sesswali abuΩiva fuq Alan. Titkeçça minn fuq ix-xog˙ol. Tista’ te˙el tliet snin ˙abs. Alan ikun obligat jid˙ol g˙al ˙ames snin terapija.

Dawn is-sitwazzjonijiet jidhru estremi. Malajr issib min jg˙idlek, “Imma dawn eΩa©erazzjonijiet! Forsi mhux a˙jar illum meta t-tfal huma m˙arsa minn kull abbuΩ jew periklu bil-˙afna li©ijiet u regolamenti li qed ikollna. Ara kemm nistg˙u nevitawlhom perikli u ˙sara!” Dan kollu veru. Imma bla ma trid tisma’ min jistaqsi, “Jistax ikun li tant qed neΩa©eraw fir-regolamenti u l-li©ijiet biex in˙arsu t-tfal li qed neqirdulhom issempliçità u l-innoçenza tat-tfulija tag˙hom? Qed inxej˙uhom qabel il-waqt!” Kull eΩa©erazzjoni hija ˙aΩina: • Meta neΩa©eraw billi ma nirrispettawx id-djufija u l-vulnerabiltà tat-tfal, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta neΩa©eraw billi ntambrulhom biss fuq id-drittijiet tag˙hom u n˙allu barra d-dmirijiet, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta ma ng˙inuhomx jiffaççjaw l-isfidi tal-˙ajja, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta nipprote©uhom iΩΩejjed mill-isfidi tal-˙ajja, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta n˙assrulhom il-futur bit-traskura©ni jew sfruttament tag˙na l-kbar, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta n˙assrulhom il-futur bil-fsied u l-˙ajja komda li nag˙tuhom, nag˙mlu ˙aΩin. • Meta nça˙˙duhom minn kollox, in˙assruhom. • Meta ma nça˙˙duhom minn xejn, in˙assruhom. • Meta nabbandunawhom, inkissruhom. • Meta nag˙mlulhom kollox a˙na, inkissruhom. L-iebes tal-˙ajja jista’ jkisser u jista’ jibni lit-tfal. Ejja ng˙inuhom jiffaççjawh u jissaportuh, flok ng˙inuhom ja˙arbuh u jibΩg˙u minnu. Id-dixxiplina hi doΩa meqjusa ta’ tbatija li nisquha lit-tfal tag˙na b’˙afna m˙abba!

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 9

FIR-RIEDA TIEGHEK B˙al balzmu ismek jinΩel fija, Ìesù, sbejja˙ u qaddis, Meta tkun qalbi mifnija, Insemmik irrid, ta’ spiss. Fejn kont Ìesù? G˙aliex fdajtni? Ma tafx int, x’insarraf jien? G˙alkemm lili weg˙edtni Li tkun mieg˙i hawn kull ˙in. Dan l-imrar, f’˙ajti dewwaqtni, Ça˙da fil-kelma u s-smig˙, Hekk Int dan ridtu minni, Nag˙tihulek nag˙tik ©ie˙. Fit-tbatija nilma˙ lilek, IΩolat, abbandunat, Fit-talb kemm xtaqthom mieg˙ek, Ming˙ajr fara© li tant xtaqt. Il-©ewwieni tafu kollu, Minnek xejn ma na˙bi jien, Il-˙sieb u d-dieqa dlonk jin˙allu, Meta int u jien flimkien. Min jista’ jifhem lilek Meta ˙ajti tkun fil-hemm, Dak li ji©ri jkun ©ej minnek Biex din qalbi fik tintemm. Hekk fis-skiet u l-©abra mieg˙ek, Qalbi tlissen dan il-kliem, ‘Kemm In˙obbok… Hawn jien qribek,’ Ûommni dejjem f’dan is-sliem. Lookie Gatt 10 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

L-angli mhabbtin wisq

Kienet ©urnata kies˙a tax-xitwa meta tabib kien sejjer lura d-dar mix-xog˙ol. F’˙in minnhom il-karozza waqfet u ma riditx taf iΩjed. B’xi mod it-tabib irnexxielu jda˙˙alha g˙all-kenn ©o pompa tal-petrol.

Kien b’idejh fuq il-mobile biex içempel lil tat-towing x˙in ra mara li kienet ˙ier©a minn ˙anut li kien hemm mal-pompa tiΩloq fuq is-sil©. It-tabib ˙alla kollox u mar jara jistax jg˙in lill-mara. Isib mara Ωag˙Ωug˙a, tolfoq. G˙ena tqum u ti©bor l-affarijiet li kienu waqg˙ulha. It-tabib induna li din kienet sidt ilkarozza antika li kien hemm ipparkjata ˙dejn il-pompa – karozza mimlija bi tlitt itfal u kemm tara b’g˙ajnejk imbarazz. Induna wkoll li t-tank talpetrol kien g˙oddu vojt. Saqsa lill-mara g˙andhiex bΩonn xi g˙ajnuna u din kull ma qaltlu kien li ma xtaqitx li t-tfal jarawha tibki. Allura mxew wara l-karozza u qaltlu li b˙alissa kienet g˙addejja minn Ωmien diffiçli. It-tabib, kurjuΩ, staqsieha kinitx qalet

xi talba. Il-mara ˙arset lejh b˙allikieku quddiemha kellha xi ˙add li kien qed ji©©enen imma t-tabib qalilha: G˙ax jekk inhu hekk il-Mulej sema’ talbek u bag˙at lili biex ng˙inek. U kif qal hekk, it-tabib ˙are© il-card, u ˙allas sabiex jimlewlha t-tank talpetrol. Imbag˙ad mar f’˙anut tal-ikel u xtara ikla g˙al kull wie˙ed mit-tfal u xi ˙a©a Ωejda wkoll flimkien ma’ tazza kafè kbira. It-tfal belg˙u l-ikel kollu f’kemm ilni ng˙idlek filwaqt li t-tabib u l-omm qag˙du jie˙du l-kafè u jieklu xi ˙a©a huma wkoll. Imbag˙ad irrakkontatlu li s-sie˙eb tag˙ha kien abbanduna lilha u littfal u ma setg˙etx tla˙˙aq mal-˙ajja. Allura kienet çemplet lil ommha u missierha li kienet ilha ma tkellimhom mal-˙ames snin u dawk qalulha biex

tmur toqg˙od g˙andhom. Issa kienet fi triqitha g˙ad-dar tal-©enituri tag˙ha. Mela issa t-tabib g˙annaqha wa˙da mieg˙u, qalu talba flimkien biex il-Mulej iwassalha bis-sewwa u t-tnejn imxew lejn il-karozza tag˙hom. Hi u sejra hi saqsietu: Allura int xi an©lu? U t-tabib we©ibha: L-an©li m˙abbtin wisq, g˙alhekk kultant il-Mulej jinqeda bin-nies normali. G˙at-tabib kienet esperjenza millisba˙ g˙ax ˙assu parti minn miraklu. U naturalment, il-karozza tieg˙u mbag˙ad imxiet regolari b˙allikieku qatt ma kellha xejn. L-g˙ada xorta ˙adha g˙and ilmekkanik imma dak ma sab l-ebda ˙sara fiha. Kos, kultant l-an©li ji©u tant qrib li b˙al tismag˙hom i˙arrku ©wen˙ajhom… RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 11

id f’id

F’Gunju li g˙adda, Maria, iggradwata fl-Insurance, u Franklin, ©uvni ta’ tmintax li ja˙dem b˙ala animator, bdew esperjenza ta’ sitt xhur flEtjopja mas-Sorijiet Fran©iskani tal-Qalb Mqaddsa ta’ Ìesù. ‘ID F’ID’, kien pro©ett ta’ inYgo ta’ volontarjat fit-tul iffinanzjat mill-Youth in Action Programme tal-Unjoni Ewropea. Maria u Franklin ˙admu fid-dar Kidane Meheret immexxija minn dawn is-Sorijiet Maltin. G˙al xi koppji Maltin din id-dar hija speçjali ˙afna g˙ax tag˙ti possibiltà ta’ adozzjoni u xi tfal jing˙ataw çans li jg˙ixu ˙ajja hawn Malta. Fid-dar hemm madwar 160 orfni, minn trabi sa Ωg˙aΩag˙ ta’ 17-il sena. Kidane Meheret tilqa’ fiha tfal abbandunati, tfal li jg˙ixu fit-toroq, orfni u tfal ta’ ©enituri li jkunu morda bl-HIV/AIDS. Is-Sorijiet jipprovdu ambjent ta’ m˙abba u dak kollu li hemm bΩonn biex jittrabbew dawn it-tfal. Is-Sorijiet g˙andhom ukoll skola g˙at-tfal tal-lokal. Maria u Franklin g˙amlu sitt xhur jg˙inu lis-Sorijiet f’dak kollu li kien hemm bΩonn mit-tag˙lim tal-IngliΩ, sa jorganizzaw attivitajiet o˙ra g˙at-tfal barra mill-˙in tal-iskola, g˙enu fl-istores u akkumpannjaw xi tfal l-isptarijiet. 12 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Forsi dan kollu jinstema’ xog˙ol sempliçi, imma kif qalilhom Fr. Groum, ÌiΩwita li segwihom waqt din l-esperjenza “Ma ©ejtux hawn biex issalvaw id-dinja. Anke jekk ma tag˙mlux affarijiet kbar... tbissima sempliçi hija biΩΩejjed.” “Hu biss kien jafni sew…” G˙al Franklin din ma kenitx l-ewwel esperjenza barra minn Malta allavolja g˙adu daqhekk Ωg˙ir. Kien mar l-Albanija mal-Kappillan tieg˙u f’ÓaΩ-Ûabbar. X’kienet l-esperjenza tieg˙u? Kiteb hekk: “S’issa f’˙ajti kienet l-isba˙ esperjenza li qatt g˙ext. Ma kenitx façli imma g˙exnieha ©urnata b’©urnata u hekk kienet esperjenza sabi˙a. Tg˙allimt napprezza ˙afna li a˙na differenti minn xulxin – u veru differenti! – mhux biss mil-lingwa, jew reli©jon, imma l-aktar fil-mod kif na˙sbuha! G˙alkemm differenti veru fhimt x’ji©ifieri meta tg˙id a˙na m’a˙niex aqwa minnhom. Iit-tnejn li a˙na sbie˙ u g˙andna x’nitg˙allmu minn xulxin. Din kont nismag˙hom jg˙iduha fuq it-TV. G˙al ˙afna Ωmien din g˙alija kienet biss kelma sabi˙a. Issa g˙extha!

Kienet esperjenza li qarrbitni lejn Alla ukoll. Hu biss kien li jafni sew flEtjopja. Ma kelli lil ˙add aktar! U b’hekk tg˙allimt x’ji©ifieri li tistrie˙ fuqu, speçjalment fiΩ-Ωminijiet li kienu xi ftit diffiçli. U fiΩ-Ωminijiet tajbin kont inkun aktar kapaçi li nkun grat ta’ dak kollu li tani u g˙andi! Mhux biss grat imma n˙oss li issa irrid naqsmu mal-o˙rajn.” Franklin “Esperjenza li tibnik…” “Jiena n˙oss li din l-esperjenza bidlitli il-mod kif na˙sibha u kif in˙ares lejn il-˙ajja. Esperjenza li tibnik. Tg˙allimt napprezza l-aktar affarijiet sempliçi fil˙ajja. Però kienet esperjenza li qajmitli ˙afna mistoqsijiet ukoll. Kienet l-g˙aΩla tieg˙i li immur l-Etjopja imma ma kenitx l-g˙aΩla ta’ dawn in-nies li jitwieldu f’pajjiΩ fejn il-faqar huwa dak kollu li tara madwarek, fejn in-nies jg˙ixu fittoroq u qed imutu bil-©u˙ u minn mard li f’pajjiΩi o˙ra tista’ tikkurahom! U xorta dawn in-nies jafu jkunu fer˙ana! G˙andna ˙abta lil dawn il-pajjiΩi ng˙idu li mhux Ωvillupati imma f’çertu affarijiet aktar Ωvillupati minna – jafu x’inhuma il-valuri tag˙hom u jafu l-prijoritajiet fil-˙ajja u huwa dan kollu li jag˙milhom kuntenti! Jien kont g˙adni kif gradwajt qabel ma tlaqt u kien hemm min qalli li qed nag˙mel ˙merija u qed na˙li l-˙in... imma din kienet esperjenza li g˙allimtni aktar mill-iskola kollha u mill-Università kollha li mort!” Maria

Maria, flimkien ma' tfal orfni li marret ta˙dem mag˙hom

This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 13

14 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Fr. Frank Browne (1880-1960) huwa ÌiΩwita IrlandiΩ pjuttost mag˙ruf fid-dinja NgliΩa permezz tat-42,000 ritratt li ˙a matul ˙ajtu. Dawk li kienu jafuh jirrakkuntaw li Fr. Frank kien ra©el pjuttost ori©inali u eççentriku. Kien jag˙mel xi ftit ta’ rasu, u s-superjuri tieg˙u mhux dejjem kienu jkunu jafu x’qed jag˙mel eΩattament b’˙ajtu… Darba wa˙da, meta Frank kien g˙adu studenti ÌiΩwita, iz-ziju tieg˙u li kien Isqof, xtralu biljett g˙al vja©© qasir bejn Southampton u l-Irlanda fuq vapur ©did fjamant li kien jismu… Titanic! Frank ma qag˙adx ja˙sibha darbtejn u ˙ataf din l-okkaΩjoni unika.

Ta’ fotografu li kien, matul ilvja©© fuq dan il-vapur li kien fuq ilsien kul˙add, huwa ma naqasx li jie˙u numru sabi˙ ta’ ritratti. Imma l-˙ajja fuq il-vapur offrietlu wkoll l-opportunità li jiltaqa’ ma’ ˙afna nies interessanti. G˙aldaqstant, bejn ritratt u iehor, Frank sar ukoll ˙abib ta’ koppja Amerikana li b’©eneroΩità kbira offrietlu li tixtrilu l-biljett biex ikun jista’ jkompli l-vja©© mag˙hom sa New York. Bla telf ta’ Ωmien, dan il-ÌiΩwita Ωag˙Ωug˙ bag˙at telegramma lillprovinçjal tieg˙u minn fuq il-vapur, jitolbu l-permess biex jaççetta dan ir-rigal mhux mistenni. Fil-fatt, anke xi ˙add bil-karattru ta’ Frank irrealizza li ma setax jaqbad u jitlaq g˙al vja©© ta’

diversi ©ranet ming˙ajr il-permess tassuperjuri tieg˙u… Ir-risposta tal-provinçjal, meta waslet, kienet qasira u çara: “get off that ship – provincial” (InΩel minn fuq dak il-vapur – ilprovinçjal) Ilkoll nafu li, sfortunatament, dan l-ewwel vja©© tat-Titanic spiçça fi tra©edja umana. Il-15 t’April, 1912, il-vapur ˙abat ma’ iceberg u g˙ereq. B’kollox ilpassi©©ieri li tilfu ˙ajjithom kienu 1,517. Meta irçieva din l-a˙bar, Fr. Frank stqarr li “l-ubbidjenza qaddisa kienet filvera sens tal-kelma salvatli ˙ajti!” (ir-ritratti ta’ Fr. Frank Browne jinsabu fuq dan il-website:www.fatherbrowne.com) RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 15

hemm dwejjaq u

dwejjaq…

16 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

G˙al darb’o˙ra n˙oss li g˙andi naqsam mal-qarrejja tieg˙ek aktar minn dak li tg˙alimt mill-esperjenza tieg˙i tal-marda tad-dipressjoni. Din id-darba g˙andi f’mo˙˙i lil dawk li m’g˙andhomx esperjenza personali ta’ dipressjoni u b’ mod speçjali lil dawk li qed jg˙inu lil min qed isofri b’din il-marda. Nispera li bil-kitba tieg˙i jkunu jistg˙u jifhmu ’l-pazjent a˙jar. Óafna drabi a˙na l-Maltin in˙obbu niddiskrivu stat ta’ meta wie˙ed ikollu ˙afna dwejjaq bl-espressjoni “x’depression!” Però, jien in˙oss li hemm differenza kbira bejn meta jien in˙ossni mdejqa u meta kont marida biddipressjoni. Mill-esperjenza tieg˙i ndunajt li meta nkun imdejqa ˙afna n˙oss u nkun kapaçi nag˙mel dawn l-affarijiet li se nsemmi hawn: • Indur lejn Alla u nfittex konsolazjoni fil-kelma tieg˙u. • Nipprova nara x’inhu t-tajjeb li ˙are© miç-çirkostanza li tkun ©abitli id-dwejjaq. • Jekk ninzerta nkun f’xi post sabi˙, nag˙mel kura©© lili nnifsi billi ng˙id grazzi lil Alla g˙as-sabi˙ li tani biex jikkunslani. U nag˙mel sforz biex inkompli b’˙ajti. • Aktar ma naljena rasi aktar in˙ossni a˙jar. • Jinqatag˙li l-aptit u kull ˙jiel ta’ ©u˙. • Ikolli kemm ikolli dwejjaq, ˙add ma jinduna, g˙ax kapaçi na˙bihom. • Jekk no˙ro© man-nies jew ji©i xi ˙add id-dar, ninsa u nderri g˙al ftit u wara n˙ossni a˙jar. • Raqda tajba tg˙inni u wara nqum a˙jar.

jhewden kif nista’ nieqaf ng˙ix biex • Id-dmirijiet u r-responsabbiltajiet nieqaf insofri... Lanqas biss kien tieg˙i jg˙inuni ninsa d-dwejjaq. ibeΩΩani l-˙sieb li jien m’inix çerta • Bla ma nie˙u l-ebda kura, naqleb x’hemm jistennieni wara din it-tip g˙al-a˙jar ©ieli fi ftit sieg˙at, l-aktar ta’ mewt! f’jumejn jew tlieta. • Inkun çerta li d-dwejjaq se jg˙addu u • Ma kellix biΩΩejjed ener©ija la mentali u lanqas fiΩika biex nag˙mel xi l-˙ajja ter©a’ taqleb g˙all-a˙jar. ˙a©a. Meta biss kont na˙seb li rrid • Inkun naf x’ikun g˙addej ming˙alija inqum biex nag˙mel l-inqas ˙a©a, u nkun naf ukoll il-kawΩa kien jibda nieΩel gelgul ta’ dmug˙, tad-dwejjaq tieg˙i. jaqbadni ˙afna aktar dwejjaq u • Ta’ madwari soltu jikkumpatuni nag˙as kbir u jekk nisforza xorta, u jifhmuni. taqbadni u©ig˙ ta’ ras qawwija • Inkun konxja li hemm id-dawl fit-tarf u g˙ejja akbar. l-ie˙or tal-mina. • Kont inkun irrid xi ˙a©a f’˙alqi il-˙in • Is-sa˙˙a ©ewwinija tieg˙i tkun kollu. Kont in˙oss li g˙andi bΩonn fl-aqwa tag˙ha jien u nikkumbatti niΩvoga fl-ikel. d-dwejjaq. • Óafna kienu dawk li ndunaw li kont • FiΩikament, tista’ tg˙id li kollox ninsab ˙aΩin. Kien hemm min ˙aseb jibqa xorta. li ma ridtx inkellmu u kien hemm min qalli li kont nidher se ninfaqa’ Meta kont marida bid-dipressjoni, nibki l-a˙˙ar il-˙in kollu. l-esperjenza kienet ferm differenti.... • Ma kontx nifla˙ nara n-nies u dejjem • Óadtha kontra Alla g˙ax deherli li nevita postijiet jew çirkostanzi fejn mhux sewwa li ˙alaqna biex inbatu ikolli noqg˙od man-nies. daqshekk. • Kont nixtieq li norqod u ma nqum • Mo˙˙ni kien ikun ja˙seb fuq ˙a©a qatt. Malli nistenba˙ kont nie˙u wa˙da biss: kif nista’ ne˙les minn qatg˙a kbira u d-dwejjaq li kont ˙ajti bl-inqas u©ig˙ u effett negattiv in˙oss kienu bil-wisq akbar milli kont g˙al uliedi. nifla˙ nissaporti. • Inkun fejn inkun, mo˙˙i dejjem RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 17

Meta ma kontx qed nie˙u kura, kont qed immur dejjem g˙all-ag˙ar. Bil-kura medika, permezz ta’ pilloli u psikoterpija, wara sentejn bdejt tiela’ ’l fuq bil-mod ˙afna. Wara ˙ames snin li mort l-ewwel darba g˙and it-tabib ©ejt fi stat li b’˙afna diffikultà stajt niffunzjona fil-˙ajja ta’ kuljum. Wara seba’ snin ta’ kura ˙assejtni li fiqt g˙al kollox, però issa li g˙addew tmien snin g˙adni nie˙u xi mediçina g˙ax dawn ma tistax twaqqafhom f’daqqa. Ma stajtx nemmen lit-tabib li b’im˙abba u konvinzjoni kien jg˙idli li g˙alkemm it-triq twila, jien g˙ad infieq g˙al kollox. Kont na˙seb li mhu se nfiq qatt. Domt sentejn inbati bissintomi ta’ g˙ejja kbira u ma stajtx nifhem g˙aliex, sakemm ˙abib tal-qalb feta˙li g˙ajnejja. Anke wara, bqajt ma nistax nifhem kif jien, bniedma tant ottimista, stajt nispiçça nbati biddipressjoni. Wara kollox, l-aktar li kienet qed tfixkilni kienet l-g˙ejja esa©erata u

18 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

nag˙as kbir u mhux id-dwejjaq! Lanqas jien stess ma kont nifhem lili nnifsi, a˙seb u ara l-o˙rajn!... Imma mhux ˙add, kien hemm saçerdot li kien jaf x’g˙andu jg˙idli, jew jg˙idli fraΩi b’mod li jtini nitfa tama; u l-istess il-psikjatra u l-psikoterapista. Kont çerta li l-˙ajja hija tqila, kerha u ta’ tbatija insuperabbli g˙al kul˙add. Kont na˙seb li min ma jarahiex b˙ali, dan g˙ax miskin qed jg˙ix illuΩjoni... g˙alkemm ma stajtx nifhem kif ilpsikjatra u saçerdot ˙abib tieg˙i li kont (u g˙adni) nqishom b˙ala intelli©enti ˙afna, kif huma wkoll kienu qed jg˙ixu f’illuΩjoni hekk goffa! Ma kellix b’˙abba sa˙˙a ©ewwinija. Illum nifhem li id-dipressjoni tattakka propju is-sa˙˙a ©ewwinija tal-persuna. Ir-rieda u d-dixxiplina fuqek innifsek jiΩvintaw fix-xejn. Il-muskoli ta’ saqajja ma kinux jobduni. Kont qisni qed no˙lom ˙olma kerha meta rrid timxi u ma nistax, irrid ng˙a©©el u bil-kemm nifla˙ nimbotta sieqi ’l quddiem. Qtug˙ ta’ nifs wara ftit passi jew meta nitla’ xi tara©. Kont ninsa b’mod esa©erat u kont nitlef il-konçentrazzjoni l-˙in kollu. Ninsa x’qed ng˙id, in˙awwad, ma nifhimx lil min ikellimni. Tal-˙anut jg˙idli kemm u sakemm nifta˙ il-portmoni nkun insejt x’qalli, u ner©a’ sakem m qed no˙ro© il-flus ner©a’ ninsa... X’mist˙ija! Nag˙as insapportabbli sieg˙a wara li nqum filg˙odu! Óruq ta’ stonku. Xag˙ri ˙fief ˙afna.

Kif i©©ib ru˙ek ma’ min g˙addej minn dipressjoni: • Tg˙allem kif g˙andek i©©ib ru˙ek mag˙hom ming˙and professjonista, eΩatt kif nag˙mlu f’mard ie˙or. Kieku xi ˙add kien marid biz-zokkor, per eΩempju kont titg˙allem x’ikel u kura g˙andek toffrilu. • Aktarx li jekk lil dawk li qed ibatu bid-dipressjoni t˙e©©i©hom biex iqumu naqra fuq tag˙hom u ja˙sbu fl-o˙rajn, aktar twaqqag˙hom ’l-isfel milli tg˙inhom iqumu. • Jekk tg˙idilhom li a˙jar ifiqu bla pilloli tkun qed tag˙mel ˙afna ˙sara. Lil min i˙ossu g˙addej minn dipressjoni, ng˙idlu: Tg˙idx m’hemmx x’tag˙mel. G˙ax fil-fatt hemm x’tista’ tag˙mel. Óu ftit Ωmien biex inti u tie˙u n-nifs ’l ©ewwa, tie˙du konxjament b’˙afna m˙abba lejk innifsek. B’dak in-nifs ’l ©ewwa li qed tie˙u, b’˙afna kura©© qed iΩΩomm lilek innifsek ˙aj/ ja bit-tama u l-fidi li g˙ad ji©i Ωmien a˙jar. G˙ax tkun Ωammejt lilek innifsek ˙aj/ja tkun tista’ tgawdih. Imbag˙ad, inti u to˙ro© in-nifs ’il barra o˙or©u b˙ala sinjal ta’ ˙afna m˙abba lejn min jixtieqek tibqa’ ˙aj/ja u lejn min forsi g˙andu bΩonnok, pereΩempju wliedek, Ωew©ek. Irrepeti g˙al tal-anqas tliet nifsijiet. Issa tista’ tifra˙ bik innifsek li g˙amilt l-aqwa u l-g˙ola ˙a©a li jista’ jag˙mel il-bniedem – int tkun ˙abbejt u b’hekk kabbart is-saltna t’Alla. Prosit! MS

Il-kaççaturi Afrikani j˙addmu rashom biex jaqbdu x-xadini. Jaqbdu coconut u jaqsmuha fi tnejn, ine˙˙ulha l-qalba, u fil-qoxra ta’ barra ta’ na˙a minnhom jag˙mlu toqba kbira biΩΩejjed li minnha tg˙addi id ta’ xadina. Minflok il-qalba ta’ ©ewwa jpo©©u larin©a u jer©g˙u jg˙aqqdu Ω-Ωew© nofsijiet tal-coconut. Fl-a˙˙ar, idendlu l-coconut ma’ si©ra b’˙abel u jmorru jista˙bew, filwaqt li jistennew il-vittma. F’xi ˙in, xi xadina li tkun qed titbandal mas-si©ar ixxomm il-larin©a u, fittex minn hawn u fittex minn hemm, fl-a˙˙ar tinduna li din tinsab fil-coconut. Xejn ma tissuspetta li dik hija nassa ˙elwa ˙elwa g˙aliha. G˙alhekk idda˙˙al idha mit-toqba tal-coconut, malajr malajr ta˙taf il-larin©a li ma jmurx ikun hemm xi ˙add li je˙odhielha u tipprova ti©bed idha bil-larin©a b’kollox minn ©ot-toqba. Ix-xadina tibqa’ tissara bla ma tinduna li l-larin©a kbira wisq biex

tg˙addi minn dik it-toqba, filwaqt li t-toqba hi mag˙mula f’qoxra tant iebsa li mhix se tikber jew tinqasam. Fil-kilba tag˙ha biex tie˙u l-larin©a x-xadina lanqas biss tinduna li l-periklu jkun qed joqrob. Tant tkun mitlufa li l-kaççaturi jersqu viçin u jaqbduha fix-xbieki. Il-povra xadina setg˙et te˙les ˙ajjitha mill-periklu kieku çediet illarin©a. Qatt ma jaqa’ f’mo˙˙ha li ma tistax tie˙u l-larin©a u tgawdi l-liberta’ fl-istess ˙in. Dik il-larin©a kienet il-ka©un ta’ jasar f’˙ajjitha. U a˙na x’inhuma dawk l-affarijiet Ωg˙ar jew kbar li qed jag˙mluna lsiera tag˙hom? Ìesu’ darba qalilna, ‘Ma tistg˙ux taqdu lil Alla u lill-flus!’ RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 19

lest ingorrhielek Brenda kienet t˙obb ˙afna tixxabbat mal-muntanji. Kien il-passatemp favorit tag˙ha. Darba minnhom waqt li kienet qed tixxabbat ma’ muntanja, waqfet biex tistrie˙ ftit. F’daqqa wa˙da l-˙abel li kienet tixxabbat bih faqqa’ u b’xi mod tajrilha l-contact lens. “Issa sew,” ˙asbet, “hawn jien nixxabbat ma’ dalblat wieqaf u ma nista’ nara xejn çar!” Óassitha se tibda tippanikja, imma bdiet titlob g˙all-kalma. U talbet ukoll biex, jekk jista’ jkun, issib il-contact lens. Bil-g˙ajnuna ta’ ˙abibtha waslet fil-quççata. Óabibtha fittxitilha sew ma’ ˙wejji©ha biex forsi titfaçça l-contact lens imma g˙al xejn. Brenda ddispjaçiha mhux ftit li ma setg˙etx tgawdi dik il-veduta sabi˙a ta’ madwarha wara battikata b˙al dik biex waslu hemm fuq,

imma u re©g˙et talbet: “Mulej, int tista’ tara dal-muntanji kollha. Taf kull werqa u kull ©ebla. Int taf eΩatt fejn hi l-contact lens tieg˙i. Jekk jog˙©bok g˙inni forsi nsibha.” Issa huma u neΩlin - ˙a©a li ma titwemminx – jiltaqg˙u ma’ grupp ie˙or ta’ xabbaturi. U wie˙ed minnhom staqsa: “Haw intom, xi ˙add minnkom tilef xi contact lens?” Óa©a tassew tal-g˙a©eb. Imma iktar ma titwemminx kif instabet. Ixxabbatur lema˙ nemla ©©orrha fuq daharha hi u miexja fuq biçça zokk! U l-istorja ma tispiççax hawn. Missier Brenda xog˙lu kien li jpin©i l-cartoons. Meta qaltlu l-istorja tannemla, it-talba u l-contact lens, pen©a cartoon ta’ nemla ©©orr il-lens u ta˙tha

Ejja nag˙mluha tag˙na din it-talba: Mulej, jien ma nafx g˙aliex tridni n©orr din it-tag˙bija daqshekk tqila. Imma jekk dan hu dak li trid int, jien in©orrhielek bil-fer˙! Int biss taf x’tista’ tiswa u g˙al min.

20 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

kiteb hekk: “Mulej, jien ma nafx g˙aliex int tridni n©orr tag˙bija daqshekk tqila. Wara kollox din ma nistax niekolha! Imma jekk inhu dak li trid int, Mulej, jien in©orrhielek.” Na˙seb li jag˙mlilna tajjeb li kieku a˙na lkoll kellna ng˙idu l-istess ˙a©a meta nsibu ru˙na mg˙obbijin b’xi tag˙bija tqila. Kultant in˙ossuna mtaqqlin wisq, in˙ossuna se nog˙tru ta˙t toqol li g˙alina jidher bla sens. Qatt ˙sibna li dak li a˙na qed in˙ossu tqil u bla sens jista’ jkun ta’ benefiççju u grazzja kbira g˙al xi w˙ud li a˙na lanqas biss nafuhom? Qatt ˙sibna li, bla ma nafu kif u g˙aliex, nistg˙u ng˙inu lil ˙addie˙or bis-sagrifiççji, mard u slaleb li taf tag˙ti l-˙ajja?

il-veru ferh Meta ˙assejt il-fer˙ ta’ ©ewwa jkolli ng˙id li ma kienx sempliçiment frott ta’ xi g˙aΩla konxja li g˙amilt jien. Kien aktar b˙al xi ˙a©a li qed tfur minn ©o fija, hekk, bla ma naf eΩattament kif u g˙aliex. Hawn min jg˙id li l-im˙abba hi g˙aΩla, u jien çerta li dan hu minnu. T˙obb mhux meta t˙oss ˙afna tferfir tal-qalb, imma meta tiddeçiedi li l-persuna li g˙andek quddiemek hi g˙aΩiΩa u prezzjuΩa. Anke l-fer˙ jista’ jkun g˙aΩla u deçiΩjoni. PereΩempju, quddiem il-g˙aw© tista’ tippreferi li tibqa’ fil-paçi milli toqg˙od tit˙assar lilek innifsek, tippreferi tifra˙ milli tag˙mel il-geddum, tippreferi tie˙u gost milli tistmerr. G˙alhekk huwa veru, mela, li l-fer˙ jista’ jkun g˙aΩla tag˙na. Imma kien hemm drabi meta, g˙alija, l-fer˙ kien sintomu, sintomu li juri x’hemm fil-qalb. Dan hu l-fer˙ li j©ibli tbissima fuq wiççi b˙al meta mmur nixtri u tal-˙anut tistaqsini g˙aliex qed nitbissem. Dan hu l-fer˙ li j©ag˙alni, hekk, in˙oss ˙afna g˙al ˙addie˙or – in˙oss g˙al tal-grocer, pereΩempju, u veru nixtieqlu l-fer˙. Dan hu dak il-fer˙ li jo˙ro© minn ©ewwa, li jag˙milni kuntenta. Hu parti minni. Dan hu t-tip ta’ fer˙ li jibqa’ f’qalbi anke meta jkolli xi argument ma’ Ωew©i u naf li hu g˙andu t-tort. Dan hu l-fer˙ li jibqa’ f’qalbi anke meta ibni Ω-Ωg˙ir jiddeçiedi li jag˙milli l-˙ajja diffiçli, jew meta n˙ossni wa˙di, imwarrba u mkissra.

G˙alija l-fer˙ hu sintomu li juri l-paçi u l-im˙abba li jkun hemm fil-qalb. Dan hu l-fer˙ ta’ tarbija li tid˙ak u wiççha jixg˙el, b˙allikieku m’hemmx iktar x’tag˙mel fi-dinja ˙lief tid˙ak. Tid˙ak g˙ax qalbha qed tid˙ak. Dan it-tip ta’ fer˙ mhux daqshekk façli li ssibu. Dan hu l-fer˙ li ji©i meta qalbek tkun tajtha lil Alla. Dan hu l-fer˙ li ji©i meta, kull filg˙odu tag˙ti ˙ajtek lil Alla li ma jafx x’inhu egoiΩmu. Dan il-fer˙ hu sintomu, sintomu ta’ qalb li qed tfur bl-im˙abba u qed tg˙ix f’intimità ma’ dak li ˙alaqha. Ng˙id is-sewwa li b˙alissa, llum, ma nistax ng˙id li g˙andi dat-tip ta’ fer˙ b’mod perfett. Imma niftakar fid-drabi meta kont fer˙ana hekk tassew. Niftakar dik it-tbissima ta’ fer˙ u niftakar x’kien dak li ©ag˙al lil qalbi tfur bil-fer˙. Nista’, jekk irrid, nag˙Ωel li nkun fer˙ana; imma jekk irrid li dan il-fer˙ jibqa’, irrid l-ewwel insewwi dak li hemm ©o qalbi. G˙ax il-fer˙ veru ©ej minn qalb li hi s˙i˙a, qalb li t˙ares ’il fuq lejn l-affarijiet tas-sema u mhux lejn l-affarijiet tal-art, qalb li f’kull ˙in u kull mument tfittex dak li hu sabi˙. Iva, l-fer˙ huwa g˙aΩla. Imma je˙tie© nag˙raf nag˙Ωel it-tjubija u s-sbu˙ija li Alla di©à Ωera’ f’qalbi. Jekk ng˙id “iva” g˙al din it-tjubija, wiççi, kliemi u g˙emili jiddu bil-fer˙!

“

La ssewdux qalbkom, g˙ax il-fer˙ tal-Mulej hu l-qawwa tag˙kom. (Nehemiah 8:10) RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 21

Bhal tal-qubbajt dik il-biçça li tkun kilt. Jekk ti©ik tajba, tiekolha wa˙dek u tibqa’ ©©orr il-piΩ tazzokkor g˙al ˙afna snin! U jekk il-qubbajt tkun xi ftit iebsa tissogra tkisser xi darsa jew il-mili tag˙ha! U ˙oll xag˙rek u ©ib iΩ-Ωejt g˙all-u©ig˙! U bdejt na˙seb. Kos, tajjeb kieku l-affarijiet tal-˙ajja tista’ dduqhom qabel! Dan l-a˙˙ar inbidel kappillan ©o parroçça. Kien hemm xi w˙ud li lanqas indunaw. O˙rajn urew biç-çar li ftit li xejn tag˙mel differenza fil-˙ajja tag˙hom. U baqg˙u g˙addejjin birrutina tag˙hom daqslikieku ma ©ara xejn. Kien hemm o˙rajn li kellhom xi ftit Waqaft in˙ares lejn tal-qubbajt fil-festa tal-kurΩità min ©ej flok il-kappillan li kien tar-ra˙al tag˙na. Daqsxejn ta’ xwejja˙ hemm. Kieku sew kieku jqassmu xi biçça kellu plattina f’idejh u beda j˙ajjar lin qubbajt biex induqu l-benna li ser i©ib nies u lit-turisti li kienu g˙addejjin biex mieg˙u kappillan ©did! iduqu l-qubbajt u wara jixtru xi biçça. U er˙ilna nqabbluh ma’ ta’ qablu! Kien hemm minn jibqa’ g˙addej, aljenat Il-kappillan il-©did kif ser jkun? Xi˙ lanqas biss i˙ares lejn il-plattina. Ikun jew Ωag˙Ωug˙, tal-esperjenza jew le? hemm min jag˙mel sinjal b’idejh li ma I˙obb il-festi? U forsi dan il-kappillan jridx jixtri. Issib min jieqaf i˙ares imma i©ib mieg˙u xi tibdil li jkun hemm min ma jippruvax iduq. U ssib ukoll min se j˙ossha, u jo˙loq tbatija fuqu. G˙ax jieqaf u jduq, u l-˙lewwa tal-qubbajt g˙al ˙afna, li tkun Nisrani tfisser li i˙ossha tajba u jixtri xi biçça. U jkollu tkun komdu u jkollok il-kappillan favur seba’ mitt sena sakemm imur id dar biex tieg˙ek jew jaqbel mieg˙ek. U alla˙ares jibda jqatta’ u jiekol minn dik il-˙lewwa jg˙addi xi kumment dan il-povru tal-qubbajt! U meta tiekolha tibqa’ g˙al kappillan u jipprova jniΩΩlek minn fuq ˙afna ˙in t˙oss il-˙lewwa u t-tjubija ta’ il-pedestall li g˙amilt g˙alik innifsek!

22 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Alla˙ares ma jag˙milx eΩatt kif sar minn dejjem fil-parroçça! Alla˙ares ma jimxix fuq il-parir tieg˙ek! U iva, nifhem g˙alfejn jinbidlu daqshekk malajr il-kappillani ©o Malta! Veru li jkun hemm min iwe©©a’, u jbati, u jkun hemm ˙afna affarijiet li setg˙u saru b’mod a˙jar milli saru. U ng˙iduha kif inhi, kelma jew azzjoni ta’ kappillan tin˙ass iΩjed g˙ax a˙na nippretendu ˙afna ming˙andhom b˙ala bnedmin ta’ Alla. U veru wkoll li jkun hemm kappillani li j˙allu ˙lewwa u fer˙ warajhom, u o˙rajn i˙allu u©ig˙! Imma fuq Qassis inkunu qeg˙din nitkellmu, fuq bniedem ta’ Alla, veru, imma bniedem b˙ali u b˙alek ukoll! U veru wkoll li huma jista’ jkollhom ir-ra©unijiet tag˙hom g˙aliex ikunu mxew b’dan jew dak il-mod! In-nies mhux dejjem tkun taf l-istejjer kollha li hemm wara kull deçiΩjoni jew azzjoni li tittie˙ed. U nemmen ukoll li kul˙add g˙andu t tajjeb u l-˙aΩin tieg˙u! Ejjew ma nag˙mluhiex diffiçli iktar milli hi l-˙ajja ta’ kappillan ©o parroçça! U fuq kollox li tkun suldat tajjeb tfisser li tkun taf timxi kif jg˙idulek ta’ fuqek anke jekk jinbidel il-kurunell! G˙ax l-importanti mhux min imexxi imma kif qed timxi int!

ghax marru l-quddies Il-Óadd 31 ta’ Ottubru 2010 – Mossul – l-Iraq: Mhux l-ewwel darba li l-Insara kienu attakkati b’mod vjolenti; iΩda qatt daqs din id-darba. Il-knisja tal-Madonna tas-Sa˙˙a hija wa˙da minn tlieta ta’ rit Sirjak. Fiha jin©abru g˙at-talb u l-quddies l-Insara mill-ir˙ula qrib Mossul. Dak ta’ nhar il-Óadd 31 ta’ Ottubru kien attakk mill-ikreh. Dun Tha’er kien qed iqaddes, Dun Wasim kien qed iqarar filfond tal-knisja, filwaqt li Dun Rafel kien fil-kor. F’daqqa wa˙da da˙lu Ωg˙aΩag˙, Ωg˙ar ˙afna, wiççhom mikxuf. Kienu armati bil-maxingans, granati u kienu wkoll lebsin çinturin mimli splossivi. Fet˙u n-nar malli da˙lu u qatlu lil Dun Wasin li kien qed jipprova jsakkar il-bieb tal-knisja. Wara bdew jisparaw fejn ©ie ©ie, wara li kienu ©ag˙lu lil kul˙add jinxte˙et mal-art. Ordnaw li ˙add ma jiççaqlaq jew jg˙ajjat. X’u˙ud mill-Insara rnexxilhom juΩaw il-mobile biex jag˙tu l-allarm. Malli ndunaw l-attakkanti bdew jisparaw fuq kull min kellu l-mobile. Lil Dun Tha’er li kien kompla jqaddes, qatluh fuq l-altar. (Ebda bniedem çivilizzat ma joqtol lil ˙add f’post qaddis!) Wara dan beda l-massakru. Xena li bilkemm tista’ tiddeskriviha. Qatlu anki lit-tfal li bdew jibku. Xi nies irnexxielhom jsibu kenn fis-sagristija u jimbarraw il-bieb. B’danakollu l-attakkanti telg˙u

fuq il-bejt minn fejn tefg˙u granata mittieqa tas-sagristija. Dan kollu juri li l-attakk kien im˙ejji sew u li dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ kellhom min jg˙inhom minn barra. Kieku kif irnexxilhom jg˙addu l-kurdun talpulizija li suppost kienu g˙assa? Kif kienu jafu minn fejn jg˙addu g˙assagristija? Fl-attakk tag˙hom sparaw ukoll fuq l-airconditioner ˙alli l-gass li jo˙ro© jifga lin-nies. Daru mbag˙ad fuq issalib u waqt li bdew jisparaw fuqu, bdew jiddie˙ku bin-nies: “G˙idulu ji©i jsalvakom.” Malli semg˙u l-appell g˙at-talb talMusulmani, bdew jitolbu huma wkoll (!) : Allah hu akbar, la ilah illallah… Imbag˙ad malli raw is-suldati de˙lin filknisja, g˙osfru f’˙akka t’g˙ajn. L-armata u l-g˙ajnuna ˙adu sag˙tejn biex waslu. Kollox intemm fl-10.30 ta’ filg˙axija. Aktarx li ˙afna mietu wara min˙abba l-©rie˙i li ©arrbu. L-g˙ada sar il-funeral fi knisja qrib. Kien hemm ir-rappreΩentanti ta’ Knejjes

Insara, il-Patrijarka, rappreΩentanti talGvern u xi Musulmani. Il-korrespondenta li bag˙tet dan ir-rapport temmitu hekk: “Nag˙lqu din l-ittra bl-g˙ajta ta’ tifel Ωg˙ir li beda jg˙ajjat: ‘biΩΩejjed, biΩΩejjed!’, qabel ma qatlu lilu wkoll. Iva mal-poplu tag˙na a˙na wkoll ng˙ajtu: biΩΩejjed!” Din il-©rajja ta’ Ωmienna (ftit wara ©ara o˙ra b˙ala fl-E©ittu) tnikkitna min˙abba l-effetti koroh tal-fanatiΩmu hu ta’ liema forma hu. Forsi tisfidana wkoll, meta na˙sbu li minkejja l-libertà li ngawdu f’pajjiΩna hawn tant fostna li jsibuha bi tqila jipprattikaw il-fidi tag˙om sempliçiment g˙ax ma j˙ossuhomx komdi f’din jew dik il-knisja. Meta tara x’ibatu tant Insara biex jg˙ixu l-fidi tag˙hom ma tistax ma tistaqsix: mela kemm hi g˙aΩiΩa g˙alihom din il-fidi? U jien kemm ng˙oΩΩha? Paul Zammit SJ (Adattament minn ittra li kitbu xi sorijiet Iraqqini li fiha rrakuntaw din il-©rajja.) RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 23

kien jaf

24 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

ihobb

Fr Mario Jaccarini, ÌiΩwita, mar jing˙aqad mal-Mulej li tant ˙abb nhar is-16 ta’ Frar li g˙adda, wara 82 sena li minnhom g˙ex 66 sena b˙ala ÌiΩwita. Fr Mario kien apprezzat minn kull min iltaqa’ mieg˙u. Fost il-˙afna kwalitajiet sbie˙ ta’ dan is-saçerdot dedikat g˙as-sej˙a tieg˙u, kellu l-kapaçità li j˙obb lin-nies b’mod personali u ©enwin. Kemm kienu importanti g˙alih l-istudenti li kien jg˙allem, in-nies li kien iqarar u jmexxi spiritwalment jew jaqdi b’elf mod ie˙or, kien jidher mill-fatt li kien jiftakar l-ismijiet tag˙hom u li kien ifittex, bl-aktar mod umli u sempliçi, li jΩomm kuntatt personali u dirett mag˙hom. PereΩempju, waqt l-eΩamijiet kien imur apposta minn fejn kienu jg˙addu l-istudenti wara li jispiççaw minn xi eΩami biex jekk jara xi student jew studenta mnikket jew inkwetat kien jieqaf ikellem lil dak li jkunu biex ifarr©u u jag˙tih ftit attenzjoni li kellu bΩonn. Fr Mario kien jibqa’ jsegwi lill-istudenti tieg˙u anke snin twal wara li jkunu spiççaw millklassijiet tieg˙u. Meta dawn kienu jiggradwaw tarah jikkuntattjahom biex jifir˙ilhom, g˙ax g˙alih kienu jibqg˙u g˙eΩieΩ wisq. Qed in©ibu hawn xhieda ta’ wie˙ed minn dawn l-istudenti ta’ Fr Mario li, wara snin li kienu ilu li spiçça mill-Kulle©©, irçieva nota minn idu xi ©img˙a biss qabel ma l-Mulej sejja˙lu g˙al g˙andu.

G˙aΩiΩ Fr. Chetcuti, Kienet sorpriΩa sabi˙a meta ftit ©img˙at ilu irçevejt nota miktuba bl-idejn minn Fr. Mario Jaccarini bl-isba˙ xewqat g˙allgradwazzjoni reçenti tieg˙i. Jien qattajt seba’ snin fil-Kulle©© San Alwi©i, minn Form 1 sa 5 u anke Sixth Form. Niddeskrivi s-snin illi qattajt fil-Kulle©© b˙ala wie˙ed mill-isba˙ Ωminijiet ta’ ˙ajti. F’Novembru li g˙adda ˙adt idDottorat fil-Li©i. Kelli l-opportunità niltaqa’ ma’ Fr. Jaccarini fis-sentejn li qattajt fis-Sixth Form. Huwa kien wie˙ed mill-g˙alliema tieg˙i tal-

letteratura IngliΩa. Ikolli ng˙id illi g˙alkemm il-˙in kien limitat, huwa wera paçenzja liema b˙alha u dejjem kien g˙alliem ta’ eΩempju. IΩda l-kuntatt ma’ Fr. Jaccarini ma waqafx hemm. Matul is-sitt snin li qattajt l-Università ta’ Malta, kont niltaqa’ ˙afna drabi mieg˙u fuq il-campus. Kien jieqaf ikellimni ˙afna drabi, u kull darba kont nibqa’ impressjonat kif kien jag˙rafni u jiftakar ismi. Dan g˙aliex jien ma kontx l-uniku student li kien g˙allem hu. Konna nitkellmu fuq affarijiet varji u konna ndumu niddiskutu wkoll.

Fir-risposta li bg˙attlu jiena g˙an-nota li bg˙atli, iddiskrivejtu b˙ala ˙abib illi g˙o©bu jakkumpanjani matul iΩ-Ωmien li qattajt fl-Università. Il-preΩenza tieg˙u kienet wa˙da li kienet tfakkarni kemm fiΩ-Ωmien sabi˙ li qattajt fil-Kulle©© San Alwi©i, kif ukoll fil-valuri u l-prinçipji li tg˙allimt mill-istess Kulle©©. Dan kollu apparti l-fatt illi kont nie˙u gost ˙afna niltaqa’ ma’ g˙alliem umli u ©enwin b˙alma kien hu. Qieg˙ed nibg˙atlek kopja tannota li bg˙atli Fr. Jaccarini ftit qabel ma g˙adda g˙all-˙ajja ta’ dejjem. Jean Noel Cutajar

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 25

Farfett Mimli Hajja u Tama Il-bluha taΩ-Ωg˙oΩija tag˙mlek kurjuΩ g˙all-esperjenzi ©odda fil-˙ajja. F’Kevin beda jinbet dak l-ispunt li jag˙mlu ribelluΩ, tant li mbuttah ’il bog˙od mill-valuri siewja li ©ie m˙addan fihom fittfulija tieg˙u. Ma baqax xempju tat-trasparenza u l-innoçenza, iΩda beda bil-mod il-mod jittebba’. Spiçça f’xifer l-irdum ming˙ajr ma induna! Kevin, ©uvni ta’ dsatax-il sena, kellu dak kollu li Ωag˙Ωug˙ jixtieq fil-˙ajja Ωag˙Ωug˙a tieg˙u. Kien ©uvni li ©ej minn familja sinjura u m’g˙andniex xi ng˙idu, kull ˙a©a li kien jitlobhom kienu jag˙tuhielu. Kien ©uvni sabi˙ u attraenti, u pjuttost kien l-g˙ira ta’ kul˙add fir-ra˙al tieg˙u. IΩda minkejja dan kollu, hu kien jisma’ wisq minn s˙abu. L-influwenza li bdew i˙allu fuqu l-klikka ta’ ˙bieb li kellu bdiet kulma tmur tiΩdied. Ommu u missieru dejjem g˙amlu milli setg˙u biex jiΩirg˙u fih 26 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

valuri soda u tajba. Madankollu, Kevin beda jirribella kontra ommu u missieru, billi ma jmurx quddies nhar ta’ Óadd u juri nuqqas ta’ rispett bi kliemu. Il-kumpanija li beda jag˙milha mag˙ha kienet sodisfaçenti biΩΩejjed biex i©©ieg˙lu j˙ossu a˙jar. Kevin beda jaqbad vizzji ˙Ωiena u ma tax aktar widen g˙al dak li qalulu l-©enituri. Telaq mill-iskola u xog˙ol ma riedx isib. Beda jara fiex se jiΩvoga g˙ax f’˙ajtu ma kien baqag˙lu xejn. Kien ming˙alih li sab ir-ra©uni f’kollox, anke fil-˙wejje© t’Alla. Kevin qabad riesaq lejn il-qerda u ma ta kas xejn iΩjed sakemm infexx fid-droga. Darba fost l-o˙rajn, Kevin kien qieg˙ed id-dar wa˙du u rçieva telefonata li ma kinitx mistennija. “X’inhu? X’©ara?”, qal Kevin b’le˙nu jirtog˙od. Wiççu sar abjad karti, ˙ass rasu tqila u kullimkien idur bih. Infexx f’g˙ajta kbira u ntefa’ fuq is-sodda, jibki. It-telefonata kienet mill-isptar biex tg˙arrfu li nanntu dda˙˙let l-isptar b’emer©enza. Lil nanntu kien i˙obbha

daqs dawl g˙ajnejh u kien lest li jag˙mel kollox g˙aliha. Bil-©enn li qabdu, qabad triqtu lejn l-isptar. Ma kienx jaf x’qieg˙ed jag˙mel – beda j©ib quddiem g˙ajnejh tfulitu man-nanna u kemm kienet t˙addnu mag˙ha kull meta tarah. Kevin da˙al sparat l-isptar u ©era kemm fela˙ lejn kamritha. Hekk kif da˙al fil-kamra, isib lin-nanna tikkumbatti mal-˙ajja, b’g˙ajnejha mag˙luqin, kemm kemm tie˙u nifs. Kevin baqa’ mibluh: qatt ma kien ra lil nanntu hekk. Dejjem kien jaraha t˙abbrek u tiççajta man-nannu. “Nann!”, g˙ajjat b’le˙nu miksur. “Nann, kellimni!”, re©a’ qal. Nanntu bexxqet kemm kemm g˙ajnejha u fuq wiççha mixrub, mimli u©ig˙, fe©©et tbissima miksura fuq fommha u qaltlu: “Kevin! Kont qed nistennik… qabel ma nag˙laq g˙ajnejja darba g˙al dejjem.” Kevin ˙ass qalbu ting˙afas; qatt ma imma©ina li l-˙ajja hi daqshekk qasira, u çans wie˙ed

u inçertezza, Kevin infexx jolfoq fuq nanntu. Dak il-lejl stess Kevin qabad il-karozza tieg˙u u telaq lejn il-knisja. Óass il-kuxjenza tieg˙u tqila wisq u sta˙a jid˙ol fid-dar ta’ Alla meta kien biss g˙andek jaf kemm ma tax widen g˙all-kelma tieg˙u. Kevin niΩel g˙arkubbtejh g˙al ˙ajja ©usta. Ma fela˙x quddiem l-istatwa tar-Redentur u baxxa rasu. Kien induna kemm ra biss i˙ares lejha, iΩda il-qoxra tal-frotta u ma feliex x’kien hi sammret g˙ajnejha fuqu u g˙olliet idejha g˙al fuq fiha ©ewwa. Kevin kien abbanduna ’l Alla, lill-familja u l-˙bieb vera li xi darba wiççu. “Kevin, iΩ-Ωmien tieg˙i kellu. Ta kas dawk l-affarijiet materjali hawn se jintemm dalwaqt… iΩda qabel irridek tweg˙idni xi ˙a©a”, qaltlu li qatg˙ulu l-g˙atx g˙al ftit sig˙at biss. Ma ˙asibx fil-konsegwenzi. F’dak il-lejl, in-nanna. Kevin ma rrisponda xejn; Kevin re©a’ sab skop g˙al ˙ajtu. Kuljum mo˙˙u kien tqil wisq. “Kevin, je˙tie© beda jmur il-knisja u permezz talli tie˙u ˙sieb ru˙ek g˙ax Alla wa˙da Van©elu Kevin sab il-vera ˙ajja: il-˙ajja biss tak. Je˙tie© li tifta˙lu l-bieb ˙a ji©i eΩemplari li toffri esperjenzi ©odda ta’ g˙andek.” tama. In-nanna ©abitu insè ta’ kif kien Kevin sab il-wens u l-kenn f’˙ajjet da˙al f’labirint li ma setax isib iç-çentru Kristu, u permezz tieg˙u re©a’ kiseb tieg˙u u, li kieku seta’, kien ira©©a’ il-par ©wiena˙ li kellu meta kien g˙adu l-minutiera tal-arlo©© lura. Kevin baqa’ tifel, par ©wiena˙ ikkuluriti li sawrulu jΩomm id nanntu ma’ sidru u qalilha: l-libertà u s-sbu˙ija ©ewwa fih mill-©did “Inwieg˙dek Nann!” Ma’ dal-kliem u biddluh f’farfett mimli ˙ajja u tama! in-nanna g˙alqet g˙ajnejha u Kevin ˙ass l-a˙˙ar nifs tag˙ha ma’ wiççu. Grupp Appostolat tat-Talb B’g˙ajnejh mg˙arrqin f’ba˙ar ta’ u©ig˙

Grupp Appostolat tat-Talb

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet gÓal April Ìenerali: Sabiex bix-xandir tal-

Van©elu l-Knisja toffri liΩ-Ωg˙aΩag˙ skopijiet ©odda ta’ ˙ajja u tama. Missjoni: Biex bil-Kelma tal-Van©elu

u x-xhieda ta’ ˙ajjithom, il-missjunarji jwasslu lil Kristu lil dawk li ma jafuhx. Isqfijiet: G˙al kull min jimpenja

ru˙u biex it-tfal u Ω-Ωg˙aΩagh tag˙na jitilg˙u b’karattru sod u valuri tajbin.

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 27

Jiktbu l-Qarrejja

Jenny tirringrazzja F’Jannar li g˙adda konna ©ibna artiklu dwar il-˙idma ta’ Jenny Huaman, g˙alliema f’Lima l-Perù, li qed ti©bor tfal mit-toroq u tie˙u ˙siebhom f’dar li fet˙et apposta. Qed jg˙inha Stephen Zammit, missjunarju Ωag˙Ωug˙ Malti li qed ja˙dem hemm. Il-qarrejja ta’ RM2000-LilÓbiebna wie©bu b’©eneroΩità kbira g˙all-appell ta’ Jenny biex ng˙inuha fil-˙idma tag˙ha ta’ m˙abba. L-ammont ta’ donazzjonijiet la˙aq is-somma sabi˙a ta’ aktar minn €3500. Jenny fer˙et wisq meta rçeviet dawn il-flus u kitbitilna ittra biex tirringrazzja l-qarrejja tag˙na g˙al din l-g˙ajnuna ©eneruΩa. X’hemm isba˙ milli wie˙ed jaqsam ma’ min hu aktar fil-bΩonn il-©id li l-Mulej jipprovdilna. Grazzi lil dawk kollha li offrew l-g˙ajnuna tag˙hom. Il-Mulej iqis mag˙mul mieg˙u dak li nag˙mlu ma’ ˙utna fil-bΩonn. Fr Paul 28 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

G˙aΩiΩ Father Chetcuti, Nifra˙ li g˙andi l-opportunità li nsellimlek u fl-istess ˙in nitlob lill-Mulej li jkompli jbierkek f’kull mument tal˙ajja tieg˙ek. F’isem ˙utna tal-familja ‘SEMBRANDO ESPERANZA’ (NiΩirg˙u t-tama), nixtiequ nirringrazzjawk g˙as-solidarjetà tieg˙ek mag˙na. Doqna l-providenza tal-ma˙bub Missier tag˙na tas-sema permezz tieg˙ek. B˙alissa fid-dar qed jg˙ixu 14 a˙wa li huma Marina, Estrellita, Katy, Pedrito, Alex, Efrain, Leo, Eduardo, Epifanio, Victor, Raul, Tatan, Billy u Roy. Issa hemm ukoll Pier, tifel li kien jg˙ix fit-toroq u li g˙andu diversi ksur ta’ g˙adam wara li waqa’ minn fuq pont. Ilqajnieh fid-dar tag˙na ukoll. F’isem dawn kollha nirringrazzjak infinitament tal-g˙ajnuna u s-solidarjetà tieg˙ek ma’ dawn ˙utna li jbatu bit-tuberkuloΩi. Is-sitwazzjoni hi diffiçli ˙afna g˙al dawk li g˙andhom din il-marda. Óafna drabi ji©u mwarrba u mkeççija, imma jien nemmen li a˙na lkoll a˙wa u wlied l-istess Missier li j˙obbna b’im˙abba kbira. Id-dar li noqog˙du fiha hi mikrija, il-bΩonnijiet huma ˙afna imma minkejja d-diffikultajiet il-Mulej qatt ma jabbandunana. Barra minn hekk kull ©urnata niltaqg˙u ma’ diversi persuni li jbatu fit-toroq, u li kollha jist˙oqqilhom ˙ajja a˙jar, u bl-g˙ajnuna li bg˙attilna stajt ng˙in li ˙afna minnhom. Jien stajt nixtri ikel sustanzjuΩ b’˙afna proteini b˙al la˙am, bajd, ˙alib, ross, zokkor, li hu tant

neçessarju biex ikunu jistg˙u jeg˙lbu l-marda tag˙hom. Stajt in˙allas ukoll ilkera tad-dar, in˙allas id-dawl u l-ilma, in˙allas l-x-rays u t-trattament fl-isptar ta’ dak it-tifel li kellu l-aççident, u ng˙in ukoll lil xi tfal li huma vittma talprostituzzjoni. Lil dawn kollha nipprova ng˙inhom biex jibdew ˙ajja ©dida billi n˙allsilhom ˙alli jkunu jistg˙u jirkupraw u jibdew jistudjaw. U˙ud minnhom, li irnexxielhom ifiqu mit-tuberkuloΩi, issa qeg˙din jistudjaw u bil-flus li bg˙att stajt nixtrilhom l-uniformi u l-affarijiet li jkollhom bΩonn g˙all-iskola. Bis-sa˙˙a tieg˙ek u tal-qarrejja tar-rivista RM2000, irçevejt EUR2,000 li wasluli permezz tal-papà tal-g˙aΩiz Stephen Zammit [il-missjunarju Malti li kien kiteb l-artiklu dwar ix-xog˙ol ta’ Jenny]. G˙al dan kollu ninsabu emozjonati ˙afna u nirringrazzjawkom mill-qalb. Nixtiequ ng˙idulkom ukoll li jekk xi darba tit˙ajjar iΩΩuruna ser issib familja fil-Perù li tilqag˙kom b’idejha u b’qalbha miftu˙a. Jalla l-Mulej ibierek lilek u lil dawk il-Maltin ©eneruΩi li jixtiequ jibnu dinja aktar umana u tisseddaq is-Saltna talMulej fejn ilkoll ng˙ixu b˙al a˙wa. Ninsabu maqg˙qudin mag˙kom fittalb, g˙aΩiΩ Father Paul, u g˙al darba o˙ra grazzi mill-qalb g˙all-g˙ajnuna u l-im˙abba tag˙kom. Nibg˙atlek tg˙anniqa mimlija m˙abba u ˙biberija ming˙and il-familja ‘SEMBRANDO ESPERANZA’. Dejjem tieg˙ek fi Kristu u Marija Jenny Huaman

Hadd

Nduna... Id-diretturi tal-kumpanija qed jippruvaw jifhmu kif ˙add ma nduna li wie˙ed mill-impjegati tag˙hom kien ilu mejjet g˙al ˙amest ijiem s˙a˙ fuq l-iskrivanija tieg˙u. Kif jista’ jkun li ˙add ma staqsih jekk kienx qed i˙ossu ˙aΩin?

Jenny, ma' waÓda mit-tfal li tant tÓobb

George, ta’ 51 sena, li kien ilu ja˙dem man-New York Times g˙al tletin sena, tah attakk f’qalbu fl-uffiççju fejn kien hemm tlieta u g˙oxrin ˙addiem ie˙or ja˙dmu. Miet it-Tnejn filg˙odu, imma ˙add ma nduna qabel wasal is-Sibt. Sabitu l-fattiga li tnaddaf l-ufiççju g˙ax marret tistaqsih x’kien li baqa’ g˙axxog˙ol fi tmiem il-©img˙a. Id-direttur tal-uffiççju qal, “George kien ikun dejjem l-ewwel wie˙ed li jasal g˙ax-xog˙ol u l-a˙˙ar wie˙ed li jo˙ro© filg˙axija. G˙alhekk, ˙add ma ta kas meta rawh fl-istess poΩizzjoni u ma jitkellimx. Kien ta’ g˙alih wa˙du u dejjem rasu mg˙addsa fix-xog˙ol.” Meta eΩaminawh, wara mewtu, sabu li kien ilu mejjet g˙al ˙amest ijiem wara li kien tah attakk f’qalbu. Meta

miet, George kien qed jikkore©i l-provi ta’ xi kotba tal-mediçina. Min jaf kieku nag˙tu ftit aktar kaΩ ta’ dawk li ng˙ixu, na˙dmu, u niltaqg˙u mag˙hom kuljum! Forsi ˙a©a rari li xi ˙add jinstab minsi u mejjet fuq ix-xog˙ol jew f’daru stess. Imma kieku n˙arsu sewwa ninteb˙u li hemm ˙afna u ˙afna aktar nies li minn barra narawhom jid˙ku, jiççajtaw, ja˙dmu, jiddevertu mag˙na imma minn ©ewwa huma mejtin jew qed imutu, g˙ax i˙ossuhom we˙idhom, minsija, imwarrba. Biex tara bniedem mejjet fuq skrivanija trid tifta˙ g˙ajnejk sew… Biex tilma˙ qalb mejta minn ©ewwa trid tilbes in-nuççali tal-im˙abba! Minn New York Times RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 29

IRRID INHOBB

Jiktbu l-Qarrejja

Sa minn çkuniti trabbejt kif kull tifel u tifla g˙andhom jikbru, f’famija mag˙quda u mimlija m˙abba. Jien it‑tieled wild, qabli g˙andi Ωew© ˙uti subien. Tliet subien bil-g˙aqal, fer˙ana, u mimlija ˙e©©a u ener©ija. IΩ‑Ωmien g˙adda u kbirna, ˙uti t‑tnejn iΩΩew©u, kont g˙adni jien ©uvni wa˙di m’ommi u ma’ missieri, fejn f’daqqa wa˙da, b˙al sajjetta fil‑bnazzi faqqg˙et bomba fid‑dar tag˙na. Lil ommi fe©©ilha kançer. Kont fl‑aqwa Ωmien ta’ ˙ajti, fejn s˙abi daqsi kienu jo˙or©u u jgawdu. Jien iddedikajt ˙ajti ndur b’ommi. Ridt nag˙mel minn kollox mag˙ha. Mix‑xog˙ol dritt g˙ad‑dar, na˙silha, nitmag˙ha u li jkun hemm bΩonn. Minn kollox g˙amilt imma sfortunatament il‑Mulej riedha g˙alih. Batejt ˙afna n‑nuqqas tag˙ha imma l‑˙ajja trid tibqa’ tkompli. Se na˙sadkom imma sena wara fe©© kançer lil missieri. Tistg˙u timma©inaw x’˙assejt. Se ner©a’ ng˙addi minn dak kollu? Se ner©a’ nara lil missieri jbati? Se jmutli missieri wkoll? Ridt, b˙alma dort m’ommi ndur b’missieri wkoll. G˙amilt dak kollu li stajt. IΩ‑Ωmien baqa’ g˙addej u jien mehdi li naqdi dmiri. IΩda l‑marda reb˙et u missieri ng˙aqad m’ommi g˙and il‑Mulej. U jien issa sfajt wa˙di. 30 • marzu 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Wa˙di ©o dar tirbombja fejn nitkellem u ma jwe©ibni ˙add. Óuti bil‑familja fejn dejjem sibt l‑g˙ajnuna tag˙hom, s˙abi ssettiljaw ukoll bil‑familja tag˙hom, jew se jiΩΩew©u. Ovvja li ˙add mhu se jistenna li nie˙u ˙sieb il‑©enituri sal‑a˙˙ar nifs ta’ ˙ajjithom. Baqa’ g˙addej iΩ‑Ωmien. IΩ‑Ωg˙oΩija normali li kull ©uvni jg˙addi minnha, jien ma stajtx nag˙milha. Illum g˙andi 38 sena. In˙ares lura u ma jiddispjaçini xejn, lanqas ta’ sekonda wa˙da miΩ-Ωmien li g˙amilt indur bihom. G˙all-kuntrarju, in˙oss li l‑esperjenza tieg˙i immaturatni u g˙allmitni napprezza l‑˙ajja. Biss il‑futur tieg˙i fejn tid˙ol l‑im˙abba, qed narah imdallam. Dwari nnifsi ftit li xejn g˙idtilkom. Jien ©uvni b’sa˙˙ti, bil-g˙aqal u ma jonqosni xejn. Però jonqosni ˙afna. Irrid in˙obb u nkun ma˙bub. Irrid naqsam il‑fer˙ u n‑niket tieg˙i ma’ xi ˙add li jista’ jifhimni u j˙obbni. Ìieli nitla’ Paceville imma n˙ossni tqil biex inkellem tfajla. Forsi g˙ax mist˙i, imma min jafni jg˙id li g˙andi karattru tal‑©enn.

G˙addej minn ˙ajja fejn ©urnata wara ©urnata, mix‑xog˙ol g˙ad‑dar u mix‑xog˙ol g˙ad‑dar. Xi kultant qisni naqta’ qalbi u nistaqsi, “Ìuvni b’sa˙˙tu, matur, bil-g˙aqal, g˙aliex g˙andi nibqa’ wa˙di? Jien naf li ©rali hekk g˙ax Ωg˙oΩiti kienet mimlija biex ng˙in lil min ©abni fid‑dinja. Naf u g˙alhekk nag˙mel kura©© li dak li hemm miktub fis‑sema ma j˙assru ˙add. Mulej f’idek g˙ax taf x’hemm f’qalbi u x’lest li nag˙ti. Qalb li taf t˙obb

Nota tal-Editur: Is-sitwazzjoni ta’ dan il-©uvni mhix wa˙da façli. Nammiraw il-©eneroΩità tieg˙u biex ˙a ˙sieb lill-©enituri filmard tag˙hom. Fl-istess ˙in nifhmu l-ebusija ta’ meta bniedem jispiçça wa˙du. Jekk xi ˙add mill-qarrejja j˙oss li jista’ jg˙in lil dan il-©uvni b’xi mod jew ie˙or, nistednuh li jikkuntattjana bit-telefon jew email tal-magaΩin, jew jiktbilna fl-indirizz tal-uffiççju talRM2000-LilÓbiebna.

Ulied il-Missier L-istorja tal-˙olqien bl-istampi 5

Is-Serp L-ewwel pass: nie˙u xi forma biex il-bnedmin ikunu jistg˙u jarawni…

Il-Bibbja hija l-isba˙ ktieb tal-Óajja. Tajjeb li kbar u tfal inkunu mid˙la tag˙˙a. Inkomplu mill-˙ar©a ta qabel din is-serje tal-Bibbja bl-istampi. Nirringrazzjaw minn qalbna lil Bob West, artist American li tana l-permess in©ibu dan ix-xog˙ol sabi˙ tieg˙u u naqilbuh g˙all-Malti. L-istorja se tkompli minn ˙ar©a g˙al o˙ra tar-rivista.

Issa nista’ ‘ng˙inhom’ jaraw dak ma setg˙ux jaraw b’g˙ajnejhom…

Il-Gidba

Il-Frotta Projbita Isa, kulu milll-frott u ma tmutux. Issiru b˙al Alla, tafu kollox u tag˙rfu bejn it-tajjeb u l-˙aΩin.

Din tidher interessanti, hux! Ma t˙ossokx tmut bil-kurΩità?

Jekk tiekol ikollok l-istess g˙erf t’Alla… Isa, kul…

RM2000-LilÓbiebna • Marzu 2011 • 31

ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

Biex i©©edded

PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA M©ARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI SENGLEA

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 6760 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824 2169 0019

PERMEZZ TAL-MOBILE 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2168 5963 2168 2143

2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993

RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061 8916 5061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidirizz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibag˙tu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA Segwi l-esperjenzi u l-avventuri ta’ ˙utna l-Maltin u l-G˙awdxin fl-artijiet tal-missjoni; esperjenzi li j˙alluk bla nifs u bla kliem iΩda li jimlewk b’ammirazzjoni g˙all-kura©© ta’ dawn l-eroj tas-skiet! Kun af bilpro©etti ta’ fejda li huma qed iwettqu g˙all-miljuni ta’ nies fil-bΩonn imxerrda fl-erba’ na˙at tad-dinja. Issir taf dan kollu u aktar fil-programm VUÇI MISSJUNARJA li jixxandar kull nhar ta’ ©img˙a fid9.00p.m. fuq RADJU MARIJA (102.3 FM g˙al Malta u 107.8 FM g˙al G˙awdex) b’ripetizzjoni kull nhar ta’ Tlieta f’nofs il-lejl, bi produzzjoni u preΩentazzjoni ta’ Dr. Frank Cassar u Helena Sammut.

Tisliba April Mimdudin: 1. MIMDUDIN :Belt qrib Betanja (10) 4. Bag˙at nota biex dak li jkun ma jinsiex (6) 7. Bruce .... – kien mag˙ruf g˙all-karate (3) 8. Kmandant Nazista li mexxa l-gwerra fl-Afrika ta’ Fuq (6) 9. Óa ras xi ˙add (6) 10. L-ewwel ©nien? (4) 12. Aqbdu l-karozza u morru (4) 14. Xmara fl-E©ittu (3) 15. G˙ajjat lil Karmenu (3) 16. Issibu fil-ktieb ta’ San Luqa jew fuq il-palk (3) 18. PiΩella NgliΩa (3) 20. Nifta˙ g˙ajnejja (4) 21. Ara 1 MIMDUDIN (4) 24. Mhux safjin (6) 25. IΩ-Ωg˙ar issibhom wara l-bieb fl-art(6)

26. Tg˙allimt (3) 27. Osserva (6) 28. Xi lapida aktarx hekk tkun (6) Weqfin: 1. Joqog˙du ˙dejk (6) 2. Farrak jew mela bir-ramel (6) 3. Il-Óallieq ta’ kollox (4) 4. Tfaçça (4) 5. Ìebla kbira g˙all-bini (6) 6. G˙asfur iswed issibu f’turrun dunjani (6) 11. Marka jew isem ta’ xi azjenda (5) 13. Ûmien antik (5) 16. Qodma (6) 17. Bih ittaqqab il-˙ajt, l-injam, eçç (6) 18. Tista’ tkun wa˙da tat-tombla (6) 19. Osserva bi stima kbira (6) 22. G˙ajjat lil Filippa (4) 23. T˙allix mixg˙ul (4)

REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ Marzu hija Ms D. Spiteri minn Attard, Malta IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000.

TWEGIBA TAT-TISLIBA Marzu 2010 MIMDUDIN: 1. Pitazz 4. Keskes 7. Kju 8. Neriku 9. Niffed 10. Reno 12. Mera 14. Ala 15. Naqqar 16. Int 18. Naqqar 20. Bard 21. Óali 24. Rikbin 25. Arin©a 26. Suq 27. Umilta 28. Qattus WEQFIN: 1. Panura 2. Tarzna 3. Zkuk 4. Kunu 5. Keffen 6. Seddaq 11. Elena 13. Ratal 16. Ibirdu 17. Trakki 18. Qarnit 19. Ribass 22. Insa 23. Óaqq

Disinn • Outlook Coop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtin B’Kara Ûejtun

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

Helen Micallef Doris Brincat

What is MAGIS? Inygo invites young people to the world youth day, Madrid 2011 Living MAGIS Twenty days to SHARE your time with other young adults, to CELEBRATE life, to LEARN something about yourself, about our world, and about God. A chance to PRAY for growth. Time to ACCOMPANY other people and to take a look into others stories. To LIVE TOGETHER in this way, per-haps you will discover many other reasons that make this life a fascinating opportunity. Who Can Come? The group will be 25 persons in all. All those between the age of 18 years (by the 4th August 2011 ) and 30 years old. Fr. Josef Briffa s.j. and Br. Chris Vella s.j. as well as a lay leader will be accompanying the group.

The Jesuits and laypeople throughout the world who follow Ignatian Spirituality, invite us to find Christ at the center of our lives. This intitiative was started in 1997 (World Youth Day Paris). In 2005 in Cologne, it was called MAGIS for the first time. In 2008 it was celebrated in Sydney and in 2011 it will be celebrated in Madrid in the days leading up to World Youth Day. The motto for this MAGIS is "with Christ at the heart of the world."

When? 5 - 21 August 2011. Departing and arrival dates may vary a day or two according to flight availabilities.

How Much? Lodging & Food - 275 Euros Flights and Transport - (approx.) 450 Euros * Total - 750 Euros * This may vary according to the time of booking.

Applications If you are interested and would like to join us, please fill in the application found on our website www.inygo.jesuit.org.mt. If you have any queries please find our contacts on the back of this brochure. Follow us on Facebook, Twitter, YouTube, Flickr

MAGIS will unfold in three stages with vari-ous activities: 1. Loyola: from August 5 to the 7 we will all be together in the Sanctuary of Loyola to start this Ignatian adven-ture. 2. Experiences: from the 8 to the 14, we will be split up around cities in Spain and Portugal in groups of 25 people. There we will participate in experienc-es of pilgrimage, social service, art, spirituality, ecology, faith and culture. 3. We will arrive in Madrid the 15 of Au-gust and we will have another day together to incorporate ourselves into the program for WYD, from the 16 to the 21..

www.magis2011.com

For more information: Dar P. Manwel Magri, Triq Carmelo Zammit Msida MSD 2020, MALTA Mobile: (+356) 99 28 1101 Email: inygo@jesuit.org.mt www.inygo.jesuit.org.mt