2011-07 Awwissu Settembru by RM2000

Ma˙ru© mill‐©iΩwiti Maltin • Awwissu-Settembru 2011 • Sena 62 • Numru 6 • 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar NXR 2607

N E W S P A P E R P O S T

Óarga speçjali b'rikonoxximent ta' g˙axar snin ˙idma u servizz

iΩ-Ûg˙aΩag˙ il-Fqar

Ritratt tal-qoxra: Marilyn Grima tferra˙ it-tfal li kienet ta˙dem mag˙hom fiç-Chile

Dan is-sajf 100 Ωag˙Ωug˙ u Ωag˙Ωug˙a qieg˙din jag˙mlu esperjenza ta’ volontarjat f’diversi pajjiΩi: Bari, Napli, Catania, l-Etjopja, u l-Irlanda ta’ Fuq. F’Malta wkoll, grupp ie˙or qed ja˙dem mat-tfal fiΩ-Ûejtun. Barra minn dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙, li qed joffru servizz g˙al ftit ©img˙at tas-sajf, hemm o˙rajn li ddeçidew li ja˙dmu g˙al Ωmien itwal, min g˙al sitt xhur u min g˙al sena s˙i˙a. Dawn il-long term volunteers marru f’pajjiΩi b˙all-E©ittu u ç-Chile, fl-Amerika t’Isfel. Qed niddedikaw dawn il-pa©ni tal-RM2000-LilÓbiebna ta’ din il˙ar©a b’˙ajr u apprezzament lil dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ u b˙ala g˙arfien g˙al tant ©eneroΩità fi qlubhom. G˙andna g˙ax tassew nifir˙u li, minkejja dak il-˙afna ˙aΩin li nisimg˙u dwar ‘iΩ-Ωg˙aΩag˙ tal-lum’, fil-fatt il-qalb taΩ-Ωg˙aΩag˙ hija tassew kbira u tajba. Lesti jinqalg˙u minn pajjiΩhom u l-kumdità tag˙hom biex jid˙lu fil-qalb tal-fqar. U meta Ωew©t iqlub jiltaqg˙u f’esperjenza ta’ m˙abba, it-tnejn jinxteg˙lu u jdawlu din id-dinja msejkna tag˙na li g˙adha wisq mudlama bin-nuqqas ta’ m˙abba. Qed in©ibu hawn xi esperjenzi ta’ w˙ud minn dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙. Ix-xhieda tag˙hom tqanqlek tassew. 2 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

L-entuΩjaΩmu u l-fer˙ tag˙hom donnu jittie˙ed. Jalla l-qarrejja tag˙na jilqg˙u din ix-xhieda b’qalb miftu˙a u j˙ajru aktar Ωg˙aΩag˙ jid˙lu g˙al esperjenzi b˙al dawn. Din il-˙idma kollha hija koordinata minn organiΩazzjoni mmexxija millÌiΩwiti: INYGO, in-Network Injazjan taΩ-Ûg˙aΩag˙. Dan in-Network jikkordina l-˙idma ta’ diversi gruppi u g˙aqdiet taΩ-Ωg˙aΩag˙, filwaqt li jg˙in lil min irid jag˙mel ˙idma volontarja biex iwettaq dan ix-xog˙ol sabi˙. Nie˙du l-okkaΩjoni biex nag˙mlu appell g˙all-©eneroΩità tal-qarrejja biex jg˙inu lil INYGO iwettaq din il-missjoni. IΩ-Ωg˙aΩag˙ li jmorru g˙al din il-missjoni bosta drabi j˙allsu minn buthom l-ispejjeΩ tal-vja©© u dak li jie˙du mag˙hom biex jg˙inu lit-tfal fqar. Kull g˙ajnuna hija ferm apprezzata. Inkunu qed ng˙inu lil tfal u Ωg˙aΩag˙ fqar, filwaqt li ng˙inu liΩ-Ωg˙aΩag˙ Maltin jikbru fit-tjubija ta’ qalbhom.

Min jixtieq jag˙ti donazzjoni li tmur g˙all-fqar li se ja˙dmu mag˙hom dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ jista’ jag˙mel donazzjoni direttament f’dawn il-kontijiet bankarji: inYgo Voluntary Work Fund BOV: 40015104618 jew HSBC: 008033763050. Inkella jista’ jibg˙at çekk jew postal order indirizzat lil: Volontarjat INYGO, RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2072 Jew direttament lil: inYgo Office Dar Manwel Magri, Triq Carmelo Zammit, Msida MSD 2020 Tel: 2701 7098 Email: inygo@jesuit.org.mt, Website: www.inygo.jesuit.org.mt

Fr Jimmy Bartolo qed imexxi t-talb ma' studenti tas-6th Form tal-Kulle©© S.Alwi©i. U˙ud minn dawn l-istudenti g˙aΩlu li jag˙mlu volontarjat das-sajf ma' Inygo.

RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 3

Gha lfejn d ? d o aqshekk 'l bogh Marilyn Grima, 21,child care assistant, hija voluntiera li g˙amlet sena ta’ volontarjat f’Santiago ç-Chile.Hi ˙admet mat-tfal ta˙t il-˙ames snin.

G˙azilt li nmur f’pajjiΩ bl-ikbar kosta fin-nofsinhar tal-America: ic-Çile. “Minn tant postijiet fid-dinja g˙alfejn daqshekk il-boghod?” Din kienet il-mistoqsija li staqsewni l-familjari, s˙abi Maltin u anke iç-Çileni stess. Mort g˙al sena f’Santiago, na˙dem ma’ organiΩazzjoni ‘Hogar de Christo’ imwaqqfa mill-ÌiΩwita San Alberto Hurtado, li ˙adem ˙afna mal-fqar. L-organiΩazzjoni g˙adha ta˙dem ma’ kull tip ta’ faqar fiç-Çile kollu. Jiena kont na˙dem f’çentru li jie˙u ˙sieb lil tfal Ωg˙ar ta’ familji foqra u bi problem soçjali. Meta kont nisma’ bil-problemi li jkunu g˙addew jew g˙addejjin minnhom it-tfal ni©i f’dubju u nistaqsi: ‘Imma tg˙id veru?” jew “Kif jista’ jkun?”, “Possibbli g˙adhom Ωg˙ar daqshekk u di©a’ g˙addew minn dan kollu?”. Diffiçli tifhem ir-realtà tal-faqar jekk ma tarax is-sitwazzjoni jew il-konsegwenzi quddiemek. Xtaqt naqsam mag˙kom storja ta’ persuna li ltqajt mag˙ha. Forsi tinstema’ tal-istejjer jew tal-films, imma, fil-fatt, hija qrib anke ta’ sitwazzjonijiet f’Malta. Nixtieq li int ukoll tirrifletti ftit fuq ˙ajtek... u titg˙allem! Omm keççiet lil bintha ta’ 13-il sena mid-dar wara li skopriet ming˙and il©irien li bintha qieg˙da tmiss mad-droga. Ma riditx taf biha wara li serqitilha l-paga kollha li kienet ghadha kemm qalg˙et fl-a˙˙ar tax-xahar. Din it- tfajla spiççat tg˙ix fit-triq. Il-kartun ta’ xi kaxxa tal˙axix kien is-sodda tag˙ha mifruxa f’xi

triq, tipprova tistkenn mill-bard ixoqq il-g˙adam u xi drabi bix-xita ukoll. Is-serq sar g˙aliha l-uniku mod kif tkompli tixtri d-droga, u f’qalbha kienet tirringrazzja lil dawk in-nies li rmew xi biçça ˙obΩ jew erba’ qatriet fil-qieg˙ ta’ flixkun talluminata biex titrejjaq bihom ukoll. Wara xi ftit xhur iltaqg˙at ma’ ©uvni ta’ 25 sena u ˙asbet li sabet l-im˙abba fih, peress li offrielha saqaf fuq rasha. Inqabdet tqila bla ma kienet ppreparata g˙at-tarbija li ©ejja. Welldet b’wiçç il-©id, iΩda kien hemm effetti koroh fuq it-tarbija – min˙abba tal-età Ωg˙ira tal-omm u d-droga li kienet tie˙u. L-g˙arus tag˙ha beda jitlef il-paçenzja kemm mat-tfajla tieg˙u u kemm mattarbija. Spiçça jkun vjolenti bla ra©uni bi kliem li jwe©©a’ l-emozzjonijiet ta’ din it-tfajla. B’kutra mdawra ma’ bintha u b’ta’ fuqha senduqha, din l-omm Ωg˙ira ppreferiet ter©a’ tmur tg˙ix fit-triq milli toqg˙od issofri hi u t-tarbija li kienet qieg˙da ©©orr. Mara kienet g˙addejja fit-triq, u l-biki tat-tarbija ©ibditilha l-attenzjoni. G˙ajta ta’ ©u˙, g˙ajta ta’ bard u innoçenza - povra tarbija kemm kellha tbati. Óarset u rat tfajla bil-˙wejje© ma˙mu©in, xag˙ar imqanfed, u rqieqa g˙ewda tbennen tarbija. Óadet xokk qawwi g˙ax kienet tixbah lil dik ilpersuna li hi stess tefg˙at il-barra. Iva, kienet bintha u bin n-neputija tag˙ha li qatt ma kienet rat. Ma fel˙itx taraha f’dak l-istat. Riedet timxi b˙alli kieku ma rathiex iΩda qalbha ma tathiex. Ri©lejha marru ˙dejha u qaltilha ‘binti a˙firli’.

Ma fel˙itx tnissel aktar kliem minn fommha g˙ax g˙arfet bl-iΩball li kienet wettqet meta tefg˙atha ‘l barra min darha. G˙at-tfajla ma kinitx façli taffaççja ’l ommha, iΩda bis-sahha tat-tarbija tibki f’˙o©orha g˙amlet il-kura©©. Re©g˙et marret tg˙ix m’ommha u flimkien fittxew l-g˙ajnuna. Ma tantx g˙addew gimg˙at li ma re©g˙etx sparixxiet biex tkompli tg˙ix il-˙ajja li kienet tg˙ix qabel. Óalliet lit-tarbija ma’ ommha u g˙osfrot. Tg˙id l-omm g˙ad ter©a’ lura tfittex lil bintha? Tg˙id spiççat ta˙t it-trab min˙abba d-droga?. Din storja wa˙da minn eluf ta’ stejjer tal-biki li tiltaqa’ mag˙hom jekk tmiss l-˙ajjiet ta’ min jg˙ix fit-toroq jew hu mkisser. L-esperjenza tieg˙i fiç-Chile laqqg˙atni ma’ nies b˙al dawn. Ta˙t il-miΩerja ta’ barra skoprejt qlub ta’ bnedmin b˙alek u b˙ali mimlijin sbu˙ija. Kollha jistennew li xi ˙add jieqaf u jisma’ l-istorja tag˙hom biex jg˙inhom jag˙tu dak il-pass li jista’ jo˙ro©hom mill-miΩerja tag˙hom. Dan il-vja©© ‘il bog˙od minn pajjiΩi tul din is-sena nqisu b˙al pass çekejken li tajt ma’ ftit minn ˙uti batuti. Illum nifhem a˙jar g˙aliex g˙aΩilt li mmur pajjiΩ daqshekk ‘il bog˙od. Skoprejt li l-aktar post ‘il bog˙od huwa l-qalb u l-˙ajja ta’ ˙utna li qed ibatu. Biex bniedem jo˙ro© mill-˙ajja tieg˙u u jasal li jid˙ol fil-˙ajja ta’ ˙u˙ jew o˙tu, hemm vja©© wisq twil. G˙alija dan kien il-veru vja©© li g˙amilt din is-sena. U n˙ossni g˙adni fil-bidu tal-mixja tieg˙i…! Marilyn Grima RM2000-LilÓbiebna • Awwissu-Settembru 2011 • 5

L-imhabba

ma tintemm qatt… Samuela Galea qed tispiçça esperjenza ta’ sena b˙ala voluntiera f’Santiago, iç-Çile. Hi qed ta˙dem f’programm mal-Hogar de Cristo, organizazzjoni mwaqqfa’ mill-qaddis ÌiΩwita Alberto Hurtado. Samuela ta˙dem biex jissa˙˙u d-drittijiet tat-tfal li ©ejjin minn familji li jg˙ixu f’ambjent fqir, li huma vittmi ta’ abbuΩ fiΩiku jew ta’ bullying u jbatu min-nuqqas ta’ ikel, ta’ edukazzjoni jew trobbija tajba. ‘Kieku kelli nqassam ©idi kollu fil-karità u nag˙ti ©ismi g˙all-˙ruq bla ma jkolli m˙abba, xejn ma jkun jiswieli ta’ ©id...’ Wie˙ed mit-tfal li ng˙inu hawn g˙andu ommu u missieru alko˙oliçi u jg˙ixu ©o kamra Ωg˙ira mag˙mula minn biççiet mormija tal-injam, li tid˙ol fiha t˙ossha ser taqa’ fuqek ma’ kull pass; g˙andhom sodda wa˙da bejn tlieta u la g˙andhom cooker u l-anqas heater… u hawnhekk il-kes˙a kiefra. Il-flus li jaqilg˙u ommu u missieru jonfquhom kwaΩi kollha fix-xorb; ˙lief ˙obΩ u ˙ass ma jag˙tuhx x’jiekol. Darba konna tajnih Ωarbun u ommu bieg˙tu biex tixtri wie˙ed g˙aliha u iktar xorb! T˙ares lejn it-tifel ta˙sbu abbandunat, ma jg˙addilekx minn mo˙˙ok li g˙andu ©enituri b’sa˙˙ithom li suppost kapaçi jie˙du ˙siebu. Mhux talli hekk, talli ma jfittxux xog˙ol sura biex jg˙ixu minn fuq il-ftit g˙ajnuna finanzjarja li jag˙tihom ilGvern. X’˙asra… jippreferu l-faqar milli jaqdfu huma g˙al rashom! G˙alkemm 6 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

m’g˙andhomx kontijiet tad-dawl u l-ilma u ˙ti©ijiet o˙ra x’i˙allsu, g˙alfejn g˙andhom jikkundannaw lil binhom jg˙ix fil-miΩerja g˙all-kapriçç tal-vizzju tag˙hom? X’ja˙ti miskin? ‘L-im˙abba taf tistabar u t˙enn; Omm Ωag˙Ωug˙a ta’ 24 sena, g˙andha disat itfal, u kellha tlieta o˙ra li kienu mitulha wara t-twelid, kollha minn missirijiet differenti li qas hi stess ma tiftakar min kienu. Biex tkompli tag˙mel is-sitwazzjoni diffiçli meta nqabdet tqila bl-a˙˙ar tifla qabdet il-vizzju tad-droga u ixssa t-tifla bil-kumplikazzjonijiet f’sa˙˙itha, l-omm bla xog˙ol, tixrob u tie˙u d-drogi d-dar bit-tfal mag˙ha!

b’sikkina quddiem it-tfal. Issa t-tifel il-kbir jemmen u jg˙idilna: “Ir-ra©el jikkmanda ©od-dar u jekk il-mara ddejqu kemm jaqbad u jda˙˙lilha sikkina f’Ωaqqha!” ‘ma tag˙milx dak li mhux xieraq; ma tfittixx dak li hu tag˙ha,’ Tfajla abbandunata minn çkunitha kienet abbuΩata minn missierha tant li issa temmen li l-unika forma ta’ m˙abba hi l-abbuΩ g˙ax l-unika attenzjoni li kellha kienet tieg˙u!

‘xejn ma tinkorla; ma ΩΩommx f’qalbha g˙ad-deni..’’ Tfal ta’ sitt snin li ma jlissnux ˙lief dag˙a, jo˙or©u s-sebg˙a tan-nofs iktar milli jxejjru, u sakemm qrajt s’hawn hemm ‘l-im˙abba m’hijiex g˙ajjura, ma tintefa˙x tfal jitraffikaw d-droga, jisirqu xi dar u biha nnifisha, ma titkabbarx fuq l-o˙rajn;’ jsawtu lil min isibu fiha. Dan frott ilfaqar? Nuqqas ta’ tag˙lim? In©ustizzja? Omm o˙ra ta’ tliet subien – wie˙ed Kieku int kont tg˙ix ©o g˙adu tarbija – Ωew©ha jsawwatha kundizzjonijiet daqstant kiefra fi tfulitek, speçjalment meta jkun f’sakra ma jarax art. Darba wasal id-dar u nifidha f’Ωaqqha kieku int qatt ma kellek par kalzetti

tieg˙ek fejn kont tispiçça? Dawn g˙aΩlu li jimxu wara l-kefrija li offritilhom il-˙ajja sa ma fl-a˙˙ar saru parti minnha. Jekk qalbhom daqshekk mifnija bid-dwejjaq, jekk i˙ossuha tant maqtug˙a minn kull forma ta’ paçi; jekk ma jafux x’inhi m˙abba g˙ax qatt ma rawha sal-punt li l-minuta gost tal-ecstasy te˙lishom u sserra˙hom minn dak li jridu jseffqu wiççhom mieg˙u ta’ kuljum, ittihom tort sa barra li jag˙mlu dak li jag˙mlu? Minn fejn taqbad tibda biex tg˙inhom? ‘ma tifra˙x bl-in©ustizzja, imma tifra˙ bil-verità;’’ G˙alfejn ikkunsidrati fqar? Óajjithom konsegwenza tal-lussu li hemm fuq n-na˙a l-o˙ra tat-triq: l-g˙onja li ming˙alihom qeg˙din fil-paçi. L-iΩball tal-fqir huwa reat, dnub, ˙aΩen li jimla l-a˙barijiet. F’liema mument tbieg˙du

daqstant mill-˙olqien, mill-bqija tassoçjetà? Minn mindu bdejna nkejlu l-faqar skont in-nuqqas ta’ ˙wejje© materjali, l-istess ˙wejje© li huma simbolu ta’ poter u g˙ana. Mhux faqar ukoll li jkollok timxi g˙oxrin minuta g˙al barmil ilma? Kemm imxejna tassew ‘il quddiem jekk dawn ir-realtajiet u o˙rajn g˙adhom fostna? ‘kollox tag˙der, kollox temmen..’ Bejni u bejn ru˙i nistaqsi: Meta kien l-a˙˙ar darba li ˙arist lejn s-sema u l-istilel, li ˙allejt dubbiena ttir g˙all-affari tag˙ha? Id-dubbiena vera ddejjaqni jew niddeçiedi li ser iddejjaqni jekk ma noqtolhiex ˙alli ma tmurx ittellifli l-paçi. Il-vera paçi?! Xi darba n˙laqna b˙ala parti mill˙olqien. Xi darba l-Mulej talabna n˙obbuh fis-sempliçità ta’ ˙ajjitna.

Insejnieh dan? In˙ossni nara dat-ta˙wid kollu u ng˙id: Fejn hu s-sabi˙? X’g˙ad isir minn dan kollu? ‘kollox tittama, kollox tissaporti..’ Imbag˙ad fis-silenzju Ìesù jwie©eb u fit-tbissima tat-tfal ninduna li g˙alkemm niç˙duh, jibqa’ j˙obbna u l-˙sieb biss jimlini bil-fer˙... Xi ©miel! Im˙abbtu infinita u tag˙tina l-kura©© nag˙mlu l-istess, tag˙tina kura©© ma noqtlux dubbiena, kura©© biex lil xi ˙add li jittraffika d-droga, li jabbuΩa, li jisraq jew i©ib in©ustizzji, in˙obbuh xorta kif i˙obb Hu. Óa©a wa˙da biss tfejjaq u tg˙in… l-im˙abba! ‘L-im˙abba ma tintemm qatt.’ Samuela Galea

Dan il-pro©ett ©ie ffinanzjat bl-g˙ajnuna tal-Kummissjoni Ewropea. Dan il-komunikat jirrifletti l-opinjonijiet tal-awtur biss, u l-Kummissjoni ma tistax tinΩamm responsabbli g˙al kull tip ta’ uΩu li jista’ jsir mill-informazzjoni li tinsab fiha.

Marilyn u Samuela flimkien ma' Ωg˙aΩag˙ Çileni RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 7

Ruth Vella mat-tfal li kienet tg˙allem

Xi Hadd Lest Jismaghhom l-esperjenza tieg˙i tal-volontarjat l-E©ittu Ri˙ ja˙raq, ©enn ta’ karrozzi, belt ma˙mu©a. Dawn kienu l-ewwel affarjiet li rajt u ˙assejt kif wasalna l-E©ittu u f’qalbi, g˙alkemm ma ridt nikkonkludi xejn, g˙idt “˙a naraw x’©ej...” Patri Twanny Fenech, missjunarju ÌiΩwita li ilu l-E©ittu g˙al ˙afna snin, kien ©ie g˙alina u dakinhar dawwarna ftit mal8 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

kapitali, il-Kajr. L-g˙ada kien se jwassalna sa Minja, il-post fejn kellna na˙dmu: vja©© ta’ ˙ames sig˙at bil-karozza. Imma fl-a˙˙ar wasalna u b’hekk bdiet l-esperjenza tag˙na fl-E©ittu. F’Minja, g˙alkemm il-post mhux wisq a˙jar mill-Kajr, id-djar huma baxxi, karrozzi ma tarax wisq. Aktar tara ˙mir

u muturi, u allura, g˙alkemm mhix belt nadifa (l-art miksija bit-trab, ir-ramel u l-˙mie©), almenu tara d-dawl tax-xemx u l-bini mhux kollu iswed bid-d˙a˙en tal-karozzi. Fr.Twanny darba qalilna b’nofs çajta “hawn QATT ma tag˙mel xita, imma dejjem timxi fit-tajn!” U tassew minnu,

g˙aliex sabiex ma jtirx it-trab, in-nies il-˙in kollu jxarrbu l-art biex joqg˙od it-trab u b’hekk tassew li prattikament dejjem miexi fit-tajn. Meta m’intix miexi fit-tajn, hemm it-trab u r-ramel die˙el f’g˙ajnejk! Il-ÌiΩwiti ©ewwa Minja g˙amlu u qeg˙din jag˙mlu biçça xog˙ol impressjonanti. Patri Twanny li ilu hemm is-snin - qabel twelidt jien! - bena çentru il-©miel tieg˙u g˙at-tfal, iΩur il-familji fil-villa©©i, jg˙inhom jibnu djar a˙jar (bil-©ebel flok bit-tajn u z-zkuk), jorgannizza attivitajiet u l-katekiΩmu u min jaf kemm xog˙ol ie˙or minn wara l-kwinti. Xog˙li sakemm kont hemm kien primarjament li ng˙allem l-IngliΩ u ng˙in fl-attivitajiet, fil-log˙ob, fil-‘crafts’ u f’kull ˙a©’o˙ra li nista’. Ma nistax ng˙id li wettaqt dan kollu b’mod assolut jew regolari, ˙lief forsi fejn jid˙ol l-IngliΩ, pero’ g˙amilt ˙ilti u kuntenta bil-ftit kontribut çkejken tieg˙i. Matul il-©urnata kont, primarjament, inqatta’ l-˙in tieg˙i ng˙allem l-IngliΩ: lit-tfal, iΩ-Ωg˙aΩag˙, nisa u persuni b’diΩabbilità. Filg˙odu, darbtejn fil©img˙a, kont inqatta’ ftit ˙in fil-klassijiet tal-kindergarten u filg˙axija kont immur iç-çentru ng˙in it-tfal u l-adolexxenti

fil-“homework” u l-istudji tag˙hom. IΩda, minkejja li xog˙li kien l-aktar fuq it-tag˙lim u l-istudju akkademiku, bosta drabi ˙assejt li kien importanti wkoll – u forsi iΩjed – il-mod ta’ kif ng˙allem, nittratta u nikkomunika man-nies. Óassejt li g˙alkemm huma nies li tassew jilqg˙uk u jafu j˙obbu, mhux l-istess jista’ jing˙ad g˙all-mod ta’ kif inhuma trattati huma. In-nisa mhumiex stmati tajjeb jew daqskemm jixirqilhom u t-tfal xi drabi qishom qed jeΩistu mhux jg˙ixu: skjavi tal-iskola jew talistudju. Mhux l-ewwel darba li jaqilg˙u xi xebg˙a tajba g˙all-inqas ˙a©a. U xi ng˙idu fejn jid˙lu l-persuni b’diΩabilità? Min ma j˙arisx lejhom bl-ikrah jarahom b˙ala ‘msieken’, persuni li mhuma kapaçi g˙al xejn. Meta ltqajt u ˙dimt ma’ dawn n-nies kont dejjem nemmen li l-im©ieba tieg˙i trid tkun speçjali jew tal-inqas mill-a˙jar. Je˙tie©li nittratta lil kull persuna b’aktar im˙abba u rispett g˙ax dawn in-nies huma neqsin minnha u allura je˙ti©uha aktar. Bosta persuni kienu j˙ossuhom inferjuri u ma jiswew xejn. Is-self-esteem tag˙hom kien baxx g˙all-a˙˙ar u allura ridt noqg˙od attenta ferm kif nimxi mag˙hom. F’kelma wa˙da, persuna stajt façilment inkissirha u b’kelma

tajba stajt nibniha u ng˙inha temmen fiha nnifisha. Óafna drabi skoprejt li l-aktar li kienu qed jistennew kienu l-attenzjoni u r-rispett, xi ˙add li lest jismag˙hom u jittratahom bil-˙lewwa. Hija l-inqas ˙aga u fl-istess ˙in l-ikbar ˙a©a li stajt nag˙mel – u g˙amilt l-almu tieg˙i fiha. L-esperjenza tieg˙i fl-E©ittu kienet wa˙da ‘tal-©enn’. Mhux se ng˙id li ma kienx hemm mumenti diffiçli – b˙al meta t˙oss dik is-s˙ana toqtlok, mumenti fejn ikollok ftit xi tg˙id ma’ s˙abek il-voluntiera l-o˙ra, drabi o˙ra fejn issib xi wirdiena ddur fil-kamra meta jien tant nibΩa’ minnhom. Però dan kollu ma ˙assar XEJN mis-sbu˙ija ta’ din l-esperjenza! Li tqatta’ ftit Ωmien bog˙od minn niesek u tmur qalb nies o˙ra biex taqdihom u tg˙inhom fejn tista’ hija esperjenza sabi˙a mmens. Huma nies li japprezzaw u jifir˙u bl-inqas ˙a©a u jg˙allmuk tg˙oΩΩ dak li hu sempliçi u importanti. Inti tag˙ti però dak li tirçievi huwa bil-wisq akbar. Min qatt daq il-volontarjat dan jifhmu; min g˙adu le, irid iduqu biex jifhem xi tfisser din l-esperjenza. Ruth Vella

RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 9

Ta’

taht fuq!

Lawrence Bellizzi, 27, mar g˙al esperjenza ta’ volontarjat g˙al sitt xhur, l-E©ittu, flimkien ma’ Ruth Vella. Hu ˙adem qrib ˙afna mal-Ìizwiti, speçjalment ma’ Fr. Twanny Fenech sj, ÌiΩwita Malti. Din l-esperjenza hija parti mill-pro©ett tal-European Voluntary Service, pro©ett imtella’ minn inYgo mal-Youth in Action Programme iffinanzjat mill-Unjoni Ewropeja. Lawrence jaqsam l-esperjenza tieg˙u Wasalna f’Minja: belt fl-E©ittu li tinsab madwar 260 kilometru ’l bog˙od millKajr. Joqg˙odu bejn wie˙ed u ie˙or erba’ miljun ru˙. Il-post fejn ˙dimna a˙na kien fiç-çentru ta’ Minja ftit ’l bog˙od minn fejn joqg˙odu l-ÌiΩwiti. Il-post jismu Gad El Sid u huwa çentru fejn isir tag˙lim u formazzjoni ta’ ˙afna Ωg˙aΩag˙ kemm Insara u kif ukoll Musulmani. Fix-xitwa l-post jilqa’ fih tfal sa ˙mistax-il sena fejn jistudjaw u jitg˙allmu affarijiet ©odda. Kull nhar ta’ Ìimg˙a fil-post jiltaqg˙u is-scouts, jikkampjaw u jag˙mlu affarijiet ta’ crafts. IlÓadd isir l-katekiΩmu lit-tfal Ωg˙ar. Fis-sajf ilpost ikun differenti: jag˙mlu summer school filg˙odu fejn isiru crafts, tag˙lim ie˙or b˙all-muΩika, kompjuter, qari fil-librerija, jintwerew videos u kif ukoll ji©i mg˙allem l-IngliΩ.G˙al tmien snin telg˙u Maltin millinYgo biex jorganizzawha din is-summer school f’Lulju. Filg˙axija jilqa’ fih aktar tfal fejn jilg˙abu ˙afna log˙ob differenti. Jiena tlajt biex inkun ta’ servizz kull fejn hemm bΩonn imma minflok sar servizz kbir lili: din l-esperjenza qalbitli ˙ajti ta’ ta˙t fuq! Jien in˙obb ˙afna l-avventura u bla dubju kont aktar ippreparat biex din 10 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

l-esperjenza tkun avventura, imma l-ewwel darba li rfist l-art tal-E©ittu bqajt imbellah bil-˙afna bΩonn li g˙andhom dawn in-nies. Kienu qaluli li l-post ma tantx hu nadif imma ma stajtx nimma©ina kemm u g˙allbidu ma stajtx nidra l-˙mie© li hemm. Madankollu meta ssir taf lin-nies, ma tistax ma ssirx t˙obbhom. Huma nies li juru affettività kbira lejn l-o˙rajn u jg˙ixu ˙afna aktar mal-o˙rajn u g˙all-o˙rajn mis-soçjetà tag˙na. Ma stajtx ma nkunx affettwat mill-˙ajja sempliçi ta’ ˙afna minnhom. G˙all-bidu kelli problema bil-lingwa imma g˙amilt l-almu tieg˙i biex nitg˙allem. Kien bis-sa˙˙a tat-tfal li rnexxieli nag˙mel passi ta’ ©©ant u stajt nikkomunika ˙afna a˙jar. L-aktar parti importanti f’din l-esperjenza kienet li bla ma ridt intlift f’din il-˙ajja, insejt x’kelli hawn Malta u nsejt dawk l-affarijiet kollha li jien kont in˙obb nag˙mel. Nista’ ng˙id li qisni spiççajt wie˙ed minnhom u g˙amilt ˙afna affarijiet mag˙hom li n-nies ma ppretendewx li jien xi darba ˙a nag˙mel b˙alhom. Meta ©ejt lura Malta jien ˙assejt li g˙andi xi ˙a©a nieqsa u meta dort dawra mieg˙i nnifsi ˙assejt li ˙ajja aktar sempliçi

forsi tkun aktar ta’ valur u wkoll aktar ta’ sfida. Ix-xog˙ol li g˙andi, il-˙ajja li kelli qabel ma baqg˙ux importanti kif kienu. Issa n˙oss li irrid insib aktar valur f’˙ajti u dan insibu billi nara fejn nista’ nkun aktar ta’ servizz. Jekk jien ˙sibt li mort l-E©ittu biex nag˙ti, issa naf li rçevejt aktar u g˙ax ˙allejt lili nnifsi ninfeta˙ g˙all-o˙rajn, ˙ajti tqalbet ta’ ta˙t fuq… b’mod sabi˙. Din l-esperjenza tatni l-˙ajja minn ©ewwa… Fejn se nispiçça ma nafx! Qed in˙ares ’il quddiem biex niskopri verament g˙al xiex jiena msejja˙. Nemmen ˙a©a wa˙da: dak li se ji©ri se jkun ta’ ©id g˙alija u nispera… g˙al ˙afna nies o˙ra! Lawrence Bellizzi

Dan il-komunikat jirrifletti l-opinjonijiet talawtur biss, u l-Kummissjoni ma tistax tinΩamm responsabbli g˙al kull tip ta’ uΩu li jista’ jsir mill-informazzjoni li tinsab fih.

Lawrence qed isajjar biex jitma', imma sab lil min jitimg˙u! Tmur biex tag˙ti imma aktar tirçievi!

“Oqg˙od attenta! G˙al naqra ma lqatx dik il-karozza! Kif ma tag˙mel xejn sew!” Kif smajt dan il-kliem, telg˙etli g˙oqla u ˙arist lejn ir-ra©el anzjan li kelli bilqieg˙da ˙dejja. “M’hemmx g˙alfejn tg˙ajjat, pa,” g˙idtlu, “naf sew x’jien nag˙mel.” Fi Ωmienu, xog˙ol missieri kien li jaqta’ s-si©ar u g˙alhekk kien ikun dejjem barra. Kien dilettant ukoll li jie˙u sehem f’xi kompetizzjoniet ta’ min g˙andu l-aktar sa˙˙a; ˙afna drabi kien jirba˙, tant li kellu d-dar mimlija tazzi. IΩda, sfortunatament, iΩ-Ωmien jg˙addi g˙al kul˙add! Meta nduna li sa˙˙tu kienet sejra lura, kien ˙adha bi kbira sew u xejn ma kien jie˙u gost meta xi ˙add kien jiççajta mieg˙u g˙ax ma baqax kif kien qabel. Wara ftit li g˙alaq sebg˙a u sittin sena tah attakk f’qalbu u, b’xorti tajba, baqa’ ˙aj. Però, ma kienx jag˙ti kas tal-pariri tat-tobba. Jien u Ωew©i konna ©ibnieh joqg˙od mag˙na fir-razzett tag˙na g˙ax ˙sibna li l-ambjent arjuΩ kien se jag˙millu tajjeb. IΩda, wara ©img˙a li ©ie, beda jiddispjaçini g˙ax xejn ma beda jog˙©bu! Min˙abba fih bdejna ni©©ieldu a˙na u wasalt biex anki mort g˙and il-kappillan infittex ftit g˙ajnuna. Konna niltaqg˙u mieg˙u darba fil-©img˙a u kien jitlob ˙afna biex missieri jikkalma imma, 12 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

g˙addew ix-xhur, u Alla donnu baqa’ ma riedx jisma’ t-talba tieg˙i! Bdejt nirrealizza li ma stajniex nibqg˙u sejrin hekk u a˙jar nara nag˙milx xi ˙a©a jien. Qbadt it-telefon u bdejt inçempel lil tobba u kliniçi li ˙sibt li jistg˙u jag˙tuni parir. Óadd ma seta’ jg˙inni u bdejt naqta’ qalbi! Fl-a˙˙ar, iΩda, persuna li rrispondiet it-telefon qratli artiklu fuq studju li kienu g˙amlu f’dar tal-anzjani. Sabu li pazjenti li kienu qed ibatu b’dipressjoni marru g˙all-a˙jar meta tawhom kelb biex jie˙du ˙siebu huma stess. Naturalment, dakinhar stess, mort nixtri kelb. Wara li mlejt il-formoli neçessarji, ˙aduni ndur biex nara liema kelb irrid. Kien hemm minn kull kwalità u daqs u sibtha diffiçli immens biex nag˙Ωel. Fl-a˙˙ar, ©o rokna, rajt kelb irqiq, irqiq, kwaΩi bla forma. Beda j˙ares lejja b’g˙ajnejn ta’ ˙niena qisu qed jitlobni biex nie˙du mieg˙i. Bdejt na˙sibha iΩda, meta qaluli li l-g˙ada kienu se jraqqduh, mill-ewwel g˙edtilhom, “Lil dak irrid!” Kif wasalt id-dar mort, kollni entuΩjaΩmu, nurih lil missieri li qalli birrabja, “Li kieku ridt kelb, kont naf immur nixtri wie˙ed!” Meta smajtu jg˙id hekk intlift u werΩaqt, “Jaqbillek tidrah, Pa, g˙ax il-kelb hawn se jibqa’!”

Dak il-˙in, il-kelb resaq lejn missieri u newwillu jdejh jistenna li jifra˙ bih. Baqa’ hekk jistenna! Missieri t˙awwad u beda jirtog˙od. IΩda, meta ra l-©est ˙elu ta’ dak il-kelb, ir-rabja li kellu g˙ebet minn fuqu u niΩel jg˙annqu. Dan kien il-bidu ta’ ˙biberja kbira. Missieri u Cheyenne (kif kien semmieh missieri) kienu jo˙or©u g˙al sig˙at s˙a˙ flimkien. Damu jag˙mlu hekk g˙al tliet snin s˙a˙. Darba wa˙da, bil-lejl, ˙assejt lil Cheyenne ji©bidli l-gvieret. Qajjimt lil Ωew©i u morna ni©ru fil-kamra ta’ missieri. Sibnih mejjet, b’wiçç seren, u ndunajna li kien miet waqt l-irqad. Jumejn wara, ˙adna xokk ie˙or meta sibna l-kelb mejjet ˙dejn is-sodda ta’ missieri! Dakinhar tal-funeral bqajt skantata kemm ©ew nies – kienu kollha ˙bieb li kienu g˙amlu missieri u Cheyenne. Anki l-qassis tkellem fuq il-kelb li kien bidel ˙ajjet missieri u kkwota mill-Ittra lill-Lhud (13:2) “Tinsewx tilqg˙u lill-barranin; min˙abba f’hekk xi w˙ud jilqg˙u l-an©li bla ma jkunu jafu.” Hawn jien ukoll intba˙t x’kien ©ara. L-‘an©lu’ kien dak il-le˙en li qrali l-artiklu fuq it-telefon, kien Cheyenne li tant ˙abb lil missieri. U kif kienu mietu t-tnejn kwaΩi flimkien? Hawn fhimt ’l Alla. Kontra dak li kont ˙sibt qabel, Alla kien sema’ t-talba tieg˙i!

RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 13

Il-©enoçidju li sar fir-Rwanda fl-1994 jibqa’ wie˙ed mill-ikreh pa©ni fl-istorja tal-bniedem. Madwar miljun ru˙ inqatlu b’mibeg˙da u kefrija ma jitfissrux. Din li ©ejja hija l-istorja ta’ tifla, illum mara matura, li g˙exet dan il-wa˙x u rrakkuntatilna l-istorja tag˙ha personalment. L-akbar miraklu hu kif, f’ba˙ar ta’ kefrija u mibg˙eda, tista’ tinbet ma˙fra u paçi b˙al din li tirrakkonta din il-mara.

14 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Tfuliti Kont g˙adni tifla Ωg˙ira ta’ xi sitt snin meta kont nisma’ lil missieri u ’l-ommi jitkellmu fuq il-gwerer f’pajjiΩi, irRwanda. Dejjem kienu bejn iΩ-Ωew© tribujiet prinçipali tal-pajjiΩ – il-Hutu u t-Tutsi. It-Tutsi kienu l-anqas numeruΩi, imma kellhom l-aktar poter fil-gvern. Missieri kien Hutu u ommi kienet Tutsi. Kienu jin˙abbu ˙afna. Missieri kien ta’ prinçipji sodi. Ftit kien jimpurtah min hu Tutsi u min hu Hutu. G˙alhekk kien da˙al membru ta’ partit politiku li kien mag˙mul l-aktar minn Tutsi, iΩda li kien qed ji©©ieled g˙al aktar ©ustizzja fil-pajjiΩ. Din kellha tkun il-kawΩa tal-kundanna tal-familja tag˙na meta l-Hutu rvellaw fid-Disg˙inijiet u ddikjaraw gwerra kontra t-Tutsi. Missieri, g˙alkemm ta’ tribù Hutu ©ie ttimbrat b˙ala ˙abib tat-Tutsi u g˙alhekk g˙adu, b˙alhom. Fl-1994, meta kelli xi 15-il sena, faqqg˙et gwerra o˙ra u l-mibg˙eda ˙akmet il-pajjiΩ. Ìgajtiet ta’ suldati u nies kienu jduru u j˙ufu bil-listi ta’ nies u familji ta’ Tutsi li kellhom jinqerdu bla ˙niena biex dan it-tribù jinqered g˙al kollox mill-pajjiΩ. Il-qtil beda dejjem jiΩdied, sa ma wasal fuq l-g˙atba tar-ra˙al tag˙na. Billi missieri kien ittimbrat bil-politika, il-familja tag˙na kienet f’periklu kbir. Di©à, fil-gwerer ta’ qabel kienu ˙arqulna u qerdulna d-dar tag˙na darbtejn. Issa l-biçça tant ˙raxet li kienu mhux biss se jeqirdulna darna, imma kienu se joqtluna lkoll. Id-dar konna bqajna missieri u ommi, ˙ija akbar minni u jien. Ûew© ˙uti subien o˙ra kienu ΩΩew©u u marru joqog˙du fi djarhom. In©barna lkoll id-dar u bdejna

niftehmu fejn stajna na˙arbu u nista˙bew. Missieri ddeçieda li ma jiççaqlaqx mid-dar. G˙amilna minn kollox biex nipperswaduh, iΩda g˙alxejn. “Morru intom u ommkom. Jien issa xja˙t. M’g˙andix forza li ner©a’ nibda ˙ajti mill-©did xi mkien ie˙or. Qtajna qalbna li jitlaq mid-dar u morna nista˙bew g˙and xi ©irien qalbhom tajba. Xi ©ranet wara waslu l-©gajtiet ta’ qattiela fir-ra˙al. Attakkaw id-dar tag˙na, u sabu lil missieri fiha, bilqeg˙da jaqra l-Bibbja li tant kien jemmen fiha. Serqulna kollox u kissru kulma sabu imma lil missieri ma missewhx. Meta ©ew biex jitilqu, wie˙ed minnhom, li kien mir-ra˙al tag˙na stess, qalilhom: “Jekk in˙alluh jg˙ix, dan g˙ad jaqlg˙alna ˙afna nkwiet ’il quddiem.” L-o˙rajn qablu mieg˙u u dak il-˙in stess daru fuq missieri, biççruh u qatluh. Xi ˙add ©ie bis-serqa jg˙idilna kif kien spiçça missieri u j˙e©©i©na biex infittxu nitilqu mid-dar fejn konna, kul˙add g˙al rasu, biex ma jsibuniex kollha flimkien. Lili ˙aditni ˙abiba g˙andha u ˙bietni fl-g˙alqa tal-banana li kellhom, ©o ˙ofra fl-art, bilkemm tesg˙ani u g˙attietni bilweraq tal-banana. Kont nag˙mel sieg˙at mo˙bija hemm sa ma f’nofs ta’ lejl kienet ti©i g˙alija l-˙abiba, te˙odni f’darha, titmag˙ni u tisqini xi ˙a©a biex filg˙odu kmieni ter©a’ te˙odni fil-mo˙ba skomda tieg˙i. Hemm kont nara n-nemel u l-insetti ji©ri ma’ saqajja. Kont ng˙ir g˙alihom u g˙al-libertà li kellhom ji©ru fejn iridu bla ma ˙add ifittex li joqtolhom u jeqridhom. Qalbi mtliet b’rabja kbira g˙al Alla. Imma kif jippermetti li jsiru kefrijiet b˙al dawn? Fejn hi l-im˙abba kollha li kienu jg˙idulna

li g˙andu g˙alina? G˙aliex ˙alla lil missieri jag˙mel mewta daqshekk kiefra? Qalbi mtliet bl-imrar u ma stajtx insib twe©iba. Ommi kienet tipprova tikkonvinçini li dik il-kefrija kienet kollha opra tal-bnedmin u li Alla m’g˙andu xejn x’ja˙ti. Imma kliemha kien jaqa’ fuq widnejn torox. Xi w˙ud mit-Tutsi marru jfittxu rifu©ju fil-Knisja Kattolika. Fil-gwerer ta’ qabel min kien ikun fi knisja ma kienux jattakkawhom. Imma did-darba spiçça kull rispett lejn id-dar t’Alla. Attakkaw il-knisja, ittorturaw kemm fel˙u u biççru lil kull min sabu fiha. Ma stajniex nibqg˙u wisq hemm fir-ra˙al tag˙na. Is-sitwazzjoni marret mill-˙aΩin g˙all-ag˙ar. Vja©© tal-biza’ Tlaqna g˙al g˙onq it-triq bil-lejl biex nersqu lejn il-fruntiera tal-Congo fejn kien hemm tama ta’ salvazzjoni f’dak il-pajjiΩ. G˙amilna ©ranet nimxu. Konna xi sitt familji flimkien. Imma dejjem imwerwrin li jil˙quna u jsibuna. Filfatt hekk ©ara. Darba la˙quna u bdew isaqsu g˙alija b’ismi. Twerwirt. Bdew iduru minn persuna g˙al o˙ra, hekk kif konna mix˙utin fl-art, mg˙ottijin bil-kutri g˙al-lejl. Bdew jikxfuna wie˙ed wie˙ed u wa˙da wa˙da u jekk jag˙rfu jew jissuspettaw f’xi ˙add i˙anxruh dak il-˙in stess. Óin minnhom waslu fir-roqg˙a fejn kont jien ma’ xi w˙ud o˙ra. G˙edt issa Ωgur ma ne˙lishiex. Tlabt fuq li tlabt u ksa˙t minn ©ewwa. IΩda wie˙ed millgrupp, ma nafx kif, irnexxielu jikkonvinçi s-suldati li hemm kienu biss in-nanniet u x-xju˙ reqdin u li lili kienu rawni nitlaq minn hemm dakinhar filg˙odu. RM2000-LilÓbiebna • Awwissu-Settembru 2011 • 15

Emmnuh u ˙allewna bi kwietna. Kien se j˙ossni ˙aΩin bit-tensjoni u l-biΩa’ li kienu ˙akmuni. Komplejna l-vja©© tag˙na filg˙odu. IΩda ftit domna, g˙ax bdew jaslulna xnihat li suldati o˙rajn kienu qed jaqbdu lil kull min isibu fit-triq u joqtlu, jistupraw u jittorturaw bl-addoçç lil min isibu. Sadattant konna tlifna lil ˙ija, li kien ma’ grupp ie˙or u li, kif qalulna, kien inqabad, ittorturawh u qatluh. Issa kont tlift lil missieri u lil ˙ija. Kien baqag˙li biss lil ommi u liΩ-Ωew© ˙uti miΩΩew©in li ma kienux ©ew mag˙na, filwaqt li o˙ti l-o˙ra, flimkien ma’ Ωew©ha, kienu ma’ grupp ie˙or li kienu qed ja˙arbu wkoll. Ma kelli ebda a˙bar tag˙hom u kont kwaΩi çerta li kienu qatluhom ukoll.

minn dak tag˙na. Ma nafx x’tani, imma ridt assolutament immur ˙dejha biex nara kif inhi u g˙andhiex bΩonn xi ˙a©a. Ta’ tfajla li kont, forsi ma kont na˙sibhom l-affarijiet. Imma f’dak ittaqlib kollu l-mo˙˙ mhux dejjem ja˙dem tajjeb. Ìennint lil ommi li, sa fl-a˙˙ar, kellha ççedi. Hi wkoll kienet mi©nuna biex tie˙u a˙bar o˙ti. Tlaqt g˙al g˙onq it-triq, bil-mixi, s’intendi. It-toroq kienu mimlijin check points mg˙assa minn suldati. Min ma kienx jog˙©obhom ftit kellu çans li jg˙addi u jibqa’ ˙aj. L-ewwel miraklu kien li sibt check-point bla ebda suldati jg˙assuha. G˙oddejtha b’wa˙da u bqajt miexja. Imma mat-tieni chek-point ma kontx daqshekk ixxurtjata.

Mewt b’mewt nag˙Ωlu l-anqas kiefra Sibna ru˙na bejn ˙altejn. Jekk inkomplu mexjin konna Ωguri li jaqbduna, jistuprawna, jittorturawna u joqtluna. Jekk immorru lura minn fejn ©ejna kienu joqtluna l-istess. L-unika differenza kienet li fir-ra˙al tag˙na n-nies kienu joqtluhom billi jisparawlhom u mhux ibiççruhom. Ommi qaltli li mewt b’mewt a˙jar niffaççjaw l-anqas wa˙da kiefra. G˙alhekk iddeçidejna li nirritornaw fir-ra˙al tag˙na. B’miraklu sibna li fir-ra˙al, sakemm konna tlaqna a˙na, s-sitwazzjoni kienet ikkalmat u s-suldati u l-qattiela kienu telqu. Ippruvajna ni©bru l-biççiet ta’ ˙ajjitna mittifrik li sibna ru˙na fih. Sa˙ansitra bdejna nirran©aw kif stajna d-dar imfarrka tag˙na, fejn kienu qatlu lil missieri. Kien ftit taΩ-Ωmien wara li smajna li o˙ti kienet sabet ru˙ha f’ra˙al ftit imbieg˙ed

Jew t˙allini nuΩak inkella noqtlok Kien hemm Ωew© suldati jg˙assu. Issummajt u ksa˙t. Staqsewni min jien u fejn sejra. Bil-biΩa’ anqas stajt inwie©eb. Infqajt f’bikja li ma stajt inwaqqafha b’xejn. Wie˙ed mis-suldati qisu kellu ftit ˙niena minni, daqsxejn ta’ tfajla mitlufa, we˙idha. Imma l-ie˙or kien aktar iebes. Wara ftit diskors ©ibidni lejh, beda jmissli ©ismi u jikkmandani biex nieqaf nibki. Imbag˙ad qalli li kelli ng˙aΩel: jew in˙allih juΩani inkella joqtolni dak il-˙in stess. IffriΩajt quddiemu u ma kelli sa˙˙a nag˙mel u ng˙id xejn. Imma f’qalbi bdejn nitlob kemm nifla˙: “Mulej issa int biss tista’ te˙lisni. Ma rridx nit˙amme© bid-dnub, imma mwerwra mill-mewt! Kif nista’ nag˙Ωel? Jekk te˙lisni minn dal-gwaj, inweg˙dek li nkun tieg˙ek u tieg˙ek biss g˙al ˙ajti kollha!”

16 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Dak il-˙in ˙assejtni qisni xi ˙add ©arrni f’post ie˙or. Ma kontx naf fejn jien, x’qed in˙oss jew x’qed isir minni. Naf biss sibt il-forza biex nieqaf nibki. Is-suldat l-ie˙or inqala’ minn fejn kien u ©ieg˙el lil sie˙bu j˙allini mmur. Ìag˙alni nweg˙du li ner©a’ ng˙addi minn hemm fi triqti lura lejn ir-ra˙al tieg˙i. B’fommi g˙edtlu “Iva, daΩgur!” imma f’qalbi ˙lift li anqas f’elf sena ma ner©a’ nersaq lejn dan il-post tal-biΩa’. Sibt lil o˙ti. M’g˙edtilha xejn minn dak li g˙addejt minnu. Bqajt mag˙ha xi ©ranet u serra˙t mo˙˙i li kienet qawwija u s˙i˙a u f’post fejn ma seta’ ji©rilha xejn. Irritornajt g˙and ommi – minn triq o˙ra, s’intendi – u tajtha l-a˙barijiet tajbin dwar o˙ti. Óadet irru˙, anke li jien irritornajt qawwija u s˙i˙a. Mur g˙idilha kif kont sibt ru˙i wiçç imb wiçç mal-mewt. Bqajt m’g˙edtilha xejn sal©urnata tal-lum. S˙abi ©ag˙luni nag˙mel dak li ma rridx Bil-g˙ajnuna t’Alla il-gwerra f’pajjiΩi spiççat. Kienu nqatlu aktar minn 800,000 ru˙ fil©enoçidju Ii kien sar. Il-˙ajja re©g˙et bdiet tie˙u xejra ta’ normalità. Darba minnhom, ommi qaltli li rçevejt ittra. Fta˙tha u sibt li kienet ming˙and xi sorijiet. Kienet sorpriΩa kbira g˙alija. Fil-fatt kienet twe©iba g˙al ittra li kont bg˙att qabel ma bdiet il-gwerra lil dawn is-sorijiet. Il-biçça kienet hekk: konna xi erba’ tfajliet ˙bieb. Tnejn minn s˙abi kienu ddeçidew li japplikaw biex jid˙lu ma’ dawn is-sorijiet. Jien ma ridt naf assolutament b’xejn. Mhux biss ma kellix ˙ajra nsir soru, iΩda lil dawn is-sorijiet partikolari kont narahom strambi, stretti u ˙ajjithom bla

sens. Imma ta’ tfajla li kont, il-pressjoni ta’ s˙abi, ©ag˙litni nag˙mel dak li ma ridtx. L-applikazzjoni mlejtha mag˙hom, u l-biçça kont insejtha g˙al kollox fit-ta˙wid li kelli ng˙addi minnu waqt il-gwerra. Min kellu jg˙idli li issa li l-gwerra kienet spiççat, kelli nirçievi risposta g˙al dik l-applikazzjoni fejn kienu qed jistednuni biex nid˙ol mag˙hom g˙ax it-talba tieg˙i kienu lesti jilqg˙uha. Mo˙˙i mill-ewwel mar fuq il-weg˙da li kont g˙amilt lil Alla li nkun tieg˙u g˙al g˙omri jekk je˙lisni minn dik il-mewt kiefra f’idejn dak is-suldat. Ma stajtx ng˙idlu le lil Alla. Il-weg˙da kelli nΩommha. Problema wa˙da kbira kelli. Kif se n˙alli lil ommi we˙idha? Lil Alla g˙edtlu li jekk ommi ma taççettax li nitlaqha, kont se ne˙odha b’sinjal li ma ridnix nid˙ol. Mort fuq ommi u g˙edtilha blittra u l-applikazzjoni li kont imlejt qabel il-gwerra. G˙edtilha li kont lesta nibqa’ mag˙ha jekk xtaqitni nag˙mel hekk. IΩda hi, b’©eneroΩità li g˙a©©bitni, qaltli: “Binti, int m’intix tieg˙i. Int kont mislufa g˙andi sa ma ssib triqtek fil-˙ajja. Jekk Alla jridek g˙alih, mur, itlaq issa stess, u jien inbierkek b’idi t-tnejn. Alla jaf jie˙u ˙siebi bil-modi tieg˙u. Int mur biex t˙obbu u taqdih!” Ommi mara straordinarja Ma nistax ninsa dak li g˙amlet ommi aktar tard. Wara li spiççat il-gwerra twaqqaf b˙al qorti biex issir ©ustizzja minn dawk li kienu wettqu tant kefrijiet. Il-gvern beda j˙e©©e© lil min kien jaf lil dawn il-kriminali biex jirrapportahom lil dan il-qorti, ji©u proçessati u jekk jinstabu ˙atja j˙allsu ta’ g˙emilhom. Xi ©irien bdew i˙e©©u lil ommi u lili biex nirrapurtaw lil dawk

li kienu qatlu lil missieri u lil ˙ija. A˙na konna nafuhom. IΩda, kemm jien u kemm ommi, irrifjutajna li nirraportaw jew li nag˙tu x-xhieda tag˙na. Ommi emmnet li l-©ustizzja issa hija f’idejn Alla. Min-na˙a tag˙ha kienet ˙afret lill-qattiela ta’ missieri u ˙ija. Jien g˙amilt b˙alha. Issa n˙allu lil kul˙add f’idejn il-˙niena u l-©ustizzja t’Alla.

m’g˙adx hemm morr u rabja g˙al min qatilli lil missieri u lil ˙ija u lil tant ˙bieb g˙eΩieΩ tieg˙i. Meta niftakar fil-kadavri mbiççra li kienu mitluqa fit-toroq bla ma jindifnu, ma nistax ma n˙ossx it-tkexkix u t-twerwir li kont inqum u norqod bihom g˙al snin s˙a˙. Imma din il-kefrija li rajt u batejt tkompli ssa˙˙a˙ni fl-g˙aΩla li g˙amilt. Iddeçidejt li ng˙idlu iva. F’dinja mbiççra mill-˙aΩen u l-mibeg˙da Kif stajt ma narax l-id t’Alla f’din l-istorja tal-bniedem irrid niΩra’ kemm nifla˙ kollha. Iddeçidejt li ng˙idlu ‘Iva’ minn im˙abba u tjubija. G˙ax ir-rimedju g˙allqalbi. Hekk g˙amilt. D˙alt mas-sorijiet ˙aΩen huwa wie˙ed: fejn m’hemmx minkejja li ma kienu jog˙©buni xejn. Imma im˙abba iΩra’ ftit im˙abba. Hekk qed meta bdejt ng˙ix mag˙hom bdejt niskopri nag˙mel u hekk nixtieq nibqa’ nag˙mel l-verità kollha dwarhom. Sirt in˙obbhom sa ma l-Mulej isejja˙li g˙al ˙dejh u u ng˙oΩΩ il-˙ajja tag˙hom b’qalbi kollha. ning˙aqad ma’ missieri, ˙ija u l-g˙eΩieΩ Illum ninsab fer˙ana se ntir b˙ala soru. kollha li tant in˙obb. Xog˙li hu li na˙dem mal-fqar u l-batuti. Meta d˙alt soru talbuni x’isem nixtieq Qalbi sabet paçi li qatt ma kont doqt nag˙Ωel b˙ala soru. G˙edtilhom: nag˙Ωel qabel. isem missieri! Illum nista’ n˙ares mod ie˙or lejn ilmistoqsija l-kbira li dejjem kienet tberren f’mo˙˙i: g˙aliex Alla ppermetta li ssir tant kefrija fuq il-familja u fil-pajjiΩ tieg˙i? Meta nara kif permezz ta’ dil-gwerra jien wasalt biex insib is-sej˙a tieg˙i u noffri ˙ajti g˙al Alla, nasal biex ng˙id li, g˙alkemm Alla jitnikket meta jara l-˙aΩen tal-bniedem, xorta jinqeda b’dak li jidher tant ˙aΩin u kiefer biex minnu jo˙ro© ©id u barka li ˙add ma jkun stenna. Óajti nbidlet g˙ax g˙addejt minn dak il-martirju. Min jaf kemm ©id ie˙or ˙are© f’nies o˙rajn minn dik il-passjoni li g˙adda minnha pajjiΩi. Forsi kienet l-istess passjoni ta’ Ìesù li minnha ˙are© il-˙elsien tal-bnedmin kollha! G˙alkemm il-passat u l-kefrijiet li batejt u rajt g˙adhom jippersegwitawni, f’qalbi RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 17

Mulej, aghmilni televixin! Mulej, Int li tant twajjeb u tie˙u ˙sieb it-tfal kollha tad-dinja, nixtieq nitolbok pjaçir: Ag˙milni televixin! 26inch, jew 42inch, jew 61inch, LED jew LCD, analogue jew digital ikun xi jkun, imma fittex ag˙milni televixin! Ag˙mel li l-©enituri tieg˙i jqattg˙u ˙in mieg˙i daqskemm iqattg˙u quddiem it-televixin. Ag˙mel li jie˙du ˙siebi blistess interess li j˙arsu lejn it-televixin; bl-istess attenzjoni li biha ommi ssegwi s-serials bil-Malti u Xarabank il-Ìimg˙a, u missieri jara ç-Champions League it-Tlieta u L-Erbg˙a, l-Europa League il-Óamis, il-Premier IngliΩ is-Sibt, u Serie A nhar ta’ Óadd. Nixtieq nitkellem b˙al xi preΩentaturi li meta jitkellmu huma, ommi u missieri jisktu biex jisimg˙uhom bla ma jista’ jinterrompi ˙add. Nixtieq nilbes b˙al xi w˙ud minnhom, biex ma jaqilg˙ux g˙ajnejhom minn fuqi. Nixtieq fuqi l-istess 18 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

attenzjoni li ommi u missieri juru meta t-televixin ikun bil-˙sara u malajr isej˙u lit-technician. Nixtieq inkun televixin biex insir l-aqwa ˙abib ta’ missieri u ommi, u jqattg˙u mieg˙i tliet sig˙at kuljum – daqskemm iqattg˙u kuljum quddiem it-televixin. Nixtieq li jemmnuni, daqskemm jemmnu lit-televixin. Mulej, jekk jog˙©bok, ag˙mel li nsir televixin almenu g˙al ©urnata wa˙da. U bil˙aqq, nitolbok taqla’ l-grazzja lill-˙abib tieg˙i wkoll. Naf li kellu jitolbok biex tag˙mlu kompjuter, g˙ax missieru l-˙in kollu mwa˙˙al ma’ wie˙ed. Grazzi, g˙ax naf li inti se taqlag˙li din il-grazzja, Ammen. Carmel Mifsud (Óajr lir-rivista FLIMKIEN fejn dehret din il-kitba f’Jannar 2011)

Ma nafx

Bdejt nitlob

x’laqatni

U bqajt miexi

Mulej ˙arisni…

Meta tolqtok xi ˙a©a b'mod ˙aΩin, mhux a˙jar t˙ares ftit aktar ‘il bog˙od minn imnie˙rek? Ma nafx x’laqatni! Ajma! A˙, x’u©ig˙… G˙aliex jien?

Dan x’©ej fuqi?

!! Erfajt g˙ajnejja ‘l fuq…

“Sorry… Forsi ma rnexxilix nilqag˙lek kollox!”

emm jiswew it tfal k v

Kul˙add jaf kemm trid flus biex trabbi, speçjalment fid-dinja tal-lum. Il-bΩonnijiet huma kbar u reali, imma min jaf kieku flok in˙arsu lejn l-ispejjeΩ tat-tfal, naraw x'jirçievu l-©enituri ming˙andhom. Il-Malti jg˙id: 'se tixtri' g˙al omm li tkun se twelled. Ejja nag˙tu ˙arsa lejn x'se jixtru meta tkun l-©enituri jkunu lesti j˙allsu l-prezz li jrabbu tarbija. Quddiem dawn l-ispejjeΩ kollha forsi jkun hemm min jg˙id li a˙jar ma jkollokx tfal jekk trid tg˙ix ta’ sinjur. Fil-fatt, mhux hekk.

Iqaf a˙seb ftit x’se takkwista b’dawn il-flus...? • Dritt li ssemmi persuna ©dida kif tixtieq int! • Tara lil Alla kuljum. • Tisma’ d-da˙q u ç-çaçrar ta˙t il-gvieret kuljum. • Óafna u ˙afna m˙abba – aktar milli tkun tifla˙ qalbek. • Bews u tg˙anniq bla g˙add.

20 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

• Óars ta’ meravilja fuq affarijiet b˙allblat, nemel u gallettini s˙an. • Id xi ΩΩomm, kultant imçappsa biççikkulata jew jelly. • Kumpanija eçitata bl-entuΩjaΩmu meta ttajjar xi tajra jew meta ttella’ l-bΩieΩaq tas-sapun. • Xi ˙add ma’ min tkun tista’ titbellah, tkun xi tkun iç-çirkustanza talmument. B'dak li tonfoq ma tixjie˙ qatt g˙ax tibqa’: • tpin©i b’idejk filwaqt li ççaflas kemm tifla˙ fiΩ-Ωebg˙a. • tilg˙ab noli, tag˙milha ta’ Ωiemel, ˙mar, u kull tip ta’ kreatura o˙ra. • taqbad id-dud, t˙affer fil-˙amrija, taqta’ xi frotta, t˙affer xi ©ellewΩa.

• temmen f’Father Christmas, fil-fairies, u fl-im˙abba. • taqra l-istejjer tat-tfal ta’ Trevor Ûahra, stejjer ta’ Ìa˙an u ta’ Harry Potter. • tara l-Cartoons kull nhar ta’ Sibt filg˙odu (basta mhux f’nofsinhar u filg˙axija). • tesprimi xewqa meta t˙ares lejn l-istilel u tara xi kometa g˙addejja. • tibqa’ twa˙˙al xi qawsalla, qalb jew fjura mal-fri©©; ti©bor affarijiet jew kartolini g˙all-Milied, Jum l-Omm jew Jum il-Missier. B'dak li tonfoq tie˙u l-aqwa valur g˙al flusek. Issir eroj kbir u impressjonanti jekk sempliçiment: • i©©ib xi Frisbee minn fejn tkun twaddbet xi mkien fl-g˙oli. • tne˙˙i r-roti Ω-Ωg˙ar mill-bicycle u Ωomm fuqha xorta wa˙da.

• tne˙˙i xi skalda, tqaxxar xi ponta niexfa jew twa˙˙al biçça stikka fuq girfa jew barxa f’irkopptok. • taqla’ xi biçça chewing gum minn xi mkien. • tittrenja ma’ tim tal-futbol li taf li mhu se jirba˙ qatt u xorta jag˙tuk ©elat meta jitlef. Aktar minn hekk, tkun l-ewwel xhud privile©©jat meta tkun preΩenti f’avvenimenti straordinarji fl-istorja taddinja. Int se tkun hemm meta : • tara l-ewwel pass. • tisma’ l-ewwel kelma. • tintlibes l-ewwel takkuna. • issir l-ewwel ˙ar©a man-namrat. • jsuqu g˙all-ewwel darba. B’hekk ma tmut qatt. Tara l-arblu tar-razza jiΩdied. Jekk tkun ixxurtjat, fis-santa tal-mewt, ikollok ˙afna ismijiet

ta’ neputijiet u pro-neputijiet. Qabel ma tie˙u l-pensjoni tkun il˙aqt iggradwajt fil-psikolo©ija, fin-nursing, fil-©ustizzja kriminali, fil-komunikazzjoni, fis-sesswalità – edukazzjoni li lanqas l-aqwa kulle©© ma jista’ qatt jag˙tik. F’g˙ajnejn it-tfal, inti ti©i wara Alla. G˙andek is-setg˙a tfejjaq kull u©ig˙, tkeççi xi mostru li jkun hemm ta˙t issodda, issewwi qalb maqsuma, tag˙milha ta’ pulizija f’xi party, tag˙ti xi kastig u t˙obb ming˙ajr limitu. Ftakar li.... xi darba, g˙ad ti©i ©urnata meta wliedek stess, b˙alek, jibdew i˙obbu ming˙ajr ma joqog˙du jkejlu l-ispiΩa. Li tara lil uliedek i˙addnu l-valuri tieg˙ek, mhux valur tajjeb g˙al flusek dan! G˙alhekk, ˙obb u gawdi lil uliedek u lil ulied uliedek! Flusek ma tkunx infaqthom, imma nvestejthom f’bank speçjali. L-img˙ax li jtik i©ib fix-xejn il-kapital li tkun qeg˙idt fih. Dan hu l-bank tal-˙ajja!

RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 21

Ittra ta’ tifla ta’ sitt snin Tifla SkoççiΩa ta’ sitt snin, Lulu, kitbet ittra lil Alla u saqsietu kif u minn min ©ie ivvintat. Missier Lulu, bniedem li ma jemminx f’Alla, ˙a bis-serjetà din ix-xewqa ta’ bintu li tkun taf aktar dwar Alla, g˙alhekk bag˙at l-ittra tag˙ha lil ˙afna isqfijiet u mexxejja tal-knejjes. Din hi r-risposta li bag˙at l-Arçisqof Protestant ta’ Canterbury, Rowan Williams:

22 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

G˙aΩiΩa Lulu, Il-papà tieg˙ek bag˙ atli l-ittra li ktibt int u saqsieni g˙andix xi ris Hi naqra diffiçli imm posta. a na˙seb kieku Alla kie n iwie©bek xi ˙a©a he G˙aΩiΩa Lulu, lili ˙add kk: ma vvintani imma ˙a fna nies skoprewni u ˙adu sorpriΩa. Skoprew ni meta ˙arsu madwar hom u raw xi affarijiet sbie˙ jew misterjuΩi. M a setg˙ux ma jistaqsux : imma dan kollu minn ©ie? fejn Skoprewni meta kienu xi mkien wa˙edhom g˙ li xi ˙add i˙obbhom, all-kwiet u ˙assew ˙assew b˙al paçi ˙elw a… Imbag˙ad, naqra naqra, bdew de˙lin ˙a fna ideat dwari. Ftit mi nn dawn l-ideat kienu jag˙mlu sens, o˙rajn ma tantx! Minn Ωmien g˙al Ωmien lill-bnedm bg˙attilhom xi ˙jiel dw in jien ari – speçjalment fi Ωm ien li Ìesù kien fid-dinj biex ng˙inhom jag˙rfun a– i a˙jar. Imma ˙add u xejn ma kien hemm qabli allur a ˙add u xejn ma seta’ jivvintani! Jien kont qis ni qed nikteb ktieb: bd ejt nivvinta l-istorja ta dinja u maΩ-Ωmien ivv dintajt lill-bniedem, ivv intajt in-nies li mbag˙a isaqsuni mistoqsijiet b˙ d al din li Kieku Alla jag˙laq l-ittra qed issaqsi int. billi jibg˙at it-tislijiet u jiffirma. Naf li Alla mh l-im˙abba tieg˙u u ux soltu jikteb l-ittri, all ura qed nag˙mel mill-a biex nikteb jien f’ismu ˙jar . Jien ukoll nibg˙at insell i g˙alik b’˙afna m˙ab ba. + Rowan Williams, Arçisqof ta’ Canterbur y

Kemm tghix

dak li temmen? Int kemm int xhud tajjeb? Kliemek u g˙emilek jaqbel ma’ dak li tg˙id li temmen? Ara ftit kif i©©ib ru˙ek f’sitwazzjonijiet b˙al dawn:

Jekk tara ilma ˙iere© minn kanna maqsuma, jew xi ˙add jag˙mel ˙sara, ikisser jew iwe©©a’ lil xi ˙add, x’tag˙mel, tibqa’ g˙addej, iddawwar wiççek u tag˙laq g˙ajnejk, jew tie˙u passi u tirraporta biex il-˙sara tieqaf?

Il-volum tat-televiΩjoni u r-radju tieg˙ek iΩΩommhom baxxi f’kull ˙in, jew l-aqwa li tie˙u gost int bla ma tikkalkula li ˙addie˙or g˙andu dritt jistrie˙ ukoll? Tag˙mel volontarjat jew tag˙Ωel li l-˙in liberu tieg˙ek timlieh biss b’Facebook, çaçrar, log˙ob fuq il-kompjuter u distrazzjonijiet u ˙ela ta’ ˙in?

Jekk jag˙tuk bqija ˙aΩina imma favur tieg˙ek, titkellem? Jew tag˙laq ˙alqek u tg˙id li llum ©ietek tajba, g˙ax ©ieli tawk bqija ˙aΩina fejn mort minn ta˙t int? Kemm int kapaçi tag˙ti minn dak li hu tassew essenzjal g˙alik – ˙in talJekk tara inçident tat-traffiku jse˙˙ mistrie˙, flus li ©emmajt g˙al xi ˙a©a quddiemek, toffri li titla’ tixhed? Jew li tg˙o©bok, o©©ett li hu tassew g˙al tag˙Ωel li ma tid˙olx f’basal u tibqa’ qalbek – u mhux miΩ-Ωejjed tieg˙ek? sejjer? Kemm int attent biex tinduna li wara Jekk qed tbig˙ o©©ett jew tag˙mel xi t-tbissima ta’ xi ˙add jista’ jkun hemm biçça negozju, tiddikjara l-prezz veru mo˙bija tbatija, problema jew xi ˙a©a tieg˙u jew tag˙mel dikjarazzjoni falza ttaqqalhom? biex tiffranka t-taxxa? Jekk qed tag˙mel xi xog˙lijiet f’darek, Meta tmur il-bandli bit-tfal tieg˙ek, kemm tinsisti biex, kemm tista’, ma tg˙allimhom jirrispettaw lill-o˙rajn billi ddejjaqx lill-©irien bi storbju, trabijiet u jistennew fil-kju u jçedu posthom lil tfal nkonvenjenzi o˙ra? iΩg˙ar minnhom jew li g˙andhom xi forma ta’ diΩabilità, jew l-aqwa li uliedek Jekk tag˙Ωel li timxi skont twemminek qed jie˙du gost huma? f’sitwazzjonijiet b˙al dawn, allura

jg˙odd g˙alik il-kliem ta’ Kristu: ‘Intom il-mel˙ tal-art u d-dawl taddinja’. Jekk tag˙Ωel biss il-kumdita’ tieg˙ek, allura jg˙odd g˙alik il-kliem: ‘Imma jekk il-mel˙ jaqta’, xejn ma jkun jiswa ˙lief li jintrema’ barra u jintrifes min-nies.’ X’jiswa li tmur il-knisja, titlob u tg˙id li temmen f’Alla li hu m˙abba, jekk fil-˙ajja ta’ kuljum l-unika m˙abba li g˙andek hi g˙alik innifsek?

(Din hi storja ispirata minn kitba li dehret f'˙ar©a o˙ra tal-magaΩin. Il-persuna©©i huma fittizji u ma jikkorrespondux ma’ persuni reali.)

Hallina

mill-Maths Miss

Kienet g˙alliema tal-Matematika fi skola tas-subien. Dik il-©img˙a kellhom kunçett tqil x’jitg˙allmu u kollha kemm huma dehru jit˙abtu qatig˙ biex jifhmuh. Sal-a˙˙ar tal-©img˙a l-ambjent kien jin˙ass pjuttost tqil u kien hemm tensjoni Ωejda fuq l-uçu˙ tal-istudenti. “Óallina mill-Maths Miss! A˙na rridu mmorru nilag˙bu l-futbol,” qabeΩ fl-a˙˙ar Roderick.

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet Intenzjonijiet gÓal AWWISSU gÓal Settembru Ìenerali: Biex il-jum dinji taΩÌenerali: Biex l-g˙alliema jag˙rfu Ωg˙aΩag˙ f’Madrid i˙ajjar liΩ-Ωg˙aΩag˙ jikkomunikaw l-im˙abba g˙alljibnu ˙ajjithom fuq Kristu. verità u jwasslu valuri morali u spiritwali awtentiçi Missjoni: Biex l-Insara tal-Punent jift˙u qalbhom g˙all-˙idma tal-Ispirtu Missjoni: Biex il-komunitajiet Insara fl-Asja jkunu ˙erqana fix-xandir s-Santu u jer©g˙u jiskopru l-˙e©©a tal-Van©elu, u jag˙tu xhieda g˙all-fidi tag˙hom. tas-sbu˙ija tieg˙u bil-fer˙ tal-fidi Isqfijiet: G˙al-voluntiera kollha taltag˙hom. parroççi tag˙na biex il-©eneroΩità Isqfijiet: G˙al dawk li jwasslu tag˙hom tkompli sseddaq fostna t-tag˙lim Nisrani lil uliedna fill-g˙aqda u s-sliem. klassijiet tal-katekiΩmu. 24 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Kellha bΩonn tag˙mel xi ˙a©a. Riedet li l-arja tqila te˙fief u d-da˙ka ter©a’ timra˙ fuq dawk l-uçu˙ li kellha quddiemha. Óasbet g˙al mument u ddeçidiet. “Ne˙˙u l-Maths minn quddiemkom g˙alissa,” qaltilhom waqt li l-istudenti daru j˙arsu ççassati lejha. “O˙or©u karta mill-basket u fuqha iktbu l-ismijiet ta’ dawk kollha li qeg˙din filklassi mag˙kom.” F’daqqa wa˙da t-tfal tg˙idx kemm bdew ifesfsu f’widnejn xulxin, ilkoll kurjuΩi sabiex jaraw biex ˙ier©a il-Miss. “Issa nixtieqkom tiktbu xi ˙a©a sabi˙a fuq kull student. Imbag˙ad g˙addu l-karta lili.” Is-soltu biex iΩΩomm is-skiet fil-klassi kienet issibha biçça xog˙ol diffiçli, imma g˙al mument is-skiet kont taqtg˙u b’sikkina hekk kif l-istudenti kienu qed jiffokaw fuq din il-biçça xog˙ol stramba. Ma damux ma lestew. “Tajjeb. Issa g˙addu l-karta lili u t-Tnejn nag˙tikom ir-riΩultati.” Kollha dehru kurjuΩi hekk kif ˙ar©u mill-klassi fi triqthom lejn id-dar fl-a˙˙ar tal©urnata. Lura d-dar, Miss Pullicino kellha biçça xog˙ol xi tlesti. Qabdet karta g˙al kull tifel u fuqha niΩΩlet it-tajjeb li nkiteb dwaru. It-Tnejn, il-karti qassmithom lura lill-istudenti. Tg˙idx kemm ˙adu gost jaqrawhom u bosta kienu sorpriΩi dwar dak li s˙abhom qalu fuqhom. “Hi ara, ma kontx naf li kien hemm min innota din il-kwalità fija,” instema’ jg˙id Tommy. “Mur g˙idli li xi ˙add kien ser jinnota d-da˙ka tieg˙i,” kompla John. U kummenti o˙ra b˙al dawn ma naqsux.

IΩ-Ωmien gerbeb u g˙addew is-snin minn dakinhar li Miss Pullicino ddeçidiet li tag˙ti dak l-eΩerçizzju lill-klassi. Darba fost l-o˙rajn, irçeviet stedina speçjali. Kienet taqra: Is-Sinjur u s-Sinjura Mallia jixtiequ jistiednu lil Miss Pullicino g˙al riçeviment fl-okkaΩjoni tal-gradwazzjoni tat-tifel tag˙hom Thomas, nhar is-Sibt, 17 ta’ Settembru ©ewwa id-dar tag˙hom filÓamrun. Kienet tiftakru lil Thomas. Kien wie˙ed mill-iktar tfal imqarbin li kellha. Min kellu jg˙idilha li kien ser jiggradwa fl-In©inerija! U min jaf x’kien li fettillu jistieden lilha wara dawn is-snin kollha. Kienet taf li ma setg˙etx tfalli g˙al din l-okkaΩjoni speçjali. Il-klassi kollha kienet hemm. Xi w˙ud kienu ilhom ma jaraw lil xulxin is-snin g˙ax kienu qabdu toroq differenti. Ilkoll kienu qed jie˙du gost jer©g˙u j©eddu l-memorji tal-passat flimkien. U anke hi. Xi w˙ud kienu nbiddlu totalment, waqt li o˙rajn kienu baqg˙u l-istess; donna l-medda taΩ-Ωmien ma kienet ˙alliet l-ebda effett fuqhom ˙lief fit-tul. Fer˙et ˙afna g˙as-suççessi li kienu g˙amlu l-exstudenti tag˙ha u l-˙in donnu tar iktar milli g˙adda. Thomas tg˙idx kemm fera˙ meta ra lil Miss Pullicino. G˙alih kienet g˙alliema mill-aqwa u ma kien insieha qatt. “Ara l-Miss,” qalilha hekk kif mar jo˙dilha b’idejha u jirringrazzjaha talli aççettat l-istedina tieg˙u. Damu jitkellmu u jirrakkuntaw kif marru l-affarijiet milla˙˙ar darba li kienu ltaqg˙u fil-klassi

tal-iskola. Fl-a˙˙ar Thomas ˙are© karta çkejkna mill-but. “Tiftakarha din Miss? Ili nΩommha g˙andi minn dakinhar li kont tajtielna. Dejjem attent li ma mmurx nitlifha.” Kienet il-karta tal-eΩerçizzju li kienet g˙amlet dakinhar li t-tfal kienu g˙ajjiena ˙afna. “Ma nafx g˙aliex imma din il-lista hi g˙aΩiΩa ˙afna g˙alija,” issokta jg˙id. Minnufih s˙abu li kienu mieg˙u fil-klassi ftakru fiha wkoll. Min wa˙˙alha mal-gradenza ta’ ˙dejn is-sodda, min qeg˙edha fl-album tar-ritratti u o˙rajn fid-djarju. Miss Pullicino ma kinitx taf x’g˙andha tg˙id. Kienet kwaΩi nsietu dak l-eΩerçizzju çkejken li kienet g˙amlitilhom, g˙alkemm kienet tiftakar it-tensjoni li kellhom it-tfal dakinhar u kemm kienet xtaqet tag˙mel xi ˙a©a biex tg˙inhom. Ming˙ajr ma taf, kienet g˙allmithom li huwa persuni importanti u n-nies li jag˙mluha mag˙hom huma importanti wkoll. Dak il-˙in ma kinitx sempliçiment g˙alliema tal-Matematika. Kienet g˙alihom g˙alliema tal-˙ajja. Kienet wasslitilhom il-valur tal-persuna umana. Ix-xog˙ol tal-g˙alliema jmur ’l hinn minn dak li jwasslu fis-su©©etti. Jalla l-g˙alliema jag˙rfu kif permezz ta’ dak li jg˙allmu jwasslu valuri morali u spiritwali li jag˙mlu sens g˙all-˙ajja talistudenti li jiltaqg˙u mag˙hom kuljum, g˙aliex dawn jibqg˙u jag˙mlu sens matul ˙ajjithom kollha. Grupp Appostolat tat-Talb (Marbuta mal-Intenzjoni Ìenerali g˙al Awwissu u Settembru) RM2000-LilÓbiebna • Awwissu-Settembru 2011 • 25

Tlabt li titwieled Ittra lill-gÓarusa ta’ ibni G˙aΩiΩa, Jum iΩ-Ωwie© tieg˙ek ma’ ibni qieg˙ed dejjem joqrob. Qabel ma int u ibni tkunu ta’ xulxin, xtaqt nistqarr mieg˙ek dak li g˙addiet u g˙addejja minnu qalbi minn mindu tfaççajt int fil˙ajja tag˙na. Meta kelli lit-tifel il-kbir, tant kont fer˙ana u mkabbra bih li, na˙seb b˙al kull omm, bdejt in˙ares lejh u ng˙id li m’hawnx tifel ie˙or b˙alu. Din iddaqsxejn ta’ tarbija da˙let ©o qalbi u ru˙i u bdejn n˙ares lejha u ng˙id bejni u bejn ru˙i, din ˙adet kull post li kien hemm ©o fija. Ma jfissirx li ma kontx nag˙ti kas ta’ x’inhu ji©ri madwari, anzi, bdejt nara kollox minn g˙ajnejn differenti, g˙ax issa hemm xi ˙add ie˙or jiddependi minni. L-eΩistenza tieg˙i ma baqg˙etx tiddependi biss minn x’g˙andi aptit nag˙mel jien, imma x’hemm bΩonn isir g˙al din it-tarbija. Ma bqajtx JIEN, imma l-ewwel hu, u mbag˙ad jien. Na˙seb li kull omm ta˙seb b˙ali, imma meta 26 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

jkollok it-tfal, tant hi esperjenza sabi˙a u kbira li ma tantx tista’ tispjegaha. Bdejt nirrealizza g˙alfejn tigra jew qattusa tipprote©i Ω-Ωg˙ar tag˙ha. Bdejt nirrealizza g˙alfejn ommi kienet tiekol warajna biex tara jekk xbajniex ˙alli tag˙tina mill-platt tag˙ha. Alla˙ares kienet tara li jonqosna xi ˙a©a jew ni©©ieldu ma’ xi ˙add l-iskola li ma kenitx tag˙mel xi ˙a©a biex t˙arisna u tipprote©ina. Bdejt nara l-affarijiet minn angolu differenti. Imma bdejt nirrealizza wkoll kemm il-˙ajja kienet ser tg˙addi malajr u, jekk ma noqg˙odx attenta, kien ser ja˙rabli dan iΩ-Ωmien sabi˙ u dan it-tifel ser jikber u j˙allini biex jaqbad triqtu, kif fuq kollox kont g˙amilt jien. G˙alhekk meta dan it-tifel kellu xi xahar, bdejt nitlob biex titwieled ©o familja speçjali tifla speçjali, li ©urnata tkun is-sie˙ba speçjali g˙al dan it-tifel g˙aΩiΩ tieg˙i. Bdejt in˙ares lejn dan ibni u nitlob g˙alih kif ukoll g˙al dik li xi darba kellha tkun martu. G˙addew

25 sena u dan it-tifel issa ser jiΩΩewwe©. Dik it-tifla speçjali hija int. Meta, xi sitt snin ilu ©ie jg˙idli li sab tfajla u li jixtieq i©ibha d-dar, kont xi ftit ma˙suda. Ma nafx min kont int, x’familja ©ejja minnha. Bdew de˙lin ˙afna ˙sibijiet. Din il-©awhra tieg˙i mhux ser tibqa tieg˙i, imma xi ˙add ie˙or ser je˙odli posti f’qalbu. Hekk bdejt na˙seb. U jkolli ng˙id li g˙all-bidu g˙amilt il-˙ajja ta’ dan it-tifel u tieg˙ek xi ftit diffiçli. Kienet iebsa wisq g˙alija nara lil ibni daqshekk qrib ma’ mara o˙ra. Kien g˙aΩiΩ wisq g˙alija. Imma din it-tfajla, baqg˙et tippersisti u maΩ-Ωmien indunajt li biex n˙obbu iΩjed dan it-tifel irrid in˙allih jie˙u l-istat tieg˙u. Irrealizzajt li int kont it-tifla li Ωmien ilu kont tlabt g˙aliha. Fil-fatt int twelidt eΩatt xahar wara t-tifel tieg˙i, meta jien kont g˙amilt dik it-talba xi ftit jew wisq stramba. Darba, xi ˙add qalli “Po©©i l-im˙abba l-ewwel” - kliem li kien qalu San Ìwann tas-Salib. U hekk bdejt nag˙mel. Po©©ejt

l-im˙abba fejn f’qalbi kien hemm gwerra u tensjoni. Bejt inpo©©i l-im˙abba l-ewwel meta kont nitkellem mag˙kom. Po©©ejt l-im˙abba meta kontu ti©u g˙al xi tip ta’ parir. U llum n˙ossni fer˙ana ˙afna li g˙amilt hekk, u nirringrazzja ˙afna lil min kien tani dan il-parir hekk siewi. Illum in˙oss li din it-tfajla serqitli qalbi. Iva hemm post g˙alik ©o din qalbi li qabel kienet ta’ ibni biss. Iva llum hemm post g˙alikom it-tnejn. Illum n˙ossni daqs li kieku int binti. Skoprejt li g˙andna ˙afna affarijiet komuni, tant li kultant flimkien nie˙du l-istess deçiΩjonijiet, fuq ˙afna su©©etti. In˙ossni xxurtjata li Alla l-imbierek sema’ t-talba tieg˙i, li ibni sab mara tixraqlu, ©ejja minn familja tajba, familja ta’ prinçipji Nsara tajbin, u li dalwaqt ser issir martu. Issa qeg˙da nitlob g˙aΩ-Ωwie© tag˙kom, g˙ax naf li qeg˙din tie˙du l-affarijiet veru bis-serjetà. U naf ukoll li dan ser ikun possibbli g˙ax qeg˙din verament ta˙dmu g˙aliha din il-©urnata. Grazzi Mulej ta’ din il-koppja sabi˙a. Grazzi Mulej ta’ din il-mara, il-g˙arusa ta’ ibni. Iva, g˙aΩiΩa tieg˙i, bil-qalb kollha ser nafda lil ibni f’idejk. Int m’intix dik il-mara li ser te˙odli posti f’qalb ibni. Int ser tg˙ini biex in˙obbuh it-tnejn flimkien, kif nafu n˙obbu a˙na n-nisa. Issa tg˙allimt li l-m˙abba vera qatt ma tie˙u post jew tikkompeti ma’ m˙abba o˙ra, imma biss tkabbarha u ssebba˙ha!

Jiktbu l-Qarrejja

A.M.P RM2000-LilÓbiebna • awwissu-settembru 2011 • 27

Sacerdot zaghzugh

Jiktbu l-Qarrejja

skont il-Qalb t’Alla

B˙al daΩ-Ωmien sentejn (31 t’Awwissu 2009) il-Mulej sejja˙ g˙al ˙dejh lil Joshua Muscat, saçerdot Ωag˙Ωug˙ min-Nadur, G˙awdex fl-età ta’ 27 sena. Joshua kien isa˙˙ar lil kul˙add bl-ispirtu sabi˙ ta’ paçi, serenità, fer˙ tal-qalb u kura©© li bih g˙ex il-marda kiefra li ˙asditu minn fostna. Kien mixg˙ul bl-im˙abba lejn Alla u s-sempliçità tal-qalb. L-eΩempju u l-qdusija tieg˙u g˙adhom imissu l-qlub ta’ kull min b’xi mod kien jafu jew iltaqa’ mieg˙u. Dan l-a˙˙ar kellna okkaΩjoni li nikkorrispondu ma’ missier Joshua, li kien qarrej entuΩjast tal-RM2000LilÓbiebna. Qed in©ibu silta çkejkna mill-ittra ta’ nkura©©iment li Fr Joshua kien kitbilna erba’ xhur qabel ma miet. “nirringrazzjak tal-©id li qed tag˙mel permezz ta’ din ir-rivista… Il-kelma miktuba ma tit˙assar qatt u ma tafx min jista’ jiltaqa’ mag˙ha u f’liema sitwazzjoni jkun. Dan hu dmirna, li nxandru l-Kelma, u mbag˙ad il-Providenza Divina ta˙seb hi biex tkabbar il-frott! Grazzi mill-qalb g˙ax f’din ir-rivista dejjem sibt kelma tajba g˙alija…” Nie˙du gost li din id-daqsxejn ta’ rivista’ tag˙na setg˙et kienet ta’ g˙ajnuna u ispirazzjoni g˙al Fr

Joshua. Min-na˙a tieg˙u hu kien ta’ ispirazzjoni ferm akbar g˙alina, b˙alma kien g˙al tant u tant nies li ltaqg˙u mieg˙u. Insellmu lill-©enituri u l-familja tieg˙u filwaqt li nirringrazzjawhom talli permezz tag˙hom il-Mulej tana saçerdot li g˙amel tant ©id minkejja l-età Ωg˙ira meta l-Mulej sejja˙lu g˙al ˙dejh. Joshua kien saçerdot tassew skont il-Qalb ta’ Alla. Huwa ta xhieda ta’ fidi, tama u m˙abba liema b˙alhom, aktar bill-mod li bih g˙ex il-marda tieg˙u. Tana eΩempju kbir ta’ paçi, rabta mar-rieda t’Alla u kura©©. Jalla jkollna aktar saçerdoti qaddisin b˙al Fr Joshua biex tkompli tiddi fostna t-tjubija u l-im˙abba kbira ta’ Alla.

Jiktbu l-Qarrejja

Ma rridx

nircevih aktar a dwar li konna ©ibn Wara l-artikli iet ta’ r© ˙a lvorzju fi di du © ie w -Ω iΩ llna bosta ta’ dis-sena, ke ju ej M u il pr A iversi ill-qarrejja. D reazzjonijiet m artikli ta’ ln w sabu da m m ke a ln lu qa xjenza jiffurmaw il-ku ex bi na nu aj g˙ . Xi l ma jivvutaw tag˙hom qabe sta. po op i reazzjon w˙ud kellhom g˙uh qt na a in talabn Kien hemm m a riedx bonati g˙ax m mill-lista tal-ab n hemm l-magaΩin. Kie jibqa’ jirçievi allma li billi a˙na mg˙ min qalilna li d ibati, nu g˙al min qe g˙andna n˙en niktbu ççetta li a˙na ma setg˙etx ta n ifisser li rzju, g˙ax da kontra d-divo min ikun d in˙ennu g˙al ma nkunux qe hawn xi ie©. Qed in©ibu qed ibati fiΩ-Ωw li tajna lil min kellu iba siltiet mit-twe© n. di al L-Editur opinjoni b˙

“Napprezza l-opinjoni tieg˙ek u x-xewqa li tag˙ti kaΩ lil ˙addie˙or, speçjalment ta’ min ikun g˙addej minn problemi u tbatijiet. Jiddispjaçini jekk ta˙seb li min ma jaqbilx mad-divorzju ma j˙ossx g˙al min qed ibati jew ma jimpurtahx minnu. Kieku kien hekk, Kristu kien ikun l-ewwel wie˙ed li ma kienx jimpurtah minn g˙ajru, g˙ax Kristu kien kontra

d-divorzju. Jekk kien hemm xi ˙add li j˙oss u j˙enn g˙al min hu batut, dan kien Kristu. Madankollu dak li hu ˙aΩin huwa qatt ma sejja˙lu tajjeb. Imma, g˙alkemm Ìesù kien kontra d-divorzju u favur iΩ-Ωwie© kif riedu Alla sa mill-bidu, huwa qatt ma kkundanna lil min Ωbalja. Óafer lil min ittradih, bata g˙al min ça˙du u ssallab biex jie˙u fuqu nnifsu t-tbatijiet talbnedmin kollha. Qatt ma fittex lilu nnifsu imma dejjem il-©id tal-o˙rajn. L-im˙abba vera hekk taf tag˙mel. Miet g˙alina biex jurina x’inhi l-vera m˙abba. Imberkin a˙na jekk inkunu lesti n˙obbu kif ˙abbna hu. Hi din l-im˙abba li nweg˙du fiΩ-Ωwie©. X’la˙jar nag˙mlu, naqtg˙u qalbna u ng˙idu li l-im˙abba hi ˙olma vojta u l-weg˙da taΩ-Ωwie© ma tfisser xejn, jew inkomplu nistinkaw biex dit-tip ta’ m˙abba tibqa’ teΩisti f’pajjiΩna u fid-dinja? Naqbel mieg˙ek li g˙andna n˙ennu u nag˙tu kas bis-s˙i˙ ta’ min qed ibati. Hu propju g˙alhekk li nixtiequ na˙dmu u nistinkaw: biex fis-snin li ©ejjin ma jkunx hemm aktar nies ibatu mit-tkissir taΩ-Ωwie© milli g˙andna illum. Huwa g˙alhekk li l-Knisja, u a˙na mag˙ha, ng˙idu le g˙ad-divorzju. Fl-istess ˙in

nirrispetta ˙afna s-sensitività u l-opinjoni tieg˙ek. U anke jekk a˙na ma naqblux dwar id-divorzju ma jfissirx li g˙andna ni©©ieldu jew in˙allu firda tid˙ol bejnietna. BiΩΩejjed hawn ©lied u firda fostna. M’hemmx g˙alfejn inΩiduhom! G˙alkemm ma nafekx personalment, jien perswaΩ li hi Ωgur t-tjubija ta’ qalbek li qed tmexxik fid-deçiΩjoni tieg˙ek. Int Ωgur li b˙ali qed tfittex li t˙obb lil Alla u li tg˙in lill-proxxmu. G˙alhekk m’g˙andniex in˙ossuna qisna avversarji ta' xulxin. Id-deçiΩjonijiet tieg˙ek ˙udhom skont ma tg˙idlek il-kuxjenza tieg˙ek. M’g˙andix dubju li b˙ali int tfittex il-©id f’dak kollu li tag˙mel. Jekk ma jimpurtax, jien se nibqa’ nibg˙atlek il-magaΩin sal-a˙˙ar tas-sena, g˙ax Ωgur li fih se ssib ˙afna affarijiet o˙rajn li int u a˙na naqblu fuqhom. Jekk ma tridx taqrah qattg˙u jew armih. Jekk imbag˙ad ma ©©eddidx l-abbonament g˙as-sena d-die˙la jien naqtg˙ek fl-a˙˙ar tas-sena. Nirringrazzjak li sa mill-1966 int kont qarrejja tal-magaΩin tag˙na. Napprezzaw li kont parti mill-familja kbira ta’ qarrejja li huma tant g˙eΩieΩ g˙alina. Tibqa’ g˙aΩiΩa g˙alina xorta wa˙da, anke jekk ma tibqax parti minn dil-familja. Jekk nista’ nkunlek ta’ xi g˙ajnuna fi kwalunkwe ˙a©a tiddejjaqx tikkuntattjani. Inkun nitlob ˙afna g˙alik u g˙all-familja tieg˙ek. Itlob g˙alija int ukoll. Ìesù jbierkek.” Fr Paul Chetcuti sj Editur RM2000-LilÓbiebna • Awwissu-Settembru 2011 • 29

Omm Ixxurtjata Jiena omm ta’ Ωew© teenagers. L-ewwel kelli tifel u wara sena kelli t-tifla. Kelli ˙las sabi˙ fit-tnejn però meta t-tifla kellha sentejn, kelli ne˙odha l-isptar. Meta t-tabib staqsiha x’jisimha, jien g˙edtlu li ma tafx titkellem. Dan qalli, kif jista’ jkun li tifla ta’ sentejn g˙adha ma tafx titkellem. Qalli biex nibda ne˙odha s-CDAU. Meta ˙adtha hemm qaluli li t-tifla kienet lura biex titg˙allem però l-kalvarju kien g˙adu ©ej! Bdejt ne˙odha l-isptar kwaΩi tliet darbiet fil-Ìimg˙a, imma iktar ma bdiet tikber iktar bdejt naraha sejra lura. Ir-ra©el ukoll beda jaraha sejra lura, u fl-a˙˙ar skoprejna li çerti pilloli li kienet qeg˙da tie˙u ma kienux qeg˙din jaqblu mag˙ha! Darba minnhom kienet dg˙ajfa ˙afna u bΩajna li kienet se tmutilna imma jiena qatt ma qtajt qalbi. Dejjem bqajt nitlob u nittama f’Alla.

Jiktbu l-Qarrejja 30 • Awwissu-Settembru 2011 • RM2000-LilÓbiebna

Alla qatt ma abbandunana, g˙ax ©ara miraklu mat-tifla, g˙ax din bdiet titkellem u bdiet tie˙u sa˙˙itha lura. Jiena dejjem ˙assejtni li jiena omm veru ffortunata li g˙andi familja sabi˙a b˙al din, g˙alkemm xorta g˙adna mmorru l-isptar regolarment. Nittama li xi darba jsibu kura g˙at-tifla. S’issa ma hawnx kura g˙aliha la Malta u lanqas barra. Però jiena xorta

ser nibqa’ nitlob lil Alla g˙ax xejn ma hu impossibli g˙alih! Xi tliet snin ilu ˙adtha Lourdes, u kienet toqg˙od tkanta l-Ave Maria anke fil-coach u jiena perswaΩa li t-tifla tieg˙i qeg˙da f’idejn tajbin. Qeg˙da f’idejn Alla l-Imbierek u f’idejn Marija. Jiena nirringrazzja lil Alla, g˙ax jiena, xi darba fil-futur, ser nag˙tih it-tifla lura kif jixtieqha hu. Omm ixxurtjata

Ulied il-Missier L-istorja tal-˙olqien bl-istampi 8 Il-Bibbja hija l-isba˙ ktieb tal-Óajja. Tajjeb li kbar u tfal inkunu mid˙la tag˙˙a. Inkomplu mill-˙ar©a ta qabel din is-serje tal-Bibbja bl-istampi.

Óuti, wasal il-mument li nie˙du t-tron f’idejna.

Nirringrazzjaw minn qalbna lil Bob West, artist American li tana l-permess in©ibu dan ix-xog˙ol sabi˙ tieg˙u u naqilbuh g˙all-Malti. L-istorja se tkompli minn ˙ar©a g˙al o˙ra tar-rivista. Sa minn meta ˙alqek, Alla g˙amlek stilla tiddi, safja u sabi˙a. Imma l-˙aΩen li twieled mis-suppervja tieg˙ek g˙amiek u webbislek qalbek. G˙alhekk Alla se jwarrbek mill-©enna li ˙alqek g˙aliha.

U bdiet gwerra fis-sema!

Mikiel, warrab min-nofs, g˙ax b’rasek idur!

ÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

Ming˙ajr l-abbonament u l-offerta tieg˙ek il-magaΩin ma jistax ikompli. G˙andna bΩonn l-g˙ajnuna tieg˙ek. G˙alhekk IMPORTANTI li ©©edded l-abbonament Ibg˙at ismek, l-indirizz u n-numru tat-telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien mal-05.00 tal-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

Biex i©©edded

PERMEZZ TAT-TELEFON ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRKARA BIRÛEBBUGIA BORMLA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA MANIKATA M©ARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT SAFI SENGLEA

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 6760 2149 2578 2165 4518 2720 6840 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2157 6769 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824 2167 6824 2169 0019

PERMEZZ TAL-MOBILE 2146 1377 2146 4804 2157 1854 2133 6914 2189 6093 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2145 0651 2167 5009 2168 5963 2168 2143

2155 2613 2155 5518 2156 4253 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 4993

RM2000-LilÓbiebna c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 2067 Tel: 2142 0610 • Mobile: 7982 6899 • Email: rmlh@jesuit.org.mt

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061 8916 5061 9210

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e6.99 (li minnhom e0.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ e11.66 (li minnhom e1.16 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidirizz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibag˙tu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA Segwi l-esperjenzi u l-avventuri ta’ ˙utna l-Maltin u l-G˙awdxin fl-artijiet tal-missjoni; esperjenzi li j˙alluk bla nifs u bla kliem iΩda li jimlewk b’ammirazzjoni g˙all-kura©© ta’ dawn l-eroj tas-skiet! Kun af bilpro©etti ta’ fejda li huma qed iwettqu g˙all-miljuni ta’ nies fil-bΩonn imxerrda fl-erba’ na˙at tad-dinja. Issir taf dan kollu u aktar fil-programm VUÇI MISSJUNARJA li jixxandar kull nhar ta’ ©img˙a fid9.00p.m. fuq RADJU MARIJA (102.3 FM g˙al Malta u 107.8 FM g˙al G˙awdex) b’ripetizzjoni kull nhar ta’ Tlieta f’nofs il-lejl, bi produzzjoni u preΩentazzjoni ta’ Dr. Frank Cassar u Helena Sammut.

Tisliba awissu/settembru Mimdudin: 1. Tajbin bl-irkotta u biz-zalza (6) 4. Kien ji©bor it-taxxi qabel ma sejja˙lu Ìesu’ (6) 7. Esibixxi (3) 8. Kattiv (6) 9. Jekk jag˙mel hekk, jaqla’ (6) 10. Toqba f’muntanja jew kantanta Taljana (4) 12. Mhux te’ (4) 14. Aktar spazjuΩ fl-Amerka (3) 15. Kap (3) 16. Dan jaf x’fiha l-borma (3) 18. Losco, kantanta Maltija (3) 20. G˙anja li titkanta fil-knisja (4) 21. It-truf, p.e. ta’ tazza (4) 24. Tista’ tilbsu fil-karnival (6) 25. Hekk g˙amel biex iraqqad it-tarbija (6) 26. Issaqsiha meta j˙abbat il-bieb (3)

27. Jadura x-xemx g˙and Lisa l-librara? (6) 28. Ma setg˙ax jitkellem (6) Weqfin: 1. Xog˙ol ta’ tiΩwiq fid-drapp (6) 2. Kapitali tal-Awstrija (6) 3. Mhux ‘il quddiem (4) 4. Óamsin g˙al darbtejn (4) 5. Isewwi d-daqqiet fil-pjançi tal-karozzi (6) 6. G˙amel hekk lil rasu g˙ax ma riedx jisma’ (6) 11. Tibqax kiesa˙ (5) 13. Ikla aktarx issir filg˙odu (5) 16. Tqeg˙idhom fuq il-plattini s-soltu (6) 17. Post ta’ qima u talb (6) 18. Ma jattakkawx fil-log˙ba tal-boççi (6) 19. Óuta tittiekel imnixxfa u mmel˙a s-soltu (6) 22. Hi ©abitni fid-dinja (4) 23. Tifel tieg˙i, qieg˙ed çangun fuq ie˙or (4)

REBBIEÓA tat-Tisliba ta’ April hija Ms P. Cassar minn Sta. Venera IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-LilÓbiebna, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sal-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at çekk, ag˙mlu fuq isem RM2000.

TWEGIBA TAT-TISLIBA ÌUNJU/LULJU MIMDUDIN: 1. Vincit 4. Xappap 7. Ave 8. Du˙˙an 9. Warrad 10. Tnax 12. Gran 14. Air 15. Iva 16. Des 18. Tip 20. Emma 21. ÛeΩa 24. Injama 25. Mastru 26. Lei 27. Twavel 28. Daqqli WEQFIN: 1. Veduta 2. Na˙tar 3. Tank 4. Xewk 5. Pariri 6. Peduna 11. Nidem 13. AvviΩ 16. Delitt 17. Smajna 18. Tertaq 19. Paguni 22. Óall 23. Smid

Disinn • Outlook Coop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek il-benefatturi u ˙bieb tag˙na mejtin

Carpet Zone, Valley Road, B’Kara (opposite Post Office)

Attard Awstralja B’Kara B’Kara Gzira Hamrun Marsaskala Mosta

Emily Chircop Carmelo Caruana Anthony Sammut Tessie Mallia Carmelina Sultana Ines Bugeja Thomas Debono Rose Galdies o˙t il-mejjet P. Anton Scicluna, SJ

Mosta Naxxar San Giljan Sliema Xag˙ra, G˙awdex Xag˙ra G˙awdex Xag˙ra G˙awdex Valletta Valletta

Anthony Muscat (˙u Berta Muscat, a©enta) Charles Caruana Thérèse Gatt o˙t Fr Robbie Wirth SJ John Delia Antonia Bajada Carmela Refalo Mikelina Sultana Maria Callus Alexander Grech, il-papà ta’ Fr Konrad SJ

g ˙ a Ω Û u b g l ˙ a a Q +2 0 0 1 Parti kbira mill-mitt Ωag˙Ωug˙ u Ωag˙zug˙a voluntiera mal-Inygo waqt weekend ta' formazzjoni qabel ma telqu g˙all-˙idma tag˙hom. Fr Jimmy Bartolo (raba' mix-xellug fl-art) u Fr Michael Bugeja (l-ewwel mil-lemin fl-art) huma Ωew© ÌiΩwiti li jmexxu lil dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙.