RM2007-07 Aug-September by RM2000

N E W S P A P E R

Min jaf kollox?

Min jaf kollox? Min jaf kollox?

Min jaf kollox?

Min jaf kollox? Ma˙ru© mill‐ÌiΩwiti Maltin • Sena 58 • AWISSU-SETTEMBRU 2007 • Numru 7 78, Marquis Scicluna Str., Naxxar NXR 03

P O S T

Min jaf kollox? Jien wie˙ed mill-˙afna Ωg˙aΩag˙ li l-fidi g˙alihom hija taqbida kbira u tqila Wie˙ed mill-ikbar ostakli li nsib g˙allfidi tieg˙i hija r-reli©jon infisha (jew kif ti©i preΩentatha r-reli©jon). Tinstema’ ironika din il-˙a©a imma fl-esperjenza tieg˙i g˙al ˙afna nies sinçieri li jixtiequ jsibu l-verità f’˙ajjithom, ir-reli©jon tkun ˙afna drabi l-ikbar problema. Kittieb mag˙ruf darba qal hekk: “Xejn ma jista’ ja˙bi l-wiçç ta’ Alla daqskemm reli©jon li ng˙ixuha ˙aΩin”. L-ewwel problema li n˙oss hija li ˙afna drabi r-reli©jon xi w˙ud jippreΩentawha b˙ala dik li g˙andha r-risposta g˙al kollox u li ma t˙allilekx lok biex ta˙seb u tiddiskuti. Din hija ˙asra kbira g˙ax Ωgur ˙add m’g˙andu l-monopolju tal-verità. Min ja˙seb li jaf it-twe©ibiet kollha tal-˙ajja u çert li dejjem jara kollox çar, sinjal li g˙adu ma skopriex kemm fadallu x’jiskopri. Fil-˙ajja m’hemmx biss iswed u abjad imma hemm ˙afna griΩ ukoll. Ir-reli©jon tkun ˙afna iktar f’postha meta tqanqal linnies biex jistaqsu milli biex tag˙lqilhom mo˙˙hom. Min hu qalbu miftu˙a

biex ikompli jikber fl-g˙arfien tal-verità g˙andu aktar çans li jiltaqa’ mal-misteru ta’ Alla u tal-˙ajja fil-verità. Óafna nies g˙adhom jixxukjaw ru˙hom meta jisimg˙u b’xi ˙add li jg˙id li ma jemminx. Nies li kapaçi jammettu d-diffikultajiet li jkunu g˙addejin minnhom, bosta drabi jkunu l-iktar nies li qed ifittxu bis-serjetà u mhux lesti jg˙ixu ˙ajjithom ming˙ajr ma ja˙sbu, jistaqsu u jfittxu. Minn jibΩa’ minn dawk li jsaqsu jew jikkundannawhom, probabbli jkun bniedem li jibΩa’ millmistoqsijiet. U min jibΩa’ jisaqsi jispiçça mitluf, bla direzzjoni u bla dawl. Probabbli li dan il-kliem jinstema’ qisu theddida g˙all-verità. Imma fil-fatt narah b˙ala sinjal poΩittiv tal-bniedem li jfittex. Il-biΩa’ tieg˙i mhuwiex g˙al min ma jemminx imma g˙al min qata’ qalbu jfittex u baqa’ ma sab xejn li ssodisfalu l-g˙atx g˙all-verità. Din it-tfittxija g˙allverità hija minnha nfisha sinjal ta’ Alla fil-bniedem. Óasra li Alla ma ˙allejniehx ikun Alla veru, imma g˙amilnih alla kif

jog˙©ob lilna. G˙amilnieh alla li tista’ tifhmu bil-mo˙˙, li tista’ tkun taf kollox dwaru, alla xbiha tal-bniedem. G˙alhekk ˙afna nies il-kelma Alla kelma fissa, ri©ida li trid te˙odha kif inhi u tinsa li hi kelma ˙ajja li dda˙˙alna filmisteru tal-˙ajja. Quddiem kelma b˙al din il-bniedem ma jistax iserra˙ rasu li issa g˙andu t-twe©iba g˙al kollox. Quddiem il-kelma t’Alla irid biss jiskot u jistag˙©eb u jifra˙ li l-˙ajja hi misteru ferm akbar minn dak li jista’ ja˙kem mo˙˙u. Jifra˙ li l-kelma tistiednu jikber u jid˙ol aktar fil-fond ta’ l-avventura li hi l-˙ajja t’Alla fih. Kemm nies li juΩaw il-kelma t’Alla biex jiddefendu l-interessi tag˙hom. Qisu Alla huwa l-kawΩa tal-gwerer li hawn fid-dinja. Kemm hi kiefra u bla sens ir-realtà li bniedem joqtol f’isem Alla. BiΩΩejjed tara l-a˙barijiet biex tara l-effett tremend ta’ mentalità mqarrqa b˙al din. Il-vjolenza f’isem ir-reli©jon turi l-wiçç falz ta’ Alla. Turi lil Alla kiefer, dittatur, tirann u bla qalb. Mhux

ta’ b’xejn li ˙afna bnedmin ma jistg˙ux jemmnu f’dan it-tip ta’ Alla. Il-˙ajja naraha b˙ala mixja jew pellegrina©©. Il-pellegrin qieg˙ed fi vja©©, mhux bilqieg˙da komdu sieq fuq sieq f’xi dar lussuΩa. Bl-istess mod a˙na l-insara pellegrini ma nistg˙ux in˙ossuna komdi b˙allikieku nafu kollox u rasna mistrie˙a li qed ng˙ixu tajjeb. Hemm bΩonn nibqg˙u infittxu l-verità tul ˙ajjitna kollha. Ukoll akkost li din il-verità tkun wa˙da skomda g˙alina, g˙ax i©©eg˙lna nisfidaw l-egoiΩmu u s-suppervja tag˙na. Il-˙ajja hija skoperta wa˙da wara l-o˙ra. ‘Min ifittex isib’, qal il-Mulej. Li tfittex huwa skomdu g˙ax qed tammetti li jonqsok xi ˙a©a u li m’intix çert minnek innifsek. Dejjem hemm fejn tikber u x’titg˙allem. Óadd ma wasal. U min ja˙seb li wasal biex ikun jaf kollox, dan ikun biss wasal g˙assuppervja tal-qalb u l-ebusija tar-ras. ‘Infa˙˙rek Missier, g˙ax int ˙bejt dawn il-˙wejje© lil min hu g˙aref… u wrejthom liç-çkejknin!’ (Ìesù) Pellegrin

Min jaf kollox?

Min jaf kollox? Min jaf kollox?

Min jaf kollox?

Fuq il-pont

Qatt ma kien jersaq lejn il-pont antik fuq ix-xmara mdardra li kienet twassal g˙all-port ming˙ajr sentiment ta’ stennija. Madankollu Ω-Ωjarat fil-parroçça tieg˙u li ta’ spiss kienu ˙aduh ’l hemm kien messhom ilu li tellfulu kull sens ta’ stag˙©ib u romantiçiΩmu. Kultant kien i˙ares ’l isfel lejn ix-xmara g˙addejja ti©ri ta˙tu u tg˙awwe© id-dwal tal-belt riflessi fiha. Kultant xi dg˙ajsa Ωg˙ira kienet tofroq ˙afifa l-ilma sewdieni. AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

˙alhekk dejjem kien jimxi bil-mod meta kien joqrob lejn il-pont. Normalment ma kien ji©ri xejn. Imma dejjem kien i˙ossu eççitat jistenna xi storja ta’ m˙abba li g˙adha ma twettqitx... Hdejn il-pilastru kbir fejn kien jibda l-pont ra dell li donnu kien jintilef fid-dlam. Sekonda qabel kien Ωgur li kien hemm xi˙add. IΩda issa d-dell kien g˙eb, t˙allat mas-swidija sfiqa talpilastru. Il-qassis resaq ftit fil-©enb; minn dak l-angolu kien Ωgur li kien hemm mara wieqfa, mara Ωag˙Ωug˙a. Kien ra d-dublett b˙al siluwett u ttkaken g˙oljin. Hi donnha ndunat biç-çaqliq tieg˙u, g˙ax da˙let mill-©did fid-dell talkolonna. Ma tridnix naraha, ˙aseb. Il-qassis miel g˙al ftit tal-˙in fuq il-parapett u ˙ares lejn l-ilma ta˙tu. Da˙˙al idu fil-but u ˙are© si©arett. Imbag˙ad beda jteftef fil-bwiet ifittex is-sulfarini; kellu kaxxa f’kull wie˙ed mill-bwiet. G˙amel sinjal b’idejh lil kulmin seta’ jarah li ma kellux sulfarini. Hares lejn is-si©arett b’wiçç imqarras u mbag˙ad ˙ares madwaru, donnu qed ifittex xi benefattur li jkun ©ej lejh u jkollu s-sulfarini. Hares lejn id-dell fejn il-pilastru. SkuΩani, hi, qal, m’g˙andekx sulfarina, hux?

Tbissem meta qal ‘hi’. Ma kenitx ˙a©a flokha li jkellem mara ma jafhiex. Fittxet fil-handbag u ˙ar©et kaxxa tas-sulfarini. Il-qassis ˙adha, xeg˙el sulfarina, u fid-dawl tag˙ha ta ˙arsa ta’malajr lejn iΩ-Ωag˙Ωug˙a. SkuΩani li ˙abbattek, qalilha. Hmerija sejja˙tlek hi. Imma tant hawn dlam... IΩ-Ωag˙Ωug˙a ma qalet xejn. U lanqas iççaqalqet. Iva, issokta hu, hawn ˙afna dlam. Ma kontx irrid li o˙ti tkun barra dal-˙in tal-lejl. Jien, g˙a©©el jispjega, g˙adni kif kont qieg˙ed inΩur marid... O˙tok, qaltlu t-tfajla, b’le˙en ma˙nuq – forsi bix-xorb, imma x’aktarx, ˙aseb, u ˙aseb sew, bil-biki – ma kienx ikollha g˙alfejn tkun barra bil-lejl – u hawn b’le˙en imqit u sarkastiku – ˙lief jekk tkun ma’ Ωag˙Ωug˙ mi©nun warajha. Aj! ˙aseb il-qassis, minn dan ©ej linkwiet, storja ta’ m˙abba. Imma kemm hi serja l-biçça? Fil-fatt, issokta kiesah u biered, g˙andi Ωew© ˙uti bniet. Wa˙da hi soru; l-o˙ra hi miΩΩew©a, kuntenta ˙afna, u g˙andha tliet itfal ˙elwin wisq. Kemm nixtieqek tarahom, tifel u Ωew©t ibniet... Isma’, ˙ej, qaltlu mdag˙dg˙a, g˙andi mo˙˙i m˙awwad biΩΩejjed bla ma noqg˙od inqatta’ msarni n˙ares lejn ittfal ta’ ˙addie˙or. Kont ˙sibt li dalwaqt niΩΩewwe©, ikolli dar u forsi xi tfal...

Waqfet, daret u serr˙et minkbejha fuq il-parapett. Il-qassis gibed nifs ’il gewwa bis-si©arett u tefa’ d-du˙˙an ’il barra waqt li qal talba f’qalbu. Kien çert li dalwaqt tirrakkontalu l-istorja. Ha©a stramba, qal, waqt li ˙ares ’il fuq lejn is-s˙ab maqtug˙, kif l-istorja tirrepeti ru˙ha. It-tfajla ma qalet xejn. Xi ©img˙a ilu kont g˙addej minn fuq dal -pont bejn wie˙ed u ie˙or f’dal-˙in, u fejn qieg˙da int issa, kien hemm ©uvni, ©uvni mill-a˙jar. Bdejna nitkellmu ... It-tfajla da˙ket da˙ka ta’ niket u rabja. Ìuvni mill-a˙jar, hux? Din fiha vera da˙ka. DaΩgur! Dejjem hemm xi˙add li jaf ra©el mill-a˙jar. Imma jien, jien x’naf? Maskalzun! Brikkun qarrieq, li tfajla j˙alliha... Il-qassis serra˙ mo˙˙u li qalet brikkun, mhux brikkuni. Mela wie˙ed biss kien imda˙˙al fil-biçça. X’©ara, mela? ˙ajjarha tkompli. Xejn speçjali. Xejn verament importanti, qalet b’sarkaΩmu. Xejn ˙lief li talabni niΩΩew©u, dak kollu. Jien dejjem kont l-iktar wa˙da stupida fil-klassi, u allura g˙edtlu iva. Hsibt li iva tfisser iva, imma kellu ˙sieb ie˙or f’mo˙˙u. Illum qbadt il-gaΩΩetti u sibt li ΩΩewwe© lil wa˙da minn xi mkien ie˙or, u l-kumpanija tieg˙u tatu rigal tal-fidda. Nixtieq kieku nibg˙atlu kaxxa RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007

bl-imqabad tal-fidda – kaxxa twila li j©orruha sitt ir©iel. U la l-pulizija ma tinkora©©ix il-qtil, qed na˙seb biex jien stess immur f’kaxxa. Hadt gost li ltqajt mieg˙ek, sinjur, imma m’iniex ser narak fil-knisja. Il-qassis da˙ak da˙ka ferrie˙a. Iva, ˙ej, m’hemmx l-içken dubju; l-istorja tirrepeti ru˙ha. Dal-©uvni li g˙edtlek fuqu, dak li ltqajt mieg˙u fuq il-pont... Niftakar; dak il-karattru talmitolo©ija, dak il-©uvni mill-a˙jar. It-tfajla ˙allietu. U meta ltqajt mieg˙u, kien qed ja˙seb biex jaqbeΩ proprju minn hawn. G˙edtlu: Hemm ˙afna aktar tfajliet ˙elwin fid-dinja. Int taf kwaΩi lil kul˙add, qaltlu t-tfajla ironikament. U tfajliet ˙elwin ukoll! Hekk hu, qal il-qassis, u f’daqqa wa˙da sserja. Na˙seb li nafek. It-tfajla ma qalet xejn g˙al ˙in twil. Baqg˙et isserra˙ fuq il-parapett u t˙ares lejn l-ilma. Il-qassis re©a’ beda jitkellem b’vuçi kwieta ˙afna. M’hemm l-ebda sitwazzjoni fiddinja hekk imwieg˙ra li x-xmara ma tag˙milhiex ag˙ar. U m’hemm l-ebda ra©el fid-dinja li vallapena tmut g˙alih – u lanqas mara. Hare© l-arlo©©. Ftit minuti o˙ra se nkun lura d-dar tal-kappillan ˙dejn AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

il-knisja ta’ Sant’Anna iktar ’l hemm fit-triq. G˙andi ruxxmata nies li ta’ spiss ji©u jkellmuni. Dak il-©uvni hu wie˙ed minnhom. Il-parlatorju çkejken ta’ qassis hu kwaΩi kiesa˙ daqs ix-xmara. Jekk g˙andek il-kura©© taqbeΩ fix-xmara, g˙andek biΩΩejjed kura©© biex ti©i sal-parlatorju. G˙ax ma ti©ix warajja daqs g˙axar minuti o˙ra u ççempel il-qanpiena? Il-lejla oqg˙od mag˙na. Nixtieqek tarah. U forsi hu jarak. Wara kollox, intom tnejn min-nies li g˙andkom ˙afna in komuni – ©lieda bil-kbir, mixja sal-pont, qassis deffusi li jg˙idilhom li s-suwiçidju hi xiha©a tabil˙aqq stupida... Nisfidak. X’jismek? Ethel, wie©bet. Ethel, nisfidak ti©i u tara ’l Steve. X’se nitlef billi ni©i? staqsiet. Il-qassis telaq jg˙a©©el. Kien tard g˙all-klassi tal-katekumeni. Fil-fatt Steve kien se jkun l-uniku wie˙ed filklassi. Nag˙mel im˙atra li ti©i, qal bejnu u bejn ru˙u, wara li qal talba ˙erqana. U mbag˙ad Ωied jg˙id, U m˙atra wkoll li jaqblu. U ˙ares lejn il-patruna talknisja, Sant’Anna, li nzertat hi wkoll il-patruna taΩ-Ωwi©ijiet. Reba˙ iΩ-Ωew© im˙atri.

Fr Daniel Lord, s.j.

Il-HIPPO U L-FEKRUNA

Il-fer˙ ta’ hipoppotamus irnexxielu jibqa’ ˙aj wara l-qerda ta’ tsunami li ˙abat fuq il-kosta tal-Kenya. Dan il-hipoppotamus sar ˙a©a wa˙da ma’ fekruan tal-ba˙ar xi˙a g˙akka – li kellha aktar minn mitt sena. Il-baby hippo, li semmewh Owen, in©arr ma’ l-ilmijet lejn il-ba˙ar. Il-mew© tatTsunami mbag˙ad re©a’ tellg˙u lura l-art, fejn xi ˙addiema salvawh. Kien l-g˙ada tal-Milied.

‘Óa©a ma titwemminx’, qal dak li jie˙u ˙sieb il-park ta’ l-annimali li hem qrib. ‘Il-hippo adottatu fekruna tal-ba˙ar li Ωgur g˙andha ‘il fuq minn mitt sena. Tidher tassew fer˙ana li tkun omm ta’ Owen. ‘Filfatt, il-baby hippo kien g˙al kollox mitluf meta safa ming˙ajr omm. Beda jfittex xi omm o˙ra. Il-ba˙ar waddab lil Owen fuq il-fekruna u dan mill-ewwel rabat qalbu mag˙ha. Alla˙ares min jersaq lejn il-fekruna, g˙ax il-hippo isir irrabjat u aggressiv, kif jag˙mlu l-baby hippos kollha biex jipprotegu

lil ommhom naturali’, kompla jg˙id lg˙assies ta’ l-annimali. ‘Il-hippos ta’ l-età ta’ Owen huma annimali soçjevoli ˙afna. G˙andhom bΩonn jibqg˙u qrib t’ommhom g˙all-ewwel erba’ snin ta’ ˙ajjithom.’ Din hi storja vera… b’tag˙lima kbira: Id-differenzi bejnietna veru mhux importanti… meta nqisu kif kul˙add g˙andu bΩonn l-im˙abba ta’ xi ˙add. Mhux a˙jar ninsew id-differenzi ta’ bejnietna u nfittxu kif se nfarr©u lil xulxin!

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007

Lejla wa˙da ji©i ra©el fid-dar tag˙na u qalli: ‘Hemm familja Óindu bi tmint itfal, u dawn ilhom Ωmien twil ma jieklu. Ag˙mel xi ˙a©a g˙alihom. Óadt ftit ross, u minnufih tlaqt g˙al g˙andhom. Malli d˙alt g˙andhom stajt nara ©u˙ terribli fuq wiçç it-tfal. B’danakollu meta l-omm ˙adet ir-ross li ©ibtilha rajtha taqsmu f’Ωew© partijiet u to˙ro© ‘il barra! Meta re©g˙et lura staqsejtha: ‘Fejn mort? X’g˙amilt?” We©bitni xott xott: ‘Anki huma bil-©u˙’. Kienet marret g˙and il-familja ©irien tag˙hom li kienu Musulmani (Óindus u Musulmani sikwit huma g˙edewwa ta’ xulxin). Kienet taf li anki huma kienu bil-©u˙. Dak li ssorprendieni ma kienx daqstant li qasmet ir-ross li rçeviet mal-©ara, iΩda li kienet taf li kienu bil-©u˙. A˙na nafu? Nie˙du nteress biΩΩejjed f’dawk ta’ madwarna biex inkunu nafu minn liema tbatijiet ikunu g˙addejin? Mother Teresa ta’ Calcutta

Kienet taf AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

X’IbeΩΩg˙ek l-aktar...

Iç-çokon jew il-kobor? L-ikbar biΩa’ tag˙na mhuwiex li a˙na m’a˙niex kapaçi, çejknin u ma niswew g˙al xejn. L-ikbar biΩa’ tag˙na hu mill-qawwa tremenda li hemm fina. Iktar milli d-dlam, dak li l-iktar ibeΩΩag˙na huwa d-dawl li hemm ©o fina. Kul˙add jistaqsi: imma jien min jien biex inkun daqshekk brillanti, sabi˙, mimli talenti, ta’ l-g˙a©eb? Kif jista’ jkun? Mela le, g˙aliex m’g˙andekx tkun dan kollu? Int iben jew bint Alla. M’intix se tag˙mel ©id lid-dinja jekk toqg˙od tmaqdar lilek innifsek. Dan mhux veru g˙aqal ççekken lilek innifsek biex, ming˙alik, ma ddejjaqx lil ta’ madwarek. Inti g˙andek tiddi, b˙al ma jag˙mlu t-tfal, li jaΩΩardaw ikunu huma nfushom, bla mist˙ija jew kumplikazzjonijiet Ωejda. A˙na twelidna ˙alli nuru l-glorja ta’ Alla li hemm fina. Dan jg˙odd g˙al kul˙add. U meta a˙na n˙allu d-dawl li hemm fina jidher, bla nafu, inkunu qed nag˙tu permess lill-o˙rajn madwarna li jag˙mlu l-istess. Meta ne˙ilsu mill-biΩa’ li hemm fina, ilpreΩenza tag˙na awtomatikament te˙les lillo˙rajn ukoll. Nelson Mandela, 1994 mid-diskors inawgurali tieg˙u b˙ala president. RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007

L-g˙alqa tag˙ti l-frott “U din x’inhi? Qeg˙din ti©bru g˙all-Etjopja?” - in˙sadt hekk kif smajt dawk il-kliem; kont qieg˙ed nistenna xi kumment minn dawk tas-soltu b˙al: “Ma tist˙ux ti©bru l-flus g˙al dawk is-suwed!” jew “Hawn tant tfal imutu bil-cancer: Misskom tg˙inu lilhom, mela lil dawk...” Madanakollu bqajt iΩjed imbellah hekk kif ir-ra©el, li issa kien ˙are© mill-karozza, qalli – “Jag˙mlilkom tajjeb, ta’, li tmorru hemm... jien u l-mara konna g˙addejna il-honeymoon hekk!”. Min, ix-xahar li ghadda mar sat-Trade Fair tan-Naxxar bil-karozza, jaf kellu lopportunità li jarana na˙dmu jew inkella li jqieg˙ed il-karozza tieg˙u stess flg˙alqa li konna qed nie˙du ˙sieb a˙na. G˙al sena o˙ra din l-g˙alqa li ssoltu tkun miΩrug˙a bix-xg˙ir u l-qam˙ inbidlet f’parke©© li jesa’ madwar 350 karozza. Kienet l-a˙˙ar sena li din l-g˙alqa ntuΩat g˙al dan il-g˙an min˙abba li mis-sena d-die˙la t-Trade Fair se timxi g˙al band’o˙ra. Ori©inarjament kienet ntuΩat g˙all-ewwel darba b˙ala carpark xi ˙mistax-il sena ilu, minn grupp li kienu sejrin l-Albanija ma’ Fr Friggieri. Minn dak inhar ’l hawn ntuΩat ˙afna drabi o˙ra biex jin©abru flus g˙all-fqar 10 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

u din is-sena -- b˙al drabi o˙ra – l-qlig˙ kollu li sar ser imur, fost l-o˙rajn, g˙al dar tat-tfal f’Addis Abeba, fl-Etjopja u g˙assorijiet ta’ Madre TereΩa li jmexxu dar kbira g˙all-morda li jkunu waslu fl-a˙˙ar, ukoll f’Addis. Óa©a li dejjem laqtitni hija li kul˙add imur it-Trade Fair u li f’parke©©, b˙alma konna qeg˙din nie˙du ˙sieb a˙na, wie˙ed jiltaqa’ ma’ kull xorta ta’ nies. Min

imur sat-Trade Fair bil-Lada jew il-Fiat Uno ˙a taqa’ biççiet u mimlija sadid u min blMG jew il-Corvette bir-roti tal-alloy jleqqu. Tiltaqa’ ma’ nies ©eneruΩi ˙afna li jag˙tuk donazzjoni; min jg˙idlek “a˙jar jo˙duhom daw il-foqra milli xi parker!” u ˙addiema tat-Trade Fair li jibqg˙u ji©u g˙andna avolja l-karozza sabi˙a tag˙hom bil-kemm g˙adha ting˙araf bil-kisja ˙amrija li hemm fuqha u li jibqg˙u jag˙tuk donazzjoni

kuljum. Jew inkella nies li mid-dehra tag˙hom ta˙sibhom ˙a jag˙tuk xi xebg˙a imma li j˙allulek donazzjoni u li jg˙idulek kliem ta’ kura©©. Imbag˙ad ikun min jibqa’ ˙iere© bla ma j˙allas, jew jg˙idlek “˙allast in-na˙a l-o˙ra sie˙bi;” jew a˙jar minn hekk “Jien ˙allast qabel, x’˙in d˙alt, ta’!” Issib min ikun lest li jo˙ro© sparat mill-g˙alqa, birriskju li jtajjar lil xi ˙add jew li ja˙bat, biex ma j˙allasx dawn il-25ç jew min ja˙seb li l-g˙alqa hija fil-verità skip kbir fej tista

tarmi kull xorta ta’ Ωibel – minn fdalijiet ta’ ikel, karti, fliexken u nappies sa kaxxi tal-kartun. G˙alina, li g˙al tnax-il ©urnata t˙abatna fis-s˙ana u fl-g˙abra ˙amranija li tid˙ol f’imnifsejk u fil-©ilda, li nag˙mluha ta’ parkers sa tard billejl u l-g˙ada filg˙odu rridu nqumu kmieni g˙ax-xog˙ol tassajf, kien mezz ta’ solidarjetà mal-fqar li sejrin ng˙inu. Óadna kedda, imma nafu li dan kollu g˙all-fqar, g˙al nies neqsin mis-sa˙˙a u minn kollox... Lilna, dan

g˙aqqadna ˙afna bejnietna. Tassew kull g˙alqa tag˙ti l-frott tag˙ha jekk wie˙ed jie˙u ˙siebha. Bil-ghajnuna ta’ numru ta’ zg˙azag˙ din l-g˙alqa re©g˙et g˙al sena o˙ra tag˙at frott bil-bosta! Grazzi lil kull min g˙en jew tana donazzjoni! Imma l-g˙alqa mhix biss ©bir tal-flus: hija rabta mal-fqar. U g˙ax il-fqar huma tal-Mulej u l-Mulej tal-fqar, bejnietna nsej˙u ‘l din l-g˙alqa: “L-G˙alqa talMulej.” Jean Paul Mangion RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 11

Ma . rridx nghix gurnata ohra...

12 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

Din hi esperjenza vera ta’ omm ta’ familja li g˙addiet minn depression qawwija g˙al bosta snin. Tirrakkonta x’˙asset fl-ag˙ar mumenti tad-depression tag˙ha u x’g˙amlet biex tg˙in lilha nfisha. Wie˙ed jammira d-determinazzjoni ta’ din l-omm li ma çedietx g˙all-marda. Bil-g˙ajnuna medika, spiritwali u dik ta’ bosta ˙bieb, bis-sagrifiççju ta’ Ωew©ha u l-familja tag˙ha, illum ˙ar©et millmarda u re©g˙et qed tg˙ix ˙ajja normali. Illum tara li t-tbatija kollha li batiet swiet mhux ftit kemm g˙aliha kif ukoll g˙all-familja tag˙ha. Jalla din l-esperjenza tkun ta’ g˙ajnuna g˙al tant u tant nies li min˙abba t-toqol tal-˙ajja jispiççaw huma wkoll f’xifer l-irdum tal-qtieg˙ il-qalb. G˙alihom ukoll hemm tama. L-im˙abba hija l-aqwa mediçina… l-aqwa TarΩan li jeg˙leb imqar l-iljuni!

Nistenba˙, nifta˙ g˙ajnejja u ninduna li qed jisba˙. Qalbi tieqaf g˙al mument u mbag˙ad tibda’ t˙abbat bil-qawwi tant li n˙ossha f’˙alqi, b˙al meta wie˙ed jie˙u qatg˙a. Vuçi minn ©ewwa tibda tg˙ajjat b’kemm g˙andha sa˙˙a, “Leeee le le le le le ma rridx, ma rridx ng˙ix ©urnata o˙ra. Ma rridx, le ma rridx”. U gelgul ta’ dmug˙ jibda nieΩel ma’ ˙addejja u nxarrab l-im˙adda. Naqleb l-im˙adda, ng˙alaq g˙ajnejja u nipprova nikkonsla bil-˙sieb li g˙adu l-˙in biex inqum u nag˙mel ˙ilti biex nikkalma u ner©a nintilef fl-irqad. Li norqod: dak li nixtieq kull ˙in tal-jum. L-irqad biss iserra˙˙ni g˙ax ma nkunx naf li qed ng˙ix u l-˙in igerbeb bla ma nkun g˙extu. Kieku nista’ nibqa’ rieqda. Ng˙as dejjem ikolli - barra xi drabi bil-lejl meta ninfena bi ˙sibijiet tqal filvojt!. Ner©a nistenba˙ g˙all-istorbju ta’ filg˙odu meta t-tfal ikunu qed jippreparaw biex imorru l-iskola u Ωew©i g˙ax-xog˙ol.

U jiena nΩomm g˙ajnejja mag˙luqin biex forsi ner©a nintilef g˙ax ma nifla˙x g˙addistorbju ta’ filg˙odu. Sa tliet snin ilu kont inkun jien li nqum l-ewwel wa˙da, biex nipprepara g˙al kul˙add. Kont inqajjem lil kul˙add wie˙ed wie˙ed, wa˙da wa˙da biΩ-Ωeg˙il u bil˙lewwa u nwassalhom sal-mejda tal-kçina fejn kont inkun ippreparajt il-kolazzjon minn qabel. Ìieli kont inlesti xi sorpriΩa wkoll biex jibdew il-©urnata b’burdata tajba. Kif inlestu kont ni©bor il-familja kollha biex flimkien immorru l-Quddies ˙alli nibdew il-©urnata bit-tajjeb. Dak iΩ-Ωmien kont na˙seb li mpossibli jibdew il-©urnata ming˙ajri. Illum tg˙allimt li ˙add u xejn m’hu assolut jew indispensabbli f’din id-dinja! Illum na˙sibha darbtejn qabel ma nuΩa l-kelma impossibli! Jien kont na˙seb li l-˙lewwa li juru mieg˙i uliedi u Ωew©i kienu ©ejjin mis-sens ta’ gratitudni li g˙andhom lejja g˙ax dejjem inseftrilhom. Imma, le mhux hekk, g˙ax illum inkun g˙adni lanqas

inqlajt minn ©os-sodda meta fil-©enn ta’ filg˙odu jsibu ˙in biex ji©u sa ˙dejja biex ibusuni, jg˙annquni u jg˙arxuni! Lili j˙obbu… u j˙obbuni hekk, g˙al xejn b’xejn. Qatt ma kont se nkun naf b’din l-im˙abba li g˙andhom g˙alija li kieku ma mradx! Darrejt lili nnifsi li malli nisma’ l-a˙˙ar tisbita tal-bieb ta’ barra inqum bil-qeg˙da u nsegwi rutina eΩatta li g˙amilt g˙alija nnifsi. Qabel ma sibt dan il-metodu ma kontx ninqala’ minn ©os-sodda qabel l-g˙axra jew il-˙dax, u ©ie li la˙qu saru s-sag˙tejn ta’ wara nofs inhar! Biex ng˙in lili nnifsi nqum ˙adt impenn ˙afif ta’ xog˙ol u hekk ikolli nqum, jekk xejn b’rispett lejn min ikun qed jistennini. Domt intella’ u nniΩΩel jekk nifla˙x g˙al dan l-impenn, iΩda darba ˙abib tal-qalb qalli, “Inti meta ma tkunx tifla˙ çempel ‘sick’”. B’dan il-˙sieb li serra˙˙li mo˙˙i, d˙alt g˙all-biçça xog˙ol u s’issa qatt ma çempilt ‘sick’! Verament li qabel ma mmur ikolli ˙afna dwejjaq u nis˙et is-sieg˙a u l-mument li d˙alt g˙al dan l-impenn, iΩda

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 13

meta nkun hemm nikkonçentra l-isforzi tieg˙i fuq ix-xoghol (u jkolli nikkonçentra b’sa˙˙ti kollha g˙ax din il-marda tixroblok mo˙˙ok). F’radda ta’ salib ikun sar il-˙in li nirritorna d-dar. Meta nasal id-dar inkun mejta biex nintefa’ fuq is-sodda, iΩda nag˙mel sforz ie˙or biex insajjar. Nipprova ng˙in ru˙i billi nixg˙el ir-radju biex iΩommli kumpannija u nwieg˙ed lili nnifsi li malli nlesti mmur nistrie˙. Nibda’ nkellem lili nnifsi biex nag˙mel kura©© u nipprova nikkonçentra fuq it-tisjir. Ir-radju nitfg˙u fuq ‘Radju Marija’ biex insaqqi l-g˙ewda niexfa li saret il-fidi tieg˙i. Meta na˙seb fuq Alla mitt elf ereΩija tg˙addi minn rasi u ng˙id is-sewwa li kieku kelli fidi aktar soda kont inkun irrabjata g˙alih. Nippreferi ng˙id ma nafx min hu milli ng˙arfu, g˙ax irrabjata wisq g˙al dak li Alla li kont nipprova nemmen fih sa ftit ilu. Imma a˙jar ng˙id ma nafx u la ma nafx a˙jar nisma’ lil min jidher li jaf! Ner©a lura g˙all-©urnata tieg˙i. Fla˙˙ar il-˙in tant mistenni jasal – nista’

14 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

mmur norqg˙od! IΩda naf li mhux se jkun façli li ner©a nqum. Biex ng˙in lili nnifsi nqum nintefa fuq is-sufan minflok fuq fis-sodda, ma nuΩax im˙adda u ma ng˙attix saqajja u ma nilbisx peduni. Dan kollu biex inkun skomda, biex inqum aktar façilment. IΩda kollox ta’ xejn, g˙ax biex inqum tiswieli battalja ta’ sieg˙a jew aktar mieg˙i nnifsi. Inkun nixtieq nibqa’ rieqda biex ma jkolliex g˙alfejn niffaççja l-˙ajja. Mhux g˙ax ikolli xi ˙a©a iebsa x’nag˙mel, iΩda ma nkun irrid nag˙mel xejn. Kollox narah vojt u bla sens u xog˙ol Ωejjed. Lanqas xi hobby ma jkolli aptit. Norqod biss inkun irrid. Mill-banda l-o˙ra tg˙idx kemm jiddispjaçini li t-tfal jitilqu mid-dar inkun g˙adni ©os-sodda u ji©u lura u jsibuni er©ajt rieqda (kemm nift˙ilhom u naqilbilhom!) Nixtieq ˙afna li jkolli s-sa˙˙a noqg˙od mag˙hom u meta jirnexxili tg˙idx kemm japprezzaw. Barra minn hekk in˙ossni qed na˙li ˙afna ˙in li g˙andi ˙afna w ˙afna biex nimlieh. Biss biss ix-xog˙ol tad-dar tg˙idx kemm hu lura, dejjem lura! Ûew©i jag˙ti daqqa t’id sewwa iΩda dak irid imur g˙ax-xog˙ol u l-˙in tieg˙u limitat. NibΩa li fl-a˙˙ar se jg˙ajja hu wkoll… imbag˙ad inkunu vera qeg˙din sew! G˙andi bΩonn nammetti li jien ma nifla˙x u hekk kif jie˙du paçenzja bija t-tfal u speçjalment Ωew©i hekk ukoll jiena rrid nie˙u paçenzja bija nnifsi. Xi kultant l-iktar diffiçli hu li tie˙u paçenzja bik innifsek! IΩda jien qed nittrenja kemm nifla˙ inkun paçenzjuΩa u n˙oss li aktar

ma nie˙u paçenzja, aktar qed tiΩdiedli l-paçenzja, mhux biss g˙alija nnifsi, iΩda wkoll ma’ l-o˙rajn, fil-karozza, meta jkolli bΩonn nistenna, eçç, u drajt nie˙u l-affarijiet b’aktar kalma. Il-kalma saret il-kontribut li noffri jien lill-familja tieg˙i f’waqtiet ta’ vulkan jiΩbroffa. Fl-a˙˙ar jasal filg˙axija bil-weg˙da tal-wisq mistenni lejl. Qabel norqdu noqog˙du ftit flimkien jiena u Ωew©i. Minn mindu mradt ir-relazzjoni tag˙na kibret ˙afna. Sirna nirriΩervaw ˙afna ˙in biex inkunu flimkien u meta nitkellmu, l-livell ta’ komunikazzjoni jkun aktar profond milli qatt kien qabel. Din il-˙a©a ttini ˙afna konsolazzjoni. Nipprova nara l-˙ajja mill-lat poΩittiv, iΩda mo˙˙i malajr ji©ri bija u n˙oss bejni w bejn ru˙i, dan mhux kollox g˙alxejn? It-tbatija ta’ ˙ajja ‘façli’ b˙al ma hi tieg˙i ukoll ma narahiex ‘worth it’ meta nqabbel mal-ftit mumenti qosra ta’ gost jew paçi li nista’ verament ingawdi! Jekk tag˙tini g˙aΩla, nippreferi ma nkunx hawn. Fl-a˙˙ar jasal il-mument tal-irqad, iΩda lanqas inkun g˙adni rpiljajt mill-©urnata ta’ qabel li ma titfaççax o˙ra u o˙ra u o˙ra u o˙ra u dejjem ©ejjin u qatt ma wasalt. Meta se nasal? G˙ajjejt, iddejjaqt, ma rridx aktar. In˙ossni b˙al Tarzan li bil-kemm ikun g˙adu telaq minn ma ˙abel li ma jkollux jaqbad ie˙or biex jiddendel mieg˙u u ie˙or u ie˙or u ie˙or, dejjem g˙addej fil-©ungla sa ma jasal. M.

It-Tnejn – Jum il-˙asla Mulej, g˙inni na˙sel lil qalbi minn kull egoiΩmu u frug˙a, biex nista’ naqdik b’˙afna m˙abba tul il-©img˙a kollha. It-Tlieta – Jum il-mog˙dija G˙inni Mulej inne˙˙i t-tikmix kollu tal-pre©udizzji kollha li ©bart f’qalbi tul is-snin kollha ta’ ˙ajti, biex inkun nista’ nara l-vera sbu˙ija ta’ l-o˙rajn. L-Erbg˙a – Jum it-tiswija Mulej, kemm nixtieq insewwi l-˙sarat kollha li wettaqt bi kliemi u b’g˙emili, speçjalment f’dawk li ng˙ix mag˙hom kuljum. T˙allix im©iebti tg˙arraq jew t˙assar is-sbu˙ija tag˙hom min˙abba l-iskandlu tieg˙i. Il-Óamis – Jum it-tindif Mulej, g˙inni nfarfar l-irkejjen mo˙bija ta’ ˙ajti mit-trab u l-˙mie© li n©abar tul iΩ-Ωmien. G˙inni nnaddaf ˙sibjieti minn kull ©udizzju ˙aΩin. Il-Ìimg˙a – Jum ix-xirja Ag˙tini l-kura©© Mulej nag˙mel xirja g˙aqlija u ma nibΩax in˙allas il-prezz g˙oli tas-sagrificcju biex b’im˙abbti nixtri l-hena tieg˙i u tal-familja tieg˙i.

TALBA

GÓALL-MARA TAD-DAR… ji©ifieri g˙all-kul˙add

Is-Sibt – Jum it-tisjir G˙inni Mulej, biex insajjar il-borma ta’ m˙abba bnina u nservi kull platt ikel flimkien mal-˙obΩ ˙elu u frisk tat-tjubija u l-˙niena. Il-Óadd – Jum il-Mulej Mulej, issa ˙ejjejtlek lil dari biex ti©i toqg˙od g˙andi. Bik f’qalbi nixtieq ng˙ix dan il-jum qaddis u l-jiem kollha ta’ ˙ajti. RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 15

Missier jiktbu lil ibnu 16 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

X’nista’ u x’ma nistax.. Tajtek il-˙ajja, IΩda ma nistax ng˙ixha g˙alik. Nista’ nurik it-triq it-tajba, IΩda ma nistax nimxiha minflokok. Nista’ nie˙dok il-knisja, IΩda ma nistax in©ag˙lek titlob u temmen. Nista’ ng˙allmek x’inhu tajjeb u x’inhu ˙aΩin, IΩda ma nistax nag˙Ωel jien g˙alik. Nista’ nixtrilek ˙wejje© sbie˙, IΩda ma nistax nag˙millek qalbek sabi˙a. Nista’ noffrilek xi parir, IΩda ma nistax in©ag˙lek taççettah. Nista’ noffrilek im˙abbti, IΩda ma nistax nisfurzaha fuqek. Nista’ ng˙allmek taqsam ©idek ma’ l-o˙rajn, IΩda ma nistax nirba˙ l-egoiΩmu tieg˙ek jien. Nista’ ng˙allmek il-manjieri tajbin kollha, IΩda ma nistax turi il-veru rispett.

Nista’ nurik kif ikunu il-˙bieb veri, IΩda ma nistax nag˙Ωillek lil ˙biebek jien. Nista’ nag˙tik nispjegalek dwar is-sess, IΩda ma nistax inkun in˙arislek is-safa ta’ qalbek jien. Nista’ nwissik dwar ix-xorb u d-droga, IΩda ma nistax ng˙id LE jien g˙alik. Nista’ npo©©ilek quddiemek ideali kbar, IΩda int biss tista’ til˙aqhom. Nista’ nurik kif tkun qalbek tajba, IΩda ma nistax nisfurzak t˙obb. Nista’ nitlob g˙alik, IΩda ma nistax in©ag˙lek temmen ‘l Alla. Nista’ ng˙idlek kif g˙andek tg˙ix fuq l-art, IΩda ma nistax nag˙tik il-˙ajja ta’ dejjem. Nista’ biss in˙obbok b’im˙abba tal-©enn… U DAN SE NAGÓMLU ˙ajti kollha.

Missierek RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 17

Skond id-daqqa, Ω-Ωifna! Kemm nies jitilfu ç-çans li jduqu l-fer˙ g˙ax fil-©enn tal-˙ajja ikunu m˙abbtin wisq biex jg˙ixu l-mumenti sbie˙… A˙seb ftit fuq dawn il-˙wejje© Ωg˙ar li kapaci jbiddlu t-toqol tal-˙ajja f’mumenti ta’ fer˙ ©enwin, sempliçi u profond… Jg˙ix fer˙an mhux min jid˙ak dejjem… imma min ikun kapaçi li skond id-daqqa, jiΩfen! • Kemm-il darba uliedek ©ew ˙dejk biex ikellmuk u int ma tajthomx wiçç g˙sx kont mitluf g˙al kollox fix-xog˙ol tieg˙ek? • Kemm nisa miΩΩew©a baqg˙u d-dar g˙aliex meta Ωwie©hom issu©©erilhom li jmorru jieklu barra malajr wie©bu: ‘U issa ©a sajjart…!’ Mhux a˙jar l-ikel mar fil-fridge, flok tilfu ç-çans ta’ ftit ˙in speçjali ma’ Ωwie©hom! • Kemm-il darba mort g˙and o˙ti u g˙edtilha biex immorru nieklu barra? Kienet tin©ibed lura u tlaqlaq: “Ma nistax. G˙andi l-˙wejje© minxura. Ma g˙amiltx xag˙ri. Kilt tard f’nofs in-nhar. Ìejja x-xita.” Din o˙ti issa mietet u qatt ma ˙ri©na flimkien! • Meta ΩΩewwi©na kemm-il darba konna ng˙idu, issa nistiednu l-˙bieb meta nlestu d-dar minn kollox, meta t-tfal jikbru… IΩ-Ωmien g˙adda, id-dar tlestiet, it-tfal kibru u l-˙bieb bqajna qatt ma stedinnihom. • Iktar ma nixjie˙u, iktar il-˙ajja tidher qed tg˙a©©el. Il-jiem donnhom jiqsaru u l-lista tal-weg˙diet issir itwal. Imbag˙ad jum wie˙ed ni©u f’tag˙na u nindunaw li kull ma jkollna x’nuru g˙al ˙ajjitna tkun litanija ta’ weg˙diet sbie˙ li qatt ma wettaqna. Ix-“xi darba” qatt ma waslet! • G˙alhekk gawdi l-©urnata. Ag˙mel dak li verament TRID tag˙mel u mhux dejjem dak li g˙andek fil-lista li GÓANDEK tag˙mel. Kieku kellek tmut issa u kellek çans li tag˙mel telefonata wa˙da biss, lil min kont tag˙milha? X’kont tg˙idlu jew tg˙idilha? Allura g˙alfejn qed tistenna? • Qatt waqaft t˙ares lejn it-tfal jilag˙bu f’xi ©nien, jew lejn ix-xita nieΩla fuq l-art? Qatt segwejt b’˙arstek lillfarfett huwa u jittajjar ‘l hawn u ‘l hinn? Qatt waqaft tammira x-xemx nieΩla hi u tg˙ib fuq ix-xefaq? Jew tg˙ix dejjem nifsek maqtug˙? 18 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

• Meta tistaqsi lil xi ˙add “Kif int?” kapaçi toqg˙od tistenna t-twe©iba jew tibqa’ g˙addej b’dak li kellek f’mo˙˙ok? • Meta ibnek jew bintek jitolbuk xi ˙a©a u fil-g˙a©la li tkun fiha tg˙idilhom “Issa g˙ada naraw” qatt intba˙t bil-we©g˙a li dehret fuq wiççhom? • Il-˙ajja mhix tellieqa. G˙ixha iktar bil-mod. Isma’ l-muΩika tag˙ha qabel ma tintemm l-g˙anja. • Forsi l-˙ajja mhix il-festa li stennejniha li tkun… IΩda skond id-daqqa dejjem hemm iΩ-Ωifna!

JIEN SEJJER, U INT... ÌEJ?? Çerti nies ma tafx x’tistenna minnhom. Ikunu jidhru nies komuni, nies “down-to-earth”. Hekk huma l-˙bieb tieg˙i, allura tistg˙u ta˙sbu kif, meta er©ajt rajthom sentejn ilu, wara ˙afna snin, ma stennejtx wisq minnhom. Staqsejthom x’qed jag˙mlu b’˙ajjithom u semmewli dal-kunçert. Qaluli li jismu “Strummin’ Home”. Hekk bdiet l-avventura tieg˙i fi “Strummin’ Home” u fiΩ-ÛÓN (Ûg˙aΩag˙ Óaddiema Nsara). Biex inkun onest, tnejn mill-organizzaturi kont ili nafhom qatieg˙, apparti xi erbat iqniefed o˙ra millgrupp tal-voluntiera. Hekk bdiet l-avventura tieg˙i, il-bqija kien buzz... kunçerti, ˙bieb, xi ftit xog˙ol iebes, imma kollox volontarjat u g˙al kawΩa ©usta. U wara kollox x’tistenna minn Ωg˙aΩag˙ li jridu ja˙dmu g˙al dinja a˙jar?!

Imma wara kollox dak hu Ω-ÛÓN - g˙aqda li ta˙dem bit-talenti taΩ-Ωg˙aΩag˙ biex tag˙tihom çans jikbru f’ ˙ilithom u fl-istess ˙in tag˙tihom l-opportunita’ li ja˙dmu g˙al iktar ©ustizzja fis-soçjeta`. Bil-˙aqq, semmejt talenti hux? Oqog˙du fuq kliemi, imma dawn iΩ-Ωg˙aΩag˙ vera jafu x’inhu talent! “Strummin’ Home”, kunçert li beda fit-2002, hu kompost minn kitarristi, band u l-kor li j©ib l-isem ta’ ‘Symphonik’. L-idea kienet li nag˙mlu kunçert li fih no˙or©u l-˙iliet tag˙na lkoll sabiex ni©bru l-flus biex ng˙inu lil min m’g˙andux saqaf fuq rasu (g˙alhekk jismu “Strummin’ Home”). Wasalna fis-sitt edizzjoni tieg˙u. Il-mini-pro©ett kiber ©mielu, tant li rigward suççess, in˙alli f’idejn in-nies li mlew is-sala fis-snin li g˙addew biex jixhduh. Daqqejna diski minn kull Ωmien li varjaw minn Pink Floyd, Queen, Beatles u xi diski maltin, fost tant o˙rajn popolari. Is-sabi˙a hi li fil-©urnata tal-kunçert inkunu di©a` bdejna nippjanaw u no˙olmu fuq Strummin’ Home” tas-sena li jmiss. Waqt li nistednuk biex ting˙aqad mag˙na g˙all-kunçert “Strummin’ Home” nhar il-Ìimg˙a, 28 jew is-Sibt, 29 ta` Settembru, nistiednu lil kull min hu interessat jg˙in u/jew jipparteçipa b’xi mod sabiex jikkuntattjana fuq 79244418 jew zhn@zhnmalta.org. Jekk tixtieq tag˙ti s-sapport finanzjarju tieg˙ek b’risq il-˙idma tal-moviment, tista’ tag˙mel dan billi tibg˙at sms vojt fuq: 50616116 (50c); 50617360 (Lm1); 50618061 (Lm2); 50619204 (Lm5).

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 19

20 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

G˙aliex, Pa ?

B’dedika lit-tfal kollha abbuΩati bi vjolenza fid-dar

Jisimni Sara G˙andi biss tliet snin G˙andi g˙ajnejja minfu˙a Ma nistax nara.

Qed nisimg˙u jidg˙ili b’ismi Filwaqt li jsejja˙li. Jiena Nitgezzez mal-˙ajt.

“Jiddispjaçini”, inwerΩaq jien Imma issa tard wisq Wiççu mbeg˙ren B’mibeg˙da li ma tistax titfisser.

Ûgur li jiena belha Ûgur li jiena tifla ˙aΩina G˙ax kieku G˙alfejn missieri jkun irrabjat?

Qed nipprova nin˙eba Minn g˙ajnejh kollhom ˙ruxija Tant qed nibΩa’ Li nfqajt nibki.

U©ig˙, u©ig˙ ma’ kullimkien Iwe©©ag˙ni dejjem iktar “Mulej, ikollok ˙niena! Ag˙mel li jieqaf!”

Nixtieq li kont a˙jar, Nixtieq li ma kontx kerha Kieku ommi Tkun trid tg˙annaqni.

Jaqbadni qed nibki Jibda jg˙id kliem ˙aΩin. Jg˙id li kollu ˙tija tieg˙i Li jbati daqshekk fuq ix-xog˙ol.

U fl-a˙˙ar jieqaf U jmur lejn il-bieb Waqt li jiena nibqa’ ma nit˙arrikx Minxura ma’ l-art.

Ma nistax ng˙id kelma, Ma nistax nag˙mel l-içken Ωball Li ma nsibx ru˙i Maqfula l-©urnata kollha.

Jag˙tini bil-˙arta u jsawwatni IΩid jg˙ajjat mieg˙i. Fl-a˙˙ar na˙rablu U mmur ˙dejn il-bieb.

Jisimni Sara U g˙andi tliet snin Dal-lejl Missieri qatilni.

Meta nistenba˙ Insib ru˙i wa˙di Fid-dar mudlama Bil-familja kollha ©a ˙ar©et.

Imma l-bieb kien ©a g˙alqu Jien nibda nwerΩaq Jaqbadni U jsabbatni mal-˙ajt.

Meta ommi ter©a’ lura Nipprova in©ib ru˙i sewwa Óalli g˙all-inqas Naqla’ xebg˙a wa˙da biss il-lejla

Jiena naqa’ ma’ l-art B’g˙admi g˙oddu mkisser, U missieri jkompli Jidg˙ili

Tag˙milx ˙sejjes G˙adni kif smajt karozza Missieri Ìie lura mill-˙anut tax-xorb.

Din il-kitba qawwija ©©ag˙alna naraw ilkefrija ta’ min ja˙qar lit-tfal. Tajjeb wie˙ed iΩid ukoll li l-mo˙qrija tat-tfal ma ssirx biss bil-vjolenza fiΩika. It-tfal jin˙aqru meta j˙ossuhom abbandunati, meta jg˙ixu filbiΩa’ ta’ tg˙ajjir, sfruttament ta’ kull xorta u l-effetti tremendi ta’ kull abbuΩ sesswali jew psikolo©iku. It-tkissir li jsir fit-tfal meta l-©enituri ma jaqblux, ji©©ieldu jew jinfirdu huwa tremend u ma tistax tikkalkulah. RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 21

Tliet An©li Wa˙da mill-akbar sofferenzi hi meta koppja ma jkollhomx it-tarbija li jixtiequ. Din il-kitba tiddeskrivi din is-sofferenza. Xi drabi din it-tbatija tinbidel f’fer˙, kif tirrakkonta din l-istorja. Xi drabi l-˙ajja ma tispiççax daqshekk sabi˙! It-tarbija tibqa’ ma ti©ix. Dan ma jfissirx li Alla ma jismax it-talb jew li jkun nesa lil dak li jkun. Dan ifisser biss li l-im˙abba tal-koppja trid issib modi differenti kif tag˙ti l-frott tag˙ha. Alla huwa dik l-im˙abba li trid to˙ro© u tixtered mill-qalb tal-koppja. Kull koppja je˙tie© li ssib b’liema mod hi msej˙a twassal im˙abbitha lil ta’ madwarha… Stedina u sfida! Imma min i˙obb ma jibΩa’ minn ebda sfida. 22 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

adwari, il-ba˙˙. Issa stajt nifhem x’kienu jfissru min kien jg˙id li g˙alkemm imdawwar bin-nies madwaru, kin i˙ossu wa˙du, fid-dlam u fil-vojt! Kont nit˙assar lil min kien i˙oss hekk, u issa stajt nibda nit˙assar lili nnifsi g˙ax kont qed in˙ossni ag˙ar minnhom. Xi drabi, ma’ kontx nifla˙ nara nies, speçjalment nisa bit-tfal jew li qed jistennew tarbija, wiççhom jixg˙el u mimlijin ˙ajja. Dak li minn dejjem xtaqt sa minn mindu kont zg˙ira, g˙alija kien jidher impossibli. G˙aliex ˙addie˙or seta’ jaqta’ xewqtu u a˙na le? Ma’ kienx ˙aqqna ingawdu il-frott ta’ m˙abbitna b˙al ˙adtie˙or, wara tant sagrifiççji li g˙amilna biex bnejna iΩ-Ωwieg tag˙na fuq pedamenti sodi. X’kellu a˙jar minnha ˙addie˙or? G˙aliex l-iktar ˙a©a naturali u sabi˙a li tista’ tg˙ix mara, ma’ stajtx ingawdiha? Xahar wara xahar, sena wara l-o˙ra, bqajt in˙oss dak il-vojt ©o fija, dak l-eku ©o ©ufi ta’ tarbija li ma’ setg˙etx titwieled g˙aliex ma’ kienetx teΩisti ˙lief f’qalbi u fil-˙olm tieg˙i. Kont inwe©©a wisq nara lil s˙abi jkollhom it-tfal bla xkiel jew stennija Ωejda, u jien dejjem inqas minnhom, wa˙di u dejjem bit-tama li nkun b˙alhom xahar wara l-ie˙or. Bdejt nipprova insib xi stajt g˙amilt ˙azin biex kelli ng˙addi minn dik l-istennija u qtug˙ ta’ qalb kollu. Kont tant lesta li nilqa’ f’˙ajti u f’˙ajjet Ωewgi

dik it-tarbija li dejjem xtaqt, mela g˙aliex, g˙alkemm kont nitlob il-˙in kollu, Alla donnu nsieni. L-ewwel u l-a˙˙ar ˙sieb tieg˙i x’˙in inqum u qabel norqod kien dejjem l-istess. Kont iffissajt li ma’ seta’ qatt ikolli tarbija, li kelli kollox ˙azin u mnawwar ©o fija, li jien ma’ kontx b˙al kull mara normali o˙ra. Irrassenjajt ru˙i li konna ser nibqg˙u we˙idna, f’dik id-dar li mlejna b’tant ˙e©©a g˙all-wasla tat-tfal tag˙na iΩda li kellha tibqa’ vojta, b’le˙˙inna jidwi u jirbombja mal-kmamar. Kif inkun ˙a nibda nirrassenja ru˙i jew a˙jar na˙seb fil-poΩittiv, niskopri b’xi ˙addie˙or li ser jaqta’ xewqtu qabli. Il-vojt jer©a’ jibda jidwi f’qalbi mfawra bid-dwejjaq u diΩappunti. U jkolli bilfors niffaççja in-nies dejjem bid-da˙qa, qisni l-iktar mara fer˙ana f’wiçç id-dinja. Ilgideb li kont nigdeb ma’ s˙abi u dawk li jafuni. Kont in©ibha li taparsi baqg˙alna biex na˙sbu biex inkabbru l-familja meta fil-fatt kont norqod u nqum blistess ˙sieb, bl-istess dieqa u diΩappunt ta’ xahar wara l-ie˙or. It-tobba li rajt fi Ωmien sena ma’ ninsihom qatt, tama wara o˙ra, qata’ wara o˙ra, dispjaçir wara ie˙or. Kull˙add kien jg˙idli, min kien jaf biddieqa tag˙na, li bit-talb kollox jirnexxi, li mhux kul˙add xorta, li stennija itwal ifisser fer˙a ikbar, izda qalbi wara ftit kienet ter©a’ taqa’ fid-disperazzjoni. Sakemm darba ltqajt ma’ Miriana, ˙abiba tieg˙i antika li kont ili Ωmien ma’

nara. Qaltli li kienet iΩΩeww©et u romlot Ωg˙ira, u li kienet bla tfal g˙ax Alla g˙o©bu jo˙dilha lil Ωew©ha qabel ma’ jag˙tiha ‘l ulied minnu. “La g˙andek lilu, g˙andek kollox, u qatt titlef it-tama… Alla ma’ jag˙tikx iktar milli tifla˙ u la inti ma’ tifla˙x g˙al dak li qed tibΩa’ li ma’ jkollokx, Alla mhux ser jag˙tik dak li qalbek ma’ tifla˙x g˙alih… Ibqa’ ittama, u ftakar li m’g˙andek xejn ag˙ar minn ˙addie˙or, xejn. Tieg˙ek ©ej naqra iktar tard minn ta’ ˙addie˙or.” Kliemha baqa’ ittimbrat f’mo˙˙i. Kont nitlob u nitlob kull jum, quddiem kull statwa li kont nara fit-triq jew fi knisja, no˙lom li l-g˙ada fil-g˙odu nqum u nkun persuna o˙ra, b’tarbija f’©ufi. Sakemm ma’ ˙olm tie˙i sar realta’ u l-anqas stajt nemmen lil g˙ajnejja meta skoprejt li kont qed nistenna tarbija. Lil Ωew©i m’g˙edtlu xejn g˙all-ewwel, iΩda ˙allejtlu par Ωarbun Ωg˙ir fuq l-im˙adda tieg˙u u fra˙na fuq li fra˙na fl-imkien. Konna noqog˙du b’seba’ g˙ajnejn li ma’ nwe©©ax u disa’ xhur g˙addew vera bil-mod, tant kemm konna ˙erqanin. Twieldet Naomi, il-mimmi t’g˙ajnejna. U wara tliet xhur, sirna nafu li konna qed nistennew lil Elias u warajh lil Konrad. Filli xejn, filli tliet an©li f’˙ajjitna, grazzi ukoll g˙all-kura©© li g˙amlitli Miriana. Bit-talb u bil-fiduçja t’Alla kollox jista’ ji©ri, dan jix˙duh Naomi, Elias u Konrad. RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 23

Dak li tiekol familja ÌermaniΩa f’©img˙a

Meta tpo©©i fuq il-mejda… Meta tpo©©i fuq mejda biex tiekol ftakar ftit f’dawn il-fatti u ç-çifri li ©ejjin: Fil-pajjiΩi Ωviluppati biss hemm mad-9 miljun ru˙ li ma g˙andhomx ikel biΩΩejjed. Din il-problema nsibuha anki f’pajjiΩi ta’ l-Unjoni Ewropea. Per eΩempju 9% tal-Bulgari i˙abbtu m’g˙andhomx biΩΩejjed x’jieklu. F’pajjiΩi b˙asSerbja u Montenegro in-numru ta’ nies neqsin 24 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

mill-ikel jil˙aq l-10% tal-populazzjoni. Uffiçjalment jitqiesu neqsin mill-ikel dawk kollha li b’mod regulari ma je˙dux biΩΩejjed kaloriji kuljum biex jibqg˙u b’sa˙˙ithom u jkunu jistg˙u jag˙mlu xog˙ol ˙afif. Naturalment il-kwantità ta’ kaloriji me˙tie©a tiddependi mill-età u jekk dak li jkun hux ra©el jew mara. Din tvajra wkoll minn pajjiΩ g˙all-

ie˙or skond kif tkun komposta l-populazzjoni. Jekk in˙arsu lejn il-qag˙da tad-dinja kollha, hemm mat-854 miljun ru˙ li huma neqsin mill-ikel me˙tie©. Fl-Indja biss hemm 212 miljun u fiç-Çina hemm 150 miljun; biex insemmu Ωew© pajjiΩi kbar bi problemi enormi wkoll. Fatt li j©ieg˙lek ta˙seb u tinkwieta huwa

Dak li tiekol familja Afrikana fqira f’©img˙a

li l-g˙add ta’ nies fid-dinja li jsofru mill-©u˙ naqas biss bi 3 miljuni meta tqabblu maç-çifri ta’ l-1991, iΩda Ωdied bi 30 miljun jekk tqabblu maç-çifri tal-1996! X’nistg˙u nag˙mlu int u jien quddiem dawn il-miljuni ta’ bnedmin ˙utna li litteralment qed jimirdu u jmutu? Nitimg˙uhom kollha ma nistg˙ux. Imma nistg˙u nag˙mlu ˙afna: - InΩommuhom f’qalbna u f’talbna kontinwament - Ninteressaw irwie˙na f’dak li qed ji©ri fiddinja u ninfurmaw ru˙na mill-problemi ta’ pajjiΩi o˙ra

- Insemmg˙u il-le˙en tag˙na u ma niddejqux nitkellmu u nikkundannaw kull in©ustizzja kbira jew Ωg˙ira li naraw isse˙˙ madwarna - Naraw min hu nieqes mill-˙ti©ijiet tal-˙ajja aktar qrib tag˙na (©irien, familjari, familji, vittmi ta’ inçidenti…) - Nevitaw li na˙lu dak li Alla jipprovdi lilna – ikel, ˙wejje©, riΩorsi, eçç. - Meta nkunu se nixtru xi ˙a©a ta’ lussu (karozza ©dida, air-condition, computer, eçç.), nag˙tu wkoll xi ˙a©a b˙ala karità lil min ma jistax igawdi lussu jew kumdita’ b˙al dik li nixtru

- Nie˙du Ω-Ωmien biex ng˙inu lil xi ˙add fil-bΩonn (inΩuru xi marid, ng˙inu f’xi volontarjat…) - U tinsiex: ma jeΩistix biss il-©u˙ g˙al biçça ˙obΩ jew ftit ikel. Jekk t˙ares madwarek malajr issib min hu bil-©u˙ g˙al ftit rispett, g˙al kelma ta’ kura©©, ta’ ˙niena, ta’ ma˙fra… g˙al ftit attenzjoni… Mhux bil˙obΩ biss jg˙ix il-bniedem! “Kont bil-©u˙ u tmajtuni” se jg˙idilna Ìesù fl-a˙˙ar eΩami ta’ ˙ajjitna jekk inkunu g˙enna lil min hu bil-©u˙. Ta˙seb li se tg˙addi minnu?

Fl-a˙˙ar lest Is-sena l-o˙ra konna ktibna dwar ix-xog˙ol sabi˙ li qed jag˙mel Fr Anthony Fenech sj, fl-E©ittu. Kienu bosta mill-qarrejja li bag˙tu offerti b˙ala g˙ajnuna g˙al dan il-missjunarju ÌiΩwita. Iç-Çentru ta’ ˙idma g˙at-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙ issa tlesta u Fr Fenech jiktbilna biex jirringrazzja lil dawk kollha li bag˙tulu g˙ajnuna. Grazzi lillqarrejja g˙all-©eneroΩità tag˙hom kull darba li jsir xi appell permezz tar-rivista tag˙na.

L-Edituri 26 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

Fil-waqt li b-umilta sinçiera nixtieq nirringrazzja l-Mulej, b’fer˙ kbir nixtieq naqsam mag˙kom is-sodisfazzjon li fl-a˙˙ar tlesta b’wiçç il-©id il-bini taç-Çentru l-©did tag˙na ta’ Gad-el-Sid (Minia, E©ittu). Bl-g˙ajnuna ©eneruΩa tag˙kom u ta’ benefatturi o˙rajn, kif ukoll bla dubju ta’ xejn bl-interçessjoni kontinwa ta’ Br. Selim Elias Chamaoun sj, ÌiΩwita LebaniΩ li waqqaf dan iç-çentru xi 30 sena ilu, intom g˙entuna biex din il-˙olma tista’ sse˙˙ u tibda tag˙ti ˙afna frott li jog˙©ob lil-Mulej. Dan il-Brother kien ilu jo˙lom li b˙alma kellu l-grazzja jibda dan iç-Çentru b’mezzi Ωg˙ar, xi darba jkun jista jkabbru biex jespandi l-attivitajiet ta’ g˙ajnuna soçjali, edukattiva, kulturali, sportiva u ta’ svilupp g˙an-nies tad-distrett ta’ Gad-el-Sid. Dan il-Brother miet fil-5 ta Frar 2000, u propjament ix-xa˙ar ta wara, il-Patri Ìeneral tag˙na l-ÌiΩwiti, Peter Hans Kolvenbach sj, li kien qed iΩur l-E©ittu, ©ie wkoll il-Minia u

xtaq jara iç-Çentru qadim tag˙na, u malli da˙al u ra l-kundizzjoni Ωdingata tieg˙u, spontanjament iddikjara li “dan il-post irid jinbena mill-©did”. G˙alhekk ippreΩentajna lapplikazzjonijiet neçessarji g˙al-bini ta’ Çentru ©did lill-amministrazzjoni çivili. Domna ˙afna nistennew, b’kollox xi 5 snin, sakemm twittew l-ostakli kollha biex inkunu nistg˙u nibdew nibnu. Imma l-Mulej kien mag˙na u fil-waqt li konna qed nistennew, irnexxielna nakkwistaw biçça art o˙ra li kienet tmiss mag˙na. B’hekk stajna nkabbru sew l-ispazju taç-Çentru tag˙na, u dan ukoll b’xi mod hu miraklu. Il-permessi biex inwaqqg˙u fl-a˙˙ar waslu f’Novembru 2004, u fl-istess xa˙ar stajna nwaqqg˙u il bini-l-qadim, li tant kellu memorji sbie˙ g˙al bosta nies li kibru fih. Imma issa seta’ jag˙mel post g˙al bini akbar u aktar spazjuΩ fejn inkunu nistg˙u nag˙tu servizz a˙jar fil-futur. Imbag˙ad kellna

nistennew kwaΩi sena o˙ra g˙al-permessi tal-bini. Bdejna n˙affru g˙al-pedamenti fit13 ta Diçembru 2005. F’Marzu 2006 stajna nag˙mlu il-kolonni tal-pjan terran, l-ewwel ˙a©a li setg˙et tidher “fuq wiçç l-art”. La˙˙ar saqaf lestejnieh fl-14 ta Ottubru 2006, u b’hekk spiççajna l-istruttura prinçipali, imma naturalment kien g˙ad baqa’ ˙afna xog˙ol ©ewwa. G˙alkemm kien g˙ad hemm ˙afna xog˙ol xi jsir fil-bini ta ©ewwa, stajna nuΩaw is-sala t’isfel, biex fis-7 ta Jannar (2007). F’dan il-jum fl-E©ittu jiççelebraw il-Milied. A˙na wkoll iççelebrajna din il-festa bill-party tradizzjonali tat-tfal “fil-post tag˙na”, wara li konna kostretti li g˙al aktar minn sentejn niççelebrawh xi mkien ie˙or. Fid-19 ta Frar 2007, g˙alkemm kien g˙ad fadal xi xog˙ol fis-sulari ta fuq, it-tfal tal-Kindergarten u l-istudenti li ji©u g˙all-”istudji ta’ filg˙axija”, (Ωew© programmi prinçipali fiç-Çentru tag˙na) setg˙u jid˙lu uffiçjalment fil-klassijiet li issa setg˙u isej˙ulhom “tag˙hom”. Wara ftit da˙lu wkoll il-klassijiet tal-katekiΩmu, u hekk bdejna ftit ftit ingorru g˙aç-Çentru l-©did. Il-kuntrattur uffiçjalment tana ç-çwievet fl-20 ta Marzu 2007, hekk kif telaq l-a˙˙ar ˙addiem. Fl-G˙id il-Kbir, 8 ta April 2007, iççelebrajna il-festa wkoll bil-party tradizzjonali tag˙na fiç-Çentru l-©did li issa kien beda ja˙dem b˙al qabel, ji©ifieri erbg˙a u g˙oxrin sieg˙a kulljum g˙al sebat ijiem fil-

©img˙a: Studju ta’ filg˙axija, Kindergarten, Klabb g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙, KatekiΩmu, Hjata, Xog˙ol karitattiv u soçjali, Bibiljoteka, Sçouts, Kompjuter, Krafts, etç. Nistg˙u issa nintroduçu wkoll xi programmi ©odda, billi issa g˙andna ˙afna aktar spazju minn qabel, per eΩempju, programm ©did ta’ formazzjoni g˙allommijiet beda fil-bidu t’April 2007. F’nofs Ìunju bdejna wkoll programm ie˙or ta’ formazzjoni g˙at-tfajliet, u xi ©img˙atejn wara wkoll programm g˙all-©uvintur. Naturalment dan iç-Çentru g˙adu tista’ tg˙id vojt, u m’g˙andiex ˙lief l-g˙amara l-iktar essenzjali, ftit si©©ijiet u xi mwejjed. Imma g˙alissa ng˙addu kif nistg˙u, fil-waqt li nittamaw li l-Mulej jibg˙atilna l-g˙ajnuna me˙tie©a biex in©ibu dak kollu li g˙andna bΩonn biex inkunu nistg˙u mmexxu sew il-˙afna programmi u attivitajiet tag˙na “GÓALL-IKBAR GLORJA T’ALLA”. Iç-Çentru malajr ©ibed ˙afna nies. Qabel ma spiççat l-iskola il-©enituri kienu di©a bdew jistaqsuna biex nirre©istraw it-tfal tag˙hom g˙as-sena l-©dida fil-Kindergarten u fl-Istudji ta’ filg˙axija. IΩ-Ωg˙aΩag˙ bdew ©ejjin u n-numru tag˙hom iΩid kuljum, anki ˙afna li qatt ma kienu ©ew g˙andna qabel, billi dawn m’g˙andhomx fejn imorru jqattg˙u ftit Ωmien flimkien. Dan is-sajf wkoll organiΩΩajna il-klabb tas-Sajf, li fta˙nieh malli spiççaw l-eΩamijiet fil-bidu ta’ Ìunju: kellna aktar minn 400 tifel u tifla

u Ωg˙aΩag˙ li xtaqu jissie˙bu f’dan il-klabb tant li kellna, g˙al dis-sena, nirrifjutaw dawk li ©ew tard g˙ax il-folla kibret sew. Pero xorta stajna noffru ˙afna log˙ob u attivitajiet differenti, u er˙ilhom ji©ru u jid˙ku u jaqbΩu fer˙anin: bandli, bibiljoteka ta’ qari u self ta’ kotba, kant, Ωfin, teatrin u talenti o˙ra, krafts, films, u diversi attivitajiet organiΩΩati mis-supervisors tag˙hom. B˙al snin o˙ra, din fis-sena wkoll kellna jg˙inuna fix-xa˙ar ta Lulju xi studenti Maltin li naturalment ˙olqu atmosfera ferrie˙a ˙afna bill-preΩenza u x-xog˙ol tag˙hom. A˙na çerti li il-Brot˙er Chamaoun qed jitbissem kuntent missema meta jara lin-”nies tieg˙u” qed jikbru fer˙anin fiç-”Çentru tieg˙u” u tag˙hom. Çerti wkoll li l-˙bieb u l-benefatturi tag˙na jie˙du gost jisimg˙u b’tant xog˙ol li qed isir fil-missjoni. Kieku ma kienx g˙al din il-˙idma ˙afna nies kienu probabbilment jikbru filperiklu tal-korruzzjoni min˙abba fil-miΩerja u l-injoranza li teΩisti f’˙afna postijiet. A˙na ng˙idulhom grazzi mill-qalb. Imma jibqg˙u çerti li l-akbar grazzi ti©i millqalb ta tant tfal u Ωg˙aΩag˙ fer˙anin li qed jie˙du l-©id minn dan iç-Çentru u opri o˙ra b˙alu. A˙na çerti li l-Mulej jag˙ti lil dawk kollha li qed jg˙inuna f’din il-˙idma sabi˙a il-grazzji kolha li g˙andhom bΩonn g˙assehem li qed jag˙tu fl-g˙alqa tieg˙u. Twanny Fenech sj, Direttur Spiritwali taç-Çentru Gad-el-Sid

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 27

Razzizmu 28 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

fuq tal-linja...

Kien jisimha Rosa Parks. Kienet tg˙ix f’Alabama, l-Amerika. Dakinhar, fl-1 ta’ Diçembru 1955, rikbet tal-linja biex tmur tag˙mel il-qadjiet tag˙ha. F’dik il-belt fuq ilkarozzi tal-linja kienu jifirdu l-postijiet g˙all-bojod mill-postijiet g˙as-suwed. Rosa rikbet u po©©iet f’post maqtug˙ g˙all-bojod. Hija kienet sewda. Is-sewwieq ˙adha mag˙ha u riedha tmur fil-post tas-suwed, biex iççedi postha lil xi hadd abjad. Hi rrifjutat. ‘Jien g˙andi d-dinjita’ u d-drittijiet tieg˙i ukoll’ ˙asbet. Is-sewwieq sejja˙ il-pulizija u dawn arrestawha. L-g˙ada is-suwed kollha irrifjutaw li jirkbu karozzi tal-linja sa ma dawn ne˙˙ew il-li©i n©usta ta’ diskriminazzjoni bejn suwed u bojod. Hekk qalet Rosa meta rrakkontat ˙ajjitha: ‘Meta riedu jqajmuni minn posti ˙assejt determinazzjoni qawwija li niddefendi d-dinjità tieg˙i. In-nies bdew jg˙idu li dakinhar ma qomtx g˙ax kont g˙ajjiena wisq. Mhux veru. Ma kontx g˙ajjiena. Ma kontx xi xie˙a - kelli biss 42 sena. Le, ma kontx g˙ajjejt bix-xog˙ol. Kont g˙ajjejt inçedi u naççetta din l-umiljazzjoni u d-diskriminazzjoni kontra tag˙na g˙ax a˙na suwed’. Tg˙id hawn Malta qed immorru ˙amsin sena lura u nwettqu l-istess diskriminazzjoni kontra s-suwed li hawn jg˙ixu fostna? U din l-in©ustizzja teΩisti fuq tal-linja biss, jew fuq ixxog˙ol u fit-toroq ukoll? Kemm jekk a˙na bojod, kemm jekk suwed jew ta’ kull kulur ie˙or, a˙na lkoll ulied Alla wie˙ed.

IR-RAZZIÛMU huwa pjaga fil-qalb ta’ min iwettqu jew jippriedkah. JiΩra’ l-mibeg˙da u ja˙sad il-vjolenza. Iwe©©a’ il-qalb t’Alla. Ma tistax tkun razzist u tg˙id li int Nisrani RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 29

It-tnejn huma

inn mindu Ryan ing˙aqad ma’ Marica fis-sagrament taΩ-Ωwie©, il-jum tal-Óadd ma’ baqax ifisser jum ta’ mistrie˙ g˙alih. Kull meta jasal, kien i˙oss çertu vojt hu u miexi lejn il-knisja wa˙du. Kien i˙oss g˙afsa ta’ qalb waqt li jara ‘l s˙abu flimkien ma’ marthom mexjin id f’id lejn il-knisja. Il-fatt li Marica kienet nisranija evan©elika u hu kien kattoliku qatt ma kien affettwa r-relazzjoni tag˙hom b˙ala g˙arajjes peress li kienu joqog˙du f’villa©©i differenti u qatt ma marru l-knisja flimkien. Imma issa li ΩΩew©u, Marica kienet issu©©eriet li jibdew imorru l-knisja rispettiva tag˙hom fl-istess ˙in biex ˙add minnhom ma jkun imça˙˙ad minn twemminu u fl-istess ˙in ikollhom il-kumplament tal-©urnata flimkien. IΩda g˙al Ryan, din is-sistema kienet qed tikkawΩa nuqqas ta’ paçi f’qalbu u malli induna x’kienet il-kawΩa tad-dwejjaq ta’ nhar ta’ Óadd, beda ja˙seb x’possibilitajiet kien hemm biex titran©a s-sitwazzjoni. “Kieku Marica x’tg˙id jekk

Appostolat tat-Talb – Intenzjonijiet

Issie˙eb int ukoll ma’ l-eluf ta’ Insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjonijiet li kull xahar il-Papa u l-Isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ it-talb tag˙na lkoll flimkien. 30 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

ng˙idilha li nixtieqha ti©i mieg˙i g˙allquddiesa tal-Óadd li ©ej? Jekk taççetta, jien noffrilha li mmur mag˙ha g˙as-servizz fil-knisja tag˙ha l-Óadd ta’ wara…” beda jhewden Ryan waqt li pprova jorqod. Ryan iddeçieda li l-g˙ada filg˙odu jg˙arraf lil Marica bil-pjan tieg˙u, talab biex l-idea tieg˙u tirnexxi, u intilef fl-irqad, g˙ax kien imfarrak wara ©urnta xog˙ol. L-g˙ada filg˙odu waqt il-kolazzjon, Ryan qal lil martu bl-idea tieg˙u, iΩda din ma tantx ˙adet gost g˙ax kienet konvinta li se t˙ossha skomda. Wara li Ryan spjegalha kif kien qed i˙ossu meta jmur il-knisja wa˙du, aççettat li tipprova din l-idea darba u tara x’ji©ri. U l-Óadd ta’ wara, Ryan, id f’id ma’ Marica, deher sejjer g˙all-quddiesa taddisg˙a ta’ filg˙odu. Hekk kif Marica tat l-ewwel ˙arsa madwar il-knisja, ˙assitha mhux f’postha meta rat numru kbir ta’ statwi tal-qaddisin, ˙afna minnhom tal-Madonna, imxerrdin fuq l-artali u l-pedestalli. Baqg˙et hemm b’rispett ta’

Ωew©ha imma iddeçidiet li ma ter©ax tersaq ‘l hemm. L-ikla ta’ nofsinhar kienet mimlija b’argumenti s˙an dwar id-differenzi bejn it-twemmin ta’ Marica u dak ta’ Ryan. Ryan ma riedx jattendi g˙as-servizz ma’ Marica, bejn g˙ax kien irrabjat li ma rnexxiex ilpjan tieg˙u u bejn beΩa’ li hu wkoll j˙ossu skomdu issa. Madankollu, Ryan xorta mar g˙asservizz biex jo˙ro© ta’ ra©el li Ωamm kelmtu. Wara li spiççat il-priedka u ntqal xi talb ie˙or, tkanta l-innu ta’ l-a˙˙ar u l-kongregazzjoni bdiet ˙ier©a ‘l barra. Ryan baqa’ iççassat meta nduna li ma kienx hemm il-parti Ewkaristika tal-quddiesa. Óassu ddiΩappuntat li kien tilef tqarbina fil-©urnata tal-Óadd. IΩda l-ikbar diΩappunt g˙al Ryan kien il-fatt li l-pjan tieg˙u ma rnexxiex. Xmara ta’ ˙sibijiet imlew ‘l mo˙˙u. Kif se jg˙ix seren b’din is-sitwazzjoni? Kien se jirnexxilu jissagrifika kull nhar ta’ Óadd b’sens ta’ m˙abba g˙al Marica? It-twemmin kien se jaffetwa r-relazzjoni tag˙hom? X’se

Awissu, 2007

Settembru, 2007

Missjunarja: Biex il-Knisja fiç-Çina tag˙ti xiehda ta’ g˙aqda interna u turi biç-çar ilkomunjoni tag˙ha mas-Suççessur ta’ Pietru.

Missjunarja: Biex, waqt li mexjin bil-fer˙ wara Ìesù, il-missjunarji jg˙arfu jeg˙lbu d-diffikultajiet li j˙abbtu wiççhom mag˙hom kuljum.

Ìenerali: Biex dawk li g˙addejjin minn Ìenerali: Biex il-Laqg˙a Ekumenika firΩmenijiet diffiçli jsibu fi Kristu dawl u qawwa Rumanija tg˙in biex tikber l-g˙aqda fost li jwassluhom jiskopru l-veru fer˙. l-insara kollha.

Isqfijiet: Sabiex nag˙rfu nuΩaw a˙jar il-Mass Media b˙ala mezz qawwi talappostolat.

Isqfijiet: Sabiex fl-iskejjel kollha ta’ pajjiΩna Kristu u t-tag˙lim tieg˙u, jkollhom ir-rispett li jist˙oqqilhom.

Nsara, imma ji©ri meta l-Mulej jipprovdilhom t-tfal liema twemmin se jag˙Ωlu g˙al uliedhom? Sadanittant Marica bdiet tifhem kemm id-differenza fit-twemmin kienet qed jaffetwa lil Ryan u bdiet ta˙seb kif tista’ timla l-vojt li kien hemm f’qalbu. Darba minnhom, waqt li Ryan kien qed isegwi programm fuq ir-radju dwar l-ekumeniΩmu (djalogu bejn reli©jonijiet differenti), Marica ˙asbet kif minkejja d-differenzi bejn it-twemmin differenti, hemm ˙afna valuri li huma komuni u g˙alhekk jistg˙u ji©u pprattikati flimkien. Dakinhar filg˙axija, Marica issorprendiet lil Ryan meta qaltlu: “Ry, xi tg˙id kieku ssib xi ˙bieb mill-komunita’ tieg˙ek u jien inkellem xi ˙bieb li niltaqa’ mag˙hom nhar ta’ Óadd u flimkien norganizzaw tliet ©img˙at volontarjat fl-istitut tat-tfal jew fiç-çentri tar-refu©jati?” Din is-sena, il-grupp ta’ Ryan u Marica g˙alaq sentejn minn mindu beda l-ewwel attività. Organizzaw diversi pro©etti, fosthom li jiΩbg˙u çentru li jilqa’ nisa mkeççija mid-dar, ©bir ta’ fondi g˙allmissjoni, laqg˙at ta’ diskussjoni, o˙rajn iffukaw fuq xi silta mill-Bibbja u o˙rajn ta’ talb. Il-pro©etti nbidlu maΩ-Ωmien, iΩda l-g˙an baqa’ wie˙ed – l-g˙aqda bejn persuni ta’ knejjes differenti.

Kull ma mmorru, qed naraw jΩdiedu Maltin b˙alna li j˙addnu twemmin ie˙or: Evan©elisti, Xhieda ta’ Jehovah, Bahai, Misilmin… X’se nag˙mlu? Ning˙alqu fina nfusna? Narawhom koroh u ne˙duha kontrihom? Nikkundannawhom? Jew ng˙ixu il-Fidi tag˙na b’aktar kura©© u nibqg˙u in˙obbu u nirrispettaw lil min hu differenti minna? A˙na wkoll nistg˙u nibnu l-g˙aqda

ma’ ˙utna ta’ twemminie˙or billi nilqg˙u persuni ta’ knejjes differenti fil-klikka tag˙na, billi niΩnu kliemna biex ma nkunux negattivi dwar id-diversi knejjes u billi noffru t-talb tag˙na biex il-knejjes nsara jkomplu jing˙aqdu flimkien. L-aqwa riklam g˙all-Van©elu jibqa’ l-im˙abba genwina g˙al ˙utna. Alla huwa m˙abba u Kristu ©ie biex jibni Saltna ta’ M˙abba! Grupp Appostolat tat-Talb (Marbuta ma’ l-Intenzjoni Ìenerali g˙al Settembru)

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 31

IL-ÌIÛWITI JOFFRULEK OPPORTUNITAJIET TA’ FORMAZZJONI Gawdi int ukoll minn esperjenza li tkabbrek u tiffurmak Ag˙Ωel l-attività li tixtieq u ikteb jew çempel biex tibbukkja jew tikseb aktar informazzjoni

Çentru Spiritwalità Injazjana Uffiççju: Mount St Joseph Retreat House,Targa Gap Triq il-Missjunarji Maltin, Il-Mosta, MST 9072 Tel: 21 416 016

DAR MANRESA Triq Santa Dminka Victoria, G˙awdex Tel: 21 556 635. Fax 21 559 314

Irtir Injazjan ta’ 8 ijiem Irtir ta’ 8 ijiem b’direzzjoni personali minn direttriçi. L-irtir huwa esperjenza intensa fit-talb, wa˙dek fis-skiet u l©abra. L-irtir huwa miftu˙ g˙all-ewwel 8 li japplikaw. Biex tibbukkja çempel personalment lil Sr Marie Scicluna fuq in-numru 21 228 021 jew Mount St Joseph Retreat House 21416916.

Direttriçi Data Post

Sr. Marie Sciclulna rscj. Mit-Tnejn 3 ta’ Settembru sat-Tnejn 10 ta’ Settembru filg˙axija. Mount St. Joseph, Retreat House, Il-Mosta.

32 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

Mill-Óadd 23 ta’ Settembru, 2007 fis-7.00 ta’ filg˙axija sas-Sibt 29 ta’ Settembru fil-5.00 ta’ filg˙axija Mit-Tnejn, 22 ta’ Settembru, 2008 fis-7.00 ta’ filg˙axija sal-Óadd 28 ta’ Settembru fil-5.00 ta’ filg˙axija Predikatur: Fr Paul Deguara, SJ Min ikun irid jibqa’ jumejn jew tlieta o˙ra Fr Deguara lest li jibqa’ jmexxihom hu.

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 33

Tisliba settembru 2007 Mimdudin: 1. Post f’G˙awdex; 4. B˙al din kien hawn tnejn kbar mondjali; 7 u 26 mimduda Uru ˙niena… ; 8. Nirrabja; 9. Kunjom Malti-Taljan; 10. Xi wie˙ed imqareb ng˙idu li m’g˙andux …; 12. ...M’hux dawk!; 14. Ìnien bis-si©ar tal-frott; 15. L-artiklu bl-IngliΩ; 16. u 18 mimduda tag˙mlu vista lil xi ˙bieb; 20. Jekk ixxommu aqta’ kemm tag˙tas!; 21. Parti minn Viare©©o?; 24. Tindunaw x’se ji˙ri; 28. Hekk g˙amel qabel tg˙arras u ΩΩewwe©.

REBBIEÓ tat-Tisliba ta’ Ìunju 2007, hi Jane Falzon mil Marsa IMPORTANTI: Ibag˙tu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000-Lil Óbiena, 78, Triq il-MarkiΩ Scicluna, Naxxar, NXR 2067. It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar. Meta ©©edded l-abbonament tieg˙ek u tibg˙at cheque, ag˙mlu fuq isem RM2000.

Disinn • Outlook Coop

Mulej, ilqa’ f’Saltnatek lill-benefatturi u ’l-˙bieb tag˙na mejtin

34 AWISSU-SETTEMBRU 2007 • RM2000 Lil-Óbiebna

William Orr, ˙u Fr Joe, S.J. Carmelina Zammit Marija Deguara Marija Victoria Grima Duminku Borg Stella Abela u Mary Jane Curmi Gracey Avellino Dolores Grima Carmela Muscat Felicia Pullicino

Weqfin: 1. Isem ta’ ra©el; 2. Nitfa’ l-mis˙un fuq xi ˙a©a; 3. It … jew dik il-persuna; 4. Grotta kbira; 5. G˙andu s-sinjali (b˙al Pitazz); 6. Isem ta’ ra©el; 11. Il-valur fi flus ta’ xi ˙a©a 13. Fejn? Bl-IngliΩ; 16. Inaqqas mill-qawwa; 17. Dan ji©bor u ©ej minn dan il-Post f’Malta?; 18. Qalilkom kif g˙andkom tag˙mlu; 19. Post fl-Afrika; 22. Issibu fil-˙amrija u tistad bi˙; 23. Il-barri g˙andu Ωgur b˙al dan.

TWEÌIBA TAT-TISLIBA ÌUNJU/LULJU MIMDUDIN: 1. Milied; 4. Toninu; 7. Iva; 8. Sansun; 9. Sassla; 10. I.N.R.I. 12. Trid; 14. N.S.A. 15. Ara; 16. Qal; 18. Pat; 20. Abel; 21. Ri˙a; 24. Ikanta; 25. Afdani; 26. Nil; 27. Alessi; 28. Kemmuna. WEQFIN: 1. Mostin; 2. Londra; 3. Dino; 4. Tass; 5. Insara; 6. Uganda; 1. Nstab; 13. Irba˙; 16. Qasira; 17. Legali; 18. Pilatu; 19. Tarifa; 2. Mani; 23. Palk

BIEX IÌÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK U TgÓin FIL-ÓIDMA TAL-ÌiÛwiti Ibg˙at ismek, indirizz u telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien maΩ-Ωew© liri 04.66 ta’ l-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija. NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA: Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament.

Biex i©©edded

PERMEZZ TAL-MOBILE

PERMEZZ TAT-TELEFON

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

ATTARD BALZAN BAÓRIJA BIRKIRK ARA BIRÛEBBUGIA BURMARRAD BUSKETT DINGLI FGURA FLORIANA GÓARGÓUR GÓAXAQ GUDJA GÛIRA KIRKOP LUQA M’SCALA MANIKATA MELLIEÓA MÌARR MOSTA MQABBA MSIDA NAXXAR QORMI RABAT

50618916 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ Lm 3 50619210 jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ Lm 5

e6.99

(li minnhom 30 çenteΩmu e.70 jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

e11.65

(li minnhom 50 e1.16 çenteΩmu jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI: Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA. G˙al kull tag˙rif: RM-LIL ÓBIEBNA, c/o 78, Triq il‐MarkiΩ Scicluna In‐Naxxar NXR 03 Tel: 2141 2606 • Mobile: 7982 6899 Email: rmlh@jesuit.org.mt

2141 8028 2141 8031 2149 2288 2145 9135 2149 2578 2165 4518 2158 1122 2145 6227 2145 2859 2180 2021 2124 2230 2143 1177 2189 8052 2189 2005 2169 6336 2133 5231 2164 2144 2189 5174 2163 7881 2157 6769 2157 3317 2157 4658 2143 3769 2143 3835 2168 3070 2123 8804 2141 1859 2148 7282 2149 4097 2145 6824

SAFI SENGLEA SIÌÌIEWI SLIEMA STA LUÇIJA ST. JULIAN’S ST PAUL’S BAY TARXIEN XGÓAJRA ÛABBAR ÛEBBIEGÓ ÛEBBUÌ ÛEJTUN ÛURRIEQ GÓAWDEX GÓASRI GÓAJNSIELEM MUNXAR NADUR QALA SAN LAWRENZ VICTORIA XAGÓRA XEWKIJA ÛEBBUÌ

2167 6824 2169 0019 2146 1377 2146 4804 2133 2375 2189 6093 2133 6914 2157 1854 2189 7312 2169 0769 2166 6267 2157 5652 2146 7453 2164 0651 2167 5009 2164 9680 2168 2143 2155 2613 2155 5518 2155 4621 2155 2206 2156 4206 2155 6355 2155 4088 2155 6487 2155 3477 2155 1329 2155 1135

RM2000 Lil-Óbiebna • AWISSU-SETTEMBRU 2007 35

Xi tkun

‘BorΩa ta’ Studju’? Biex tag˙mel BORÛA TA’ STUDJU: Imla’ dil-formola t’hawn ta˙t u ibg˙atha lil: Id-Direttur, G˙aqda Benefatturi tal-ÌiΩwiti, Xavier House, 226, Triq San Pawl, Il-Belt. Immarka fejn jg˙odd g˙alik: Nixtieq aktar informazzjoni Nixtieq nag˙mel BORÛA TA’

STUDJU

Isem

‘BorΩa ta’ Studju’? Kull ÌiΩwita je˙tie© formazzjoni twila biex jista’ jkun saçerdot tajjeb… X’jiswa li tixtieq tg˙in jekk ma tkunx taf kif? Dan ifisser snin twal ta’ studju u esperjenzi: Sentejn novizzjat… Sentejn Filosofija… Sentejn esperjenza prattika ta’ xog˙ol pastorali… erba’ snin Teolo©ija… Sena formazzjoni spiritwali… Studji speçjali o˙rajn… Bejn wie˙ed u ie˙or dawn jg˙oddu g˙al madwar 12-il sena ta’ formazzjoni, kwaΩi kollha f’çentri ta’ studji barra minn Malta. Sbie˙, tajbin u tassew neçessarji dawn issnin ta’ studju… Imma… jiswew ˙afna flus!

Indirizz

Telephone

Xi tkun

Mobile Email Qieg˙ed nibg˙at çekk/money order (indirizzat lill-’ÌiΩwiti Maltin’) ta’ (niΩΩel l-ammont ta’ l-offerta tieg˙ek)

Int ukoll tista’ tg˙in biex jiΩdiedu l-vokazzjonijiet ÌiΩwiti… Int ukoll tista’ tg˙in biex il-Knisja jkollha saçerdoti ÌiΩwiti tajbin… Grazzi li tg˙inna l-ewwel u qabel kollox bit-talb tieg˙ek. Tista’ wkoll toffri BORÛA TA’ STUDJU b˙ala l-kontribut tieg˙ek biex isir saçerdot ÌiΩwita. Kull borΩa normalment tammonta g˙al Lm 300 (€ 698) (S’intendi kul˙add ˙ieles joffri s-somma li jixtieq u li jista’) F BorΩa ta’ Studju tista’ ssir minn persuna wa˙da jew minn grupp flimkien F Tista’ tit˙allas f’daqqa inkella bin-nifs F Tista ting˙ata aktar minn darba F Tmur g˙al student ÌiΩwita partikolari li ssir taf min hu meta joqrob g˙all-Ordinazzjoni Saçerdotali tieg˙u. F G˙al kull BorΩa ta’ Studju jing˙ata çertifikat ta’ rikonoxximent F Isem id-donatur jitniΩΩel mal-lista ta’ benefatturi l-ÌiΩwiti jitolbu g˙alihom regolarment