RM2005-08 October by RM2000

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 1

NEWSPAPER POST Ma˙ru© mill-ÌiΩwiti Maltin • 226, St Paul’s Stre., Valletta • Sena 57 • Ottubru 2005 • Numru 8

Kont ili no˙lom mhux ftit. Dejjem Ωaqqi ma’ l-art u fit-tajn. Nag˙ti xi qadfa fl-ilma u nispiçça mka˙˙al ma’ xi blata jew inçaflas f’xatt l-g˙adira. Kull qabΩa li kont nag˙ti kienet twassalni ftit çentimetri ‘l hemm biss. U l-˙olma tieg˙i kienet li nitla’ ftit ‘il fuq. Ta’ lanqas inkun nista’ nara x’hemm wara dak il-˙axix u qasab g˙oli li kien jidfinni u jg˙alaqni ©o dik l-g˙adira. Ippruvajt. Stinkajt. Nog˙la u ninΩel. Inqabbad u niΩloq. Ma ng˙oddx kemmil darba ˙adtha g˙al wiççi. U s˙abi tg˙idx kemm kienu jid˙ku bija u jg˙adduni biΩ-Ωmien. ‘Ara miskin...! Dak mhux g˙alxejn...? Fejn ja˙seb li se jasal...? A˙na mhux g˙all-©o l-ilma ma˙luqin...! X’jippretendi, li se jmiss is-sema b’idu...? Dawn l-ambizzjuΩi kollha ˙aΩin jispiççaw...!’ Il-kummenti kienu jifnuni. Anqas ˙add ma seta’ jifhem x’kien hemm ibaqbaq ©o fija. Óadd ma emmen fija. Imma xi ˙a©a bdiet timbuttani ‘l quddiem. B˙al vuçi rqiqa hemm ©ew nett fil-fond ta’ qalbi: kompli stinka, taqtax qalbek. Int g˙andek ra©un u mhux huma!’ Emmint. Stinkajt. Kont nara kif se ni©bor l-içken farka ener©ija u kapaçità li kien hemm ©o fija biex nag˙ti lqabΩa li jmiss. Óaddimt mo˙˙i, lmuskoli tieg˙i. Fittixt kull mezz. Lg˙an tieg˙i kien wie˙ed: nog˙la ‘l fuq u nibqa’ hemm. Xtaqt nara aktar ‘il bog˙od. Xtaq niskopri orizzonti ©odda. Xtaqt nifhem aktar u nara aktar ‘il bog˙od minn imnie˙ri. 2

Dawk li kienu jin©abru madwari g˙ejjew jarawni nfallli. Wasal mument meta anqas b˙ala divertiment ma bqajt tajjeb g˙alihom. Kienu xebg˙u jiddie˙ku bija u, wie˙ed wie˙ed u wa˙da wa˙da, kollha dawru denbhom, telqu u hallewni wa˙di. Ma nafx x’©ara dak il-˙in. Naf li ˙assejt forza straordinarja u ©ietni ener©ija li qatt ma kelli qabel. Stajt nikkonçentra tassew. QbiΩt u ˙kimt bl-erba’ ri©lejn li g˙andi il-frieg˙i li sibt u li donnhom kienu ma˙luqin biex iΩommuni hemm. B˙al we˙ilt f’nofshom. Iggranfajt, b˙al ma qatt kont iggranfajt ma’ xi ˙aga qabel. Óassejtni mdendel bejn sema u ilma. KwaΩi qed intir. U ssa˙˙art bix-xena li rajt. Ix-xefaq infirex quddiemi f’wisg˙a li qatt ma ˙lomt li tista’ tkun daqshekk enormi u sabi˙. Rajt l-g˙oljiet g˙all-ewwel darba imdehbin minn inΩul ix-xemx i˙ammar. Rajt firxiet ta’ si©ar u g˙elieqi li qatt ma stajt nimma©ina li jeΩistu. U bhejjem u tjur u kmamar u djar, bliet u r˙ula. B˙al donnu mo˙˙i sploda u qalbi nfaqg˙et u xterdet f’elf biçça ma’ truf il-˙olqien. Óarist ukoll ftit ‘l isfel, minn fejn kont qbiΩt. Kemm rajtha çkejkna lblata fejn kont qattajt il-biçça kbira ta’ ˙ajti! U stajt nara lil s˙abi mxerrdin ‘l hemm u ‘l hawn f’xatt l-g˙adira. Min rieqed. Min jonsob xi nemusa. Min

jixxa˙xa˙ fit-tajn. U f’qalbi g˙edt: kieku jippruvaw jaqbΩu imqar ftit aktar fil-g˙oli, kieku huma wkoll jiskopru ssbu˙ija u l-kobor tad-dinja li ninsabu fiha. Kemm ikunu aktar g˙onja fil-qalb u fil-mo˙˙. Kemm ikunu aktar fer˙anin u qalbhom kbira! U int ˙abib li qed taqra din l-istorja, x’˙olma g˙andek? Kemm ilek ma tipprova taqbeΩ fit aktar fl-g˙oli biex to˙ro© mit-toqba ta’ ˙ajja u ˙sieb li ing˙alaqt fiha? Jekk ta’ madwarek jaqtg˙ulek qalbek, sodd widnejk. Jekk t˙ossok bla sa˙˙a, iqaf stri˙. Jekk qtajt qalbek, ibda itlob u er©a pprova. Ftakar li ‘l hemm mill-˙axix, ‘il fuq mit-tajn u l-˙ama, hemm dinja tistennik. U fil-qalba ta’ did-dinja kbira u sabi˙a hemm xi ˙add qed jistennik. Dak li ˙alaq il-˙ajja ma qatax qalbu meta ra x’g˙amilna biha. Baqa’ jipprova jaqbeΩ u jistinka, biex meta jkun hemm fuq, imdendel ma’ Ωew© frieg˙i ta’ si©ra iebsa, forsi jkun hemm xi ˙add b˙alek u b˙ali, li jekk b˙alu nistinkaw u nippruvaw, nintrefg˙u biΩΩejjed biex narawh hemm quddiemna. U nie˙du mhux ftit kura©©. Jekk tela’ hu u baqa’ ggranfat hemm fuq, nistg˙u nitilg˙u a˙na wkoll... mieg˙u u bil-qawwa tieg˙u. Mela g˙ax ma tkomplix tistinka int ukoll. Xi darba int ukoll se tg˙id: Ara irnexxieli!

Fid-dinja tal-lum saru bosta rivoluzzjonijiet. U l-bniedem donnu ried ibiddel kollox wa˙du. Óaseb li issa m’g˙andux aktar bΩonn ta’ Alla. Li jg˙odd huwa biss x’i˙oss u x’ja˙seb il-bniedem. Li jg˙odd huwa biss x’i˙oss u x’ja˙seb kull individwu, skond x’jg˙idlu mo˙˙u. Hekk twieled jasar ©did. Il-bniedem tilef id-dinjità u l-libertà tieg˙u g˙ax issa kull wie˙ed u wa˙da issakkru fi ˙sibijiethom stess. It-tajjeb hu x’i˙oss dan jew dak. X’jaqbel lil din jew dik. Spiçça t-tajjeb li jg˙odd g˙al kul˙add. Spiçça l-˙aΩin li jassar lil kul˙add. Li se jsalva d-dinja mhux l-ideolo©iji li jassru l-im˙u˙ u jnikktu lqlub. Il-˙elsien veru nsibuh biss jekk induru lejn Alla ˙aj, il-Óallieq u s-Sid ta’ kollox. Hu biss jiΩgurana mill-vera libertà. Hu biss jiΩgurana minn dak li hu tassew tajjeb jew ˙aΩin g˙alina. Din hi l-vera rivoluzzjoni: li nduru lejn Alla biex insibu dak li hu tassew tajjeb. G˙aliex Alla huwa l-im˙abba bla qies. U x’jista’ je˙lisna tassew jekk mhux l-IMÓABBA? Benedittu XVI liΩ-Ωg˙aΩag˙. Jum Dinji taΩ-Ûg˙aΩag˙ 2005

Appostolat tat-Talb Issie˙eb int ukoll ma’ eluf kbar ta’ insara mad-dinja kollha li flimkien joffru t-talb tag˙hom skond lintenzjoni li kull xahar il-Papa u l-isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da, kemm aktar jisma’ dak tag˙na lkoll flimkien!

Intenzjonijiet g˙al Ottubru Ìenerali: Sabiex l-Insara ma jaqtg˙ux qalbhom quddiem l-isfidi tas-soçjetà sekolarizzata, iΩda b’fiduçja s˙i˙a, jag˙tu xhieda tal-fidi u tat-tama tag˙hom. Missjunarja: Sabiex l-Insara li g˙andhom id-dmir li jitolbu g˙all-opri missjunarji, jikkontribwixxu wkoll lg˙ajnuniet ekonomiçi. Isqfijiet: Sabiex il-Mulej, bl-interçessjoni ta’ Ommu Marija, jbierek i jseddaq il-˙idma appostolika tal-˙afna missjunarji, saçerdoti, reli©juΩi u lajçi li ˙allew Art Twelidna biex jg˙inu fl-evan©elizzazzjoni ta’ pajjiΩi o˙ra.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 3

L-esperjenza tieg˙i tal-JUM DINJI TAÛ-ÛGÓAÛAGÓ 2005 L-idea tieg˙i tal- JUM DINJI TAÛÛGÓAÛAGÓ kienet vaga ˙afna sa ftit xhur ilu u meta applikajt biex nitla’. Luniku tir tieg˙i kien li nie˙u lopportunità biex ng˙id li sifirt din issena wkoll. Madanakollu qatt ma bsart li kien Alla li sejja˙li g˙al din lesperjenza, u issa li g˙adda kollox, nista’ nara çar kemm Alla kien ˙dejja kull mument. Huwa impossibbli li nirrakkonta x’©ara ©urnata b’©urnata g˙alhekk nixtieq li naqsam dak li jien esperjenzajt f’mumenti speçifiçi.

B˙ala parti miç-çelebrazzjoni ta’ dan il-Jum speçjali, il-ÌiΩwiti organizzaw attivita’ interessanti ferm li attendew g˙aliha Ωg˙aΩag˙ li huma qrib tal-ÌiΩwiti mid-dinja kollha. Din lattività sej˙ulha ‘MAGIS’, kelma li kien i˙obb juΩa ˙afna S. Injazju, il-fundatur tal-ÌiΩwiti biex ifisser kemm g˙andna nag˙mlu ˙wejje© dejjem akbar g˙al Alla. ‘Magis’ kien maqsum f’esperimenti jew esperjenzi Injazjani li pparteΩipaw fihom madwar 3000 Ωag˙Ωug˙/a minn

kull parti tad-dinja. G˙all-bidu ma stajtx nidra l-kelma ‘esperimenti’ g˙ax mo˙˙i kien qed ja˙seb li ser ikunu xi su©©etti g˙al xi riçerka, mentri jien u ng˙ix wie˙ed minn dawn lesperimenti bdejt nifhem il-g˙ala ©ew msej˙in hekk. B˙al f’esperiment taxxjenza, wie˙ed ma jkunx jaf x’ser ikun ir-riΩultat ta’ x’qed ifittex. Hekk konna a˙na wkoll. L-esperiment li ˙adt sehem fih jien kien li ji©i niffurmaw kor fi Ωmien tlett ijiem u li fl-a˙˙ar jum ji©u rrekordjati l-

kanzunetti li nkunu tg˙allimna. Ilgrupp kien im˙allat - nies ta’ nazzjonalitajiet differenti - u kien hemm min kien intiΩ sew fil-muΩika waqt li o˙rajn mhux daqshekk. Fla˙˙ar tal-©urnata konna niltaqg˙u fi gruppi Ωg˙ar sabiex norbtu dak li ©ara matul il-©urnata ma’ l-ispiritwalita’ Injazjana. Hemm irrealizzajt kemm ˙ajti hija tfittxija ‘il barra minni nnifsi g˙al dak li hu akbar minni; li tag˙mel iktar sens ˙ajtek meta ssir aktar sensittiv g˙allpreΩenza ta’ Alla f’kull ma tag˙mel. Inkun qed nigdeb jekk ng˙id li f’dawn il-©imag˙tejn kollox kien sabi˙ u tajjeb. Kul˙add fil-grupp ˙ass mumenti ta’ dubji, biΩa’ u g˙eja f’xi ˙in jew ie˙or, imma kieku ma kenux dawn ilmumenti ta’ vulnerabilità kienet tkun biss vaganza u mhux tfittxija.

Irrealizzajt ukoll l-importanza li tag˙ti kull ma tista’ bl-a˙jar li tista’ lil ˙addie˙or g˙ax is-saltna t’Alla m’hix tellieqa g˙al min jasal l-ewwel imma kemm int lest li tpoΩΩi ‘il ˙addie˙or quddiemek sabiex jag˙raf ‘l Alla. Dan kollu huwa dak li Sant’Injazju jsejja˙lu ‘Magis’, li tfisser ‘iktar’ - li t˙obbu dejjem iktar, li tag˙rfu dejjem iktar u li warajh dejjem timxi. Fit-tieni ©img˙a ta’ l-esperjenza tag˙na il-Ìermanja feta˙ il-programm uffiΩjali tal-JUM DINJI TAÛ-ÛGÓAÛAGÓ fil-belt ta’ Köln. L-g˙add ta’ nies li kont tara kien jaqtag˙lek nifsek u il-kjuwijiet ma kienu jispiççaw qatt. Madankollu, il-fatt li taf li dawn il-miljun ru˙ ©ew g˙al skop wie˙ed kien jibni atmosfera verament unika. Il-qofol tal-JUM DINJI TAÛ-ÛGÓAÛAGÓ se˙˙f’Marienfield, fejn il-miljun ru˙ kollha ltaqg˙u f’dan

il-post biex jisimg˙u il-kelma tal-Papa fil-quddiesa tal-g˙eluq. Ftit kien jimporta jekk it-temp kienx ser ikun ˙aΩin jew le, g˙ax in-nies xorta kienu determinati li jiΩu. Tassew, kliem il-Papa kien japplika g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ ta’ llum speçjalment meta qal li r-reli©jon ©ibnieha b˙al o©©ett li nie˙du minnu dak li jo©g˙obna u ninsew dak li ma jaqbilx g˙al widnejna. Anke jekk f’dan ukoll infittxu l-kumdita’ tag˙na, ir-realta’ tibqa’ li fi Ωminijiet ta’ diffikultà tispiçça ma ssibx sens f’˙ajtek. Mort il-Ìermanja bl-iskop li nkun nista’ ng˙did li sifirt u flok safra ta’ divertiment biss, sibt esperjenza li laqqg˙atni ma’ Alla. Missejt b’idejja kemm il-˙ajja fiha sens! Clayton Mercieca

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 5

Tabernaklu forma ta’ dar fost id-djar tal-fqar. L-opra ta’ Fr Hurtado semmiegha: ID-DAR TA’ KRISTU

Appostlu tal-Fqar

ALBERTO

- Mexxej tal-Óaddiema - Avukat - ÌiΩwita - Qaddis

Il-Papa Benedittu XVI ser jikkanonizza l-ÌiΩwita Çilen, Fr Alberto Hurtado, nhar il-Óadd, 23 ta’ Ottubru, 2005 Orfni u tfulija diffiΩli Alberto Hurtado Cruchaga twieled f’Viña del Mar, iç-Çilì (1901). Ta’ erba’ snin hu tilef lil missieru, u ommu kellha bilfors tbig˙ bi prezz baxx il-proprjetà Ωg˙ira biex t˙allas id-dejn. G˙alhekk Alberto u ˙uh kellhom imorru joqog˙du daqqa g˙and xi qraba u daqqa g˙and o˙rajn sakemm, meta Alberto kellu g˙oxrin sena, seta’ joqg˙od f’darhom 6

ma’ ˙uh Miguel, iΩg˙ar minnu, u m’ommu. G˙alhekk, minn tfulitu Alberto kien jaf xi tfisser tkun fqir, bla dar u ta˙t il˙akma ta’ ˙addie˙or, u din kellha influwenza kbira fuq dak li wara kellu jkun l-appostolat saçerdotali tieg˙u. Imma fl-istess ˙in din is-sitwazzjoni Ωammitu qrib ˙afna t’ommu, li kienet ittennilu li “hi ˙a©a tajba li ΩΩomm idejk

mag˙qudin flimkien fit-talb, iΩda jkun ferm a˙jar li tifta˙hom biex tag˙ti.” Wara li kiseb scholarship hu studja filKulle©© tal-ÌiΩwiti f’Santiago. Hemmhekk hu sar membru talKongregazzjoni Marjana u nhar ta’ ˙add wara nofsinhar kien iΩur lill-fqar fl-iktar postijiet miΩerabbli. Fl-1917 Alberto spiçça l-iskola sekondarja u xtaq jid˙ol ÌiΩwita, imma

qajjem fihom l-g˙arfien li biex jg˙ixu Kien minn din il-viΩjoni li ©ietu l-idea li b’mod koerenti l-˙ajja Nisranija skond l- jwaqqaf Trade Union Nisranija talistat tag˙hom kellhom jie˙du bis-serjetà ˙addiema li tie˙u l-ispirazzjoni tag˙ha l-impenn li jg˙inu l-proxxmu u jg˙ixu mit-tag˙lim soçjali tal-Knisja. ˙ajja ta’ karità effettiva. Fl-1941 in˙atar Assistent EkkleΩjastiku Fl-appostolat mas-sinjuri, inta’ l-Azzjoni Kattolika f’Santiago u wara negozjanti jew dawk li j˙addmu, Fr fil-pajjiΩ kollu. Hu dejjem kien attent biex Hurtado pprova jifformahom biex ikunu jie˙u ˙sieb il-persuni li l-iktar kellhom Nsara responsabbli u b’hekk ikunu b˙onn u kien dejjem do˙li g˙allkollaboraturi responsabbli ma’ Kristu u ispirazzjonijiet t’Alla. jag˙mlu li s-soçjetà timxi skond prinçipji L-Avukat jid˙ol ÌiΩwita Fundatur Fl-istess xahar da˙al fin-Novizzjat tal- Nsara. Hu da˙al b’ru˙u u ©ismu flappostolat mal-˙addiema biex F’Ottubru, 1944, kien qed jag˙ti lÌiΩwiti f’Chillán u spiçça n-novizzjat irawwem fihom l-idea li x-xog˙ol hu xi EΩerçizzi Spiritwali lil grupp ta’ nies, f’Córdoba, fl-ArΩentina. Wara g˙amel l˙a©a tassew Nisranija u b’hekk ine˙˙i lg˙amlilhom appell biex jag˙tu kas talistudji tieg˙u fi Spanja u l-BelΩju, fejn ˙afna foqra fil-belt. Mill-ewwel, l-appell kien ordnat saçerdot fl-1933. Kien hemm firda bejn il-˙ajja Nisranija u l-˙ajja taxxog˙ol. Hu kien i˙obb jg˙id: “Iltieg˙u ntlaqa’ b’©eneroΩità kbira. Dan ukoll li ˙a korsijiet fil-PedagoΩija u lkien il-bidu ta’ inizjattiva li min˙abba fiha Psikolo©ija u kiseb id-dottorat. Tul l-a˙˙ar ˙addiem jitqaddes fix-xog˙ol tieg˙u.” sena ta’ formazzjoni tieg˙u - sena ta’ spiritwalità intensa, sena li l-ÌiΩwiti jsej˙ulha ‘It-Tielet Sena tan-Novizzjat’ Mudell ta’ dar ghall-fqar li jinbnew kiber ˙afna fl-intimità mal-Mulej, u g˙ex mill-voluntiera ta’ HOGAR DA CRISTO, b’mod aktar qawwi x-xewqa tieg˙u li l-opra ta’ karità li waqqaf Padre Hurtado f’kollox ja˙seb u ja©ixxi b˙al Ìesù. F’Jannar, 1936, Hurtado mar lura lejn pajjiΩu, iç-Çilì. tawh parir li jipposponi biex jie˙u ˙sieb t’ommu u ta’ ˙uh. G˙alhekk beda ja˙dem wara nofsinhar u filg˙axija, u flistess ˙in beda jistudja fil-Fakultà tal-Li©i fl-Università Kattolika. Imma nhar ta’ ˙add issokta jΩur lill-fqar. Min˙abba llieva kellu jinterrompi l-istudji g˙al ftit, imma fil-bidu ta’ Awissu, 1923, iggradwa b˙ala Avukat.

MaΩ-Ωg˙aΩag˙ u l-˙addiema Mill-ewwel Fr Hurtado da˙al fir-realtà ta’ Santiago, il-kapitali ta’ pajjiΩu. Beda jg˙allem ir-reli©jon fil-KulleΩΩ tal-ÌiΩwiti u l-pedagoΩija fl-Università Kattolika. Kien inkarigat mill-Kongregazzjoni Marjana ta’ l-istudenti u beda jibg˙athom jg˙allmu d-duttrina lill-foqra. Kien jag˙ti l-irtiri u jakkumpanja ˙afna Ωg˙aΩag˙ biex iwie©bu g˙as-sej˙a saçerdotali tag˙hom. Óadem mal-lajçi u RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 7

˙esrem. Fost l-u©ig˙ orribbli, hu spiss kien jinstema’ jirripeti: “Mulej, jiena kuntent.” Wara li g˙ex ˙ajja jag˙ti xhieda ta’ l-im˙abba ta’ Kristu g˙allfoqra, hu ttajjar fi ˙dan il-Mulej nhar it18 ta’ Awissu, 1952. Il-Papa Ìwann Pawlu II ddikjarah Beatu fis-16 ta’ Ottubru, 1994, u fit-23 ta’ Ottubru, 2005, ser ikun ikkanonizzat mill-Papa Benedittu XVI. Is-sigriet tieg˙u Kull min kien jaf lil Fr Hurtado jew studja ˙ajtu jaqbel li hu kien tassew “sar i˙obb lil Kristu”. Dan kien is-sigriet ta’ ˙ajtu b˙ala student, b˙ala ÌiΩwita u Wa˙da mill-Mobile Clinics b˙ala saçerdot. Minn din l-im˙abba g˙al li jduru fost il-fqar jag˙tu Kristu jo˙ro© il-mod partikolari ta’ lkura medika b’xejn im˙iba tieg˙u u kif kien i©ib ru˙u mannies. Imma l-iktar li tispikka hi l-kapaçità kiseb fama kbira: waqqaf il-”Hogar de ta’ “Hogar de Cristo” kien li dawk li tieg˙u li j˙obb, li wasslitu li jkollu Cristo” (“Id-dar ta’ Kristu”) biex mhux jid˙lu fihom gradwalment jiΩviluppaw “l- ˙biberija personali dejjem tikber ma’ biss jipprovdi kenn g˙al persuni bla dar g˙arfien tal-valuri li kull wie˙ed g˙andu Kristu, li kiseb mill-kontemplazzjoni talimma wkoll ambjent ta’ familja u b˙ala persuna, ta’ dinjità b˙ala çittadin, misteri tal-˙ajja ta’ Ìesù Kristu. Kien m˙abba. u, iktar u iktar, b˙ala iben t’Alla.” jg˙addi sig˙at twal jikkontempla kif Ìesù Bil-kontribuzzjonijiet ta’ benefatturi u Waqt li b˙ala saçerdot kien kien ja©ixxi fis-sitwazzjonijiet li kien isib l-kollaborazzjoni ta’ lajçi impenjati, Fr iwettaq l-appostolat kbir ta’ karità u ruΩu fihom: kif Ìesù kien jag˙ti kas tanHurtado l-ewwel feta˙ dar ta’ kenn g˙aΩ- formazzjoni, Fr Hurtado ssokta jiΩviluppa nies u kif kien i˙oss l-u©ig˙ ta’ dawk li Ωg˙aΩag˙, imbag˙ad wa˙da g˙an-nisa u attività intellettwali b˙ala kittieb u xerred kienu jbatu. wara o˙ra g˙at-tfal. B’hekk fl-a˙˙ar ill-g˙arfien tad-duttrina soçjali tal-Knisja. G˙alhekk ir-relazzjoni tieg˙u malfqar sabu dar, dik ta’ Kristu. L-g˙add ta’ Bejn l-1947 u l-1950 hu kiteb tliet Mulej ma kinitx wa˙da maqtug˙a mirdjar b˙al dawn malajr Ωdied u anke ˙adu xog˙lijiet importanti dwar it-trejdjunjons, realtà. Imma matul ˙ajtu kollha hu xejra o˙ra. Xi w˙ud saru çentri ta’ l-umaniçmu Nisrani u l-ordni soçjali rnexxielu jΩomm bilanç bejn it-tensjoni rijabilitazzjoni u o˙rajn ta’ ta˙ri© Nisrani. Fl-1951 waqqaf ir-rivista kif iwie©eb g˙al bΩonnijiet tan-nies u lvokazzjonali. Dawn id-djar kollha kienu “Mensaje” (“Il-Messa©©”)biex iwassal it- ˙tie©a li dejjem iΩomm kuntatt personali dejjem ispirati u mibnija fuq valuri Nsara. tag˙lim tal-Knisja. u ˙aj mal-Mulej. Hu rnexxielu jag˙mel Fil-kliem u l-˙sieb ta’ Fr Hurtado, l-g˙an Fi ftit xhur, kançer tal-frixa qata’ ˙ajtu dan g˙ax kien konvint li jekk jg˙ix f’rabta 8

s˙i˙a mal-Mulej seta’ jkun strument f’idejh u jirçievi ming˙andu d-dawl u ttjubija biex ixerridhom fost in-nies. Minkejja l-˙afna impenji li kellu u l˙ti©ijiet ta’ l-appostolat, Fr Hurtado kien jg˙addi ˙in twil mal-Mulej. Hu g˙araf sew li ma kienx dak li jag˙mel hu li jkun g˙all-©id ta’ pajjiΩu, imma dak li jag˙mel Alla. G˙alhekk kien i˙oss il-bΩonn li jg˙addi sig˙at twal jitlob biex in-nies ta’ pajjiΩu jinfet˙u g˙ad-dawl li Alla biss seta’ jag˙tihom. Din l-intimità m’Alla kienet g˙alih prijorità assoluta u fl-istess ˙in l-g˙ajn ta’ l-im˙abba kbira tieg˙u g˙al ˙utu çÇileni. Wie˙ed irid iqis ukoll li kien preçiΩament mill-kuntatt kostanti li Fr Hurtado kellu mal-Mulej li sab il-˙ila mhux tas-soltu biex jag˙raf il-bΩonnijiet veri tan-nies u jadatta t-twe©iba tieg˙u biex jissodisfahom b’dik id-delikatezza mimlija ˙sieb u Ωerqa kbira li kienet tirrifletti l-mod kif Ìesù ˙a ˙sieb dawk li kellhom bΩonn l-g˙ajnuna u s-ser˙an. Kien dan l-istess kuntatt ˙aj mal-Mulej li ppermettielu jkollu dik il-kapaçità interjuri mhux tas-soltu ta’ bilanç, ta’ paçi, u ta’ serenità kollha tama anke fost id-diffikultajiet u t-tbatijiet li spiss kien iΩabbat wiççu mag˙hom. G˙al Fr Hurtado, Ìesù fl-Ewkaristija kien iç-çentru ta’ ˙ajtu. Fiç-çelebrazzjoni tal-Quddiesa ta’ kuljum hu kien jg˙aqqad qalbu ma’ dik tal-Mulej li qal: “Min jiekol ©ismi u jixrob demmi jibqa’ fija u jiena fih” (Ìw 6:56). Min˙abba f’hekk hu seta’ jg˙id: “Il-Quddiesa hi ˙ajti, u ˙ajti hi Quddiesa fit-tul!” Fis-

sig˙at li kien jg˙addi f’adorazzjoni siekta quddiem it-tabernaklu, hu kien i˙alli ‘l Kristu Rxoxt jimlieh bl-Ispirtu tieg˙u u jimla lil ru˙u bil-fjamma ta’ tjubija u m˙abba, li kienu l-mod karatteristiku li bih hu, f’g˙aqda ma’ Ìesù Kristu, kien javviçina lin-nies. Fr Hurtado kien tassew dak li Sant’Injazju jsejja˙ “kontemplattiv flazzjoni”, li s-sig˙at li kien jg˙addi jitkellem mal-Mulej tawh is-sa˙˙a u lkapaçità li jsib ‘l Alla fid-dinja madwaru, li jkun l-istrument tieg˙u, li jag˙mel irrieda tieg˙u, li ja˙dem daqslikieku kollox kien jiddependi minnu, imma fl-istess ˙in konxju ˙afna li fil-fatt kollox jiddependi minn Alla.

Xi kliem tal-Mulej kienu tassew g˙eΩieΩ g˙al Fr Hurtado u kien jirripetihom spiss: “Ibqg˙u fija, u jiena nibqa’ fikom ... Min jibqa’ fija u jiena fih, dan jag˙mel ˙afna frott; g˙ax ming˙ajri ma tistg˙u tag˙mlu xejn” (Ωw 15: 4 u 5). Dan il-kliem kien id-dawl li ggwidah matul il-˙ajja saçerdotali tieg˙u kollha. Mhux ta’ b’xejn li l-kanonizzazzjoni ta’ Fr Hurtado ser issir fit-23 ta’ Ottubru, 2005, l-a˙˙ar jum tas-Sinodu ta’ l-Isqfijiet dwar l-Ewkaristija.

Waqt klassi tat-tisjir fl-Università tal-Óaddiema, wa˙da mill-opri ta’ HOGAR DA CRISTO

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 9

Esperjenza ta’ qarrejja

Jiena mara ta’ sebg˙a u tletin sena, nixtieq naqsam mag˙kom l-istorja ta’ ˙ajti. Jiena trabbejt f’familja bi vjolenza domestika. Meta kont tifla jien, ma kellniex “support lines” jew “social workers” li jie˙du ˙sieb it-tfal. Meta tkun qed tg˙ix fil-vjolenza ta˙seb li dik ˙a©a normali. Kont mag˙luqa ˙afna fija nnifsi. Kont nipprova ng˙in lil s˙abi biex in˙ossni ma˙buba, u fil-fatt kelli ˙afna ˙bieb. Missieri kien isawwatni, lili u lil ˙uti (Ωew© subien) u lil ommi. Lil ommi g˙adu jsawwatha sa llum. Kellu kariga g˙olja u Ωgur li ˙add ma kien jemminni kieku tkellimt. Minbarra s-swat kont ukoll. Óadd ma kien jag˙ti kasi, dejjem iwarrbuni u kont abbuΩata emozzjonalment. Ommi biex tog˙©bu u biex ma jsawwatx lilha kienet tag˙mel kif jg˙id hu. G˙ext f’dak l-infern g˙al sittax-il sena s˙a˙, imma l-Bambin ma nsinix. Ta’ sittax-il sena ltqajt ma’ ra©el l-oppost ta’ missieri, ©entili, qalb tad-deheb, bieΩel, eçç. Kien seba’ snin akbar minni. Sirt in˙obbu g˙ax kien hu li g˙allimni n˙obb u nirrispetta lil ˙addie˙or. Ng˙idilkom issewwa, anke kieku kien qattiel kont niΩΩew©u, imbasta no˙ro© minn ©o dak linfern li kont fih. Wara erba’ snin flimkien 10

iΩΩewwi©na. Kien l-isba˙ Ωmien ta’ ˙ajti. Qatt ma ˙sibt li kont nista’ nkun daqshekk fer˙ana. Kellna Ωew©t ibniet, kellna problemi b˙al kulΩadd, imma dejjem qbilna. Irra©el kien ju©g˙u dahru, iΩda meta konna mmorru g˙and it-tobba kienu jgidulu, “G˙andek slipped disc”. Hekk g˙addew g˙axar snin ta’ Ωwie©. Darba fost l-o˙rajn ir-ra©el ma setax jimxi. Beda jzappap. Wara xahrejn ni©ru g˙and it-tobba u kul˙add jgΩidlu “M’g˙andek xejn”, idde©idejna li mmorru g˙and speçjalista g˙al “X-Ray”. It-3 ta’ Frar, 1998, biddlilli ˙ajti g˙al dejjem. Sirt naf li Ωew©i, li tant kont in˙obb, kellu kançer terminali! X’jibqa’ fik, g˙idli. Meta kont naf li d-dar g˙andi tifla ta’ seba’ snin u o˙ra ta’ tliet snin jiddependu minni biss? Jiena bniedma li l-˙ajja g˙allmitni ni©©ieled jew inkella neg˙req. Tg˙allimt insuq. G˙ajnuna ma kelli ming˙and ˙add. Jien familja ma kontx naf x’ji©ifieri g˙ax qatt ma kelli. Nies Ωew©i kienu mo˙˙hom biex jibku, allura sibt ru˙i wa˙di b˙al dejjem. Óadt ˙sieb ta’ Ωew©i g˙al seba’ xhur s˙a˙ wa˙di, na˙slu, inlibbsu kollox jien. Il-Bambin ma nsinix g˙ax ©ibt il-liçenzja f’xahrejn. Kont nie˙du l-isptar kwaΩi kuljum. Iddeterjora

f’daqqa, u wara seba’ xhur mar ˙dejn ilMulej u lili ˙allieni f’dan il-wied taddmug˙. Kellu sebg˙a u tletin sena. Óajti nbidlet g˙al dejjem u ji©ri x’ji©ri qatt ma nista’ nkun kif kont qabel. Jien inrabbi lil uliedi wa˙di. Mal-familja tieg˙i ftit li xejn g˙andi kuntatt. Immur narahom xi kultant. Batejt ˙afna finanzjarjament imma jien ng˙id, la l-Bambin ma jinsiex g˙asfur, mhux ser jinsa lilna. Issa g˙addew sitt snin mill-mewt ta’ Ωew©i. Na˙seb fih kuljum g˙ax hu kien l-akbar ˙abib li kelli, u kieku ma kienx g˙alih, kont nispiçça ddrogata b˙al ˙ija. Issa t-tfal kibru. G˙andhom tlettax u g˙axar snin. Beg˙na d-dar u sena o˙ra ser nemigra lejn lIngilterra fejn ˙abiba tal-qalb tieg˙i. Jien f’kull ma nagΩmel f’˙ajti n˙oss qawwa interjuri. In˙oss li meta nkun ser neg˙req xi ˙add ji©borni. Jien nitkellem ma’ Ìesù ballikieku qieg˙ed ˙dejja. Nixtieq nag˙mel kura©© lil min hu mwe©©a’ biex qatt ma jaqta’ qalbu, g˙ax il-Bambin qatt ma jtik aktar milli tifla˙. Min qed irabbi t-tfal, g˙o©©uhom u ˙obbuhom lil uliedkom, g˙ax dak li ttuhom meta jkunu Ωg˙ar i©orruh mag˙hom g˙al dejjem, kif jg˙id il-Malti, “Dak li tiΩra’, ta˙sad”. Kif kienet tg˙id ilPrinçipessa Diana, “Love your children till it hurts”.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 11

Óafna huma dawk li l-ilma jo˙duh for granted. Tifta˙ il-vit u l-ilma jo˙ro©. Imma marti Robbie u jien niftakru Ωmien meta l-ilma kien skars. Waqt id-Depression (1920s) jien u Robbie u Ω-Ωew© uliedna bniet konna noqog˙du f’dar b’Ωew© kmamar qrib irrazzett ta’ missier Robbie f’Daysville, Tennessee. Kont na˙dem fil-bini tattoroq. Kont nirringrazzja ‘l Alla li kelli xog˙ol, allavolja kont irrid nimxi tmien kilometri biex immur u biex niΩi lura. Kellna njam biex na˙arqu biex inΩommu s˙an, imma la kellna elettriku u lanqas ilma. Konna nin˙aslu f’nixxieg˙a li kien hemm fil-qrib. Imma l-ilma tax-xorb ridna n©orruh triq twila kuljum. Ridna nimxu ma’ nofs kilometru g˙at-telg˙a, ng˙addu minn xatba, nimlew Ωew© bramel ilma u ner©g˙u lura d-dar. Kollha kemm a˙na konna neg˙jew imma Robbie kienet teg˙ja iktar g˙ax it-tfal kienet i©©orrhom mag˙ha. Imma kienu Ωminijiet ta’ tbatija u konna nirringrazzjaw ‘l Alla ta’ dak li kellna. Kellna ˙afna fiduçja f’Alla, li kien jaf minn xiex konna g˙addejjin. Darba kien is-Sibt, kienet is-s˙ana u Robbie ˙adet lit-tfal biex tmur tara l©enituri tag˙ha. Jien qg˙adt id-dar na˙dem fil-©nien li kellna. Kont qed nag˙Ωaq, nipprova nag˙mel kura©© biex inkompli na˙dem, meta xi ˙a©a qaltli biex ng˙olli rasi. Hekk g˙amilt. U rajt ra©el bilwieqfa fil-bit˙a ta’ quddiem id-dar. Kien twil u kellu qalziet iswed u qmis ta’ l-

iktar drapp abjad li qatt rajt. Id-dar tag˙na kienet g˙aliha we˙idha, konna nkunu nafu min ikun ©ej, u g˙alhekk ˙assejtni sorpriΩ li ma kontx innutajt dan ir-ra©el riesaq lejn id-dar tag˙na. Bon©u, qalli b’le˙en o˙xon u sabi˙, In˙ossni ˙afna bil-g˙atx. G˙andek xi tazza ilma? M’g˙andniex xi ng˙idu, kull qatra li tonqos kienet tfisser li rridu mmorru n©ibu l-ilma qabel il-waqt! Imma mbag˙ad ˙sibt li dan l-istran©ier seta’ kien g˙ajjien ˙afna. Mela le! g˙edtlu, waqt li warrabt l-g˙ejja li bdejn in˙oss, Trid xi ˙a©a ta’ l-ikel ukoll? Ilma biss, wie˙eb dak. L-ilma li kellna kien ilu ftit hemm, u ˙sibt li a˙jar immur in©iblu ftit frisk. G˙edtlu: Int oqg˙od hawn strie˙, u jien se mmur in©iblek ftit ilma frisk. Tlajt it-telg˙a, ©ejt lura u tajtu jixrob. Ilma veru tajjeb. Óasra li jkollok tmur daqshekk bog˙od biex i©©ibu. Tajjeb kieku n-nixxieg˙a kienet eqreb, imma g˙andna ˙afna barkiet o˙ra! we©ibt jien. Dak l-istran©ier tbissem u telaq g˙al g˙onq it-triq g˙al Dawsville. Bqajt skantat in˙ares lejh hu u sejjer. Kont qed in˙ossni tabil˙aqq fil-paçi u kemmxejn stramb. Minn fejn kien ©ej dak ir-ra©el? U fejn kien sejjer? Kont ˙assejt paçi

kbira x’˙in kien ˙dejja u lanqas kien ©ieni f’rasi nistaqsih min hu. Ma stajtx ninsieh. Qtajtha li mmur f’Daysville, g˙ax dan ra©al verament Ωg˙ir, u kul˙add kien ikun jaf meta ji©i xi ˙add mhux tas-soltu. Imma ˙biebi li kienu bilqieg˙da fit-terrazzin tal-˙anut qaluli li ma kienu raw lil ˙add! G˙addew ftit ©ranet u g˙amlet ˙afna xita. Xi g˙axar metri ‘l bog˙od mid-dar, beda ˙iere© l-ilma mill-art. Meta x-xita waqfet u l-art nixfet, l-ilma baqa’ hemm. Qbadt in˙affer u l-ilma beda jbaqbaq ‘il barra, ilma tajjeb u frisk. Kienet nixxieg˙a ©dida - eΩatt fil-post fejn kien waqaf dak listran©ier misterjuΩ! Qatt ma kellna g˙alfejn ner©g˙u nitilg˙u l-g˙olja biex in©ibu l-ilma. Innixxieg˙a ©dida tag˙na ma nixfet qatt fissentejn li domna noqog˙du hemm wara din il-©rajja. Meta ©arrejna minn hemm, re©g˙et g˙amlet ix-xita u n-nixxieg˙a g˙ebet. G˙addew is-snin minn dakinhar. Illum l-ilma ji©i fil-vit fid-dar stess. Imma qatt mhu se ninsa dik l-g˙ajn ta’ fara© u paçi. Dak li tag˙mlu ma’ l-iΩg˙ar fost ˙utkom, tkunu qed tag˙mluh mieg˙i. Na˙seb li a˙na dan g˙amilnieh. U rçevejna ˙afna iktar. Tom Douglas RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 13

Kont qed nosserva wie˙ed tal-˙anut li beda j©ib kaxxa wara kaxxa taΩ-Ωraben g˙al tfajla u ommha. It-tifla tordna xi ˙a©a u lomm tg˙id ‘iva’. Kif rajthom bdejt in˙oss qisu xi ˙a©a mhix postha. Imbag˙ad ©iet quddiem g˙ajnejja, çara daqs il-kristall, ©rajja minn tfuliti: ommi tg˙idli li ma kienx hemm flus biΩΩejjed biex tixtrili Ω-Ωarbun li kelli bΩonn. ‘Imma flus biΩΩejjed biex tixtri l-kordi tal-vjolin li tant t˙obb, g˙andek!’ g˙edtilha jien irrabjata. Ommi dawret wiççha n-na˙a l-o˙ra. Din il-memorja ˙asditni. Skantajt bija nnifsi - kif kont Ωammejt daqshekk ©o fija u kif kont g˙adni nistmell lil ommi min˙abba dan l-inçident. Qbadt dak kollu li kont xtrajt u tlaqt ‘il barra mill-˙anut. G˙aliex dir-rabja kollha? saqsejt lili nnifsi. G˙aliex dan l-episodju g˙adu daqshekk jinkwetani? Jien lil ommi n˙obbha. Nifhem li hi kellha bΩonn dawk il-kordi tal-vjolin. Illum jien mara ta’ 43 sena. Kont na˙seb li kont ilni li ˙firtilha. 14

kont indoqq xi biçça ta’ Elgar jew Mozart. Meta kont inkun Imdejqa u qalbi sewda, kont rrabjata mieg˙i innifsi mort indoqq xi innijiet antiki. id-dar. Waqt li kont fil-garax, Tant konna fqar li l-knisja bdejt nitlob. Mulej, ma rridx li nibqa’ ma stajna noffru xejn. Allura kont na˙seb hekk dwar ommi. G˙inni ninsa din indoqq il-vjolin. Darba, niftakar, ma kellix flus l-istmellija. biex nixtrilek Ωarbun. L-uniku Ωarbun li kellek Óassejtni iktar kalma. Ìbart il-posta u kien qed jag˙millek in-nuffati. G˙adni sa llum fost l-ittri, kien hemm ittra ming˙and ommi. jiddispjaçini meta niftakar li g˙al xi Ωmien, int Fta˙tha u fiha sibt çekk ta’ mitt dollaru, kellek tilbes iΩ-Ωarbun antik ta’ ˙uk John. Min flimkien ma’ din in-nota ming˙and ommi li jaf kemm batejt int! kienet tg˙id hekk: Qed nibg˙atlek çekk u nixtieqek li tixtri lisba˙ par Ωarbun li ssib. U ara x’qed ng˙idlek, G˙aΩiΩa binti, il-flus tonfoqhomx fuq uliedek. Int it-tifla speçjali Ftit ilu, kont qed nikkorda l-vjolin qabel tieg˙i. In˙obbok. kunçert li kelli, u b˙al indunajt li dal-vjolin kien Ommok ilu g˙andi 65 sena. Ωmien twil. Óafna drabi meta ˙assejtni li ma nistax inla˙˙aq B’g˙ajnejja jg˙umu fid-dmug˙, tbissimt. mag˙kom b˙ala tfal, kont indur g˙all-vjolin Dik l-ittra kienet ©iet eΩatt fil-˙in. Grazzi, filwaqt li nitlob g˙as-sa˙˙a, g˙all-paçenzja u Mulej, ta’ din l-ittra f’waqtha. g˙all-g˙arfien. Meta kont inkun fer˙ana, Phyllis Bortscheller

Konna fuq btala, u jum telefon, sakemm fl-a˙˙ar g˙aΩilt isem li minnhom, binti Rebecca g˙o©obni - Fred. Çempiltlu, saqsieni staqsietni: Papà, an©lu x’inhu? fejn kont u malajr ©ie. F’kemm ilni G˙all-ewwel ippruvajt nfehimha b’mod filosofiku, imma baqg˙et t˙ares lejja.... Imbag˙ad ©ieni f’mo˙˙i ng˙idilha li l-an©li huma dawk in-nies li ssoltu ma narawhomx iΩda kultant jie˙du forma ta’ bniedem biex ikunu jistg˙u jgΩ˙inuna. L-g˙ada, morna nΩuru belt, u fost o˙rajn, rajna grupp ta’ tfal imdawrin ma’ ra©el li kien qed jag˙mel forom ta’ annimali bil-bΩieΩaq u jqassamhomlhom b’xejn. Albert, ibni ta’ 10 snin, saqsieni g˙aliex dak ir-ra©el kien qed jag˙mel hekk u jien bla ma ˙sibtha g˙edtlu: Ma nafx, forsi xi an©lu! Uliedi ˙arsu lura biex jaraw l-an©lu li sar ra©el tal-bΩieΩaq imma ma rawhx. Papà, mhux hawn! M’g˙andniex xi ng˙idu, din il-©rajja ikkonvinçiethom li veru konna iltqajna ma’ an©lu! L-g˙ada, wara ˙ar©a fil-kampanja, tlajna fil-karozza imma din ma riedet tistartja b’xejn. Kien il-Óadd u g˙alhekk ma tantx kien hemm çans li nsibu mekkaniks miftu˙in. U kieku stess insib lil xi ˙add, ˙sibt bejni u bejn ru˙i, min jaf kemm kien se jo˙odli flus. Probabilment kien ikollna nwaqqfu l-vaganza tag˙na ˙esrem. Bdejt infittex fid-direttorju tat-

ng˙idlek, il-karozza bdiet ta˙dem. Imbag˙ad, beΩg˙an, saqsejtu, “X’g˙andi ntik?” “Tmien dollari,” qalli Fred. Ma stajtx nemmen lil widnejja. Rajtu an©lu, u anke uliedi hekk ˙asbu! Waqafna f’belt o˙ra fejn kien hemm monasteru tal-Benedittini li xtaqt ˙afna narah. Imma kif wasalna, rajna sinjal li kien jg˙id li l-monasteru kien mag˙luq. D˙alt fil-bit˙a tieg˙u u rajt purtinar. Qalli, “A˙na mag˙luqin imma, jekk trid tid˙ol mer˙ba bik.” Bdejt miexi lura lejn

il-karozza, biex ng˙id lill-familja b’dan, imma dort biex nirringrazzjah... u ma rajtux. Kien g˙eb! Meta g˙edt b’dan lit-tfal g˙edtilhom: Na˙seb kien... xi an©lu! qabΩu t-tfal bidda˙ka. Mo˙˙i ma tantx jista’ jniΩΩilha din ta’ l-an©li. Imma mbag˙ad na˙seb fir-ra©el tal-bΩieΩaq, fil-mekkanik, fil-purtinar, u ninteba˙ li a˙na veru mdawrin bl-an©li kustodji. Biss, irridu nitg˙allmu nag˙rfuhom.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 15

Ma setax jibda ming˙ajrha... X’ta˙seb li jkun ©ara kieku tara lis-surmast ta’ l-orkestra jo˙ro© u fis jer©a’ jid˙ol wara l-kwinti hekk kif ikun se jibda l-kunçert? F’teatru mballat bin-nies, l-Orkestra ta’ New York kienet lesta biex tibda tesegwixxi s-Seba’ Sinfonija ta’ Beethoven. Is-surmast, Dimitri Mitropoulos, tela’ fuq il-bradella, u wara pawsa ta’ ftit sekondi, beda j˙abbat lewwel battuti tas-Sinfonija famuΩa ... meta waqaf f’daqqa ... po©©a l-bakketta fuq il-le©iju li kellu quddiemu, niΩel minn fuq il-bradella u da˙al wara l-kwinti. Kieku kont hemm, x’kont ta˙seb li ©ralu s-surmast? Min jaf kemm kont tkun ilek li qtajt il-biljetti u bi ˙siebek tgawdi dik is-serata u issa forsi sfaxxatlek fix-xejn? IΩda x’seta’ ©ara? Deher li kien kollox lest biex jibdew? U fuq kollox ma

kinitx xi orkestra ta’ xi delettanti! Imma x’©ara? Fis-sala qam storbju kbir. Óa©a b˙al din qatt ma kienet ©rat f’Carnegie Hall. L-ispettaturi, ˙afna minnhom nies importanti, ippruvaw jaqtg˙u x’seta’ ©ara. Lil Dimitri Mitropoulos, dan iddirettur ta’ fama mondjali, kienu jafuh: bniedem sempliçi, umli, paçenzjuΩ u jag˙ti ˙afna karita’... ma kienx ibati blattakk nervuΩ, ma kienx jinfixel u jitlef rasu malajr! Bdew jistaqsu lil xulxin: ‘Tg˙id xi ©ralu? Tg˙id ˙assu ma jifla˙x?’ Wara ftit minuti, li dehru twal ˙afna, Dimitri Mitropoulos re©a’ ˙are© fuq ilpalk, tela’ fuq il-bradella, sellem lin-nies,

tbissmilhom ftit (b˙allikieku qed jitlobhom skuΩa) qabad il-bakketta f’idejh u beda j˙abbat is-sinfonija bil-˙e©©a u bil-passjoni tas-soltu. Hekk kif spiçça l-kunçert, is-sala splodiet f’çapçip li jtarrax: kien kunçert tassew suççess! Il-©urnalisti, kurjuΩi g˙all-a˙˙ar b˙al tant nies o˙ra li kienu preΩenti, resqu ji©ru fuq id-direttur ta’ l-orkestra biex jistaqsuh ir-ra©uni ta’ dak li ©ara fil-bidu tal-kunçert. B’sempliçita’ kbira we©ibhom, ‘G˙ax kont insejt il-kuruna tar-ruΩarju... ming˙ajr il-kuruna tarruΩarju n˙ossni ˙afna bog˙od minn Alla!’ Matul il-karriera tieg˙u, Dimitri Mitropoulos qatt ma mexxa kunçert ming˙ajr il-kuruna tar-ruΩarju fil-but talqalziet!

I R - R U Û A R J U Talba straordinarja g˙al nies ordinarji! It-talba siekta Ming˙ajr kliem Fejn il-kliem huwa kollu l-istess Bla ˙afna ra©unamenti Bla ˙afna kumplikazzjonijiet It-talba ta’ meta ma fadallekx iktar x’tg˙id Meta ma tafx x’taqbad tg˙id X’taqbad tistaqsi X’taqbad titlob It-talba fid-dwejjaq Fin-niket Fid-disprament It-talba li tirrepeti ru˙ha U sserr˙ek U tikkunslak

It-talba fl-g˙ejja Meta ma tifla˙x tfittex Meta m’g˙andekx mo˙˙ biex ta˙seb It-talba ta’ min di©a’ qal kollox U issa jrid jibqa’ sieket

Talba g˙al bil-lejl G˙al bi nhar Xitwa u sajf Kull sta©un G˙al kull eta’ G˙al kull min i˙ossu dg˙ajjef u wa˙du

It-talba ˙elwa Ta’ min i˙ossu ma˙bub Ta’ min jafda kollox Ta’ l-iben f’dirg˙ajn Ommu

It-talba ta’ kul˙add G˙al ku˙add IΩda differenti g˙all kull wie˙ed u wa˙da minna

It-talba li tbiddel kollox f’talba Xewqat BiΩg˙at Emozzjonijiet

It-talba ta’ min jixtieq jg˙id: Jiena naf li Inti mieg˙i Jiena naf li Inti taf Jiena naf li Inti taf kollox Jiena naf li Inti ˙a tg˙inni

It-talba li ssa˙˙a˙ Tikkalma Tfejjaq Tnaddaf

It-talba li Ωgur tinstema’ G˙ax Hu ma jafx jg˙id le lil Ommu U Hi ma tafx tg˙id le lil uliedha. RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 17

Kellha tkun qadja ta’ malajr, pjaçir li talbitni l-mara ta’ ˙ija biex immur ni©bor in-neputi mill-iskola primarja tar-ra˙al. IΩda t-tifkiriet li kelli ta’ dak il-post u l˙sibijiet li ˙akmu fuqi dakinhar ˙aduni lil hinn mill-klassijiet kbar u mit-tag˙lim siewi li ˙adna minn fuq dawk il-bankijiet iebsin ta’ l-iskola. Ilma˙t omm Ωag˙Ωug˙a b’tarbija f’idejha li filwaqt li tistenna l-ewwel wild tag˙ha ˙iere© mill-iskola, hija kienet 18

mehdija tipprova twaqqaf it-tarbija millbiki. G˙amlet minn kollox u damet mhux ftit sakemm il-fomm ˙lejju tat-tarbija siket u tbissima fe©©et mill-©did fuq wiΩΩu. U x’ma jag˙milx Alla biex jibdlilna d-dmug˙ tag˙na f’paçi u kuntentizza mhux uliedu a˙na jewwilla! U jekk qalb lomm hi dejjem ma’ wliedha, Alla sejjer jinsiena mqar g˙al sekonda wa˙da biss! Mo˙˙i ©era bija u ftakart f’dak lewwel jum ta’ l-iskola li f’Settembru ta’

kull sena kien jasal. Firxa wiesg˙a u m˙allta ta’ emozzjonijiet kont t˙osshom iduru ma’ l-erba’ toroq li jdawru l-iskola. Tfal jifir˙u li se jer©g˙u jiltaqg˙u ma’ s˙abhom, o˙rajn imbeΩΩg˙in g˙ax din g˙alihom g˙adha kaxxa mag˙luqa. G˙ajjat, ©enn, paniku, nuqqas ta’ ftehim... Imma ta’ min iΩomm f’qalbu dik l-a˙˙ar ˙arsa ta’ omm lejn iç-çkejken binha, forsi wkoll b’xi demg˙a tal-firda fuq xfar g˙ajnejha, hekk kif jid˙ol minn

dak il-bieb kbir g˙all-ewwel jum ta’ liskola. X’ma ˙assitx Marija tara ‘l binha Ìesù jinfired minn mag˙ha u jg˙addi mill-bieb tat-tbatija - mhux biex jitg˙allem iΩda biex jg˙allem li l-ma˙fra hija l-virtù tar-reb˙a u li n-niket tag˙na jmissna nbiddluh fil-fer˙ tas-salib li bih Hu salvana. Hekk fit-tbatija tal-˙ajja n˙ossuna aktar qrib ta’ Alla. Id-daqq tal-qanpiena re©a’ ©abni f’sensija u stajt nara li ˙afna ommijiet issa kienu fuq ix-xwiek biex jilm˙u ‘l uliedhom ˙er©in. Óarsti waqg˙et fuq omm partikolari li kif binha wasal ˙dejha bisitu fuq mo˙˙u u b’im˙abba kbira g˙enitu jne˙˙i t-toqol tal-basket ta’ liskola minn fuq dahru. G˙al dak it-tifel ommu kienet an©lu fuq l-art g˙ax m’hemm xejn o˙la minn qalb ta’ omm tajba. U l-bewsa t’Alla f’˙ajjitna mhix ser˙an mit-ta˙bit u t-toqol tal-˙ajja! Hekk ˙sibt dak il-˙in u fhimt li tkun ˙a©a tassew ta’ fara© g˙alina kieku niftakru li lprovidenza m’hi xejn ˙lief t-tjieba ta’ Alla li saret omm. Ejjew g˙andi intom ilkoll li tinsabu m˙abbtin u mtaqqlin, u jien inserra˙kom. Sewwidt xi ftit qalbi meta fost lommijiet rajt xi soru jew tnejn. Kienu ©ew huma wkoll biex b’im˙abba, paçenzja u dedikazzjoni ji©bru t-tfal ta’ listitut - tfal li fl-innoçenza tag˙hom daqu t-telfa tal-©enituri jew il-firda talmiΩΩew©in u dak kollu li fid-dar ifarrak lim˙abba u l-©abra. Ippruvajt na˙seb x’jg˙addi minn mo˙˙ ta’ wie˙ed minn dawn iç-çkejknin u l-elf mistoqsija li jag˙mel lilu nnifsu. G˙aliex ommi dejjem bil-libsa bajda u ommijiet o˙rajn jilbsu differenti? G˙aliex u˙ud minn dawn s˙abi tal-klassi, g˙alkemm mhux ‘˙uti’

ji©u mag˙na fid-dar kbira ta’ ‘ommi’? G˙aliex tfal o˙ra fer˙ana li jistg˙u jsej˙u ‘l ommhom “Ma!” u jien ng˙idilha “Sister!”? G˙aliex jasal Jum l-Omm u lkartolina li nag˙mlu fil-klassi nag˙tiha lissoru u mhux lil ommi? Jaqaw il-familja tieg˙i mhux b˙al ta’ l-o˙rajn? Waqqaft din in-nixxieg˙a ta’ ˙sibijiet u f’salt wie˙ed ma bqajtx nara ra©uni g˙ala g˙andi nsewwed qalbi. Mhux anke a˙na lkoll ulied ta’ l-istess Missier, u lim˙abba ta’ ommna Marija ma twarradx jewwilla fuq kul˙add? Ìesu’ stess g˙allimna nsej˙u ‘l Alla b˙ala Missierna, u fl-a˙˙ar mumenti ta’ ˙ajtu fuq din l-art tana lil Marija b˙ala Ommna. Hu riedna nkunu parti mill-familja tieg˙u u dan jag˙milna kburin u jimlielna qalbna b’kura©© u hena. Tifel li ˙are© sparat mill-bieb ta’ liskola biex jibqa’ sejjer dritt fuq missieru, ftit li xejn induna li kellu lazz ma˙lul. Missieru lem˙u ©ej min-na˙a l-o˙ra tattriq u n˙asad mhux ftit hekk kif rah jitfixkel fil-lazz u jaqa’ minn tulu fl-art. Ilmissier ©era lejn ibnu u refg˙u minn dik il-waqg˙a b’©entilezza kbira u g˙annqu mieg˙u. B’xorti tajba t-tifel ma we©©ax u b’xorti akbar, iΩda li forsi ta’ tifel li kien ftit g˙addietlu minn mo˙˙u, missieru ma kienx wie˙ed minn dawk li dlonk ikunu lesti biex jg˙ajtu ma’ wliedhom u jhedduhom li ‘jekk taqa’ inkompli ntik!’ Din ta’ l-a˙˙ar smajtha mhux darba u tnejn, imma mag˙na Alla hekk jag˙mel? Missier l-iben il-˙ali ma ©eriex biex jilqa’ ‘l ibnu meta dan ta’ l-a˙˙ar kien g˙adu ©ej fit-triq? Ma kienx waqa’ fil-baxx jiekol l-ikel tal-qΩieqeΩ u jtajjar ©idu man-nisa tat-triq? Alla huwa ˙abibna, missierna, ilbastun li fuqu nistrie˙u u l-protettur

tag˙na - kif qatt jista’ jkompli jtina! Hu jwaqqafna fuq saqajna u jg˙annaqna mieg˙u b’im˙abba tal-©enn. Kien wasal bin l-omm li kien hemm biswiti u li mag˙ha kont qsamt xi ftit minn ˙sibijieti. Kienet qaltli li minkejja lmarda li kellha riedet tibqa’ tmur hi biex ti©bor lil binha mill-iskola. Ma riedet ittellfu xejn minn tfulitu. B’idejha t-tnejn miftu˙a u bi tbissima kbira fuq wiççha, li warajha Ωgur kien hemm mo˙bijin tbatijiet, u©ig˙ u niket kbir, hija laqg˙et lil binha fi ˙danha. Mara li qieg˙da tmut, tilqa’ il-fjur ta’ ˙ajja ©dida. U g˙alina li nemmnu f’Alla, il-mewt m’hijiex ilmuftie˙ tad-deheb li jifta˙ il-bieb tal©enna? - il-mewt mhix ˙lief il-waqg˙a tal-fjura biex il-frotta tista’ tikber. In˙ares lejn din l-omm ta’ età Ωg˙ira u niftakar li din hija d-dinja ta’ min qed imut, dik li g˙adha ©ejja hija d-dinja ta’ min jg˙ix u fil-mewt Alla jilqag˙na fi ˙danu g˙alleternità. “X’int ta˙seb zi? Wasalt jien.” Le˙en Karl, in-neputi, ˙asadni. Sewwa qed jg˙id - fejn kont ©rejt bi ˙sibijieti? Lanqas biss indunajt li kien ˙are© u sakemm imxejnieha bil-mod sad-dar ta’ ommu, ftit li xejn tniffist. Veru li l-fomm sieket huwa melodjuΩ, imma kont insejt anke li kelli nsaqsih x’tg˙allem matul dak il-jum. Fil-˙in ta’ stennija li g˙amilt quddiem il-bieb ewlieni ta’ l-iskola kont tg˙allimt, fost l-o˙rajn, li qalb l-omm hi l-klassi ta’ wliedha u li missier wie˙ed jiswa daqs mitt surmast. Dak li niΩel f’qalbi dakinhar kien wisq profond u jien kont tg˙allimt mill-©did mill-iskola ta’ tfuliti. David Grech RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 19

Il-programm tieg˙i ta’ fuq itteleviΩjoni ta’ dik il-©img˙a kien ser isir b’edizzjoni speçjali l-Óadd f’Jum l-Omm. Il-produttur tas-sensiela talprogrammi tag˙na “Rieda ta’ lAzzar”, xtaq ilaqqag˙ni ma’ mara li fl-opinjoni tieg˙u kienet tassew mara ta’ l-azzar u g˙alhekk issu©©erieli li nistedinha filprogramm tieg˙i u nintervistaha. G˙all-ewwel kif rajtha, t˙assartha u ˙sibt li forsi lproduttur talabni nintervistaha proprju g˙aliex t˙assarha hu wkoll iΩda kif bdiet titkellem, indunajt kemm kienet mara ferri˙ija u poΩittiva, bl-ebda limitazzjoni filkarattru tag˙ha minkejja lmankament li kellha f’idejha. “Jiena jisimni Cora, fil-qosor g˙al Corazon li forsi kif ©a’ tafu tfisser Qalb bl-Ispanjol g˙aliex ommi kienet t˙obb ˙afna din il-lingwa sabi˙a. Kont it-tielet wild t’ommi, meta hi kien g˙ad g˙andha biss g˙oxrin sena. Kif twelidt, l-infermiera ˙bewni ji©ru mill-vista t’ommi biex ma ja˙sduhiex hekk kif kienet g˙adha f’dak l-istat im˙awwad ta’ wara tqala u ˙las diffiçli. Twelidt b’nofs idi il-leminija ineΩistenti u g˙alhekk kienet ovvja li kien se jkolli ˙ajja diffiçli u limitata ferm. “Tittrattahiex ta’ differenti jew ta’ ˙andikappata g˙ax titfag˙ha iktar lura” qal it-tabib ‘l ommi hekk kif kienet se to˙ro©ni mill-isptar 20

g˙all-ewwel darba. Missieri telaq ‘l ommi ftit wara li twelidt jien g˙aliex ma fela˙x iΩjed g˙all-ispejjeΩ li bdejt nikkawΩalu jien bil-mankament tieg˙i jew g˙aliex kien jitqaΩΩeΩ i˙ares lejja a˙seb u ara jrabbini. Ommi ˙ar©et ta˙dem biex tmantnina imma qatt ma smajtha tgerger jew tonfo˙ blg˙ajja jew g˙ax xebg˙et. Konna tlitt ibniet u kollha kellna d-dmir li ng˙inu fid-dar sakemm ˙ri©na na˙dmu hekk kif spiççajna milliskola. Darba fost l-o˙rajn, meta kelli xi seba’ snin, ˙ri©t mill-kçina g˙al ˙dejn ommi fis-salott nibki g˙aliex qabbditni inqaxxrilha l-patata u b’id wa˙da ma fla˙tx. Bag˙titni lura fil-kçina ming˙ajr m’g˙olliet g˙ajnejha millflokk li kienet qed t˙it lil o˙ti Maribel. “Mur kompli qaxxar ilpatata qas jekk il-patata nikluha g˙all-kolazzjon g˙ada fil-g˙odu u ter©ax tuΩa l-iskuΩa li g˙andek id wa˙da biss darb’o˙ra Cora... rabbi l-kura©©!” qaltli u tlaqt nolfoq filkçina. Óadd ma ried jg˙inni g˙alhekk webbist rasi u irnexxieli naqra naqra. Xi sentejn wara, mort lura id-dar mill-iskola nibki g˙aliex l-

g˙alliema qabditna niddendlu mal˙adid fil-bandli ta’ l-iskola b˙ala eΩerçizzju u jien b’id wa˙da bdejt il˙in kollu naqa’ u s˙abi kienu g˙amlu burdell bija. L-g˙ada filg˙odu, ommi ˙aditni l-iskola, talbet permess lill-g˙alliema biex nuΩaw g˙al ftit il-bandli ta’ l-iskola ftit qabel ma bdew il-lezzjonijiet u bdiet tg˙inni niddendel mal-˙adid bilmod u bil-galbu sakemm irnexxieli. Ommi fer˙et bija u jien ˙assejt li g˙amilt vittorja kbira meta bdejt nitla’ mal-˙adid b˙al ma bdew

jag˙mlu s˙abi waqt il-lezzjoni fiΩika. S˙abi baqg˙u b’˙alqhom miftu˙ meta rawni niddendel b˙alhom wiççi jixg˙el bil-fer˙. Óajti hekk g˙addejtha s’issa, nisfida lili nnifsi u nilqa’ kull inkora©©iment t’ommi u ta’ kull min stmani ta’ mara normali. Flok ma kienet tiskuΩani u tag˙mel ix-xoghol floki, ommi dejjem ©ag˙litni nibqa’ ninsisti. Kultant kont nirrabja g˙aliha meta kienet tisfurzani biex in˙abbrek biex jirnexxieli. “U Ωgur, ma tafx x’ji©ifieri

tag˙mel kollox b’id wa˙da u ta˙seb b’mo˙˙ok u b’qalbek f’kollox u l-˙in kollu!” kont ng˙id ©o qalbi b’rabja. Meta kelli ˙mistax-il sena, ta’ liskola organiΩΩawlna festin ta’ la˙˙ar fejn g˙aqqduna ma’ skola o˙ra tal-©uvintur u jien mort lura ddar nibki g˙and ommi. Staqsietni x’©ara nkwetata u kif g˙edtilha li lebda ©uvni ma ried jo˙ro© jiΩfen mieg˙i min˙abba idi g˙ax jitqaΩΩuni, qaltli li xi darba kont ser nag˙tihom risposta lil kull min warrabni jew g˙ajjarni. Dakinhar bkiet mieg˙i u rajtha g˙allewwel darba dg˙ajfa b˙ali. IΩΩewwi©t lill-ewwel ©uvni li ˙sibt li kien i˙obbni u kien g˙ad g˙andi 18-il sena. Kien Ωwie© imkisser g˙aliex Ωew©i kien immatur, mo˙˙u fil˙bieb u fil-flus, insomma f’kollox barra fija u f’bintu Martha. Tlaqtu u mort ng˙ix m’ommi bit-tifla g˙aliex ma ridtx inkisser lil binti bi Ωwie© imfarrak. Ommi laqg˙etni g˙andha mill-©did u qatt ma ©©udikatni f’xejn, anzi issapportjatni f’kollox. G˙alkemm binti ma kellhiex difetti fiΩiçi b˙ali, ˙sibt li kienet se tbati b˙ali ming˙ajr missier iΩda g˙all-grazzja t’Alla missierha qatt m’abbandunaha kif g˙amel missieri, sakemm ma miet f’inçident ikrah tat-traffiku ikkawΩat mix-xorb

Ωejjed. Martha kellha g˙axar snin meta ltqajt ma’ Tim, iΩΩewwi©na u bdejna nibnu familja flimkien. Kellna tlitt itfal o˙ra u qatt ma ˙allieni no˙ro© na˙dem anzi flimkien ma’ ommi, inkora©©ieni nid˙ol nistudja luniversita’. Óadt il-kors tal-li©i u g˙alkemm kien kors twil u tqil ma qtajtx qalbi u ma kellix g˙a©la biex nil˙aq. Studjajt, u fejn kelli bΩonn irrepetejt l-eΩamijiet sakemm g˙addejt minn kollox. Iggradwajt sentejn ilu, hekk kif g˙alaqt l-erbg˙in sena u ommi hemm kienet, iççapçap fer˙ana g˙alija hekk kif tawni ç-çertifikati. Erba’ snin ilu, it-tobba ççertifikaw ‘l ommi b˙ala marida terminali bilmarda tal-kançer f’sidirha. G˙alkemm mu©ug˙a, qatt ma kienet ta’ piΩ fuqna, it-tfal tag˙ha, u qatt ma se˙tet xortiha. It-tobba tawha li tg˙ix sa sena iΩda g˙exet fuq tliet snin b’miraklu u g˙aliex kellha rrieda li tkompli tgawdi ‘l uliedha u ‘l g˙axar neputijiet tag˙ha. Issa li mietet, g˙adni mu©ug˙a g˙all-fatt li ommi batiet tant fi tfulitha, f’Ωog˙Ωitha, fil-maternità tag˙ha u baqg˙et tbati sa l-a˙˙ar b’marda kerha li serqithielna tant Ωg˙ira. Kellha 53 sena iΩda gawdejniha u gawdietna sa l-a˙˙ar. Kellha l-kura©© taffaççja kollox u g˙enet lili naffaççja l-ag˙ar u‘uh tal˙ajja. Ommi g˙amlitni mara ta’ lazzar b˙alha ... hawnx isba˙ u aqwa minn omm b˙al tieg˙i!” J. Grima Falzon RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 21

Ittra ta’ nanna lin-neputija tag˙ha Ilni na˙seb fik minn x’˙in jien u nannuk salpajna fuq dan il-vapur. G˙aliex? G˙ax int b˙alissa qieg˙da fl-istess eta‘ - 20 sena neqsin xahrejn - li kont jien meta jien u nannuk John iΩΩewwi©na 50 sena ilu! Kull fil-g˙axija, dawn tal-vapur, jimpustawlna skeda ta’ l-attivitajiet ta’ lg˙ada. Il-biera˙ waqg˙et din ta˙t g˙ajnejja: 11.00am: Ti©did tal-Weg˙diet taΩΩwie© fl-okkaΩΩjoni ta’ g˙eluq il-50 sena miΩ-Ωwie© ta’..... se ssir fil-Yacht Club. Jiena u nannuk morna. Konna seba’ koppji dalg˙odu niççelebraw dan il22

©ublew tad-deheb! Il-qassis kellu jaqra silta mill-Ewwel Ittra ta’ San Pawl lillKorintin. Imbag˙ad kull koppja ter©a’ tag˙mel il-weg˙diet taΩ-Ωwie©. Imma, qalilna ç-çelebrant, l-ewwel nixtieq li ta˙sbu ftit fuq f’liema stat jinsab iΩ-Ωwie© fil-©urnata tal-lum. DaΩΩmien, kul˙add jistaqsi iΩ-Ωwie© - kif nafuh b˙ala impenn g˙al ˙ajja s˙i˙a flimkien bejn tnejn min-nies - g˙adux Ωmienu. Bla ma ridt, Fiona, ˙sibt f’dak li g˙idna jien u int fil-Milied li g˙adda. Niftakar li jien g˙idtlek li jien u n-nannu konna se mmorru fuq dan il-cruise

g˙ax kien fuq cruise b˙alu li jien u nannuk iltqajna u bdejna n˙obbu lil xulxin. U int we©ibtni: Forsi xi darba nsir in˙obb lil xi ˙add imma Ωgur li qatt ma nissogra niΩΩewwe©! Nifhmek, Fiona. Illum donnu xejn mhu fiss. Illum li twieg˙ed li tibqa’ fidil sa ma l-mewt tifridna tidher xi ˙a©a mhux sinçiera biΩΩejjed jew xi ˙a©a li jekk tkun onest trid tg˙id li hi impossibbli. Illum relazzjonijiet flessibbli, temporanji, miftu˙a, jidhru aktar sikuri u onesti! Waqt din iç-çerimonja li semmejtlek, ilqassis talabna biex nag˙tu messa©© liΩΩg˙aΩag˙ tal-lum. Din l-esperjenza

tag˙na tfisser xi ˙a©a llum? Inbidlu tant affarijiet... Dak iΩ-Ωmien kont tiΩΩewwe© g˙ax dak kien l-uniku mod kif tnejn li jin˙abbu setg˙u jg˙ixu flimkien. Illum jidher li jista’ jkollok dak kollu li joffri ΩΩwie© iktar malajr u bi spejjeΩ inqas! Mela x’tiΩΩewwe© tag˙mel? X’differenza hemm bejn iΩ-Ωwie© u bejn tg˙ix ma’ xi ˙add li t˙obb? Óafna miΩΩwi©ijiet ise˙˙u bejn nies li ilhom jg˙ixu flimkien g˙al tul ta’ Ωmien. Jinbidel xi ˙a©a biΩ-Ωwie©? Na˙seb li iva, u din ix-xi ˙a©a li tinbidel ©ejja mill-fatt li jsiru lweg˙diet taΩ-Ωwie©. Il-weg˙diet itaqqlu. Biex iΩΩomm weg˙da trid iççedi ftit mil-liberta’ tieg˙ek; jekk tikser weg˙da titlef mill-ir©ulija tieg˙ek. Il-weg˙da tag˙milha llum, imma qed tag˙milha g˙al g˙ada. U fuq g˙ada ma nafu xejn ˙lief li ma nistg˙ux inkunu Ωguri fuq dak li ©ej. B˙al meta tkun qed tantiçipa li se tara xi dehra sabi˙a u mbag˙ad l-ajru jiççajpar u ma tara xejn! Allura kif tista’ ΩΩomm weg˙da jekk kull ma tista’ tistenna hu dak li ma tistenniehx? Id-dinja l-˙in kollu tinbidel. Xejn mhu g˙al dejjem, kollox jinbidel. U mhux id-dinja biss tinbidel, tinbidel anke l-persuna, tinbidel int. U tinbidel b’mod li ma tistax tarah minn qabel. Kull esperjenza tagtik perspettivi ©odda, responsabbiltajiet ©odda. U ˙a©’ o˙ra: is-sie˙eb tieg˙ek jinbidel ukoll! Iktar minn ˙amsin sena ilu jien ktibt lin-nanna tieg˙i u g˙idtilha li kont iltqajt ma’ veteran tal-gwerra... Naturalment kont qed nitkellem fuq nannuk! U g˙adni niltaqa’ mieg˙u kull ˙in: Ωminijiet differenti, stadji differenti -

il-˙in kollu hu bniedem ©did. G˙adni sal-lum niltaqa’ ma’ John, g˙adu sal-lum jissorprendini! U naturalment mhux kull sorpriΩa tie˙u gost biha meta tkun miΩΩew©a. Nannuk g˙adda minn ©lieda kontra lalko˙ol. Taf kemm kien Ωmien diffiçli g˙alina. U na˙seb li qatt ma ˙aseb li kellu jag˙mel Ωmien jie˙u ˙sieb id-dar u lit-tliet uliedna u jag˙mel kollox hu meta jien qabditni depression kbira! Imma minn dawn iΩ-Ωew© trawmi ˙are© ˙afna ©id u fer˙ u kbirna flimkien. U na˙seb li dan kollu seta’ jse˙˙ g˙ax konna wig˙edna lil xulxin fedelta’ tul ˙ajjitna kollha. B˙al ma qal il-qassis dalg˙odu, il-problemi li niltaqg˙u mag˙hom fiΩ-Ωwie© huma b˙al maltempati li jiltaqa’ mag˙hom vapur. IΩ-Ωwie© huwa l-vapur li jΩomm kollox fil-wiçç. IΩ-Ωwie© tag˙na iltaqa’ ma’ ˙afna maltemp: konna ©ejjin minn trobbija differenti; kellna diffikultajiet finanzjarji; kellna tensjonijiet g˙aliex ittnejn li a˙na kellna karriera u konna na˙dmu, u dan fi Ωminijiet meta n-nisa ma kinux ja˙dmu. Is-sa˙˙a tal-weg˙da hi li ΩΩomm lil tnejn min-nies flimkien sakemm dak iΩ-Ωmien diffiçli jinbidel fi Ωmien li jfejjaq u l-miΩΩew©in jersqu dejjem aktar lejn xulxin. Jekk noqog˙du de˙lin u ˙er©in f’relazzjonijiet differenti, ma nag˙tux çans li dawn l-affarijiet issbie˙ ji©ru. G˙aliex daqshekk çerta li dawn laffarijiet sbie˙ fil-fatt ji©ru? Óamsin sena ilu ma kontx çerta. G˙all-ewwel 12-il sena ta’ Ωwie© ma kont nara xejn poΩittiv fil-maltemp li konna niltaqg˙u

mieg˙u. Kieku ma tantx konna niççelebraw anniversarji! Imma kienet ©rat xi ˙a©a li urietni li l-affarijiet sbie˙ huma possibbli. Lin-nannu sabulu forma ta’ kançer li kellu joqtlu fi Ωmien sitt xhur. Missierek, Fiona, kellu 8 snin, u ˙utu kellhom 5 snin u sentejn. Meta sibna ru˙na f’din issitwazzjoni, dorna lejn Alla. U bdiet ˙ajja ©dida g˙alina. Ilmaltempati ma naqsux; anzi kien g˙ad hemm g˙alina maltempati akbar. Imma Alla kien li Ωammna flimkien u li lil nannuk Ωammu ˙aj! Alla ˙alaq iΩ-Ωwie© biex lim˙abba ta’ bejn ra©el u mara tkun tista’ ssib il-milja tag˙ha. Hu jkun it-tielet persuna fiΩ-Ωwie©, isa˙˙a˙ l-im˙abba, jinse© lilu nnifsu f’˙ajjet il-miΩΩew©in... Tista’ tirreΩisti din il-grazzja minn Alla; dan kul˙add jafu g˙ax kul˙add jaf bi Ωwi©ijiet li fallew. Alla ma jisforza xejn fuqna, l-anqas il-kuntentizza! Dalg˙odu, il-qassis qalli: Twieg˙ed li t˙obb lil John? Li ssabbru, tkun fidila lejh fir-risq it-tajjeb u l-˙aΩin, fis-sa˙˙a u filmard sa ma l-mewt tifridkom? U bdejt nibki x’˙in smajtu jsaqsini dawn il-mistoqsijiet. Nibki g˙ax ittwe©iba hi: Impossibbli! Kif jista’ bniedem jag˙mel dawn il-weg˙diet meta ma nafux x’se ji©ri g˙ada? Imma we©ibt Iva g˙ax kont naf li din l-Iva kien qed jismag˙ha Dak li f’idejh g˙andu l-©ejjieni! TibΩax, g˙aΩiΩa neputija, timpenja ru˙ek g˙al dak li t˙obb. Ma tkunux wa˙edkom! B’g˙oΩΩa kbira ming˙andna t-tnejn, Nanntek.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 23

Ommi u missieri fil-bidu ta’ din issena g˙alqu 50 sena miΩΩew©in u jien u t-tliet ˙uti l-o˙ra organiΩΩajnielhom festin b’sorpriΩa kbira g˙al din lokkaΩΩjoni speçjali. Fil-g˙odu kmieni, ommi qajmitni biex tg˙idli li qalg˙et bukkett ward abjad ming˙and missieri. Qatt ma konna nafuh romantiku daqshekk imma dan lanniversarju kien irnexxielu jo˙ro© irromantiçiΩmu ta’ missieri u u Ω-zeg˙il t’ommi. Sa minn meta konna Ωg˙ar, qatt ma rajna lil ommna u missierna jit˙abbu u jitkellmu ˙elu quddiemna l-iktar g˙aliex il-mentalita’ dak iΩ-Ωmien hekk kienet; turix kemm t˙obb, m’hemmx Ωeg˙il mat-tfal u quddiemhom u lit-tfal tbushom meta jkunu reqdin. Óija l-kbir iΩΩewwe© Taljana u ftit ftit bdejna insiru b˙alha; kumplimentuΩi u ma nibΩg˙ux mill-karezzi. Ommi u missieri baqg˙u xi ftit l-antika imma kienu bdew jiggustawna nitg˙annqu u nitbewsu kull meta niltaqg˙u a˙na la˙wa. Il-festin u s-sorpriΩa irnexxew u tant ˙adu pjaçir jaraw lilna mi©burin flimkien ma’ ˙uthom u t-tfal tag˙na kollha flimkien. Il-mistednin tawhom kollha flus li ommi u missieri kienu bi ˙siebhom jag˙tuhom lit-tfal ta’ l-istitut l-g˙ada filg˙odu kif iqumu. Qabel ma spiçça l-festin, missieri ikklirja ftit griΩmejh u beda jitkellem, 24

meg˙jun minn xi grokk jew tnejn whisky biex ine˙˙i l-mist˙ija. “Qabel ma’ ltqajt ma’ Liliana, ma ridtx naf bi Ωwie© ... missieri kien telaq ‘l ommi u lil ˙uti meta konna Ωg˙ar u l-©lied u sswat li kont nara ‘l ommi tbati, ikkonvinçewni li Ω-Ωwie© ma kienx g˙alija l-iktar g˙aliex bΩajt li stajt insir b˙al missieri ... imbag˙ad iltqajt ma’ Liliana u sirt in˙obbha g˙aliex kienet ti fla sew u tal-©abra u fl-istess ˙in sinçiera u Ωbukkata. Kienet hi li talbitni biex niΩΩewwi©ha u jien ma ˙sibthiex darbtejn. Kif iΩΩewwi©na, kelli nitlaq g˙all-gwerra u ˙allejtha tqila b’Jordan u meta ©ejt lura sibtu li di©a’ kellu sena u nofs. Ólift li qatt iΩjed ma kont ser immur ‘l bog˙od mill-familja tieg˙i u tlaqt mill-armata. Domt bla xog˙ol u konna ng˙ixu bit-tqançiç imma Liliana qatt ma gergritli jew qatg˙et qalbha. Imbag˙ad bdejna naraw Ωminijiet a˙jar kif sibt xog˙ol b˙ala mastrudaxxa u imlejna d-dar bil-mod fil-waqt li kellna lil Noah, Norah u fl-a˙˙ar lil Sarah. Ilkarattru ferrie˙i ta’ marti salvani minn ˙afna dwejjaq u qtig˙ il-qalb. Bil-kemm nista’ nemmen li g˙addew 50 sena minn mindu saret tieg˙i g˙al dejjem”, qal missieri bid-dmug˙ f’g˙ajnejh. “Meta ˙adt lil John, naf li ˙adt riskju g˙aliex hu ma kienx jemmen fiΩ-Ωwie©

min˙abba li g˙addew b’missieru iΩda qatt ma bΩajt li ser inbati x-xorti li batiet ommu. Johnny minn dejjem kien ra©el ˙osbien, twajjeb u sinçier, u g˙alhekk bqajt ˙dejh f’kull episodju ikrah f’˙ajjitna li iktar g˙aqqadna. Ma jiddispjaçini minn xejn minn dak kollu li g˙addejna minnu f’dawn il-˙amsin sena u jkolli ner©a’ niΩΩewwe©, lilu ner©a’ nie˙u. Minn dejjem kont naf li kont ser inkun tieg˙u g˙al ˙ajti kollha,” qalet ommi emozzjonata u biesu ‘l xulxin quddiem kul˙add. Ommi u missieri g˙allmuni li l-karezzi u l-kliem ˙elu mhumiex kollox fiΩ-Ωwie© imma huma importanti u isba˙ meta jkunu rari u sinçieri. J. Grima

Fil-ward kien hemm pazjent b’diΩabilità mentali jismu Christopher. Kien il-©urnata kollha fuq si©©u tar-roti fl-istess poΩizzjoni u li ˙add ma kien jag˙tih attenzjoni. Ippruvajt nimla ftit minn dan il-vojt billi noqg˙od fejnu, inkellmu - ming˙ajr ma naf x’inhu jifhem - u mmelsu. Hu kien jibqa’ j˙ares lejja b’˙arsa qisu jrid jg˙idli, “G˙alfejn qieg˙ed tkellimni?” Tant kien imdorri dejjem wa˙du li meta xi ˙add tah ftit attenzjoni, stag˙©eb. Darba fost l-o˙rajn, Christopher tani sorpriΩa kbira. Waqt li kont qieg˙ed inkellmu u mmellislu wççu, ˙ares lejja u tani idejh. Qatt ma rajtu jag˙mel xi ˙a©a hekk qabel u anke n-nurses rawha mhix tas-soltu. Óassejtu qisu jrid imellisni hu wkoll kif seta’ hu. Din l-esperjenza u o˙rajn b˙alha ©abu bidla fl-atte©©jament tieg˙i. Ma bqajtx nara lin-nies sempliçement b˙ala pazjenti, imma bdejt

narahom b˙ala persuni - l-iΩg˙ar fost la˙wa ta’ Ìesù. Christopher kien wie˙ed fost ilpazjenti mentali li ltqajt mag˙hom meta mort ng˙addi xahar na˙dem fi sptar g˙al persuni b’diΩabilità mentali. Jien novizz ÌiΩwita u kont mort flisptar fejn kien Christopher biex nag˙mel wa˙da mill-esperjenzi tannovizzjat. Fis-sentejn tan-novizzjat ikollna bosta esperjenzi sbie˙ li jlaqqg˙una ma’ kull xorta ta’ sitwazzjoni u ta’ nies fil-bΩonn: ng˙allmu l-katekiΩmu lit-tfal, na˙dmu ma’ nies bla dar, inservu lill-anzjani. Wa˙da mill-isba˙ esperjenzi kienet din li g˙addejt na˙dem fl-isptar talCottolengo, qrib Torin. Dan l-isptar huwa mag˙ruf kemm g˙ax-xog˙ol sabi˙ li jsir ma’ mijiet kbar ta’ morda, kif ukoll g˙aliex jiddependi g˙al kollox mill-Providenza. Din kienet g˙alija

esperjenza sabi˙a li g˙enitni nara ‘l Ìesù fil-fqir u l-batut. Il-biΩΩa l-kbira tal-persuni fil-ward fejn kont jien ma kenux kapaçi jitkellmu u g˙alhekk wa˙da mill-isfidi li kelli, kienet kif se nikkomunika mag˙hom; li nipprova nifhem x’inhu li l-pazjent g˙andu bΩonn; x’qieg˙ed jitlobni. G˙allbidu kienet frustranti li ma jirnexxilix nifhem, iΩda bil-mod il-mod bdejt nidra noqg˙od attent g˙all-©esti u lespressjonijiet tal-wiçç, u fejn dawn ma kenux biΩΩejjed, tlabt l-g˙ajnuna ta’ ˙addie˙or. Intba˙t li l-aqwa xog˙ol li stajt nag˙mel ma’ dawn ˙utna kien li nkun mag˙hom u, li b’xi mod jew ie˙or, nag˙mlilhom kumpanija. Kultant l-uniku mod possibbli kien permezz ta’ tmellisa jew ˙arsa. Matul din l-esperjenza, indunajt li kont qieg˙ed noqg˙od iktar attent li ma naqax g˙aç-çajt man-nurses milli li nag˙ti servizz tajjeb lill-pazjent. Malli ndunajt b’dan, biddilt l-attitudni tieg˙i u bdejt nag˙mel ˙ilti biex f’li nag˙mel nipprova ntejjeb b’xi mod il-˙ajja ta’ dawn in-nies. Ippruvajt nilma˙ lil Ìesù f’dawn il-persuni, waqt li nΩomm f’mo˙˙i l-kliem: “Dak li g˙amiltu ma’ l-iΩg˙ar fost ˙uti, g˙amiltuh mieg˙i.” (Mt 25, 40) Bdejt niddejjaq meta nara lil xi w˙ud min-nurses traskurati fl-im©iba tag˙hom mal-pazjenti. Min-na˙a l-o˙ra, kien hemm nurses o˙ra li ammirajthom g˙allkura u attenzjoni li jag˙tu lill-pazjenti. Matul dan ix-xahar, il-Mulej ressaqni qrib tieg˙u fil-persuna tal-fqir u l-batut. Wara din l-esperjenza, kibret fija x-xewqa li naqdi ‘l Ìesù billi ng˙in lil dawk li fissoçjetà tag˙na huma l-iktar fil-bΩonn. Christopher Vella Novizz ÌiΩwita RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 25

Esperjenza ta’ qarrejja Minn mindu kont g˙adni Ωg˙ira kull meta kont nisma’ fuq il-Madonna ta’ Lourdes rabbejt ©o fija x-xewqa li xi darba mmur hemm. Nistqarr is-sewwa, ma ridtx immur biex nitlob g˙al xi miraklu, iΩda ridt li qabel xejn naqta’ xewqti u fl-istess ˙in nirringrazzja lillMadonna tal-grazzji li dejjem tatni. G˙all-ewwel Ωew©i ma kienx ta’ listess ˙sieb. Hu ma setax ji©i mieg˙i bejn min˙abba x-xog˙ol u bejn g˙ax it-tfal kienu g˙adhom Ωg˙ar biex in˙alluhom we˙idhom. G˙alhekk beda j©ibli ˙afna diffikultajiet iΩda kont determinata u ma rajt l-ebda ostaklu quddiemi li seta’ jΩommni. Fuq kollox ommu kienet offrietli li tie˙u ˙sieb it-tfal hi. Kont fer˙ana sejra ntir li sa fl-a˙˙ar kont se naqta’ xewqti. Bl-g˙ajnuna ta’ Alla sibt ru˙i f’Ruma biex minn hemm wara jumejn naqbdu lajruplan g˙al Lourdes. G˙alija li din kienet l-ewwel darba li sifirt ma jistax jonqos kollox deher sabi˙ u affaxxinanti. G˙adni sa llum ingawdi memorji sbie˙. Il-kamra li tawni fil-lukanda kelli naqsamha ma’ Ωew© nisa o˙ra, minn tag˙na ˙afna. Kul˙add kien qed jgawdi u jie˙u gost f’dawk il-jumejn li kellna nqattg˙u hemm. IΩda x-xitan m’g˙andux ˙alib kif jg˙idu, mal-©emg˙a 26

tag˙na ng˙aqdu mag˙na xi Maltin o˙ra sabiex jakkompanjawna sa Lourdes. Mill-ewwel ©urnata tal-wasla tag˙hom kollox beda jmur ˙aΩin. Xi ru˙ tajba marret ixxandar li wa˙da min-nisa li kienu g˙adhom jaslu kienet skond kliemha, mara ra©el, tag˙mel g˙an-nisa, g˙idulha li tridu biex ma ng˙idx il-kelma eΩatta. Dak il-˙in jien qajla tajt kas. Xawwat ˙addie˙or kien salib li ma kellix ˙tie©a li nitg˙abba bih. Jien kelli biΩΩejjed fuq spallejja. Ma ridtx nisma’ fuq ˙wejje© b˙al dawn, l-aktar hemm fejn l-atmosfera u l-isbu˙ija tal-post i©ag˙luk tinsa kull g˙elt waqt li tibda ta˙seb li tinsab l-isba˙ idillju. G˙alkemm bla ma ridt xi waqtiet tajt titwila lejha u minn hemm stajt nara kemm din il-mara façilment setg˙et tg˙addi b˙ala ra©el. Kienet twila mhux ˙aΩin, suritha maskulata b’dirg˙ajn

miftu˙a, xag˙arha iswed qasir imqarweΩ ma’ widnejha, le˙enha kien sod u o˙xon. Sa˙ansitra ilbiesha ma kienx jag˙tiha xe˙ta ta’ femminilita’. Ma kinitx kbira fletà g˙alkemm ftit ˙abbilt mo˙˙i fuqha. Billi mo˙˙i kien mimli b’dak li smajt fuqha, f’g˙ajnejja rajtha kerha u skerra˙tha. F’waqt minnhom, niftakar qisu ilbiera˙, konna qeg˙din nie˙du ©elat fi pjazza meta din l-imbierka ©iet fuqi u g˙addietli xi kummenti kumplimentuΩi fuq il-libsa li kont liebsa. Jien g˙al kliemha ksa˙t u l-anqas biss fla˙t nirringrazzjaha. Iva bΩajt! Ma jienx xi wa˙da li nibΩa’ minn delli iΩda din kienet l-ewwel darba li ©ejt wiçç imb’wiçç ma’ nies ta’ din ix-xorta. Biex ikomplu jg˙axxquha n-nisa li kienu mieg˙i biex itellfuni l-gost kollu

wara li telqet minn ˙dejna bdew jinkuni waqt li taparsi jwissuni biex noqg˙od b’seba’ g˙ajnejn minnha. Óassruli l-festi kollha g˙ax bdejt nimma©ina elf ˙a©a; bΩajt li se niltaqa’ mag˙ha xi darba meta nkun wa˙di. Mo˙˙i ma kienx qed ja˙dem çar, kienu pin©ewli stampi oskuri fih. Filli kont fis-seba’ sema u issa qattus il-mument li ©iet din l-imbierka mara. Kien g˙alxejn li bdejt kull darba nipprova niskartaha u ma nag˙tihiex wiçç g˙ax aktar kien jiswili ag˙ar. Dejjem kont insibha warajja, kienet imqabbda mieg˙i wa˙da sew. Imma sewwa jg˙idu: l-g˙awi o˙t il-©enn. Ir-ra©el tieg˙i kien wissieni qabel tlaqt biex ma nitg˙abbiex b’˙afna ˙wejje© bla bΩonn. Tassew li smajt minnu iΩda l-bagalja bejn g˙ax kont g˙ajjiena u bejn bl-g˙a©©la ˙assejtha tqila. IΩda kelli nqandel fiha meta ©ejna biex nitilqu mil-lukanda u ©ejna biex naqsmu t-triq sabiex nirkbu x-xarabank ˙alli te˙odna g˙all-ajruport. Ridna naqsmu t-triq g˙ax ix-xarabank kienet

ipparkjata ftit ‘il bog˙od. Meta tg˙id trid taqsam it-triq, kont trid tag˙mel weg˙da b’dawk il-karozzi kollha g˙addejjin sparati qishom qabda xjaten indannati. Kif ©ejt biex naqsam, bΩajt naqsam f’dak it-traffiku kollu u domt na˙sibha. G˙alhekk waqt li lo˙rajn la˙qu qasmu jien sfajt wa˙di fuq il-bankina l-o˙ra. S˙abi, iΩ-Ωew© nisa li dejjem kont inkun mag˙hom nsewni u telqu g˙al rashom. Kelli aptit nibki, deherli li kien impossibbli li naqsam it-triq, l-aktar b’dik il-bagalja li aktar donnha tqalet. BΩajt li kont se nibqa’ wa˙di mka˙˙la fuq ilbankina, meta f’daqqa u l-˙in naraha quddiemi fuq xifer il-bankina l-o˙ra, tg˙ajjattli u tag˙milli s-sinjal biex nibqa’ fejn kont g˙ax kienet ©ejja hi g˙alija. Dak il-˙in qatt rajtu an©lu nieΩel missmewwiet, hekk rajtha jien fil-©enn tieg˙i. Bla ma qag˙det ta˙sibha darbtejn, dik l-imbierka mara donnha b’çerta awtorità fuqha u bla biΩa’ ta’ xejn, g˙olliet idejha u g˙amlet sinjal lill-karozzi li riedet taqsam it-triq. O˙ro© l-g˙a©eb wara ftit it-traffiku kollu waqaf biex ˙allewha taqsam it-triq u ti©i ti©ri dritt g˙al fuqi qisha Tarzan ©ej isalva lil Jane. “Ag˙tini l-bagalja,” qaltli b’kmand iΩda b’mod ©entili. “T˙abbel mo˙˙ok xejn, issa meta ng˙idlek kun pronta aqsam mieg˙i.” Bil-kemm ridt nemmen li kellha tkun hi g˙alija. Din il-mara li kont ittimbrajt

bl-iswed. Mn’alla kienet hi g˙ax kieku kont nibqa’ hemm waqt li kienu jitilqu bla ma jittendu li kont nieqsa. “Mur sib postok fuq ix-xarabank u lbagalja nie˙u ˙siebha jien u jekk ikollok bΩonn xi ˙a©a qis li tg˙idli,” qaltli hekk kif qsamna it-triq flimkien bla xkiel. Ma kellix kliem biΩΩejjed biex nirringrazzjaha. Tlajt fuq ix-xarabank imbellha u nist˙i minni nnifsi ta’ lattitudni li dejjem uΩajt mag˙ha. Kollu sforz il-pre©udizzju li Ωammejt fuqha. Kont ˙adtha fuq demm id-dars u pin©ejtha kerha ming˙ajr qatt ma rajt g˙ajn ˙aΩina minnha. Dan kollu g˙ax sibt nies li jippretendu li g˙andhom jittimbraw u ma jittolleraw lil ˙add li mhux b˙alhom. G˙alkemm jien kont ˙atja daqshom. BΩajt mill-babaw meta ma kellix g˙al fejn. Aktar ridt nibΩa’ minn ilsien in-nies milli mill-apparenza. Bdejna Millennju Ìdid, iΩda g˙adna xorta nbatu min˙abba pre©udizzju u ntolleranza bejnietna l-bnedmin. Jien tg˙allimt li bniedem l-ewwel trid tag˙milha mieg˙u biex tkun taf x’isarraf u x’˙obΩ jiekol. Illum jien nemmen li ˙aΩin kemm ikun ˙aΩin, fil-bniedem dejjem g˙andek issiblu dak li hemm tajjeb fih. Dik il-mara goffa u bla sbu˙ija minn barra, li ltqajt mag˙ha Lourdes, g˙allmitni kemm trid ma ççedix g˙allpre©udizzji u l-ideat foloz tieg˙ek stess u ta’ l-o˙rajn. Forsi kien miraklu ie˙or li qatt ma stennejt li ji©rili f’Lourdes. Azzurra RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 27

G˙andi 23 sena. Bdejt no˙ro© ma’ l-g˙arus tieg˙i tliet snin ilu. Mill-ewwel qalli bil-problema li kellu pero’ jien ma tajthiex daqshekk importanza. Kienet il-problema tad-droga. Deher ©uvni interessanti u kellu bΩonn persuna li tifhmu u tg˙inu, g˙alhekk ma bΩajtx. Ma bΩajtx l-aktar g˙ax ˙sibt li se jieqaf jekk nibdew no˙or©u bis-serjeta’ flimkien. Pero’, ir-relazzjoni kompliet imma anka ilvizzju ma waqafx. Jum minnhom, wara xi sena u nofs flimkien qalli li jrid jid˙ol jag˙mel programm. Ma niç˙adx, g˙all-ewwel ˙asadni u bΩajt u rrabjajt. Ma bsartx li kien g˙adu jie˙u d-droga. Qalli li vera diffiçli jieqaf wa˙du u g˙alhekk talabni immur il-Caritas biex ikellmuni. Bdejt immur il-laqg˙at fejn aççettajt u iddeçidejt li a˙jar jag˙mel dan il-pass. Mhux ˙a nkun jien li ntelliflu 28

opportunita ta’ “Óajja Ìdida”. Hemmhekk, il-Caritas g˙enuni ferm lili u l-familja tieg˙u. L-affarijiet li g˙allmuni ma qalhomli ˙add. Vera nies intelligenti u ta’qalb kbira. Wara xi 3 xhur counselling l-g˙arus da˙al fir”Rehabilitation Centre” fejn jag˙mlu programm biex jibnu karattru sod, ja˙dmu flimkien, jilag˙bu xi log˙ba futbol, jikbru spiritwalment, eçç. Ikollhom psikolo©i u nies professjonali biex jie˙du ˙siebhom. ¬ertu staff li kellu kienu xi w˙ud minn dawk li filpassat kienu jie˙du d-droga u wara lprogramm in˙elsu minnha. Insomma lewwel tliet xhur konna niktbu l-ittri lxulxin biss, u wara tlett xhur stajt

inçempillu darba fil-©img˙a. Hu min-na˙a tieg˙u g˙amel ˙iltu kollha, ma niç˙adx li kellna Ωmien ˙aΩin fejn it-tnejn qtajna qalbna, pero’ bis-sa˙˙a tal-˙anin Alla illum g˙addiet sena u ˙are© mill-programm ra©el serju u responsabbli. Ktibt din l-ittra biex naqsam lesperjenza tag˙na u nag˙mel kura©© lil dawn in-nies biex jie˙du azzjoni qabel ma jkun tard wisq. TibΩg˙ux minn ftit sagrifiççju. G˙ax b’dik innaqra tgawdu ˙ajjitkom kollha. Tippruvawx timlew il-vojt ta’ qalbkom b’˙ajja mg˙a©©la, storbju u ftit pjacir. Dak il-vojt jimtela meta issibu u tirrealizzaw kemm il-˙ajja u l-affarijiet li g˙andna madwarna huma prezzjuΩi. Óabib, tibqax aljenat. A˙seb sew dwar dak li qed tag˙mel b’˙ajtek. U biex tirnexxi, investi f’ALLA. JIEN HEKK NAGÓMEL! J. S .

Ìiƒwiti studenti jiskopru uçuh u stejjer... Fl-ewwel jiem ta’ Settembru li g˙adda, grupp ta’ tmien studenti u novizzi ÌiΩwiti er˙ewlha lejn ÓaΩ-Ûebbu© biex flimkien inqattg˙u hemmhekk ©img˙a f’realtà parrokkjali Maltija. Fil-fatt, ˙afna minna jqattg˙u snin s˙a˙ jistudjaw barra (b˙alissa sitta minn tmienja qeg˙din barra minn xtutna) u ˙assejna li huwa importanti li nΩommu daqsxejn ta’ kuntatt ma’ dik li hi ir-realta’ tan-nies f’pajjiΩna. F’ÓaΩÛebbu© konna milqug˙a mill-Arçipriet Fr.Daniel Cardona u l-ewwel ringrazzjament tag˙na ma jistax ma jmurx lilu li ttrattana b˙al ˙utu. Bilg˙ajnuna tieg˙u mill-ewwel bdejna in˙ossuna at home, f’dan ir-ra˙al imdaqqas li llum jg˙odd mat-tnax-il elf ru˙. Óafna mill-˙in tag˙na ÓaΩ-Ûebbu© qattajnieh nag˙mlu l-viΩti fid-djar u nqarbnu lmorda. M’g˙andniex xi ng˙idu - il-ma©©oranza kbira tal-persuna laqg˙una b’entuΩjaΩmu u ©eneroΩita’ liema b˙alha u l-parti l-iΩjed diffiçli ta’ din l-esperjenza kienet li ninqalg˙u minn post biex inkomplu nΩuru d-djar l-o˙ra! Apprezzajna fuq kollox is-sinçerita’ u l-fiduçja tan-nies fina, li ming˙ajr ma kienu qatt rawna qabel, fil-ma©©oranza tal-kaΩi ma sabu l-ebda diffikulta’ li jift˙u qalbhom mag˙na fuq ilproblemi tag˙hom. Tassew li r-responsabilita’ tag˙na b˙ala Reli©juΩi hija kbira ˙afna, g˙ax lg˙atx minn na˙a tan-nies li jitkellmu ma’ xi ˙add li jista’ jismag˙hom u jifhimhom ming˙ajr ma jikkundannahom, huwa tassew kbir. Parti o˙ra mill-˙in tag˙na g˙amilnieh mattfal u Ω-Ωg˙aΩag˙ tal-Parroçça. Morna ©urnata ba˙ar, morna nΩuruhom f’Live-In li kellhom u ppreparajna xi laqg˙at o˙ra mag˙hom. Kull min

ja˙dem maΩ-Ωg˙aΩag˙ jaf li m’huwiex façli tikkomunika maΩ-Ωg˙aΩag˙ ta’ llum b’lingwa©© li jiftiehem.... A˙na stess, minkejja li g˙adna m’g˙alaqniex it-tletin, nindunaw li l-mod kif jirra©unaw it-teenagers ta’ llum huwa bil-wisq differenti minn kif konna nirra©unaw u n©ibu ru˙na a˙na meta kellna l-eta’ tag˙hom. Minkejja dawn id-diffikultajiet, din l-eta’ taΩΩg˙oΩija hija wkoll l-eta’ tal-©eneroΩita’, ta’ lentuΩjaΩmu u ta’ skoperti ©odda. Ic-challenge kbir g˙al kull min jixtieq il-©id g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ hu li niltaqg˙u mag˙hom mhux fejn rridu a˙na u bil-mentalita’ ta’ g˙oxrin sena ilu, imma inkunu a˙na li nersqu lejn id-dinja tag˙hom ming˙ajr ˙afna pre©udizzji Ωbaljati u biΩa barra minn posta. Fil-weekend li konna ÓaΩ-Ûebbu©, ˙adna ˙sieb ukoll li animajna il-quddies tas-Sibt filg˙axija u tal-Óadd fil-parroçça... Óadd minna qatt ma kien sema’ ˙ames quddisiet tal-Óadd!! Minbarra l-kant u t-talb, ˙sibna li nippreparaw ukoll sketch qasira marbuta mal-Van©elu. Tista’ ta˙seb kif baqg˙u mbell˙in in-nies meta filmument tal-qari tal-Van©elu, minflok il-qari

solenni ta’ l-Iskrittura minn fuq l-ambone, tnejn minna ˙ar©u f’nofs il-Knisja jg˙ajtu ma’ xulxin b’˙an©ra daqs dinja! Minkejja is-xokk tal-bidu, in-nies apprezzaw l-isforz tal-Jesuit Drama Unit (!!!), sinjal li verament ma tridx wisq biex din ilquddiesa li dejjem ng˙idu kemm hi tqila, issir tassew interessanti! Minn-na˙a tag˙na, a˙na u n˙arsu lura lejn dak li g˙ixna, dak li n©orru f’qalbna wara din il©img˙a intensiva ferm f’ÓaΩ-Ûebbu© m’humiex l-attivitajiet jew il-˙idma tag˙na, iΩda l-uçuh u listejjer tal-persuni, l-im˙abba kbira li biha laqg˙una fir-ra˙al tag˙hom u fi djarhom, u fuq kollox il-kwantita’ industrijali ta’ ikel li bellg˙ulna x’nieklu waqt li konna fosthom! Tista’ tidher xi ˙a©a banali u materjali ˙afna, imma na˙seb li lmod kif temg˙una huwa mod kif il-parruççani esprimew l-©eneroΩita’ u r-rispett tag˙hom g˙alina. Fis-seba’ jum, il-Óadd filg˙axija, b’sens qawwi ta’ gratitudni lejn Alla u lejn iΩ-Ûebbu©in kollha ta’ din l-esperjenza li stajna ng˙ixu flimkien, tlaqna lura lejn id-dar tal-vaganzi tag˙na x-Xemxija, g˙al ftit jiem ta’ mistrie˙... u fuq kollox ta’ dieta stretta!!! Mark Cachia sj

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 29

Ir-Refu©jati... bnedmin ukoll.

Lest tg˙in? 30

“G˙alina nhar ta’ Sibt kien jum ta’ fara©, u malli kul˙add kien telaq konna nibdew nistennew bil-˙erqa li jer©a’ jasal!” Hekk jg˙id Abram* ta’ 35 sena li qatta’ 17-il xahar ©ewwa çentri ta’ detenzjoni. Ûmien iebes g˙alih, iΩda kull nhar ta’ Sibt, flimkien mal-kumpanji tieg˙u, kien isib ftit tama hekk kif voluntiera kienu jaslu sabiex iqattg˙u ftit ˙in ma’ l-immigranti ©ewwa ç-çentri. “Maqfulin ©ewwa ma tara l-ebda futur, ta˙seb biss dwar il-passat, passat orribbli li tkun ˙rabt minnu.” Imma imbag˙ad kien jasal nhar ta’ Sibt u g˙al Abram dan kien ifisser li kienu jaslu nies bi tbissima fuq fommhom, kienu jilag˙bu ukoll mat-tfal li dak iΩΩmien kienu g˙adhom jinΩammu maqfulin. “Dawn l-ir©iel u nisa kienu jag˙tuna informazzjoni dwar Malta, g˙aliex a˙na ma konna nafu xejn dwar din il-©Ωira. Kienu jg˙idu lill-qraba tag˙na f’pajjiΩna li a˙na konna g˙adna ˙ajjin u li konna ninsabu Malta u kienu jixtrulna xi affarjiet Ωg˙ar bil-ftit flus li imbag˙ad il-qraba tag˙na kienu jfaddlu u jibag˙tulna mill-Amerika jew il-Kanada. Il-˙ajja tieg˙i nista’ ng˙id li re©g˙et bdiet minn dan il-mument ’il quddiem.” Dawn in-nisa u r©iel li dwarhom jitkellem Abram kienu voluntiera tasServizz tal-ÌiΩwiti mar-Rifu©jati (il-JRS). B’hekk beda l-kuntatt bejn Abram u l-JRS.

Huwa jirrakkonta li ltaqa’ ma’ Fr Pierre Grech Marguerat, li dak iΩ-Ωmien kien iddirettur tal-JRS, meta kien iqaddes fiççentru fejn huwa kien maqful. “Niftakar li l-van©elu ta’ l-ewwel quddiesa li smajt hemm ©ewwa kien jitkellem dwar affarijiet viçin ˙afna r-realtà li fiha konna qeg˙din ng˙ixu. Fr Pierre ˙e©©i©na biex nag˙rfu l-g˙aw© tag˙na u b’hekk naraw li bl-g˙ajnuna t’Alla stajna neg˙lbu ddiffikultajiet li konna g˙addejjin minnhom.” Abram jirrakkonta li ltaqa’ wkoll ma’ l-avukatessa Katrine Camilleri, assistent direttur tal-JRS. Hija kienet tmur u tqatta’ s-sig˙at tisma’ l-problemi tan-nies, u tipprova tg˙inhom mill-a˙jar li tista’, speçjalment fil-kwistjonijiet legali. Abram kien jg˙inha billi kien jaqleb id-diskors mil-lingwa tieg˙u g˙all-IngliΩ u lura g˙allingwa tieg˙u. “Kont nispiçça b’u©ig˙ ta’ ras nisma’ l-problemi ta’ kul˙add. Kont ninduna kif forsi l-problemi tieg˙i ma kinux l-aktar gravi. U kont insaqsi lili nnifsi kif l-avukatessa Katrine setg˙et tag˙mel dan ix-xog˙ol g˙al daqstant sig˙at!” Fi Ωmien Abram, il-JRS ma kellux assistenta soçjali li issa teΩisti u li ΩΩur iççentri ta’ detenzjoni regolarment matul il-©img˙a. Abram jiftakar li minn xi 200 ru˙ g˙all-inqas 4 kellhom problemi mentali min˙abba s-sitwazzjoni kiefra li kienu jinsabu fiha ©ewwa ç-çentru. “Fi

Ωmieni x-xog˙ol t’assistenza soçjali kienet tipprova tag˙mlu l-avukatessa Katrine flimkien ma’ xi ftit voluntiera professjonali. IΩda dan kien ifisser li lavukatessa kienet tnaqqas mix-xog˙ol legali tag˙ha u l-voluntiera ma kinux jistg˙u ji©u regolarment.” Abram iΩid jg˙id li meta kien detenut kien jaqra artikli li kienu jinkitbu mill-JRS fil-gazzetti lokali. “G˙adhom g˙andi sal-lum. Il-fatt li hemm xi ˙add fuq barra li l-anqas biss ma jafek imma li qed ji©©ieled g˙alik wisq tg˙inek. Dan l-a˙˙ar fil-fatt iltqajt ma’ xi ˙add li g˙adu kif ˙are© minn çentru ta’ detenzjoni u huwa qalli li mn’alla kien il-JRS, ix-xog˙ol li g˙amlu mieg˙u qatt m’huwa se jinsieh. U lanqas jiena.” Biex il-JRS tkompli tg˙in lillimmigranti hemm bΩonn li l-istaff tag˙ha jkompli fix-xog˙ol tieg˙u. Jekk tixtieq tg˙in lill-JRS. Ibg˙at çekk lill-uffiçju tal-JRS li jinsab 50, Triq ix-Xorrox, Birkirkara, BKR 12 jew inkella tista’ tuΩa l-kont 40012100660 tal-BOV jew 016116055051 ta’ l-HSBC. *L-isem inbidel g˙all-protezzjoni talpersuna. Marija Schranz Koordinatriçi tal-Medja, JRS RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 31

Ûag˙Ωug˙ ferrie˙i li skopra lil Kristu b˙ala ˙abib tal-qalb Mark Frendo (it-tielet mix-xellug) ˙alla Malta nhar il-Óadd, 2 t’Ottubru, biex jibda n-novizzjat mal-ÌiΩwiti f’Genova, lItalja. Ûag˙Ωug˙ ferrie˙i li, wara mixja twila fejn skopra lil Kristu b˙ala ˙abib tal-qalb, laqa’ s-sej˙a li jimxi warajh b˙ala ÌiΩwita. Hawn jidher fl-airport, imdawwar minn ˙bieb ferri˙in b˙alu, li akkumpanjawh sat-tluq tieg˙u minn Malta. F’Genova se jsib jilqg˙uh Ωew© novizzi Maltin o˙rajn li di©à jinsabu hemm. Huwa se jing˙aqad ma’ grupp sabi˙ ta’

novizzi ÌiΩwiti Taljani li jg˙addu sentejn i˙ejju ru˙hom biex jing˙ataw lil Alla permezz tal-voti. Nifir˙u lil Mark u lill-familja tieg˙u li nkura©©ewh u mxew id f’id mieg˙u f’din il-g˙aΩla. Nitolbu g˙alih u nawgurawlu novizzjat sabi˙ u ta’ ©id. L-g˙aΩla ta’ Mark hi xhieda ta’ kemm hu sabi˙ li wie˙ed jag˙ti ˙ajtu g˙al Kristu biex, b˙ala saçerdot ÌiΩwita, i˙obb u jaqdi lil ˙utu lbnedmin.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 33

Ag˙Ωel l-attività li tixtieq u ikteb jew çempel biex tibbukkja jew tikseb aktar informazzjoni Kors fuq “Kif Nitlob a˙jar bit-Temperament tal-Personalità tieg˙i?” X’temperament g˙andi? X’effett g˙andu t-temperament tieg˙i fit-talb personali u firrelazzjonijiet tieg˙u ma’ l-o˙rajn? Il-Kors huwa ta’ 5 laqg˙at. Kull nhar ta’ Erbg˙a: 16, 23 u 30 ta’ Novembru, u 7 u 14 ta’ Diçembru. Óin: Kull laqg˙a tibda mis-7.00 sat-8.30 pm Imexxi: Fr Alfred Micallef, SJ • Post: Mount St Joseph Retreat House, Mosta Irtir ta’ Weekend g˙all-MiΩΩew©in Dan il-Weekend huwa okkaΩjoni g˙al dawk il-koppji miΩΩew©a li jixtiequ j©eddu u jiççelebraw ilweg˙diet taΩ-Ωwie© tag˙hom. Din hija esperjenza spiritwali b’differenza, Mill-Ìimg˙a, 9 ta’ Diçembru, fis-6.00 pm sal-Óadd 11, fil-5.00 pm • Jiffaçilitaw: Il-Koppja Carmen u Karm Conti Fr Vince Magri, SJ • Post: Mount St Joseph Retreat House, Mosta ‘L Hawn u ‘l Hinn mal-Mulej Immorru nimxu fil-kampanja sabi˙a ta’ G˙awdex biex niskopru kif nistg˙u niltaqg˙u mal-Mulej fil-˙olqien, l-opra tieg˙u. Mill-Ìimg˙a 21 ta’ Ottubru fis-7.00 pm sal-Óadd 23, wara l-pranzu Imexxu: Mr Edward Warrington u Fr Paul Zammit, SJ • Post: Dar Manresa, Rabat, G˙awdex

TISLIBA OTTUBRU

Çentru Spiritwalità Injazjana

Dar Manresa

Uffiççju: Dar P. Manwel Magri, SJ, Triq Carmelo Zammit, L-Imsida MSD 06 Tel: 21 34 43 49 jew Mount St Joseph Retreat House, Targa Gap, Triq il-Missjunarji Maltin, Il-Mosta, MST 11

Triq Santa Dminka Victoria, G˙awdex Tel: 21 556 635. Fax 21 559 314

IMPORTANTI: Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz: RM2000 Lil Óbiebna, 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar. It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

MIMDUDIN: 1. Ìnien Ωg˙ir; 4. Spiçça fix-xejn; 7/ 10. Vina prinçipali; 8. Rikk bil-bosta; 9. Ìisem miksi ˙afna bil-pil; 12. Rattab qalbu; 14/15. Dawn jo˙or©u miç-çmieni; 16/18. Attak g˙all-g˙arrieda; 20. Pur; 21. Mhux Ωg˙ar; 24. ¬a˙ad; 25. Alloa jridni nag˙mel hekk lill-proxxmu; 26. Wasal; 27. Inaqqas mill-g˙oli; 28. Qein Óal Lija dal post.

TWEÌIBIET GÓAT-TISLIBA TA’ Awissu-Settembru, 2005

WEQFIN: 1. Keskes kontra xulxin; 2. Labbrevjazzjoni ta’ kif kienet tissejja˙ bl-IngliΩ dik li kienet l-Unjoni Sovjetika; 3. Il-klikka ta’ Hitler; 4. Ag˙lef, int; 5. Dawk tal-Purgatorju; 6. Qtug˙ ta’ nifs; 11. Ma tqumx wisq; 13. Insett bieΩel; 16. Ilbelt ta’ San Fran©isk; 17. Ftira tal-g˙a©ina li tinqela biΩ-Ωejt; 18. Disinn jew skeçç; 19. Persuna©© g˙oli ta’ Ωmien ir-Rumani; 22. Is-slaten li mxew wara lkewkba; 23. Tift˙u u tag˙alqu dan.

Reb˙a TISLIBA Awissu-Settembru: Rita Theuma, Santa Lucija

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ìunju-Lulju 2005

MIMDUDIN: 1. Girgor;4. Alaska; 7/26. Er˙ilu; 8. Wissew; 9. Nidlek; 10. EΩaw; 12. Sema; 14/15. Waqfet; 16/18. Smattu; 20. Tard; 21. Bram; 24. Bnadar; 25. Barmil; 27. Trinek; 28. Xalata. WEQFIN: 1. Gawdew; 2. Ressaq; 3/4. Rewwa˙na; 5. Sellef; 6. Ankrat; 11. Ûarmaw; 13. Mewta; 16. Stabat; 17. Artali; 18. Tromba; 19. Umilja; 22/23. Trikkbux.

Adelina Micallef o˙t Fr Anthony, SJ

Il-Birgu

Carmen Gatt

IΩ-Ûejtun

Rita Camilleri

Victoria

P. Bonaventura Camilleri, OFN

Riçetta offruta mill-ktieb Dieta tad-Deheb ta’ Anthony Micallef

IL-ÌIÛWITI JOFFRULEK OPPORTUNITAJIET TA’ FORMAZZJONI

KONKORS ESPERJENZI u NOVELLI 2006 DIN IS-SENA WKOLL QED NISTIEDNU LILL-QARREJJA JIKTBU NOVELLI, STEJJER U ESPERJENZI BIEX INÌIBUHOM FIL-MAGAZINE TAGÓNA. Ikteb xi ESPERJENZA li inti jew xi˙add li taf g˙adda minnha. • L-Esperjenza trid turi xi valur poΩittiv jew uman biex twassal messa©© ta’ fara©, appo©©, u kura©© li min jaqraha. • Flok issemmi l-ismijiet veri ta’ persuni jew postijiet, uΩa ismijiet o˙ra. Is-su©©ett tan-NOVELLA jista’ jintg˙aΩel minn wie˙ed minn dawn loqsma: • Il-paçi tal-qalb • Il-ma˙fra • Il-vokazzjoni • Il-volontarjat • It-tfal • Il-˙elsien mid-drogi jew xi vizzju • L-ambjent • Ir-relazzjonijiet bejn il-©enituri u l-ulied • Ix-xju˙ija • Rispett lejn persuni ta’ reli©jon jew nazzjonalità differenti • Xi tag˙lima kbira li ˙adt mill-˙ajja • Kif tg˙ix it-tbatija b’mod poΩittiv • Xi valur poΩittiv ie˙or

Kondizzjonijiet biex tie˙u sehem 1. L-Esperjenza jew in-Novella trid tkun ori©inali u ma tkunx dehret f’rivista o˙ra f’Malta u G˙awdex

2. Dak li tikteb g˙andu jintbag˙at, jew ittajpjat. jew preferibbilment fuq diskett.

3. Isem il-kittieb/a m’g˙andu jidher imkien ma’ l-Esperjenza jew in-Novella, iΩda g˙andu jing˙ata biss nom-de-plume.

9. Wie˙ed jew iktar mill-premjijiet jistg˙u ma jing˙atawx jekk l-Esperjenzi jew in-Novelli ma jil˙qux il-livell mixtieq.

4. In-numru tal-kliem g˙andu jidher fit-tmien 10. Id-data tal-g˙eluq biex jaslu l-Esperjenzi jew in-Novelli hi t-30 ta’ Novembru, 2005 l-Esperjenza jew in-Novella. 5. Indirizza l-kitba u / jew id-diskett tieg˙ek lil: Konkors Esperjenzi u Novelli 2006 RM 2000 - Lill Óbiebna 78, Marquis Scicluna Str, Naxxar 6. F’envelop ie˙or ibg˙at: • In-nom-de-plume • Ismek u kunjomok • L-indirizz bil-kodiçi postali • Jekk il-kitba hiex Esperjenza jew novella

Premjijiet

L-Ewwel: Lm25 It-Tieni: Lm15 It-Tielet Lm10 Il-Premjijiet ikunu book tokens li jistg˙u jissarfu fil-Librerija Preca, il-Blata l-Bajda.

Il-Perspettiva tan-Novella trid tkun wa˙da li tag˙ti kura©© u ispirazzjoni u li tirrifletti lvaluri tal-Van©elu. It-TUL ta’ l-Esperjenza jew tan-Novella g˙andu jkun ta’ bejn id-900 u l-1,000 kelma u mhux iktar.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • Ottubru 35