wetenschap en europa hebben elkaar nodIg

Waar een belangrijk deel van de nederlandse politiek en de bevolking steeds negatiever oordeelt over de europese Unie, is de sfeer in de Leidse academische wereld heel anders. “europees denken” moet, want dankzij subsidiegelden uit brussel groeit en bloeit de wetenschap.

tekst: annette zeelenberg beeld: Mark horn en Universiteit Leiden

leiden profileert ziCh alS europeSe

reSearCh-univerSiteit, zo staat specifiek in de missie omschreven. het is het dagelijks werk van anna groeninx van LUris (Leiden university research and Innovation Services) en ir. jacqueline ton van het LUMc om daaraan invulling te geven. beiden zijn adviseur internationale subsidies en vanuit die functie hebben ze geregeld met elkaar en met nog een viertal collega-adviseurs te maken. ton begeleidt vanuit het LUMc wetenschappers bij het vormen van europese netwerken en consortia en bij het aanvragen van europese subsidies; groeninx doet datzelfde vanuit de universiteit. zij weten de weg in wat voor de gemiddelde wetenschapper soms een doolhof is van regels rondom de vele europese subsidieprogramma’s. ton: ‘ik zie het als mijn taak om onderzoekers goed te informeren over de subsidiemogelijkheden, zodat zij strategisch kunnen kiezen om wel of geen aanvraag in te dienen. het is enorm bevredigend om iemand die aanvankelijk nog niet thuis was in europa te coachen bij een eerste aanvraag.’

‘wetenSChapperS zoeken elkaar SowieSo al

op’, vervolgt anna groeninx. ‘ze ontmoeten elkaar op internationale conferenties en wisselen ideeën uit. daaruit ontstaan dan weer samenwerkingsverbanden.’ europa biedt veel financiële mogelijkheden voor zulke gezamenlijke onderzoeksprojecten, maar ook voor grotere samenwerkingsverbanden waarin bijvoorbeeld ook bedrijven deelnemen. het huidige europese financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie, het zevende Kaderprogramma (Kp7), is het grootste ter wereld en heeft gedurende de looptijd van zeven jaar maar liefst 55 miljard euro in kas. groeninx: ‘het is goed om te benadrukken dat de lidstaten de omvang van de subsidiepot zelf hebben vastgesteld. dit is niet iets dat zomaar door “brussel” is bepaald.’ binnen het zevende Kaderprogramma zijn vier onderdelen te onderscheiden, waarvan de grants van de european research council misschien wel het bekendst zijn. dit zijn subsidies van 1,5 tot 3 miljoen euro voor individuele, excellente onderzoekers. andere onderdelen richten zich op het stimuleren van de carrièremogelijkheden van wetenschappers en op het beschikbaar maken van middelen voor onderzoek. “samenwerking” is het onderdeel waar het meeste geld zit, zo’n tachtig procent van het totaal beschikbare bedrag. hierbij gaat het om het doen van wetenschappelijk onderzoek door europese consortia die bestaan uit onderzoekinstellingen, de industrie en relevante organisaties.

het belang van de europeSe unie bij dit alleS

iS duidelijk: innovatie in wetenschap en industrie levert een bijdrage aan de concurrerende positie van europa op de wereldmarkt en aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken zoals vergrijzing en veiligheid. ‘Maar voor de wetenschap zelf is de europese samenwerking natuurlijk net zo belangrijk’, zegt ton. ‘daardoor ontstaan

‘door europese samenwerking ontstaan bijzondere combinaties van disciplines en worden nieuwe onderzoeksgebieden ontwikkeld’

jacqueline ton

Horizon 2020

Begin 2014 gaat Horizon 2020 van start, het nieuwe zevenjarige fi nancieringsprogramma voor onderzoek en innovatie van de EU. Het heeft drie pijlers: Excellent Science, Industrial Leadership en Societal Challenges, die aansluiten bij de Europese strategie voor werkgelegenheid en groei. Het totale budget van Horizon 2020 bedraagt 80 miljard euro.

bijzondere combinaties van disciplines en worden nieuwe onderzoeksgebieden ontwikkeld. Kortom, de europese subsidies stimuleren de wetenschappelijke creativiteit’, benadrukt ze. ‘bovendien zie je dat onderzoeksvraagstukken tegenwoordig steeds complexer worden’, vult groeninx aan. ‘neem het onderzoek naar nieuwe bronnen van energie en naar duurzaamheidsvraagstukken. dat kun je simpelweg niet alleen, niet als individu of onderzoeksgroep of binnen één discipline.’ en vlak het financiële aspect niet uit. ‘in nederland werken we natuurlijk ook samen, bijvoorbeeld met de universiteiten van delft en rotterdam in Medical delta, maar in europa is veel meer geld beschikbaar voor onderzoek.’

traditioneel zijn er vooral veel SubSidieS

beSChikbaar voor de lifE sciEncEs en andere bètawetenschappen. groeninx: ‘bij de alfa- en gammastudies is het veel minder gebruikelijk om samen te werken en samen te publiceren dan bij de bètastudies. subsidiepotten zijn juist wel op zulke samenwerking ingericht, dus moeten de alfa- en gammawetenschappen zich aanpassen.’ deze disciplines dreigden buiten de boot te vallen in de eerste opzet van het nieuwe europese subsidieprogramma, horizon

2020. ‘vorig jaar organiseerden alfa- en gammawetenschappers in heel europa daarom een grote handtekeningenactie met de oproep om het alfa- en gammaonderzoek ook onderdeel te maken van het programma.’ Met succes, zoals blijkt uit de nadruk in horizon 2020 op sociale innovatie. groeninx: ‘daarin kunnen alfa- en gammawetenschappen een rol spelen. neem bijvoorbeeld het centre for innovation van onze campus den haag. dat centrum werkt nauw samen met alfa- en gammaonderzoekers in combinatie met nieuwe ict-toepassingen. daarbij moet je denken aan zaken als zorgrobots, of nieuwe software om het leren te vergemakkelijken.’ ton vult aan: ‘sociale innovatie wordt steeds belangrijker. het is in feite overal mee verweven, ook met de life sciences.’

de ConCurrentie iS groot. vele tientallen

SubiSdieaanvragen hebben groeninx en ton jaarlijks onder hun hoede. het Leidse slagingspercentage ligt boven de twintig procent, dus moeten er nogal wat teleurgestelde onderzoekers rondlopen. ‘toch heb ik nog nooit iemand meegemaakt die na een afwijzing spijt had over de tijd die hij of zij erin had gestoken’, zegt ton. ‘al dat werk komt vaak ten goede aan een volgende aanvraag, of is op een andere manier nuttig.’ <

‘de eu-lidstaten stellen zelf de omvang van de subsidiepot vast’

anna groeninx

advanced investigator grant indianentaLen in Midden- en zUid-aMeriKa

‘deze grant is een erkenning van de waarde van het onderzoeksthema en betekent dat we het onderzoek volledig kunnen uitvoeren.’ prof.dr. Willem adelaar, Leids hoogleraar talen en culturen van indiaans amerika, kreeg eind vorig jaar een europese advanced Investigator grant van 2,6 miljoen euro voor zijn breed opgezette onderzoek naar indianentalen in Midden- en zuid-amerika. ‘er zijn opvallende overeenkomsten in de talen en culturele uitingen in landen als peru en ecuador enerzijds en Mexico anderzijds, terwijl daar een enorm gebied tussen ligt. daarvoor is nog geen goede verklaring gevonden.’ adelaar en zijn multidisciplinaire onderzoeksteam gaan op zoek naar die verklaring, en hopen tegelijkertijd meer te weten te komen over de oorspronkelijke migratieroutes van de bevolking van het continent. adelaar volgde een duidelijke strategie bij het aanvragen van de subsidie. ‘de concurrentie is moordend. ik heb het onderzoek daarom zo europees mogelijk gepresenteerd, terwijl de wetenschap zich in nederland meestal juist op de angelsaksische wereld oriënteert. ik heb bijvoorbeeld juist ook samenwerking gezocht met het duitse Max planck instituut. daarnaast heb ik veel aandacht besteed aan het uitwerken van de methodologie, zodat die inzichtelijk was voor alle leden van de beoordelingscommissie. in de eerste ronde bestaat die namelijk uit mensen uit allerlei disciplines.’

Meer informatie: www.hum.leiden.edu/lucl

european starting grant verschiLLen in de opvoeding van jongens en Meisjes

prof.dr. judi Mesman, bijzonder hoogleraar opvoeding en onderwijs in de multiculturele samenleving, kreeg in 2009 een Starting grant van 1,6 miljoen euro van de european research council. ‘dat betekende een enorme boost voor mijn onderzoek’, zegt ze. ‘er kwam daardoor meer ruimte om te exploreren.’ haar onderzoek richt zich op de verschillen in de opvoeding van jongens en meisjes. ‘ouders reageren toleranter op ongehoorzaam en agressief gedrag van jongens. en jongens vertonen dat gedrag ook vaker dan meisjes. Wij zijn de eersten die gaan onderzoeken of de gedragsverschillen tussen jongens en meisjes ook verklaard kunnen worden uit verschillen in opvoeding.’ de europese subsidie betekende dat Mesman drie extra promovendi en een postdoc kon aanstellen en kon investeren in een innovatieve onderzoekslijn. ‘en als je zoiets op je cv kunt zetten, verhoogt dat ook de kans op het binnenhalen van nieuwe subsidies.’ Wetenschappers hebben deze tweede geldstroom hard nodig, stelt ze, omdat er steeds minder geld beschikbaar komt via de eerste geldstroom – de universiteit. ‘de competitie is hard. van alle europese aanvragen wordt minder dan vijf procent gehonoreerd. dat betekent dat er ook goede onderzoeksvoorstellen zijn die ondanks hun kwaliteit toch geen subsidie krijgen. je moet dus ook een beetje geluk hebben.’

Meer informatie: www.socialsciences.leidenuniv.nl/ educationandchildstudies

Marie Curie-trainingsnetwerk onderzoeK naar inFectiezieKten

jonge wetenschappers trainen en tegelijkertijd excellent onderzoek doen – dat is het doel van de europese Marie curie-trainingsnetwerken. dr. annemarie Meijer van de onderzoeksgroep Moleculaire celbiologie van het instituut biologie Leiden is sinds 2012 coördinator van zo’n netwerk. ‘de netwerkpartners houden zich bezig met infectieziekten. Wij onderzoeken hoe een ziekteverwekkend(e) bacterie of virus invloed heeft op het immuunsysteem van de gastheer – in dit geval embryo’s van zebravisjes. en we hopen aan te tonen dat de vindingen ook op mensen van toepassing zijn.’ de Leidse onderzoeksgroep van Meijer richt zich op tuberculose; de Franse, spaanse, engelse en duitse partners in het netwerk hebben elk ook een eigen onderzoeksthema. in totaal kreeg het netwerk 3,6 miljoen euro subsidie, waarvan elf promovendi en drie jonge postdocs werden aangesteld. doel van de subsidie is namelijk om de carrière van jonge onderzoekers te stimuleren. ‘behalve in hun eigen onderzoeksgroep, werken ze ook een periode met de groepen in de andere landen, om zo nieuwe vaardigheden op te doen.’ annemarie Meijer bewaakt als coördinator de doelstellingen van het totale onderzoek en is contactpersoon voor de europese commissie. ‘dat is heel veel werk, maar het biedt mij een mooie gelegenheid om me te profileren, en om zo de kans op andere subsidies te vergroten.’

Meer informatie: www.fishforpharma.com

european starting grant zenUWen zichtbaar MaKen tijdens operaties

‘high risk, high gain’. zo omschrijft dr. Fijs van Leeuwen het project waarvoor hij in 2012 een european Starting grant van 1,5 miljoen euro kreeg. van Leeuwen, radiologisch onderzoeker bij het LUMc, licht toe: ‘bij dit onderzoek moeten we in feite bij nul beginnen, dit is echt onontgonnen gebied.’ Met zijn onderzoeksgroep wil hij de zenuwen in het lichaam van de patiënt tijdens operaties, via een chemische stof, zichtbaar gaan maken. nu ontstaat er bij ingrepen aan bijvoorbeeld de tong of prostaat nog relatief vaak zenuwschade, met alle gevolgen van dien. Maar als de nieuwe techniek er daadwerkelijk komt, hoeft dat niet meer te gebeuren. ‘Met mijn onderzoeksgroep heb ik al ervaring met het laten oplichten van tumoren en lymfeklieren in patiënten. daarom ben ik optimistisch dat dit ook gaat lukken. de looptijd van de europese subsidie is vijf jaar, ik denk niet dat we in die periode al iets kunnen ontwikkelen dat toepasbaar is in patiënten. desalniettemin blijft het ultieme einddoel een betere kwaliteit van leven voor de patiënt.’ van Leeuwen benadrukt dat het ercsubsidiesysteem juist waardevol is voor meer fundamentele onderzoeksprojecten zoals dit. ‘de europese subsidies geven je de kans om nieuwe ideeën uit te werken en dingen te doen die niet in een standaard systeem passen.’

Meer informatie: www.interventionalmolecularimaging.com

CAMPUS DEn HAAG

links: Margriet Krijtenburg is de eerste duale promovendus van de Universiteit Leiden. rechts: De Telders international Moot Court Competition.

duaal PrOMOveren

Op 11 september jongstleden promoveerde Margriet Krijtenburg als eerste duale promovendus van de Universiteit Leiden. Zij volgde haar duale traject bij het Centrum Regionale Kennisontwikkeling (CRK) van de Faculteit Campus Den Haag en bracht zo haar dissertatie over Robert Schuman, de grondlegger van de Europese Unie, tot een succesvol einde. Haar promotor was prof.dr. Paul Cliteur van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Het duale doctoraatprogramma van het CRK biedt de mogelijkheid werken en promoveren te combineren. De dynamiek tussen onderzoek en beroep vormt hierbij de rode draad. Zo biedt duaal promoveren extra kansen, zowel voor de promovendus als voor de werkgever én de regio. Meer informatie: www.campusdenhaag.nl/crk of e-mail naar crk@cdh.leidenuniv.nl

Centre FOr terrOrisM & COunterterrOrisM

Het Centre for Terrorism & Counterterrorism (CTC) heeft dit najaar de Fulbright Scholar Frederic L. Borch te gast. Borch is militair jurist, gespecialiseerd in strafrecht en internationaal recht op het gebied van terrorisme. Hij verzorgt diverse gastoptredens in het onderwijs van het CTC. Samen met het Centre for Professional Learning (CPL) organiseert het CTC de leergang Terrorisme, recht en veiligheid voor professionals die in hun dagelijks werk direct of indirect te maken hebben met vraagstukken op het gebied van (contra)terrorisme, radicalisering en/of extremisme. Binnen deze opleidingen wordt gewerkt met een simulatiegame over crisiscommunicatie rondom een terroristische dreiging met als doel het belang te laten zien van het verminderen van de angst voor terrorisme. Meer informatie: www.campusdenhaag.nl/ctc

telders internatiOnal law MOOt COurt COMPetitiOn

Op donderdag 25 april 2013 zal in het Vredespaleis in Den Haag voor de 36ste maal de Telders International Law Moot Court Competition van start gaan. Aan dit pleitconcours nemen jaarlijks rond de 150 rechtenstudenten uit heel Europa deel. Per land mag één team worden afgevaardigd; in meerdere landen worden daarom nationale voorrondes georganiseerd om te bepalen welke universiteit naar Den Haag mag afreizen. De organisatie van het driedaagse evenement is in handen van het Telders Organizing Office (TOO), dat onderdeel uitmaakt van het Grotius Centre for International Legal Studies/Faculteit Campus Den Haag. Meer informatie: www.grotiuscentre.org

brandeis in tHe Hague sPring seMester

In het voorjaar van 2013 arriveert de tweede lichting studenten van het Brandeis in The Hague Spring Programme. De twaalf studenten van Brandeis University (Massachusetts, VS) studeren vijf maanden aan de Universiteit Leiden. De Amerikaanse undergraduates volgen een op maat gemaakt programma dat werd ontwikkeld door het Grotius Centre for International Legal Studies in Den Haag in samenwerking met het Bureau Internationaal Onderwijs van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. De internationale stad van vrede en recht speelt een grote rol tijdens het verblijf van de studenten: er worden meerdere bezoeken gebracht aan het Internationale Strafhof, het Joegoslaviëtribunaal en het Libanontribunaal en rechters en raadsmannen van de tribunalen verzorgen gastcolleges.

leadersHiP COnFerenCe

The Leiden Leadership Centre of Campus The Hague, in partnership with the International Leadership Association and the Municipality of The Hague, will organise A Topical Leadership Conference in The Hague on May 16 and 17, 2013. The Conference’s focus is on identifying catalysts for change to successfully deal with the contextual complexities related to international justice and safeguarding peace. International academics, practitioners and leaders will be invited to join us in our search for effective and ethical public leadership and to learn from leadership experiences, both on an individual and an institutional level. It is all about Learning Leadership in Complex Contexts! More information and registration: drs. nikol Hopman, mail: leadership@cdh.leidenuniv.nl

ARCHEOLOGiE

links: Een prestigieuze erfgoedprijs voor Willem Willems. Midden: Roswitha Manning is verantwoordelijk voor het facultaire alumnibeleid. rechts: Twee masterstudenten vonden een bijltje van 3.000 jaar oud.

erFgOedPrijs

Prof.dr. Willem Willems heeft de European Archaeological Heritage Prize 2012 ontvangen tijdens een bijeenkomst van de European Association of Archaeologists in Helsinki. Willems ontving de prijs vanwege zijn belangrijke bijdrage aan de verbreding van het perspectief van de Europese archeologie en het erfgoedbeheer.

klankbOrdgrOeP aluMni

Uit een onderzoek onder alumni in 2012 bleek dat er onder een groot deel van de oudstudenten behoefte is aan meer contact met de faculteit. Ook hebben alumni te kennen gegeven dat zij willen meedenken over aanpassingen in de opleiding. De Faculteit der Archeologie hecht waarde aan het intensiveren van de contacten met haar alumni en waardeert hun feedback zeer. Daarom zal in de komende maanden een ‘alumni adviesraad beroepspraktijk’ worden samengesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van verschillende werkvelden in de archeologie (musea, bedrijven, veldwerk, gemeente & provincie en buitenlandse universiteiten) om als klankbordgroep te fungeren. De Faculteit der Archeologie wil overigens niet alleen de band behouden met oudstudenten, maar ook met diegenen die bij haar hebben gewerkt. Oudmedewerkers die zich betrokken voelen bij de faculteit zijn voortaan ook van harte welkom als ‘alumnus’ en als gast op onze alumnibijeenkomsten. Meer informatie: www.archeologie.leidenuniv.nl/alumni

lustruMFestiviteiten

Op 26 oktober 2012 was het vijftig jaar geleden dat Pieter Jan Remees Modderman zijn inaugerele rede hield en daarmee het startsein gaf voor de Interfaculteit voor Aardrijkskunde en Prehistorie, het latere IPL (Instituut voor Prehistorie Leiden) dat vervolgens weer uitgroeide tot de huidige Faculteit der Archeologie. De Faculteit der Archeologie organiseerde in 2012 een aantal festiviteiten om dit moment te herdenken. Tijdens de alumnibijeenkomst op 20 december 2012 werd de Jubileum Analecta gepresenteerd. De Analecta Praehistorica Leidensia, het jaarlijkse tijdschrift van de Faculteit der Archeologie, verscheen in 1964 voor de eerste maal om de resultaten te presenteren van het eigen prehistorisch veldwerk in NoordwestEuropa. Inmiddels is de focus verbreed – er is geen regionale beperking meer – en het doel van het tijdschrift is om spraakmakend onderzoek van de faculteit te publiceren. Naast een lezing door een alumnus en de aanbieding van de Jublileum Analecta werd tijdens die bijeenkomst ook de uitslag bekendgemaakt van een facultaire veldwerkfotowedstrijd in het kader van het vijftigjarig jubileum. Meer informatie: www.jubileum-archeologieleiden.com

benOeMing

Sinds 1 oktober 2012 heeft dr. Roswitha Manning het facultaire alumnibeleid tot haar taken. Meer informatie: www.archeologie.leidenuniv. nl/alumni

3.000 jaar Oude bijl

Masterstudenten Archeologie Jan Bakker en RobbertJan Boon hebben langs het spoor tussen Den Haag en Leiden een bijzondere vondst gedaan. Het betreft een bronzen kokerbijltje van 3.000 jaar oud. Het type bijltje was tot nu toe onbekend in Nederland, maar is wel eerder in Engeland gevonden. Dat zou kunnen wijzen op banden tussen GrootBrittannië en het continent.