ROm 10 2011

www.romagazine.nl +BBSHBOH t OS oktober 2011

Parochies in de openbare ruimte

Gebiedsontwikkeling nieuwe stijl

Friso de Zeeuw

Overstromingsrisicoparagraaf

‘O weer zo’n plan. Even bukken en

Verplicht in ruimtelijke plannen

Vakwereld zoekt andere aanpak

dan over tot de orde van de dag’

Overijssel

D E WE T VA N F E R M AT:

LICHT NEEMT ALTIJD DE SNELSTE WEG TUSSEN TWEE PUNTEN

DE WET VAN LEXENCE:

RECHT KAN RECHTER Iedere jurist werkt met dezelfde wetten, hetzelfde recht. Dat geldt ook voor de advocaten en notarissen van Lexence. Alleen werken wij net even strakker. Zonder koude drukte en zonder omwegen.

Professioneel en gefocust op het sluiten van de

deal en het winnen van de zaak. Zo laten wij zien dat recht altijd rechter kan. Want dat is nu eenmaal de wet van Lexence. Wilt u meer weten over Lexence, de mensen en de wetten waarmee wij werken? Ga dan naar www.lexence.com

ONTDEK DE WET VAN LEXENCE

PRAKTIJKCONGRES

Zoek de Ruimte!

Slim regels toepassen en beter samenwerken in RO & Milieu-projecten 1 december 2011 Caballero Fabriek, De Binckhorst, Den Haag

Abonnees ROm betalen slechts

â‚ŹÂ 195 (ex Btw, normale prijs

â‚ŹÂ 295)

Duurzame gebiedsontwikkeling vraagt om een fundamenteel andere aanpak. Hoe kunnen gemeenten evenwicht vinden tussen sturen (op duurzaamheid) en faciliteren (van initiatieven van bedrijven en burgers)? En hoe werkt u in deze nieuwe aanpak samen binnen en buiten de gemeente?

En welke verschillen zijn er daarbij tussen grote, middelgrote en kleinere gemeenten? Wat kunnen zij leren van elkaar? Wat doet u met milieuzones als je functies meer wilt mengen? t 8BU XJMU V CFSFJLFO )PF XJMU V PNHBBO NFU NJMJFV[POFSJOH )PF EVVS[BBN XJMU V IFU IFCCFO 8BU JT VX TUJQ BBO EF horizon? t ,SBDIUFOTQFM FO TBNFOXFSLJOH UVTTFO .JMJFV FO 30 BGEFMJOH FO UVTTFO CFTUVVSEFST FO BNCUFOBSFO )PF HBBU V PN NFU onzekerheid? t 3PM WBO EF HFNFFOUF JO IFU PSHBOJTDIF QSPDFT %F GBDJMJUFSFOEF HFNFFOUF )PF HFFGU V EJU WPSN NFU CVSHFST CFESJKWFO ontwikkelaars, corporaties en financiers? t )PF NBBLU V PQUJNBBM HFCSVJL WBO EF SVJNUF JO EF SFHFMT

Programma 9.30 Ontvangst met koffie & thee 10.00 Zoek de Ruimte! Het laboratorium voor de organische stad Praktijkvoorbeelden van ruimte zoeken in regels & samenwerkingsprocessen Door uw dagvoorzitter, Jeroen Saris, de Stad BV 10.20 Dilemma’s en kansen in De Binckhorst in Den Haag Hans Sparreboom, Gemeente Den Haag Aan de hand van de casus ‘De Binckhorst’ zoomt Hans Sparreboom nader met u in op de kansen en dilemma’s die centraal staan vandaag 11.00 Break met koffie & thee 11.15 Praktijksessies U kiest uit een workshop met Lexence over The Bank o FFO QMBBUKF WBO FFO IFSPOUXJLLFMJOH PG VJU FFO XPSL TIPQ NFU 3#0* PWFS FFO OPPE[BLFMJKL 1MBO WBO "BOQBL om de gebiedsontwikkeling weer in beweging te krijgen

12.30 Netwerklunch met mogelijkheid tot wandeling door De Binckhorst 13.30 Ruimte geven Wouter Groote, URbANMiND - Gemeente Nijmegen/ GEM Waalsprong & Andries Geerse, Andries Geerse Stedenbouwkundige BV Praktijkvoorbeelden voor het herpositioneren van TUFEFMJKLF POUXJLLFMJOHFO A3VJNUF HFWFO JT IJFSJO EF MFJESBBE 3VJNUF WPPS CFXPOFST FO POEFSOFNFST PN weer zelf hun ding te doen 14.15 Praktijksessies

6 LJFTU OPHNBBMT VJU FFO WBO EF JOTQJSFSFOEF TFTTJFT 15.15 Hoe verder in uw eigen praktijk?

Toets uw eigen casus aan de ervaringen van de inleiders discussie o.l.v. Marcel Bayer, hoofdredacteur ROm 16.00 Afsluiting door de dagvoorzitter

Direct aanmelden? Stuur een mail met uw gegevens o.v.v. ‘Aanmelding ROm Praktijkcongres’ naar info@romagazine.nl Vergeet niet te vermelden of u wel of geen ‘ROm-abonnee’ bent.

oktober 2011

Redactioneel

Inhoud 4

Waterveiligheid Er is geen ingrijpende extra kustuitbreiding nodig om ons land droog te houden bij een stijgende zeespiegel. De [PFUXBUFSWPPSSBBE JO IFU *+TTFMNFFS JT WPPSMPQJH HSPPU HFOPFH en een nieuw peilbesluit dus ook nog niet nodig. We moeten vooral doorgaan met wat we al doen; op de allereerste plaats de waterkeringen bijhouden.

De belangrijkste conclusies en aanbevelingen van EFMUBDPNNJTTBSJT 8JN ,VJKLFO [JKO OBUVVSMJKL HPFE OJFVXT [FLFS voor de kerngebieden van onze economie. En voor het kabinet, EBU JO EF /PPSE FO ;VJEWMFVHFM WBO EF 3BOETUBE EF IPPGENPPU WBO EF SVJNUFMJKLF JOWFTUFSJOHFO IFFGU HFQMBOE .BBS JT IFU OPV zo dat goed nieuws geen nieuws is en we dus gewoon over kunnen gaan tot de orde van de dag? ;FLFS OJFU EF EFMUBDPNNJTTBSJT WFSXJKTU PPL OBBS EF BDUVBMJTFSJOH van de waterveiligheidsnormen, die de komende jaren op tal van plaatsen moeten worden bijgesteld. Het beschermingsniveau moet vooral omhoog op die plaatsen waar het aantal mensen en de economische waarde sterk is toegenomen. De ruimtelijke inrichting en de rampenbestrijding zullen bij de veiligheidsstrategieĂŤn worden betrokken. Dat is precies ook de boodschap van de raden voor leefomgeving en infrastructuur in hun recente advies Tijd voor waterveiligheid. Strategie voor overstromingsrisicobeheersing. Verderop in dit magazine besteden we er aandacht aan.

Niet alleen kijken naar de hoogte van de dijken, maar je afvragen of het nog wel slim is om op bepaalde plekken te bouwen, wegen aan te leggen, te investeren. En doe je dat toch, hoe kun je dat dan doen op een zodanige wijze dat mensenlevens geen gevaar lopen en grote economische schade kan worden beperkt?

De werelden van waterveiligheid en ruimtelijke ordening komen steeds dichter bij elkaar. Het is jammer dat de resultaten van de evaluatie van de watertoets nog even op zich laat wachten. %BBSVJU NPFU CMJKLFO PG XBUFSNFOTFO FO SP FST FMLBBS FDIU CFHSJKQFO *O JFEFS HFWBM [VMMFO [F TBNFO EF VJUEBHJOH BBO NPFUFO gaan. Laten we hopen dat planologen en politici de normering dan niet uitsluitend zien als een beperking, maar net zo goed als een kans.

ROm2 8BUFS BMT SVJNUFMJKLF PQHBWF ;POOFEBLFO TMJNNF EBLFO %F 7SJKF 3VJNUF /JFVXT VJU #SVTTFM $PMVNO )FU )JFSOPHNBBMT

10

Ruimtelijk bekeken

12

Wabowijs

14

100% Inspiratie

16

Traditie en tijdgeest in de RO

20

Trend

Met de tabletcomputer op de bouwplaats Mijnindustrie als groots popup event Friso de Zeeuw: ‘Go with the flow’ Parochies in de openbare ruimte

26

Uitgesproken

28

Forum

SFBDUJF PQ EF 47*3 WBOVJU /-C8

Kostenverhaal grondexploitatie

Onderling wantrouwen kantelen naar vertrouwen

30 Uitvoering natuurbeleid is hĂŠt probleem

Niet het beleid zelf, maar de uitvoering hapert

32

Etalage

34

Praktijk

39

RO-beroepsgroepen

40

ROm Snippers

Voorpagina -F .FEJ -FJEFO

ĂŠ Marcel Bayer

hoofdredacteur

Vakwereld zoekt naar nieuwe wegen in de gebiedsontwikkeling

Herontwikkelen met beheerst opportunisme (Sluisbuurt Zeeburg) Omgaan met overstromingsrisico’s in Overijssel VVM Agenda, recensies

beeld Era Contour bv

oktober 2011 2

pag.

20

pag.

16

pag.

34

Trend

Traditie en tijdgeest

Praktijk

Er zijn in de afgelopen jaren veel nieuwe woonbuurten gebouwd die zich met grachten of poorten van hun omgeving afschermen.

Mensen zijn er graag met gelijkgestemden onder elkaar. De trend om onder gelijkgestemden te zijn en zich van anderen af te schermen is niet alleen zichtbaar in het wonen. In de openbare ruimte is sprake van dezelfde ontwikkeling. Met name studenten en zakelijke kenniswerkers hebben veelal hun eigen cafés en voorzieningen. Verliezen pleinen en parken hun functie als plek voor spontane ontmoetingen en het uitwisselen van ideeën? In delen van Amsterdam is juist sprake van een revival van het publiek domein. Straten, stoepen en gebouwen worden er intensiever en gevarieerder dan ooit gebruikt.

Friso de Zeeuw mengt zich veelvuldig in het debat over de ruimtelijke inrichting. Hij vindt dat de concepten van planologen en ruimtelijke ordenaars teveel zijn losgezongen van de uitvoeringspraktijk.

De lijn in zijn kritiek: de overheid moet een goede balans vinden tussen toelatings- en ontwikkelingsplanologie, het beleid enten op het ruimtelijk-economische krachtenveld met behoud van het waardevolle in onze steden en het landschap. ‘De Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) is een flinke stap in de goede richting. De ‘wie doet wat vraag’ is uitdrukkelijk aan de orde en ook scherp neergezet door deze minister.’

In het nationaal waterplan heeft het Rijk ingezet op meerlaagse veiligheid. Dat betekent dat het Rijk overstromingsrisico’s wil beheersen door het beperken van overstromingskansen, een goede ruimtelijke ordening en effectieve hulpverlening en zelfredzaamheid. De provincie Overijssel heeft in haar omgevingsverordening de tweede laag: duurzame ruimtelijke ontwikkeling, uitgewerkt op provinciaal niveau. Gemeenten zijn verplicht om in bestemmingsplannen in overstromingsgevoelig gebied een overstromingsrisicoparagraaf op te nemen.

Parochies in de openbare ruimte

Friso de Zeeuw ‘Go with te flow’

Omgaan met overstromingsrisico’s

oktober2011 3

RO

Water als ruimtelijke opgave De belangen om Nederland nu en in de toekomst droog te houden zijn groot. Achter de dijken wonen niet alleen tien miljoen mensen, maar er is in de loop der tijd voor zo’n slordige tweehonderd miljard euro geïnvesteerd.

Maar ook de opgave om verzilting en verdroging tegen te gaan en de drinkwatervoorziening op niveau te houden is fors, zeker in een periode van bezuinigingen. In de aanloop naar Prinsjesdag vroeg de ‘waterwereld’ tijdens twee debatten de aandacht van de politiek voor de ruimtelijke implicaties van de wateropgave. %F 3BEFO WPPS EF MFFGPNHFWJOH FO JOGSBTUSVD tuur pleiten in hun gezamenlijke advies ‘Tijd voor waterveiligheid’ voor het verleggen van de focus van hoogwaterbescherming naar een SJTJDPCFOBEFSJOH WPPSLPNFO WBO PWFSTUSP mingen, beheersen van de gevolgen en voorbereid zijn op noodhulp en herstel. De staatssecretaris geeft met de aanpak van meerlaagsveiligheid in het Nationaal Waterplan al een goede aanzet voor een SJTJDPCFOBEFSJOH BMEVT EF 3BEFO .BBS [F constateren dat in de praktijk het accent met name ligt op hoogwaterbescherming en het voldoen aan de normen voor dijken, en te weinig op de gevolgen voor de veiligheid van het gebied achter die dijken. Ook is er weinig oog voor een snel herstel na een overstro mingsramp. Dat vraagt om een perspectief wisseling in het beleid. Dat vraagt ook om meer duidelijkheid in de verantwoordelijkhe den van deze overheden en om een goed TBNFOTQFM A*FEFSFFO NPFU [JDI FS WFSBOU XPPSEFMJKL WPPS WPFMFO 3JKLTXBUFSTUBBU [PSHU voor de primaire waterkeringen, de water schappen voor de waterhuishouding daarach ter, maar waarom zou je als gemeenten geen rekening houden met de risico’s bij de planning van woningbouw, werklocaties en

oktober 2011 4

Ve ili g he id snor m p er D i jk r ing gebie d

voorzieningen?, zo vraagt commissievoorzit UFS 5JOFLF 3VJKHI [JDI IBSEPQ BG (FEBDIU LBO worden aan bepaalde laaggelegen plekken niet bebouwen, vitale functies zoals energiecentra les en ziekenhuizen alleen bouwen op de veiligste plekken, de burger goed voorbereiden en informeren over vluchtplaatsen of FWBDVBUJFSPVUFT [PSHFO EBU *$5 WPPS[JFOJO gen blijven functioneren, of het treffen van voorbereidingen voor een snel herstel na een ramp. Alleen dan blijven maatschappelijke gevolgen zo beperkt mogelijk.

De raden verwachten dat deze manier van werken leidt tot een effectievere en efficiĂŤn tere besteding van de beschikbare middelen.

Dit sluit ook aan bij de afspraken die zijn gemaakt in het Bestuursakkoord Water.

Niet alleen de overheid, maar ook private partijen zullen in samenwerking duurzame en zo nodig innovatieve oplossingen moeten realiseren. Duurzame gebiedsontwikkeling waarin water een belangrijke rol speelt is daar een van.

De discussies tijdens het Waterdebat i%FMUBQSPHSBNNB XBBSEFWPMMF CSPO PG bodemloze put?� met vertegenwoordigers van drinkwaterbedrijven, ingenieursbureaus, over

#FFME 3JKLTXBUFSTUBBU

heid en waterschappen vonden plaats tegen de achtergrond van Prinsjesdag en de brief WBO NJOJTUFS 7FSIBHFO &- * OBBS BBOMFJEJOH van de adviezen van de topsectoren. Water is een van de tien issues en juist daar zou meer geĂŻnvesteerd moeten worden in de samenwer king tussen onderzoek, overheid en marktpar tijen. Ed Nijpels, voorzitter van NLingenieurs, vond dat de uitvoering van het Deltaprogram ma veel te lang gaat duren. ‘Er is behoefte aan innovatieve projecten, zoals zeelandbouw, maar dat vergt dan wel internationaal POEFSOFNFSTDIBQ +BO (FMVL EJKLHSBBG WBO EF Hollandse Delta vond dat de kennis nu nog teveel bij waterschappen of drinkwaterbedrij ven blijft hangen.

Theo Schmitz, directeur van de Vewin, hamerde op het internationale aspect van waterbeleid en –innovaties. De weg naar negen miljard wereldburgers die voor 60 procent in stedelijke delta’s is definitief ingeslagen. Waterproblemen vragen weliswaar om lokale oplossingen, maar internationaal vraagt dat om ontwikkelingshulp vanuit een integrated resource management. Ê Robbert Coops Ê Marcel Bayer

RO

Zonnedaken zijn hot. Wie over tien jaar een luchtfoto maakt, ziet een lappendeken van zonnepanelen, verspreid over stationsdaken, appartementencomplexen, scholen, congrescentra en waarschijnlijk zelfs op het maaiveld. In Rotterdam ĂŠn Amsterdam wordt al flink gepionierd.

Het is dĂŠ primeur in Europa en waarschijn lijk zelfs wereldwijd. Tussen nu en 2012 XPSEU IFU EBL WBO 3PUUFSEBN $FOUSBBM Station bedekt met dertigduizend vierkante meter glas. Een dak, groter dan een WPFUCBMWFME EBU 3PUUFSEBN $FOUSBBM TUSBLT moet voorzien in vijftien procent van de energiebehoefte van het stationsgebouw.

Het is een megaproject dat in Europa zijn XFFSHB OJFU LFOU %F LPTUFO NJMKPFO FVSP %F PQCSFOHTU AHSBUJT FOFSHJF FO natuurlijk een enorme vermindering van de $0 VJUTUPPU EPPSEBU FS NJOEFS GPTTJFMF brandstoffen worden gebruikt. Toch wordt niet het hele dak bedekt met zonnecellen. ‘Vanwege de schaduw van omliggende hoge gebouwen is dat minder effectief’, vertelt

Huub Veeneman van Prorail. ‘Op sommige plekken van het dak komt te weinig direct zonlicht. Daar leggen we dus geen cellen OFFS (FMVLLJH MFWFSFO EF DFMMFO EJF overblijven per jaar 350 megaWattuur, te vergelijken met het elektriciteitsgebruik van IPOEFSE IVJTIPVEFOT 7FFOFNBO A%F[F energie gaan we gebruiken voor de roltrap pen, de lift en de verlichting.’ *O "NTUFSEBN QBLLFO [F IFU PPL HSPPUT BBO *O IFU LBEFS WBO IFU QSPKFDU ;POOFTUSPPN voor Amsterdamse Scholen is niet gekozen voor ĂŠĂŠn groot oppervlak maar zijn de zonnepanelen verspreid over de daken van CBTJTTDIPMFO *O UPUBBM [JKO FS [POOFQBOFMFO OFFSHFMFHE FFO PQQFSWMBLUF

van bijna anderhalf voetbalveld – die straks de energie opleveren vergelijkbaar met het gebruik van 200 huishoudens. De totale investering bedraagt 1,6 miljoen euro. Door te kiezen voor schooldaken krijgt het project PPL FFO FEVDBUJFG UJOUKF A;P O LJOEFSFO [JFO NFU FJHFO PHFO IPF [POOF FOFSHJF XFSLU [FHU +PPTU EF 7BML QSPKFDUMFJEFS [POMJDIU 17 CJK IFU 1SPKFDU.BOBHFNFOU #VSFBV A;P IPQFO XF [F CJK UF CSFOHFO EBU duurzaamheid eigenlijk heel vanzelfspre LFOE JT ;POOF FOFSHJF JT WPMHFOT %F 7BML absoluut de toekomst. ‘Het is in overvloed aanwezig en zelfs als de zon niet schijnt, is er WPMEPFOEF EBHMJDIU +BNNFS EBU IFU OV OPH relatief kostbaar is. De panelen zijn behoor lijk prijzig en ook de installatie is duur. Wat dat betreft heeft windenergie een voor TQSPOH FO EBU UFSXJKM [POOF FOFSHJF PQ termijn verreweg de meeste potentie heeft.’ ĂŠ Sanne van der Most

Zonnedaken, slimme daken

L e e r l i n ge n o p he t d a k va n b a s i s s cho ol Narc is Q ue r ido

oktober 2011 5

RO

Dakpark Rotterdam Dat het aanleggen van zonnepanelen niet de enige manier om ‘groene’ daken te creĂŤren, MBBU %BLQBSL 3PUUFSEBN [JFO 0Q FFO voormalig rangeerterrein in deelgemeente Delfshaven verrijst een bijzondere combina UJF FFO XJOLFMCPVMFWBSE NFU FFO HJHBOUJTDI wijkpark op het dak. Een mooie vorm van EVCCFM HSPOEHFCSVJL EVT *O IFU QBSL EBU FFO kilometer lang, tachtig meter breed en negen meter hoog is, komen drie bijzondere thematuinen waarvan een door buurtbewo ners zelf wordt beheerd. %F (FNFFOUF 3PUUFSEBN IFFGU WPPS EF BBOMFH van dit dakpark gekozen voor het speciaal

ontwikkelde duurzame groendaksysteem van Nophadrain. Er zal maar liefst 40.000 m2 groendaksysteem worden geleverd in de aankomende bouwfases.

Het systeem dat als ondergrond voor de daktuin dient, bestaat uit een speciale drainagebaan met een innovatieve nopvorm NFU FFO ESVLTUFSLUF WBO NFFS EBO L1B De kern van deze drainagebaan is geperfo reerd en is daardoor geschikt voor de PNHFLFFSE EBL DPOTUSVDUJF XBBSWPPS EF (FNFFOUF 3PUUFSEBN IFFGU HFLP[FO %PPS EF toegepaste isolatie en drainage kan het park

O p de fo to, a f ge lo p e n z ome r ge m a a k t , word t de b a s i s WP PS IF U H SP FOE B L B B OHFCSBDIU EF ' - 0 03 . "5 & i s ol at ie en he t No ph ad ra i n g ro end a k s y s te e m .

b e eld Noph adrain

NFU WFFM WBSJBUJF XPSEFO JOHFSJDIU .FU IFU aanbrengen van de beplanting, bestrating en de installatie van straatmeubilair en speeltoe stellen in de diverse thematuinen wordt de BBOMFH BGHFSPOE )FU %BLQBSL 3PUUFSEBN BBO de Vierhavenstraat zal naar verwachting medio 2012 geopend worden voor publiek.

7PPS NFFS JOGPSNBUJF XXX WJFSIBWFOTUSJQ OM ĂŠ Sanne van der Most

Ecologische quickscans

Mitigatie- en compensatieplan

Soortgericht onderzoek

Ecologische begeleiding

Toetsing Flora- en faunawet

Beheeradvies

Toetsing Natuurbeschermingswet

Cursussen

resultaatgericht

praktisch

flexibel

kwaliteit

meedenkers regionaal

landelijk

specialisten

uitdagingen

w w w.regelink.net | 085 77 37 676

oktober 2011 6

netwerkers

innovatief

RO

e D

Vrije Ruimte

Veel stedelijke ontwikkellocaties liggen stil. Leegstand en braakliggende terreinen wachten als het ware op invulling, op stedelijke levendigheid. Deze nieuwe rubriek volgt maandelijks initiatieven die zich richten op tijdelijk gebruik van braakliggende terreinen en leegstaande gebouwen. Suggesties voor deze rubriek? Mail naar marcel.bayer@romagazine.nl

SmaakExplosies brengen leven op Hembrugterrein Tijdens het laatste weekend van september werd op het Zaanse Hembrugterrein voor de derde keer het culinaire festival SmaakExplosies georganiseerd. *O EF WPMMF [PO MVJTUFSFO EF CF[PFLFST UVTTFO de oude munitiewerkplaatsen naar de stadsomroeper, terwijl ze proeven van de ambachtelijk gemaakte lekkernijen. ,JOEFSFO TUBBO JO ESPNNFO CJK EF ,OPM d’Amour, een omgebouwde caravan, waar ze op ontdekkingstocht gaan naar de bijzondere eigenschappen van de aardappel. Hapjes die de smaakpapillen tot het uiterste testen, regionale gerechten op basis van traditionele recepten en ingrediÍnten uit de wilde natuur, gedurfde producten als ganzenkroketten en insectenbitterballen. De mix van ambacht en creativiteit is de succesformule van het GFTUJWBM EBU JO WPPS IFU FFSTU XFSE 4 N B B L & Y QMP TJFT )F N CS V H UF S SF JO ; B B OTUBE

georganiseerd op het verlaten terrein. *OJUJBUJFGOFNFS #BT )VTTMBHF JONJEEFMT EF TUBETEJDIUFS WBO ;BBOTUBE XBT NFUFFO gefascineerd toen hij Hembrug voor het eerst bezocht. ‘Er hangt hier zo’n bijzondere sfeer, oude gebouwen en er is heel veel wilde natuur. En niet ver van het hart van ;BBOTUBE FO POEFS EF SPPL WBO "NTUFSEBN Het idee voor SmaakExplosies was snel geboren, met een knipoog naar de functie die het gebied tot begin jaren negentig had. )FU 3JKLTWBTUHPFE FO POUXJLLFMJOHTCFESJKG 370# WBO IFU .JOJTUFSJF WBO 'JOBODJĂ‘O FJHFOBBS WBO IFU UFSSFJO EF (FNFFOUF ;BBOTUBE FO EF 1SPWJODJF /PPSE )PMMBOE gaan vaart maken met de herontwikkeling van het gebied, horen we van Carolien 4DIJQQFST ;F JT QSPKFDUEJSFDUFVS CJK IFU 370# FO WFSUFMU EBU EF SJKLTPWFSIFJE BM TOFM wil beginnen met het schoonmaken van de CFFME .BSDFM #BZFS

verontreinigde grond. ‘Dat is onze verant woordelijkheid. Dat moet gebeuren wil je IJFS Ă CFSIBVQU XBU LVOOFO CFHJOOFO ;F geniet van de sfeer tijdens de SmaakExplo TJFT A+F [JFU EBU UJKEFMJKL SVJNUFHFCSVJL FO IFSHFCSVJL TUFFET NFFS [XBMVXTUBBSUFO .FU dit soort evenementen komt er loop naar dit gebied, het imago verbetert en dat is goed voor de investeringsmogelijkheden.’ www.smaakexplosies.nl www.nieuwhembrug.nl

Veel animo voor tijdelijk werken en wonen op GZG-terrein ‘s-Hertogenbosch Er is veel belangstelling voor de tijdelijke IVJTWFTUJOH PQ IFU (SPPU ;JFLFO HBTUIVJT (;( UFSSFJO JO AT )FSUPHFOCPTDI De afgelopen tijd hebben zich al tientallen kleinere en middelgrote ondernemingen hun intrek genomen in een van de monumentale gebouwen, die in het nieuwe plan gehand haafd blijven. Ook de voormalige zusterflat heeft al een bestemming, als studentenhuis vesting.

De tijdelijke invulling moet zorgen voor levendigheid in de omgeving. Onder de bedrijven die zich vestigen op het terrein CFWJOEFO [JDI BSDIJUFDUFOCVSFBVT *5 POEFS nemingen, makelaars, een advocatenkan toor, webdesigners, kunstenaars en een antiquair. De vastgoedbeheerder, die namens EF FJHFOBSFO )FJKNBOT FO ". IFU UJKEFMJKL gebruik organiseert, sluit met de gebruikers bruikleenovereenkomsten en huurcontrac UFO BG WPPS CFQFSLUF UJKE ;BLFMJKLF HFCSVJ kers, veelal kleine en startende bedrijven, hebben zo een paar jaar de tijd om door te groeien naar mogelijke huurders voor het herontwikkelde gebied.

mei 2011 7

Nieuws uit Brussel Opgetekend door onze correspondent Boris Peters

Grensoverschrijdende landschapsvisie voor De Europese Unie heeft 360.000 euro subsidie uitgetrokken voor het maken van een grensoverschrijdende landschapsvisie voor het Drielandenpark, de open ruimte in het gebied rond de steden Maastricht, Hasselt, Heerlen, Aken en Luik. Het gebied tussen en rond deze steden - ook wel de MHHAL-steden genoemd - is het ‘groene hart van de Euregio’.

overgaat naar BelgiÍ dan zie je dat de bebouwing daar totaal anders is. Daar kunnen we niet meteen wat aan doen, maar we kunnen wel afspraken maken over hoe we met de open ruimte omgaan.’

Binnengebied De tender is inmiddels uitgeschreven. De planning is dat ESPON (European Observa tion Network for Territorial Development and Cohesion), een ondersteunend instituut van de EU dat zich bezighoudt met monitoring en evaluatie van het Europese cohesiebeleid, half oktober bekend maakt welke onderzoeksin stituten de studie gezamenlijk zullen gaan uitvoeren.

Projectleider Drielandenpark Aad Blokland legt uit dat het samenwerkingsverband tussen de Provincie Limburg (NL), het Vlaams (FXFTU EF 1SPWJODJF -JNCVSH #& IFU 8BBMT (FXFTU EF 1SPWJODJF -VJL EF %VJUTUBMJHF (FNFFOTDIBQ # EF TUBE FO EF 4UBETSFHJP Aken en de Bezirksre HJFSVOH ,ĂšMO FFO overheidsinstelling op regionaal niveau met grote bevoegdheden) inmiddels al bijna tien jaar bestaat. ‘Er zijn al wel landschapsvisies of landschapsplannen

per regio, maar het ontbreekt nog aan een gemeenschappelijke, grensoverschrijdende landschapsvisie op grond waarvan vervolgens maatregelen genomen kunnen worden die voor alle drie betrokken landen hetzelfde zijn’, aldus Blokland.

Versnipperen Een grensoverschrijdende landschapsvisie is onder meer nodig om natuurgebieden beter op elkaar aan te laten sluiten en om afspraken te kunnen maken over infrastructuur en nederzettingspatronen. ‘Bijvoorbeeld over bebouwing. Nieuwbouw moet op een verstandige wijze in het landschap worden ingepast, zonder dat de kwaliteit wordt aangetast’, aldus Blokland. De grensover schrijdende landschapsvisie is ook nodig om een aantal unieke karakteristieken van het gebied te kunnen behouden en toeristisch CFUFS UF LVOOFO FYQMPJUFSFO #MPLMBOE A"MT KF dat niet in een gezamenlijke landschapsvisie samenbrengt, dan gaat dat versnipperen. Als je bijvoorbeeld vanuit Nederland de grens

*O IFU %SJFMBOEFOQBSL HBBU IFU JO QSJODJQF om de landelijke gebieden en niet over de TUFEFO %F .))"- TUFEFO IFCCFO IVO FJHFO BGTQSBLFO FO IVO FJHFO QPMJUJFL %F .))"- steden hebben in 1993 al een visie gemaakt, waarin voor het eerst ook het Drielandenpark HFOPFNE XFSE A;F IFCCFO UPFO WSJK gedetailleerde plannen gemaakt voor hun eigen ontwikkeling, uitbreiding en infrastruc turele verbindingen en een aantal economi sche functies’, vertelt Blokland. ‘Bovendien hebben ze vastgesteld dat ze een gezamenlijk binnengebied hebben en dat het goed zou zijn om daar ook een integrale visie voor te maken.’ Die visie kwam er in 2003 en diende als een basis voor alle projecten die er sindsdien grensover schrijdend zijn uitgevoerd. Nu willen de steden meer afspra ken maken over met name het gebruik van het landschap. ‘Het gaat niet zozeer over het

D r ienl a ndenpa r k , ‘ he t g ro ene h a r t va n de E u re g io ’

Beeld A. Herrmann

oktober 2011 8

RO

Drielandenpark beschermen van monumenten of fruitbomen, het gaat er vooral om hoe je het integrale karakter van het landschap kunt bewaren zonder dat je de boel op slot zet’, aldus Blokland.

Planning De studie voor de landschapsvisie Drielan denpark moet het gebied van ongeveer 2500 vierkante kilometer in een Europese context plaatsen. De planning is dat de door ESPON geselecteerde onderzoeksinstituten eind dit jaar aan het werk gaan. Ongeveer anderhalf jaar later moet de landschapsvisie klaar zijn. #MPLMBOE A%F TUVEJF CFTUBBU VJU ESJF EFMFO Eerst wordt er gekeken hoe representatief dit gebied is als Europese regio en of er vergelijk bare Europese regio’s zijn waar je net zo’n situatie hebt of waar je dezelfde methode kunt toepassen. Dan moet je denken aan een dichtbevolkt (grensoverschrijdend) gebied met een groen hart of een groen randje. Het tweede deel is het maken van die landschaps visie voor ons gebied. Het derde deel is de verspreiding van de visie en het maken van afspraken over nieuwe ontwikkelingen in het gebied tussen de partners op basis van de visie.’

Draagvlak Het is de bedoeling dat de partners binnen het Drielandenpark uiteindelijk aan de hand van de landschapsvisie afspraken maken. Dat was ook een absolute eis van onze eigen bestuurder. ‘We hopen dat er een plan uitkomt waar alle overheden achterstaan en waarmee we landschapswaarden binnen het Drielandenpark kunnen behouden of versterken. Dan gaat het over natuurwaar den, maar ook over buffergebieden en recreatiegebieden rond de grote steden. De bedoeling is ook dat de partners in het Project Drielandenpark dankzij de visie beter gebruik LVOOFO HBBO NBLFO WBO &6 HFMEFO JO IFU kader van het gezamenlijke Europese landbouwbeleid.’ ESPON betaalt het totale project. De partners in het Drielandenproject leveren data aan, zetten personeel in en verzorgen de commu nicatie via vergaderingen en bewonersbijeen komsten.

Het Hiernogmaals Voorbij

Muziekwijk De laatste decennia van de 19de eeuw nam de druk van particulieren in de richting van overheden toe om iets te doen tegen erbarmelijke woonomstandigheden van vooral nieuwe stedelingen. Auke van der Woud heeft het wonen van toen op treffende wijze blootgelegd. Stank, vocht, lawaai, ziekten, ongedierte en overbezetting UFLFOEFO TMPQQFOXJKLFO *O XFSE EF Woningwet een feit. Vanaf dat moment werd volkshuisvesting gepolitiseerd en het domein van de sociaaldemocratie. Vanaf 1930 domineert het maakbaarheidsdenken. .FOHJOH WBO NFOTFO JO BMMF TPPSUFO FO maten maakt daar deel van uit. Elke locatie moet in beginsel voor elke beurs tot de mogelijkheden behoren. Vanuit deze politieke overtuiging kon het gebeuren dat in het centrum van Amsterdam is gebouwd voor de sociaal zwakste mensen, pal naast een herenhuis waar enkele miljoenen voor zijn betaald. De bewoners van het herenhuis kunnen zo buren krijgen waar ze niet op zitten te wachten maar waar ze via grondexploitatie, erfpacht en ozb wel verplicht aan moeten betalen. Dit politieke maakbaarheidsdenken is in Amsterdam op elke vierkante meter ook nu nog voelbaar.

Eerst sociale menging, daarna architectuur en achteraan de wens van mensen. Want wie wil er nou niet in het centrum van de wereld wonen? Daarvoor neem je toch alles voor lief?

Nou, alles? Het is waar dat op wereldschaal TUFFET NFFS NFOTFO JO TUFEFO XPOFO *O HBBU IFU OBBS WFSXBDIUJOH PN procent van de wereldbevolking. Daar vindt dan 90 procent van het economische verkeer plaats. Steden zijn effectief, stimuleren innovatie en zijn het best denkbare antwoord op klimaat, energie, mobiliteit en robuuste natuur. Dit op spijkerharde voorwaarde van FFO CBTJT CFTDIBWJOHTOJWFBV ;POEFS EBU JT het dicht op elkaar leven een luxe variant van de sloppenwijken van weleer. Terwijl juist de combinatie van dynamiek en luwte steeds vaker aan de wieg van innovaties staan. Niet voor niets is Eindhoven uitgeroepen tot slimste regio van de wereld.

WPPSVJU ;JK LJF[FO WPPS CVVSUFO NFU EF signatuur van hun levensstijl. Op zoek naar geestverwanten. Want alleen is ook maar alleen, maar liever alleen dan met DPOnJDUFSFOEF CVVSUHFOPUFO ;FMGT JO EF[F UJKE van vraaguitval is de belangstelling voor wijken voor senioren, muziekbeoefenaars, paardenhouders, duurzaamheidentrepreneurs FO XFMHFTUFMEF WFJMJHIFJETGSFBLT HSPPU ;F [JKO al gerealiseerd of gaan er komen. Extreem voorbeeld is Park Bloeyendaal aan de rand van Utrecht. Binnen een brede singel te midden van oude bomen wordt een stadstaatje ‘voor ons soort mensen’ gerealiseerd, toegankelijk via een portier aan de rand van een ophaalbrug. Daarachter soevereiniteit in eigen kring en appartementen vanaf 1,2 miljoen euro. De lopende verkoop levert het bewijs dat particulieren wel degelijk bereid zijn te bewegen, mits het risico van suboptimale omstandigheden overzichtelijk is. Dan gaan de 300 miljard euro, die vrij opneembaar op Nederlandse banken tegen 2 procent rente zijn weggezet, weer rollen en betekenis krijgen in de ruimte.

Waar binnenkort alle ruimtelijke plannen van overheden digitaal in huiskamers beschikbaar zijn, particulieren hun eigen buurt ook qua bemensing willen vormgeven en overheden verstrikt raken in complexiteit van regels ligt het voor de hand dat bestemmingsplannen tot het verleden gaan behoren. Verordeningen met plekken met een ‘nee’, ‘nee tenzij’, ‘ja mits’ en ‘ja’ regime passen wellicht een stuk beter bij de turbulentie, pluriformiteit en complexiteit van onze tijd. Beter benutten van menselijk kapitaal kan bovendien leiden tot spectaculaire besparingen op plankosten. Nu gaat het jaarlijks nog om 6,5 miljard euro, deels als werkverschaffing voor ambtenaren, adviseurs en advocaten. Dat moet stukken slanker en slimmer kunnen. ĂŠ Peter van Rooy

Ook nu lopen particulieren ver op politici

petervanrooy@accanto.nl

oktober 2011 9

Ruimtelijk bekeken

R���������� �������� ����� ���� �� ������� ������

Vakwereld zoekt naar nieuwe wegen in de gebiedsontwikkeling Pa r t ic u l ie r o p d racht ge ve rs ch a p JO )PNF S V T L XBS t ier, A lme re

CFFME 5PQ TIPU

De perspectieven in de Miljoenennota zijn niet mals. Vooralsnog volhardt het kabinet-Rutte om stevig te bezuinigen in plaats van structureel te hervormen. Met name gemeenten krijgen het voor de kiezen met die keuze, want die moeten al een verlies op de grondmarkt van 1 miljard euro opvangen.

De vakwereld vraagt zich intussen af hoe ruimtelijke projecten nog van de grond kunnen komen.

W

ie dezer dagen de vele conferenties en debatten over het ruimtelijk beleid en gebiedsontwikkeling bezoekt, krijgt steevast dezelfde vragen te horen. Hoe zijn belangen te verknopen? Waar zitten alternatieve financieringsbronnen?

Hoe is het proces te faseren, en kunnen we de procedures simpeler maken? Weinig verrassend, net als de antwoorden overigens.

Behalve als er vanuit onverdachte hoek een opmerkelijk GSJTTF WJTJF LMJOLU ;PBMT EJF WBO -PVJT .FVMFNBO XFSL[BBN JO #SVTTFM CJK EF &VSPQFTF $PNNJTTJF %( .JMJFV "GEFMJOH $PIFTJFCFMFJE FO .&3 PQ EF DPOGFSFOUJF MIRT, moeizame innovatie in roerige tijden TFQUFNCFS JO 6USFDIU A&OFSHJF besparing en nieuwe energiebronnen zijn veelbelovende trajecten, waar bovendien Europees geld voor beschikbaar is. Sluit je als gemeente aan bij het Europese netwerk van HFNFFOUFO NFU FFO BNCJUJFV[F LMJNBBUBHFOEB .BBL gebruik van het geld voor alliantievorming en kennisont XJLLFMJOH .FVMFNBO IJFME [JKO HFIPPS FFO TQJFHFM WPPS ‘Projecten komen niet van de grond door onvoldoende betrokkenheid van de stakeholders, slechte communicatie, het ontbreken van een “trekker� die erin gelooft. De vertraging zit ’m niet in de procedures, maar in de matige proceskwaliteit.’

Andere context Of het is de bestuurder met een hele heldere lijn van EFOLFO [PBMT EF (FMEFSTF HFEFQVUFFSEF $P 7FSEBBT EJF

oktober2011 10

helemaal niet zo rouwig is op de ‘beperkte keuzes’ van het kabinet.’ ‘Programmatisch zijn de grote opgaven voor /FEFSMBOE BG .PFU KF JO FFO WFSBOEFSFOEF DPOUFYU NFU krimp in een derde van de gemeenten en straks in heel Nederland, nog wel zo veel geld aan wegen uitgeven? Als je TOJKEU JO IFU XFHFOQSPHSBNNB WPPS IBBM KF JO Ă?Ă?O LMBQ EF IFMF CF[VJOJHJOHTPQHBWF CJOOFO &O A*T IFU XFM EFDFOUSBMJTBUJF XBBS XF NFF CF[JH [JKO *T IFU OJFU WFFM meer een grote schoonmaak, die nu plaatsvindt? Van concepten die geen waarde meer hebben, zoals nationale MBOETDIBQQFO 8BU IFC KF BBO DPOUPVSFO FO EF 4&3 MBEEFS JO LSJNQHFCJFEFO .FU BOEFSF XPPSEFO EVSG UF EFOLFO vanuit die andere context.’

Reiswijzer *O SPFSJHF UJKEFO JT FS FFO UPFOFNFOEF CFIPFGUF BBO FFO heldere routebeschrijving door het onoverzichtelijke landschap dat gebiedsontwikkeling voor velen geworden is.

Vandaar, waarschijnlijk, een uitverkocht huis bij de Praktijkbijeenkomst (Utrecht, 21 september) waar de OJFVXF 3FJTXJK[FS (FCJFETPOUXJLLFMJOH XFSE gepresenteerd, bestemd voor marktpartijen en overheden.

Onder de 440 aanwezigen veel vertegenwoordigers van gemeenten en provincies (samen zo’n 150) en hun (juridi sche) adviseurs, en relatief weinig ontwikkelaars. De vraag naar houvast was haast tastbaar.

8BOU TJOET IFU WFSTDIJKOFO WBO EF WPSJHF 3FJTXJK[FS

JT WFFM WFSBOEFSE EF FDPOPNJTDIF DSJTJT JT PWFSBM EPPSHF

drongen, grootschalige uitbreidingen vinden hoogstens nog gefaseerd plaats of zijn helemaal gestopt, de vraag naar woningen en kantoren is structureel lager, het gemeentelijk grondbeleid staat op de helling, en dan zijn er juridische POUXJLLFMJOHFO &VSPQFTF QSPDFTFJTFO BBOCFTUFEJOHTSFHFMT EF 8BCP EF $SJTJT FO IFSTUFMXFU IFU BSSFTU .Ã MMFS

en de Woningwet.

Flexibiliteit 1SBLUJKLIPPHMFSBBS (FCJFETPOUXJLLFMJOH 'SJTP EF ;FFVX EFFE XBU IJK HSBBH EPFU CFOBESVLLFO EBU XF IFU TJNQFM NPFUFO IPVEFO A.BBL QMBOOFO OJFU UF JOHFXJLLFME XFFT SFBMJTUJTDI pak het zorgvuldig aan, bouw flexibiliteit in.’ Hij presenteer EF EF CFMBOHSJKLTUF SFJTBEWJF[FO [FMGT BMT UFHFMXJKTIFEFO ‘Eerst koppie, dan knoppie’, ‘Durf los te laten zonder dat het uit je handen valt’ en ‘Hou het simpel met vlag en wimpel’.

Die adviezen waren zowel aan overheden als marktpartijen gericht, want aan beide zijden gaat het nog te vaak ver LFFSE %F WPPSCFFMEFO LFOU JFEFSFFO VJU FJHFO FSWBSJOH zitten de huidige eigenaren eigenlijk wel te wachten op een OJFVX XJOLFMHFCJFE *T IFU QVCMJFLF QSPHSBNNB WPPS EF nieuwe wijk niet overladen met eisen en daardoor dichtge NFUTFME %F ;FFVX WJOEU EBU QBSUJKFO FMLBBS JO EF[F UJKEFO

nog beter moeten opzoeken. Bijvoorbeeld via marktconsul tatie, waarbij overheden marktpartijen vrijblijvend polsen over kansen en bedreigingen. De opzet daarvan moet dan wel helder zijn. En ook ontwikkelaars kunnen veel leren, vindt de praktijkhoogleraar, tevens directeur Nieuwe .BSLUFO CJK #PVXGPOET

Veteraan De flitsende presentatie van een (vooralsnog) mooi staaltje van marktconsultatie, de concurrentiegerichte dialoog rond een vernieuwd Food Center Amsterdam, nam de onzeker heid in de zaal niet weg. Typerend was deze vraag van een XFUIPVEFS A8BU NPFU JL BMT CFTUVVSEFS WBO NJKO TUBE OPV EPFO PN WSBBHHFSJDIU XFSLFO UF GBDJMJUFSFO "OEFSF WSBBH ‘Collectief particulier opdrachtgeverschap wint terrein, USBEJUJPOFMF HFCJFETPOUXJLLFMJOH TUBBU POEFS ESVL *T EF[F 3FJTXJK[FS OJFU FFO IBOECPFL TPMEBBU WPPS EF WPSJHF oorlog?’ Daar wilden de deskundigen toch niet aan. Ook kleinere marktpartijen en collectieven van opdrachtgevers zouden met dit handboek hun voordeel moeten kunnen EPFO *OUVTTFO CMJKWFO SVJNUFMJKLF BNCJUJFT POEFS ESVL staan. Over twee jaar ligt er weer een nieuwe editie. é Edwin Lucas, Marcel Bayer

Ruimte, infrastructuur, wonen en milieu in de Miljoenennota De hoofdpunten t % F HFQMBOEF FYUSB JOWFTUFSJOHFO JO JOGSBTUSVDUVVS HBBO EPPS (SPUF QSPKFDUFO [JKO EF SJOH SPOE 6USFDIU EF 3JKOMBOESPVUF " " CJK -FJEFO EF "NTUFSEBNTF ;VJEBT FO EF TOFMXFHFO SPOE 3PUUFSEBN t &JOE WPMHFOE KBBS HBBU EF USFJO SJKEFO UVTTFO -FMZTUBE FO ;XPMMF WJB EF )BO[FMJKO t 3JKL *10 7/( LPNFO TBNFO NFU FFO WJTJF PQ stedelijke vernieuwing, nu de volledige afbouw van het *47 CVEHFU JO IFU WFSTDIJFU MJHU OB

t &S LPNU FFO JOWFTUFSJOHT FO JOOPWBUJFBHFOEB WPPS EF bouw.

(FNFFOUFO LSJKHFO NFFS SVJNUF WPPS XPOJOHCPVX waarbij particulier opdrachtgeverschap wordt gestimu MFFSE )FU 3JKL CFNPFJU [JDI EBBS OJFU NFF NFU VJU[POEFSJOH WBO EF /PPSE FO ;VJEWMFVHFM WBO EF 3BOETUBE t 1FS KBOVBSJ XPSEU IFU OJFVXF #PVXCFTMVJU JOHFWPFSE t *O JT PPL EF JOWPFSJOH WBO EF IFS[JFOF 8POJOH wet gepland. t #;, HBBU HFNFFOUFO NFU BBOEBDIUTXJKLFO XBBS EF leefbaarheid onder druk staat, ondersteunen met kennis en ervaring. t %F TBNFOXFSLFOEF LFOOJTJOTUFMMJOHFO /JSPW /JDJT

t

t

t t

t

t t

,&* FO 4&7 LSJKHFO JO OPH NJMKPFO FVSP FO EBBSOB NJMKPFO FVSP QFS KBBS 0Q EF QPTU /BUVVS XPSEU [XBBS CF[VJOJHE WBO miljoen in 2012 naar 340 miljoen in 2016. Het natuurbeleid wordt sterk gedecentraliseerd, de EHS IFSJKLU %F %JFOTU -BOEFMJKL (FCJFE LSJKHU JO miljoen euro minder (ongeveer 14.5%). ,SJNQ IPVEU EF BBOEBDIU WBO EF SJKLTPWFSIFJE NFU experimenten in de topkrimpregio’s en maatregelen volgens de interbestuurlijke voortgangsrapportage bevolkingsdaling. *O USFFEU EF MBEEFS WPPS EVVS[BNF WFSTUFEFMJKLJOH in werking.

7PMHFOE KBBS WFSTDIJKOFO EF SFTVMUBUFO WBO IFU BDUJFQSPHSBNNB -FFHTUBOE ,BOUPSFO FO HFFGU IFU kabinet aan welke acties nodig zijn. )FU LBCJOFU POEFSTUFVOU MPLBMF LMJNBBUQSPHSBNNB T FO blijft energiebesparing stimuleren, onder meer door de A#MPL WPPS #MPL BBOQBL FO EF JOWPFSJOH WBO FFO energielabel voor nieuwbouw. )FU LBCJOFU WFSEVCCFMU IFU BBOUBM QQT QSPKFDUFO *O QSFTFOUFFSU IFU LBCJOFU FFO 0NHFWJOHTXFU WPPS EF WFSFFOWPVEJHJOH WBO XFU FO SFHFMHFWJOH %F $SJTJT FO IFSTUFMXFU [BM QFSNBOFOU XPSEFO WPPS infrastructurele projecten.

oktober 2011 11

WaboWijs

WaboWijs

ROm besteedt in de serie WaboWijs elk nummer aandacht aan de Wabo.

In dit nummer een aflevering over toezicht en handhaving. Integrale vergunningverlening vraagt om integraal toezicht en dito handhaving.

Hoe wordt dat gerealiseerd?

T������� �� ����������

Met de tabletcomputer op de bouwplaats Het is prettiger voor een ondernemer als er ĂŠĂŠn handhaver over de vloer komt, in plaats van meerdere op verschillende tijdstippen. Dat is het idee van integraal toezicht en handhaving, passend bij de integrale vergunningverlening onder de Wabo. Het vraagt om aanpassingen in de organisatie en de IT-ondersteuning. Delft en Aalten kozen voor een verschillende aanpak.

B

B ouwwerk z a amhe den Sp o or z one Delft .

CFFME 3POBME 5JMMFNBO

ij de invoering van de Wabo lag de focus erg op vergun ningverlening. Toezicht en handhaving zouden later wel komen. Dat merken we. EĂŠn integraal handhavingsbesluit is bijvoorbeeld heel lastig te nemen, wegens de verschillende onderliggende wetgeving met verschillende termijnen. En de *5 POEFSTUFVOJOH MJFU PPL XBU MBOHFS PQ [JDI XBDIUFO [FHU .BSOJY %VJOLFSLFO NFEFXFSLFS #FMFJE FO ,XBMJUFJU CJK IFU WBLUFBN #PVX FO 8POJOHUPF[JDIU WBO EF (FNFFOUF %FMGU "OESĂ? /JKIVJT WBO EF (FNFFOUF "BMUFO LBO EBU CFBNFO PPL aan hun systeem voor handhaving wordt nog geschaafd. Qua organisatie was Aalten er al in 2007 klaar voor, met ĂŠĂŠn BGEFMJOH *OUFHSBMF )BOEIBWJOH XBBSWBO /JKIVJT UFBNMFJEFS

oktober 2011 12

is. Deze afdeling, acht personen sterk, doet alle toezicht en handhaving op het gebied van ruimtelijke ordening, bouwen, APV en milieu. ‘We wilden klantvriendelijker zijn voor de bedrijven in onze gemeente’, vertelt Nijhuis. Een gemeente lijke herindeling en de aankondiging van de Wabo gaven de integratie een extra impuls. ‘Toen de Wabo uiteindelijk kwam, waren wij er dus al op ingericht. De overgang was wat dit betreft heel eenvoudig.’ De gemeente investeert veel in opleidingen om de kennis van de handhavers te verbreden, ‘daar zijn we continu mee bezig. En we hebben een goede BDIUFSWBOH EF IBOEIBWFS IPFGU OJFU BMMFT UF XFUFO .BBS IJK is wel de enige persoon waarmee een bedrijf contact heeft.’

Online handhaving %F (FNFFOUF "BMUFO HFCSVJLU FFO [BBLTZTUFFN 4RVJU 90

voor zowel vergunningverlening als toezicht en handhaving.

Alle documenten staan in dat systeem. ‘De handhaver kan in het dossier alle verleende vergunningen, lopende zaken en controles uit het verleden bekijken. Alles wat wij doen, zetten we in het systeem.’ Het koppelen van de modules voor vergunningverlening met die voor handhaving blijkt IFU MBTUJHTU [FHU /JKIVJT ;P JT FS WFFM PWFSMFH OPEJH PWFS gehanteerde begrippen, want die moeten hetzelfde zijn, anders is de informatie moeilijk terug te vinden.

De module voor vergunningverlening is inmiddels gereed, die voor handhaving moet dit jaar worden afgerond. ‘Dan kan ik met ĂŠĂŠn druk op de knop managementinformatie uit het systeem krijgen, bijvoorbeeld welk soort overtredingen er in onze gemeente veel voorkomen. Dat soort informatie verzamelen we nu nog handmatig.’ *O XJM EF (FNFFOUF "BMUFO IBBS IBOEIBWFST IFCCFO voorzien van tabletcomputers, zodat men ook tijdens controles op locatie alle gegevens in het systeem kan inzien en notities kan toevoegen.

Open dossier De bouwinspecteurs van de gemeente Delft werken sinds december 2010 met tabletcomputers, waarmee ze op de bouwplaats bouwtekeningen en andere documenten van de vergunningaanvraag inzien. Het toezichtrapport wordt als OPUJUJF BBO IFU TZTUFFN UPFHFWPFHE A;F WJOEFO IFU FDIU FFO verbetering, want ze beschikken nu bij Wabodossiers altijd over de actuele gegevens’, zegt Duinkerken. Delft heeft haar toezichthouders en handhavers niet op ĂŠĂŠn afdeling ondergebracht. Bij de bouw heeft de bouwinspecteur een signaalfunctie. Er is dus wel ĂŠĂŠn handhaver op de bouwloca tie. Voor horeca/gebruik openbare ruimte en milieu zijn dat andere afdelingen, die met elkaar samenwerken. Ook de samenwerking met de brandweer noemt Duinkerken ‘goed’.

Net als de gemeente Aalten werkt Delft voor de Wabo geheel digitaal. Delft koos echter niet voor een eigen

TZTUFFN NBBS HFCSVJLU IFU 0NHFWJOHTMPLFU 0OMJOF 0-0

alle aanvragen worden daarin ondergebracht. Dat systeem wordt gebruikt zowel voor vergunningverlening als voor toezicht en handhaving op de bouwplaats, wat een opmer kelijke keuze is omdat het OLO daar in feite niet voor is ingericht. ‘Het ministerie gaat ervan uit dat je het dossier uit het systeem haalt als de vergunning is verleend, maar daar zijn wij het niet mee eens. Tijdens de uitvoering komen er immers nog steeds stukken binnen. We houden dat dossier dus open. Dat doen we door de beschikking niet in het dossier te registreren, die staat er wel als document in’, zegt Duinkerken. Als de realisatie van een bouwproject

EÊn handhaver voor alle Wabo-aspecten helemaal gereed is, haalt Delft het dossier uit het OLO en slaat dit op in een eigen, intern systeem (Verseon). Delft zou het OLO graag als een landelijke voorziening voor ondersteuning van vergunningverlening tot en mÊt handhaving gebruiken, ook voor handhavingsdossiers die niet uit vergunningverlening voortvloeien. Bij zo’n landelijk systeem kunnen externe partijen, zoals de brandweer, namelijk eenvoudiger toegang tot het systeem krijgen. %VJOLFSLFO DPODMVEFFSU A8FHFOT EF CFWFJMJHJOH WBO POT netwerk is het praktisch onmogelijk om externen daar toegang tot te verlenen. Onze bouwinspecteurs kunnen met de tabletcomputer hun webmail lezen, maar dat is het wel wat betreft het eigen netwerk. De rest is met webapplicaties als het OLO en Bris.nl opgelost, voor zover dat kan. De *5 POEFSTUFVOJOH JT OPH FFO CFMBOHSJKL PCTUBLFM WPPS integrale handhaving.’ Ê Marieke Vos

oktober 2011 13

100% inspiratie

,IMBURG

100

Lezers doen in woord en beeld verslag van plekken, gebieden, ruimtelijke projecten en ontwikkelingen waar zij inspiratie uit halen voor hun werk.

De redactie staat open voor inspirerende (beeld)verhalen. info@romagazine.nl

'ENK

% inspiratie

$IEPENBEEK

ELT

"EVERST

-UNSTERBILZEN ,EUT

"ILZENH������� Z������ ����� 2APERTINGEN 4ERKOEST

7ALTWILDER

6LIERMAALROOT

!LKEN

0ROOSTERBOS

-ARTENSLINDE (OESELT

"OSMEER

3TEIN

,OGRAAF

/PITTER

3CHALKHOVEN

7IMMERTINGEN

%ISDEN

-ARIAHEIDE

2OMERSHOVEN 3TEVOORT

3ITTARD 'E

-ECHELSE BOS

"REE

(EES

%LSLOO

-AASMECHELEN

.EERBEEK "EEK

"OORSEM

+LEINE 3POUWEN

5IKHOVEN

+ORTESSEM 'RUITRODE

3PAUBEEK

'EULLE -AASTRICHT !ACHEN !IRPORT

/POETEREN 'UIHOVEN

7IJNANTSRADE -EERSSEN

/PGLABEEK

(ULSBERG

2IJKHOVEN

+LI 6ALKENBURG A D 'EUL

(OELBEEK ,ANAKEN

@S (ERENELDEREN

3IBBE 3MEERMAAS "ORGHAREN

IJZEREN

-AASTRICHT (OESELT

#ADIER EN +EER

(EUGEM

'RONSVELD 'ULPEN

6ILLA 0ARK

Mijnindustrie als groots -EMBRUGGEN

@S (ERENELDEREN 4ONGEREN

/OST -AARLAND

%IJSDEN

:ICHEN :USSEN "OLDER

beeld Philip Driessen

3CHIN OP

-ARGRATEN

-EMBRUGGEN

4 DIV ODL ( M B T QB MF JT s y m b o ol va n de C u l t u re le L e nte in He e r le n .

2ANS

2EIJMERSTOCK

"ANHOLT

2IEMST

'ENOELSELDEREN

-HEER Het mijnverleden in Zuidoost-Limburg is door een ingrijpende herstructurering grotendeels weg-ILLEN (ERDEREN gevaagd. Een historische vergissing, want daardoor werd het gebied beroofd van z’n identiteit 3LENAKEN en waardigheid. Transitional objects zijn nodig voor de verwerking van de transformatie en als baken (OUTAIN 3T 3IM�ON "OMBAYE &ROIDMOND 6REREN Gelukkig bloeit de Culturele Lente van herkenbaarheid. op in Heerlen met herwaardering van het3INT -ARTENS 6OEREN 3CHOPPEM 7ARSAGE industriÍle verleden, waar dat nog kan. De ambities strekken zich uit tot over de grens.

0OUSSET

V

3INT 4RUIDEN

"OST

7IHOGNE

0AIFVE

$ALLE

"ERLOZ

(EURE LE 2OMAIN !RTRE DE LA #HAPELE

oor je met de trein het station van Heerlen aandoet, rijd "ORGWORM je langs *EUKde voormalige schacht van de mijn Oranje !ALST /BTTBV * EJF WMBL MBOHT IFU TQPPS MBH &FO NBSLBOU BSUFGBDU met zijn typerende ijzeren constructie en met zijn schachtwiel +ERKOM !UX #ROIS BIJ 3INT 4RUIDEN bovenop.

Het schachtgebouw, van relatief kleine omvang, valt OBVXFMJKLT PQ OBBTU IFU WPPSNBMJHF JO KBSFO UBDIUJH BSDIJUFD UVVS PQHFUSPLLFO $#4 IPPGELBOUPPS %F[F TDIBDIU JT IFU enige overgebleven industrieel icoon uit het Heerlense mijnverleden, terwijl de mijnindustrie in alle opzichten 6OROUX 'OREUXin deze streek. De bepalend was voor de stedelijke omgeving impact van de mijnindustrie hierop werd nog eens versterkt door de extreme mate van tijdelijkheid. De industriĂŤle "IERSET

(ALEMBAYE

6ISĂ?

@S GRAVENVOEREN

3INT 0IETERS 6OEREN

mijnbouw kwam, zag en was weer weg voordat deze goed en .EUFSCHATEAU wel was opgebouwd. Als een popup event. $ALHEM

Van zwart naar groen

3AINT 2EMY %F FFSTUF NJKO HJOH JO JO QSPEVDUJF JO IFU UPFO BHSBSJTDIF -JNCVSH *O EF EBBSPQWPMHFOEF UXJOUJH KBBS "L�GNY HSPFJEF ;VJEPPTU -JNCVSH VJU UPU ��O WBO EF NFFTU HFÕOEV #HÉRNEUX strialiseerde gebieden van Nederland. De bevolking van de #HERATTE mijnstreek groeide in die korte periode van 70.000 naar een #LERMONT LXBSU NJMKPFO *O SFDPSEUFNQP NPFTU HSPPUTDIBMJHF JOGSB 4HIM structuur worden aangelegd, waren woningen en voorzienin #LER HFO OPEJH FO XBT TPDJBBM NBBUTDIBQQFMJKLF TUVSJOH HFXFOTU (ERVE

(ERSTAL

oktober 2011 14

!UBEL

7ANDRE 6ERVIERS "ELLAIRE 'RAND 2ECHAIN

,PSUPN JO UXJOUJH KBBS POUTUPOE FFO TUFEFMJKL HFCJFE EBU bewust als monocultuur in stand werd gehouden.

De turbulentie en ontwrichting herhaalden zich in de jaren zeventig en tachtig als gevolg van de sluiting van de mijnen.

De opkomst van de mijnen vond in recordtempo plaats, de 4ITZ BGCSBBL WFSMJFQ OPH TOFMMFS *O OFHFO KBBS UJKE XFSEFO BMMF 3ELFKANT 'EILENKIRCHEN twaalf mijnbedrijven gesloten. Veel sneller dan in vergelijk 4EVEREN bare industriegebieden in de grensregio sloten hier de 4ETZ NJKOFO 5FS WFSHFMJKLJOH EF MBBUTUF NJKO JO #FMHJTDI -JNCVSH *ABEEK 'UT (OMMERCHEN TMPPU JO .FU FFO HSPPUTU PQHF[FU QSPHSBNNB JT "INGELRADE &RELENBERG geprobeerd nieuwe werkgelegenheid te creĂŤren en vond een /NDERBANKEN 3TETTERNICH (AMBACH rigoureuze herstructurering van het gebied plaats. Van zwart 7INDHAUSEN "RUNSSUM naar groen, zo heette de herstructurering. .IEDERZIER -ARIENBERG , PSFOWFME CJ K EF TUB BUTNJ KO 8 JMIFMNJOB .FU EF CFTUF CFEPFMJOHFO XFSEFO BMMF JOEVTUSJĂ‘MF NBSLBOUF -ERKELBEEK /BERZIER 2IMBURG sporen grondig opgeruimd. Ervoor in de plaats kwamen !MSTENRADE woonwijken, parken en bedrijventerreinen. Een historische BMT EF &VSFHJP .BBT 3JKO *NNFST IFU NJKOCFLLFO MPPQU !RNOLDSWEILER !LDENHOVEN -ARIARADE vergissing. Na de mijnsluiting, die een zwaar, traumatisch dwars door WalloniĂŤ, Belgisch en Nederlands Limburg en "IRKENSDORF (OENSBROEK 5BACH OVER 7ORMS stempel heeft gedrukt, ontbrak het aan transitional objects, %VJUTMBOE %F LBOEJEBBUTUFMMJOH WBO .BBTUSJDIU WPPS EF UJUFM )NDEN $Ă REN ÂŻBACH 0ALENBERG nodig voor verwerking van die transformatie. Het rigoureuze $VMUVSFMF )PPGETUBE JT GFJUFMJKL FFO LBOEJEBBUTUFMMJOH "AESWEILER 3CHLICH opruimen had een averechts psychologisch resultaat. Van WBO &VUSPQPMJT NFU TUFEFO BMT -VJL )BTTFMU "LFO (FOL FO ,ANGERWEHE -ARIAWEILE zwart naar groen werd, in mentaal opzicht, van zwart naar Eupen. Het gemeenschappelijke mijnverleden wordt als een ,ANDGRAAF 3CHAESBERG diepzwart. belangrijke pijler gezien voor deze ambitie.

IMMEN (EERLERBAAN Heerlen staat op een interessant kruispunt. De stad maakt "ENZENRADE enerzijds een culturele bloei door en is anderzijds in staat Culturele Lente creatief en scherp ambities te formuleren. Het besef dat het 4JOET MJKLU FS FFO LFOUFSJOH HBBOEF 4DIVODL (MBTQBMFJT SDAAL +ERKRADE (ERZOGENRATH recente en bepalende verleden van relevantie is, krijgt steeds ÊÊn van de hoogtepunten van het Nieuwe Bouwen, is het !LSDORF 6OERENDAAL meer z’n weerslag in het denken over ruimtelijkheid en symbool van wat de Culturele Lente van Heerlen wordt 'EUL stedelijkheid. Dat was in het verleden wel anders. genoemd. Vroeger een (ULS hypermodern warenhuis voor de -ERZENICH Dig deeper. Het ontbreken van die transitional objects inwoners van de mijnstreek, nu een multidisciplinaire 3IMPELVELD betekent niet dat fysiek erfgoed afwezig is. Alleen, het vereist culturele instelling. Het openstaan voor moderne kunst en "OCHOLTZ 7IJLRE 7à RSELEN 2ICHTERICH .IJSWILLER dieper graven, beter kijken en zoeken in dat fysieke en ,ANGERWEHE "IRKESDORF %SCHWEILER $RIELANDENPUNT -ECHELEN mentale erfgoed. %PEN 5NTER 3TOLBERG -ARIAWEILER Het belang van immaterieel erfgoed is groter naarmate 6AALS (AAREN materieel erfgoed minder zichtbaar voorhanden is. De %ILENDORF VJUEBHJOH [PFL JO EF JOSJDIUJOH WBO IFU TUFEFMJKL MBOETDIBQ steeds verbindingen tussen beiden. Besteed niet alleen +RUMMERRUCK 3TOLBERG erfgoedartefac "RAND :WEIFALL aandacht aan het conserveren van markante, cultuur komt voort uit de instroom van veel buitenlanders, ten, maar conserveer ook sociale infrastructuur en stedelijk 6OSSENACK WPPSBM 0PTU &VSPQFBOFO WBOBG IFU CFHJO WBO EF UXJOUJHTUF +OMMERSCHEIDT weefsel, die een herkomst hebben in dat relevante verleden.

FFVX %F CFWPMLJOH VJU EF .JKOTUSFFL NPFTU OPPEHFEXPOHFO 3MIDT "URTSCHEID ;FU MPLBMF FO SFHJPOBMF PWFSIFEFO FS UPF BBO DVMUVSFFM openstaan voor culturen en invloeden van buitenaf.

'RAUENHOF 2AFFELSBRAND (ASENFELD erfgoed een stevige plek te geven in ruimtelijke ontwikkeling.

(SJKQ NPNFOUFO BMT EF KBSJHF TMVJUJOH WBO EF .JKOFO De Culturele Lente heeft de mentale transitie van de regio 3TEINEBRĂ CK 4EUVEN (EIMBAC

.BBTUSJDIU $VMUVSFMF )PPGETUBE FO EF *#" +ORNELIMUNSTER een impuls gegeven. De demografische krimp zorgt daarbij :WEIFALL ,AMMERSDORF *OUFSOBUJPOBMF #BV "VTTUFMMVOH BBO PN EF NFOUBMF voor extra acceleratie. De crisis in de groei+ELMIS heeft iedereen /BERFORSTBACH 6ENWEGEN USBOTJUJF WBO EF SFHJP UF WPMUPPJFO ;P XPSEU doordrongen van de urgentie nieuwe antwoorden te zoeken.

7ALHEIM 3IMMERATH (OMBOURG -ONTZEN wel dankzij, de demografische krimp een doorlopende&RIESENRATH lijn.

Ondanks, of misschien 2AEREN Overweeg geen 3CHMITHOFF historisch museum maar een erfgoedhuis of XFFU EF SFHJP OJFVXF BNCJUJFT UF GPSNVMFSFO ;P XPSEU NFU ,A #LOUSE 2OTH primair naar buiten gericht en met erfgoedcel, met het vizier IFU .BBOLXBSUJFS JO )FFSMFO FFO OJFVX TUFEFMJKL IBSU *ULĂ?MONT een sterk reflecterende functie. gebouwd. Opvallend hieraan is de maatvoering. Als extreme (ENRI #HAPELLE interventie in de stedelijke ruimte is het een reactie op de ĂŠ Martijn Hermans & Maurice Hermans rigoureuze afbraak van het industriĂŤle tijdperk. betawerk.nl

ELEEN

*Ă LICH

(EERLEN

popup event

$Ă R

!ACHEN

%LSAUTE

Grensverleggend

MISTER RMONT

Het mijnverleden is evenzeer een drijvende kracht achter de steeds sterkere oriĂŤntatie richting Eutropolis, ook wel bekend

www.demijnen.nl /STERTOGEN

7ALD XXX JCB PQFO OM %UPEN

,IMBOURG

2OTHER 7ALD

&VUSPQ PMJT EP PS .BVSFS 6OJUF E " SDIJUF DUT

2OETGEN

oktober 2011 15

Interview

F���� �� Z����:

‘Go with the flow, plannen maken die hanteerbaar en realiseerbaar zijn’

oktober 2011 16

' S J T P EF ; F F VX A /B WF S MP P Q va n t i j d ga j e i n z ie n ho e de we t m at i g he de n va n de r u i mte l i j ke e conom ie we r ke n .

E n j e ga at de p s ycholo g ie va n me n s e n e n b e s t u u rde rs b e g r i j p en.’

Traditie en tijdgeest in het ruimtelijk beleid *O EF BNCJUJF PN FJOEFMJKL BBO UF QBLLFO HPPJU IFU LBCJOFU EF SJKLTTUVSJOH grotendeels overboord en lijkt er een eind te komen aan een tijdperk waarin WJTJPOBJSF PSEFOBBST EF JOSJDIUJOH WBO POT MBOE CFQBBMEFO 3VJNUF JT BMT IPPGE BBOEBDIUTWFME WBO SJKLTCFMFJE EPPS IFU LBCJOFU 3VUUF HFTDISBQU %F QSPWJODJFT NPFUFO IFU SVJNUFMJKLF CFMFJE HBBO VJU[FUUFO FO DPĂšSEJOFSFO .BBS LBO EF SVJNUF MJKLF PSEFOJOH JO /FEFSMBOE XFM [POEFS SJKLTTUVSJOH ,MFNNFOEF WSBHFO EJF XF JO dit discours over de traditie en de tijdgeest in de ruimtelijke ordening voorleggen aan een panel van beleidsmakers, ontwerpers en wetenschappers. Eerder kwamen .BBSUFO )BKFS EJSFDUFVS 1MBOCVSFBV WPPS EF -FFGPNHFWJOH 8JMMFN 4BMFU IPPHMFSBBS QMBOPMPHJF BBO EF 6W" TUFEFOCPVXLVOEJHF 3JFL #BLLFS XFUIPVEFS "ESJ %VJWFTUFJKO NJOJTUFS .FMBOJF 4DIVMU[ WBO )BFHFO FO HFEFQVUFFSEF ÉĽFP 3JFULFSL BBO IFU XPPSE

Friso de Zeeuw mengt zich veelvuldig in het debat over de ruimtelijke inrichting. Hij vindt dat de beleidsconcepten van planologen en ruimtelijke ordenaars teveel zijn losgezongen van de uitvoeringspraktijk. De lijn in zijn kritiek: de overheid moet een goede balans vinden tussen toelatings- en ontwikkelingsplanologie, het beleid enten op het ruimtelijk-economische krachtenveld met behoud van het waardevolle in onze steden en het landschap. ‘De Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) is een flinke stap in de goede richting. De ‘wie doet wat vraag’ is uitdrukkelijk aan de orde en ook scherp neergezet door deze minister.’

H

et gesprek in zijn werkkamer bij Bouwfonds Ontwikke ling in Hoevelaken begint over de houdbaarheid van QMBOPMPHJTDIF DPODFQUFO %F ;FFVX TQSFFLU VJU FSWBSJOH BMT juridisch adviseur bij een stedenbouwkundig bureau en bij de (FNFFOUF "NTUFSEBN EBBSOB BMT XFUIPVEFS WBO EF (FNFFOUF .POOJDLFOEBN DPOTVMUBOU CJK #FSFOTDIPU FO EF HFEFQVUFFSEF WBO EF 1SPWJODJF /PPSE )PMMBOE FO UFHFO XPPSEJH BMT EJSFDUFVS /JFVXF .BSLUFO CJK EF HSPPUTUF POUXJLLFMBBS JO EJU MBOE FO QSBLUJKLIPPHMFSBBS (FCJFETPOU wikkeling aan de TU Delft. ‘Schijnmanoeuvres’ noemt hij veel van wat de overheid op het gebied van ruimtelijke ordening deed. En dat heeft niet uitsluitend te maken met de afstand tussen bestuurders en de samenleving. Ook de ‘arrogantie’ bij planologen en ontwerpers is daar debet aan.

'SJTP EF ;FFVX QSFDJTFFSU [JKO WFSXJKU A%F QMBOPMPHJTDIF discipline neigt naar een zekere verhevenheid boven de ploeteraars die met de uitvoering van plannen bezig zijn ongeacht of die binnen de overheid of binnen de markt werken. Die opvatting deel ik met wetenschappers als Barrie /FFEIBN FO .BBSUFO )BKFS )BKFS [FHU EBU EF QMBOPMPPH WBO de tekentafel via de onderhandelingstafel nu naar de cafĂŠtafel moet.

‘Implementation-gap’ De meeste planologische concepten zijn achteraf bedacht. %F CFHSJQQFO 3BOETUBE FO (SPFOF )BSU [JKO NPPJF

WPPSCFFMEFO ;F [JKO HFĂ‘OU PQ EF SVJNUFMJKLF XFSLFMJKLIFJE en later gemodelleerd. Daar wordt dan vervolgens een beleidspretentie aan verbonden.

A5F WFFM XPSEU JO BCTUSBDUJFT HFEBDIU NFFOU %F ;FFVX A%F BGTUBOE UPU EF QSBLUJKL JT UF HSPPU *L EFOL EBU IFU WPPSBM fout is gegaan toen stedenbouwkundige concepten de planologie zijn gaan domineren. Stedelijkheid, vertaald in intense ruimtelijke concentratie als vorm van verstedelij king, waarbij metropolen als New York als wenkend perspectief worden gebruikt. Daar komen ze altijd graag, EFOL JL EBO TUJFLVN *O EF QSBLUJKL [FLFS JO /FEFSMBOE blijkt dat dan niet werken.’

‘De meeste planologische concepten zijn achteraf bedacht’ A"MT DPODFQU CFTUBBU EF 3BOETUBE XFM [FMGT HPFE [JDIUCBBS PQ EF LBBSU FO WBOVJU EF MVDIU .BBS JO EF FDPOPNJTDIF FO sociale werkelijkheid bestaat die eenheid veel minder en zijn er gewoon verschillende deelgebieden, met op z’n minst een /PPSE FO FFO ;VJEWMFVHFM WFSEVJEFMJKLU %F ;FFVX )JK JT EBBSPN CMJK EBU EF POUXFSQ 47*3 EBU FSLFOU /FU [PBMT OV eindelijk de kracht van Brabant is erkend. èè

oktober 2011 17

Interview

Maar je kunt het de planologie toch niet aanrekenen dat bepaalde concepten in het politiek-bestuurlijke en maatschappelijke krachtenveld niet worden vastgehouden?’ A*FEFSF QMBOPMPPH IFFGU JO NJKO PHFO BMT UBBL PN DPODFQUFO UF CFEFOLFO EJF IBOUFFSCBBS FO SFBMJTFFSCBBS [JKO ;F moeten aansluiten op de werkelijkheid. Het vraagt netwerk kunsten binnen de organisatie waar hij werkt en daarbuiten. ;FLFS XBU EBU MBBUTUF CFUSFGU LVO KF KF BGWSBHFO PG EF planologie, met het daarmee verbonden beleid, niet

‘Met de planinflatie dreigt de ruimtelijke ordening haar betekenis te verliezen’ achterloopt in het complexe, veranderende krachtenveld WBO EF SVJNUFMJKLF PSEFOJOH NFU [ O WFMF TQFMFST *L WPOE CJK WPPSCFFME EF 4USVDUVVSWJTJF 3BOETUBE VJU OPH FFO MBBUTUF VJUJOH WBO WJTJF PWFSEBBE NFU FFO NJOJNVN BBO implementatie.’

Hulpeloos Inzet en ambitie kun je hebben zoveel je wilt, maar een planoloog is toch niet verantwoordelijk voor wat er in de uitvoering van terecht komt?

A*L WJOE WBO XFM "MT EF QMBOPMPHJTDIF XFSFME FO EF XFSLF ‘ We mo e ten wel op pa ss en d at we nie t hy p er vent ilerend do orsl a a n va n ‘g ro o t s en me e sle p e nd ’ n a a r ‘ k a b o ute re n’ in de r uimte.’

lijkheid stelselmatig niet goed op elkaar passen, dan moet EBU KF BBO IFU EFOLFO [FUUFO .JTTDIJFO NPFU EF QMBOPMPHJF afstappen van het idee dat ze Nederland kunnen ontwer pen. Nog steeds komen zij met hemelbestormende schetsen en visies. Er komt nooit ene pepernoot van terecht. .FO LFOTDIFUTU EF JOSJDIUJOH WBO /FEFSMBOE PG BG[POEFS lijke gebieden wel als een ’culturele opgave.’ Hij lacht hardop. ‘Als dat gezegd wordt, moet je oppassen, want dan ontvouwt zich meestal een plan met een extreem hoog maakbaarheidgehalte. We hebben een conglomeraat van kleinere steden met afwisselende, waterrijke landschappen. %BU JT PO[F LSBDIU .BBL QMBOOFO EJF CJK PO[F DVMUVVS passen. Nederlanders zijn niet van de grootse en meesle pende visies of grand designs. Tenzij sprake is van grote, breed ervaren urgentie, zoals de Watersnoodramp 1953.

Vandaar ook dat de veelgehoorde kreet ‘we hebben een nieuw Deltaplan nodig’ zo hulpeloos klinkt.

Niet dat de praktijk zich veel van de plannenmakerij aantrekt. “Ach, een nieuw plan, dit waait over, even bukken FO XF HBBO PWFS UPU EF PSEF WBO EF EBH w %F ;FFVX NPFTU FS FWFO BBO XFOOFO UPFO IJK CJK #PVXGPOET LXBN XFSLFO A*O de markt heeft men een goede antenne om aan te voelen wat papieren beleid is en wat serieuze beleidsinitiatieven [JKO .FU EF QMBOJOnBUJF ESFJHU EF SVJNUFMJKLF PSEFOJOH IBBS betekenis te verliezen en wordt dan ook niet meer zo TFSJFVT HFOPNFO *L WJOE EBU TMFDIU XBOU WPPS EF LXBMJUFJU van onze omgeving is ruimtelijke ordening essentieel. Een tweede reden voor de erosie van de ruimtelijke planning ligt in het feit dat de wetgever het stelsel in de afgelopen EFDFOOJB IFFGU WPMHFIBOHFO NFU CVSFBVDSBUJTDIF OJFU afweegbare voorschriften, voornamelijk in de milieusfeer. ’

Vinex Zijn er dan helemaal geen goede, werkbare planologische concepten?

A+B[FLFS %F HSPFOF CVÄŠFS[POFT SPOE EF HSPUF TUFEFO [JKO een ouderwets maar geslaagd beleidsconcept gebleken. Er zat een helder eenvoudig idee achter, doorzettingsmacht, een uitvoeringsorganisatie en geld. Het overdragen ervan naar de provincies, zoals het kabinet nu wil, heeft met SJKQIFJE UF NBLFO *L WFSHFMJKL IFU NFU IFU NPOVNFOUFOCF MFJE FO TUBET FO EPSQTWFSOJFVXJOH 0N EF LBSBLUFSJTUJFLF silhouetten van de historische dorpen en steden te beschermen tegen de ambitieuze plannen van gemeentebe TUVSFO NFU SJHPVSFV[F WFSLFFSTEPPSCSBLFO USPL IFU 3JKL EF SFHJF OBBS [JDI UPF *L IFC EBU [FMG NFFHFNBBLU JO .POOJD kendam, in 1975 aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Voor elke planwijziging moest je met je plasje naar de EPLUFS JO EJU HFWBM OBBS EF 3JKLTEJFOTU WPPS EF .POVNFO UFO[PSH *OUVTTFO JT IFU [P JOHFCVSHFSE EBU KF IFU IJTUPSJ sche centrum en de monumentale gebouwen koestert, dat rijksbemoeienis niet meer nodig is.

(SPFO XPSEU UFHFOXPPSEJH PPL JO UPFOFNFOEF NBUF HF[JFO

oktober 2011 18

als een waardevol onderdeel van de stedelijke ruimte.

Voorheen vonden stadsbestuurders en hun ambtelijke staf EBU FFO IJOEFSMJKLF POEFSCSFLJOH UVTTFO UXFF TUFEFO (SPFO is een kwaliteit waarvoor lokaal aandacht bestaat.’ ‘Het groeikernenbeleid is een ander succesvol concept. Dat TUFVOEF PPL PQ FFO CFIPPSMJKL GVODUJPOFSFOEF QVCMJFL publieke projectorganisatie, die partijen huiswerk gaf, en er XBT HFME PN EF QMBOOFO HFTUBMUF UF HFWFO %F 7JOFY PQFSBUJF is in die zin vergelijkbaar, maar dan met meer private betrokkenheid. Daar zijn de beleidsdoelstellingen in CFMBOHSJKLF NBUF HFSFBMJTFFSE .BBS EBO LPNU FS EJF Nederlandse reflex om het helemaal niks te vinden bij de eerste vlaag kritiek uit de grachtengordel. Ook zo’n opvatting van mensen die niet echt in de praktijk staan, want over het algemeen blijken de bewoners erg tevreden. +F [JFU PQ WFFM QMBBUTFO EBU 7JOFY XJKLFO TUFFET NFFS levendige en volwaardige stukken stad worden, met hier en daar ook probleembuurten.’

Groene Hart "BO EF IBOE WBO IFU WPPSCFFME WBO IFU (SPFOF )BSU JMMVTUSFFSU 'SJTP EF ;FFVX XBBSPN EF QMBOPMPHJTDIF werkelijkheid en de praktijk niet op elkaar aansluiten. ‘De nulgroei, de rem op de woningbouw in kleine kernen heeft HFXFSLU *L CFO FSWBO PWFSUVJHE EBU IFU (SPFOF )BSU [POEFS restrictief beleid was volgelopen. Wat er wel gebeurde is dat HFNFFOUFO TMVJQJF TMVJQJF QMBOPMPHJF CFESFWFO NFU LMFJOF uitbreidingen en bedrijventerreintjes die niet harmoniĂŤren met het onderliggende landschap. Een gemeente die een bouwplannetje er toch doorheen wil manoeuvreren, de QSPWJODJF EJF EBBS VJUFJOEFMJKL JO NFFHBBU FO IFU 3JKL EBU moppert. Als jong statenlid was ik ook van mening dat de kleine kernen helemaal op slot moesten, en de groei geconcentreerd moest worden in een paar steden in /PPSE )PMMBOE *L CFO OPH TUFFET WPPS FFO [FLFSF NBUF WBO concentratie, maar ruimtelijke ordening in een superstrak keurslijf, daar geloof ik niet meer in.’ %F ;FFVX OPFNU IFU QMBO WPPS IFU (SPFOF )BSU WBO EF Neprom uit 2007, dat rekening hield met de kwaliteiten van het landschap en tegelijkertijd ontwikkelingsmogelijkheden oppikte in de vorm van zorgvuldig ontworpen kleinschalige woonbebouwing, in harmonie met het landschap. Uiteinde lijk werd het plan afgewezen door de provincies; ze durfden het niet aan. Veel gemeenten waren ook niet enthousiast WPPS EJU JEFF XFFU IJK UF WFSUFMMFO A*O POT QMBO [PV IFU surplus in de grondexploitatie volledig ingezet voor de WFSTUFSLJOH WBO EF HSPFOF FO CMBVXF TUSVDUVVS *O IFU KBSHPO heet dat ’’rood voor groen’’. Dus geen afdrachten voor het opknappen van het winkelcentrum en kinderopvang binnen de dorpen zelf. Deze keuze ging de gemeenten te ver. )FU NBH [P [JKO EBU OV FFO EFFM WBO IFU (SPFOF )BSU JO EF krimp zit, in andere delen zal dit onderwerp weer op de BHFOEB UFSVHLPNFO TUFMU %F ;FFVX A5FSFDIU EBU EF 47*3 OV [FHU CFIBMWF IFU CBTJTDPODFQU JT EJU HFFO SJKLTCFMBOH

NFFS %F JOWVMMJOH JT BBO EF QSPWJODJFT FO TUFEFO .BBS FFO echt op implementatie gericht plan, hoe economie, landschap, cultureel erfgoed per deelgebied elkaar kunnen versterken, is er dus niet. Om de vijf jaar is er een poging, met soms een paar waardevolle nieuwe ideeÍn en coalities, maar het gaat met het tempo van een slak.’ Hoe moet het dan?

A%F QMBOOFONBLFSJK NPFU BBOTMVJUFO CJK EF SVJNUFMJKL FDP nomische ontwikkelingen, en bij de voorkeuren van mensen. Go with the flow dus, vanzelfsprekend met oog voor de publieke belangen, Dat laatste blijft het anker in de ro.

De overheid moet bijvoorbeeld borgen dat de groene wiggen tussen de vingers van Amsterdam niet worden aangetast, en EBU HFTFMFDUFFSEF EFMFO WBO IFU (SPFOF )BSU FFO PQFO LBSBLUFS IPVEFO ;F NPFU FFO CBMBOT WJOEFO UVTTFO IFU restrictieve van de toelatingsplanologie en de ontwikke lingsplanologie, waarmee ze een brug slaat tussen beleid en investeringscapaciteit. De ruimtelijke planning moet een veel scherper oog krijgen voor de kosten die de realisering van de plannen met zich mee brengt. We moeten bij voorbeeld preciezer kijken hoe we kunnen profiteren van de bestaande infrastructuur.’

Flexibiliteit Nu het realisme terug is in de praktijk van het ruimtelijk beleid, past het de overheid ook om verstandiger te opereren, NFFOU 'SJTP EF ;FFVX "MT QSBLUJKLIPPHMFSBBS HFCJFETPOUXJL keling aan de TU Delft adviseeert hij de overheid om niet meer te doen dan wat je aankan, en om crisisbestendige plannen te maken. Hij wijst op het echec van Blauwe Stad, 8JFSJOHFSSBOENFFS FO #FSHTF )BWFO #FSHFO PQ ;PPN

‘Plannen moeten aansluiten bij de ruimtelijk- economische ontwikkelingen, en bij de voorkeuren van mensen’ ‘Niet overal is voldoende markt voor duurdere woningen.

Denk in meerdere scenario’s. Cruciale weegfactoren zijn de faseerbaarheid van de plannen en flexibiliteit in gebruiksmo gelijkheden. Organisch groeien, tijdelijk ruimtegebruik, CPUUPN VQ IFU [JKO BMMFNBBM WFSTDIJKOTFMFO WBO EF[F UJKE FO daar kun je best in meegaan. We moeten wel oppassen dat we niet hyperventilerend doorslaan van ‘groots en meeslepend’ naar ‘kabouteren’ in de ruimte. Hier en daar liggen wel degelijk pittige opgaven. Denk aan de havengebieden in de grote steden. Daar moet je als publieke en private partijen de handen ineen slaan met een duidelijke visie als onderlegger. +F IFCU FFO [FLFSF LSJUJTDIF NBTTB OPEJH PN IFU CFUBBMCBBS UF NBLFO ;P O MFLLFSF PVEFSXFUTF QMBONBUJHF JOHSFFQ NFU de nodige flexibiliteit in de tijd en in gebruiksmogelijkheden.’ ĂŠ Marcel Bayer

oktober 2011 19

Trend

Oď?° ď?şď?Żď?Ľď?Ť ď?Žď?Ąď?Ąď?˛ ď?Ľď?Ľď?Ž ď?˘ď?Ąď?Źď?Ąď?Žď?ł ď?´ď?ľď?łď?łď?Ľď?Ž ď?Ąď?Śď?łď?Łď?¨ď?Ľď?˛ď?­ď?Šď?Žď?§ ď?Ľď?Ž ď?Żď?Žď?´ď?­ď?Żď?Ľď?´ď?Šď?Žď?§ Er zijn in de afgelopen jaren veel nieuwe woonbuurten gebouwd die zich met grachten of poorten van hun omgeving afschermen. Mensen zijn er graag met gelijkgestemden onder elkaar. In de openbare ruimte is deze ‘parochialisering’ ook zichtbaar. Verliezen pleinen en parken hun functie als plek voor spontane ontmoetingen en het uitwisselen van ideeĂŤn? In delen van Amsterdam is juist sprake van een revival van het publiek domein. Straten, stoepen en gebouwen worden er intensiever en gevarieerder dan ooit gebruikt.

Parochies in

He t Vonde l park a l s favor ie te ont mo e t i n g s ple k vo or j on ge re n

Beeld Caro Bonink

D

e kopers van ĂŠĂŠn van de luxe appartementen of WSJKTUBBOEF KBSFO WJMMB T JO 1BSL #MPFZFOEBFM NPFUFO OPH FWFO HFEVME IFCCFO .BBS EF CPVX WBO IVO MPNNFS rijke villapark tussen Utrecht en De Bilt kan ieder moment CFHJOOFO .BLFMBBS )FJLP (PSUFS HBG JO KVOJ BBO EBU procent van de 100 woningen was verkocht. Dat was voldoende om met de aanleg van het landgoedachtige project UF TUBSUFO .FU WJMMB T UVTTFO EF FO NJMKPFO FVSP en nog duurdere appartementen mikt ontwikkelaar en automobielverkoper Frits Hessing op een koopkrachtig QVCMJFL EBU QSJKT TUFMU PQ EF SVTU FO SFUSP BSDIJUFDUVVS WBO IFU OJFVXCPVXQSPKFDU .FU FFO TMPUHSBDIU FFO IFL FO

oktober 2011 20

VVSTCFXBLJOH LVOOFO POHFXFOTUF QFSTPOFO CVJUFO IFU park worden gehouden. Volgens de geruchten zullen zelfs de kopers door Hessing zelf worden gescreend op hun achter HSPOE PN UF WPPSLPNFO EBU NBÄ‹B BDIUJHF UZQFT [JDI vestigen in het luxe woondomein.

Symbolisch Park Bloeyendael is niet de enige Nederlandse ‘gated community’ die op stapel staat. Bij Amstelveen werkt Qlincker Vastgoed aan een afgesloten wooneiland in de Amstel voor puissant rijke ondernemers. Onderzoeker David Hamers van het Planbureau voor de Leefomgeving be

schouwt beide projecten als een uitzondering op de Neder MBOETF QSBLUJKL WBO BGHFTDIFSNEF XPPOXJKLFO *O [JKO onderzoek naar dit verschijnsel stuitte hij enkele jaren geleden vooral op projecten die op een symbolische manier met een gracht of een doodlopende weg van de rest van de TUBE XBSFO BGHF[POEFSE A*O WFSHFMJKLJOH NFU EF IFLXFSLXJK ken in de Verenigde Staten zijn de afgeschermde woonbuur UFO CJK POT WFFM LMFJOFS .FFTUBM MJHHFO [F PPL CVJUFO EF

de ruimte doorgaande routes. De binnenhoven en tuinen zijn overdag bovendien vaak opengesteld en om iets te gaan eten of te XJOLFMFO NPFU KF OBBS CVJUFO *O "NFSJLB [JKO EBU TPPSU voorzieningen geĂŻntegreerd in de wijk.’ Hamers is niet zo bang dat afgeschermde woonwijken in ons land de levendigheid van pleinen en straten in steden bedreigen. ‘Een enkele buurt zoals het Paleiskwartier met

S che t s van S eniorenst ad No ordo o st p olde r

Suncity in de polder Drie jaar geleden leek ook Nederland een seniorenstad te LSJKHFO *O EF 7FSFOJHEF 4UBUFO [JKO EF[F BGHFTDIFSNEF ADPNNVOJUJFT WPPS PVEFSFO BM IFFM OPSNBBM ;P XPOFO JO ĂŠĂŠn van de oudste en meest bekende ouderensteden van "NFSJLB 4VODJUZ JO 1IPFOJY "SJ[POB JONJEEFMT mensen die voor hun boodschappen, restaurantbezoek of zelfs een ziekenhuisoperatie hun ‘resort’ niet meer uit

zijn afgesloten bouwblokken en afwerende, stenige omge ving kan bij bezoekers wel een ‘unheimisch’ gevoel oproepen.

Goed functionerende pleinen schragen de samenleving .BBS EPPSHBBOT WPFHFO EJU TPPSU QSPKFDUFO [JDI HPFE JO IFU stedelijk weefsel. De publieke functie van de openbare ruimte wordt niet uitgehold.’

Beheer 0OEFS[PFLFS "SOPME 3FJKOEPSQ EFFE FOLFMF KBSFO HFMFEFO onderzoek naar privaat beheerde woondomeinen. Hij kan zich wel vinden in de opmerkingen van Hamers. ‘Het probleem zit hem niet in de afgeschermde buurten, maar in de teruglopende overheidsbudgetten voor een goed beheer van de openbare ruimte erbuiten. Als steden niet meer investeren in hun netwerk van pleinen en straten, kan de stad als gemeenschap wel degelijk uit elkaar vallen. Bij parken ligt het anders. Daar zie je onder druk van gemeente lijke bezuinigingen nieuwe financieringsvormen opkomen waarin particulieren een hoofdrol spelen. Het Vondelpark is in de 19de eeuw ook door gegoede burgers aangelegd. Op èè

hoeven. De Nederlandse seniorenstad zou met 2000 bewoners een stuk kleiner worden. Wel wilden de initiatiefnemers net als in Amerika de woonwijk aankleden met voorzienin HFO EJF TQFDJmFL PQ QMVTTFST [JKO BGHFTUFNE XBBSPOEFS FFO TQPSU FO ontspanningscentrum, een golfbaan, een zorgcentrum en een jachthaven. De economische crisis zette echter een dikke streep door de plannen van het POUXJLLFMDMVTUFS NFU EBBSJO */( 3FBM &TUBUF 5$/ )FJKNBOT #". 7BTUHPFE FO 3PDIEBMF %FMUBGPSUF *OJUJBUJFGOFNFS "MFY 4JFWFST WBO *OCP HFMPPGU echter nog steeds in het concept. ‘Uit onderzoek blijkt dat zeker 15 procent van de Nederlanders voor zo’n senioren TUBE JT UF JOUFSFTTFSFO *L CFO PPL XFFS JO HFTQSFL NFU enkele partijen om het plan uit de ijskast te halen en op een andere locatie uit te gaan voeren.’ Op de vraag waarin de seniorenstad zich onderscheidt van traditionele woonbuurten blijft Sievers vaag. ‘Het verschil zit hem vooral in de manier waarop we met elkaar omgaan en respect hebben voor elkaars wensen en ideeĂŤn.’ Hij kan zich ook voorstellen dat senioren minder belang hechten aan een eigen tuin als daar zeer waardevolle gemeenschap pelijke buitenruimte tegenover staat.

oktober 2011 21

Trend

- F .F E J - F JEFO

beeld Era Contour bv

S t ude nte n e n z a ke l i j ke ke n n i s we r ke rs hebb e n h u n e i gen c a fĂŠ s e n vo or z ie n i n ge n .

zichzelf hoeft dat geen probleem te zijn zolang de ruimte ook voor anderen toegankelijk is.’ 3FJKOEPSQ IFFGU CFHSJQ WPPS CVSHFST EJF [JDI XJMMFO BGTDIFS men van de stedelijke drukte. ‘Onveiligheid speelt niet zo’n grote rol, maar mensen willen wĂŠl graag een zekere controle PWFS IVO XPPOPNHFWJOH IPVEFO *O POEFS[PFLFO WFSUFMMFO ze vaak dat ze graag met gelijkgestemden in een buurt wonen. Het is nu eenmaal gemakkelijker om een oppas te regelen of hulp te krijgen als je buren ongeveer dezelfde levensstijl hebben.’ Of dat verlangen in de afgelopen jaren HSPUFS JT HFXPSEFO LBO 3FJKOEPSQ OJFU WFSUFMMFO A*L EPF vooral kwalitatief onderzoek.’

Revival De trend om onder gelijkgestemden te zijn en zich van anderen af te schermen is niet alleen zichtbaar in het wonen. *O EF PQFOCBSF SVJNUF JT TQSBLF WBO EF[FMGEF POUXJLLFMJOH +PT (BEFU QMBOPMPPH FO CFMFJETNFEFXFSLFS WBO EF EJFOTU

Wonen en verblijven onder Ons Soort Mensen 3VJNUFMJKLF 0SEFOJOH "NTUFSEBN TDISFFG UXBBMG KBBS geleden al een proefschrift over de parochialisering van de PVEF CJOOFOTUBE ;P CMFLFO NFU OBNF TUVEFOUFO FO zakelijke kenniswerkers veelal hun eigen cafĂŠs en voorzienin gen te hebben. Op weg naar die plekken kwamen ze wel anderen tegen, maar daar werd amper contact mee gelegd.

Van afsluiting was echter geen sprake. Anderen waren ook welkom in hun ‘parochiale domeinen’ zolang de normen en regels van de groep werden gerespecteerd.

7PMHFOT (BEFU CMJKLU VJU SFDFOU POEFS[PFL EBU FS JO EF Amsterdamse binnenstad nog altijd sprake is van zekere QBSPDIJBMJTFSJOH .BBS JONJEEFMT JT FS PPL FFO BOEFSF USFOE zichtbaar geworden. Door de groei van het aantal creatieve zelfstandigen en de opkomst van draadloos en mobiel internet worden bepaalde pleinen en parken veel intensiever en gevarieerder gebruikt dan tien jaar geleden. ‘Vooral in de binnenstad en de vooroorlogse wijken is sprake van een revival van de openbare ruimte. Er wordt gewerkt, gegeten, gezond en geluierd op ĂŠĂŠn en dezelfde plek.’ Deze trend wordt versterkt door de hoge woningprijzen waardoor bewoners genoegen moeten nemen met een LMFJOFS BQQBSUFNFOU NFFOU (BEFU .FOTFO HBBO WPPS IVO

oktober 2011 22

sociale leven daardoor steeds vaker naar buiten. ‘Het Sociaal Cultureel Planbureau constateerde onlangs nog dat mensen minder vaak bij elkaar over de vloer komen en hun vrienden eerder in een cafĂŠ of restaurant opzoeken. Het onderscheid tussen openbare en private ruimte lijkt daarbij te vervagen. ;PMBOH KF FFO LPQ LPÄ‹F CFTUFMU JT JFEFSFFO XFMLPN JO EF moderne koffielounge.’

Hoogstedelijk *O IBBS OJFVXF 4USVDUVVSWJTJF LPOEJHU EF HFNFFOUF BBO dat ze met gerichte investeringen de uitbouw van deze IPPHTUFEFMJKLF NJMJFVT XJM TUJNVMFSFO ;F IPPQU PQ EJF NBOJFS de economische en culturele vernieuwing van de stad aan te KBHFO 7PMHFOT (BEFU LBO FFO CJK[POEFSF IPSFDB[BBL FFO QMFL al wakker kussen en voor meer groepen aantrekkelijk maken.

Het ‘oppeppen’ van de vaak zielloze pleinen en plantsoenen van de naoorlogse woonwijken wordt nog de grootste uitdaging. De functiescheiding in deze buurten maakt het lastig om er een hoog en gevarieerd voorzieningenniveau te creĂŤren. ‘Het stedelijk weefsel is er een belemmering voor het laten ontstaan van een levendig publiek domein.’ *T FS JO BOEFSF TUFEFO PPL FFO SFWJWBM WBO EF PQFOCBSF SVJNUF BBO EF HBOH (BEFU XJKTU PQ 6USFDIU FO )BBSMFN XBBS hij in delen van de stad eenzelfde ontwikkeling ziet. Beide gemeenten scoren ook hoog in de ranglijst van aantrekke

MJKLF TUFEFO EJF "UMBT WPPS (FNFFOUFO POEFS[PFLFS (FSBSE .BSMFU UXFF KBBS HFMFEFO QVCMJDFFSEF %F BBOXF[JHIFJE WBO een historische binnenstad en veel culturele en commerciĂŤle voorzieningen zijn daarin de sleutelfactoren voor een succesvolle economische en culturele ontwikkeling.

David Hamers van het PBL waarschuwt echter voor te simpele conclusies. Ook in steden zonder een oud centrum

Goed functionerende pleinen schragen de samenleving kunnen hoogstedelijke milieus met een levendige openbare SVJNUF POUTUBBO A3PUUFSEBN IFFGU [JKO PVEF IBWFOHFCJFEFO met allerlei interessante initiatieven in deze richting.

Eindhoven heeft een sterke troef in handen met zijn DPNCJOBUJF WBO CÒUB LFOOJT FO [JKO %FTJHO "DBEFNZ 7FSHFFU ook niet dat je van bepaalde mensen of activiteiten een zekere omvang nodig hebt om dit soort ontwikkelingen op gang te brengen. Het heeft als stad weinig zin om het DPODFQU WBO BOEFSFO UF LPQJÑSFO +F LVOU CFUFS VJUHBBO WBO je eigen kracht.’ Ê Jaco Boer

Ontwikkelaars: ‘Binnenhoven afsluiten ĂŠn openstellen’ 5XFF KBBS HFMFEFO TJHOBMFFSEF EF 730. 3BBE JO FFO rapport over de toekomst van het wonen dat steeds meer mensen zich het liefst met gelijkgestemden PNSJOHFO *O /FEFSMBOE JT OBBS EJU UIFNB XFJOJH DJKGFSNBUJH POEFS[PFL HFEBBO .BBS POEFS QSPKFDUPOU wikkelaars kan de stelling rekenen op brede instem NJOH A8F [JFO IFU JO FFO TUBE BMT 3PUUFSEBN UFSVH CJK de klushuizen in het Wallisblok maar ook in onze projec UFO PQ ,BUFOESFDIU XBBS WFFM DSFBUJFWF LFOOJTXFSLFST wonen’, aldus directeur maatschappelijke ontwikkeling 1FUSB 3VUUFO WBO 1SPQFS 4UPL 0PL BEKVODU EJSFDUFVS #JBODB 4FFLMFT WBO &3" $POUPVS merkt in de klantenpanels van haar projecten dat NFOTFO XJMMFO XPOFO NFU HFMJKLHFTUFNEFO A#JK -F .FEJ JO 3PUUFSEBN CMFLFO QPUFOUJĂ‘MF CFXPOFST FFO CFQBBMEF mate van ruimdenkendheid van hun buren te verwach ten.’ Beide benadrukken dat dit niet hoeft te betekenen dat bewoners zich van de omgeving willen afschermen.

5PDI HBBO EF UPFHBOHTQPPSUFO WBO -F .FEJ AT OBDIUT FO op zondag op slot. ‘De buurt had een slechte reputatie toen we met het project begonnen. Uit onderzoek bleek dat we de nieuwe bewoners wel een bepaald gevoel van

veiligheid moesten bieden’, aldus Seekles.

Of een project voor anderen toegankelijk wordt of niet, JT WPPS &3" $POUPVS BMUJKE BGIBOLFMJKL WBO EF DPOUFYU %BU HFMEU PPL WPPS 1SPQFS 4UPL A%F WFJMJHIFJE JO FFO buurt maar ook de dichtheid van een nieuwbouwproject LVOOFO QFS MPDBUJF FOPSN WFSTDIJMMFO BMEVT 3VUUFO A8F proberen bewoners altijd bij die afweging te betrekken.

We ondersteunen VVE’s bij die keuze en voeren gesprekken met de gemeente. We merken daarbij goed dat ambtenaren de laatste jaren minder rigide zijn in hun eis om wijken dag en nacht toegankelijk te houden.

Door de crisis houden ze meer rekening met bewoners wensen.’ *O QFSNBOFOUF BGTMVJUJOH WBO HFNFFOTDIBQQFMJKLF CJOOFOIPWFO [JFU 3VUUFO XFJOJH .FFTUBM XPSEU HFLP[FO voor een regime waarbij overdag de poort open staat voor andere bezoekers. Seekles verwacht dat de meeste Nederlanders ook niet achter een hek willen wonen naar het voorbeeld van Amerikaanse gated communities. ‘Dat [JF KF XFM CJK MVYF QSPKFDUFO JO IFU UPQTFHNFOU .BBS POT werkgebied is de bestaande stad en daar is de gemid delde bewoner veel te eigengereid om zich iets aan te trekken van strikte leefregels op zo’n park.’

oktober 2011 23

Trend De S tr ip, he t k lo p p end h ar t van de Hi g hte ch C amp u s i n E i nd hove n

CFFMEFO +VVSMJOL FO (FMVL

V���� ������ ���� ���������� �� ���������

ParkLinkedin maar dan real life Het park is al lang niet meer die plek waar je alleen komt om de hond uit te laten en de eendjes te voeren. In het Nieuwe Park ontmoet je vrienden, luister je naar een klassiek concert, doe je mee aan skate battles of drink je een CafĂŠ Latte achter de iPad. Linkedin, maar dan real live. Wat betekent dit concept voor het ontwerp?

E

en park is veel meer dan alleen een groot groen veld, WJOEU EF -POEFOTF MBOETDIBQTBSDIJUFDU /FJM 1PSUFS A+F moet er concerten voor tienduizend man kunnen organise ren maar het moet ook een oase van rust zijn voor hardwer LFOEF TUBETNFOTFO 4BNFO NFU DPMMFHB ,BUISZO (VTUBGTPO stond Porter aan de wieg van het Amsterdamse Westergasfa briekpark. ‘Een uitdagende opdracht want we werkten samen met veel verschillende gebruikersgroepen, ieder met hun eigen wensen. De meeste van hen wilden graag een traditio OFFM QBSL FFO HSPFO QMBU FO PWFSBM mFUTQBEFO %F mFUTQBEFO IFCCFO IFU PWFSMFFGE XF IFCCFO IFU UFOTMPUUF XFM PWFS

oktober 2011 24

Amsterdammers. Het platte vlak werd een heuvelachtig landschap, zo komt de schaal beter uit. Ook kwam er een groot meer met een strandje, bloementuinen, een aantal vijvers met afgeschermde picknickvlonders. Volop ruimte EVT WPPS POUNPFUJOH FO CF[JOOJOH ;PBMT IFU CJK FFO IJQ stadspark hoort, ontbreekt in het Westergasfabriek de digitale component zeker niet. Het project Urban Park Laboratories onderzoekt hoe crossmediale applicaties de openbare ruimte naast wifi kunnen verrijken, bijvoorbeeld door bezoekers te vertellen over de natuur en de parkhisto rie.

Wifi ‘Een succesvol park heeft altijd iets unieks te bieden’, vindt landschapsarchitect Annemieke Fontein, die het masterplan WPPS IFU AOJFVXF 3PUUFSEBNTF ;VJEFSQBSL POUXJLLFMEF A0OT park is naast optredens en evenementen, erg gericht op sport. Een groot skatepark, meerdere voetbalveldjes en

Een park is veel meer dan een groot groen veld andere informele sportplekken versterken deze functie. Op IFU ABWPOUVSFOFJMBOE FFO TQFFMUVJO NBBS EBO PQ NFHB schaal, komen kinderen behoorlijk aan hun trekken. Enorme heuvels waar ze vanaf kunnen rollen en een waterpartij met manipuleerbare stralen zorgen voor een prikkelende en tijdloze speelplek.’ Om de ontmoetingsfunctie te stimuleren, legde Fontein een enorme wandelpromenade aan die door het hele park heen loopt. ‘Alles draait hier om zien en gezien XPSEFO 0G IFU ;VJEFSQBSL PPJU FDIU EBU ǂCFSIJQQF TUBET park zal worden, betwijfelt Fontein. ‘Ons park is vooral CFEPFME WPPS CFXPOFST WBO 3PUUFSEBN ;VJE )PFXFM EBBS OBUVVSMJKL PPL EF ZVQQFOXJKL ,PQ WBO ;VJE POEFS WBMU XFUFO [JK IFU ;VJEFSQBSL IFMBBT OPH UF XFJOJH UF WJOEFO (FL genoeg, komen er wel veel mensen uit Noord. Die zitten toch wat meer in die ‘parkscene’. Wifi? Natuurlijk is dat leuk. .BBS TDIPPO [XFNXBUFS JT WPPS POT CFMBOHSJKLFS

Dwarsverbanden Een vreemde eend in de bijt is de Strip, het kloppend hart van de Hightech Campus in Eindhoven. Op ĂŠĂŠn vierkante kilometer werken meer dan achtduizend onderzoekers, ontwikkelaars en ondernemers intensief samen aan nieuwe technologieĂŤn. Open innovatie dus, maar dan letterlijk.

Want vanuit de gedachte dat de CD ook ooit is bedacht door twee mensen die elkaar troffen bij het koffiezetapparaat maakte eigenaar Philips de campus en het park eromheen voor iedereen toegankelijk. Een soort Linkedin, maar dan SFBM MJGF "BO BSDIJUFDUFOCVSFBV +VVSMJOL FO (FMVL EF opdracht een ontwerp te maken dat dit doel zou verwezenlij ken. ‘Om de mensen ook echt uit die gebouwen naar buiten te krijgen, elkaar te inspireren en dwarsverbanden te leggen, ontwierpen we de Strip, een boulevard van horeca en winkels, dat nu het bruisende sociale middelpunt van de DBNQVT WPSNU WFSUFMU (FMVL A%BBSOBBTU TDIJKOFO #FUB T graag in een groene omgeving te werken. De vijver die er al lag, kreeg een centrale rol in ons ontwerp. Voorzien van vlonders en bruggetjes is het nu een belangrijk onderdeel van het netwerk.’ Samen al brainstormend een rondje plas MPQFO JT FFO QPQVMBJSF MVODI FO WFSHBEFSBDUJWJUFJU A0O danks het Nederlandse klimaat het hele jaar door eigenlijk’, [FHU (FMVL A)FU XFSLU EVT FDIU (FXFMEJH UPDI ĂŠ Sanne van der Most

oktober 2011 25

Uitgesproken

Uit gesproken

Relevante jurisprudentie In deze maandelijkse rubriek bespreken advocaten van Lexence actuele jurisprudentie op het gebied van ruimtelijke ordenings- en omgevingsrecht. In deze aflevering aandacht voor het kostenverhaal bij grondexploitatie.

Kostenverhaal grondexploitatie Het uitvoeren van een in een bestemmingsplan mogelijk gemaakte POUXJLLFMJOH LPTU WBBL WFFM HFME .FU EF nieuwe Wro hebben gemeenten een stok achter de deur om de kosten neer te leggen bij die partijen die baat hebben bij de grondexploitatie. De wetgever geeft de voorkeur aan afspraken tussen de gemeente en de betrokken partijen (in een exploitatieovereenkomst), maar als dat niet lukt, dan is de gemeente in principe verplicht om via de publiekrechtelijke weg een exploitatieplan vast te stellen om de kosten alsnog te verhalen. Tegelijk met het betreffende bestemmingsplan dient dan ook een exploitatieplan te worden opgesteld. *ONJEEFMT JT FS BM WFSTDIJMMFOEF LFSFO geprocedeerd over het exploitatieplan of over het ontbreken daarvan,. .FFSEFSF NBMFO JT BBOHFWPFSE EBU FS UFO onrechte geen exploitatieplan ter inzage is gelegd samen het bestemmingsplan, terwijl ook niet is gebleken van afspraken tussen de gemeente en de betrokken partijen. Los van de vraag of de gemeente heeft verzuimd een exploitatieplan vast te stellen, geeft de Afdeling aan dat een dergelijke beroepsgrond alleen kan worden aangevoerd door ofwel partijen die eigenaar zijn van gronden in het

oktober 2011 26

exploitatiegebied ofwel door partijen die zelf een exploitatieovereenkomst hebben gesloten.

Anderen kunnen geen beroep doen op het ontbreken van een exploitatieplan en zijn dan PPL TUFFWBTU OJFU POUWBOLFMJKL JOEJFO [JK EBU UPDI QSPCFSFO WHM "#34 TFQUFNCFS OS 3

*OEJFO FS XFM FFO FYQMPJUBUJFPWFSFFOLPNTU tussen de gemeente en de betrokken partijen is gesloten, dan hoeft deze niet tegelijk met het bestemmingsplan ter inzage te worden HFMFHE "#34 TFQUFNCFS OS 3 7PMHFOT EF "GEFMJOH LBO EF overeenkomst niet worden aangemerkt als een op het ontwerpbestemmingsplan betrekking hebbend stuk dat ter inzage moet worden gelegd.

Ondanks het voorgaande, moet bij de vaststelling van een bestemmingsplan wel worden aangegeven op welke manier de grondexploitatie (de financiĂŤle uitvoerbaarheid) is geregeld. Als de gemeente eigenaar van alle gronden in het exploitatiegebied is, dan is in beginsel een voldoende motivering dat de gemeentelijke kosten in het kader van de gronduitgifte zullen worden verhaald. Dit is echter onvoldoende indien belanghebbenden met feiten kunnen staven dat er bijvoorbeeld bijzondere kosten moeten worden gemaakt, als gevolg waarvan

de financiĂŤle uitvoerbaarheid in het gedrang LPNU WHM "#34 KVMJ OS . )FFGU FFO HFNFFOUF UFO tijde van de totstandkoming van het exploitatieplan een groot deel van de gronden in het plangebied verworven, dan komt het erop aan de financiĂŤle uitvoerbaarheid met een FYQMPJUBUJFPQ[FU UF TUBWFO *T TQSBLF WBO FFO CJK het exploitatieplan behorende exploitatieopzet met een positief resultaat en blijkt dat rekening is gehouden met diverse kosten zoals WFSXFSWJOHTLPTUFO TMPPQ TBOFSJOHT FO POEFS[PFLTLPTUFO LPTUFO WPPS CPVX FO woningrijp maken etc., dan zal dit een WPMEPFOEF NPUJWFSJOH LVOOFO [JKO "#34 BVHVTUVT OS .

Ook kan aan de orde komen of de eventuele planschadekosten wel gedragen kunnen worden. Heeft de gemeente ter zake een planschadeovereenkomst gesloten, dan zal dit in beginsel voldoende motivering zijn (vgl. Vz. "#34 KVOJ 3

De komende jaren zal steeds duidelijker worden wanneer de financiĂŤle uitvoerbaarheid van het bestemmingsplan voldoende gemotiveerd is. ĂŠ Michael Klijnstra

advocaat bij Lexence advocaten & notarissen te Amsterdam

Een gratis abonnement op ROm......

iets voor u?

Bent u werkzaam bij de rijksoverheid, www.romagazine.nl www.romagazine.nl +BBSHBOH t OS +BBSHBOH t OS juli/augustus 2011 mei 2011

provincies, gemeenten, waterschappen op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling en milieu, dan kĂşnt u niet zonder een abonnement op het vakblad ROm.

Tegenwind bij De slag om het sleutelrol water ommeland

Vakblad ROm biedt actuele informatie over ontwikkelingen in het beleid, beschrijft best cases in de uitvoering van dat beleid en biedt een platform voor opinies over ruimtelijke ontwikkeling en milieu.

Het vakblad ROm is gratis voor ambtenaren ruimtelijke ordening en

Waterschappen en ruimtelijk Leegstand beleid kantoren Actieprogramma kiest waterbelang voor Tijdig meekoppelen

De lessen van krimpdorp Herontwikkeling Veemarkt Ganzedijk Utrecht Dure aanpak, maar vertrouwen

ombouwen en slopen

Duurzaamheid als leidraad hersteld

Melanie Schultz van Haegen Riek Bakkerbepaalt welke keuzes ‘Democratie we maken’

‘Ontvlecht de werkterreinen, maak een einde aan de bemoeizucht’

milieu bij rijksoverheid, provincie, waterschappen, regiobesturen en gemeenten.

ROm vakblad voor de RO en milieu professional 01_nr7_8_ROM_Omslag.indd 1

26-07-11 08:40

Ga naar www.romagazine.nl en meldt u aan

Forum

R������ �� S������������� I������������� �� ������

Onderling wantrouwen kantelen naar vertrouwen Particulieren beschikken over ruim 300 miljard euro vrij opneembare spaartegoeden, enorme kennis en energie om in de toekomst te stappen. Publieke dominantie en regeldruk frustreren eerder dan dat zij het menselijk kapitaal benutten. Met de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) erkent deze minister die werkelijkheid. Ze breekt een lans voor particulier ruimtelijk ondernemerschap. Waar onderling wantrouwen kantelt naar vertrouwen blijkt in de praktijk inderdaad sprake van een spectaculaire toename van mentaal eigenaarschap, zelfredzaamheid en doorontwikkelend vermogen. Vanuit het innovatieprogramma NederLandBovenWater deze bijdrage aan de discussie over de nieuwe koers in het ruimtelijke beleid.

N

BBTU NFFS QVCMJFLF IFMEFSIFJE TUBBU EF 47*3 WPPS fundamenteel nieuwe verhoudingen tussen publiek, privaat en particulier. Overheden kantelen van almachtige geluksmachines naar dienstverlenende coproducenten en bewakers van politieke kaders op hoofdlijnen. Naast burgerparticipatie nu ook overheidsparticipatie. Private partijen krijgen meer ruimte en kunnen nu tonen dat zij TMBOLFS TMJNNFS FO TOFMMFS LVOOFO XFSLFO (PFEF WPPSCFFM EFO [JKO EF " FO " UXFF TOFMXFHFO JO #SBCBOU 7PPS EF " JT FFO QSJWBBUQVCMJFLF JOWFTUFSJOHTNBBUTDIBQQJK JO ontwikkeling. Deze wil realisatie, beheer en onderhoud van de weg met aanliggende bedrijvigheid in een gebiedsconcessie voor dertig jaar op zich nemen. Voor de A59 komt er een vergelijkbare constructie. Van de noodzakelijke 150 miljoen FVSP JT NJMKPFO EPPS .,# POEFSOFNFST IBSE UPFHF[FHE 3FHJPOBMF PWFSIFEFO LPNFO TBNFO PQ NJMKPFO

oktober 2011 28

FVSP %PPS CFIFFSHFMEFO WBO 3JKLTXBUFSTUBBU UF LBQJUBMJTFSFO is het plaatje rond. Dit laatste vereist experimenteerruimte WBO EF NJOJTUFS WBO *FO.

Verdienmogelijkheden De afgelopen twee decennia is de ruimtelijke ontwikkeling zwaar gedomineerd door vastgoedontwikkeling. Het was een goudmijn voor gemeenten, ontwikkelaars en particuliere grondbezitters. De miljarden die met projectontwikkeling zijn verdiend, kunnen we goed gebruiken om ruimtelijke rommel en leegstand aan te pakken. Helaas, pindakaas; toen de voor WFSFWFOJOH CFEPFMEF (SPOEFYQMPJUBUJFXFU FJOEFMJKL FFO GFJU was, bleek er amper nog iets te verevenen. En dus zijn we genoodzaakt nieuwe verdienmogelijkheden te vinden.

Vanuit NederLandBovenWater zijn dertig mogelijkheden in kaart gebracht, worden toepassingen ondersteund en op de

voet gevolgd. Op tal van manieren blijkt dat er aanzienlijk meer maatschappelijk rendement is te behalen met sectorale middelen, bestaande grondposities en vastgoed en innova tieve combinaties tussen sectoren.

Door nieuwe verdienmogelijkheden aan te boren, kan een deel van de thans stokkende ontwikkelingen wel doorgang vinden. Voor dergelijke toepassingen is het nieuwe omge vingsrecht minimaal een stimulans en soms pure noodzaak.

Anticiperend op het nieuwe omgevingsrecht is er experi menteerruimte nodig op het betreffende schaalniveau. Waar het ‘pilots’ betreft, gelden soepeler regels voor staatsteun.

Nieuwe verdienmogelijkheden vereisen veelal een interdisci plinaire benadering en een interdepartementale steun.

"MMFFO NFU TUFVO WBO IFU NJOJTUFSJF WBO *FO. CMJKWFO UF WFFM NPHFMJKLIFEFO POCFOVU 0PL CFUSPLLFOIFJE WBO &- * #;, FO '*/ [JKO OPEJH %F MBBUTUF WBOXFHF JOOPWBUJFWF GPOETWPS men, het vervangen van perverse fiscale prikkels door prikkels die volhoudbare ontwikkelingen stimuleren, inventiever omgaan met rijksvastgoed en het ontmoedigen van grondspeculaties. Van alle overheden vraagt het alertheid op het verbinden van organisaties en netwerken. ,SVJTCFTUVJWJOHFO [JKO OPEJH WPPS WFSEJFONPHFMJKLIFEFO PQ het raakvlak van zorg en groen, energie en bouw, mobiliteit en wonen, waterveiligheid en economische vitaliteit.

Decentraal

Realisatieparagraaf %F SFBMJTBUJFQBSBHSBBG WBO EF 47*3 JT TUFSL JOTUSVNFOUFFM van aard. Het zijn ongetwijfeld voorwaarden voor realisatie NBBS OJFU EF CFMBOHSJKLTUF )FU TVDDFT WBO EF 47*3 JT JO IPHF mate gebaat bij ermee corresponderende mentale en sociale innovatie, de kwaliteit van relaties tussen sleutelpersonen en het kennisniveau van de spelers . Waar rijksambtenaren OPH LPLFUUFSFO NFU .*35 HFMEFO BMT [JKOEF IVO NJEEFMFO FO koloniaal gedrag vertonen naar decentrale overheden, is daar nog een wereld te winnen. Dit geldt ook voor ambtena ren, adviseurs en advocaten die uit welbegrepen eigenbelang krampachtig vasthouden aan bestaande instrumentele bedenksels zoals een toets, een scan, een effectrapportage of een analysemethode. Waar inhoudelijke kennis ontbreekt, rest vaak niet veel meer dan slaafs doen wat we deden XBBSEPPS XF LSJKHFO XBU XF LSFHFO ;P XPSEU JOOPWBUJF JO de kiem gesmoord en blijven we hangen in het hiernog maals. Om tot een nieuwe werkcultuur te komen en voor anderen te etaleren, zijn goede praktijkvoorbeelden van TPDJBMF JOOPWBUJF OPEJH *OOPWBUJFQSPHSBNNB /FEFS-BOE#P venWater is bereid de organisatie hiervan op zich te nemen. ĂŠ Peter van Rooy *OJUJBUJFGOFNFS FO DPEJSFDUFVS JOOPWBUJFQSPHSBNNB NederLandBovenWater petervanrooy@nederlandbovenwater.nl

.FU EF 47*3 QBTU IFU LBCJOFU IFU TVCTJEJBSJUFJUTCFHJOTFM consequent toe. Op kernopgaven (vooral infrastructuur en waterveiligheid) en kerngebieden na, geeft het rijk het stokje over aan provincies en gemeenten. Wel blijft ons belastingstelsel extreem centralistisch, waardoor 95 procent door het rijk wordt geïnd. Provincies en gemeenten moeten IFU TUFMMFO NFU JOLPNTUFO VJU IFU 1SPWJODJF SFTQFDUJFWFMJKL (FNFFOUFGPOET FO NPUPSSJKUVJHFOCFMBTUJOH SFTQFDUJF WFMJKL POSPFSFOEF[BBLCFMBTUJOH .BBS EF inkomsten uit grondexploitatie zijn thans nihil of zelfs negatief. Sommige provincies en gemeenten verkeren in de (tijdelijk) gelukkige omstandigheid van vermogens door eerdere verkoop van energieaandelen. Echter lang niet allemaal, dus zijn substantieel decentrale inkom sten onontkoombaar waar van decentrale overheden wordt gevraagd te regisseren, te stimuleren en te participeren in SVJNUFMJKLF POUXJLLFMJOHFO ;P MBOH EF TJUVBUJF JT [PBMT EJF JT JT IFU XFOTFMJKL EBU WBOVJU IFU .*35 KBBSMJKLT FFO NJMKBSE UFS beschikking wordt gesteld aan regio’s met veelbelovende initiatieven. Binnen voorwaarden van private en/of particu liere cofinanciering en via creatieve concurrentie kan zo krachtig worden gewerkt aan nieuwe kanshebbers voor toekomstige kerngebieden. Wellicht rendeert deze ene miljard voor de toekomst van Nederland meer dan de rijksmiddelen voor aangewezen kerngebieden.

Want daar draait de economie toch wel, en teveel rijkssteun maakt lui.

oktober 2011 29

Forum

I������������ �� �������� �� �� ���������� �����

Uitvoering natuurbeleid

Haperende uitvoering zet natuurbeleid in een verkeerd daglicht. De politieke reflex is om bij zichtbare problemen in de uitvoering de regels zelf en de doelen van beleid ter discussie te stellen. Het probleem wordt daarmee niet opgelost. De praktijk van ecologische adviesbureaus laat zien dat in de uitvoering kansen worden gemist, voor zowel de economie als de natuur.

I

O EF KBSFO OFHFOUJH WPOE EF EPPSWFSUBMJOH WBO &6 SFHFMHF ving in de nationale natuurwetgeving veel te traag plaats en bleef praktische voorlichting over de aangepaste regelge ving lange tijd uit. Daardoor werden ondernemers overvallen door bestaande regelgeving. Projecten werden stilgelegd.

Natuur kreeg daarbij de schuld terwijl die formeel lag bij projectontwikkelaars, die echter de regels niet konden kennen. De media waren er als de kippen bij om deze ontwikkeling gekruid op te dienen aan hun lezers en kijkers; tegenkrachten speelden de situatie uit om weerstand tegen OBUVVS UF LXFLFO %F MFT WBO EF[F FSWBSJOH NFFS BBOEBDIU WPPS EF VJUWPFSJOH LBO WBLFS UPFHFQBTU XPSEFO Slimmer investeren in de uitvoering kan een hoger econo misch en ecologisch rendement opleveren dan hetgeen de pensioenfondsen nu op de financiĂŤle markten realiseren.

Uit de praktijk van ecologische adviesbureaus zijn twee JMMVTUSBUJFT WBO IBQFSFOEF VJUWPFSJOH UF HFWFO HFCSFL BBO aandacht voor soortmanagementplannen en voor de uitvoering van natuurcompensatie en mitigatie.

Kansen Een soortmanagementplan biedt de mogelijkheid om blokkades voor de economie en ruimtelijke plannen te vermijden, die kunnen voortkomen uit restrictieve soortbe scherming voor een aantal streng beschermde maar alge meen voorkomende soorten (zoals huismus, kleine modder kruiper en gewone dwergvleermuis). Daarnaast helpen ze om soortenbeschermingsmaatregelen te nemen, die in ecologisch opzicht effectiever zijn. Een soortmanagementplan leidt tot vermindering van administratieve lasten voor overheid en

oktober2011 30

burger. Het belang daarvan wordt groter, omdat door de 8BCP IFU BBOUBM BBOWSBHFO WPPS POUIFÄ‹OH WPPS EF 'MPSB FO faunawet zal toenemen. Ook kunnen burgers, die voor kleine ingrepen een ontheffing nodig hebben, van de verplichting tot onderzoek en compensatie ontlast worden.

Het soortmanagementplan garandeert op gebiedsniveau de instandhouding van een specifieke beschermde soort via een optimale inrichting en beheer van het gehele gebied. Lokale maatregelen zorgen ervoor dat het gemiddeld voorkomen hoog genoeg is om ook bij het wegvallen van onderdelen van het gebied de instandhouding van de soort te kunnen garanderen. Daarmee vormt het soortmanagementplan de CBTJT WPPS FFO HFOFSJFLF POUIFÄ‹OH WPPS EF 'MPSB FO GBVOBXFU voor ingrepen met een lokaal negatief effect voor die soort. *OJUJBUJFGOFNFST DPOGPSNFSFO [JDI BBO FFO NBOBHFNFOUQMBO via een convenant op grond waarvan de overheid hen machtigt de ontheffing te gebruiken. Als uit monitoring blijkt dat de gegarandeerde instandhouding niet wordt bereikt, wordt de ontheffing ingetrokken. De borging vindt plaats door een projectgroep waaraan alle partijen in het betreffende gebied EFFMOFNFO .BBUSFHFMFO XPSEFO HFNPOJUPSE FO FS JT TPDJBMF DPOUSPMF JFEFSFFO IFFGU CBBU CJK TVDDFT

Verantwoordelijkheid .FU FFO TPPSUNBOBHFNFOUQMBO XPSEU EF WFSBOUXPPSEFMJKLIFJE voor natuurbescherming dus bij de gebruikers van het gebied zelf gelegd. Dit sluit aan bij de wens om burgers meer verantwoordelijkheid voor hun omgeving te laten nemen. ;PXFM QSJWBUF BMT QVCMJFLF HFCJFETBDUPSFO LVOOFO IFU JOJUJBUJFG nemen voor het ontwikkelen van een soortmanagementplan.

is hĂŠt probleem *ONJEEFMT [JKO JO EF QSPWJODJF 'MFWPMBOE HPFEF FSWBSJOHFO opgedaan met het soortmanagementplan voor de rugstreep pad. Hoewel dit een eerste maal is dat dit instrument in praktijk wordt gebracht en de actieve uitvoering relatief kort geleden is gestart, bieden ervaringen uit de aanloopfase aanknopingspunten voor initiatieven elders. Dit nodigt tevens uit om dit instrument verder te ontwikkelen tot een regulier uitvoeringsinstrument voor het natuurbeleid. *OJUJBUJFWFO WBO PWFSIFEFO PG CFESJKGTMFWFO PN EJU VJUWPF ringsinstrument breder toe te passen blijven echter uit.

TPPSUFO FO HFCJFETCFTDIFSNJOH IFU CFMBOHSJKLFS MJKLU PN UF voldoen aan wettelijke vereisten dan daadwerkelijk de natuurkwaliteit en de staat van instandhouding te handha ven. De bestuurlijke acceptatie van maatregelen staat centraal en niet de bijdrage van de maatregelen aan de natuurkwaliteit. Hierdoor dringt zich het beeld op van een verschil tussen de papieren werkelijkheid en de fysieke werkelijkheid. Deze werelden kunnen zeer lang naast elkaar bestaan zonder elkaar te storen.

MaĂŻsveld Natuurbeschermingsorganisaties en adviesbureaus bekijken momenteel welke mogelijkheden hiervoor zijn. Om pilots te initiĂŤren is een beeld nodig van de potenties van soortma nagementplannen voor kansrijke soorten (zoals huismus, oeverzwaluw, kleine modderkruiper, gewone dwergvleermuis en bittervoorn), kansrijke gebieden (zoals stedelijke omgevingen, verouderde industrieterreinen) en kansrijke initiatiefnemers (bouwbedrijfsleven, natuurorganisaties, provinciale overheden). Dit levert een beeld van mogelijke pilots voor soortmanagementplannen.

Compensatienatuur Verlies van ruimtelijke kwaliteit en natuurkwaliteit bij aanleg van bebouwing en infrastructuur wordt soms op basis van NBBUTDIBQQFMJKLF BGTQSBLFO WBTUHFMFHE JO SFHFMHFWJOH HF compenseerd met nieuwe kwaliteit in de vorm van natuur.

(PFE WPPS [PXFM EF MFFGPNHFWJOH BMT EF mOBODJĂ‘MF QPTJUJF WBO de burgers (waarde van het huis) en goed voor natuur. Het landschap verslonst niet en daar profiteert ook de lokale economie van.

Naast landschapskwaliteit levert compensatienatuur een bijdrage aan de instandhouding van soorten in Nederland.

Dat is nodig want voor tachtig procent van onze soorten is de instandhouding nog niet gegarandeerd. Dat is niet alleen OBEFMJH WPPS OBUVVS NBBS PPL WPPS EF FDPOPNJF BMT EF instandhouding wĂŠl ruim zou zijn gegarandeerd, worden lokale ruimtelijke ingrepen mogelijk die nu niet mogelijk zijn.

De instandhouding komt dan immers niet meer in gevaar.

Compensatie leidt tot begrijpelijke weerstand. Private belangen moeten wijken voor publieke belangen. Dat is vervelend, maar wel de consequentie van onze behoefte aan bouwen, infrastructuur ĂŠn kwaliteit van de leefomgeving. De praktijk laat zien dat van compensatie weinig terechtkomt.

Onze waarneming uit de praktijk van de uitvoering is vorig jaar bevestigd en goed gedocumenteerd in een onderzoek van EF ;VJEFMJKLF 3FLFOLBNFS JO #SBCBOU FO -JNCVSH %F 3FLFOLBNFS GPSNVMFFSEF EBU WPPS DPNQFOTBUJF CJK

Voor een project werd compensatie uitgevoerd waarna in het compensatiegebied weer een ingreep plaatsvond zonder dat de compensatiefunctie van het gebied bekend was. Compen satie is dan zinloos. Een gebied dat door de gemeente was aangemeld voor compensatie, werd door dezelfde gemeente als maisveld verpacht aan een boer. Bij de meeste projecten waarbij natuurcompensatie had moeten plaatsvinden, werd niet of onvoldoende voldaan aan een aantal essentiĂŤle eisen.

Het ging voornamelijk om het opstellen van een compensa tieplan, het sluiten van een compensatieovereenkomst tussen de betrokken partijen, de planologische verankering van de compensatielocatie in een bestemmingsplan en het uitvoeren van veldcontroles door de provincie.

De falende uitvoering was niet te wijten aan gebrek aan CFMFJE *O -JNCVSH WPMEFEFO EF QSPWJODJBMF CFMFJETSFHFMT maar de provincie zelf leefde deze regels onvoldoende na en stuurde ook niet actief op de uitvoering van het compensa tiebeleid. Het beleidskader van Brabant was actueel en helder, maar werd niet consequent nageleefd en was niet uitgewerkt in werkprocessen. Brabant en Limburg zijn nu aan de slag gegaan met de uitkomsten van het onderzoek, maar hoe zit dat in de andere provincies?

Op bijeenkomsten van de brancheorganisatie voor groene BEWJFTCVSFBVT IFU /FUXFSL (SPFOF #VSFBVT NFMEFO EF ecologische adviesbureaus legio voorbeelden van haperende uitvoering. De kennis is er wel, de bureaus brengen op basis daarvan goede adviezen uit maar die worden niet (altijd) uitgevoerd. Overheden zijn over het algemeen goed in beleidsontwikkeling, minder goed in uitvoering en nog NJOEFS HPFE JO DPOUSPMF UPF[JDIU FO IBOEIBWJOH .FFS aandacht voor intelligentie en slimheid in de uitvoering zet meer zoden aan de dijk dan vernieuwing van regelgeving of aanpassing van doelen. ĂŠ Johan P.M. Burger 7PPS[JUUFS /FUXFSL (SPFOF #VSFBVT www.netwerkgroenebureaus.nl

oktober 2011 31

Etalage

N���� ���� ��� ������ ����������, �������

Herontwikkelen met .F U SB TUFST F O G SB NF B MT CB TJT XPSE U HF GB T F F SE HF XF SL U B B O F FO OJF VXF UP F LPNTU WP PS EF 4 M V J TC V V S U

De ontwikkeling van de Sluisbuurt, een toekomstig woongebied op het eiland Zeeburg bij Amsterdam en stilgevallen door de financiĂŤle crisis, krijgt een herstart. In opdracht van de Gemeente Amsterdam maakte RBOI een Plan van Aanpak om de gebiedsontwikkeling weer in beweging te krijgen. De nieuwe toekomst van het gebied wordt tegemoet getreden met beheerst opportunisme in de omgang met programma en ontwerp.

D

4 M V J TC V V S U P Q ; F FC VS H

#FFME E30 "NTUFSEBN

e toekomst ziet er tegenwoordig anders uit dan die van WĂ˜Ă˜S EF DSJTJT PO[FLFS FO POCFSFLFOCBBS *O IFU OJFVXF Plan van Aanpak moet dat onzekere een plek krijgen. Dat wil [FHHFO XFM FFO UPFLPNTUCFFME PQTUFMMFO NBBS FS OJFU UF WFFM aan vasthouden. Als het eerste doel onbereikbaar blijkt en gaandeweg een andere toekomst zichtbaar is, zal die op zijn NFSJUFT BMT EPFM XPSEFO CFPPSEFFME ,FSO EBBSWBO JT NPOJUP SFO POUEFLLFO FO DSFĂ‘SFO WBO OJFVXF LBOTFO FO NPHFMJKLF wendingen, gepaard aan een stelselmatige aanpassing van programma en globaal ruimtelijk plan. Daarbij hoort een

oktober 2011 32

juridische planvorm die deze voortdurende aanpassing mogelijk maakt.

Programma: wenselijk en mogelijk Beheerst opportunistisch is een andere omgang met wense MJKLIFJE FO UJKEFMJKLIFJE %F PVEF UPFLPNTU o XPOJOHCPVX JT in ieder geval wenselijk, er is een reeks onwenselijke moge MJKLF HFHBEJHEFO o EF IFSSJFNBLFOEF TUJOLFSET FO FFO reeks mogelijkheden daartussen. De nieuwe aanpak neemt ook deze in beschouwing. Een globaal bestemmingsplan sluit

de ongewenste gegadigden uit, de rest is welkom, ook hetgeen niet past in het oude eindbeeld. Wij stellen voor een tijdelijk programma te accommoderen in de Sluisbuurt om renteverlies te compenseren, andere functies te lokken, en toegang te krijgen tot een nu nog onzichtbare markt. Wie komt, neemt zijn eigen voorzieningen mee. Er is geen uit de HSPOEFYQMPJUBUJF HFEFLUF WPPSJOWFTUFSJOH BMUIBOT NJOJNBBM BMMFFO FFO GSBNF (BBOEFXFH XPSEU CF[JFO XJF LBO CMJKWFO FO marktconform wil deelnemen in de grondexploitatie. %F DSVY JT EF PNHBOH NFU XFOTFMJKLIFJE UF TUSBL CFUFLFOU EBU alleen mag wat al gebleken is niet te lukken, en te ruim wordt een puinhoop. Sluisbuurt wordt een mix, van functies die elkaar verdragen. Wonen staat voorop, maar andere functies mogen ook.

Ontwerp: raster en frame Drie sleutelbegrippen typeren het ontwerp dat bij beheerst PQQPSUVOJTNF IPPSU WFSTDIBBMCBBS GBTFFSCBBS FO HFMFHFO heid biedend.

allure uitstralen, en de toekomstige vestigingen moeten erop kunnen aansluiten.

(FMFHFOIFJE CJFEFOE EBU PNWBU ESJF BTQFDUFO 3BTUFS FO GSBNF CJFEFO SVJNUF [PFLFOE QSPHSBNNB LBO [JFO PG U QBTU of passend kan worden gemaakt. Een globaal bestemmings plan, dat wel het robuuste frame gedetailleerd vastlegt, sluit ongewenst programma uit en maakt niet ongewenst program NB NPHFMJKL &O UFOTMPUUF IFU QSPKFDUCVSFBV LSJKHU FFO OJFVXF UBBL BDUJFG BDRVJSFSFO WBO UJKEFMJKL QSPHSBNNB

Op nul en een nieuwe start ‘Het Plan van Aanpak was gemaakt naar aanleiding van een WSBBH PWFS EF KVSJEJTDIF SFHFMJOH NBBS MFWFSEF NFFS WFFM ideeĂŤn, die bovendien geordend waren. Het belangrijkste kenmerk daarvan was dat zij betrekking hadden op het loslaten van routines en oude zekerheden.’ Aldus luidde de reactie vanuit de Projectgroep, de opdrachtgever, op het resultaat. Een op het Plan van Aanpak gebaseerde memo, met de titel 4MVJTCVVSU 7SJKTUBBU JOTQJSFFSEF XFUIPVEFS .BBSUFO WBO

beheerst opportunisme 7FSTDIBBMCBBS EBU XJM [FHHFO FFO CBTJTSBTUFS EBU CJK verschillende rastermaten is uit te voeren en dat zo is ontworpen dat zowel wonen als andere functies erin zijn te accommoderen. Op het raster is in beginsel het ‘oude’ programma te realiseren, maar ook een nieuw, nog onbekend programma.

Faseerbaar betekent stap ĂŠĂŠn zetten en verder stapsgewijs VJUWPFSFO )FU TUBSUTDIPU JT IFU SPCVVTUF GSBNF EF CBTJT structuur van ontsluiting, water en groen. Voor de ontsluiting wordt uit het raster ĂŠĂŠn of twee lijnen, aansluitend op de POUTMVJUJOH BBO EF ;VJEFS[FFXFH UPU IPPGEBT HFLP[FO waarbij behalve logistieke ook ruimtelijke keuzen aan de orde [JKO %F UPFHBOHTXFH LSJKHU [ O WPMMF UPFLPNTUJHF MVJTUFS PQ breedte, met bomen en fietspaden, en met de hoofdleidingen in het profiel.

0PL IFU XBUFS LSJKHU [ O TUSVDUVVS IFU TUFMTFM OJFU EF HFIFMF CFSHJOHTPQHBWF 7BO IFU HSPFO XPSEU IFU FDPQBSL WBTUHFMFHE de plaats, niet de vorm. %JU SPCVVTUF GSBNF JT EF USFLLFS IFU NPFU FS HPFE VJU[JFO FO

1PFMHFFTU *O EF IFSJKLJOH WBO IFU "NTUFSEBNTF XPOJOHCPVX programma is het programma van Sluisbuurt niet geschrapt, NBBS APQ OVM HF[FU FS JT HFFO FJOECFFME FO HFFO QSPHSBNNB meer, en er wordt gemikt op tijdelijk programma. De Project groep bedenkt strategieĂŤn om gegadigden te trekken. )FU 1MBO WBO "BOQBL LXBN QSFDJFT PQ UJKE UPFO BMMF "NTUFS damse projecten werden heroverwogen kon het Projectbureau een strategie aanbieden, die ertoe leidde dat Sluisbuurt ‘in het project bleef’. Het is niet afgeblazen, en beleeft nu een IFSTUBSU A;POEFS IFU 1MBO WBO "BOQBL XBT EBU OJFU HFMVLU ĂŠ Rob van Leeuwen hoofd atelier R/landschapsarchitect r.vanleeuwen@rboi.nl De aanpak van de herontwikkeling van de Sluisbuurt wordt WFSEFS VJUHFEJFQU PQ IFU 30N 1SBLUJKLDPOHSFT PQ Ę”EFDFN ber a.s. Voor meer informatie zie www.romagazine.nl.

oktober 2011 33

Praktijk

O��������� ����� ����������� ���� ������������������ In het nationaal waterplan heeft het Rijk ingezet op meerlaagse veiligheid. Dat betekent dat het Rijk overstromingsrisico’s wil beheersen door het beperken van overstromingskansen, een goede ruimtelijke ordening en effectieve hulpverlening en zelfredzaamheid. De provincie Overijssel heeft in haar omgevingsverordening de tweede laag: duurzame ruimtelijke ontwikkeling, uitgewerkt op provinciaal niveau. Gemeenten zijn verplicht om in bestemmingsplannen in overstromingsgevoelig gebied een overstromingsrisicoparagraaf op te nemen.

D

e provinciale omgevingsverordening stelt dat het voor alle gebieden binnen dijkringen gewenst is dat gemeenten bij ruimtelijke ontwikkelingen (nieuwe woonwij ken, bedrijventerreinen en herstructurering) tijdig nadenken over voorzieningen die getroffen kunnen en moeten worden om de bebouwing te beschermen tegen onderlopen, het gebied te kunnen evacueren of belangrijke functies veilig te stellen. De Provincie Overijssel heeft daarvoor samen met een aantal gemeenten, waterschappen en de veiligheidsregio een handreiking opgesteld. Deze handreiking helpt gemeen ten om in vier stappen te komen tot een duurzame ruimte

MJKLF JOSJDIUJOH WBO PWFSTUSPNJOHTHFWPFMJHF HFCJFEFO *O EJU artikel worden deze stappen uit de handreiking besproken en wordt ingegaan op de eerste praktijkervaringen van gemeenten, waterschappen en provincie.

4UBQ FO 2VJDLTDBO FO SJTJDPJOWFOUBSJTBUJF Allereerst bepalen gemeenten als bevoegd gezag voor het bestemmingsplan in welke dijkring het plangebied zich bevindt. Ligt het plangebied in ÊÊn van de Overijsselse dijkringen, dan moeten de bestaande overstromingsrisico’s en reeds getroffen maatregelen worden beschreven. De

Omgaan met overstromingsrisico’s

)P P H XBUFS J O EF * + T T F M

Beeld Provincie Overijssel

oktober2011 34

gemeente moet hiervoor tenminste uitgaan van de CFTDIJLCBSF JOGPSNBUJF PWFS IFU PWFSTUSPNJOHTSJTJDP *O Overijssel zijn dit vooralsnog de overstromingsdiepten en de tijd tot het water gegeven een doorbraakscenario een CFQBBME HFCJFE CFSFJLU EF A5JKEUPU LBBSUFO 7JB IFU waterschap en de veiligheidsregio is aanvullende informatie te verkrijgen over de overstromingsrisico’s, bijvoorbeeld over de waterkeringen, de mogelijkheden voor hulpverle ning en zelfredzaamheid en over de genomen maatregelen om de hulpverlening en zelfredzaamheid te vergroten.

Als in het bestemmingsplan nieuwe ruimtelijke ontwikke lingen mogelijk worden gemaakt, is een geschiktheidbeoor deling verplicht en geeft de gemeente aan hoe zij de veiligheid op lange termijn zal waarborgen. Dit kan CFUFLFOFO EBU BBOWVMMFOEF NBBUSFHFMFO OPEJH [JKO *OEJFO in het bestemmingsplan geen nieuwe ontwikkelingen worden toegestaan, kan de gemeente volstaan met een

Hotel als veilige haven *O EF HFNFFOUF ;XPMMF JT JO FFO SFDFOU CFTUFNNJOHTQMBO invulling gegeven aan de overstromingsrisicoparagraaf.

Om de vestiging van een hotel mogelijk te maken is door adviesbureau Oranjewoud een bestemmingsplan PQHFTUFME *O EF UPFMJDIUJOH WBO EJU CFTUFNNJOHTQMBO JT een overstromingsrisicoparagraaf opgenomen, waarin de potentiĂŤle waterdiepten en de normen voor de waterke ringen zijn beschreven. Ook is gekeken naar de afstand van het plangebied tot aan de dijk en de compartimente rende werking van de omliggende wegen. Op basis van deze (gebieds)kenmerken en de kenmerken van het te realiseren hotel, wordt geconcludeerd dat het overstro mingsrisico relatief laag is. Hoewel in een worst case

beschrijving van de overstromingsrisico’s en de huidige maatregelen om de risico’s te beheersen.

7PPS UXFF EJKLSJOHFO EJKLSJOH .BTUFOCSPFL FO *+TTFMEFMUB HFMEU FFO [XBBSEFS SFHJNF PNEBU EF[F HFCJFEFO bij een dijkdoorbraak snel kunnen overstromen en burgers en bedrijven met grote waterdiepten te maken kunnen LSJKHFO *O EF[F EJKLSJOHFO HFMEU BMT BBOWVMMFOEF FJT EBU nieuwe bebouwing alleen mogelijk is, als die een zwaarwe gend maatschappelijk belang dient. Het maatschappelijk belang dient in de overstromingsrisicoparagraaf te worden verantwoord. Deze aanvullende eis geldt overigens niet voor agrarische functies en incidentele woningbouw.

Stap 3 Geschiktheidbeoordeling en selectie van maatregelen .FEF PQ CBTJT WBO IFU JO[JDIU JO EF PWFSTUSPNJOHTSJTJDP T bepaalt de gemeente onder welke voorwaarden en eventuele

scenario een waterdiepte van twee meter kan worden bereikt, kan vanuit het plangebied eventuele evacuatie goed plaatsvinden. Ook biedt het gebouw, vanwege de meerdere verdiepingen en goede bereikbaarheid, mogelijkheden om als toevluchtsoord te dienen bij eventuele overstroming. Op basis van deze analyse zijn geen wijzigingen in de verbeelding en regels doorge voerd. Wel worden in de paragraaf enkele aanvullende maatregelen voorgesteld, zoals het plaatselijk ophogen van het plangebied, het opstellen van een evacuatieplan of afspraken over de locatie van belangrijke functies zoals generatoren. Dergelijke maatregelen worden echter niet in het bestemmingsplan uitgewerkt, maar kunnen bijvoorbeeld in een rampenplan worden opgenomen.

oktober 2011 35

èè

Praktijk

Sturing vooraf, beter dan ingrijpen achteraf *O EF CFHJOKBSFO WBO EF XBUFSUPFUT XFSLUF EF 1SPWJODJF Overijssel vooral aan goede wateradviezen van de waterschappen, goede waterparagrafen van gemeenten in bestemmingsplannen en een goede afstemming tussen gemeenten en waterschappen. ‘Een goede invulling van de eigen verantwoordelijkheden dus’, legt Harry Stoffer, van de Provincie Overijssel, uit.

Voor waterveiligheid houden gemeenten in ruimtelijke plannen rekening met (niet) bouwen in buitendijks gebied, (geen)stedelijke ontwikkeling in waterbergings HFCJFEFO FO EF GVODUJF WBO XBUFSLFSJOHFO 4UPÄŠFS A*O EF binnendijkse gebieden is waterveiligheid niet of nauwelijks een aandachtspunt geweest.

Sinds de verordening van september 2009 letten we daar dus extra op en faciliteren gemeenten met kennisont XJLLFMJOH TBNFO NFU XBUFSTDIBQQFO FO WFJMJHIFJET regio’ ‘Bij lopende ruimtelijke plannen letten we niet alleen op de onderbouwing van het belang bij de ontwikkeling in relatie tot de beperkingen vanuit waterveiligheid. We proberen juist ook vanuit de gebiedskenmerken te sturen PQ MPDBUJFLFV[F FO XJK[F WBO VJUWPFSJOH *O EF QPMEFS

Do or bra a k s cen ar io vo or de p older .B T UF O CSP F L UFO XF T UF O WBO ; XPMMF ge me te n n a a r t i jd e n d ie pte.

Beeld Provincie Overijssel

oktober2011 36

.BTUFOCSPFL /BUJPOBBM -BOETDIBQ CFUFLFOU EBU bijvoorbeeld niet bouwen op het maaiveld, maar op een hoger peil aansluitend aan of op de terp.

Voor het nog te ontwikkelen woningbouwgebied van Vinex/locatie Stadshagen past de gemeente de handrei LJOH UPF WPPS EF JOSJDIUJOH WBO IFU HFCJFE ;JK HBBU bijvoorbeeld na of de infrastructuur op een hoger peil aangelegd kan worden zodat vluchtroutes langer beschikbaar blijven. Ook kijkt ze of op een aantal plaatsen bouwen op terpen mogelijk is.

Ook voor inbreiding of herstructurering binnen bestaande bebouwde gebieden vragen we voor vitale en kwetsbare functies een specifieke afweging. Dat gebeurde onlangs bij een verzorgingshuis in Westenholte ;XPMMF &FO HSPPU WFSTDIJM NFU WSPFHFS UPFO FS LFV[FT zijn gemaakt voor onder meer het glastuinbouwgebied EF ,PFLPFL FO EF HSPUF VJUCSFJEJOHTXJKL WBO ;XPMMF JO EF MBBHTUF EFMFO WBO 0WFSJKTTFM ʔʔʔʔ )PF XF EBU EPFO .FU OBNF WJB WPPSLBOUTUVSJOH (vooroverleg en advies), met de verordening als stok BDIUFS EF EFVS (FNFFOUFO NBLFO EBO CFXVTUFS LFV[FT Ook starten we samen met anderen pilots op.’

aanvullende maatregelen de ruimtelijke ontwikkeling acceptabel is. Als er nieuwe overstromingsgevoelige functies, zoals een verzorgingstehuis, zijn toegestaan kan de gemeente raad besluiten extra beschermende maatregelen te verplich ten, met het oog op de borging van de veiligheid op de lange termijn. Dergelijke keuzes kunnen worden vereenvoudigd indien de gemeente vooraf een beoordelingskader opneemt in de gemeentelijke structuurvisie. Op deze manier kan de gemeente al vooraf aangeven welke ruimtelijke ontwikkelin gen onder welke voorwaarden wenselijk zijn en kan worden voorkomen dat voor ieder bestemmingsplan afzonderlijk een afweging wordt gemaakt. Bij de selectie van maatregelen is het mogelijk om aan te sluiten bij de reeds bestaande LXBMJUFJUFO FO LFONFSLFO WBO FFO HFCJFE *O HFCJFEFO NFU terpen ligt het meer voor de hand om overstromingsgevoelige functies ook op terpen te bouwen, terwijl in een gebied met stuwwallen de mogelijkheid bestaat om overstromingsgevoe lige functies op deze stuwwallen te situeren.

Stap 4 Schrijven van de paragraaf Aan de hand van de hierboven beschreven stappen verant woordt de gemeente in een overstromingsrisicoparagraaf de ruimtelijke ontwikkeling. De overstromingsrisicoparagraaf NBBLU POEFSEFFM VJU WBO EF QMBOUPFMJDIUJOH *OEJFO NPHFMJKL worden de voorgestelde maatregelen en eisen vertaald in de regels en verbeelding. De overstromingsrisicoparagraaf wordt voorgelegd aan het waterschap en de veiligheidsregio

en zij betrekken deze paragraaf bij de reguliere advisering SPOE SVJNUFMJKLF QMBOOFO [PBMT EF XBUFSUPFUT *O EF EJHJUBMF watertoets in Overijssel komt een verwijzing naar de waterveiligheid, gericht op bewustwording van risico’s voor de initiatiefnemer en suggesties voor te nemen maatregelen.

Handzame leidraad De afgelopen maanden zijn de eerste ervaringen met de UPFQBTTJOH WBO EF IBOESFJLJOH POEFS[PDIU ,PNFO EF handreiking en de overstromingsrisicoparagraaf in de praktijk tot hun recht en welke leerpunten kunnen hieruit afgeleid worden? Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met dertien vertegenwoordigers van gemeenten, waterschappen

De overstromingsrisicoparagraaf maakt onderdeel uit van de plantoelichting en de veiligheidsregio. Aanvullend is een workshop georgani seerd waarin de handreiking is gepresenteerd en de resulta ten van de gesprekken zijn besproken. Uit de gesprekken en de workshop blijkt dat de handreiking duidelijk in een behoefte voorziet. Deze vergemakkelijkt het opstellen van een overstromingsrisicoparagraaf. Vooral het stappenplan biedt hierbij een handzame leidraad. Bovendien geeft deze duidelijkheid voor het proces en de verantwoordelijkheden.

oktober 2011 37

Praktijk

Wel blijkt in het planproces het effect van een specifieke overstromingsrisicoparagraaf voor een aantal situaties beperkt UF [JKO *O [PHFOBBNEF DPOTFSWFSFOEF CFTUFNNJOHTQMBOOFO ligt de ruimtelijke inrichting van het gebied al vast en is er weinig ruimte om maatregelen uit te voeren. De overstro mingsrisicoparagraaf heeft dan een signalerende functie en leidt tot bewustwording van overstromingsrisico’s. Het geeft de urgentie voor het opstellen van een evacuatieplan aan.

Voor gemeenten blijkt het lastig om te bepalen welke maatregelen kunnen en mogen worden opgelegd. De handreiking bevat geen concrete normen, waardoor gemeenten zelf moeten bepalen in hoeverre zij maatregelen wenselijk achten om de overstromingsrisico’s te beheersen. *OEJFO NBBUSFHFMFO XPSEFO PQHFOPNFO JT EF WFSBOLFSJOH van maatregelen een punt van aandacht. Veel maatregelen, zoals risicocommunicatie, zijn niet afdwingbaar in een bestemmingsplan op te nemen. *O EF UPFLPNTU LVOOFO MBOEFMJKLF OPSNFO FO UPFQBTTJOH van modellen en maatregelen gericht op beperking van SJTJDP T WPPS HFWPFMJHF HFCJFEFO FO GVODUJFT EF[F PNJTTJFT beperken.

voorgestelde ruimtelijke inrichting lastig maken. Bestem mingsplannen zijn in veel gevallen een uitwerking van de gemeentelijke structuurvisie. Het effect van de overstromings risicoparagraaf is nog groter als deze ook al wordt meegeno men in de gemeentelijke structuurvisies. Bestaande risico’s en maatregelen voor de beheersing van overstromingsrisico’s kunnen dan worden beschreven, als basis voor een efficiÍntere verantwoording in bestemmingsplannen. Daarnaast biedt de structuurvisie de mogelijkheid om de maatregelen op een hoger schaalniveau af te wegen, waardoor meer (ruimtelijke) samenhang in de maatregelen kan worden aangebracht.

Inbedden in structuurvisies

ĂŠ Arjan Boxman Royal Haskoning

De overstromingsrisicoparagraaf is in Overijssel alleen voor bestemmingsplannen verplicht met als gevolg dat overstro mingsrisico’s pas in een laat stadium van ruimtelijke planvor ming worden meegenomen. Dit kan veranderingen in de

De handreiking is afgelopen voorjaar opgesteld. Een continu evaluatieproces zal de handreiking toetsen aan de praktijk en deze verder invullen en aanscherpen. Daarnaast zal bij de doorontwikkeling van de handreiking rekening worden gehouden met de ontwikkelingen op landelijk niveau, bijvoorbeeld in het kader van het Deltaprogramma. ĂŠ Jeroen Neuvel en Edin Golotic Saxion Kenniscentrum Leefomgeving

ĂŠ Harry Stoffer Provincie Overijssel

30N 1SBLUJKLDPOHSFT ;PFL EF SVJNUF EFDFNCFS B T 1SBLUJKLTFTTJF -FYFODF "EWPDBUFO /PUBSJTTFO VVS FO VVS Een voorproefje!

The Bank – een plaatje van een herontwikkeling Bij leegstaande kantoren of een verpauperd bedrijventerrein wordt al snel gezegd dat het tijd is om te gaan herontwikkelen. Dat klinkt goed, maar hoe doe je dat *O EF QSBLUJKL CMJKGU IFU WBBL CJK EJF FFSTUF TOFMMF PQNFSLJOH FO XPSEU IFU EBBSOB BOHTUWBMMJH TUJM ,BOUPSFO CMJKWFO MFFH FO CFESJKWFOUFSSFJOFO XPSEFO PWFSXPFLFSE NFU POLSVJE .FU ɼF #BOL BMT QSPNJOFOU WPPSCFFME WBO FFO HFTMBBHEF IFSPOUXJLLFMJOH o FFO WPPSNBMJH CBOLHFCPVX JO IBSUKF "NTUFSEBN EBU JT PNHFUPWFSE UPU FFO NPEFSO QBOE XBBSJO POEFS NFFS .BSRU 4UBSCVDLT FO #PPLJOH DPN FFO QMFL hebben gevonden – zullen we in onze workshop de mogelijkheden bespreken om herontwikkeling juridisch te faciliteren. Waar loop je tegenaan? Welke instrumenten kun je gebruiken? Hoe maak je het juridische proces zo snel en gemak kelijk mogelijk?

Tijdens deze praktijksessie zoomen we specifiek in op de creatievere, snellere en onbekendere mogelijkheden die bij FFO IFSPOUXJLLFMJOH [JKO UF HFCSVJLFO )PF XFSLU CJKWPPSCFFME FFO DPÚSEJOBUJFSFHFMJOH 8BU LBO EF $SJTJT FO IFSTUFMXFU toevoegen? De juridische regels worden steeds uitgelegd aan de hand van een praktijkvoorbeeld. Deelnemers van de praktijksessie kunnen uiteraard ook hun eigen problemen uit de praktijk aan ons voorleggen. &FO IFSPOUXJLLFMJOH BMT ɼF #BOL PPL JO KPVX HFNFFOUF ,PN EBO OBBS EF QSBLUJKLTFTTJF WBO -FYFODF FO MBBU KF JOTQJSFSFO EPPS FSWBSFO TQFDJBMJTUFO PQ EJU HFCJFE .JDIBFM ,MJKOTUSB FO 4BTDIB 4VBSF[ 4UBWFOVJUFS Voor meer informatie zie www.romagazine.nl.

oktober2011 38

De Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) is hĂŠt platform voor milieuprofessionals. De vereniging zet zich in voor alle milieuprofessionals, ervaren krachten en nieuw talent. Niet de genoten opleiding geldt als criterium om lid te worden, maar het werkveld. De achtergrond van de leden is daarom heel divers. Juist die variatie van werkgevers en disciplines maakt de VVM al ruim twintig jaar lang tot een wervend en inspirerend platform voor haar leden. Door de open cultuur komen intercollegiale contacten tot stand en is het mogelijk om discussie te voeren en opinies te vormen over alle mogelijke milieuonderwerpen.

De toegevoegde waarde van ethiek Een kosten-batenanalyse drukt de vooren nadelen van een ruimtelijk project in geld uit. Een mooie methode dus om te kijken welk ontwerpvoorstel als ‘beste’ uit de bus rolt. Vanuit ethischfilosofisch perspectief heeft deze kille monetaire benadering echter z’n beperkingen, bleek onlangs tijdens een VVM-bijeenkomst. *O /FEFSMBOE FO WFMF BOEFSF XFTUFSTF landen, beoordelen we grote infrastruc UVSFMF QSPKFDUFO NFU FFO LPTUFO CBUFO BOBMZTF ,#" %F ,#" JT FFO PWFS[JDIU WBO [PWFFM NPHFMJKL CFMBOHSJKLF WPPS FO nadelen van die opties, gekwantificeerd, gemonetariseerd en uitgedrukt in de LPTUFO CBUFOWFSIPVEJOH 7FFM FDPOP men willen graag ook andersoortige CFMFJETPQUJFT NFU FFO ,#" CFPPSEFMFO Soms gebeurt dit ook daadwerkelijk, zoals opties voor prijsbeleid (Anders #FUBMFO 7PPS .PCJMJUFJU

Toch is niet iedereen blij met dit instrument, zo bleek tijdens de

77. CJKFFOLPNTU %F LSJUJFL CFUSFGU onder meer de grondslag die is gelegen in het Utilisme, een ethische denkrich ting die er vanuit gaat dat elke handeling, gesommeerd over alle partijen, maximaal nut geeft. Andere kritiek richt zich op het vaak negeren van verdelingseffecten en het feit dat mensen met een hoger inkomen impliciet meer meetellen dan mensen met een lager inkomen. Niet voor niets is sociale uitsluiting een belangrijk onderwerp binnen bereikbaarheid. )JFS IFFGU NFO FFO QVOU XBOU EF ,#" neemt de betalingsbereidheid als vertrekpunt en sociaal uitgesloten mensen hebben vaak een zeer laag inkomen. Bij milieu speelt mee dat langetermijneffecten zoals klimaatver andering en het opraken van olie OBVXFMJKLT NFFUFMMFO JO FFO ,#" vanwege de praktijk van verdisconte ren (toepassen van een rentepercen tage op toekomstige effecten). Bij

veiligheid zijn er ethische discussies over het beprijzen van risico’s, soms ook wel onterecht aangeduid als ‘mensenlevens’.

NCGG6 Woensdag 2 t/m vrijdag 4 november Amsterdam

Basiscursus Meten van emissies naar lucht 2011 Vrijdagen 2, 9, en 16 december Amersfoort en Arnhem

5JKEFOT EF 77. CJKFFOLPNTU JT uiteraard ook gediscussieerd over de vraag hoe dit soort dilemma’s zijn te ondervangen. Antwoorden op die vraag bleken niet gemakkelijk voorhanden te zijn. De eindconclusie luidde dan ook EBU EF ,#" OJFU WFSXPSQFO NPFU worden. Wel dient men bij het beoordelen terdege rekening te houden met de gesignaleerde beperkingen.

(BTUTQSFLFS #FSU WBO 8FF 56 %FMGU

heeft onlangs in een boek een overzicht HFQVCMJDFFSE WBO EF LSJUJFL PQ EF ,#" WBOVJU EF FUIJTDI mMPTPmTDIF MJUFSB UVVS A5SBOTQPSU BOE &UIJDT &UIJDT BOE the evaluation of transport policies and projects’ (Edward Elgar, Cheltenham, 6, /PSUIBNQUPO ." 64"

VVM Agenda Hoe gezond is lokaal leefomgevingsbeleid?

Woensdag 12 oktober Centraal in Nederland Toekomst van transitiepolitiek in NL Donderdag 20 oktober Aristo, Utrecht Presentatie Special: thema Natuur Dinsdag 25 oktober Nederlands Watermuseum, Arnhem Water Cities in Transition .BBOEBH PLUPCFS Amsterdam

Geluidhinder van vliegtuigen; modellen en beleid 7SJKEBH OPWFNCFS Centraal in Nederland Slotdebat ‘Hoger op de Agenda’ Vrijdag 25 november Nieuwspoort, Den Haag Laagfrequent lawaai - fysische en psychische hinder van bewoners in het noorden van ons land Donderdag 1 december *$0 "TTFO

Bezoek voor aanmelden en actuele JOGPSNBUJF PO[F TJUF XXX WWN JOGP

Josquin des PrĂŠzstraat 1 Postbus 2195, 5202 CD Den Bosch T 073-6215985 F 073-6216985 E bureau@vvm.info W www.vvm.info

oktober 2011 39

RO snippers

Aanbevolen lectuur Onder redactie van Robbert Coops (rcoops@schuttelaar.nl)

Land van regio’s Nederland in 2040: een land van regio‘s. Ruimtelijke Verkenning 2011

Nederland in 2040

Planbureau voor de Leefomgeving

een land van regio’s Ruimtelijke Verkenning 2011 in kaart

De verschillende ontwikkelingen, zoals van

XPSEU JO EF 0OUXFSQ 4USVDUVVSWJTJF *OGSBTUSVD

bevolking, werkgelegenheid en mobiliteit, gaan

UVVS FO 3VJNUF WBO IFU NJOJTUFSJF WBO

binnen een regio niet altijd gelijk op. Door de

*OGSBTUSVDUVVS FO .JMJFV BM FSLFOE %F TUSVDUVVS

vergrijzing kan de werkgelegenheid eerder gaan

visie voorziet echter nog niet in een breder palet

dalen terwijl door kleiner wordende huishoudens

aan beleidsstrategieĂŤn om hier mee om te gaan.

het aantal benodigde woningen en door groter

Het PBL stelt dat hiervoor flexibeler beleid nodig

wordende verplaatsingsafstanden de mobiliteit

is dat minder vastlegt voor de lange termijn.

nog kunnen blijven doorgroeien.

Een beleid dat bijvoorbeeld tijdelijke pieken

Liberalisatie van beleid leidt tot concentratie in

in woningvraag of mobiliteitsbehoefte kan

EF 3BOETUBE FO FFO MBHFSF HSPFJ WBO EF TUFEFO

PQWBOHFO (SPUF QSPKFDUFO [VMMFO WFFM NJOEFS

Analyses wijzen uit dat wanneer provincies en

dan voor heen een passende oplossing blijken.

gemeenten overgaan tot vergaande liberali

Er is juist behoefte aan adaptieve planning en

satie van ruimtelijk beleid, dat kan leiden tot

een gefaseerde werkwijze om zorgvuldig en

een concentratie van de resterende groei in de

effectief met beperkte middelen om te gaan.

3BOETUBE FO EBBSCJOOFO UPU FFO EFDPODFOUSB

(PFEF NPOJUPSJOH JT EBBSCJK DSVDJBBM PN UJKEJH

tie; een sterkere groei van de woonfunctie in

UF LVOOFO IBOEFMFO 3PCVVTUF PQHBWFO EJF PPL

gebieden op enige afstand van de steden, zoals

bij een laag scenario zeker zijn, zouden prioriteit

IFU (SPFOF )BSU NBBS PPL IFU 3JWJFSFOHFCJFE

NPFUFO LSJKHFO .BBS CPWFOBM JT FS FFO OPPE[BBL

Hierdoor kan de internationale concurren

voor regionale en ook bovenregionale afstem

UJFLSBDIU WBO EF 3BOETUBE BMT HFIFFM TUFSLFS

ming om overinvesteringen te voorkomen en

worden. Tegelijkertijd ontstaat er ook een extra

bestaande investeringen beter te laten renderen.

*O EF TUVEJF /FEFSMBOE JO FFO MBOE WBO

belasting van reeds zwaarbelaste infrastructuur

regio’s brengt het Planbureau voor de Leefom

in west en centraal Nederland en een versterking

/& %& 3 - " / % */ & & / - " / % 7" / 3 & ( *0 4

geving (PBL) in kaart hoe de regionale behoefte

van krimp in daarvoor gevoelige regio’s.

36*. 5 & - *+, & 7 & 3 , & / / */ (

aan wonen, werken en mobiliteit zich op lange

1- " / #63 & "6 70 03 %& - & & ' 0. ( & 7*/ ( %& / ) " "(

UFSNJKO UPU [BM POUXJLLFMFO .FU CFIVMQ

Het naast elkaar bestaan van regio’s met groei,

van scenario’s die sterk verschillen in bevolkings

met krimp en regio’s waarin beide mogelijk zijn,

* 4 # / Éž Éž Éž Éž

ontwikkeling en economische groei, creÍert het PBL inzicht in welke regio’s zeker zijn van groei, welke van krimp, en in welke regio’s noch groei, noch krimp zeker is. Uit de verkenning blijkt dat tot 2020 er regio’s met duidelijk herkenbare groei of krimp te onderscheiden zijn.

(SPFJ FO LSJNQ LPNFO EVT OBBTU FMLBBS WPPS FO NFU XJTTFMFOEF NBUF WBO [FLFSIFJE *O SFHJP T BMT IFU 3JWJFSFOHFCJFE EF 7FMVXF FO EFMFO WBO IFU (SPFOF )BSU [JKO LSJNQ FO HSPFJ WBO bevolking, mobiliteit en werkgelegenheid beide HPFE EFOLCBBS *O TUFEFMJKLF SFHJP T BMT "MNFSF (SPOJOHFO "SOIFN /JKNFHFO FO 6USFDIU [VMMFO bevolking, werkgelegenheid en mobiliteit de LPNFOEF UJKE CMJKWFO HSPFJFO ,SJNQ USFFEU EF komende periode vrij zeker op in regio’s aan de SBOE WBO /FEFSMBOE [PBMT 0PTU (SPOJOHFO FO .JEEFO -JNCVSH /B JT WPPS TUFFET NFFS regio’s zowel groei als krimp goed mogelijk.

Na 2030 is dat zelfs in een groot deel van ons land het geval. Dat betekent mogelijk krimp in de huidige groeiregio’s maar op langere termijn zouden ook krimpregio’s van nu weer met stabilisatie of zelfs groei te maken kunnen krijgen.

oktober 2011 40

Agenda Agenda Expositie als aanjager Hoe evenementen al seen IBA een impuls geven aan ontwikkeling Plaats: Bink 36, Den Haag Datum en tijd: 13 oktober, 14 u.

Aanmelden www.nirov .nl Nieuwe perspectieven voor locatieontwikkeling Symposium en excursies over duurzame businesscases voor markt en overheid Plaats: Geldmuseum, Utrecht Datum en tijd: 13 oktober, 9.45 u.

Aanmelden www.vastgoedmarkt.nl/ symposium KBBS 8POJOHXFU Ontstaan, de ontwikkeling en de toekomst van de Woningwet en haar uitdagingen en verworvenheden Plaats: Het Sieraad, Amsterdam Datum: 1 november 2011 Aanmelden: www.otb.tudelft.nl/agenda

Dag van de Ruimte ‘Doe het zelf’ Er ontstaan totaal andere businessmodellen.

Het leidt tot verrassende bewegingen, maar draagt ‘Doe Het Zelf ’ voldoende bij aan de opgaven rond bijvoorbeeld steden, klimaat en bereikbaarheid?

Plaats: NUtrecht, Cartesiusgebied, Utrecht Datum en tijd: 10 november, 9.30 uur Aanmelden: www.nirov.nl Zoek de Ruimte!

ROm praktijkcongres op locatie Duurzame gebiedsontwikkeling vraagt om een fundamenteel andere aanpak. Hoe kunnen gemeenten evenwicht vinden tussen sturen en faciliteren. En hoe werkt u samen binnen en buiten de gemeente.

Plaats: Caballero Fabriek, De Binckhorst, Den Haag Datum: 1 december 2011 Aanmelden: www.romagazine.nl

Colofon

In november Trend

Jaargang 29 nr. 10 Oktober 2011 Ruimtelijke Ontwikkeling en milieu magazine (ROm) is het maandelijkse vakblad voor de professionals bij de gemeente, provincie, waterschap, rijksoverheid en bij bedrijven, universiteiten en overige organisaties die zich bezig houden met ruimtelijke ontwikkeling en milieu.

ROm biedt actuele informatie over ontwikkelingen in het beleid, beschrijft praktijkvoorbeelden in de uitvoering van dat beleid en biedt een platform voor opinies over de ruimtelijke ontwikkeling en milieu.

Aan deze uitgave is de grootst mogelijke zorg besteed: voor onvolledige/onjuiste informatie aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor verbetering van onjuistheden houden zij zich aanbevolen.

Redactieadres ROM B.V. Jan van Nassaustraat 57 2596 BP Den Haag marcel.bayer@romagazine.nl Redactie Marcel Bayer (hoofdredacteur), Jaco Boer, Karl Bijsterveld, Martin de Jong, Marieke Vos Medewerkers Karin Broer, Robbert Coops, Mark Hendriks, Bas Husslage, Michael Klijnstra, Aike Kamphuis, Loek Kusiak, Peter Lievense, Harry Perree, Boris Peters, Peter van Rooy, Sanne van der Most Uitgever Louise Bos Website www.romagazine.nl Advertenties Peper & Zout Media B.V. Achterom 100C 1621 KW Hoorn 0229-295819 info@peperzout.nl

Doe-het-zelf ROm is gratis voor ambtenaren ruimtelijke ordening en milieu bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen.

Aanmelden kan via info@romagazine.nl Jaarabonnement Een jaarabonnement kost ₏ 168,35 exclusief BTW. Losse nummers kosten ₏ 24,00 inclusief BTW. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan, maar slechts worden beeindigd indien schriftelijk of per e-mail vóór 1 november van de lopende jaargang is opgezegd. Bij niettijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Het volgende nummer van ROm verschijnt in november.

ROM B.V. t.a.v. Adresregistratie Jan van Nassaustraat 56 2596 BP Den Haag info@romagazine.nl ISSN 1571-0122 Š ROM B.V. Het is niet toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever artikelen, beeld of gedeelten daarvan over te nemen.

%F USFOE OBBS EPF IFU [FMG JT EVJEFMJKL XBBSOFFNCBBS QBSUJDVMJFS opdrachtgeverschap, klushuizen, zelf energie opwekken, zelf water winnen, stadslandbouw, een bedrijf starten vanuit huis. Voor al deze thema’s is veel aandacht geweest in de laatste jaren. Het is een HPFE NPNFOU PN EF WSBBH UF TUFMMFO XBU blijft een kleine niche en wat wordt groot?

Wat heeft toekomst en wat zal over vijf jaar een hype blijken?

Forum

Ruimtelijke ontwikkeling in drievoud *O EF WBLXFSFME XPFEFO IFWJHF EFCBUUFO om tot een nieuwe routekaart te komen voor de manier waarop Nederland fysiek WPSN LSJKHU %F 47*3 JT FFO TUBQ JO EJU MBOHFS MPQFOEF WFSCPVXJOHTUSBKFDU *O IFU CPFL A3VJNUFMJKLF 0OUXJLLFMJOH JO drievoud’ wordt gepleit voor het meer centraal stellen van het begrip ruimtelijke ontwikkeling en het overbruggen van de ESJF LMPWFO EJF UVTTFO SVJNUF FO NJMJFV tussen wetenschap en beleid, en tussen visie en uitvoering.

Praktijk

Nieuw centrum Papendrecht

Terwijl elders het ene na het andere project stilvalt of nooit start, wordt in Papendracht voortvarend gebouwd aan een nieuw stadshart. De omvangrijkste ingreep is succesvol gerealiseerd. Het oude winkelcentrum is vervangen door een nieuw complex met winkels, woningen en een deels ondergrondse parkeergarage. De overige deelplannen bevinden zich in verschillende fasen van ontwikkeling en worden de komende jaren gerealiseerd.

4VDDFTGBDUPSFO FFO QSPKFDUPOUXJLLFMBBS die de uitdaging aan ging om het oorspronkelijke plan te optimaliseren en geschikt te maken voor de huidige markt.

oktober 2011 III

Thuis in de stad Als ervaren gebiedsontwikkelaar weten we hoe mensen willen wonen en leven, ook in de stad. We realiseren daarom meer dan alleen goede woningen. Een prettige, veilige en vitale woonomgeving is voor stadsbewoners zeker zo belangrijk. Dus zorgen we voor aantrekkelijke woongebieden, met voorzieningen die wonen plezierig maken. Waarbij we aansluiten op de aanwezige cultuur en de identiteit van de locatie. Op tientallen plekken in Nederland zijn we hier mee bezig.

Niet alleen denkend aan de klassieke binnenstadbewoner, maar ook aan stadsgezinnen die graag een huis met een tuintje hebben.

Want we geloven in gemĂŞleerde steden.

Vaak werken we nauw samen met woningcorporaties, die net als wij dat echte stadsgevoel hebben. Zo geven we al jaren de stad en haar bewoners een mooie toekomst.

Bouwfonds Ontwikkeling is onderdeel van Rabo Vastgoedgroep