Kerstconcert - De notenkraker

Componist Lotta Wennäkoski: 'Ik ben heel visueel ingesteld'

Voor de BBC Proms componeerde de Finse Lotta Wennäkoski in 2017 het werk Flounce, dat wereldwijd inmiddels meer dan veertig keer is uitgevoerd en op 9 december zijn Nederlandse première zal beleven bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest. ‘Ik heb blijkbaar een hit in handen!’

Tekst: Inge Jongerman Foto: Maarit Kytöharju

Flounce klonk voor het eerst in Londen tijdens de Last Night of the Proms en werd daarna al snel het ‘Finse visitekaartje’ van een aantal dirigenten, onder wie Jukka-Pekka Saraste. ‘Dat

Flounce het zo goed zou doen, had ik nooit kunnen bedenken’, zegt Wennäkoski. ‘Je weet van tevoren nooit welk stuk wel of niet aanslaat bij het publiek.

Eigenlijk ben ik daar ook niet mee bezig.’ Inmiddels heeft ze het werk een aantal keren live gehoord. ‘Waar ik na een première doorgaans nog regelmatig iets verander aan een compositie, heb ik die behoefte bij Flounce niet. Soms weet je gewoon dat het goed is.’ Ze valt heel even stil en voegt toe: ‘Althans, in mijn ogen dan.’

Dubbele betekenis

Wennäkoski krijgt geen noot op papier als ze geen titel heeft voor wat ze wil gaan componeren. Ze laat een notitieboekje zien dat volstaat met losse woorden in allerlei talen. ‘Door vanuit een woord of tekst te denken, creëer ik een verhaal waarbij ik beelden zie. Dat proces heb ik nou eenmaal nodig om te komen tot muzikale ideeën. Ik hou van taal, lees veel, met name poëzie. De titels van mijn werken zijn vaak woordspelingen of uitdrukkingen met een bijzondere klank.’ Soms gebeurt het dat een titel van haar werk wordt vertaald en daar is Wennäkoski dan niet blij mee. Neem Pjäs, haar compositie voor vier percussionisten uit 2006. ‘Pjäs is een Zweeds woord voor toneelstuk en wanneer je het uitspreekt, klinkt het alsof je een zachte bekkenslag hoort. Die associatie is voor mij heel belangrijk. Vertaal je zo’n titel, dan klopt het niet meer.’ Ook Flounce heeft een dubbele betekenis. Als werkwoord wordt het wel gebruikt ter duiding van een situatie wanneer iemand woedend wegloopt, als zelfstandig naamwoord betreft het een strook textiel waarmee je bijvoorbeeld een kledingstuk afwerkt. ‘Die twee verschillende betekenissen heb ik in dit stuk proberen te verwerken. De luidruchtige passages staan voor spierballen en heftige emoties, de vlugge, luchtige melodieën weerspiegelen een stuk kant, vol kleine gaatjes en patronen.’ Een andere compositie waarbij Wennäkoski textiel als inspiratiebron nam, is het fluitconcert Soie (2009), het Franse woord voor zijde. Voor dit werk liet ze zich inspireren door de eigenschappen van katoen, linnen en zijde. ‘Ik ben heel visueel ingesteld. Neem bijvoorbeeld zijde: ik zag als het ware de zijderupsen krioelen toen ik dit verwerkte in het stuk. De subtiel ruisende beweging van zijden beddengoed associeer ik met

‘Flounce mocht maximaal vijf minuten duren, dus dan weet je dat je in een korte tijd echt iets moet laten zien. Het moet knallen’

zachtheid en intimiteit. Dat gevoel van zijde hoor je in dit fluitconcert terug in de lyrische, intieme passages.’

Lastige klarinetpartijen

Als componist probeert ze de instrumenten waarvoor ze schrijft op een eigentijdse manier te benaderen. ‘Ik vind het belangrijk om een instrument door mijn ogen te zien en me niet te laten beïnvloeden door wat al gedaan is.’ In mei van dit jaar ging haar harpconcert Sigla, geschreven voor de Israëlische harpist Sivan Magen, in première. ‘Bij een harp denk je al snel aan Debussy of Ravel: een rijk, impressionistisch repertoire. Ongelofelijk mooie muziek, maar het bestaat al. Ik vind het een uitdaging om te onderzoeken wat er nog meer kan op zo’n harp en dit te vertalen naar een nieuw werk.’ Wennäkoski studeerde naast compositie ook viool, onder meer aan het Béla Bartók Conservatorium in Boedapest. Optreden doet ze niet meer, maar ze speelt nog wel iedere dag. ‘Tijdens het componeren probeer ik dingen uit die ik kan verwerken in mijn composities. Wat betreft de strijkinstrumenten weet ik vrij goed wat de mogelijkheden zijn, voor meer kennis over blaasinstrumenten kan ik terecht bij mijn man, die basklarinettist is. Daar is niet altijd iedereen even blij mee, want ik sta blijkbaar bekend om mijn lastige klarinetpartijen.’

Knallen

Een van Wennäkoski’s meest recente werken is de opera Regine (2022), een opdracht van het Savonlinna Opera Festival in Finland. Ze werkte twee jaar aan de twee uur durende opera, Flounce daarentegen schreef ze in twee maanden tijd. Op de vraag of de lengte van een werk invloed heeft op haar stijl van componeren antwoordt ze volmondig: ‘Ja! Flounce mocht maximaal vijf minuten duren, dus dan weet je dat je in een korte tijd echt iets moet laten zien. Ik ga dan heel gedetailleerd te werk. Bij het schrijven van een opera denk ik veel meer in lange lijnen. Daarbij hangt het er vanaf bij welke gelegenheid mijn stuk zal worden uitgevoerd. Flounce ging in première tijdens de Last Night of the Proms, een ongelofelijk feest, een soort carnaval! Dan kun je geen verstild stuk aanbieden, dan moet het knallen. Over het algemeen zijn mijn partituren niet heel dik en vol, ik vond het nog best spannend of ik met Flounce die enorme Londense Royal Albert Hall kon vullen. Dat viel gelukkig mee, dus zal het in de Doelen ook vast goed komen.’

i

vr 9 december 2022 20.15 uur en zo 11 december 2022 14.15 uur dirigent Jukka-Pekka Saraste klarinet Christoffer Sundqvist zie de agenda achterin voor details