Πειραιώς Ενθύμια
--------------------
του συλλέκτη Ιακώβου Γ. Βαγιάκη
μέρος πρώτο
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 1
16/6/2010 2:15:07 μμ
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 2
16/6/2010 2:15:09 μμ
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 3
16/6/2010 2:15:12 μμ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΡΕΛΑΣ «ΤΟ ΡΟΛΟΪ» - λάδι σε ξύλο. Ο Μ. Βαρελάς, να ναΐφ ζωγράφος που μεγάλωσε στον Πειραιά, αρεστός ιδιαίτερα εκτός Ελλάδος αλλά και στους γνωρίζοντες Έλληνες. (Βλ. Κ. Θεοφάνους, «Οι εικαστικές τέχνες στον Πειραιά» 2006, σελ. 242).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 4
16/6/2010 2:15:22 μμ
5
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Αισίως φτάσαμε στην έκδοση του 5ου τεύχους του «Αφιερώματος» που φέρει τον τίτλο «Πειραιώς Ενθύμια». Πρόκειται για υλικό αδημοσίευτο μιας πλούσιας ιδιωτικής Συλλογής με αντικείμενο την πόλη του Πειραιά. Η Συλλογή αυτή ανήκει στον λάτρη του Πειραιά Ιάκωβο Βαγιάκη, απόφοιτο και παλαιό καθηγητή της Σχολής “Saint-Paul”. Εξαιτίας της πληθώρας του υλικού της Συλλογής Βαγιάκη, υποχρεωθήκαμε σε δύο κινήσεις τακτικής: κατά πρώτον, να υποστούμε τη βάσανο της επιλογής και κατά δεύτερο, να δημοσιεύσουμε τα επιλεγμένα αυτού του συλλεκτικού θησαυρού σε δύο τεύχη. Τόσο στο πρώτο τεύχος που κρατάτε ανά χείρας όσο και στο δεύτερο που θα κυκλοφορήσει στα τέλη του 2010, αναδεικνύονται ορισμένα συλλεκτικά κομμάτια τα οποία, πέραν της αισθητικής τους αξίας –που από μόνη της είναι σημαντική,– έχουν και ιστορική αξία. Φωτίζουν γωνιές του πειραϊκού παρελθόντος αθέατες, και γι’ αυτό πιστεύουμε πολύ ενδιαφέρουσες. Όλα αυτά τα συλλεκτικά κομμάτια εντάσσονται σε θεματικές ενότητες που παραπέμπουν εμμέσως στην κοινωνική και οικονομική ιστορία του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας. Από τη μεριά μας, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον πολυπράγμονα Ιάκωβο Βαγιάκη για την προσφορά του, κι αυτό γιατί όταν ζητάς από έναν συλλέκτη να μοιραστεί μέρος της συλλογής του, μοιάζει λίγο να του ζητάς να μοιραστεί ένα κομμάτι της ζωής του. Το έκανε διότι, ως εκπαιδευτικός ο ίδιος, γνωρίζει πολύ καλά ότι οι εκδόσεις των Αφιερωμάτων της Ελληνογαλλικής Σχολής “Saint-Paul” εκπληρώνουν μιαν άδηλη αλλά υπαρκτή ανάγκη της σχολικής μας κοινότητας. Την ανάγκη να εννοηθεί το διδακτικό έργο ως διάλογος που αρχίζει μεν στην τάξη αλλά συνεχίζεται και στην περιρρέουσα κοινωνία. Με τη δημοσίευση αυτής της Συλλογής, εμείς κάνουμε το πρώτο βήμα: εκθέτουμε το υλικό, ελπίζοντας ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον άλλων ειδικότερων ημών να εγκύψουν και να αναδείξουν πολύτιμες πτυχές της πλούσιας ιστορίας της πόλης μας.
Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης Γενικός Διευθυντής του «Saint-Paul»
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 5
16/6/2010 2:15:24 μμ
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 6
16/6/2010 2:15:39 μμ
τεύχος 5 (μέρος πρώτο) • Ιούνιος 2010 • Διανέμεται Δωρεάν
ιδιοκτήτης - εκδότης ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΑ «SAINT-PAUL» Χαριλάου Τρικούπη 36, 185 36 ΠΕΙΡΑΙΑΣ, τηλ.: 210 4511 954, fax.: 210 4537 721 www.saintpaul.gr, fec@saintpaul.gr υπεύθυνος Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης επιμέλεια έκδοσης Κυριάκος Κοττέας, Αντώνης Ρηγούτσος εικαστική επιμέλεια τεύχους Δημιουργικό γραφείο ΕΠΟΧΗ - Γιώργος Τζαμτζής γραμματεία Χριστίνα Αναγνώστου ISSN: 1791-3047
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 7
16/6/2010 2:15:41 μμ
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 8
16/6/2010 2:15:44 μμ
π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α Αντί προλόγου .........................................................................
05
Άλλα δημοσιεύματα του Ιακώβου Βαγιάκη ......................................... 10 Βιογραφικό Ιακώβου Βαγιάκη........................................................ 11 Προλεγόμενα από τον συλλέκτη ....................................................
13
Περί συλλογής ........................................................................
15
Τα πρώτα πειραϊκά ενθύμια ............................................. Γκραβούρες του Πειραιά ................................................... Εικονογραφημένα πειραϊκά επιστολόχαρτα & τιμολόγια .. Η ποτοποιία στον Πειραιά ................................................ Οι παλαιοί φωτογράφοι ....................................................
16
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 9
34 62 96 106
16/6/2010 2:15:45 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
Άλλα δημοσιεύματα του Ιακώβου Γ. Βαγιάκη 1. «ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1900-1978)», ανάτυπο από τη ΦΙΛΟΤΕΛΙΚΗ ΗΧΩ. Τιμήθηκε με έπαινο της Ελληνικής Φιλοτελικής Ομοσπονδίας (ΕΦΟ) το έτος 1980. 2. «Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, 1941-1943», εκδόθηκε από τη ΦΙΛΟΤΕΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (ΦΕΠ). Τιμήθηκε με το βραβείο «ΜΝΗΜΗ ΑΤΖΑΡΙΤΗ» της Φιλοτελικής Εταιρίας Αθηνών (ΦΕΑ) του έτους 1982. 3. «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ Β–' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ», ανάτυπο από τη ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ. Τιμήθηκε με το βραβείο «ΜΝΗΜΗ ΜΑΚΡΥΜΙΧΑΛΟΥ» της Ελληνικής Φιλοτελικής Εταιρίας (ΕΦΕ) του έτους 1985. 4. «ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ εύθηκε στη ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ, τεύχος 599.
ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΣΤΕΓΑΣΕΙΣ ΤΟΥ», δημοσι-
5. «ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΧΘΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ», έκδοση του περιοδικού «Συλλογές» του έτους 2005. Τιμήθηκε με βραβείο του διαγωνισμού που προκήρυξαν ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σαλαμίνος ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ, ο όμιλος UNESCO Πειραιώς και η ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ, το έτος 2005. –Από το 1950 μέχρι σήμερα δημοσιεύθηκαν σε διάφορα έντυπα, ελληνικά και ξένα, περισσότερα από 400 άρθρα και ανακοινώσεις προσκοπικού, φιλοτελικού, ιστορικού και εικαστικού περιεχομένου. –Ο Ιάκωβος Βαγιάκης είναι τακτικός συνεργάτης του περιοδικού «Συλλογές», σε θέματα φιλοτελικά, ιστορικά και εικαστικά.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 10
16/6/2010 2:15:50 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Γεννήθηκα στον Πειραιά. Είμαι έγγαμος με παιδιά και εγγόνια. Αποφοίτησα από το 8ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων και την Ελληνογαλλική Σχολή «Saint-Paul» του Πειραιά. Σπούδασα Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είμαι κάτοχος πτυχίου Γαλλικών. Υπηρέτησα ως Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου διετέλεσα ουλαμαγός, διαχειριστής Χρηματικού Μονάδος, διοικητής Πυροβολαρχίας (χρέη Λοχαγού) και προσωρινός Φρούραρχος Ρεθύμνης επί 1 μήνα. Υπηρέτησα επί 35 χρόνια στη Μέση Γενική και Τεχνική Εκπαίδευση και στην Ανωτέρα Δημόσια Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Πειραιώς. Προήχθην κατ’ εκλογή στον 2ο βαθμό (Γυμνασιάρχης εξαταξίου Γυμνασίου) το 1980. Συνταξιοδοτήθηκα ύστερα από 35 χρόνια διδακτική υπηρεσία και έχω τον τίτλο του Επίτιμου Γυμνασιάρχη (ΦΕΚ 195/Γ/10-11-1993). Υπήρξα Γενικός Διευθυντής και Διευθυντής Σπουδών των Τεχνικών Σχολών «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ», Γυμνασιάρχης του 2ου Γυμνασίου Πειραιώς καθώς και του Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς. Υπήρξα μέλος της συντακτικής Επιτροπής του μαθητικού περιοδικού «ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΜΑ» και του προσκοπικού περιοδικού «Ο ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ». Υπήρξα Υπαρχηγός της ομάδας Ανιχνευτών του 13ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Πειραιώς (μετέπειτα 1ου Συστήματος). Υπήρξα ιδρυτικό μέλος και μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Αποφοίτων «Saint-Paul». Μέλος του Δ.Σ. του Πολιτιστικού – Επιμορφωτικού Οργανισμού της Νομαρχίας Πειραιά καθώς και μέλος της Επιτροπής Παιδείας της ίδιας Νομαρχίας. Ασχολούμαι με συγγραφικό έργο σε θέματα ιστορικά, εικαστικά και παλαιότερα φιλοτελικά και προσκοπικά. Υπήρξα μέλος της ΦΕΑ και της ΕΦΕ. Είμαι μέλος της ΦΕΠ (Φιλοτελική Εταιρεία Πειραιώς). Εξέθεσα συλλογές μου σε πλήθος φιλοτελικών εκθέσεων από το 1976 και έπειτα. Υπήρξα «Εθνικός Κριτής» σε τρεις τουλάχιστον φιλοτελικές εκθέσεις. Τέλος, είμαι αναγνωρισμένος Αγωνιστής Εθνικής Αντίστασης 1941-44 (θητεία 28 μηνών) και έχω τιμηθεί με το αντίστοιχο Μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης. Ιάκωβος Γ. Βαγιάκης // Μαθηματικός,– Επίτιμος Γυμνασιάρχης
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 11
16/6/2010 2:15:51 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
ΤΟΥΡΚΟΛΙΜΑΝΟ, 1938
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 12
16/6/2010 2:16:02 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Προλεγόμενα από τον συλλέκτη Δέκα περίπου από τα χρόνια της ζωής μου τα έζησα στα Χανιά και στο Ρέθυμνο, τα υπόλοιπα στον Πειραιά. Αγαπώ την Κρήτη διότι το μισό αίμα μου είναι Κρητικό αλλά στην καρδιά μου είναι θρονιασμένος ο Πειραιάς. Στον Πειραιά ανδρώθηκα, στον Πειραιά ένιωσα καλά τον κόσμο, στον Πειραιά ερωτεύτηκα, στον Πειραιά παντρεύτηκα, στον Πειραιά εργάστηκα, στον Πειραιά γεννήθηκαν τα παιδιά μου και μεγαλώνουν τα εγγόνια μου. Τα πρώτα συλλεκτικά μου βήματα, τα ξεκίνησα στα Χανιά, με τον Φιλοτελισμό. Όμως, φαίνεται ότι μέσα μου υπήρχε το σπέρμα του συλλεκτισμού διότι ποτέ δεν σταμάτησα, όπως συμβαίνει με τους περισσότερους, να είμαι συλλέκτης. Η αντιπαροχή που κατέστρεψε τη μορφή και το περιβάλλον των περισσότερων πόλεων ήταν αυτή που άλλαξε την πόλη μου, αυτή που με έκανε να νοσταλγήσω το περιβάλλον στο οποίο έμαθα να ζω και να κινούμαι. Έτσι, σιγά-σιγά και χωρίς σχεδόν να το καταλάβω, άρχισα να βάζω στην άκρη ό,τι είχε σχέση με τον Πειραιά μου, τον δικό μου Πειραιά από τον οποίο ποτέ δεν θέλησα να φύγω, παρόλο που κάποτε πιέστηκα να το κάνω. Η Πειραιώτικη συλλογή μου, τα ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΕΝΘΥΜΙΑ, είναι ο καθρέφτης των αισθημάτων μου που είναι τα αισθήματα ενός «ενσυνείδητου Πειραιώτη» όπως κάποια φορά με αποκάλεσε ο φίλος, κ. Γιάννης Χατζημανωλάκης. Ήταν η προσωπική μου συλλογή που έκανε τον τέως Γενικό Διευθυντή του «Saint-Paul», κ. Αντώνη Ρηγούτσο να μου προτείνει να παρουσιάσω αυτό που έχετε τώρα στα χέρια σας και τον ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό. Ακόμη ευχαριστώ θερμά τον Γενικό Διευθυντή, κ. Μάρκο Βαρθαλίτη για την αμέριστη συμπαράστασή του σ’ αυτή μου την προσπάθεια. Τέλος, πριν κλείσω, πρέπει να ευχαριστήσω την κ. Χριστίνα Αναγνώστου, που ανέλαβε την ψηφιακή καταγραφή του υλικού της συλλογής μου, αλλά κυρίως τον φιλόλογο της Σχολής κ. Κυριάκο Κοττέα, του οποίου η συμβολή στην παρούσα έκδοση υπήρξε καθοριστική και πολύτιμη. Ι. Γ. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 13
16/6/2010 2:16:06 μμ
τόσημα αμμαατόση τρες ςγρ γραμμ μα αζεύωωπέπέτρε ΜΜαζεύ μένα γυαλικά ασ σπ κα μα άρ πώματ φ α από ό φάρμακα σπασμένα γυαλικά πώματα απ ρανόό ν ου πτώμα ό το τα από απ τον ουραν πτώματα λουλο δια υλούύδια λο κι ό,τι καλό λό κι ό,τι κα σμο ριο κό σ’ αυ αυτόν τονν άγ άγριο κόσμο τόν το σ’ κινδυν εύει...] κινδυνεύει.. κτη” “Συλλέκτη” τον “Συλλέ απόσπ από τον ασμα σμα από απόσπα ρη του Σαχτού ύρη ΜίλτουΣαχτο τουΜίλτου
René Magritte: “Η ερμηνεία των ονείρων”, 1930
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 14
16/6/2010 2:16:11 μμ
5
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
περί συλλογής Δύσκολα καταλαβαίνουμε τους συλλέκτες. Οι πολλοί που βρισκόμαστε εκτός παιδιάς μένουμε αμήχανοι μπροστά στην εμμονή του συλλέκτη, την προτεραιότητα που δίνει στη συλλογή εις βάρος αυτού που εμείς ονομάζουμε κανονική ζωή. Αν μάλιστα ο συλλέκτης περιφέρει τον πυρετό του εντός του βιοτικού μας κύκλου, συχνά εγκαταλείπουμε την αμηχανία για πιο αρνητικά συναισθήματα... Γιατί συλλέγει λοιπόν κάποιος; Οι απαντήσεις πολλές. Ο συλλέκτης θυμίζει λίγο τον κυνηγό. Ενθουσιάζεται, αναζητά, εντοπίζει, αγωνίζεται να αποκτήσει αυτό που λείπει. Όταν το αποκτά, αισθάνεται εκείνη την ιδιότυπη ικανοποίηση που βρίσκουμε στον κυνηγό ή τον ψαρά που πιο πολύ ενδιαφέρεται να φωτογραφηθεί με το θήραμα παρά να το καταναλώσει. Γιατί ο συλλέκτης δεν αναζητά την απόλαυση στο ίδιο το απόκτημα αλλά στην αίσθηση ότι το απέκτησε. Προφανώς αυτό το πρωτογενές ένστικτο δε φαίνεται καθόλου ευγενές. Ίσως θυμώσουν ορισμένοι συλλέκτες με τον παραλληλισμό αυτό. Γι’ αυτούς υπάρχει έτερη ερμηνεία, ποιητικότερη, παραφράζοντας μια παραίνεση του Βάλτερ Μπένγιαμιν: ο συλλέκτης αναζητά να δει/αναδείξει σε αυτό που χάνεται μια καινούργια ομορφιά. Πράγματι, ο χρόνος κυλά πολύ γρήγορα και τα πράγματα που αντικαθιστούμε δεν προλαβαίνουν να δείξουν όλη την ομορφιά τους. Έτσι η συλλογή φιλοδοξεί να είναι μια πράξη δικαιοσύνης μπροστά στη γραμμική παντοδυναμία του χρόνου και ο συλλέκτης γοητευμένος αποφασίζει ως δικαστής τι θα μείνει για πάντα ξεχασμένο και τι θα κρατηθεί στη ζωή. Μένει να προσεγγίσουμε, να αποπειραθούμε να προσεγγίσουμε, τη δεύτερη όψη της συλλεκτικής: την ταξινόμηση. Γιατί ο συλλέκτης δε συλλέγει μόνο. Δημιουργεί ένα ιδιότυπο κόσμο οργανωμένο γύρω από ένα κοινό παρονομαστή, με δική του κλειστή οικονομία και αξιολόγηση. Ένα αντικείμενο με μηδενική ονομαστική αξία γίνεται πολύ σημαντικό στην ιεραρχία του συνειλεγμένου μικρόκοσμου. Κι αν πριν επιστρατεύσαμε τον Μπένγιαμιν, για να καταλάβουμε την αγωνία και τον αγώνα του συλλέκτη ίσως μας βοηθήσει ο πρώιμος Γκάντι: μέσα σε ένα σύμπαν που οδεύει προς μια ολοένα μεγαλύτερη αταξία, ο συλλέκτης προσπαθεί να απαντήσει με μια μικρή πράξη τάξης. Και όσο περισσότερη συνείδηση του χάους αποκτά ένας άνθρωπος, τόσο μεγαλώνει μέσα του η ανάγκη να απαντήσει με μια πράξη οργάνωσης. Μάταιο; ίσως. Δονκιχωτικό; πολύ πιθανό. Αυτή όμως η προσπάθεια του συλλέκτη να αντιπαρατάξει το δικό του λιλιπούτειο οργανωμένο σύμπαν σε ένα κόσμο που γίνεται όλο και πιο ρευστός και ακατανόητος είναι τουλάχιστον συγκινητική και βαθύτατα ανθρώπινη. Αξίζει λοιπόν να προσπαθήσετε, όπως κάναμε κι εμείς με αυτό το αφιέρωμα, να μοιραστείτε λίγη από τη συλλεκτική περιπέτεια του συλλέκτη Ιάκωβου Βαγιάκη. Κυριάκος Κοττέας - Φιλόλογος
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 15
16/6/2010 2:16:13 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
τα
πρώτα
Πειραϊκά
ενθύμια
Ήταν η αρχή της συλλογής μου. Μετά την επέκτασή της, υπήρξε αναγκαίος ο διαχωρισμός της σε ενότητες, όπως αυτές που θα ακολουθήσουν. Αρκεί να έχετε ενδιαφέρον και υπομονή.
Ι. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 16
16/6/2010 2:16:16 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
1 Η Σχολή Ευελπίδων (τότε Στρατιωτική Σχολή) στεγάστηκε για 58 χρόνια στον Πειραιά. Βρισκόταν στο οικόπεδο που βρίσκεται σήμερα στην οδό
Φίλωνος απέναντι από το Παλιό Ταχυδρομείο. Αρχικά, ο αριθμός των μαθητών ήταν 60. Η ηλικία των εισαγομένων μαθητών ήταν 15-18 ετών για τους ιδιώτες και 22 ετών για τους οπλίτες και η φοίτηση ήταν πενταετής για όλα τα όπλα. Αργότερα, έγιναν μετατροπές ως προς τα έτη φοίτησης, τις ηλικίες των εισαγομένων και ως προς τα προγράμματα – 1837-1894.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 17
16/6/2010 2:16:19 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
3 Δήλωση ετησίας προσόδου 960 δραχμών από ιδιοκτήτη ακινήτου στον
Πειραιά, σύμφωνα με νόμο του 1906.
2 Στρατιωτική Σχολή (Ευελπίδων). Απόδειξη είσπραξης διδάκτρων (δραχμές
87,50) μηνός Μαρτίου 1884 του μαθητή Γεωργαντά – 1η Μαρτίου 1884.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 18
16/6/2010 2:16:25 μμ
..............................................................................................................................................
4 Ταμείον Δήμου Πειραιώς. Απόδειξη καταβολής φόρου
60,46 δραχμών – 13 Νοεμβρίου 1909.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 19
Αφιέρωμα 5
5 Γραμμάτιο είσπραξης του Δήμου Πειραιώς –
23 Ιανουαρίου 1910.
16/6/2010 2:16:33 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
6 Πτυχίον λογιστικής Πειραιώτη μαθητή. Φέρει τις υπογραφές του Δημάρχου Πειραιώς, του Νομάρχη Αττικοβοιωτίας και του Υπουργού Εσωτερικού – 7 Νοεμβρίου 1910.
της Μουσικής της Φρουράς Αθηνών. Διευθυντής Σπ. Καίσαρης.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 20
7 Πλατεία Νέου Φαλήρου, Κυριακή 9 Ιουνίου 1913. Πρόγραμμα συναυλίας
16/6/2010 2:16:38 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
8 Πρακτορείο Πειραιώς της EASTERN TELEGRAPH COMPANY, LTD.
Τηλεγράφημα με άφιξη Πειραιά. Φέρει λογοκρισία Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με αριθμό λογοκριτή 151 – 3 Μαΐου 1918.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 21
9 Ναυλοσυμφωνητικόν. Ο πλοίαρχος του σκάφους ΑΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ οφείλει να παραδώσει το φορτίο στη Θεσσαλονίκη την 12η Οκτωβρίου 1918 – 1η Οκτωβρίου 1918.
16/6/2010 2:16:50 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
10 Επιστολή προς έμπορο των Αθηνών.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ – 26 Μαΐου 1919. 11 Αυτόγραφο του Ιάκωβου Χ. Δραγάτση – 1920.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 22
16/6/2010 2:16:59 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
12
ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ ΚΗΠΟΣ. Πρόγραμμα συναυλίας της Φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιώς. Διευθύνει ο Σπ. Καίσαρης – 3 Νοεμβρίου 1921.
(ΣτΕ: Η ημερομηνία διεξαγωγής δεν είναι τυχαία. Κλείνει ένα έτος από τη βενιζελική ήττα στις εκλογές που σήμανε την επάνοδο του Κωνσταντίνου Α΄. Δεν είναι λοιπόν τυχαία όυτε ο θούριος ούτε η χορωδία).
13 Ταυτότητα του Τάγματος Προσκολλήσεως Πειραιώς–1922.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 23
16/6/2010 2:17:07 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
14
Η απόδειξη αυτή είναι του Δήμου Αθηναίων, όμως τη δημοσιεύω διότι είναι πειραϊκού ενδιαφέροντος. Απόδειξη είσπραξης από τον Φορολογικό Σταθμό «ΠΕΙΡΑΪΚΗΣ ΟΔΟΥ». Προφανώς εννοεί την οδό Πειραιώς. Πρέπει να γνωρίζει ο αναγνώστης ότι μέχρι πριν από το 1940 στην οδό Πειραιώς υπήρχε λίγο πριν από τη γέφυρα (όπως ερχόμαστε από την Αθήνα) σταθμός φορολόγησης εμπορευμάτων. Επ’ αυτού έχω μια προσωπική εμπειρία. Είχαμε ανέβει με τη γιαγιά μου στην Αθήνα για να ψωνίσει σε ένα από τα μεγάλα καταστήματα της εποχής. Στο σταθμό έκανε στάση το λεωφορείο Αθηνών – Πειραιώς στο οποίο επιβαίναμε, ανέβηκε ο ελεγκτής του σταθμού και η γιαγιά μου πλήρωσε φόρο για τα ψώνια που είχε κάνει! – 2 Οκτωβρίου 1925
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 24
16/6/2010 2:17:16 μμ
5
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
16 Φρουραρχείο Πειραιώς, 3 Δεκεμβρίου 1915. Γνωμάτευση ιατρού προς το Φρουραρχείο Πειραιώς.
15 Ομοίως φορολογικός σταθμός γέφυρας Φαλήρου. Προφανώς εννοεί
τη γέφυρα που συνέδεε τότε την οδό Πειραιώς με το Ν. Φάληρο ή το Μοσχάτο. Και αυτή η απόδειξη είναι πειραϊκού ενδιαφέροντος.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 25
16/6/2010 2:17:22 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
17 Νοσοκομείο Προσφύγων Πειραιώς. Απόδειξη παραλαβής 50
αντιτετανικών ορών – 14 Δεκεμβρίου 1929.
18 ΛΥΚΕΙΟ ΜΕΤ’ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ι. ΖΟΡΜΠΑ.
Σχολείο που δεν υπάρχει σήμερα. Κανείς από όσους ρώτησα δεν το γνώριζε… – 1928
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 26
16/6/2010 2:17:26 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
20 Ρουμανικό ναυτιλιακό έγγραφο, θεωρημένο από το Ρουμανικό
Γενικό Προξενείο Πειραιώς – 3 Φεβρουαρίου 1933.
19 Έγγραφο της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΤΜΟΠΛΟΪΑΣ του Γ. Κατράκη – 17 Νοεμβρίου 1931.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 27
16/6/2010 2:17:31 μμ
..........................................................................................................................................
Πειραιώς ενθύμια
22 Χοροεσπερίδα στην αίθουσα ΠΑΛΛΑΣ (μετά τον πόλεμο ήταν η αίθουσα εξετάσεων του Υπ. Εμπ. Ναυτιλίας). Στην επιτροπή του ναού, την οργανωτική και των δεσποινίδων εμφανίζονται 30 ονόματα γνωστών οικογενειών της πειραϊκής κοινωνίας, όπως Γουλανδρή, Θεοφανίδη, Καρακάση, Ευδαίμονος, Εμμανουήλ, Καρίπη, Ισόπουλου κ.ά. – 17 Φεβρουαρίου 1939.
21 Έγγραφο του Δασαρχείου Πειραιώς – 3 Δεκεμβρίου1936.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 28
16/6/2010 2:17:37 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
24 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Καλλιτεχνική Εστία Πειραιώς – 16 Απριλίου 1956.
23 ΠΕΙΡΑΪΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ - 26 και 29 Μαρτίου
1956. Εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 29
16/6/2010 2:17:41 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
26 Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος Επιστημόνων και Μηχανικών «Ο ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ». 24/12/1948. Ο Πρόεδρος και ο γενικός Γραμματέας του «Αρχιμήδη» προς τον ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ Σ.Φ.Π. Πρόεδρος του «Αρχιμήδη» ο Αναστ. Τζαβάρας (δικηγόρος) και Γεν. Γραμματέας ο Γ. Βουλόδημος (αδελφός του Τάσου Βουλόδημου, ο οποίος διετέλεσε δήμαρχος Πειραιά).
25 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Λύκειο Ευαγγελισμός
Ε. Ι. ΜΑΡΚΟΥ. Οδός Νεωσοίκων 35. Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Χορογράφος: Γιώργος Κράκαρης, Σκηνοθεσία: Κώστας Τσαρής, Δ/ντής χορωδίας: Κώστας Παρασκευόπουλος – 6 Ιουνίου 1956.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 30
16/6/2010 2:17:49 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
28 Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. "Μουσικοφιλολογική εσπερίς προς τιμή του εορτάζοντος διαδόχου Κωνσταντίνου". Η Γωνιά του Παιδιού υπήρξε ένα πολύ δραστήριο σωματείο στον τομέα του.
27 ΠΕΙΡΑΪΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ, 1894. Επιστολή προς
την κ. Αγγελική Ν. Μανούσου – 11 Δεκεμβρίου 1961.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 31
16/6/2010 2:17:56 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
29 Διαφημιστική εγκύκλιος της Σχολής Μηχανικών «ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ» – 1955.
30 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ.
Δελτίο ταυτότητας σπουδάστριας της λεγόμενης Ραλλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θηλέων Πειραιώς. Το προσωνύμιο «Ράλλειος» το έλαβε η Ακαδημία αυτή επειδή φιλοξενήθηκε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στο συγκρότημα του Ραλλείου Γυμνασίου (εξαταξίου) Θηλέων Πειραιώς επί της πλατείας Κοραή.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 32
16/6/2010 2:18:02 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
31 Απόδειξη παραλαβής δήλωσης κατοχής ραδιόφωνου. Μετά την εγκατάσταση στον Πειραιά των Γερμανικών Αρχών Κατοχής, διετάχθη η παράδοση των ραδιοφώνων. Η παράδοση και η αποθήκευση των ραδιοφώνων του Πειραιά έγινε στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλα τα ραδιόφωνα χώρεσαν σ’ αυτόν τον χώρο. Τα ραδιόφωνα τότε ήταν λίγα διότι ήταν πανάκριβα (2-3 μηνιαίοι μισθοί). Ύστερα από λίγους μήνες που επέστρεψαν στους κατόχους τους με την υποχρέωση όμως κατάθεσης δήλωσης κατοχής και σφράγισής τους σε εξουσιοδοτημένα συνεργεία (ήταν ελάχιστα) ώστε να πιάνουν μόνο τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών. Η παραβίαση της σφράγισης αυτής συνεπαγόταν Γερμανικό στρατοδικείο! – 14 Οκτωβρίου 1941.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 33
16/6/2010 2:18:08 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
Γκραβούρες του Πειραιά
Αυτές είναι δημοσιευμένες σε διάφορα, κυρίως ξένα έντυπα. Βοηθούν, λόγω εύρους της εικόνας, σε πληρέστερη από το επιστολικό δελτάριο γνώση της μορφής του Πειραιά κατά το χρόνο που αυτές δημιουργήθηκαν. Δεδομένου ότι αυτές έχουν γίνει συνήθως σε χρόνους προγενέστερους των δελταρίων, είναι αυτονόητα και χρησιμότερες από αυτά. Ι. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 34
H γκραβούρα (από το γαλλικό graver - χαράσσω) αποτελεί μια ειδική μορφή τέχνης, που συγγενεύει πολύ με τη ζωγραφική. Ο δημιουργός (χαράκτης) χαράσσει σε μια ξύλινη, χάλκινη ή λίθινη πλάκα το θέμα του και μετά το εκτυπώνει σε αριθμημένα αντίτυπα σε μια χάρτινη επιφάνεια. Στην κλασική μορφή της γκραβούρας η εκτύπωση είναι ασπρόμαυρη. Δημιουργήθηκε αργότερα όμως και η χρωμολιθογραφία. Η λιθογραφία, με τους περιορισμούς στο χρώμα και το χώρο, την έμφαση στα περιγράμματα και τη λεπτή καθαρή γραμμή, την οικονομία στην απεικόνιση, έλκει την καλλιτεχνική της καταγωγή από την αρχαία αγγειογραφία. Ως τέχνη και τεχνική βέβαια ξεκίνησε από τη Δύση και εκεί τη σπούδασαν οι πρώτοι Έλληνες χαράκτες στον Μεσοπόλεμο. Η γκραβούρα γεφυρώνει τη ζωγραφική με την τυπογραφία, τη μοναδικότητα του έργου τέχνης με την πολλαπλότητα του βιβλίου. Υπήρξε για αιώνες αυτό που σήμερα εξυπηρετεί σε ένα βιβλίο η φωτογραφική απεικόνιση, εκεί όμως η τέχνη του εικαστικού υπερείχε της τεχνικής του φωτογράφου. Κ. Κ.
16/6/2010 2:18:14 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
1 Γαλλικά πολεμικά έξω από τη Μουνυχία (Τουρκολίμανο - Μικρολίμανο) – 1886.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 35
16/6/2010 2:18:19 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
2 Άφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας στον Πειραιά.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 36
16/6/2010 2:18:25 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
3 Πειραιάς. Γενική άποψη του λιμένος – 1870.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 37
16/6/2010 2:18:31 μμ
Πειραιώς ενθύμια
.................................................................................................................................................................................
4
Επακόλουθα της Κρητικής επανάστασης του 1866… Πειραιάς: Επιστροφή ελλαδιτών εθελοντών από την Κρήτη, με γαλλικό πλοίο – 1886-1887.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 38
16/6/2010 2:18:35 μμ
..........................................................................................................................................................................................
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 39
γκραβούρες
16/6/2010 2:18:38 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5 Το βασιλικό περίπτερο (Παλατάκι) στον προλιμένα. Ανεγέρθηκε με προσωπική μέριμνα του Γεωργίου Α΄ – 1906.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 40
16/6/2010 2:18:41 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
6 Ο Πειραιάς (λιμάνι των Αθηνών) από το θρόνο του Ξέρξη – 1880.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 41
16/6/2010 2:18:44 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
7 Δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Από «τα ταξίδια του νέου Ανάχαρσι», περιηγητικό της Ελλάδος βιβλίο του αββά Μπαρτελεμύ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 42
16/6/2010 2:18:50 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
8 Γενική άποψη Πειραιώς – 1880.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 43
16/6/2010 2:18:53 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
9 Λέμβος με πολλούς επισήμους, στο λιμάνι του Πειραιά – 1875.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 44
16/6/2010 2:18:56 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
10 Βίος των αρχαίων Ελλήνων κατά το γερμανικόν του ΙΑΚ. ΦΑΛΚΕ υπό Ν.Γ. ΠΟΛΙΤΟΥ. Έκδοση: ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΚΑΡΟΛΟΣ ΒΙΛΜΠΕΡΤ – 1887.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 45
16/6/2010 2:18:59 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
11 Άποψη του τότε μικρού Πειραιά από ψηλά – 1860.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 46
16/6/2010 2:19:03 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
12 Αναχώρηση του Πρίγκιπα της Ουαλίας από τον Πειραιά με το ΗΜS Serapis (HMS Βρετανικό Ναυτικό) – 1875.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 47
16/6/2010 2:19:06 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
13 Αθήνα (εννοεί το επίνειο βέβαια). Μια θεατρική παράσταση επάνω σε γαλλικό ατμόπλοιο στο λιμάνι του Πειραιά. Χρονολογία της γκραβούρας άγνωστη.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 48
16/6/2010 2:19:09 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
14 Μία από τις παλαιότερες (ίσως η παλαιότερη) γκραβούρες του Πειραιά.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 49
16/6/2010 2:19:12 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5
15 Από το Le Tour du Monde – 1857. Le port du Pirée (Το Χάνι του Τσελέπη).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 50
16/6/2010 2:19:15 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
16 «Ο Πειραιεύς ως είχε το πάλαι» – 1906. Από ελληνική έκδοση με την ευκαιρία της μεσολυμπιάδας του 1906.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 51
16/6/2010 2:19:18 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5
17 Υποδοχή του Βασιλέα Γεωργίου Α΄στον Πειραιά – 1863.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 52
16/6/2010 2:19:22 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
18 Άγνωστη χρονολογία και έντυπο. Άποψη του Πειραιά από ψηλά.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 53
16/6/2010 2:19:27 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5
19 Απεικόνιση του λιμανιού του Πειραιά. Έντυπο δημοσίευσης και χρονολογία ανεξακρίβωτα.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 54
16/6/2010 2:19:32 μμ
55
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
20 Το Νέο Φάληρο. Χρωμολιθόγραφο, διαστάσεων περίπου 17 x 24,50 εκ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 55
16/6/2010 2:19:36 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5
21 Από ιταλικό έντυπο, μετά το 1863.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 56
16/6/2010 2:19:39 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
22 «THE GRAPHIC». Ιστιοφόρο μεταφοράς και πώλησης φρούτων στον Πειραιά – 1861.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 57
16/6/2010 2:19:43 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5
23 Από γαλλικό έντυπο περίπου το 1860. Στο κέντρο ακριβώς το διώροφο κτίριο του Τελωνείου-Ταχυδρομείου-Υγειονομικού και άλλων υπηρεσιών του λιμανιού. Ο αναγνώστης μπορεί να έχει σαφέστερη εικόνα του κτιρίου στη γκραβούρα των σελίδων 38-39.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 58
16/6/2010 2:19:46 μμ
5
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
24 «IL GIORNALE ILLUSTRATO» Νο 12 (20-26 Αυγούστου 1864). Γενική άποψη.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 59
16/6/2010 2:19:50 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
25
Επιστροφή της Βασίλισσας Αμαλίας στην Αθήνα. Άφιξη στον Πειραιά. Από το LE MONDE ILLUSTRÉ – 1857.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 60
16/6/2010 2:19:53 μμ
..............................................................................................................................................
γκραβούρες
26
Αρχές του 20ού αιώνα. Το Νέο Φάληρο. Γενική άποψη.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 61
16/6/2010 2:19:56 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
εικονογραφημένα
Πειραϊκά
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
Τα επιστολόχαρτα αυτά και τα τιμολόγια, είναι αληθινά έργα τέχνης. Η ύπαρξή τους αποδεικνύει ότι τότε οι επιχειρηματίες του Πειραιά είχαν εκτός από ικανότητες και γούστο. Ι. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 62
16/6/2010 2:19:58 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
Επιστολόχαρτα & Τιμολόγια
Τα σχετικά αποκτήματα της Συλλογής Βαγιάκη καλύπτουν κυρίως το τελευταίο τέταρτο του 19ου και το πρώτο του 20ού αιώνα, όταν ο Πειραιάς διεκδικούσε δικαίως τον τίτλο της “Μαγχεστρίας της Ανατολής”. Όλο και περισσότερες βιομηχανίες ιδρύονταν, όλο και περισσότεροι εμπορικοί δρόμοι κατέληγαν στις αποθήκες τους ενώ μια νέα τάξη, η τάξη των εμποροβιομηχάνων ιδρυόταν και προσπαθούσε να αποκτήσει τη δική της ταυτότητα. Μέρος αυτής της προσπάθειας εντοπίζουμε και στο λογότυπο των εμπορικών επιστολόχαρτων ή τιμολογίων. Είναι τόσο περίτεχνα και μελετημένα που θα έλεγε κανείς ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων δεν αρκείται στο εμπορικό επίπεδο αλλά θέλει να επεκταθεί στο αισθητικό. Αν το συνδυάσει κανείς με την επιμελημένη αρχιτεκτονική των ιδιωτικών τους κατοικιών αλλά και των εργοστασίων τους, ένα τέτοιο συμπέρασμα δεν είναι παρακινδυνευμένο, αν και χρήζει περαιτέρω μελέτης. Στα λογότυπα είναι σαφής η επιρροή των καλλιτεχνών τυπογράφων της εποχής, που προσάρμοσαν τη γκραβούρα στις πρακτικές απαιτήσεις του επιστολόχαρτου ή του τιμολογίου. Έχει λοιπόν ενδιαφέρον αυτή η αλληλοδιείσδυση καλλιτεχνικού και εμπορικού, όπου το πρώτο διατηρεί μεγάλο μέρος της αυτονομίας του, εν αντιθέσει με τα στεγνά και αφαιρετικά σημερινά λογότυπα. Πέρα από το αισθητικό, τα σχετικά έγγραφα παρουσιάζουν και σημειολογικό ενδιαφέρον. Σχεδόν πάντα το όνομα συμπληρώνεται με το πατρώνυμο του επιχειρηματία, ενώ απουσιάζει η προσωπογραφική απεικόνισή του. Το διακοσμητικό μέρος συχνά εμπλουτίζεται εικαστικά με προοπτική παρουσίαση του εργοστασίου ή/και κάποια αρχαιοελληνική μορφή, με το θεό του εμπορίου να πρωταγωνιστεί σε εμφανίσεις. Πολλά από τα λογότυπα είναι δίγλωσσα, μαρτυρώντας τον ευρωπαϊκό και όχι μόνο προσανατολισμό των επιχειρήσεων. Κ. Κ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 63
16/6/2010 2:20:02 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
1 Επιστολόχαρτο ΑΝΤΩΝΙΟΥ Δ. ΠΑΠΑΛΕΟΝΑΡΔΟΥ – 1893.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 64
16/6/2010 2:20:21 μμ
5
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
2 Επιστολόχαρτο ΑΡ. Ι. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ – 1902.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 65
16/6/2010 2:20:28 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
3
Τιμολόγιο ΑΔΕΛ(φών) Μ. ΜΠΑΡΜΠΑΡΕΣΟΥ – 1903.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 66
16/6/2010 2:20:54 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
4 Tιμολόγιο ΠΑΥΛΟΥ Α. ΑΝΤΙΠΠΑ – 1904.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 67
16/6/2010 2:21:05 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
5 Ευχετήρια κάρτα ΚΟΥΡΑΝΤΗ & ΚΟΥΤΣΟΥΛΕΝΤΗ – 1904.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 68
16/6/2010 2:21:11 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
6 Τιμολόγιο ΔΟΥΝΙΑ κ’ ΣΚΑΡΜΟΥΤΣΟΥ – 1905.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 69
16/6/2010 2:21:23 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
7 Τιμολόγιο
ΚΩΝ. Μ. ΑΓΙΟΜΑΥΡΙΤΟΥ – 1905.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 70
16/6/2010 2:21:31 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
8 Επιστολόχαρτο ΜΙΛΤΙΑΔΗ Σ. ΑΝΤΙΠΠΑ – 1905.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 71
16/6/2010 2:21:53 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
9 Επιστολόχαρτο ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΛΟΣΟΥΚΑ – 1905.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 72
16/6/2010 2:22:15 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
10 Τιμολόγιο ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΥ – 1905.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 73
16/6/2010 2:22:20 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
11
Επιστολόχαρτο ΙΩΑΝΝΟΥ Χ. ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ – 1906.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 74
16/6/2010 2:22:47 μμ
5
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
12 Τιμολόγιο ΚΩΝΣΤ. Ν. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ – 1908.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 75
16/6/2010 2:22:59 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
13 Τιμολόγιο Γ. Χ. ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ – 1908.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 76
16/6/2010 2:23:11 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
14 Τιμολόγιο ΙΩΣΗΦ Π. ΣΙΦΑΛΑΚΗ – 1909.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 77
16/6/2010 2:23:22 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
15 Επιστολόχαρτο Η. Γ. ΜΕΤΑΞΑ – 1910.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 78
16/6/2010 2:23:46 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
16 Τιμολόγιο ΡΑΠΤΑΚΗ κ’ ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ – 1911.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 79
16/6/2010 2:24:03 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
17 Τιμολόγιο Γ. Δ. ΠΑΠΑΘΕΟΦΑΝΟΥΣ – 1912.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 80
16/6/2010 2:24:11 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
18 Τιμολόγιο ΑΔΕΛ(φων) ΑΘ. ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ – 1914.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 81
16/6/2010 2:24:18 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
19 Επιστολόχαρτο ΑΔΕΛΦΩΝ ΓΕΩΡΓΗ κ’ ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ – 1915.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 82
16/6/2010 2:24:28 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
20 Επιστολόχαρτο Π. ΜΑΣΤΡΑΝΤΩΝΗ – 1917.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 83
16/6/2010 2:24:49 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
21 ΑΚΤΑΙΟΝ PALACE HOTEL.
Ένα από τα πολυτελέστερα ξενοδοχεία της Ευρώπης, βρισκόταν στη θέση που είναι σήμερα το θεραπευτήριο ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ – 1923.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 84
16/6/2010 2:25:12 μμ
5
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
22 Επιστολόχαρτο ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΑΛΕΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ «ΕΥΡΩΤΑΣ» – 1929.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 85
16/6/2010 2:25:33 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
23 Επιστολόχαρτο ΧΑΡ. Κ. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – 1931.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 86
16/6/2010 2:25:54 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
24 Επιστολόχαρτο
ΑΔΕΛΦΩΝ Ν. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ – 1932.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 87
16/6/2010 2:26:09 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
25 Επιστολόχαρτο ΑΠΟΣΤ. Γ. ΚΑΛΟΥΔΗ – 1937.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 88
16/6/2010 2:26:32 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
26 Επιστολόχαρτο ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Μ. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ – 1937.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 89
16/6/2010 2:26:48 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
27 Επιστολόχαρτο ΠΕΤΡΟΥ Χ. ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ – 1939.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 90
16/6/2010 2:27:10 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
28 Τιμολόγιο
Ν. Κ. ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΥ (αχρησιμοποίητο).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 91
16/6/2010 2:27:27 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
29 Επιστολόχαρτο ΘΡ. ΘΕΟΔ. ΑΛΕΠΟΥΔΕΛΗ – 1925.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 92
16/6/2010 2:27:39 μμ
.........................................................................................................................
επιστολόχαρτα & τιμολόγια
29 Η επιστολή αυτή που περιλαμβάνεται στη Συλλογή
Βαγιάκη και παρουσιάζεται εδώ έχει διπλό ενδιαφέρον. Πρώτον, ο αποστολέας χρησιμοποιεί επιστολόχαρτο της σαπωνοποϊίας που ανήκει στην οικογένεια Αλεπουδέλη, καρπός της οποίας είναι ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης (Οδυσσέας Ελύτης). Δεύτερον, έχει προσωπικό χαρακτήρα, οπότε μεταφέρει γλαφυρά το κλίμα της εποχής, δύσκολης εποχής, καθώς και το κοσμοπολίτικο πνεύμα που διέπνεε την τάξη των Ελλήνων βιομηχάνων τις αρχές του 20ού. Ας ξεκινήσουμε όμως από την ανάγνωση της επιστολής (ορθογραφία και στίξη κατά το πρωτότυπο):
23/12/925 Ἀγαπητὲ Ἰάκωβε Τὸ γράμμα σου ἔλαβα μὲ μεγάλη εὐχαρίστηση πρὸ δύο μόλις ἡμερῶν ποὺ ἐπέστρεψα ἀπὸ τὸ Ἠράκλειο. Πῶς τὄπαθες καὶ μὲ θυμήθηκες; Πολλὲς φορὲς ἤθελα νὰ σοῦ γράψω ἀλλὰ δὲν εἶχα τὴ διεύθυνσή σου. Ἐγώ ἀφοῦ πήρα τὸ δίπλωμα ἀπὸ τὴ Λωζάννη, πήγα καὶ ἔμεινα ἕνα χρόνο σχεδὸν στὴ Μασσαλία, σ' ἕνα γραφεῖο καὶ ἀπό ἐκεῖ κατέβηκα ἐδὼ ὑπὸ πολὺ κακοὺς οἰωνούς. Τὶ νὰ κάνεις ὅμως φίλε αὐτά ἔχει ὁ κόσμος πάντως σ' εὐχαριστῶ ποὺ μὲ θυμήθηκες αὐτή τὴ τραγικὴ στιγμή. Ἕως προχθὲς βρισκόμην στὸ Ἡράκλειο γιὰ δουλειὲς τοῦ γραφείου καὶ θὰ ξαναφύγω πάλι μετὰ τὰς ἑορτάς γιὰ νὰ προετοιμάσω τὸ στρατιωτικὸ ἔδαφος. Καλοῦμαι γὰρ τὴν 10 Φεβρουαρίου καὶ ἄν ἀγαπᾶς εἶμαι κληρωτὸς καὶ ἔχω στὴ καμπούρα μου δυὸ χρόνια θητεία. Εἶναι ἀπελπιστικὸ ἀλλὰ τί νὰ κάνῃς, ἐγὼ πάντως ἐλπίζω ὅτι ἀργότερα θὰ ἐλαττωθῇ ἡ θητεία. Ἐσὺ ποίας κλάσεως εἶσαι καὶ τί θὰ κάνῃς ἤ μᾶλλον πότε θὰ κατεβῇς.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 93
16/6/2010 2:27:54 μμ
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 94
16/6/2010 2:27:58 μμ
5
......................................................................................................................... ..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Ἄν μπορεῖς νὰ μείνεις ἔξω σὲ συμβουλεύω νὰ μὴν τὸ κουνήσῃς. Μοῦ γράφεις ὅτι ἔστειλες τὰ γράμματα...Μασσαλία (απόσπασμα με προσωπικές νύξεις που μάλλον δεν ενδιαφέρουν). Πῶς τὰ περνᾶς στὸ Βερολῖνον; Πάει πιὰ ἡ Ἀθήνα ποὺ γνωρίσαμε ἕνα καιρό. Ὅσο γιὰ τὴν Ἀθήνα μὴν τὰ ρωτᾶς! Δὲν θὰ τὴ γνωρίσεις. Ἄλλαξε καταπληκτικά. Τώρα εἶναι μιὰ θορυβώδης εὐρωπαϊκή πρωτεύουσα μὲ κίνηση (δυσανάγνωστη λέξη) καὶ μὲ ἕνα σωρὸ ἄλλα πράγματα ποὺ ἦσαν στὴν ἐποχὴ μας ἄγνωστα. Γράψε στὴν ὁδό Σόλωνος 98α, Μὲ ἀγάπη (ανεξακρίβωτη υπογραφή)
Ο αναγνώστης θα πάρει πιστεύω περισσότερα από την επιστολή αν παρατεθούν μερικά πολύ σύντομα βιογραφικά της οικογενείας Αλεπουδέλη. Η οικογένεια κατάγεται από τη Μυτιλήνη. Ο Παναγιώτης Αλεπουδέλης, πατέρας του ποιητή, μετακινείται με τον αδελφό του Θρασύβουλο στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1895, όπου και ιδρύουν εργοστάσιο σαπωνοποιίας. Εκεί, ως έκτο παιδί, θα γεννηθεί το 1911 ο Οδυσσέας. Τα δύο αδέλφια θα μετακινήσουν την επιχείρηση στον Πειραιά το 1914. Η οικογένεια του Παναγιώτη θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, στην οδό Σόλωνος 98α, διεύθυνση που αναγνωρίζουμε και στην επιστολή. Θα παραλείψω εδώ τα άλλα γεγονότα που αφορούν μάλλον τους ρέκτες της νεοελληνικής γραμματολογίας και ιστορίας. Θα μείνω στο θάνατο του Παναγιώτη Αλεπουδέλη το 1925, χρονιά που γράφεται η επιστολή. Αναγνωρίζουμε το γεγονός αυτό στην “τραγική στιγμή” της β' παραγράφου αλλά και
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 95
στη μαύρη λωρίδα που τέμνει το λογότυπο του επιστολόχαρτου, ως δείγμα πένθους. Ίσως και στο ότι από το λογότυπο της εταιρείας απουσιάζει το όνομα του Παναγιώτη και έχει μείνει μόνο το όνομα του αδελφού του Θρασύβουλου. Ο άγνωστος αποστολέας, μέλος της ευρύτερης οικογένειας Αλεπουδέλη, στην ίδια γενιά με τον Οδυσσέα, αν και μεγαλύτερος, σε ηλικία, ετοιμάζεται να στρατευθεί αφού τέλειωσε τις σπουδές αλλά και τη μαθητεία του στην Ευρώπη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η τελευταία παράγραφος, που μαρτυρά μεγάλη αλλαγή ανάμεσα στην Αθήνα του '25 και την πόλη που υπήρχε πριν από 5-7 χρόνια, οπότε θα την είχε εγκαταλείψει ο παραλήπτης της επιστολής. Η αλλαγή παρουσιάζεται επί το ευρωπαϊκότερον, ενώ απουσιάζουν μνείες στο πιο χαρακτηριστικό τότε γνώρισμα της Αθήνας, την έντονη παρουσία του ακατανέμητου και ακόμα περιπλανώμενου στην πρωτεύουσα προσφυγικού στοιχείου. Κ.Κ.
16/6/2010 2:28:00 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
η
ποτοποιία στον
Πειραιά Ήταν (το λέγω ήταν) ένας πολύ δραστήριος τομέας της Πειραϊκής επιχειρηματικότητας. Σήμερα δυστυχώς έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Ι. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 96
Η ποτοποιία αποτέλεσε μέρος της γενικότερης βιομηχανικής άνοιξης του Πειραιά, που άρχισε στα τέλη του 19ου αι. Ο Πειραιάς, έχοντας πάρει το χρίσμα του κύριου εμπορικού λιμανιού της χώρας, παρά τον ανταγωνισμό της Ερμούπολης, βλέπει να συσσωρεύονται στις αποθήκες του λιμανιού του προϊόντα αλλά και πρώτες ύλες από όλη τη χώρα. Το επόμενο βήμα μετά την εμπορική ανάπτυξη είναι η βιομηχανική, και δεν αργεί να γίνει. Σε αυτό βοηθά και το υποτυπώδες χερσαίο οδικό δίκτυο, το οποίο εμποδίζει τη δημιουργία βιομηχανικών μονάδων στο χώρο παραγωγής των πρώτων υλών. Έτσι το λιμάνι γίνεται στην καμπή του αιώνα –το ελληνικό Μάντσεστερ–. Καμινάδες υψώνονται, σειρήνες εργοστασίων ακούγονται όταν αλλάζουν οι βάρδιες, κουστωδίες εργατών μετακινούνται τα χαράματα και ανακατεύονται με τους ναυτικούς και τους λιμενεργάτες. Στον Πειραιά έχουμε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού το αντιπροσωπευτικότερο, αν όχι το μοναδικό, ελληνικό παράδειγμα δυτικοευρωπαϊκής βιομηχανικής πόλης. Ο βιομηχανικός Πειραιάς θα ακολουθήσει όλες τις παλινωδίες του ελληνικού εκσυγχρονισμού και θα επιβιώσει όλων των ιστορικών συγκυριών μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο, οπότε και θα αρχίσει η καθοδική πορεία προς την πλήρη αποβιομηχανοποίηση της πόλης. Στη βιομηχανική αυτή εκατονταετία η ποτοποιία, μαζί με την οινοπνευματοποιία κατέχει ξεχωριστή θέση. Η αρχή του 20ού βρίσκει στον Πειραιά περισσότερες από δέκα βιομηχανίες και πάνω από είκοσι βιοτεχνίες, με παγιωμένους διαδρόμους προς τις διεθνείς αγορές και γόνιμο μεταξύ τους ανταγωνισμό. Απόρροια και δείκτες αυτού του κλίματος είναι οι περίτεχνες ετικέτες της Συλλογής Βαγιάκη. Κ.Κ.
16/6/2010 2:28:04 μμ
................................................................................................................................................. ποτοποιία
1 Εικονογραφημένη ευχετήρια κάρτα του εργοστασίου Κονιάκ του Πειραιά Σ. κ’ Η. κ’ Α. ΜΕΤΑΞΑ.
Η διεθνώς γνωστή φίρμα – 1906.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 97
16/6/2010 2:28:13 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
2 Δημοσθένης Πουρής: Πολύ σπουδαία ποτοποιία που για πολλά χρόνια διακρίθηκε στο χώρο της
(ακολουθούν οκτώ ακόμη ετικέτες της ίδιας εταιρίας).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 98
16/6/2010 2:28:18 μμ
................................................................................................................................................. ποτοποιία
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 99
16/6/2010 2:28:31 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 100
16/6/2010 2:28:38 μμ
................................................................................................................................................. ποτοποιία
3
Ποτοποιία Κουτσουλέντη-Νομικού. Άλλη μια φίρμα που ξεχώρισε στο χώρο της για πολλά χρόνια (ακολουθούν πέντε ακόμα ετικέτες της ίδιας εταιρίας).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 101
16/6/2010 2:28:43 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 102
16/6/2010 2:28:49 μμ
................................................................................................................................................. ποτοποιία
4 Γ. Π. ΛΥΣΙΚΑΤΟΣ. Έντυπο για το καπάκι βαρελιού
5 ΛΟΥΚΑΣ Δ. ΤΣΟΤΡΑΣ: λιγότερο γνωστή ήταν η φίρμα αυτή.
με μαστίχα της φίρμας αυτής.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 103
16/6/2010 2:28:53 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
6 Ι. ΤΣΑΚΕΤΑΣ κ’ ΣΙΑ Ο.Ε.: Ποτοποιία που μέχρι πρόσφατα δραστηριοποιήθηκε στον Πειραιά.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 104
16/6/2010 2:28:58 μμ
5
................................................................................................................................................. ποτοποιία
7
ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΜΙΚΡΟΖΥΘΟΠΟΙΪΑ: Η ζυθοποιία αυτή δραστηριοποιείται στον ευρύτερο χώρο του λεκανοπεδίου και έχει έδρα τη Δραπετσώνα.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 105
16/6/2010 2:29:05 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
παλαιοί
φωτογράφοι
Η φωτογραφική μηχανή είναι σήμερα κτήμα σχεδόν όλων μας. Αυτό είχε σαν επακόλουθο να περιορισθεί ή σχεδόν να λείψει η ανάγκη της ύπαρξης φωτογραφείων όπως τα γνωρίσαμε εμείς οι παλαιότεροι. Τα εργαστήρια αυτά ήταν σχεδόν Ναοί της Τέχνης. Οι καλλιτέχνες φωτογράφοι ήταν επώνυμα μέλη της κοινωνίας μας. Από όσα γνωρίζω, σήμερα ένα μόνο τέτοιο εργαστήριο υπάρχει στον κεντρικό Πειραιά. Παραθέτω λοιπόν έργα κάποιων από τους παλαιούς φωτογράφους. Ι. Β.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 106
16/6/2010 2:29:07 μμ
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
Η
φωτογραφία είναι τέχνη που ξεκίνησε στα μέσα του 19ου με πολλούς περιορισμούς, που τους έθετε η τεχνική της αποτύπωσης στη φωτογραφική πλάκα. Εξαρτήθηκε λοιπόν από τα τεχνικά της μέσα περισσότερο από οποιαδήποτε έως τότε μορφή τέχνης ενώ οι αισθητικές της αναζητήσεις συμβάδισαν με την τεχνική της εξέλιξη, η οποία γρήγορα έκανε τη φωτογραφική απεικόνιση εύκολη και προσιτή για τον καθένα. Όμως έτσι κρατήθηκε μέχρι σήμερα ζωντανό ένα δίλημμα που συνοδεύει τη φωτογραφία από τις πρώτες της στιγμές: τι είναι τελικά η φωτογραφία, τέχνη ή τεχνική; Είναι απλά μίμηση της ζωής ή καλλιτεχνική διαπραγμάτευσή της; Οι Έλληνες φωτογράφοι έκλιναν από νωρίς προς το δεύτερο σκέλος της διάζευξης. Εξαιρετικά δείγματα φωτογραφικής τέχνης συνοδεύουν τη νεότερη Ελλάδα. Χωρίς αυτά η γνώση μας για το πρόσφατο παρελθόν θα ήταν ημιτελής. Είχαν όμως να αντιμετωπίσουν έναν νέο περιορισμό, την ανάγκη να επιβιώσουν ασκώντας το επάγγελμά τους και την ανάγκη να καλύψουν τις οικονομικές απαιτήσεις του επαγγέλματος. Το πορτρέτο, οικογενειακό ή προσωπικό, κυριάρχησε και η αναμνηστική πλευρά της φωτογραφίας επικράτησε εις βάρος της καλλιτεχνικής. Οι Πειραιώτες επαγγελματίες φωτογράφοι υπέκυψαν φυσικά στον κανόνα των βιοτικών μαθηματικών. Συχνά όμως τα στυλιζαρισμένα στατικά πορτρέτα μαρτυρούν έναν κόσμο που χάθηκε αλλά τουλάχιστον μπορεί να μην ξεχαστεί, αν κάποιος εστιάσει λίγο πιο επίμονα στο φαινομενικά άδειο βλέμμα των εικονιζομένων. Κ. Κ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 107
16/6/2010 2:29:12 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 108
16/6/2010 2:29:17 μμ
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
1 «Α. Κ. ΓΑΖΙΑΔΗΣ»: Φωτογράφος της βασιλικής αυλής. Ήταν ο πλέον επώνυμος φωτογράφος του Πειραιά. Το φωτογραφείο του ήταν εκεί ακριβώς που σήμερα βρίσκεται το κεντρικό κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας απέναντι από την Αγ. Τριάδα.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 109
16/6/2010 2:29:25 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
2 «Π. ΣΤΕΛΛΑΣ»: Ήταν ένας πολύ
καλός φωτογράφος των αρχών του 20ού αιώνα. Ο γιος του Λουδοβίκος υπήρξε frère στο Τάγμα Δελασάλ. Το 1967 τοποθετήθηκε στο «Saint-Paul», όπου υπηρέτησε μέχρι το θάνατό του, το 1993.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 110
16/6/2010 2:29:29 μμ
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
3 «ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ»: Ήταν ένας από τους αξιόλογους φωτογράφους του Πειραιά των αρχών του 20ού αιώνα. Το φωτογραφείο του «ΣΙΚ» βρισκόταν στην οδό Αλκιβιάδου 216 –πλησίον του «Saint-Paul». Ο θυρεός δείχνει ότι ο φωτογράφος αυτός ήταν μεταξύ των φωτογράφων της βασιλικής αυλής.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 111
16/6/2010 2:29:36 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
4 «ΘΕΡΜΟΓΙΑΝΝΗΣ & ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ»: Δύο ακόμη σπουδαίοι
φωτογράφοι της πόλης μας. Το ατελιέ τους ήταν εμπρός από τον Άγιο Σπυρίδωνα στην παραλιακή οδό. Ήταν και αυτοί φωτογράφοι της βασιλικής αυλής.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 112
16/6/2010 2:29:45 μμ
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
5 «ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟ Η ΑΣΤΡΑΠΗ» του Μ. Ζαφειρόπουλου.
Ήταν ένας πολύ αξιόλογος φωτογράφος των αρχών του 20ού αιώνα.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 113
16/6/2010 2:29:52 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
6 «Σ. ΨΑΛΛΙΔΑΣ»: Ο Σ. Ψαλλιδάς, εκτός από ποιοτικός ήταν και ένας πολύ εμπορικός φωτογράφος του Μεσοπολέμου. Το φωτογραφείο του βρισκόταν στην οδό Τσαμαδού 49Γ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 114
16/6/2010 2:29:55 μμ
5
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
7 «Ε. ΝΟΜΙΚΟΣ»: Ένας προπολεμικός φω-
τογράφος. Το φωτογραφείο του βρισκόταν στη Λεωφόρο Σωκράτους 31. Η λεωφόρος Σωκράτους έγινε Βασιλέως Κωνσταντίνου και σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 115
16/6/2010 2:29:59 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
8 «ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΙΠΗΣ»: Ο Γιάννης Καρίπης
ήταν ένας από τους αξιόλογους φωτογράφους του Πειραιά του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Το φωτογραφείο του βρισκόταν στην οδό Ναυάρχου Μπήττυ (σήμερα Καραολή και Δημητρίου), αριθμός 23.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 116
16/6/2010 2:30:06 μμ
.............................................................................................................................................. φωτογράφοι
9 «ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ»: Το φωτογραφείο του βρισκόταν στην οδό Ρέπουλη (σήμερα Σωτήρος Διός) αριθμός 11. Ο Ν. Καρδάσης ήταν ένας αξιόλογος φωτογράφος του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Αργύρης.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 117
16/6/2010 2:30:14 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
...και ένα μικρό σχόλιο για τους "ανώνυμους" δημιουργούς
Φ
Τεχνίτες τσιγκογραφείου της οδού Λέκκα στην Αθήνα το 1934. Σαφής προκύπτει ο καταμερισμός της εργασίας: αριστερά μπροστά τεχνίτης έχει βυθίσει την τσίγκινη πλάκα με το σχέδιο της παράστασης σε οξύ, πιό πίσω άλλοι τεχνίτες κα–νουν με το χέρι τις απαραίτητες βελτιώσεις της χάραξης, δεξιά στο δεύτερο επίπεδο, τεχνίτης μελανώνει τον κύλινδρο για να τυπώσει δοκίμιο, τέλος μπροστά δεξιά τεχνίτης ρετουσάρει το τύπωμα (η φωτογραφία παραχωρήθηκε από τον παλιό τσιγκογράφο Γεράσιμο Λάϊο).
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 118
αντάζομαι ότι δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο ο επαγγελματίας που αναλαμβάνει τη σχεδίαση και προετοιμασία για εκτύπωση ενός εντύπου να καταλήγει να αρθογραφεί στη συγκεκριμένη έκδοση. Παρόλα αυτά όμως, στην πορεία της υλοποίησης του Αφιερώματος "Πειραιώς ενθύμια", και κατά τη γνωριμία με το μοναδικό (κυριολεκτικά και μεταφορικά) υλικό που μας εμπιστεύτηκε ο κ. Βαγιάκης, δεν μπόρεσα να μην αναρωτηθώ ποιοί τέλος πάντων υπήρξαν αυτοί οι "ανώνυμοι" δημιουργοί κάποιων εργασιών που, ναι μεν, εξυπηρέτησαν πρακτικές και εμπορικές ανάγκες όμως τα ποιοτικά και καλλιτεχνικά κριτήρια της εργασίας τους μόνο "αγοραία" δεν υπήρξαν. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στα έργα χαρακτών και τσιγκογράφων (γκραβούρες, επιστολόχαρτα, τιμολόγια, ετικέτες ποτοποιίας) που περιέχονται στην έκδοση. Δεν μπορώ παρά να κάνω τις αναπόφευκτες συγκρίσεις, στη σημερινή εποχή που το κόστος και ο χρόνος (ελάχιστα και τα δύο!) θεωρούνται στη συντριπτική πλειοψηφία τους μοναδική προϋπόθεση για ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα, το τελικό προϊόν συνήθως είναι επιεικώς ανεπαρκές. Δεν νομίζω ότι έχει να κάνει με τα μέσα. Τώρα τα εργαλεία είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οι εξαιρετικές δυνατότητες δημιουργίας που μας παρέχουν, τότε ήταν τα κοπίδια και οι βελόνες χάραξης. Σε κάθε περίπτωση όμως το ταλέντο και ο χρόνος που διαθέτει κάποιος θα φανεί στο τελικό αποτέλεσμα.
16/6/2010 2:30:17 μμ
σημείωμα για την έκδοση από Γ. Τ..
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Εκεί είναι που το εντοπίζω, οι άνθρωποι πίσω από τα θαυμάσια δείγματα των σελίδων που προηγούνται υπήρξαν επαγγελματίες αλλά και δημιουργοί με ιδιαίτερο ταλέντο, γνώσεις (και σκληρή δουλειά!). Για μένα ειδικά, η έκπληξη που ένιωσα όταν αναζήτησα πληροφορίες ήταν και μεγάλη και ευχάριστη. Δικαιώθηκαν οι υποψίες μου ότι επρόκειτο για σημαντικούς καλλιτέχνες-επαγγελματίες (ας μου επιτραπεί ο όρος!) ακόμα και με σπουδές κοντά σε μεγάλους καταξιωμένους Έλληνες ζωγράφους της εποχής τους. Παραθέτω απόσπασμα από ένα κείμενο, εξαιρετικά διαφωτιστικό και πολύτιμο του κ. Δημήτρη Παυλόπουλου, δημοσιευμένο στο ένθετο "επτά ημέρες" της εφημερίδας "Καθημερινή" στις 7 Απριλίου 1996. [...] Γύρω στο 1890, εμφανίζονται σε περιοδικά της Αθήνας οι πρώτες αδέξιες τσιγκογραφίες και φωτοτσιγκογραφίες. Εδώ αντικαθίσταται η πλάκα ξύλου από πλάκα τσίγκου, για αντοχή σε πιο πολλά τυπώματα, ενώ χρησιμοποιούνται, αντί για καλέμια, χημικά οξέα (νιτρικό και θειικό), που διαβρώνουν την πλάκα. Μια ασαφής μνεία τσιγκογραφικής χάραξης σε πειραματικό στάδιο, χωρίς κάποιαν εμπέδωση, διασώζεται στον Κατάλογο των Ολυμπίων του 1870, όταν αναφέρονται χάλκινες πλάκες του καθηγητή της Εφηρμοσμένης Μηχανικής και Σιδηροδρομικής Ιάσονος Ζωχιού (1840 -1909). [...] Ευρύτερα καλλιεργούν την τσιγκογραφία στην Ελλάδα παλιοί ξυλογράφοι, όπως ο Ελευθέριος Καζάνης και ο Αριστείδης Λάιος, που ερίζουν με διαφημίσεις τους μέσα από τον ημερήσιο και τον περιοδικό Τύπο για την ποιοτική στάθμη της δουλειάς τους. Ο Καζάνης εργάζεται στην Αθήνα (οδό Λέκκα 20), γνωστός ήδη από τις καλές ξυλογραφίες του σε όρθιο ξύλο για το περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων και βραβευμένος αρκετές φορές σε διεθνείς εκθέσεις χαρακτικής. Αργότερα, στράφηκε στη φωτοτσιγκογραφία. Το μυστικό της επιτυχίας του βρισκόταν στην αριστοτεχνική φωτογράφηση των προς αντιγραφή θεμάτων του, που συνιστούσε ένα είδος μυστικής τελετουργίας στον σκοτεινό θάλαμο. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τη φωτογράφηση την έκανε πάντα ο ίδιος και σε κανέναν από τους βοηθούς του δεν δίδαξε όσα γνώριζε. Έτσι, κρατούσε το μονοπώλιο της αγοράς. Αντίθετα με τον Καζάνη, ο Λάιος, με σπουδές ζωγραφικής δίπλα στον Ιακωβίδη και κατόπιν στον Γύζη στη Γερμανία, όπου σπούδασε και γραφικές τέχνες, ήταν πιο ανοιχτός στους νέους, μεταλαμπαδεύοντας στους επιδεκτικούς τα μυστικά της τέχνης του. Και ο Λάιος δουλεύει στην Αθήνα, στην οδό Μουσών (Καραγεώργη Σερβίας) 1 και μετά στην οδό Κολοκοτρώνη 55α. Φιλοτέχνησε τσιγκογραφίες και φωτοτσιγκογραφίες για πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Κοντά του πήρε πολλούς βοηθούς: τον Ευάγγελο Χαλκιόπουλο (1888- 1960), που άνοιξε στη συνέχεια το δικό του φωτοτσιγκογραφείο στην Αθήνα, στην οδό Αγίου Μάρκου, τον Κωνσταντίνο Χαλκιόπουλο, που δούλευε ύστερα στην οδό Ευριπίδου 5, τον Ιωάννη Μπαγούρδα, δυνατό στις τριχρωμίες, τον Γεράσιμο Λάιο (1912) κ.ά. Ικανότερος, κατά γενική ομολογία, στα έγχρωμα αποτυπώματα (κλισέ), ήταν ο Ιωάννης Μαγκούζος (1893-1967), μαθητής του Ιακωβίδη και με σπουδές χαρακτικής στην Ιταλία. Από το 1915 εργαζόταν στην πλατεία Αγίων Θεοδώρων. Η κορύφωση της ακμής της τσιγκογραφίας και της φωτοτσιγκογραφίας στην Ελλάδα παρατηρείται την περίοδο του Μεσοπολέμου. Εργαστήρια οργανώνονται και εξοπλίζονται με καινούργια μηχανήματα από την Ευρώπη –παράδειγμα, το φωτοτσιγκογραφείο της «Πρωίας». Μεταπολεμικά, η τσιγκογραφία μπαίνει σε περίοδο κάμψης. Οι νέες φωτομηχανικές μέθοδοι εκτύπωσης –φωτοτσιγκογραφία, φωτολιθογραφία, τετραχρωμία– πλήττουν καίρια τη «χειροτεχνία» των αναπαραγωγών εικόνων. Το 1946 ιδρύεται η Ένωσις Τσιγκογράφων
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 119
16/6/2010 2:30:20 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
Ο τσιγκογράφος φωτοτσιγκογράφος Ελευθέριος Καζάνης
Ο Γεράσιμος Λάίος φωτογραφίζοντας το 1946 με παλιά μηχανή θέματα για τσιγκογραφίες.
Ο τσιγκογράφος φωτοτσιγκογράφος Ιωάννης Μαγκούζος
Αθηνών Συν.Π.Ε., με έδρα την οδό Μιλτιάδου 37 και πενήντα δύο μέλη. Οι τσιγκογράφοι έχουν επιλέξει εκ των πραγμάτων τη φωτοτσιγκογραφία με φιλμ, όπου η παρέμβαση με το χέρι (ρετούς - ζωγραφική) έχει μειωθεί εις βάρος του καλλιτεχνικού αποτυπώματος. Από τους ελάχιστους καλλιτέχνες τσιγκογράφους των μεταπολεμικών χρόνων είναι ο Γεράσιμος Λάιος, ανιψιός του Αριστείδη, που δούλευε στην οδό Χαβρίου 9 αποτυπώματα για την εφημερίδα Εστία, το περιοδικό Θέατρο και γαλλικές εκδόσεις. H κρίση στo επάγγελμα μετά τo 1974, με τη ραγδαία βoμηχανoπoίηση των γραφικών τεχνών, γίνεται φανερή. [...] Kλείνω αυτό το μικρό σημείωμα με τη άποψη (που με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο) ενός φίλου και καταξιωμένου επαγγελματία των γραφικών τεχνών: " Δεν θα μπορέσει ποτέ να καταγραφεί η ιστορία της τρέχουσας ΕλληνικήςΤυπογραφίας (εκτός βιβλίων και εφημερίδων), γιατί τα στοιχεία είναι ελάχιστα και οι μαρτυρίες ανύπαρκτες." Συμπληρώνω, ωστόσο, ότι κάποιες προσπάθειες μπορεί να μας ευαισθητοποιήσουν ώστε να ανακαλύψουμε δημιουργούς μάλλον άδικα ξεχασμένους. Γιώργος Τζαμτζής, γραφίστας
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 120
16/6/2010 2:30:23 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό δείγμα εξαιρετικής εργασίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα, προϊόν συνεργασίας χαράκτη και τσιγκογράφου.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 121
16/6/2010 2:30:34 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
Οι προσκεκλημένοι ομιλητές Βασίλης Σκουντής και Ευαγγελία Μπαφούνη με τους παρουσιαστές των «Αφιερωμάτων».
Στο κοινό της εκδήλωσης εκπρόσωποι του αθλητικού, καλλιτεχνικού και πολιτικού κόσμου.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 122
16/6/2010 2:30:53 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
εκδήλωση της ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ «SAINT-PAUL» για την παρουσίαση των
αφιερωμάτων
"Τέχνη Δημοσία" & "Ιστορικοί Αθλητικοί Σύλλογοι Πειραιά"
Τ
η Δευτέρα, 3 Μαΐου 2010 διοργανώθηκε από την Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «SaintPaul» εκδήλωση κατά την οποία έγινε η επίσημη παρουσίαση του Αφιερώματος 3 που προσεγγίζει κριτικά τη δημόσια τέχνη στην πόλη του Πειραιά και του Αφιερώματος 4 που περιγράφει την ιστορία των Αθλητικών Συλλόγων της πόλης μας. Μετά το χαιρετισμό του γενικού διευθυντή της Σχολής, κ. Μάρκου Βαρθαλίτη, ο οποίος αναφέρθηκε στο ιστορικό της δημιουργίας της περιοδικής έκδοσης «Αφιέρωμα», παρουσιάστηκαν με τρόπο γλαφυρό τα δύο αφιερώματα από τους υπεύθυνους της Ομάδας σύνταξης: τον φιλόλογο, κ. Κυριάκο Κοττέα για το αφιέρωμα 3 «Τέχνη Δημοσία» και τη διευθύντρια του Γυμνασίου, κ. Κατερίνα Παπαδοπούλου για το αφιέρωμα 4 «Ιστορικοί Αθλητικοί Σύλλογοι Πειραιά». Στη συνέχεια, το λόγο πήραν η διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου του δήμου Πειραιά, κ. Ευαγγελία Μπαφούνη που αναφέρθηκε στη δημόσια τέχνη της πόλης μας, φωτίζοντας το λαμπρό παρελθόν της και υποδεικνύοντας παράλληλα τι θα πρέπει να γίνει στο παρόν, καθώς και ο δημοσιογράφος, κ. Βασίλης Σκουντής, που ξεδίπλωσε μνήμες από την πλούσια ιστορία του αθλητισμού του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας. Στη συνέχεια, απονεμήθηκαν εκ μέρους της Σχολής τιμητικές πλακέτες στην Ομάδα Carpe Diem που φιλοτέχνησε με graffiti τον περίβολο του εργοστασίου ΕΛΑΪΣ στην οδό Πειραιώς, καθώς και σε αθλητικές φυσιογνωμίες από το χώρο του αθλητισμού, όπως ο Ηλίας Υφαντής, ο Τάσος Μητρόπουλος, ο Αργύρης Καμπούρης, ο Γιώργος Ζαΐμης, ο Αντώνης Αρώνης ο Κωνσταντίνος Λούδης και ο Θέμις Λεμπεσόπουλος. Με τις απονομές αυτές, η Σχολή «Saint-Paul» θέλησε να τιμήσει όσους έγραψαν λαμπρές σελίδες στην ιστορία της πόλης μας, ευχαριστώντας τους για τη συνεισφορά τους στα καλλιτεχνικά και αθλητικά δρώμενα του Πειραιά. Τιμητικά διπλώματα απονεμήθηκαν επίσης
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 123
16/6/2010 2:30:59 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
σε απόφοιτους μαθητές της Σχολής που διαπρέπουν από τα μαθητικά τους χρόνια μέχρι και σήμερα στο χώρο της ιστιοπλοΐας και συνέβαλαν με την καταγραφή των εμπειριών τους στο αφιέρωμα 4: στους αδελφούς Μανωλάκη (Ηλία, Αντώνη, Γιάννη και Σπύρο), στον Αντώνη και τη Σοφία Κοκκαλιάρη, στη Μαρία-Χαρά Κουτούβαλη και στον μαθητή της Σχολής Μιχάλη Καραγιάννη-Ζενεντιδάκη. Την ωραία και ενδιαφέρουσα αυτή εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο τέως αντιπρόεδρος της Βουλής και βουλευτής της Ν.Δ. κ. Νεράντζης, ο βουλευτής του ΠΑ.ΣΟ.Κ., κ. Καρύδης, οι αντιδήμαρχοι, κ. Αρώνης, κ. Αξαρλής και ο κ. Μπενέτος, οι δημοτικοί σύμβουλοι, κ. Γκερλές και κ. Τάσος Μητρόπουλος, ο τέως διευθυντής της Σχολής και νυν διευθυντής του δημοτικού «Δελασάλ» στον Άλιμο, κ. Αντ. Ρηγούτσος, η διευθύντρια των Εκπαιδευτηρίων “Παιδαγωγική-Birds”, κ. Γκάτσου, ο πρόεδρος των Αποφοίτων «Saint-Paul», κ. Χατζηγεωργίου και μέλη του Δ.Σ., ο κ. Αρτεμάκης, ναύαρχος ε.α. και ο κ. Κάκκιας, πρώην πρόεδροι του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων, καθώς και παλαιοί καθηγητές, απόφοιτοι, μαθητές, γονείς και Πειραιώτες φίλοι της Σχολής. Με την έκδοση των αφιερωμάτων, γίνεται φανερό ότι τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας του «Saint-Paul» αποδεικνύουν έμπρακτα πως γι’ αυτούς το σχολείο, εκτός από χώρος που παρέχει γνώσεις και αγωγή στη μαθητιώσα νεολαία, είναι συγχρόνως ένα κύτταρο το οποίο συμβάλλει στην πολιτιστική και πνευματική άνθηση της πόλης που το φιλοξενεί εδώ και 117 χρόνια.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 124
16/6/2010 2:31:06 μμ
εκπαιδευτική συνεργασία Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά “Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ” Γυμνάσιο - Γενικό Λύκειο Collège SAINT-PAUL Χαρ. Τρικούπη 36 185 36 Πειραιάς τηλ.: 210 451 1954 fax: 210 453 77 21 e-mail: fec@saintpaul.gr www.saintpaul.gr
Εκπαιδευτήρια “ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS” Δημοτικό Σχολείο - Νηπιαγωγείο Δημοτικό: Διστόμου 7-9, 185 32 Πειραιάς τηλ.: 210 411 05 95-6, fax: 210 412 84 64 Προσχολική εκπαίδευση: Νικοδήμου 2 & Μαβίλη, 185 33 Πειραιάς Τηλ.: 210 417 33 41, 210 411 98 56, fax: 210 417 34 97 www.pedagogiki-birds.gr
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 125
16/6/2010 2:31:12 μμ
Πειραιώς ενθύμια
..........................................................................................................................................
“ S a in t-Pau l”
“Δελασάλ”
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 126
16/6/2010 2:31:52 μμ
..............................................................................................................................................
Αφιέρωμα 5
...από το χθες στο σήμερα
T
o “Saint-Paul” ανήκει στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό οργανισμό La Salle που δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα στη Γαλλία από τον Jean-Baptiste de La Salle, πρωτοπόρο για την εποχή του παιδαγωγό. Σήμερα, τα σχολεία που εξακολουθούν να εμπνέονται από τις παιδαγωγικές αρχές του De La Salle –και από το όνομα του οποίου αποκαλούνται λασαλιανά– ανέρχονται περίπου στα 1.000 και αριθμούν 1.300.000 μαθητές και φοιτητές σε 82 χώρες ανά τον κόσμο. Πρόκειται για μονάδες όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης από νηπιαγωγεία μέχρι και πανεπιστήμια, τα οποία διευθύνονται από τους συνεχιστές του έργου του Jean-Baptiste de La Salle, αδελφούς (Frères) των Χριστιανικών Σχολείων και τους συνεργάτες τους, δασκάλους και καθηγητές που συνολικά ξεπερνούν τις 80.000.
“Saint-Paul”, Γυμνάσιο-Γενικό Λύκειο Η Ελληνογαλλική Σχολή “Saint-Paul” κλείνει εφέτος 116 χρόνια διαρκούς και ζωντανής παρουσίας στην πόλη του Πειραιά. Πρόκειται για εκπαιδευτικό ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αποτελείται από μικτό Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο στο οποίο φοιτούν μαθητές και μαθήτριες από τον Πειραιά, όπως επίσης και από άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου. Το “Saint-Paul” χρησιμοποιεί όλα τα σύγχρονα μέσα για να προσφέρει στους μαθητές και μαθήτριές του ολική αγωγή και εκπαίδευση. Παράλληλα με τον βασικό του στόχο που είναι η επιτυχία των τελειοφοίτων στις Πανελλαδικές εξετάσεις, ενδιαφέρεται πρωτίστως για την αγωγή όσων φοιτούν στη Σχολή, βοηθώντας τους να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους και να τα καλλιεργήσουν, με σκοπό να αποκτήσουν ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας, το “Saint-Paul” αποτελεί για τον Πειραιά σημείο αναφοράς. Όλα αυτά τα χρόνια, έχουν περάσει από τα θρανία του μορφές των τεχνών, των γραμμάτων και του αθλητισμού, καθώς και σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και οικονομικής ζωής της πατρίδας μας. Απόφοιτοι της Σχολής κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνία και διαπρέπουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
“Δελασάλ”, Δημοτικό Από τον Σεπτέμβριο του 2009, το “Saint-Paul” επεκτείνει το σχέδιο δράσης του στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και δημιουργεί στον Άλιμο δημοτικό σχολείο με την επωνυμία “Δελασάλ”. Πρόκειται για μια νέα δυναμική σχολική μονάδα, η οποία λειτουργεί σε ολοκαίνουργιες εγκαταστάσεις που εξασφαλίζουν στους μικρούς μαθητές ένα ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον. Στόχος του νέου δημοτικού, να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές να διαπαιδαγωγηθούν σωστά, να μάθουν να κατακτούν τη γνώση, προκειμένου να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για τη μελλοντική εξέλιξή τους. Το “Saint-Paul” και το “Δελασάλ” αντλούν έμπνευση από την πλούσια παράδοσή τους, βιώνουν δημιουργικά το σήμερα και ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 127
16/6/2010 2:31:57 μμ
ΤΟ Α' ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ 5 «ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΝΘΥΜΙΑ» ΣΤΟΙΧΕΙ ΟΘΕΤΗΘΗΚΕ & ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΟΧΗ. ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΕ 2000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 2010 ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ Α.Ε. ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ «SAINTPAUL» ΚΑΙ ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ.
afieroma 5 3-2010 LANDSCAPE (CS4).indd 128
16/6/2010 2:31:59 μμ