Αφιέρωμα 6 by Αγιος Παύλος

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΥΚΕΙΟ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

α ν τ ί

π ρ ό λ ό γ ο υ «Το τραγούδι δεν είναι μόνο μια καθημερινή ψυχαγωγία. Είναι ένας αντιπρόσωπος που υποκαθιστά την έκφρασή μας μιλώντας για μας, από εμάς. Εξ ονόματος και εν ονόματι.» Τάσος Λιγνάδης, εφημερίδα Καθημερινή – 1989

εγάλο το εγχείρημα. Πράγματι, πώς να περιορίσεις σε εκατόν εξήντα σελίδες τον πλούτο που υποδηλώνεται στον τίτλο του Αφιερώματος «Πειραιάς & τραγούδι», το έκτο που κατά σειρά εκδίδει από το 2007 η Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά “Saint-Paul”; Κατ’ ανάγκη περιορισμένο το υλικό, δεδομένου ότι, όταν επιχειρείς να μιλήσεις για το τραγούδι που “υποκαθιστά την έκφρασή μας μιλώντας για μας, από μας”, αποκλείεται να τα συμπεριλάβεις όλα. Πού να χωρέσουν όλα όσα, μέσα από τους δρόμους της μουσικής και των στίχων, μιλούν για τον Πειραιά και τους Πειραιώτες, την ιστορία δηλαδή των καθημερινών ανθρώπων μιας πόλης που ευτύχησε στην αρχή της νεότερης ιστορίας της να υποδεχτεί πρόσφυγες από όλα τα μέρη της Ελλάδας; Και να ’ταν μόνο η προσφυγιά του 1922 μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο μόνος παραπόταμος που κατέληξε στο πρώτο λιμάνι της χώρας; Πριν απ’ αυτήν, άλλοι παραπόταμοι, από αλλού πηγάζοντας, Χίος, Κυκλάδες, Ύδρα, Μάνη, Κρήτη κατέληξαν στο μεγάλο λιμάνι, κουβαλώντας μες στην ιλύ τους –στο βαθύτερο είναι των προσφύγων δηλαδή– ρυθμούς και λόγια, μουσικές και στίχους, συνήθειες και έθιμα που επηρέασαν και εν πολλοίς διαμόρφωσαν την κοινωνική σύσταση της πόλης του Πειραιά από τα τέλη του 19ου έως και τα μέσα του 20ου αι. Αλλά και κατ’ ανάγκη επιλεκτικό το περιεχόμενο. Πράγματι, τη μερίδα του λέοντος στο Αφιέρωμα έχει το ρεμπέτικο, που, σαν μουσικό είδος, μεγαλούργησε στον Πειραιά, περισσότερο από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη πόλη της σύγχρονης Ελλάδας. Οι λόγοι αυτονόητοι: προσφυγιά, εργατιά, φτώχεια, λιμάνι… Με τέτοιο υπέδαφος, πώς να μην ανθίσει το ρεμπέτικο, που κατεξοχήν και περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος μουσικής, είναι ικανό, λόγω της δωρικότητάς του, να καταγράψει “εξ ονόματος και εν ονόματι” καημούς και ντέρτια, χαρές κι ελπίδες, ό,τι δηλαδή συνιστά τον καθημερινό άνθρωπο;

Τέλος, επιχειρήσαμε στο παρόν τεύχος να αναφερθούμε ακροθιγώς και σε άλλα είδη μουσικής –όχι κατ’ ανάγκη σε όλα– που ευδοκίμησαν στον Πειραιά. Μπορεί Τα Παιδιά του Πειραιά στην ταινία Ποτέ την Κυριακή να έκαναν γνωστή την πόλη μας στα πέρατα της γης, αλλά και πόσοι άλλοι δημιουργοί, στιχουργοί, τραγουδιστές, τραγουδοποιοί και συνθέτες έντεχνης και λαϊκής μουσικής αλλά και κλασικής δεν είδαν το φως της μέρας στην πόλη μας; Ευκαιρία να τους αποτίσουμε φόρο τιμής, έστω τον ελάχιστο, αναφέροντας απλά και μόνο το όνομά τους με κάποια βιογραφικά στοιχεία. Φυλλομετρώντας τις σελίδες του παρόντος τεύχους, θα το καταλάβετε: δεν πρόκειται για μελέτη. Για σταχυολόγηση και απλή καταγραφή πρόκειται. Έστω κι έτσι, μεγάλο το εγχείρημα. Παρ’ όλα αυτά το επιχειρήσαμε! Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης Γενικός διευθυντής του «Saint-Paul»

αφιέρωμα 6

Τουρκολίμανο, το 1938 και το 1951

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

τεύχος 6 • Νοέμβριος 2012 • διανέμεται δωρεάν

ιδιοκτήτης - εκδότης ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΑ “SAINT-PAUL” Χαρ. Τρικούπη 36, 185 36 ΠΕΙΡΑΙΑΣ τηλ.: 210 4511 954, fax: 210 4537 721 www.saintpaul.gr e-mail: fec@saintpaul.gr υπεύθυνος: Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης συντακτική επιτροπή τεύχους 6 Ηλέκτρα Απέργη, Βίνα Γιαννούλη, Ειρήνη Δούναβη Στέλλα Λιβανίου, Ελένη Μοσχονά, Μαρία Νικολούτσου Κατερίνα Παπαδοπούλου, Κατερίνα Σταματάκη εικαστική επιμέλεια τεύχους: Γιώργος Τζαμτζής γλωσσική επιμέλεια: Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης γραμματεία: Χριστίνα Αναγνώστου επιμέλεια έκδοσης δημιουργικό γραφείο ΕΠΟΧΗ - Γιώργος Τζαμτζής ISSN: 1791-3047

Η πλατεία Καραϊσκάκη σε “καρτ ποστάλ” της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Ειδυλλιακή, ευρωπαΐζουσα... Τίποτα δεν προμήνυε την επόμενη φωτογραφία. Η ίδια περιοχή κατά τον Μεσοπόλεμο, με διάσπαρτα τα παραπήγματα των προσφύγων.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α Α.ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Αντί προλόγου Συντελεστές Περιεχόμενα

3 5 7

Β. ΕΓΡΑΨΑΝ ειδικά για το τεύχος Δεν τη θέλεις πια την αγκαλιά μου, Γιάννης Κακουλίδης Ανάλεκτα για το τρίχορδο μπουζούκι, Γιώργος Χατζημιχελάκης

9 12

Γ. ΕΝΟΤΗΤΕΣ ■ Πειραιάς,

μια πόλη που τραγουδήθηκε πολύ, Βίνα Γιαννούλη στέκια του Πειραιά, Κατερίνα Σταματάκη ■ Τρούμπα και ρεμπέτικο: το τέλος μιας εποχής, Βίνα Γιαννούλη ■ Το μεγάλο λιμάνι γεννά το ρεμπέτικο τραγούδι, Μαρία Νικολούτσου ■ Οι ρεμπέτες του Πειραιά, από το βιβλίο “Πειραϊκό Πανόραμα” ■ Η ιστορία του ρεμπέτικου μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των πρωταγωνιστών του, Μαρία Νικολούτσου ■ Η γυναικεία παρουσία στο ρεμπέτικο, Μαρία Νικολούτσου ■ H ακροβάτισσα με τη λαϊκή φωνή, Μαρία Νικολούτσου ■ Μουσικοί του λαϊκού, ελαφρολαϊκού & σύγχρονου πενταγράμμου του πειραϊκού χώρου από το βιβλίο “Πειραϊκό Πανόραμα” ■ Πειραιώτες συνθέτες, τραγουδιστές & τραγουδοποιοί, Ειρήνη Δούναβη ■ Πειραιώτες στιχουργοί: το θρυλικό παιδί του Πειραιά, Μ. Νικολούτσου ■ Μουσικοί κλασικού ρεπερτορίου του πειραϊκού χώρου από το βιβλίο “Πειραϊκό Πανόραμα” ■ Πειραιώτες μουσουργοί, Μαρία Νικολούτσου ■ Ο Πειραιάς μέσα από τον ελληνικό κινηματογράφο, Ελένη Μοσχονά ■ Η ιστορία της λατέρνας: η αρχή, η ανάπτυξη και το τέλος Μαρία Νικολούτσου ■ Ο βασιλιάς της λατέρνας, Μαρία Νικολούτσου ■ Πειραιώτικες μουσικές μνήμες, Δημήτρης Σταθακόπουλος ■ Ανθολόγιο με τραγούδια που γράφτηκαν για τον Πειραιά Κατερίνα Παπαδοπούλου & Ηλέκτρα Απέργη ■ Βιβλιογραφία ■ Μουσικά

21 26 30 34 37 41 69 70 73 83 92 95 106 113 116 118 121 137 160

Δ. ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ Δημοσιεύσεις στον Τύπο για το αφιέρωμα “Πειραιώς ενθύμια” Επιστολές που λάβαμε για το αφιέρωμα “Πειραιώς ενθύμια” Από το χθες στο σήμερα: παρουσίαση των εκπαιδευτηρίων “Saint-Paul” & “Δελασάλ” Εκπαιδευτική συνεργασία “Saint-Paul” & “Παιδαγωγική-Birds” Ευχαριστίες & Χορηγίες

161 165 172 174 175

Μπαρκώφ Πειραιάς, το λιμάνι (1935)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

μου”

αγκαλιά πια την

θέλεις

Στην άλλη πλευρά που «βλέπει» στη Φιλελλήνων, με πλάτη τον τοίχο της μάντρας της αυλής, είναι το πάλκο που ανεβαίνουνε οι τραγουδιστές κι είναι και η ορχήστρα: ένα ακορντεόν, μια… τζαζ (έτσι τα λένε τα κρουστά), μια κιθάρα, ένα βιολί κι ένα μπουζούκι. Σε μια καρέκλα παρακεί είναι ακουμπισμένα ένα ντέφι κι ένα ζευγάρι ισπανικές καστανιέτες. Κατά τις εννιά το βράδυ, όταν έχουνε κλείσει πια τα μαγαζιά, ανάβουνε δυο προβολείς που είναι καρφωμένοι στον κορμό του φοίνικα και φωτίζουν εκτυφλωτικά το πάλκο, ενώ από κάτι αιωρούμενα καλώδια γύρω-γύρω από το πάλκο κρέμονται διάφορα χρωματιστά λαμπιόνια που ανάβουνε κι αυτά. Στα πεζοδρόμια έξω από τα σπίτια σ΄όλο το μήκος της Περικλέους και των γύρω δρόμων, είναι γυναίκες καθισμένες σε σκαμνάκια ή στα σκαλοπάτια των σπιτιών και λένε διάφορα κοιτάζοντας κατά την πόρτα των Μυρωμένων Ρόδων. Είναι η ώρα που τα τραμ αδειάζουν στη στάση που βρίσκεται το καθαριστήριο «Ο Μήτσος», τις πρώτες φουρνιές Πειραιωτών που προορίζονται για τα Μυρωμένα Ρόδα. Σχολιάζουν οι γυναίκες αυτούς που μπαίνουν, «Να΄τον πάλι ο Φαρδούλης· καλά αυτός σπίτι δεν έχει;» «Νάτηνα και η Σουλτάνα. Καιρό είχαμε να τη δούμε· σε καμιά Βηρυτό θα ήταν, πάντως τα ίδια φοράει» και τέτοια. Τα παιδιά συνεχίζουν απ΄το απόγευμα να παίζουν «Αμπλόμ» και «Μακριά Γαϊδούρα», αλλά όλα σταματάνε όταν πέφτει η πρώτη δοξαριά του Ζήση Ματρόζου κι ακολουθεί το γιαλαλάϊο της Μπέμπας Ρίο, που κάτι λέει για έναν που ΄ρθε απ΄το Τιρόλο και κάτι δεν έγινε μεταξύ τους και τι κρίμα. Μετά ο Λέανδρος τραγουδάει Στο ‘Αλα κάλα κούμπα, χορεύουν όλοι ρούμπα αϊ για για για… και σηκώνεται η Θοδωρούλα και κουνάει τα χέρια και τον κώλο της, δήθεν χορεύει. Σηκώνονται και κάτι άλλες όταν ο Λέανδρος συνεχίζει με το Στο Τσούμπο-Τσάμπο χορεύουνε μάμπο που το χορεύει με απίστευτα τσαλίμια και ο Μισέλας που΄χει σε κάθε δάχτυλο κι από ’να δαχτυλίδι κι απ’ ό,τι λένε το… πάει το γράμμα. Στο μεταξύ, οι γκαζιέρες στην κουζίνα έχουν πυρώσει τα τηγάνια με τους κεφτέδες και τα καλαμάρια, και τα βαρέλια αδειάζουνε από κρασί. Τα κέφια ανεβαίνουν. Πιάνει ο πιτσιρικάς ο Καραουλάνης το μπουζούκι –μόλις που ’χει απολυθεί απ’ το στρατό– και ρίχνει το πρώτο του ταξίμι και αφήνει σύξυλους με το στόμα ανοιχτό όλους που ήταν μες στο μαγαζί και τους άλλους που ήταν απόξω κι ακούγανε στο τζάμπα. Τι Τσιτσάνη έπαιξε, τι Μπαγιαντέρα, τι Ατραΐδη, τι Δελιά, τι Κηρομύτη... Χασάπικα, ζεϊμπέκικα, απτάλικα, αλλά και τσιφτετέλια για να ξεδώσουνε και οι γυναίκες. Τότε, γυναίκα δεν πλησίαζε στην πίστα όταν χορεύαν τα ζεϊμπέκικα οι άντρες, παρά για να καθήσουνε στο γόνατο και να βαράνε παλαμάκια γι’ αυτόν που χόρευε. Αλλά στα τσιφτετέλια και στα… ευρωπαϊκά είχανε το ελεύθερο, περιορισμός κανένας. Αλλά… σεμνά! «Ζαχαρία, το

“Δεν τη

Δεκαετία του ΄50.

Καλοκαίρι. Γωνία Περικλέους και Φιλελλήνων, ανάμεσα στην Τερψιθέα και στη στάση Βρυώνη του τραμ, είναι τα «Μυρωμένα Ρόδα», μια μεγάλη αυλή με ένα πανύψηλο φοίνικα στη μέση και καμιά τριανταριά τραπέζια γύρω του. Αριστερά της αυλής, στο βάθος, είναι ένα παράπηγμα που, από το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα, πουλάει κρασί και κάρβουνα. Το βράδυ, μετατρέπεται σε κουζίνα. Έχει τέσσερις γκαζιέρες που τηγανίζουνε πατάτες, μαρίδες, καλαμαράκια και κεφτέδες. Έχει και ένα ψυγείο πάγου που μέσα υπάρχουν ντομάτες και αγγούρια, ενώ σε ένα «φανάρι» που κρέμεται από το ταβάνι, υπάρχουν ελιές θρούμπες και ματσάκια ρίγανη.

[του Γιάννη Κακουλίδη]

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Δεν τη θέλεις πια την αγκαλιά μου», φωνάζει στον ακορντεονίστα η Μαρκέλα που θέλει να χορέψει φοξ τροτ και δεν κρατιέται, κι ο Ζαχαρίας πατάει τα πλήκτρα. Παίρνει το μικρόφωνο η Μύριαμ Λαμόρε που ’λεγε τα μοντέρνα και μπορούσε να μιμηθεί τη φωνή κάθε τραγουδίστριας που ερμήνευε το τραγούδι σε πρώτη εκτέλεση. Η Καίτη Μπελίντα το ’χει πρωτοτραγουδήσει και το ’χει κάνει γνωστό; Την Καίτη Μπελίντα νόμιζες πως άκουγες. Η Σοφία Βέμπο το ’χει πρωτοτραγουδήσει; Το ίδιο. Μέχρι τη Μαρίκα Νίνου, τη Σεβάς Χανούμ και τη Φωτεινή Μαυράκη μπορούσε να μιμηθεί. Εδώ όμως, το τραγούδι είναι μοντέρνο, της αρέσει κιόλας και ξαμολάει τη δική της φωνή, που ’ναι σοπράνο αλλά έχει μια ερμηνευτική γλύκα που σε κάνει να μουδιάζεις. «Δεν σε θέλει πια η αγκαλιά μου/ ξέχασες τα χάδια τα φιλιά μου/ σε γλυκοφιλώ και συ με διώχνεις…» τραγουδάει και συγχρόνως λικνίζεται στο ρυθμό του φοξ τροτ και χειροκροτάνε ασταμάτητα οι από κάτω. Πιάνει ταραχή τη Μαρκέλα που ’χει παραγγείλει το τραγούδι και πάει να βάλει τα κλάματα που της κλέβει την παράσταση η Μύριαμ Λαμόρε. Το βλέπει ο Νικήτας ο δραγουμάνος που ’χε τα νταραβέρια με το «Τζον Μπουλ» και την «Αρτζεντίνα» –τα καμπαρέ στη Φίλωνος– όποτε ερχότανε ο στόλος, και καθότανε στο διπλανό τραπέζι απ’ αυτό που καθότανε η Μαρκέλα και κάνει τη λάθος κίνηση. Σηκώνεται απ’ το τραπέζι του και πάει στο δικό της. «Μαμζέλ, μπορώ να έχω τούτο το χορό;» ρωτάει και περιμένει. Σηκώνει τα μάτια η Μαρκέλα, τον βλέπει ψηλό, με όμορφα μελιά μάτια, πλούσια μαλλιά με το μπριγιόλ να δίνει λάμψη και του σκάει ένα λιγωμένο χαμόγελο. «Ναι, αμέ…» λέει και σηκώνεται. Βάζει το χέρι του απαλά στην πλάτη της και την οδηγεί στην πίστα. Φοράει ξώπλατο και το χέρι του ακουμπάει στην πλάτη της. Αυτή ανατριχιάζει. Γυρνάει το κεφάλι της, τα βλέμματά τους συναντώνται. Χαμηλώνει τα βλέφαρα και βγαίνει από μέσα της ένας ανεπαίσθητος αναστεναγμός. Στην πίστα, η Μαρκέλα πετάει. Τους βηματισμούς της ακολουθεί με τον αέρα επαγγελματία χορευτή ο Νικήτας, κι ο Θωμάς, που΄ναι ο δεσμός της Μαρκέλας και κοιτάζει απ’ την καρέκλα του χωρίς να μπορεί να καταλάβει τι είναι όλο αυτό που συμβαίνει εδώ και τρία λεπτά, νιώθει το αίμα του να ανεβαίνει στο κεφάλι του. Στυλώνει τα μάτια του στην πίστα. Η Μαρκέλα μέσα στην ευτυχία έχει αφεθεί στα χέρια του Νικήτα που έχει πάρει πάνω του τις πρωτοβουλίες των κινήσεων και κάνει εξαιρετικές φιγούρες αξιοποιώντας το ρυθμό και το ταμπεραμέντο της Μαρκέλας όταν, με το φινάλε του τραγουδιού και το τέλος του χορού, η Μαρκέλα δίνει ένα σκαστό φιλί στο μάγουλο του Νικήτα. Αυτός τα χάνει για λίγο κι αμέσως αποφασιστικά πιάνει με το χέρι του τα μάγουλά της, κατευθύνει το πρόσωπό της στο δικό του και τη φιλάει στο στόμα. «Το σπλάχνο μου ρε καργιόλη;» φωνάζει ο Θωμάς κι ορμάει με το σουγιά ανοιχτό πάνω στην πίστα, αλλά δεν καρφώνει τον Νικήτα. Τη Μαρκέλα σφάζει, γιατί γυναίκα είναι κι έχει την πουτανιά στο αίμα της. Η Μύριαμ Λαμόρε δεν ξανατραγούδησε το «Δε σε θέλει πια η αγκαλιά μου» στα Μυρωμένα Ρόδα, που κι αυτά βάλανε λουκέτο αρχές του Οκτώβρη γιατί πουλήθηκε το οικόπεδο και κει θα χτιζόταν πολυκατοικία. Η τρίτη – κατά σειράν – στον Πειραιά, εάν δεν κάνω λάθος. }

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Σκίτσο του Μέντη Μποσταντζόγλου.

γεννήθηκε στον Πειραιά το 1946.

O Γιάννης Κακουλίδης Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα και νομικά στο Παρίσι. Έγραψε ποίηση, θέατρο, πεζό, κινηματογραφικά σενάρια και στίχους για πάνω από πεντακόσια γνωστά ελληνικά τραγούδια. Ποιήματά του δημοσιεύτηκαν σε πολλά περιοδικά, ελληνικά και ξένα, μεταφρασμένα στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Ουγγρικά, καθώς και σε ανθολογίες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αμερική και την Ουγγαρία. Τιμήθηκε δύο φορές με το Α΄ βραβείο του Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης (1965 και 1972). Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, της Γαλλικής Εταιρείας Συγγραφέων, Συνθετών και Εκδοτών, της Ένωσης Μουσικοσυνθετών-Στιχουργών Ελλάδας και της Ένωσης Ελλήνων Σεναριογράφων. Έλαβε μέρος ως εισηγητής σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Συνεργάστηκε ως αρθρογράφος με τα περιοδικά Αντί, Ένα, Money and Life, KΡΑΜΑ, τις εφημερίδες Έθνος και Ελεύθερος Τύπος και σήμερα γράφει στην εφημερίδα Real News. Με συνεπή συμμετοχή στα κοινά και πλούσια συνδικαλιστική δράση προδικτατορικά, η παρουσία του στην πολιτική σκηνή εξακολουθεί να είναι έντονη. }

Ανάλεκτα για το τρίχορδο μπουζούκι[του Γιώργου Χατζημιχελάκη]

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Το τρίχορδο

μπουζούκι υπήρξε το κύριο «εργαλείο» του ρεμπέτικου τραγουδιού της εποχής λίγο πριν - λίγο μετά από την «Ξακουστή Τετράδα του Πειραιώς» (Μάρκος Βαμβακάρης, Γιώργος Μπάτης, Ανέστος Δελλιάς, Στράτος Παγιουμτζής). To τρίχορδο μπουζούκι ανήκει μορφολογικά στην οικογένεια της πανδουρίδος. Η καταγωγή της πανδουρίδος, όπως μαρτυρούν οι αλεξανδρινοί λεξικογράφοι, είναι ασσυριακή. Ο ρήτορας και λεξικογράφος Ιούλιος Πολυδεύκης που καταγόταν από τη Ναύκρατι της Αιγύπτου και έζησε περί τον 2ο μ.Χ. αιώνα, στο περίφημο «Ονομαστικόν» του, (λεξικό με λήμματα της αττικής διαλέκτου, του οποίου σώζεται επιτομή που συνέταξε τον 9ο Γυναικεία μορφή που κρααιώνα ο Βυζαντινός λόγιος Αρέθας), σημειώνει για την παν- τάει ένα τρίχορδο όργανο, δουρίδα: «τρίχορδον δε, όπερ Ασσύριοι πανδούραν ωνόμαζον· σε αγαλματίδιο του 13ου π.Χ. αιώνα. Το αγαλματίδιο εκείνων δ' ήν και το εύρημα» (το τρίχορδο, που οι Ασσύριοι αυτό κοσμεί το αρχαιολογιονόμαζαν πανδούρα· ήταν άλλωστε δική τους εφεύρεση)», κό Μουσείο της Χάιφας και Πολυδ. (IV, 60). Ο Αθήναιος, συμπατριώτης του Πολυδεύκη, έρχεται να επιβεβαιώσει την πανάρχαια καταγωγή (τέλος 2ου αρχές 3ου μ.Χ. αι.) μας παραδίδει ότι κατά τον αρ- του οργάνου. χαίο Πυθαγόρα «η πανδούρα κατασκευαζόταν από τους τρωγλοδύτες της Ερυθράς Θάλασσας από λευκή δάφνη που φυτρώνει κοντά στη θάλασσα» (Αθήναιος, Δ', 183F-184A, 82). Ο Νικόμαχος Γερασηνός, πυθαγορικός (60-120 μ.Χ.), γράφει στο «Αρμονικής Εγχειρίδιον» (κεφ. 4) ότι κάποιο είδος μονόχορδου ονομαζόταν «φάνδουρος». Ο γραμματικός Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (5ος μ.Χ. αι.) στο «Λεξικόν» του αποδίδει τη λέξη «πανδουρίς» στο όργανο και τον όρο «πάνδουρος» για τον εκτελεστή: «πανδούρα ή πανδουρίς, όργανον μουσικόν. Πάνδουρος δε ο μεταχειριζόμενος το όργανον». Τα ανωτέρω από την "Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής", του Κύπριου μαέστρου, συνθέτη και μουσικολόγου Σόλωνα Μιχαηλίδη, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Η τρίχορδη πανδουρίς των αρχαίων Ελλήνων ήταν ένα όργανο μάλλον εξαιρεμένο από την διαδεδομένη μουσική πράξη, στην οποία δέσποζαν τα αρποειδή έγχορδα (λύρες, βάρβιτοι, κιθάρες κ.λπ., καθώς και ποικιλία αυλών και κρουστών). Ήταν όργανο για περιθωριακή ίσως χρήση και δεν το απαντούμε σε παραστάσεις αγγείων. Το γνωρίζουμε από αυτό το χαρακτηριστικό ανάγλυφο Μούσας (Μαντινεία, 5ος π.Χ. αι.) και από αγαλματίδια Ταναγραίων. Ίσως να προσιδίαζε στις γυναίκες αυτό το όργανο. Στη γλυπτική παράσταση είναι ευδιάκριτη η μορφή και το μέγεθος του οργάνου, καθώς και η χρήση πλήκτρου (πέννας) για το παίξιμό του. Η παράσταση, με έναν τολμηρό

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

διασκελισμό, μας παραπέμπει σε αυτήν τη ζωγραφιά γιαπωνέζας γκέισας που παίζει το τρίχορδο shamisen, ως μία επιπλέον επιβεβαίωση της διάδοσης των τριχόρδων οργάνων της μορφής της πανδουρίδος μέχρι και την Άπω Ανατολή. Η μεσαιωνική εξέλιξη της πανδουρίδος μας οδηγεί στα όργανα με λαουτοειδή μορφή. Στο περίφημο έργο του Κωνσταντίνου Πορφυρογένητου «Περί Βασιλείου Τάξεως» ή «De Cerimoniis aulae byzantinae» (μία συλλογή διατάξεων, κανόνων και εθιμοτυπικών παραδόσεων της βυζαντινής αυλής), παρατίθεται ένα είδος τελετουργίας που ονομάζεται «το Γοτθικόν». Εκεί συναντάμε και ορχήστρες πανδουριστών:

«Τῇ ἐννάτῃ ἡμέρᾳ τῆς δωδεκαημέρου, τῶν δεσποτῶν ἐπὶ τοῦ δείπνου καθεζομένων, ὃ καὶ τρυγητικὸν προσαγορεύεται, ἐν ταῖς δυσὶν εἰσόδοις τοῦ μεγάλου τρικλίνου τῶν ιθʹ Ἀκκουβίτων ἵστανται οἱ μέλλοντες παῖξαι τὸ Γοτθικὸν οὕτως. Ἐν μὲν τῷ ἀριστερῷ μέρει, ἐν ᾧ καὶ ὁ δρουγγάριος τοῦ πλοΐμου παρίσταται, ἵσταται ὁ τοῦ μέρους τῶν Βενέτων μαΐστωρ μετὰ καὶ ὀλίγων δημοτῶν καὶ τῶν πανδουριστῶν μετὰ τῶν πανδούρων, καὶ ὄπισθεν αὐτοῦ οἱ δύο Γότθοι φοροῦντες γούνας ἐξ ἀντιστρόφου καὶ πρόσωπα διαφόρων εἰδέων, βαστάζοντες ἐν μὲν τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ σκουτάρια, ἐν δὲ τῇ δεξιᾷ βεργία. Ὁμοίως καὶ ἐν τῷ δεξιῷ μέρει, ἐν ᾧ καὶ ὁ δρουγγάριος τῆς βίγλης παρίσταται, ἵσταται ὁ τοῦ μέρους τῶν Πρασίνων μαΐστωρ μετὰ καὶ ὀλίγων δημοτῶν μετὰ καὶ τῶν πανδουριστῶν μετὰ τῶν πανδούρων, καὶ ὄπισθεν αὐτοῦ οἱ δύο Γότθοι φοροῦντες γούνας ἐξ ἀντιστρόφου καὶ πρόσωπα διαφόρων εἰδέων, βαστάζοντες ἐν μὲν τῇ ἀριστερᾷ χειρὶ σκουτάρια, ἐν δὲ τῇ δεξιᾷ βεργία.» (4934 κε΄) Ωστόσο, ο πολύτιμος Φαίδων Κουκουλές, στο περιώνυμον Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, μας πληροφορεί ότι στα βυζαντινά χρόνια η λέξη "πανδουριστής" (αλλά και "φάνδουρος, ο") σημαίνει γενικώς τον οργανοπαίκτη και ειδικότερα τον σαλπιγκτή του Ιπποδρόμου. Στα μεταβυζαντινά και νεοελληνικά χρόνια, τη λέξη «πανδουρίς» την απαντάμε ως «ταμπουράς» ή «τσαμπράς», σε στίχους δημοτικών τραγουδιών.

«Να κόψω κι ένα λιόφυλλο, να κριώ (κρούω) τον ταμπουρά μου.» «Το πλάγι-πλάγι πήγαινε, τον ταμπουρά λαλούσε.» «Τούτο το καλοκαιράκι, κυνηγούσα ένα πουλάκι κυνηγούσα, προσπαθούσα, να το πιάσω δε μπορούσα. Παίζοντας τον ταμπουρά μου, ήρθε κι έκατσε κοντά μου.» Επίσης συναντάμε για πρώτη φορά τη λέξη μπουζούκι ως εναλλακτική, ως συνώνυμο του ταμπουρά, που, παραπληρωματικά από πλευράς νοήματος, έρχεται να ολοκληρώσει τον στίχο: «Ο Θοδωράκης κάθεται στη Ζάκυθο στο Κάστρο και έκρουγε τον ταμπουρά το θλιβερό μπουζούκι...»

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

«…Λάλα καϋμένε ταμπουρά, πες το και συ, μπουζούκι…» «…Ντερβίσης εροβόλαγε στη μέση στο παζάρι με το μπουζούκι παίζοντας, τον ταμπουρά βαρώντας…» Ο ταμπουράς υπήρξε το αγαπημένο όργανο πολλών αγωνιστών της Επανάστασης, οι οποίοι είχαν πάντα κάποιον «ταμπουρατζή» στο ασκέρι τους, και δεν ήταν λίγοι οι οπλαρχηγοί που έπαιζαν και οι ίδιοι ταμπουρά, όπως ο στρατηγός Μακρυγιάννης (1797-1864). Στη φωτογραφία, ανάμεσα σε προσωπικά αντικείμενα του Μακρυγιάννη, βλέπουμε τον ταμπουρά του (Εθνικό ιστορικό Μουσείο Αθήνας). Στον γνωστό πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα (18321904) «Ο Γαλατάς» (1895, λάδι σε καμβά, 53 εκ. x 37 εκ., Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου), έχουμε μιαν απεικόνιση της πρώιμης μετ-επαναστατικής μορφής του μπουζουκιού, που, ως μετεξέλιξη του ταμπουρά, παρότι έχει πάρει το σημερινό του γνωστό σχήμα, διατηρεί ωστόσο τα ξύλινα κλειδιά, αντί των σημερινών μεταλλικών μηχανικών. Επίσης, συγκρίνοντας τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη με τον ταμπουρά, του «Γαλατά», παρατηρούμε ότι η αδιόρατη σχεδόν τρύπα του ηχείου έχει μεγαλώσει και το μέγεθός της τείνει σε αυτό των σημερινών μπουζουκιών. Διακρίνουμε επίσης τις αλλαγές στην κατασκευή του σκάφους: ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη είναι σκαφτός-σκαλισμένος σε μονοκόμματο ξύλο, ενώ του «Γαλατά» είναι κατασκευασμένος με φιλέτα ξύλου (δούγες), ενώ το αρχικό σχήμα του ηχείου από «δάκρυ» κατατείνει στο σημερινό αχλαδόσχημο. Τέλος και στη φωτογραφία, αλλά αμυδρά και στον πίνακα, διακρίνουμε στο βραχίονα (μπράτσο) του οργάνου, «Ο Γαλατάς» (1895, λάδι σε τους «δεσμούς» (στη λαϊκή ορολογία «[μ]περδέδες» <τουρκαμβά, 53 εκ. x 37 εκ., Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - κιστί berde) τους προγόνους των σημερινών μεταλλικών Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου). τάστων, των χωρισμάτων που παράγουν τις νότες. Οι δεσμοί δένονταν με μεταξένια κλωστή, αργότερα στις μέρες μας με πετονιά. Στο μπουζούκι αντικαταστάθηκαν πολύ νωρίς από τα μεταλλικά τάστα, κατά τα πρότυπα του μαντολίνου και της κιθάρας. Ευνόητο είναι ότι ο ταμπουράς υπήρξε διαδεδομένο λαϊκό όργανο της οθωμανικής εποχής και, μέχρι τα σημερινά χρόνια, όργανα της οικογένειας του ταμπουρά είναι ευρέως διαδεδομένα στην τουρκική λαϊκή-δημοτική μουσική (γνωστά και ως «σάζια», ενικός «σάζι» που στην παλαιά αραβοπερσική λόγια οθωμανική γλώσσα σημαίνει «όργανο»). Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο ταμπουράς, έχοντας υποκατασταθεί από το μπουζούκι λίγο πριν

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

εξαφανιστεί, γνώρισε νέα ακμή, με το να γίνει υποχρεωτικό όργανο αισθητοποίησης της παραδοσιακής μας μουσικής στα Μουσικά Σχολεία της χώρας (ήδη από το 1987). Το τρίχορδο μπουζούκι πάλι, έχοντας παραγκωνιστεί από το τετράχορδο, ήδη από τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 –εποχή ακμής του Μανώλη Χιώτη που ήταν ένας από τους εμπνευστές του τετράχορδου–ξαναγνώρισε μεγάλη διάδοση κατά τη δεκαετία του 1980, όταν το ρεμπέτικο τραγούδι επανήλθε στο προσκήνιο μέσω των επανεκδόσεων σε συλλογές LP των παλαιών δίσκων γραμμοφώνου. Τότε και ανθίζουν διάφορες κομπανίες από νεαρούς ρεμπετολάτρες, που τις περιστοιχίζει ένα κοινό φοιτητόκοσμου και διανοουμένων. Είχε μεσολαβήσει ένα διάστημα, όπου την παρακμή του ρεμπέτικου τρίχορδου διαδέχτηκε η ακμή του τετράχορδου μπουζουκιού, που έγινε η μόδα των αστών της εποχής του ’50 στα μεγάλα κέντρα διασκέδασης, με τα τραγούδια σε ρυθμούς λάτιν του Χιώτη, και που, αργότερα, τους διαδέχονται οι …«ινδικοί» ρυθμοί του Απόστολου Καλδάρα και του Μπάμπη Μπακάλη, ενώ ως αντίποδας στέκει ο εναγκαλισμός του μπουζουκιού από συνθέτες όπως ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Ξαρχάκος, ο Μαρκόπουλος. Η αναστατική υπερβολή (σε πολλές περιπτώσεις «λαγνεία» - «ρεμπετολαγνεία») του ρεμπέτικου κατά τη δεκαετία του 1980 δεν είχε σε καμία περίπτωση σχέση με τα όσα ο Μάνος Χατζιδάκις είχε θίξει για το ρεμπέτικο τραγούδι στην περίφημη διάλεξή του στο Θέατρο Τέχνης, στις 31 Ιανουαρίου του 1949. Πολύ γρήγορα, από τα «ρεμπετάδικα», τα κουτούκια μπαρ-αναπαραστάσεις της παλιάς εποχής, εκφυλίστηκε στα μεγάλα κέντρα διασκέδασης και επικαλύφθηκε από τις καριέρες των επώνυμων τραγουδιστών και τα τσιφτετέλια πάνω στα τραπέζια, ήδη από τη δεκαετία του 1990. Χάρισε ωστόσο μια παράταση ζωής στο τρίχορδο μπουζούκι, ή μάλλον μια γέφυρα για να περάσει στο σήμερα. Ένα βασικό στοιχείο που διατήρησε το τρίχορδο μπουζούκι εκ της συγγενείας του με τον ταμπουρά, ήταν τα διάφορα κουρδίσματα του. Στις μέρες μας είναι καθιερωμένο το κούρδισμα ρε-λα-Ρε. Ωστόσο, στην εποχή της ακμής της τέχνης του, στην πρώιμη περίοδο του ρεμπέτικου μέχρι πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήσαν διαδεδομένα διάφορα κουρδίσματα που ταίριαζαν στην πιο εύηχη απόδοση της κάθε οικογένειας των ποικίλων κλιμάκων –σωστότερα «δρόμων», ή μακαμιών– της ανατολικής μουσικής. Τα κουρδίσματα αυτά μου τα γνώρισε ο Πέτρος Τζιέρης, ένας ερασιτέχνης μπουζουξής («παίζω για το κέφι μου» όπως ο ίδιος έλεγε) εβδομηντάχρονος τότε, ο οποίος έζησε την ακμή και την παρακμή του ρεμπέτικου, κάνοντας παρέα με τους περισσότερους ρεμπέτες της παλιάς σχολής. Τον Πέτρο Τζιέρη τον γνώρισα στο σπίτι του πρώτου μου δασκάλου, του Τάσου Πολυκανδριώτη, δασκάλου περίφημου που από τα χέρια του πέρασαν πολλοί σπουδαίοι μετέπειτα επαγγελματίες, κυρίως μπουζουξήδες και ακκορντεονίστες. Ο μπάρμπα-Τάσος δίδασκε μαντολίνο, βιολί, κιθάρα, ακκορντεόν και μπουζούκι τετράχορδο. Εγώ, την περίοδο που ήμουν φοιτητής, αναζητούσα τους απόηχους των παιδικών μου χρόνων. Είχα ζητήσει από τον κύριο Τάσο να μου δείξει τρίχορδο μπουζούκι, αν και είχα αρχίσει με τετράχορδο. Είχε ήδη ανατείλει η εποχή της αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος για το ρεμπέτικο τραγούδι και ως νέος, φοιτητής της Φιλοσοφικής, την είχα αφουγκραστεί. Στο «Ντο-ρε-μι», στο μικρό δωματιάκι μιας αυλής ενός παλιού σπιτιού της τραγουδισμένης συνοικίας του Αγίου Νείλου στον Πειραιά του 1976, με δεκάδες κλουβιά γεμάτα

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

καρδερίνες και καναρίνια να κρέμονται στους τοίχους του, ανάμεσα στα τιτιβίσματα, ο κυρ-Τάσος μάς έκανε το μάθημα. Επιβράβευση της καλής μελέτης μας ήταν να αρχίζουν το κελάηδημα όλα τα πουλάκια μαζί, όταν παίζαμε ακέραια ένα τραγούδι: «Είδες; Άμα σου λένε μπράβο αυτά, δε χρειάζεται να σου πω εγώ..." Στο «Ντο-ρε-μι» συχνάζανε πολλοί φίλοι του κυρ-Τάσου, παλιοί μουσικοί και γείτονες, καθώς και φίλοι του παλιοί από τον Οίκο Τυφλών –είχε και ο ίδιος χάσει το φως του από νεαρός. Ανάμεσά τους, συχνός επισκέπτης ο γείτονας Πέτρος Τζιέρης. Μας κάλεσε μια μέρα φθινοπωρινή του 1978 σπίτι του, με τον φίλο μου τον Λάμπρο Φ., να μας φιλέψει και να μας μιλήσει για το «παλιό μπουζούκι»: «Εγώ παιδιά δεν έχω, και αυτά τα πράγματα θα ξεχαστούνε». Πίνοντας ένα καφεδάκι, που μετά έγινε ουζάκι, μας έδειξε τα παλιά κουρδίσματα του τρίχορδου, και μας έπαιξε διάφορους σκοπούς πάνω σε αυτά. Τα κουρδίσματα (ή ντουζένια < τουρκιστί düzen) τα παραθέτω όπως ακριβώς μας τα κατονόμασε. Ως μέσο κατάδειξης του ακριβούς τονικού ύψους κουρδίσματος των χορδών, χρησιμοποιούνται, πλάι στις νότες, οι αριθμοί που προσδιορίζουν την οκτάβα, με δεδομένο ότι το λα του διαπασών (λα=440Hz) θεωρείται ως λα4. Τα κουρδίσματα ταξινομούνται με βάση το ύψος του 2ου και του 3ου ζεύγους χορδών, μιας και το πρώτο ζεύγος κουρδίζεται πάντα σε ρε4. Χάριν συντομίας θα ονομάζουμε το πρώτο ζεύγος ως 1η χορδή, το 2ο ως 2η το 3ο ως 3η. Η χαμηλότερη χορδή (3η) για λόγους ευκολίας και αδιαμφισβήτητου ορισμού της, σημειώνεται με αρκτικό κεφαλαίο. κούρδισμα με τη μεσαία χορδή στο λα3 1. Ιταλικό: ρε4-λα3-Ρε3 (το καθιερωμένο ως τις μέρες μας κούρδισμα) κουρδίσματα με τη μεσαία χορδή στο σολ3 1. Ίσο: ρε4-σολ3-Ρε3 2. Ραστ: ρε4-σολ3-Ντο3 2. Αραμπιέν: ρε4-σολ3-Σι2 2. Συριανό: ρε4-σολ3-Σιb2 4. Καραντουζένι: ρε4-σολ3-Λα2 5. Ανοιχτό: ρε4-σολ3-Σολ2 Οι χορδές του μπουζουκιού ονομάζονται στη λαϊκή γλώσσα «τέλια» (ενικός, τέλι <λέξη τουρκική). Τέλια ονομάζονται κατά συνήθεια οι συρμάτινες χορδές (από ατσάλι ή παλαιότερα από χαλκό). Θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι η 3η (η χαμηλότερη) δυάδα χορδών απαρτίζεται από μία ψιλή συρμάτινη χορδή που είναι αντίστοιχου πάχους με τις χορδές του πρώτου ζευγαριού, και μία χορδή συρμάτινη με περιέλιξη από νήμα ατσαλιού ή χαλκού παλαιότερα, η οποία κουρδίζεται μία οκτάβα χαμηλότερα, και στη λαϊκή ορολογία ονομάζεται «μπουργάνα». Στα κουρδίσματα που παρατέθηκαν παραπάνω, για το 3ο ζεύγος χορδών (3η χορδή) σημειώνεται το ύψος της μπουργάνας, και εννοείται ότι το τέλι του ζευγαριού κουρδίζεται μια οκτάβα ψηλότερα.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ως κατακλείδα αυτής της μικρής αναφοράς, παραθέτω ένα σκοπό (χαβά <τουρκικά = οργανικός σκοπός) που μας δίδαξε ο Πέτρος Τζιέρης, και που παίζεται στο κούρδισμα καραντουζένι. Τον σκοπό αυτόν τον ονόμασε «Καμηλιέρικο» και, εξ όσων γνωρίζω, είναι ανέκδοτος και ουδέποτε έχει γραμμοφωνηθεί. Το καμηλιέρικο, ή καμηλιέρικος, είναι είδος ζεϊμπέκικου χορού (εννεασήμου 2+2+2+3) με ζωηρή κίνηση, που κατά την εξέλιξη του χορού ζωηρεύει περισσότερο. Ο Πέτρος Τζιέρης έλεγε ότι πρέπει να παίζεται και να χορεύεται σαν να θέλει να περιγράψει το βήμα της καμήλας που ξεκινά από αργό και λίγολίγο επιταχύνεται. Στο πεντάγραμμο έχω μεταφέρει με ακρίβεια μιαν εκδοχή παιξίματος του σκοπού, καταγράφοντας όχι μόνο την κύρια μελωδία, αλλά και τις συνηχήσεις. Επίσης, στην παρτιτούρα πάνω από το πεντάγραμμο, έχω σημειώσει την δαχτυλοθεσία, σε ένα τρίγραμμο, που κάθε μια γραμμή του αντιστοιχεί σε ένα ζευγάρι χορδών. }

γεννήθηκε στον Πειραιά το

Ο Γιώργος Χατζημιχελάκης 1959. Σπούδασε ανώτερα

θεωρητικά με τον Κώστα Κλάββα, βυζαντινή μουσική με τον Κωνσταντίνο Κατσούλη και τον Βασίλη Νόννη, σύνθεση με τον Θόδωρο Αντωνίου, στο Κεντρικό Ωδείο Αθηνών. Επίσης, Βυζαντινή και Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη μελέτη της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, καθώς και με τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Έχει γράψει μουσική για σόλο όργανα, μικρά και μεγάλα σύνολα, συμφωνική μουσική, μουσική για πολλές θεατρικές παραστάσεις και ντοκιμαντέρ. Έχει δεχτεί παραγγελίες από το Γ’ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Ορχήστρα των Χρωμάτων, από διάφορα συγκροτήματα και σολίστες και τα περισσότερα έργα του έχουν παιχτεί σε αίθουσες της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επίσης, συνεργάστηκε με τη χορογράφο Μαρία Μ. Χορς και έγραψε μουσική για τις χορογραφίες της στις τελετές αφής και τις τελετές παράδοσης της Ολυμπιακής Φλόγας του 2000, 2002, 2004 και 2006, (Παραγγελίες Ολυμπιακής Επιτροπής Λαμπαδηδρομίας). Έργα του κυκλοφορούν από διεθνείς δισκογραφικές εταιρείες (1ο κουαρτέττο εγχόρδων AGORA MUSICA, Νέι για σόλο φλάουτο Magni), ενώ έχει επιμεληθεί και διευθύνει πολλές δισκογραφικές παραγωγές ερευνητικού περιεχομένου σχετικά με την ελληνική δημοτική μουσική. Είναι τακτικό μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών και, από το 2001, είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης. }

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Μπαρκώφ Λιμάνι του Πειραιά (1934;)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Πειραιάς, μια

πόλη

που

τραγουδήθηκε

πολύ

επιμέλεια: Βίνα Γιαννούλη, φιλόλογος

Τα λιμάνια

αποτελούσαν ανέκαθεν πόλο έλξεως της λογοτεχνίας, το ίδιο και ο Πειραιάς, που είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης και που από την αρχαιότητα έπαιξε σημαντικό ρόλο στα ελληνικά δρώμενα. Η πόλη έχει ιστορία χιλιάδων ετών. Λόγω μάλιστα της φυσικής της ομορφιάς και της γεωγραφικής της θέσης, έχει εμπνεύσει όσο καμία άλλη τον καλλιτεχνικό κόσμο.

Μια σπάνια φωτογραφία, πρόβα του Μάνου Χατζιδάκι (στο σπίτι του Γ. Ζαμπέτα) μια ημέρα πριν από τη βράβευση της μουσικής της ταινίας “Ποτέ την Κυριακή”. Διακρίνονται μεταξύ άλλων ο Γ. Ζαμπέτας και ο Ζ. Ντασέν.

Ο Πειραιάς έγινε αντικείμενο αρκετών λογοτεχνικών έργων, κινηματογραφικών ταινιών και, βέβαια, της μουσικής. Οι περισσότερες συνοικίες του έχουν υμνηθεί στα λαϊκά μας τραγούδια, που αποτελούν σημαντικό κομμάτι της μουσικής ιστορίας μας. Το 1960, γράφτηκαν από τον Μάνο Χατζιδάκι "Tα Παιδιά του Πειραιά" για την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή», τραγούδι με τεράστια επιτυχία, που ερμηνεύτηκε σε πολλές διαφορετικές γλώσσες και έκανε την πόλη γνωστή σε όλο τον πλανήτη. Μέσα από την ταινία αυτή, παράλληλα, έγινε διεθνώς γνωστή και η Μελίνα Μερκούρη, που τραγουδά η ίδια τους στίχους του Μάνου Χατζιδάκι.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά που σαν θα μεγαλώσουν όλα να γίνουν λεβέντες για χάρη του Πειραιά. Όσο και αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιμάνι τρελή να μ’ έχει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν βραδιάζει, τραγούδια μ’ αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεμίζει από παιδιά. Ο άλλος μεγάλος μας συνθέτης, ο Μίκης Θεοδωράκης, έχει ασχοληθεί κι αυτός με τον Πειραιά σε τραγούδια του όπως το "Κάποιο πρωινό στον Πειραιά" (1963), σε στίχους που έγραψε ο Χρήστος Κολοκοτρώνης και τραγούδησαν ο Πάνος Γαβαλάς και η Ρία Κούρτη, Κάποιο πρωινό στον Πειραιά...στον Πειραιά έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά. Έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά... κι ήσουν ο ήλιος μου κι η χρυσαυγή έφυγες και έσβησε το φως απ' τη γη. καθώς και η κλασική "Δραπετσώνα" (1961) με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη. Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή. Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί. Ανάλογοι είναι και οι στίχοι για το "Μάτια βουρκωμένα" (1966), που έγραψε ο Νίκος Γκάτσος, κι έγιναν επιτυχία πάλι με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, σε μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. Κάτω στον Πειραιά, στα Καμίνια φτώχεια, καλή καρδιά, μα και γκρίνια μάζεψα μια βραδιά τα σαΐνια κι ήρθα κρυφά τον παλιό μου καημό να σου πω. Ο Γκάτσος συνεργάστηκε με τον Δήμο Μούτση στην "Πειραιώτισσα", με ερμηνευτή τον Σταμάτη Κόκκοτα: Βρήκα στο δρόμο κάτι παιδιά και τα ρώτησα αν με θυμάσαι καμιά βραδιά Πειραιώτισσα. Μακριά στα ξένα, στην ξενιτιά βαριαρρώστησα κι ήλθα κοντά σου να βρω γιατρειά, Πειραιώτισσα. Ο Δήμος Μούτσης έγραψε μουσική για το τραγούδι "Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια" σε στίχους του Γιώργου Παπαστεφάνου. Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια τα βραδάκια περπατούσαμε μου γελούσες, πόσο μ’ αγαπούσες.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Στο "Χατζηκυριάκειο", ο Δημήτρης Γκόγκος, γνωστός και ως Μπαγιαντέρας, τραγουδά: Αποβραδίς ξεκίνησα μ’ έναν παλιό μου φίλο για το Χατζηκυριάκειο και για τον Άγιο Νείλο. Για την Κοκκινιά, που είναι ανάμεσα στα Καμίνια και τη Νίκαια, έχουν γραφτεί το "Γιατί σκληρή και άπονη" (Η Κοκκινιώτισσα) από τον Απόστολο Χατζηχρήστο και το "Σε διώξανε απ’ την Κοκκινιά" από τον Βασίλη Τσιτσάνη, σε στίχους του Νίκου Μάθεση, με ερμηνευτή τον Πρόδρομο Τσαουσάκη και τη Ρένα Ντάλμα (1950). Το τραγούδι αναφέρεται επίσης και σε άλλες συνοικίες του Πειραιά. Σε διώξαν απ’ την Κοκκινιά γιατί το ’χες παρακάνει και στο Χατζηκυριάκειο, άμυαλη, άρχισες το, άρχισες το σεργιάνι! Στη Δραπετσώνα τα ’φαγες του Παύλου και του Γκίκα και στα Ταμπούρια του Μηνά του φουκαρά που του ’μεινε, που του ’μεινε η γλύκα! Το "Μπουζούκι του Νικόλα" του Νίκου Καρανικόλα, με ερμηνευτή τον Στράτο Διονυσίου. Δύο φίλοι από την Κοκκινιά κάναν στο μαγαζί ζημιά το μπουζούκι του Νικόλα του το σπάσανε και το κέφι του απόψε το χαλάσανε. Όλα τα φταίει μια μικρή που μπήκε μες στο μαγαζί. Ο Στέλιος Καζαντζίδης, εκτός από το "Ένα ρεμάλι του Πειραιά" των Ν. Πετρίδη, Πυθαγόρα, είχε στο ενεργητικό του το "Γεια σου Περαία αθάνατε" του Μιχάλη Γενίτσαρη. Γεια σου Περαία αθάνατε, της εργατιάς κολόνα Πασαλιμάνι, Κοκκινιά, Καμίνια, Δραπετσώνα. Κούπες κρασί αμέτρητρες στην Τρούμπα θα ρουφήξω και στο Χατζηκυριάκειο στουπί θα καταλήξω. Γεια σου Περαία αθανάτε, απόψε κάνω γιούρια στη Ζέα, στα Λιπάσματα και στα γνωστά Ταμπούρια. Και βέβαια τη σπαρακτική ιστορία του 1968. Στα βράχια της Πειραϊκής κοιμάται ο Στέλιος ο μπεκρής. Κοιμάται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται. Παντρεύεται με τη μικρή που τον κατάντησε μπεκρή. Στα βράχια της Πειραϊκής ξυπνάει ο Στέλιος ο μπεκρής. Ξυπνάει κι είναι μόνος του και είναι βαρύς ο πόνος του. Για το Πέραμα τραγουδά η Βίκυ Μοσχολιού, στο ομώνυμο τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου, σε στίχους Γιώργου Χρονά. Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα κάτω στο Πέραμα με τους γέρους στη θάλασσα να βρίζεις την κάμαρα που σε γέννησε και τον Ξέρξη. Στάθηκα δίπλα σου και σου είπα τα κεραμίδια θα γίνουνε τσιμέντο, τα ξύλα θα γίνουνε πέτρες η αγάπη θα γίνει χρήμα.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Στο "Και φούμα φούμα" των Χ. Νικολόπουλου, Πυθαγόρα, που τραγουδά ο Νικολόπουλος μαζί με τον Τάκη Μπίνη, αναφέρονται μερικές ακόμα συνοικίες του Πειραιά. Ανάμεσα Καλλίπολη και Τζάνειο εβρήκα το Θεό τον επουράνιο. Αντάμωσα το φίλο μου τον Μέρτικα με τα βαριά τσιγάρα και τα σέρτικα. Και φούμα φούμα στα βοτσαλάκια αγίους έβλεπα και αγγελάκια και φούμα φούμα στη Φρεαττύδα ότι μ’ αγάπαγες, άπιστη, είδα. Για τη Φρεαττύδα ("Στη Φρεαττύδα θα ’ρθω"), τραγούδησε και ο Μανώλης Λιδάκης σε στίχους Θοδωρή Γκόνη και μουσική Puerca. Για το Φάληρο υπάρχουν "Ο Τραμπαρίφας" (1951), "Η Φαληριώτισσα" (1935) και το "Πάμε μια βόλτα στο Φαληράκι" (1946).

Για την Καστέλα, που θεωρείται μια από τις πιο ωραίες περιοχές της Ευρώπης, ο Μάνος Χατζιδάκις σε στίχους Αλέκου Σακελλάριου έγραψε το "Αχ, βρε παλιομισοφόρια" που τραγούδησε ο Βασίλης Αυλωνίτης στην ταινία «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» (1957). Ένα βράδυ στην Καστέλα σε μια όμορφη κοπέλα που ’παιρνε το απεριτίφ της ρίχτηκ’ ένας τσίφτης απ’ την Κοκκινιά.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Άλλα τραγούδια: Στο Πασαλιμάνι – Στράτος Παγιουμτζής Είμαι βέρος Πειραιώτης – Μιχάλης Γενίτσαρης Πειραιώτικος μανές – Μάρκος Βαμβακάρης Πειραιωτοπούλα – Μπαγιαντέρας Πειραιωτάκι μου – Δούκισσα Γεννήθηκα στον Πειραιά – Βαγγέλης Γερμανός Πέντε μάγκες στον Περαία – Αντώνης Καλυβόπουλος Τι Πειραιώτης είμ’ εγώ – Δημήτρης Παπαμιχαήλ Πειραιώτισσα – Γιώργος Κάβουρας Όμορφη Πειραιώτισσα – Κώστας Καπλάνης Ωραία Πειραιώτισσα – Γιώργος Ζαμπέτας Παποράκι του Μπουρνόβα – Μάνος Λοϊζος, Λευτέρης Παπαδόπουλος Η θάλασσα του Πειραιά – Γιώργος Μητσάκης, τραγουδισμένο από τον Γιάννη Πάριο. }

Σχέδιο του Βασίλη Σπεράντζα για την πρώτη έκδοση των "Ρεμπέτικων τραγουδιών" του Ηλία Πετρόπουλου. (Τελικά, τα σχέδια έγιναν από τον Τάκη Σιδέρη λόγω αναχώρησης του Βασίλη Σπεράντζα στο Παρίσι).

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Μουσικά

Από

στέκια

του

Πειραιά

Κατερίνα Σταματάκη, φιλόλογος

πολύ νωρίς, η πόλη του Πειραιά χαρακτηρίστηκε από ένα σημαντικό γεγονός: τη συνύπαρξη πολλών και διαφόρων –ετερόκλητων κάποιες φορές– κατοίκων. Δεν ξέρουμε αν το γεγονός αυτό ήταν τόσο καθοριστικό για την παντός είδους ανάπτυξη κάποιας άλλης πόλης, όσο αυτής του Πειραιά. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών ήταν αυτές που, κατά βάση, επηρέασαν την κοινωνική σύστασή της. Αξίζει να αναφέρουμε ολόκληρες περιοχές που πήραν το όνομά τους από τους τόπους καταγωγής των νέων κατοίκων τους, όπως τα «Χιώτικα» στην περιοχή του Χατζηκυριάκειου, τα «Υδραίικα» στα νότια του λιμανιού, τα «Μανιάτικα» στην Αγία Σοφία, τα «Κρητικά» στις πλαγιές του λόφου της Καστέλλας. Η μετακίνηση, όμως, που στάθηκε ιδιαίτερα σημαντική ήταν αυτή των Μικρασιατών προσφύγων, που –διωγμένοι από τα πάτρια εδάφη– βρήκαν στον Πειραιά, και την ευρύτερη περιοχή του, το καταφύγιο που ζητούσαν. Για να αντιληφθούμε με έναν τρόπο την κατάσταση που περιγράφουμε, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στις αρχές του αιώνα, σε έναν πληθυσμό 250.000 κατοίκων, οι 100.000 ήταν νέοι κάτοικοι. Όπως είναι φυσικό, όλοι αυτοί οι κάτοικοι έρχονται στην πόλη, φέρνοντας μαζί τους τις καταβολές των τόπων τους, τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες και την ιστορία τους. Στις βαλίτσες τους κουβαλούν όλες τους τις μνήμες και στο μυαλό τους κρατούν τις ελπίδες και τα όνειρα της νέας τους ζωής. Άραγε ποιο άλλο μέσο εκτός από τη μουσική θα ήταν το καλύτερο για να συγκεραστούν και να διοχετευθούν στη νέα τους ζωή αυτά τα δύο μαζί, το παρελθόν και το παρόν; Η μουσική είναι αυτή που, με το ρυθμό και τη μελωδία της, έχει τη δύναμη να ανακουφίσει τους ξεριζωμένους κατοίκους από τις πατρογονικές τους εστίες, αλλά και να δημιουργήσει συνέχεια, ακολουθώντας τους ανθρώΟ Παπαϊωάννου, φαντάρος, με τον οργανοποιό πους στη νέα τους πια ζωή, στα νέα τους Ζοζέφ και έναν φίλο (Πειραιάς 1940). βάσανα και απογοητεύσεις, μαζί με τις καινούργιες προσδοκίες και ελπίδες. Αυτοί οι λόγοι, κι άλλοι τόσοι ίσως, οδήγησαν στη δημιουργία κάποιων από τα περίφημα «μουσικά στέκια» του Πειραιά, που αναπτύχθηκαν τόσο στο κέντρο όσο και στις παρυφές της πόλης.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Το λίκνο αυτής της μουσικής αναγέννησης ήταν κυρίως οι περιοχές με προσφυγικό πληθυσμό. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια ευτυχή συγκυρία: συνέπεσε η παρουσία μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών εξ Ανατολής με την ανάπτυξη της επαγγελματικής δισκογραφίας στην Ελλάδα, γεγονός που βοήθησε στην ταχύτατη εξάπλωση του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού. Η ευρύτερη περιοχή του Πειραιά γέμισε κυριολεκτικά από μουσικά στέκια. Από την Καστέλλα και το Τουρκολίμανο μέχρι τη σπηλιά του Παρασκευά και το Πασαλιμάνι και συνεχίζοντας από την Πειραϊκή και τη Φρεαττύδα μέχρι το Χατζηκυριάκειο και τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, μπορούσε κανείς να βρει αρκετά τέτοια κέντρα διασκέδασης. Αλλά και στο λιμάνι, μέχρι τη Δραπετσώνα (Κρεμμυδαρού) και το Καστράκι, υπήρχαν αρκετά (νόμιμα ή και παράνομα) στέκια που αναλάμβαναν τη διασκέδαση των Πειραιωτών και όχι μόνο. Ας μην ξεχνάμε όμως και την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά, με τις προσφυγικές συνοικίες, όπου και εκεί εύρισκε κάθε ενδιαφερόμενος ποικίλους τρόπους διασκέδασης, σε αρκετά γνωστά μουσικά κέντρα. Τέτοιες συνοικίες ήταν: της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Ελευθερίου, της Κοκκινιάς, των Βούρλων, των Σφαγείων, του Καλοκαιρινού, ακόμα και του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου. Η φήμη τους εξαπλώθηκε τόσο πολύ, ώστε στα κέντρα αυτά σύχναζαν πλέον όχι μόνο Μικρασιάτες και Πειραιώτες, αλλά και κάτοικοι όλου του λεκανοπεδίου. Για την όλο και αυξανόμενη φήμη της περιοχής και των συγκροτημάτων που διαβιούσαν μέσα σ’ αυτήν, χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η ξακουστή «Τετράς του Πειραιώς», που εμφανιζόταν στη μάντρα του Σαραντόπουλου, στην Ανάσταση, στέκι μέχρι τότε των Μικρασιατών. Μαζεύονταν άνθρωποι απ’ όλη την Αθήνα για να ακούσουν τον ήχο των τραγουδιών της Ξακουστής Τετράδας (Βαμβακάρη, Μπάτη, Παγιουμτζή, Δελιά), της τόσο σημαντικής αυτής κομπανίας για την εξέλιξη της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Ακολουθώντας και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, αντιλαμβανόμαστε ότι το σμυρναίικο τραγούδι δεν εκφράζει πια τα συναισθήματα του λαού μόνο, μια και έχουμε απομακρυνθεί από τις μνήμες του ξεριζωμού. Τα προβλήματα πλέον επικεντρώνονται στις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες, και το ρεμπέτικο τραγούδι είναι αυτό που εκφράζει το λαό. Η καρδιά του ρεμπέτικου τραγουδιού, λοιπόν, χτυπούσε κυρίως στην Κρεμμυδαρού, όπου βρίσκονταν πολλοί τεκέδες, όπως λέγονταν τότε, με χαρακτηριστικότερους του Σαραντόπουλου στην Ανάσταση,

Σκίτσο του Νίκου Μάθεση, ο οποίος υπήρξε παραγωγικότατος σκιτσογράφος εκτός από θρυλικός ρεμπέτης και μάγκας του Πειραιά.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

του Σάλωνα στα σκαλάκια του Άγιου Διονύση, και του Μαρκεζίνη. Γνωστοί τεκέδες, επίσης, στην ίδια περιοχή –και συγκεκριμένα στον παλιό επιβατικό σιδηροδρομικό σταθμό– ήταν ο τεκές του Καρίπη και ο τεκές του Μάνθου. Ο Ζαμπίκος, ο πιο φημισμένος τεκετζής των αρχών του 20ου αιώνα στη Σύρο, είχε ένα στέκι στον Πειραιά, προς το Τζάνειο, στην οδό Κανθάρου. Στα «Χιώτικα» ήταν ο τεκές του Μίχαλου, στον οποίο σύχναζαν οι πιο καθώς πρέπει μάγκες και, στην Παλιά Κοκκινιά, στα Σίδερα του Πειραιά κοντά στις γραμμές του τρένου, ήταν ο τεκές του Σταύρου (Σταύρακα), γνωστού και από το τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη «Κάντονε Σταύρο, κάντονε». Επίσης, γνωστός από τραγούδι του Κ. Καρίπη, αλλά και από τη νουβέλα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη Το τάμα της Αννούλας, ήταν ο τεκές του μπαρμπα-Γιάννη στο Πασαλιμάνι. Σε άλλα ρεμπέτικα τραγούδια βρίσκουμε τον τεκέ του Νικήτα (πιθανόν φανταστικό πρόσωπο), τον τεκέ του Νώτη και του Περδικάκη. Από αφηγήσεις μαθαίνουμε για τον τεκέ του Μπλέτσα, του Σειρηνάκη και του Μπότακα. Για τη συνοικία της Τρούμπας στον Πειραιά γράφτηκαν πολλά τραγούδια. Εκεί, υπήρχαν τα επονομαζόμενα «καφωδεία». Μέρα και νύχτα, απ’ όπου και να πέρναγες, ακουγόταν ο ήχος του μπουζουκιού και του μπαγλαμά. Άλλη γνωστή συνοικία για τα κέντρα διασκέδασής της και πόλος έλξης για τη νυχτερινή διασκέδαση ήταν η Κοκκινιά. Εκεί, και συγκεκριμένα στα Άσπρα Χώματα, υπήρχε το μπαρ Μάρκος, όπου τραγουδούσε για ένα διάστημα «Η Τετράς του Πειραιώς». Στα μετέπειτα χρόνια, γνωστά μαγαζιά ήταν του Κεφάλα και του Περιβόλα, στα οποία τραγουδούσαν γνωστοί ρεμπέτες και λαϊκοί τραγουδιστές της εποχής, του Εγγλέζου και του Γάλλου ή Παράσχου, μαζί με τον Πράσινο Μύλο και την Τριάνα του Χειλά. Με την πάροδο το χρόνου, δημιουργήθηκαν τρία πασίγνωστα κοσμικά κέντρα στην περιοχή της Καστέλλας: η Σπηλιά του Παρασκευά, το Chez Lapin και του Τακούση. Στη Σπηλιά του Παρασκευά, εμφανιζόταν ο Μανώλης Χιώτης, στην πίστα του οποίου είχαν κινηματογραφηθεί αρκετές του συμμετοχές σε ελληνικές ταινίες. Στο κέντρο Chez Lapin έπαιζε η ορχήστρα του Γούναρη, ο οποίος και τραγουδούσε εκεί. Παράλληλα, στο Πασαλιμάνι, λειτουργούσαν τρία καφενεία το Κοσμικόν, τα Νεώρια και το Πειραϊκόν. Το φαγητό των θαμώνων συνόδευε μουσική και τραγούδι από τραγουδιστές και τραγουδίστριες που έγιναν γνωστοί στο πανελλήνιο πολύ αργότερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα κέντρα αυτά γινόταν δυο φορές την εβδομάδα διαγωνισμός ταλέντων, από τον οποίο είχαν αναδειχθεί

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

πολλά μετέπειτα γνωστά ονόματα του λαϊκού τραγουδιού. Δεν αποτελεί, επομένως, έκπληξη το γεγονός ότι ο Πειραιάς υπήρξε σταθμός για το ελληνικό τραγούδι, τόσο για τους δημιουργούς όσο και για τους ερμηνευτές του. Ο τόπος αυτός, έτσι όπως τελικά διαμορφώθηκε με τις συνεχείς εγκαταστάσεις νέου πληθυσμού, ήταν –θα λέγαμε– σαν να ζητούσε από μόνος του διέξοδο από τα προβλήματα που συνεχώς αυξάνονταν, αλλά και συνένωση όλων αυτών των ετερόκλητων κατοίκων σε μια κοινή ιστορία και προοπτική. Οι Πειραιώτες κάτοικοι δεν ήταν εξ αρχής γηγενείς, δεν Ο Μανώλης Χιώτης, η Μαρία Κάλλας τους ένωνε κάποια κοινή προσωπική ιστορία. η Μαίρη Λίντα και η Grace Kelly μεταξύ άλλων στην “Σπηλιά του Παρασκευά” Ήταν άνθρωποι που βρέθηκαν μαζί κατά τον (φωτ. αρχείο Δ. Λυμπερόπουλου). ρου της ζωής τους, σχεδόν «εξαναγκάστηκαν» να συγκατοικήσουν. Παρ’ όλα αυτά, όμως, κατάφεραν τελικά να δημιουργήσουν μια ισχυρή κοινότητα πολιτών, με τη δική της ιδιαίτερη δυναμική στην ιστορία των ελληνικών πόλεων και, φυσικά, κανείς δεν παραγνωρίζει τη συμβολή της μουσικής στην εξέλιξη αυτή. Έχοντας ως κύριο μέσο έκφρασης συναισθημάτων το σμυρναίικο, το ρεμπέτικο και ευρύτερα το λαϊκό τραγούδι, οι Μικρασιάτες, οι Χιώτες, οι Μανιάτες, οι Κρητικοί, οι Υδραίοι, και οι υπόλοιποι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην πόλη, άφησαν στην άκρη τις τυχόν διαφορές τους και ονομάστηκαν από κοινού Πειραιώτες, σιγοτραγουδώντας πολλές φορές: Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά που σαν θα μεγαλώσουν όλα να γίνουν λεβέντες για χάρη του Πειραιά. Όσο κι αν ψάξω δεν βρίσκω άλλο λιμάνι τρελή να μ’ έχει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν βραδιάζει, τραγούδια μ’ αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεμίζει από παιδιά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: • Πειραιάς Ιστορία και Πολιτισμός, Δήμος Πειραιά • Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρ. Πατραγάς, Εκδ. Μυτιληναίος Ε. ΑΕ • Σπάνια κείμενα για το ρεμπέτικο, Κ. Βλησίδης, Εκδ. Εικοστού Πρώτου • Πειραϊκό Ημερολόγιο 1966, Ν. Κατσικάρος • Δοκίμιο για τις ιστορικές και κοινωνικές δομές του ρεμπέτικου Δ. Σταθακόπουλου, Πειραιάς 1993

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Τρούμπα & ρεμπέτικο: το τέλος μιας εποχής

Βίνα Γιαννούλη, φιλόλογος

Η καρδιά

του Πειραιά και του ρεμπέτικου ήταν η Τρούμπα. Όταν μιλάμε για Τρούμπα, εννοούμε το οικοδομικό τετράγωνο που ξεκινά από την ακτή Μιαούλη και περικλείεται από τις οδούς Φιλελλήνων, Κολοκοτρώνη και Σωτήρος Διός. Στη μέση αυτού του τετραγώνου της Τρούμπας βρίσκονται οι κεντρικοί της δρόμοι, Φίλωνος και Νοταρά. Η περιοχή πήρε το όνομά της από μία τρόμπα (αντλία) που ήταν τοποθετημένη εκεί και από την οποία αντλούσαν νερό τα πλοία του λιμανιού και οι αμαξάδες. Μια από τις γνησιότερες λαϊκές περιγραφές της Τρούμπας βρίσκεται στα απομνημονεύματα του ρεμπέτη και γνωστού μάγκα και νταή του Πειραιά, Νίκου Μάθεση ή Τρελάκια (1907-1975).

«Τότες ο Πειραιάς ήταν πολύ άγριος. Από την μια ο αποκλεισμός, από την άλλη τα πολιτικά μας μίση. Οι φόνοι στα Καρβουνιάρικα, Τρούμπα και Τζελέπη ήταν στην ημερησίαν διάταξιν. Όσο για ντεκέδες από την Πειραϊκή, Παναγίτσα, Άγιο Νείλο, Άγιο Νικόλαο, Γύφτικα, στο Χατζηκυριάκειο, στην Τρούμπα και όσο πιο πέρα πήγαινες, Άγιο Διονύση, εκεί φουμάρανε στο δρόμο. Ζάρια μες το δρόμο παίζανε, περνούσε ο χωροφύλακας και δεν του έδινε κανείς σημασία, παρά τραβούσανε την δίκοπη επιδειχτικά να την δει! Τι να έκανε; Από στρατιώτη αγράμματο βουνήσιο τον ρίξανε χωροφύλακα στον Πειραιά μες τα λυσσασμένα τσακάλια. Πρωτοδικείο, Εισαγγελία δεν είχε τότε ο Πειραιάς! Από την Αθήνα κατέβαιναν οι νωματαρχέοι νταήδες να επιβάλουν την τάξη και να συλλάβουν κανέναν επικίνδυνο καταζητούμενον. Ο Μαρούδας και ο Γαλιγάλης, οι μάγκες είχανε συνθέσει και στίχους για τους μόρτες καταδότες και ας μην τους ήξεραν και το τραγουδούσαν παίζοντας το μπουζούκι τους.» Που ’σουνα και ήλθες πάλι ρουφιανιά του Γαλιγάλη. Η πουστιά μας του Μαρούδα άσπρα μούρα μαύρα μούρα. ή Πουστιά του Μαρούδα και ρουφιανιά του Γαλιγάλη έφυγες και ήλθες πάλι. «Ο Πειραιάς τότε είχε και έφιππη χωροφυλακή. Χαμαιτυπεία είχε μόνο στα Βούρλα που τώρα είναι φυλακές. Εκεί οι γυναίκες τότε δεν βγαίνανε έξω, απαγορευότανε αυστηρώς. Αλλά οι αγαπητικοί είχαν τον τρόπο τους και πηδάγανε και τα μεσάνυχτα μέσα, παρ’ όλο που φυλάγανε άγριοι εύζωνοι! Αλλά καμία δεν μαρτυρούσε. Φόνοι γινόντουσαν κάθε τόσο, αιτία βέβαια ήταν οι γυναίκες αλλά όσοι εγκληματούσαν για την γυναίκα, αυτή ήταν υποχρεωμένη μέχρι να βγει απ’ την φυλακή να τον συντηρεί. Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, θα σκοτωνότανε απ’ τους φίλους του. Αλλά και όταν έβγαινε, η πρώτη του δουλειά ήταν να στεφανωθεί, απαραίτητος κανών! Για τον σκυλόμαγκα ο άγραφτος νόμος είναι σκληρός!

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Καφωδεία ο Πειραιάς είχε πολλά γύρω στην Τρούμπα. Απάνω στο πάλκο έπαιζαν τσιφτετέλια, ζεϊμπέκικα κλπ. Κάτω στο πάλκο ορχήστρα ευρωπαϊκή, πιάνο, βιολί και τζάζι για ταγκό κ.λπ. Και μπροστά χαμηλά, σχεδόν κάτω ήταν δώδεκα κορίτσια σε παράταξη άβαφτες Γερμανίδες που έπαιζαν με την σειράν τους βιολιά. Αυτή τη διαρρύθμιση είχαν όλα τα καφωδεία της Τρούμπας. Οι φόνοι εκεί γινόντουσαν συχνότατα. Αφού του έτρωγε τα λεπτά του και τον έκανε στούπα, του έλεγε να την περιμένει απέξω! Και η αρτίστα έβγαινε αγκαζέ με τον ντερβίση της, αλλά και ο άλλος ο επαρχιώτης άγριος και το ψυχικό γινότανε… Επίσης και τα παιχνίδια ήταν πάμπολλα (λέσχες). Μέσα, κάθε καρυδιάς καρύδι, μπράβοι, αβανταδόροι, μούτρα, να μπουν αμέσως στη φυλακή σε ένα γνέμα! Φόνοι πιο πολλοί στα παιχνίδια γιατί έχανες τα λεπτά σου, ίσως και ξένα που στα είχαν εμπιστευθεί να τους ψωνίσεις κάτι πράγματα. Και το αίμα ανέβαινε στο κεφάλι και… Όσο για μάγκες, δηλαδή ρεμπέτες, κάθε συνοικία είχε τους δικούς της. Αν ακουγότανε κανένας ρεμπέτης καλός με πράξεις σωστές ρεμπέτικες, δηλαδή παλικαρίσιες εξηγήσεις, τότε ακουγότανε και στον Πειραιά, δηλαδή στην καρδιά του Πειραιά. Στα παιχνίδια που είχαν οι νταήδες οι αναγνωρισμένοι… Έσπαγε τα δεσμά της συνοικίας του και από μαχαλόμαγκας αφανής γινότανε διεθνής. Αναγνωριζότανε από όλες τις συνοικίες, αλλά πως; Έπρεπε με έργα και όχι με λόγια, να μαλώσει, να μαχαιρώσει, να μπιστολίσει, να τραυματίσει καλόν νταή ανεγνωρισμένον, ασχέτως εάν δεν πήγε στην φυλακή. Μηνύσεις δεν γινόντουσαν, θα καθαρίζανε στον δεύτερο γύρο που θα έβγαινε ο χτυπημένος απ’ το νοσοκομείο… Η αστυνομία το μάθαινε και ερχότανε να σου πάρει κατάθεση και εσύ τους έλεγες ότι έπεσες από ένα μικρό γκρεμό και σου μπήκαν κάτι σίδερα στην κοιλιά… και σου έλεγε μακάρι μόλις βγεις να σου μπούνε κι άλλα να ησυχάσουμε από εσάς τα τομάρια… Αν όμως έκανες μήνυση, κατέρρεες αυτομάτως και όλοι οι μάγκες είχαν να κάνουν με σένα και να σε ξεφτιλίζουν… Τέτοια γινόντουσαν πού και πού, μάλλον από γερασμένους νταήδες και από φιγουρατζήδες ρεμπέτες… Όσο για μπουζούκια, ο Πειραιάς με τις γειτονιές τις μάγκικές του ήτανε μια ορχήστρα πλήρης. Μέρα και βράδυ από όπου και να πέρναγες, δηλαδή από καφενείο, άκουγες το κελάηδισμα του μπουζουκιού ή του μπαγλαμά και την μυρωδιά της ταλμίρας (χασίς) ή από αργιλέ ή τσιγαριλίκι. Και αυτός που το έπαιζε δεν

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ήταν κανά παιδάκι, ήταν άνθρωπος της τού τούφας και το είχε μάθει στο σχολείο-φυλα σχολείο-φυλακή. Έτσι λεγότανε η φυλακή για να μην καταλαβαίνουν οι ανίδεοι… Παιδιά κάτω των 20 χρόνων και ανώμαλοι, απαγορευότανε η είσοδος δια καρπα καρπαζιάς, σβουριχτής και κλοτσάς! Εδώ το νταραβέρι είναι του τάδε και συχνάζει όλο το σκυλολόι…» Αξίζει να μεταφέρουμε εδώ την περιγραφή ενός τεκέ και των όσων διαδραματίζονταν μέσα σ’ αυτόν, όπως καταγράφεται στη νουβέλα του Λαπαθιώτη Το τάμα της Αννούλας. «Η παρέα, μες στη σπηλιά του Νταλαβέρη, τραγουδούσε. Πρώτα το ’φέρνε ο Ντάνας, με τη βαριά του, τη βραχνή φωνή, κ’ ύστερα το ’παιρναν οι άλλοι, στη σειρά, και το ξαναγύριζαν απ’ όλες τις μεριές, θρηνητικά, μονότονα με πάθος, με τα γυαλωμένα τους τα μάτια, σαν καρφωμένα σ’ έναν εφιάλτη, με τις μεγάλες κόρες τους ακίνητες, σα φλογισμένες από μια ανείπωτη λαχτάρα, σαν απολιθωμένες σε μιαν έκταση, σα φαγωμένες και πυρπολημένες από κάποιους έξαλλους και μαύρους πυρετούς. Μαννάκι μου, μαννάκι μου, πονεί το κεφαλάκι μου! Ο αέρας ήταν μολεμένος απ’ τη βαριά θολούρα του καπνού, απ’ τις ζεστές και σφυριχτές ανάσες, απ’ την υγρή τη μυρουδιά της μούχλας, που πλημμυρούσε γύρω τους τοίχους της σπηλιάς. Ένα καντηλάκι τρεμόσβηνε στην άκρη, κ’ έριχνε πέρα, στα σκαμμένα βράχια, τις μεγάλες του σκιές, που παίζανε, κι αυτές φανταστικά. Ήταν καθισμένοι όλοι χάμου, στριμωγμένοι σ’ έναν στενό κύκλο, άλλοι σταυροπόδι κι άλλοι πεσμένοι δίπλα, κι άλλοι τ’ ανάσκελα, βαριά μαστουρωμένοι, με τ’ αλλήθωρά τους μάτια, σβησμένα και χαμένα στο κενό. Ήταν οι περισσότεροι ξυπόλητοι. Κι αυτοί που ήταν καθισμένοι σταυροπόδι περνούσαν κάθε λίγο το μαρκούτσι, ένας στον άλλο, με μονότονες κινήσεις, βαριές, μηχανικές, ληθαργικές. Κ’ έκλαιγαν, πιο πολύ που τραγουδούσαν. Κι ο πνιγηρός, πηχτός καπνός, ανέβαινε ντουμάνι. Μαννάκι μου, μαννάκι μου, πονεί το κεφαλάκι μου! Κι ο ναργιλές γουργούριζε στη μέση –και κείνοι ήταν στοιβαγμένοι γύρω, κι όλο ρουφούσαν μ’ αγκομαχητά, σαν άνθρωποι που κρύβουν το καημό τους, τον θάβουν στα κατάβαθα της γης, γιατί δεν πρέπει να βγει ποτέ στο φως, γιατί δεν πρέπει να τον δει το φως και φοβηθεί… Μόνος, ο Νταλαβέρης ήταν σκυφτός στη μέση, και φυσούσε, πού και πού, το ναργιλέ, κι έβανε κάρβουνα, κι άλλαζε τουμπεκί. Και το μαρκούτσι γύριζε στα διψασμένα στόματα, γύριζε χωρίς να κάνει στάση, σα μια μεγάλη κολασμένη βρύση, που τη ζητούν, τη λαχταρούν τα χείλη κ’ οι καρδιές, λες για να πνίξουν το βαρύ τους άχτι, μ’ έν’ άλλο, πιο βαρύ και πιο πικρό… Κι ο γοερός, αλλόκοτος σκοπός, όλο γυρνούσε και ξαναγυρνούσε, κι ο καημός του, κ’ η αλλοφροσύνη του, έσκαβε και βαθούλωνε τα βράχια. Και το καντηλάκι, φοβισμένο, σπαρταρούσε μες στα σκοτεινά, κάνοντας να

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

χορεύουν οι σκιές, σα να ζητούσε από κάπου μια βοήθεια, μες στο πέλαγος εκείνο του καημού, που τράνταζε και σάρωνε τα πάντα. Μαν-νά κι μου, μαν-νάκι μου… πο-νεί το κε-φα-λά-κι μου…! Τον τρόπο με τον οποίο «έσβησε» η Τρούμπα, μας τον περιγράφει ο Μάθεσης στα απομνημονεύματά του: «Σιγά-σιγά όμως ερχότανε στον Περαία η εξέλιξις. Οργανώθηκε το λιμάνι του Περαία που όλοι οι εργάτες του σχεδόν ήταν κλέφτες. Έγινε ο Οργανισμός, κυκλιδώματα γύρω στο λιμάνι, ατομική που μπαίνεις και που βγαίνεις, καταδότες εργάτες εν δράσει! Σκίτσο του Νίκου Μάθεση σχεδιασμένο το 1972 Καταργηθήκανε (πάνω και δεξιά απεικονίζεται και ο ίδιος). οι βαρκάρηδες με αποζημίωση, τα καράβια πλευρίζουνε στο λιμάνι. Πάνε οι μαούνες (φορτηγίδες) που ήταν άσυλο για τους κλέφτες. Επεκτάθη η Αστυνομία Πόλεων! Βγήκανε άλλα επαγγέλματα, μηχανικοί, καπεταναίοι, ηλεκτρολόγοι κλπ. Τα παιδιά τους δουλεύανε την ημέρα και εσπούδαζαν το βράδυ. Οι οίκοι ανοχής έκλεισαν. Οι ντεκέδες έσβησαν. Πήραν τη σκυτάλη οι τουρίστες, οι αριστοκράτες μας κλπ. Οι ταβέρνες έκλεισαν. Αμανές δεν ακούγεται τα βράδια στους κοντινούς δρόμους γιατί είναι φωτισμένοι και μπεκρήδες δεν υπάρχουνε. Οι μπαράγκες των συνοικισμών χάθηκαν και έγιναν διώροφα και τριώροφα σπίτια! Τα κοτέτσια και τα κατώγια της Δραπετσώνας γκρεμίστηκαν και υψώθηκαν οκταώροφες πολυκατοικίες. Το Κολωνάκι του Πειραιώς! Ο μαραγκός, ο σουβαντζής, ο κάθε εργάτης έχει το αυτοκίνητό του ή τη βέσπα του. Και αντί για ούζο ή κρασί, η κόκα-κόλα και η πορτοκαλάδα έχει το λόγο…» Αυτό ήταν το τέλος μιας εποχής για τον Πειραιά. Ο Μάθεσης θρηνεί για το τέλος των ημιπαράνομων χώρων του Πειραιά, της Δραπετσώνας και της Τρούμπας, για την εξαφάνιση των οίκων ανοχής, των τεκέδων και των καφέ αμάν. Ειδικότερα η Τρούμπα, η καρδιά του Πειραιά και του ρεμπέτικου, είχε πάψει πια να χτυπά, αλλά έμελλε να ζήσει για πάντα μέσα στα τραγούδια και τις λαϊκές αφηγήσεις των ρεμπετών. }

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Το μεγάλο τραγούδι…

λιμάνι

γεννά το

ρεμπέτικο

Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Εισαγωγικό

Το

ρεμπέτικο τραγούδι έχει μακρά, πολυκύμαντη και σημαντική ιστορία στην πατρίδα μας. Ξεκινάει από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ερχομό των προσφύγων και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Λαϊκό ή έντεχνο συγκίνησε και συγκινεί ανθρώπους κάθε ηλικίας και τάξης. Σχεδόν από το 1850, στα παράλια της Σμύρνης στη Μικρά Ασία, στη δημοφιλή συνοικία της Κωνσταντινούπολης, στα σοκάκια του λιμανιού της Σύρου, και στις εργατικές τάξεις της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, άρχισε να δημιουργείται μια νέα μουσική: τα λαϊκά τραγούδια, το στυλ των οποίων σήμερα αποκαλούμε ρεμπέτικο. Διαδόθηκαν ραγδαία. Πρώτα ανάμεσα στους Έλληνες της Μικράς Ασίας, έπειτα στις κοινότητες των μεταναστών στην Αμερική και τελικά στην κυρίως Ελλάδα μετά το 1922. Ο όρος «ρεμπέτικο» πιθανότατα προέρχεται από το «rebet», μια παλιά τούρκικη λέξη, που σήμαινε «άνθρωπος του υποκόσμου, άτακτος, παράνομος, εξεγερμένος». Γενικά, οι ρεμπέτες ήταν άνθρωποι κατατρεγμένοι, με βάσανα και με καημούς και απείχαν από τους ρυθμούς ζωής της «πολιτισμένης» κοινωνίας. Είχαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, αναπτύξει έναν δικό τους τρόπο ζωής. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ήταν και επικίνδυνοι ή εγκληματίες, απλώς στην πλειοψηφία τους είχαν αναπτύξει συνήθειες που έρχονταν σε αντίθεση με τους νόμους του κράτους (κάπνισμα χασίς, φασαρίες και άλλα) και γι’ αυτό κατέληγαν πολλές φορές στη φυλακή. Οι ρεμπέτες, όμως, είχαν αναπτύξει τη δική τους κοινωνία μέσα στην κοινωνία. Συγκεκριμένο ντύσιμο (κουτσαβάκηδες), ιδιαίτερη διάλεκτο (αργκό), αισθηματική ζωή πολυτάραχη. Οι πιο πολλοί είχαν τις δουλειές τους και προσπαθούσαν να τα βγάλουν πέρα. Η μουσική, βασικό κομμάτι της ζωής τους, ήταν μέσο έκφρασης των συναισθημάτων τους και τρόπος επικοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, δεν έπαψαν να πιστεύουν στα ιδανικά τους. Η αξι-

Η πρώτη εμφάνιση της λέξης ρεμπέτικο στην ετικέτα του τραγουδιού ΑΠΟΝΙΑ, 1910-12 (αρχείο Γ. Καρυδάκη).

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

οπρέπεια και η τιμή ήταν βασικό μέλημα τους, η αγάπη προς τη γυναίκα, και ιδιαίτερα προς την μάνα, ξεχωριστή. Η φιλία, η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια αποδεικνύουν τη μεγαλοψυχία τους.

Το κοινωνικό υπόβαθρο του ρεμπέτικου Με τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού στην Ελλάδα από το 1850 και μετά, ακολούθησε μια μεγάλη μετανάστευση προς τις πόλεις, τόσο από ανθρώπους που έφευγαν από την ύπαιθρο, όσο και από τη μαζική άφιξη προσφύγων Ελλήνων από διάφορα μέρη της διασποράς. Πολυπληθείς και εξαθλιωμένες κοινότητες μεγάλωναν, κατά κύριο λόγο, γύρω από τις μεγάλες πόλεις της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Αυτές χαρακτηρίζονταν από φτώχεια, ανεργία, έλλειψη στέγης, αστυνομική καταπίεση, πορνεία, εγκληματικότητα και ναρκωτικά. Στα μεγάλα αστικά «γκέτο» γύρω από τις κυριότερες ελληνικές πόλεις, επικρατούσε κοινωνική αναταραχή. Στον Πειραιά, το λιμάνι της Αθήνας, δεκάδες χιλιάδες άνεργοι κατοικούσαν σ’ αυτά τα γκέτο, με μόνη τους απασχόληση τα μικροεγκλήματα, τις μικροκλοπές και αντίστοιχες ύποπτες ενασχολήσεις. Στη σκληρή ζωή της πόλης, άρχισε να δημιουργείται μια νέα αστική υποκουλτούρα, η κουλτούρα του μάγκα, με δική της διάλεκτο, κώδικες ντυσίματος και διαφορετικό τρόπο ζωής. Το δυναμικό αυτού του αστικού τραγουδιού μετασχηματίστηκε εντελώς με την άφιξη των μεταναστών από τη Μικρά Ασία (Ανατολία), πριν από το 1922. Αυτοί οι Έλληνες μετανάστες έφεραν μαζί τους μια μουσική κουλτούρα που αναμόρφωσε τα παραδοσιακά ρεμπέτικα τραγούδια. Ωστόσο, το γεγονός που χάραξε ανεξίτηλη σφραγίδα στο ρεμπέτικο υπήρξε η καταστροφή της Σμύρνης. Η μουσική που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες ήταν ανατολίτικη. Τα κλαρινέτα τους, τα βιολιά, το σαντούρι, τα κανονάκια συναγωνίζονταν με το μπουζούκι για να τραβήξουν την προσοχή των φτωχών αστών. } Διαφημιστική προκήρυξη του 1936 που αναγγέλλει τις εμφανίσεις της “Τετράδος” στην Κοκκινιά. (Από το βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου «Ρεμπέτικα τραγούδια»).

Μπαρκώφ Ρυμουλκά στον Πειραιά (1933)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΟΙ

ΡΕΜΠΕΤΕΣ

ΤΟΥ

ΠΕΙΡΑΙΑ

από το βιβλίο "Πειραϊκό Πανόραμα" του Γ. Μπαλούρδου, Εκδόσεις Τσαμαντάκη 2006

ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ, Πειραιάς 1930 - Αθήνα 1983 Ρεμπέτης συνθέτης, οργανοπαίχτης. ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ Μ. ΔΟΜΕΝΙΚΟΣ, Νίκαια 1949 Ρεμπέτης συνθέτης, εκτελεστής λαϊκών οργάνων, καθηγητής μουσικής. ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ ΜΑΡΚΟΣ, Άνω Χώρα Σύρος 1905 - Κοκκινιά 1972 Ρεμπέτης συνθέτης, μελοποιός, στιχουργός, τραγουδιστής. Ο «πατριάρχης» του ρεμπέτικου, ο γενάρχης του μπουζουκιού. Από το 1917 κατοικούσε στην Κοκκινιά. ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ Μ. ΣΤΕΛΙΟΣ, Πειραιάς 1947 Ρεμπέτης στιχουργός, τραγουδοποιός. ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1917 – Πειραιάς 2005 Ρεμπέτης στιχουργός, συνθέτης, τραγουδιστής. ΓΚΟΓΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ή ΜΠΑΓΙΑΝΤΕΡΑΣ, Πειραιάς 1902 - 1985 Λαϊκός συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής. Από τους αρχηγέτες του ρεμπέτικου. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1903, άλλοι το 1904). ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ, Πειραιάς 1918 Ρεμπέτης στιχουργός, τραγουδιστής. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1915 - Πικέρμι 2004 Ρεμπέτης συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής. Το 1976 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «12 λαϊκές αξέχαστες επιτυχίες» ΔΕΛΙΑΣ ΑΝΕΣΤΗΣ ή ΑΡΤΕΜΗΣ, Σμύρνη 1912 - Αθήνα 1944 Ρεμπέτης συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στη Δραπετσώνα. ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ή ΝΤΑΛΓΚΑΣ, Κωνσταντινούπολη 1892 - Αθήνα 1945 Ρεμπέτης συνθέτης, στιχουργός κιθαρίστας. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. ΔΡΑΓΑΤΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Σμύρνη 1885 - Αθήνα 1958 Ρεμπέτης. ΕΤΣΙΡΕΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ή ΓΙΟΒΑΝ ΤΣΑΟΥΣ Κασταμονή Ικονίου 1893 – Πειραιάς 1942 Ρεμπέτης, μπουζουξής, συνθέτης, στιχουργός. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1896). ΚΑΒΟΥΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Καστελλόριζο 1909 - Πειραιάς 1943 Ρεμπέτης, τραγουδιστής, οργανοπαίχτης.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, Πειραιάς 1923 Ρεμπέτης, τραγουδοποιός, συνθέτης, στιχουργός. ΚΑΡΙΒΑΛΗ-ΑΜΠΑΤΖΗ ΣΟΦΙΑ, Σμύρνη 1916 - Κοκκινιά 1995 Ρεμπέτισσα, τραγουδίστρια. ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ, Σμύρνη 1896 - Πειραιάς 1965 Ρεμπέτης στιχουργός, συνθέτης τραγουδιστής. ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Αμοργός 1888 – Φλώριδα ΗΠΑ 1997 Ρεμπέτης συνθέτης, τραγουδιστής, στιχουργός, κιθαρίστας. (Δραστηριοποιήθηκε για ένα διάστημα και στον Πειραιά). ΚΗΡΟΜΥΤΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, Πειραιάς 1907 – Αθήνα 1979 Ρεμπέτης συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής, ο επονομαζόμενος «αριστοκράτης μπουζουξής». (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1908, άλλοι το 1903). ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Καβάλα 1915 – Αθήνα 1982 Ρεμπέτης τραγουδιστής, συνθέτης, στιχουργός. ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1907 - Πειραιάς 1977 Ρεμπέτης, τραγουδοποιός, μπουζουξής ΜΑΘΕΣΗΣ ΝΙΚΟΣ, Σαλαμίνα 1907 - Πειραιάς 1975 Ρεμπέτης, στιχουργός, λαϊκός ζωγράφος. ΜΑΡΓΑΡΩΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, Πειραιάς 1928 Πιανίστα του ρεμπέτικου τραγουδιού, ακορντεονίστα. ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ-ΜΑΡΙΝΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ, 1919 - 1977 Ρεμπέτης, τραγουδιστής, οργανοπαίχτης. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Λυκότροφο Μεσσηνίας 1924 - Αθήνα 1992 Ρεμπέτης, αρχοντορεμπέτης. Το 1958 εγκαταστάθηκε στην Κοκκινιά. ΜΟΥΦΛΟΥΖΕΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Μυτιλήνη 1912 - Αθήνα 1991 Ρεμπέτης, συνθέτης, τραγουδιστής, στιχουργός. ΜΠΑΡΟΥΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ή Μπαρούς ή Λορέντζος Σμύρνη 1881 – Πειραιάς 1955, Ρεμπέτης, στιχουργός, συνθέτης. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1860, και χρονολογία θανάτου το 1944). ΜΠΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ή Αμπάτης ή Τσωρός Παλαιά Λουτρά Μεθάνων 1885 - Πειραιάς 1967 Ρεμπέτης, συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής ο επονομαζόμενος ο «Ρήγας του Πειραιά». (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1886, άλλοι το 1889). ΜΠΙΝΗΣΤΑΚΗΣ, Θεσσαλονίκη 1923 Ρεμπέτης, τραγουδιστής. ΝΟΥΡΟΣ ΚΩΣΤΑΣ ή Μασσέλος, Σμύρνη 1892 - Αθήνα 1972 Ρεμπέτης, τραγουδιστής. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1888).

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΠΑΓΙΟΥΜΤΖΗΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, Αϊβαλί Μ. Ασίας 1904 - ΗΠΑ 1977 Ρεμπέτης, τραγουδιστής συνθέτης, στιχουργός. (Άλλοι ανεβάζουν τη χρονολογία γέννησης το 1902). ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΑΓΓΕΛΑ, Σμύρνη 1899 - Νίκαια 1983 Ρεμπέτισσα, τραγουδίστρια. ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ή Αγγούρης, Σμύρνη 1895 - Νίκαια 1943 Ρεμπέτης, συνθέτης, λαϊκός μουσικός, στιχουργός, τραγουδοποιός. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκε στην Κοκκινιά. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1896, άλλοι το 1897). ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ, Κίος Μ. Ασίας 1913 - Πέραμα 3/8/1972 Ρεμπέτης, στιχουργός, συνθέτης, τραγουδοποιός. ΣΤΑΜΟΥ ΡΕΝΑ, (ΣΕΒΔΑΛΗ ΕΙΡΗΝΗ), Χανιά Κρήτης 1933 Ρεμπέτισσα, τραγουδίστρια. Εργάστηκε και έζησε στον Πειραιά. ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πειραιάς 1925 - Αθήνα 1974 Ρεμπέτης, συνθέτης, οργανοπαίχτης. ΤΖΟΥΑΝΑΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, Πειραιάς 1925 – Φλώριδα ΗΠΑ 1974 Ρεμπέτης, τραγουδιστής, στιχουργός, συνθέτης. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1918). ΤΟΥΝΤΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Σμύρνη 1884 - Νέα Σμύρνη 1942 Ρεμπέτης, συνθέτης, στιχουργός, μαντολινίστας. Μετά το 1922 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1885, άλλοι το 1886). ΧΑΤΖΗΧΡIΣΤΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Σμύρνη 1903 - Αθήνα 1959 Ρεμπέτης, στιχουργός, συνθέτης, τραγουδιστής. Το 1926, εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. (Άλλοι δέχονται σαν χρονολογία γέννησης το 1904 άλλοι την ανεβάζουν στο 1901). ΧΡΥΣΑΦΗ ΑΝΝΑ, Πειραιάς 1921 Ρεμπέτισσα, λαϊκή τραγουδίστρια. ΧΡΥΣΙΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, Πειραιάς 1916 – Πειραιάς 1970 Τραγουδιστής, ρεμπέτης, στιχουργός, συνθέτης, μπουζουξής, ενορχηστρωτής. Το 1954 έγινε καλλιτεχνικός διευθυντής της εταιρείας Columbia. Έπαιζε και σε διάφορα μαγαζιά της περιοχής της Τρούμπας. }

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Αποκόμματα εφημερίδων από την έκδοση "Μύθος Ρεμπέτικος, Μάρκος Βαμβακάρης" των εκδόσεων "Τεγόπουλος - Μανιατέας".

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ιστορία του ρεμπέτικου προσωπικές ιστορίες των Η

μέσα από τις πρωταγωνιστών του

Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Μάρκος Βαμβακάρης, ο Συριανός ρεμπέτης (1905-1972) Σχεδόν όλοι έχουμε σιγοτραγουδήσει το σκοπό της Φραγκοσυριανής, της γνωστής ρεμπέτικης επιτυχίας. Ξέρουμε επίσης ότι συνθέτης και τραγουδιστής είναι ο Μάρκος Βαμβακάρης. Στο παρακάτω κείμενο, θα μάθουμε περισσότερα γι αυτόν. Ο Μάρκος Βαμβακάρης, γεννήθηκε στις γειτονιές της Άνω Σύρας τον Μάιο του 1905 από καθολικούς γονείς και ήταν πρωτότοκος μεταξύ τριών άλλων παιδιών. Η οικογέ1929 νεια Βαμβακάρη ήταν μια από τις φτωχές εκείνης της εποχής και μόλις και μετά βίας συντηρούσαν την οικογένεια και έστελναν τα παιδιά σχολείο. Ο Μάρκος, ανήσυχο πνεύμα από μικρός, ήταν πολύ καλός μαθητής και σε μια συνέντευξή του είχε πει: «Ήμανε ο μοναδικός που ο δάσκαλος δεν του είχε δώσει μπάτσο, άρπαζα τα πάντα, αριθμητική, ιστορία». Η σκληρή όμως πραγματικότητα του πολέμου του στέρησε τον πατέρα του, που σκοτώθηκε όταν αυτός ήτανε 7 χρονών (1912). Τότε, με απόφαση της μάνας του, σταμάτησε το σχολείο και έπιασε δουλειά μαζί με τα άλλα αδέλφια του. Φύση ανικανοποίητη, στα 13 του μπαρκάρει λαθρεπιβάτης για τον Πειραιά. Η ζωή στον Πειραιά ήταν δύσκολη, όπως και στη Σύρο, αλλά ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι ένας αγωνιστής της ζωής και δουλεύει σε σκληρές συνθήκες στις 1965 πιο δύσκολες δουλειές. Παρ’ όλη την ευαίσθητη φύση του, καταλήγει εκδορέας στα σφαγεία του Πειραιά, γιατί το μεροκάματο ήταν καλό για τα δεδομένα της εποχής. Εκείνη την εποχή πρωτοέρχεται σε επαφή με τους τεκέδες και τον υπόκοσμο, αλλά αυτό είναι που του έδωσε και την πρώτη του επαφή με το μπουζούκι όταν άκουσε να παίζει έναν από τους πιο φημισμένους οργανοπαίκτες της εποχής. Όπως λέει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του: «… άκουσα κατά τύχη τον μπάρμπα Νίκο

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

τον Αϊβαλιώτη να παίζει το μπουζούκι, το οποίον τόσο πολύ μου άρεσε, ώστε έκανα όρκο ότι, αν δεν μάθω μπουζούκι, θα κόψω τα χέρια μου με την τσατίρα που σπάνε τα κόκαλα στο μαγαζί…» Άκουγε τους μεγαλύτερους οργανοπαίκτες, και σε λίγους μήνες έμαθε να παίζει αρκετά καλά. Ο Μάρκος ακολούθησε βεβαίως και τη συμβουλή που του είχαν δώσει: «Το μπουζούκι είναι αριστερό πόδι και δεξί χέρι, πάτημα και πενιά δηλαδή». Εκείνη την εποχή ήτανε που άρχιζε να γράφει τα πρώτα του στιχάκια και πότε-πότε τα έπαιζε, γνωρίζοντας καθολική αποδοχή. Ο Μάρκος κάνει δειλά-δειλά τα πρώτα μουσικά βήματά του σε διάφορα κέντρα στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και βγάζει κάποιους δίσκους στην Κολούμπια. Το όνομά του άρχιζε να γίνεται γνωστό, όταν συνδέεται με την γνωστή «Ρεμπέτικη Τετράδα», που έκανε πάταγο όπου εμφανιζόταν. Σ΄αυτή τη «Ρεμπέτικη Τετράδα» συμμετείχαν οι: Μάρκος Βαμβακάρης (ή Κοντραμπάσο), Ανέστης Δελιάς (ή Αρτέμης), Γιώργος Μπάτης (ή Θυμόσοφος) και Στράτος Παγιουμτζής (ή Τεμπέλης). Το παρατσούκλι Κοντραμπάσο, του το έβγαλαν επειδή, όταν γραμμοφωνούσε, έγραφε χωρίς πρόβες τα τραγούδια μια και έξω. Ακολουθούν τραγούδια-επιτυχίες που θα χαρακτηρίσουν γενιές ολόκληρες. Τα τραγούδια τους, τα τραγούδησε πολλές φορές ο λαός και έγιναν ευρέως γνωστά. Τα χρόνια που ακολουθούσαν ήταν αυτά που θα καθιέρωναν τον Μάρκο. Ο δίσκος «Έπρεπε μάγκα να ’ρθεις μες στον τεκέ μας» έγινε ευρέως γνωστός και πούλησε το εξωφρενικό για την εποχή εκείνη νούμερο των 7.000 αντιτύπων. Στο διάστημα αυτό, ο Μπάχ της Ελλάδος (όπως τον αποκαλούσε ο Μάνος Κατράκης) παντρεύεται για δεύτερη φορά και αποκτά τρία παιδιά, τα δύο από τα οποία, ο Δομένικος και ο Στέλιος, θα ακολουθήσουν μετέπειτα τα χνάρια του πατέρα τους. Ο Μάρκος ανέδειξε επίσης και έναν άλλον μεγάλο τραγουδιστή, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Του άρεσε τόσο πολύ ο Γρηγόρης, που αποφάσισε να του δώσει να τραγουδήσει το Τα δυο σου χέρια πήρανε, αφού είχε αρνηθεί πρώτα την Άπιστη. Μετά τον εμφύλιο, ο Μάρκος όπως και το ρεμπέτικο αρχίζουν να χάνουν την αίγλη τους, και αντικαθίστανται από τα ελαφρολαϊκά και τα ινδοευρωπαϊκά. Αυτός, όπως και άλλοι ρεμπέτες, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, και πολύ λίγοι τους θυμούνται πια. Παρά τις κακουχίες, ο Μάρκος ζει αξιοπρεπέστατα στα Άσπρα Χώματα τα τελευταία χρόνια της ζωής του, καταβεβλημένος από τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες, αλλά και από το πρόβλημα με το σάκχαρο που είχε. Παρ’ όλες τις επιτυχίες της ρεμπέτικης αυτής γενιάς, οι

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

οικονομικά ευκατάστατοι ρεμπέτες ήταν εξαίρεση. Ο Μάρκος δεν ανήκε, βέβαια, σ’ αυτές τις εξαιρέσεις. Είχε ψηλά το κεφάλι, και το μπουζούκι ήτανε πλέον το μοναδικό φιλαράκι του. Τον Φεβρουάριο του 1972, ο μέγιστος Συριανός αφήνει την τελευταία του πνοή στα 67 του χρόνια. Με το θάνατό του, ορφάνεψε και το ρεμπέτικο τραγούδι. Ο γιός του ο Στέλιος αφηγείται ότι πέθανε με ένα μεγάλο καημό. Ήθελε να ταξιδέψει στην Αμερική για να παίξει μπουζούκι. Είχε μάλιστα βγάλει και διαβατήριο, αλλά ο θάνατος τον πρόλαβε. Από τη θρυλική Φραγκοσυριανή ως το Όλοι ρεμπέτες του ντουνιά και Τα δυο σου χέρια πήρανε (οι βεργούλες), αμέτρητες ήταν οι επιτυχίες του Μάρκου: Μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια, Τα ματόκλαδά σου λάμπουν, Θα ’ρθω να σε ξυπνήσω, Τα ζηλιάρικά σου μάτια, Αλεξανδριανή, Τα καραβοτσακίσματα, Αντιλαλούν οι φυλακές, Σκύλα μ’ έκανες και λιώνω, Αν μ’ αξιώσει ο Θεός, Μαύρα μάτια μαύρα φρύδια, Άπιστη και πολλά-πολλά άλλα. Ο Μάρκος δεν σταμάτησε ποτέ να τραγουδιέται και να περνάει από γενιά σε γενιά...

Φραγκοσυριανή Μία φούντωση, μια φλόγα έχω μέσα στην καρδιά λες και μάγια μου 'χεις κάνει Φραγκοσυριανή γλυκιά λες και μάγια μου 'χεις κάνει Φραγκοσυριανή γλυκιά. Θα 'ρθω να σε ανταμώσω κάτω στην ακρογιαλιά θα ήθελα να σε χορτάσω όλο χάδια και φιλιά. Θα ήθελα να σε χορτάσω όλο χάδια και φιλιά. Θα σε πάρω να γυρίσω Φοίνικα, Παρακοπή Γαλησσά και Nτελαγκράτσια και ας μου 'ρθει συγκοπή. Γαλησσά και Nτελαγκράτσια και ας μου 'ρθει συγκοπή.

Δομήνικος, Μάρκος και Στέλιος Βαμβακάρης.

Στο Πατέλι, στο Nιχώρι φίνα στην Αληθινή και στο Πισκοπιό ρομάντζα γλυκιά μου Φραγκοσυριανή και στο Πισκοπιό ρομάντζα γλυκιά μου Φραγκοσυριανή.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Αργύρης Βαμβακάρης (1930-1983) Ο Αργύρης Βαμβακάρης υπήρξε από τους καλύτερους δεξιοτέχνες του μπουζουκιού. Έγινε γνωστός στη δεκαετία του ’50, αφού μέχρι τότε επισκιαζόταν από τον αδελφό του Μάρκο Βαμβακάρη, που έπαιζαν μαζί. Από τα 17 του χρόνια έπαιξε στο κέντρο «Καλαματιανού» στις Τζιτζιφιές δίπλα σε ονόματα όπως ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Απόστολος Χατζηχρήστος, ο Στέλιος Κηρομύτης ο Γιώργος Μανισαλής και ο Ηλίας Ποτοσίδης. Συνθέτει το πρώτο του τραΑπόκριες. Ο Αργύρης Βαμβακάρης με τον γούδι Ο καημός της μάνας το 1950 Βασίλη Τσιτσάνη και τη Σωτηρία Μπέλλου. με ερμηνευτές τη Σούλα Καλφοπούλου και τον Μάρκο. Τα χρόνια που ακολουθούν, παίζει μαζί με τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής, συνεργάζεται με τις δισκογραφικές εταιρείες ως συνθέτης και εκτελεστής και αναγνωρίζεται ως ένας απ’ τους καλύτερους μπουζουξήδες, κυρίως στο χώρο των μουσικών. Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο Μανώλης Χιώτης όταν άκουσε το δικό του τραγούδι Φλόγα παιγμένο από τον Αργύρη του είπε: «Είσαι ο μόνος απ’ τον οποίο άκουσα αυτό που παίζω, χωρίς να παίζω εγώ. Ποτέ δεν το είχα απολαύσει απ' άλλον». Παντρεύεται το ’52 με την Σούλα Καυτάρη και αποκτούν τρία παιδιά: τη Νικολέτα, την Ελπίδα και τον Λινάρδο. Το 1963, φεύγουν για την Αμερική και δουλεύει σε διάφορα γνωστά μαγαζιά, ενώ παράλληλα ερχόταν στην Ελλάδα για ηχογραφήσεις. Γυρίζει πίσω το 1981 και πεθαίνει από ανακοπή καρδιάς το 1983.

Στέλιος Βαμβακάρης (1947) Ο Στέλιος Βαμβακάρης γεννήθηκε στις 2 Μαρτίου του 1947 στον Πειραιά. Είναι λαϊκός μουσικός, συνθέτης και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού, δευτερότοκος γιος του Μάρκου Βαμβακάρη και αδελφός του Δομένικου, επίσης μουσικού. Τόσο ο Στέλιος όσο και τα αδέλφια του φοίτησαν για κάποια χρόνια στην Ελληνογαλλική Σχολή "Ο Άγιος Παύλος". Υπήρξε επαγγελματίας μουσικός από την ηλικία των δώδεκα ετών και συνεργάστηκε με σημαντικούς μουσικούς του ρεμπέτικου, όπως ο Παπαϊωάννου, ο Τσιτσάνης, ο Παγιουμτζής και ο Περπινιάδης, καθώς και με εκπροσώπους της λαϊκής και έντεχνης μουσικής σκηνής, όπως ο Γιώργος Ζαμπέτας, η Καίτη Γκρέυ, η Βίκυ Μοσχολιού, ο Λευτέρης Παπα-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

δόπουλος, η Σωτηρία Μπέλλου, ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ο Νίκος Ξυλούρης, ο Γιώργος Νταλάρας. Συνέθεσε μουσική για τον κινηματογράφο, όπως για την ταινία του Γιώργου Πανουσόπουλου Μια μέρα τη νύχτα, αλλά και για θεατρικά έργα. Ηχογράφησε με τον Louisiana Red το δίσκο-CD "Το μπλουζ συναντά το ρεμπέτικο" στις 24 Σεπτέμβρη 1988. Συνιστά μια εξέχουσα φυσιογνωμία στο χώρο της μουσικής βιομηχανίας.

Ο Στέλιος Βαμβακάρης μιλάει για τον πατέρα του και τη διαδρομή του στον κόσμο της Μουσικής «Στην παλαιά Κοκκινιά, στα χαμόσπιτα και τα λασπόνερα άκουσα τα τραγούδια του Μάρκου…» Τη συνέντευξη πήρε ο Αντώνης Μποσκοΐτης επιμέλεια: Λιάνα Μαλανδρενιώτη εφημερίδα Η Εποχή, 2004

H κυρά- Βαγγελιώ, η σύζυγος του Μάρκου Βαμβακάρη. Μωρό στην αγκαλιά ο Δομένικος. Δίπλα ο Στέλιος και ο Βασίλης.

ε τον Στέλιο Βαμβακάρη, τον γιο του Μάρκου, είμαστε φίλοι και συντοπίτες. Κορυδαλλιώτης αυτός, Κερατσινιώτης εγώ. Συναντηθήκαμε πρώτη φορά πριν από μερικά χρόνια, όταν χρειαζόμουν άδεια για τη χρήση ενός κομματιού του στο συλλεκτικό CD της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Αιτία γι' αυτή τη συνέντευξη εφ' όλης της ύλης ήταν η πρόσφατη εμφάνιση του Στέλιου και του συγκροτήματός του στην Τεχνόπολη του βρετανικού Barbican, στο ναό του Saint-Lucas, δίπλα σε κορυφαία ονόματα της διεθνούς σκηνής, όπως της ιέρειας των fado, Misia. Πότε ανακάλυψες, όντας γιος του Μάρκου Βαμβακάρη, ότι η ενασχόληση με την τέχνη της μουσικής θα σφράγιζε και τη δική σου ζωή; Μεγάλωσα σε μια λαϊκή γειτονιά της Παλαιάς Κοκκινιάς κι η μόρφωση ήρθε σε μένα μέσω της μουσικής. Τελείωσα το γυμνάσιο, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία, γιατί, μόλις πρωτάνοιξα τα μάτια μου στον κόσμο αυτό, άκουσα το κελάηδισμα από το τέλι ενός ανθρώπου, ο οποίος τύχαινε να είναι πατέρας μου. Θα ήμουν πολύ τυχερός να είχα ζήσει την "πρώτη καριέρα" του Μάρκου, παρακολουθώντας την εξέλιξη της πορείας του, αλλά και τους χώρους στους οποίους

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

κινήθηκε. Ανέκαθεν ήμουν ρομαντικός, γεμάτος μνήμες για παλιές γειτονιές που πλέον δεν υπάρχουν. Σα να έχω ένα μαγνητόφωνο στα μάτια μου, που εγγράφει μέσα μου τόπους και ιστορίες. Στην Παλαιά Κοκκινιά, λοιπόν μέσα στα χαμόσπιτα και τα λασπόνερα συνέβη να βγουν μεγάλοι καλλιτέχνες, ώστε να λέμε ότι παράχθηκε πολιτισμός. Εκεί κι εγώ άκουσα τα τραγούδια του πατέρα μου, τα οποία αργότερα έπαιξα κιόλας, συνοδεύοντάς τον. Θα ήταν ωραίο να μας περιγράψεις μια εικόνα από την καλλιτεχνική σχέση σου με τον Μάρκο Βαμβακάρη… Το καθένα απ' τα παιδιά του Μάρκου έτυχε να πάρουν το δρόμο τους. Ο μεγάλος μου αδερφός, ο Βασίλης είχε μανία με τη θάλασσα κι έγινε ναυτικός, ο Δομένικος έμπλεξε με το πιάνο του και τις κλασικές μουσικές σπουδές. Σε μένα έπεσε ο κλήρος να ακολουθώ τον πατέρα μας με το μπαγλαμαδάκι μου, κυριολεκτικά ένας γυρολόγος της κοινωνίας όλης! Μια εικόνα που έχει χαραχθεί στη μνήμη μου είναι εγώ και ο Μάρκος με τα όργανα ανά χείρας σε ατέλειωτο ποδαρόδρομο πάνω στον τσιμεντόδρομο. Ταλαιπωρούταν από άσθμα ο πατέρας μου, και πολλές φορές ακουμπούσε πάνω μου για να ξαποστάσει. Οποιοδήποτε άλλο παιδί της ηλικίας μου θα τα παράταγε μπαϊλντισμένο. Εγώ όμως δεν έβλεπα την ώρα και τη στιγμή που ο Μάρκος θα ’πιανε το μπουζούκι του και θα έλεγε όλα αυτά τα μεγάλα τραγούδια της "δεύτερής του καριέρας". Πότε έχουμε την πρώτη σου εμφάνιση στη δισκογραφία; Στη δισκογραφία μπήκα ως εκτελεστής του Στέλιου του Χρυσίνη. Μεγάλος κιθαρίστας και μαέστρος ο Χρυσίνης, μαζί με τους Σκαρβέλη, Περιστέρη και Καρύπη αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο την ορχήστρα του Μάρκου στην πρώτη του περίοδο. Συνεργάστηκα επίσης με τον μεγάλο μπουζουξή Γιάννη Αγγέλου, που τότε δούλευε με τον Καζαντζίδη, σε ηχογράφηση του Παγιουμτζή. Είχε σημασία ότι, μικρό παιδί, εμφανιζόμουν πλάι στα μεγαλύτερα ονόματα. Ξεκίνησα με 50 δρχ. μεροκάματο, την άλλη βδομάδα έγιναν 80 ώσπου έφτασα στις 250! Και τότε απόλαυσα πράγματα που είχα στερηθεί: έτρωγα το αγαπημένο μου παστίτσιο, ενώ είχα ταράξει τις μουσταλευριές και τους λουκουμάδες! Γύρω στο 1964, έρχεται και η πρώτη μου επαφή με το στούντιο: με ακούει ο Ζαμπέτας ένα βράδυ στο "Ηλιοβασίλεμα" δίπλα στον πατέρα μου και με ζητάει από το Μάρκο για να παίξουμε μαζί μπουζούκι σε μια ταινία σε μουσική του Χατζιδάκι. Και το δισκογραφικό βάπτισμα του συνθέτη πλέον Στέλιου Βαμβακάρη; Η πρώτη κέντα έγινε με τα δύο τραγούδια που υπέγραψα σε στίχους του Μάρκου. Το 1970-1971 κυκλοφορούν σε δύο δισκάκια 45 στροφών τέσσερα τραγούδια μου σε στίχους Δημήτρη Γκούτη με τη σπουδαία Καίτη Γκρέυ, η οποία αργότερα με είχε και σαν αποκλειστικό μπουζουξή της. Αυτή με βάφτισε δισκογραφικά, όπως και ο Βαγγέλης Περπινιάδης, άλλος μεγάλος καλλιτέχνης και πολύ φίλος μου. Μέσα σ' όλα αυτά, είπα ν' αφήσω λίγο το Αιγάλεω και

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

την Κοκκινιά και να πάω στην Πλάκα, που τότε ήταν το στέκι των κουλτουριάρηδων. Εκεί γνώρισα την περιβόητη Αλεξάνδρα, επίσης μεγάλη καλλιτέχνιδα, σε ένα πρόγραμμα με τραγούδια του Μάρκου, του Τσιτσάνη και του Χατζιδάκι. Όσο καιρό δούλευα στην Πλάκα, το πρωινό μου απεριτίφ ήταν τα ακούσματα του συχωρεμένου του μπαρμπα - Γιάννη Παπαϊωάννου, του Κηρομύτη, του Τσιτσάνη, όλων των θρύλων που σεβόμουν απεριόριστα! Από τις μπουάτ της Πλάκας δεν προέκυψε και η γνωριμία με τον Νίκο Ξυλούρη; Όντως, στη "Λήδρα" γνωρίστηκα με τον Ξυλούρη. Πραγματικός λεβέντης, ένας τραγουδιστής αρχαϊκός και πηγαίος, ένας άνθρωπος χιλίων αστέρων! Στο πρώτο μέρος από συμπάθεια έβαζε μπουζούκι σε ριζίτικα τραγούδια ή αυτά του Μουντάκη και στο δεύτερο έβγαινα εγώ με την Αλεξάνδρα. Έφευγα από το μαγαζί τότε, έχοντας μέσα μου την ανάγκη να παίξω μπουζούκι στα σύννεφα, τον αγέρα και τα πουλάκια! Ο δρόμος μ' έβγαζε στα ποτάμια, τη θάλασσα, στις σπηλιές της Πάρνηθας, όπου έβρισκα καμιά γάτα ή κανά σκύλο, τα τάιζα, καθόμουν κοντά τους κι έγραφα μ' ένα μαγνητόφωνο. Την έχω κρατήσει αυτή τη μουσική, έτσι γεννήθηκαν τα τραγούδια με τον Ξυλούρη. Ο δίσκος ήταν "Τα ερωτικά" σε στίχους Ερρίκου Θαλασσινού, εξ ημισείας με τραγούδια του Μουντάκη, τα οποία, τόσο πολύ άρεσαν στον Νίκο, ώστε απείλησε την εταιρεία COLUMBIA ότι αν δεν τα πει, θα ακυρώσει το συμβόλαιό του. Έτσι γίνονταν οι πάσες μεταξύ των ανθρώπων τότε! Μίλησε μας λίγο για τις δισκογραφικές συνεργασίες σου στη συνέχεια με τον Νταλάρα, τη Μοσχολιού και τη Μπέλλου… Βρισκόμουν στη Ρόδο και σκεφτόμουν επαγγελματικά τον Νταλάρα, διότι είχα δεθεί πολύ με τη φωνή του στις επιτυχίες του με τον Καλδάρα και τον Κουγιουμτζή. Αν και είχε προηγηθεί η συνεργασία μας στα "Ρεμπέτικα της Κατοχής", είχα μεγάλη φιλία με τη μητέρα του, την κυρά Τάνια κι έτσι, γυρνώντας Οκτώβριο απ' το νησί, του πήγα τα τραγούδια μου. Μάλιστα, τους στίχους τους έγραψε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Ο δίσκος βγήκε το 1978, λεγόταν "Οι Μάηδες, οι Ήλιοι μου" και περιείχε 7 δικά μου τραγούδια, τα οποία είχαν μέσα τους την αρμονία της φύσης και μου έδωσαν επίσημα το χρίσμα του λαϊκού συνθέτη. Ύστερα, λοιπόν, από ένα δίσκο με τον Ξυλούρη και τον Νταλάρα, είχα τη δυνατότητα της επιλογής ερμηνευτών. Η Μοσχολιού μου άρεσε, και γιατί είχε πει πολύ σπουδαία κομμάτια, αλλά κυρίως γιατί θύμιζε μια άλλη νότα μες

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

στη μουσική μου. Της άρεσαν τα τραγούδια που της έδωσα, πάλι σε στίχους του Παπαδόπουλου. Και η Μπέλλου υπήρξε ένας ζωντανός θρύλος που την εποχή εκείνη διέγραφε την τρίτη καριέρα της με τα τραγούδια του Σαββόπουλου, του Μούτση, του Ανδριόπουλου και του Λάγιου. Στίχους στα τραγούδια που κάναμε με τη Μπέλλου έγραψαν η Παπαγιαννοπούλου, ο Κοφινιώτης, ο Μάνεσης και ο Κινδύνης. Παρ' όλη την ενασχόληση σου με το ελληνικό λαϊκό τραγούδι, γνωρίζω και τη μεγάλη σου αγάπη για το μπλουζ, είδος παρεμφερές με το ρεμπέτικο. Πόσο σε είχε αγγίξει το χίπικο κίνημα της δεκαετίας του ΄60; Η μουσική που ανέκαθεν με είλκυε ήταν αυτή που πηγάζει από τη φύση. Χίπης δεν υπήρξα ποτέ, αν και τώρα διαθέτω αλογοουρά για γνώση! (γέλια) Ποτέ μου, όμως δεν κατέκρινα αυτόν που είχε τατουάζ, σκουλαρίκια και χαϊμαλιά. Επιπλέον, άκουσα πολύ Μάντι Γουότερς, Στίβι Ρέι Βον, Τζάνις Τζόπλιν, Ντίπ Πέρπλ, Λεντ Ζέπελιν, Μπομπ Ντίλαν, Αρίθα Φράνκλιν, Ότις Ρέντινγκ –μουσικούς αυθεντικούς και σπάνιες προσωπικότητες! Υπό αυτή την έννοια, φαινόμενο είναι ο Χέντριξ, όπως φαινόμενα είναι ο Χιώτης και ο Γούναρης. Σύντομα, μέσα από το συνεχές ψάξιμό μου για τις διεθνείς μουσικές, ήρθαν δύο σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή μου: ο Πάνος Ηλιόπουλος και ο Παύλος Σιδηρόπουλος. Μου λένε μια ωραία μέρα, πάρε το μπουζούκι σου την τάδε του μηνός κι έλα στο ΡΟΔΟΝ να μας παίξεις. Με ποιον θα παίξω; Με τον Λουιζιάνα Ρεντ! Τι θα παίξω; Τίποτα! Τι τόνους θα παίξω; Σολ ματζόρε! Εντάξει; Εντάξει! Επί τόπου βγήκαμε στη σκηνή και το αποτέλεσμα μέχρι σήμερα το καμαρώνω! Σα να παίζεις μουσική από σήμερα ως αύριο και το βασικό θέμα να διαρκεί τρία λεπτά, αντιλαμβανόμενοι όλοι τελικά πόσο ροκ πράγμα είναι το μπουζούκι! Έτσι καμαρώνω, επίσης και για την πρόσφατη εμφάνιση μας στο Λονδίνο, όπου έγραψα κονσέρτο σε μουσική μπλουζ για μπουζούκι! Το ίδιο είχε συμβεί πριν λίγα χρόνια όταν παρουσίασα το έργο αυτό σε Φλαμανδούς και Βαυαρούς. Γιατί, εντέλει, η μεγαλύτερη μπαγκέτα είναι η ίδια η ψυχή.

Μιχάλης Γενίτσαρης (1917–2005) Ο ρεμπέτης Μιχάλης Γενίτσαρης ή Γεννήτσαρης, όπως ήταν κανονικά το επίθετό του, γεννήθηκε στις 15 Ιουνίου 1917 στην Αγιά-Σοφιά του Πειραιά. Άκουσε μπουζούκι για πρώτη φορά στο ταβερνείο που βρισκόταν απέναντι από το σπίτι του, το μαγαζί του περίφημου Γιώρ-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Αχρονολόγητη φωτογραφία –μάλλον των αρχών της δεκαετίας του '30– που απεικονίζει μια μεγάλη παρέα σε κάποιο καφενείο. Μεταξύ των άλλων διακρίνονται ο Μιχάλης Γενίτσαρης (να χτυπάει παλαμάκια), ο Ανέστης Δελιάς με το ανοιχτόχρωμο κουστούμι να παίζει μπουζούκι, αριστερά του (με μπουζούκι επίσης), ο Απόστολος Χατζηχρήστος και πίσω τους, όρθιος, ο Γιάννης Παπαϊωάννου να εκτελεί χρέη σερβιτόρου.

γου Μπάτη. Γοητευμένος από τον ήχο του οργάνου, μια μέρα ανακάλυψε κρυμμένο σε μια κασέλα ένα παλιό μπαγλαμαδάκι του πατέρα του και αυτοδίδακτος άρχισε σιγά - σιγά να παίζει. Την ουσιαστική του είσοδο στον κόσμο του ρεμπέτικου τραγουδιού έκανε στα 1928, όταν γύριζε τη λατέρνα και ο Mπάτης μάθαινε τους Πειραιώτες χορό. Από τότε ακολούθησε όλες τις διακυμάνσεις της προπολεμικής και της μεταπολεμικής ζωής στην Ελλάδα. Σε ηλικία 17 ετών, κι ενώ δούλευε στις επισκευές καραβιών για να ζήσει, έγραψε το πρώτο του τραγούδι, το περίφημο Εγώ μάγκας φαινόμουνα, το οποίο γραμμοφωνήθηκε τρία χρόνια αργότερα στην εταιρεία Columbia. Το μπουζούκι, ταυτισμένο εκείνη την εποχή με την αλητεία, ήταν υπό διωγμό. Όταν ένας αστυφύλακας συνέλαβε τον Γενίτσαρη και του έσπασε το μπουζούκι, εκείνος τον ξυλοφόρτωσε, με αποτέλεσμα να παραμείνει για έξι μήνες έγκλειστος στις φυλακές Αβέρωφ. Αυτή ήταν η πρώτη καταδίκη του, καθώς ακολούθησαν πολλές ακόμα για παρόμοιους λόγους. Στη διάρκεια της Κατοχής, η εμπειρία του ενάντια στον εχθρό έγινε τραγούδι και μάλιστα εμβληματικό. Πρόκειται για το θρυλικό Σαλταδόρο. Μετά την απελευθέρωση, ο Γενίτσαρης συνέχισε την πορεία του στα λαϊκά πάλκα. Έγραψε περίπου 700 τραγούδια, αλλά από αυτά πολύ λίγα γραμμοφωνήθηκαν. Τραγούδια του ερμήνευσαν κατά καιρούς μερικοί από τους μεγαλύτερους του λαϊκού τραγουδιού: Καζαντζίδης, Μπιθικώτσης, Γαβαλάς, Γκρέυ, Παγιουμτζής, Διονυσίου, Βιτάλη, Αλεξίου, Νταλάρας, Μητσιάς, Γλυκερία και άλλοι. Από το 1951 έως το 1972 ο Γενίτσαρης χάθηκε.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

«Εγώ μετά είδα την κατάντια του ρεμπέτικου: λογοκρισία, κυνήγησαν το ρεμπέτικο. Πέσαν στη μέση μουσικοί καινούργιοι, Χατζιδάκις, Θεοδωράκης και άλλοι. Αυτοί κυνήγησαν το ρεμπέτικο και αρχινήσανε με διάφορα μέσα να το ρίξουν. Έβλεπαν ότι δεν μπορούσαν να του κάνουν τίποτα και αρχινήσαν και αυτοί και ονόμαζαν τα τραγούδια τους αρχοντορεμπέτικα. Του δώσανε μία μορφή ανάμεσα στο ρεμπέτικο και στο ευρωπαϊκό που το κλόνισε όμως για ένα διάστημα, με τα βιομηχανοποιημένα αρχοντορεμπέτικα.» Από την αφάνεια τον ανέσυρε ο Ηλίας Πετρόπουλος που οργάνωσε στο Κύτταρο από το 1971 σειρά εμφανίσεων των βετεράνων του ρεμπέτικου. Ο Ηλίας Πετρόπουλος τον έπεισε να φτιάξει συγκρότημα για να παίζει κάθε Τρίτη στο Κύτταρο, μία μπουάτ Αχαρνών και Ηπείρου. Με τον Στέλιο Κερομύτη, τον Μπαγιαντέρα, τον Γιάννη Σταμούλη, τον Σκαρπέλη και τον Μουφλουζέλη έπαιξαν για αρκετό καιρό στην μπουάτ. Συνέχισε να βρίσκεται στο πάλκο για λίγο καιρό, γιατί το ρεμπέτικο είχε έρθει και πάλι στην επιφάνεια και όλοι ζητούσαν να ακούσουν τους παλιούς. Η εκμετάλλευση όμως των αγνών αυτών μουσικών από τα γεράκια της αναβίωσης του ρεμπέτικου έκαναν το Γενίτσαρη να ξανακρεμάσει το μπουζούκι του. Άνοιξε κάβα ποτών στην Αγιά Σοφιά και από κει και πέρα συμμετείχε μόνο σε συναυλίες, ενώ είχε και δισκογραφική παρουσία. Με τις επανεκδόσεις των παλαιών εκτελέσεων των τραγουδιών του σε νέους δίσκους ή με νέες εκτελέσεις από τραγουδιστές, ο Γενίτσαρης άρχισε να γίνεται γνωστός στο ευρύτερο κοινό. Το 1996 αποφάσισε ν' αποσυρθεί. Προς τιμήν του διοργανώθηκε στο θέατρο του Λυκαβηττού μια μεγάλη, πολυσυμμετοχική συναυλία. Τα επόμενα χρόνια, εμφανίστηκε σποραδικά, μέχρι να αποσυρθεί οριστικά. Πέθανε στις 11 Μαΐου του 2005.

Ανέστης Δελιάς ή Αρτέμης (1912–1944) «Ένας άγγελος πεταμένος στα σκουπίδια!» Η φράση αυτή του Μάρκου Βαμβακάρη συμπυκνώνει τον 31χρονο βίο του Ανέστη Δελιά. Εκπληκτικός μουσικός, καλό παιδί, μα με ξεχωριστές αδυναμίες (ο μόνος τοξικομανής μουσικός του Μεσοπολέμου). Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1912 και ήρθε στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο πατέρας του ήταν μουσικός, έπαιζε βιολί, γνωστός με το παρατσούκλι «μαύρη γάτα»(!), χαρακτηρισμός που ακούγεται σε ένα τραγούδι του Ανέστου. Ο Ανέστης Δελιάς πρωτοεμφανίζεται στα στέκια του Πειραιά το 1928 παίζοντας κιθάρα στην παρέα του Μπάτη, του Μάρκου, του Στράτου και άλλων Πειραιωτών ρεμπέτηδων. Απ’ το 1930, έπειτα από προτροπή του Μάρκου, θα παρατήσει την κιθάρα και θα πιάσει το μπουζούκι. Πολύ γρήγορα θα εξελιχτεί σε ικανό παίχτη και θα συμμετέχει στην «Τετράδα του Πειραιά».

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Το παρατσούκλι «Αρτέμης», άλλοι λένε ότι το οφείλει στην ομοιότητά του με έναν μάγκα-γόη του Πειραιά και άλλοι ότι του το κόλλησε ο Γιώργος Μπάτης για να εξυπηρετήσει τη ρίμα στα απίστευτα στιχάκια των τραγουδιών του: …Ήταν ο Μπάτης και ο Αρτέμης και ο Στράτος ο τεμπέλης… (από το «Ζεϊμπεκάνο Σπανιόλο»). Στη διετία 19351937, ο Δελιάς ηχογράφησε γύρω στα δώδεκα τραγούδια. Παράλληλα, συμμετείχε και σε ηχογραφήσεις άλλων δημιουργών, σε τραγούδια του Μπάτη, σε αμανέδες του Στράτου και αλλού. Με την επιβολή της Μεταξικής λογοκρισίας θεωρήθηκε απόβλητος, και έτσι οι παραπάνω ηχογραφήσεις είναι τα μοναδικά ίχνη που άφησε στη δισκογραφία. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν πολύ ευαίσθητος, ήσυχος και ντροπαλός. Συγχρόνως όμως τα τραγούδια του ήταν βαριά και μάγκικα. Παρά τη μικρασιατική καταγωγή του, μουσικά ήταν βέρος Πειραιώτης, ενώ οι στίχοι των τραγουδιών του συνιστούν υπόδειγμα γλωσσικής έκφρασης ρεμπέτη δημιουργού. Ο Δελιάς έκανε αρκετές προσπάθειες να ξεφύγει από το πάθος του. Την κατάσταση του δυσχέρανε και το ελληνικό κράτος, στέλνοντάς τον εξορία στην Ίο. Γυρίζοντας στον Πειραιά, ο Δελιάς ήταν πια “τελειωμένος”. Η πείνα και η πρέζα τον αποτελείωσαν στην Κατοχή. Το 1943, τον βρήκαν νεκρό στο πεζοδρόμιο έξω απ’ το Βαρβάκειο, απ’ όπου τον μάζεψε το κάρο του δήμου.

Στέλιος Κερομύτης (1908–1979) Αξιόλογος ρεμπέτης, ο λεγόμενος «αριστοκράτης μπουζουξής», γνωστός και ως Μπούμπης. Γεννήθηκε το 1908 στου Βάβουλα τη Γούβα στον Πειραιά και καταγόταν από ευκατάστατη οικογένεια. Πήρε τα πρώτα του μαθήματα στο μπουζούκι κοντά στον πατέρα του Χαρίλαο, που την εποχή εκείνη συγκαταλεγόταν μέσα στα πέντε καλύτερα «μπουζούκια» του Πειραιά, αν και ποτέ δεν ασχολήθηκε επαγγελματικά, λόγω της επιχειρηματικής του δραστηριότητας. Με το ρεμπέτικο ασχολήθηκε από το 1926, όταν γνώρισε τον Μάρκο Βαμβακάρη, με τον οποίο συνεργάστηκε για πολλά χρόνια. Το 1935, κατόπιν συστάσεως του Στράτου Παγιουμτζή, μπήκε για πρώτη φορά σε στούντιο και ηχογράφησε το βιωματικό Μες στου Βάβουλα τη Γούβα. Η είσοδός του στη δισκογραφία (1937) συμπίπτει χρονικά με αυτήν του Βασίλη Τσιτσάνη αλλά και με τη δικτατορία του Μεταξά, που επέβαλε τη γνωστή λογοκρισία στους στίχους και τις μελωδίες. Η Columbia τον προόριζε ως το “αντίπαλο δέος” του Βαμβακάρη, που εκείνη την περίοδο συνεργαζόταν με την Odeon. Ως λαϊκός καλλιτέχνης, συγκέντρωνε όλα τα προτερήματα ενός ολοκληρωμένου δημιουργού. Συνέθετε, έγραφε τους στίχους των τραγουδιών του, έπαιζε μπουζούκι, μπαγλαμά και κιθάρα. Σε αντίθεση με άλλους ρεμπέτες, ήταν πάντα άψογα ντυμένος και με την τελευταία λέξη της μόδας, γι' αυτό και του κόλλησαν το παρατσούκλι «αριστοκράτης». Πέθανε από καρκίνο στις 6 Μαρτίου του 1979.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Ο Στέλιος Κερομύτης συνέθεσε περί τα δεκαπέντε τραγούδια και τραγούδησε περί τα σαράντα. Ξεχωρίζουν: Μες στου Βάβουλα τη γούβα, Τι θες με εμέ να μπλέξεις, Θα πάρω το ντουφέκι μου, Δυο φίλοι μ' ανταμώσανε, Η φθισικιά, Ναζιάρα μ' έχεις μπλέξει, Η Κλεισούρα, Ντυμένη σαν αρχόντισσα, Θ' αφήσω πια την πέννα μου, Μπαμπέσικα μου τα 'φερες, Φύγε μόρτη από μένα, Περαία μου σ' αφήνω γεια, Τα πεύκα της Πεντέλης, Τόσα χρόνια σ' έχω στα δικά μου χέρια, Στο γάμο σου με κάλεσες, Στους όρκους σου βασίστηκα ένα βράδυ, Ο πρωτόμαγκας, Με τυλίξανε δυο φίνες, Μη με μαλώνεις, Τo λάθος μου αισθάνομαι, Ολότελα το ξέχασα, Tο πορτοφόλι, Παίξε το μπαγλαμαδάκι, Ο Παμεινώντας, Οι φρατέλοι, Το μελτεμάκι, Πάψε να κλαις, Ο Πίκινος κ.ά. Παραθέσεις «Εξεκίνησα λόγω του πατέρα μου που είχε μπουζούκι κι έπαιζε για το κέφι του. Άρχισα σιγάσιγά να το μαθαίνω. Ο πατέρας μου όμως με κατάδιωχνε. Δεν μ’ άφηνε.» «Ορισμένοι που ξέρανε κάπως συστηματικά ήτανε ζηλιάρηδες. Δεν παίζανε μπροστά μας. Ήταν ο ένας ο Ζυμαρίτης, ήταν εγκληματίας. “Άμα κοιτάτε όταν παίζω θα σας σκοτώσω”, έλεγε. Πραγματικός επαγγελματίας ήταν ο Ρεγγίνας.» «Είναι γεγονός ότι στην αρχή το μπουζούκι το είχαν άσχημοι τύποι. Εμείς, στην κυριολεξία τους το κλέψαμε κυριολεκτικά.»

Ένα αυτόγραφο του Στέλιου Κερομύτη, και το σπίτι του στην Αμφιάλη

«Όταν δημιουργήθηκαν προβλήματα αναγκαστήκαμε και πήραμε και Ευρωπαίους. Δεν απαγορευόταν το μπουζούκι, αλλά άμα το έβλεπε η αστυνομία σου έκανε μανούρες, Μας έκανε φασαρίες. Πότε μας χτυπάγανε, πότε ξέρω ’γω.» «Οι παλιοί, όταν φόραγα σκληρό κολάρο και γραβάτα με κορόιδευαν. Εγώ όμως τους έλεγα να είσαι μπερμπάντης, αλλά να μην φαίνεσαι. Σιγά-σιγά με ακλουθήσανε όλοι.»

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

«Από τους σημερινούς εκτελεστές, ορισμένοι μου αρέσουν. Οι περισσότεροι όμως το έχουν καταντήσει το μπουζούκι μια μαντόλα. Είναι μια ας πούμε μαντόλα Ιταλικιά. Και λαϊκά, ούτε σπανιόλικα, ούτε τούρκικα, ούτε τίποτα. Είναι κάτι τραγούδια που δεν έχουν καμία σχέση με το ρεμπέτικο. Τον άνθρωπο που θέλει να γλεντήσει δεν τον πειράζουνε. Ορισμένοι που τα ακούνε και πάνε στα κέντρα, δεν πάνε να ακούσουνε. Πάνε να επιδειχτούνε. Πάνε να κάνουν κόρτε ο ένας με τη γυναίκα του άλλου και άμα τους ρωτήσεις τι έπαιζε η ορχήστρα μια ώρα, δεν ξέρουν να σου πούνε.» «Η προσφυγιά βοήθησε το λαϊκό τραγούδι γιατί το ακλούθησε. Τους άρεσε γιατί όλοι οι πρόσφυγες ήσαν άνθρωποι της μουσικής και τους άρεσε το ωραίο. Τα τραγούδια τους βασίζονται στην βυζαντινή μουσική και επειδή και το ρεμπέτικο στηρίζεται εκεί, γι’ αυτό τους άρεσε.» «Και οι παλιοί και η προσφυγιά είχαν ένα ωραίο πράγμα που δεν το έχουν οι σημερινοί. Όταν τα όργανα ανέβαιΣτέλιος Κηρομύτης, Γιάννης Σταμούλης (Μπιρ Αλλάχ), ναν στο πάλκο και Γιώργος Μητσάκης και ένας φίλος τους. αρχίζανε, έπρεπε να βάλουν το χέρι στο αφτί και ν’ αφοσιωθούν στα όργανα. Σήμερα παίζεις, και γίνεται μια Βαβυλωνία. Σπάνε, τραπέζια τουμπάρουνε και εμείς ακόμα που παίζουμε αναγκαζόμαστε να παίζουμε αγγαρεία.» «Τότε ένα σπάσιμο ήταν πρόκληση καθαρή. Από τον καιρό που το όργανο το κάνανε ταραντέλα, οι τραγουδιστάδες γίνηκαν καραγκιόζηδες και έχουνε δέκα γυναίκες πάνω στο πάλκο και το ’χουνε κάνει βαριετέ, δεν ζυγώνουν οικογένειες. Μέχρι το ’50 ερχόντουσαν οικογένειες με τα παιδιά τους, τις κόρες τους, τους συγγενείς τους. Ερχότανε καλός κόσμος. Οι λίγοι σκάρτοι απομονωνόντουσαν αμέσως. Αυτά που λένε είναι παραμύθια. Τα λίγα επεισόδια τα κάνανε οι λίγοι σκάρτοι.» «Αμανές τραγουδιόταν και πριν έρθουν οι πρόσφυγες. Συγκινεί γιατί τα λόγια του είναι πάντα ανθρώπινα. Και σήμερα αρέσει.» «Ο Μπαγιαντέρας υπήρξε μια προσωπικότητα στο λαϊκό τραγούδι. Τα τραγούδια του ήσαν πιο εξευγενισμένα, ήταν ένας συνθέτης με αίσθημα. Δυστυχώς, απ’ όταν έχασε τα ματάκια του, τον πετάξανε κι αυτοί που τον εκμεταλλευτήκανε. Δηλαδή ποιοι; Οι εταιρίες που θησαύρισαν απ’ αυτόν, τον πέταξαν.»

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

«Όλοι αυτοί που τους είχανε μια μομφή κακή επειδή παίζαμε μπουζούκι, είναι νοικοκύρηδες, καλοί, σώφρονες, λογικοί. Ο συχωρεμένος ο Μάρκος ήταν ένας άνθρωπος που επειδή έβγαζε τραγούδια μάγκικα τον θεωρούσαν σαν κανένα θεριό. Όταν τον πλησίαζες κοντά, ήταν ένας άνθρωπος χρυσός, όμορφος, λογικός, υποχωρητικός. Όταν κάποτε συνέβαινε κάτι, υποχωρούσε πάντα ο άνθρωπος. Σπούδαξε παιδιά. Και τα τρία είναι σπουδαία παιδιά. Ο Παπαϊωάννου, νοικοκύρης έβγαλε καλά παιδιά και ο ίδιος ήταν εξαιρετικός άνθρωπος. Κι ο Τσιτσάνης είναι εξαιρετικό παιδί, ευγενής, μορφωμένο. Στο πάλκο 17 χρόνια δουλέψαμε, με διακοπές, μαζί και δεν είπε σε άνθρωπο κάνε πιο πέρα. Τις κάλτσες του βγάζαμε πάνω στο πάλκο, τα παπούτσια, γιατί κάναμε αστεία και γελάγαμε.» «Ο Τσιτσάνης είναι άξιος επαίνου, διότι το παιδί αυτό ήρθε βλαχάκι εδώ πέρα, χωριάτης από το γυμνάσιο βγαλμένος, φτωχόπαιδο και δημιουργήθηκε εδώ μόνος του και έκανε τραγούδια τα οποία να πούμε αφήσανε εποχή. Ο Τσιτσάνης ό,τι τραγούδια έχει βγάλει δεν θα πεθάνουν ποτέ. Είναι μια κορυφή. Και αναγνωρίζει και μας, σέβεται εμάς τους παλιούς.»

Νίκος Μάθεσης (1907-1975) Ο Νίκος Μάθεσης (1907-1975) αποτελεί μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία στο χώρο του ρεμπέτικου τραγουδιού. Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους στιχουργούς με σημαντική προσφορά, ενώ η καλλιτεχνική του αξία είναι μεγάλη. Παράλληλα, υπήρξε προσωπικότητα προκλητική, καθώς έζησε κι έδρασε, πέρα από τα όρια και τις κοινωνικές συμβάσεις, στους ημιπαράνομους χώρους του Πειραιά και στο γκέτο της Δραπετσώνας. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 1907. Γύρω στα 19161917, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, στον Άγιο Νικόλαο. Ο πατέρας του, ο Γιώργος Μάθεσης, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ιχθυέμπορους στην Κεντρική Ιχθυαγορά του Πειραιά. Το 1922, σε ηλικία 15 ετών, ο Ν. Μάθεσης βρέθηκε στην ψαραγορά. Σ’ αυτόν τον άγριο κόσμο προσπάθησε να γίνει από τους πρώτους και καλύτερους μάγκες. Ήθελε να γίνει πρωτοπαλίκαρο στη μαγκιά και το νταηλίκι. Όλοι οι κουτσαβάκηδες κι οι νταήδες προπολεμικά τον υπολόγιζαν. Έτσι, έγινε πασίγνωστος ως ο Νίκος ο Τρελάκιας. Το 1938 μάλιστα έκανε και φόνο, καθώς, βρισκόμενος σε άμυνα, σκότωσε τον Στρίγκλα, τον μάγκα και το φόβητρο της Φρεαττύδας. Στη δισκογραφία του ρεμπέτικου μπήκε νωρίς, ήδη από το 1930. Ηχογράφησε τα πρώτα του τραγούδια («Μες στου Νικήτα τον τεκέ» και «Ο γεωργός») με τον Γιώργο Παπασιδέρη και συνεργάστηκε με όλους τους γνωστούς συνθέτες της περιόδου 1930-1939:

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Γιάννη Δραγάτση ή Ογδοντάκη ή Ογδόντα, Δημήτρη Μπαρούση ή Μπαρού ή Λορέντζο, Μανόλη Χρυσαφάκη ή Φυστιξή, Γιώργο Μπάτη, Πέτρο Κυριακού, Ανέστη Δελιά ή Αρτέμη και Στελλάκη Περπινιάδη. Τραγούδια του ερμήνευσε και η υπέροχη και ανεπανάληπτη Ρόζα Εσκενάζυ.

Ο Μάθεσης με τους φίλους του. Αυτός που κρύβει το πρόσωπό

Τα τραγούδια του εί- του με το καβουράκι ήταν καταζητούμενος - Πειραιάς 1935. ναι τα πιο αντιπροσωπευτικά εκείνης της περιόδου. Στα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με τον Γιάννη Παπαϊωάννου, τον Σταύρο Τζουανάκο και με τον Βασίλη Τσιτσάνη. Το τραγούδι τους Σε διώξαν απ’ την Κοκκινιά ήταν από τις πιο μεγάλες επιτυχίες της εποχής (1950), ένα κλασικό ζεϊμπέκικο που παίζεται και τραγουδιέται μέχρι τις μέρες μας. Τελευταίο του τραγούδι Η παρέα του Νίκου Μάθεση στον τότε ακατοίκητο Άγιο Γεώργιο Περάματος (φωτ. 6-5-1931). Σημειωτέον ότι η εν λόγω παρέα (ανέκδοτο), που ηχογραφή- κατέληξε σε κάποιο κουτούκι στο Πέραμα, όπου ο εικονιζόμενος θηκε μετά το θάνατό του, εί- μεσαίος μάγκας σκότωσε με μια πιστολιά τον οδηγό του ταξί. ναι το Ένας λεβέντης έσβησε (γραμμένο για το θάνατο του Άρη Βελουχιώτη). Ο Νίκος Μάθεσης αποτελεί μοναδική περίπτωση πληρότητας και αυθεντικότητας, όπου λόγος και έργο ταυτίζονται στα πλαίσια ενός βίου ακραίου, προκλητικού, αλλά και δημιουργικού.

Δημήτρης Μπαγιαντέρας (1903-1985) O Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους ρεμπέτες ερμηνευτές, οργανοπαίχτες και συνθέτες. Το παρατσούκλι προήλθε από την αγάπη του για την οπερέτα του Έμεριχ Κάλμαν (Emmerich Kálmán) Μπαγιαντέρα. Το ίδιο έργο διασκεύασε στα 1925 για λαϊκή ορχήστρα με μπουζούκι και μαντολίνο.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Καταγόταν από τον Πόρο. Ο πατέρας του, Γιάννης Γκόγκος, ήταν Ποριώτης, ενώ η μητέρα του, η Αγγελική, καταγόταν από την Ύδρα. Ο πατέρας του ήταν υπαξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού και μια μετάθεση έφερε την οικογένεια στον Πειραιά, στο Χατζηκυριάκειο. Εκεί γεννήθηκε ο Δημήτρης, το 1903. Φοίτησε στο δημοτικό και, όταν το τελείωσε, συνέχισε και πήρε το πτυχίο του καθιερωμένου τότε τετρατάξιου γυμνασίου. Μετά απέκτησε πτυχίο ηλεκτρολόγου χωρίς να εξασκήσει ποτέ το επάγγελμα. Παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, επιδόθηκε στο μπουζούκι με μεγάλη επιτυχία. Έπαιζε επίσης μαντολίνο, κιθάρα και βιολί. Κοντόσωμος, αλλά εύρωστος, χειροδύναμος και αθλητικός τύπος (νεώτερος αγωνίστηκε ως παλαιστής της ελεύθερης και της ελληνορωμαϊκής πάλης), ήταν πραγματικός μάγκας, κύριος σε όλα του και ατρόμητος στην ψυχή, σωστό παλικάρι. Στη ζωή του δεν πείραξε κανέναν, όπως Ο Μπαγιαντέρας και δεν επέως πρωταθλητής τρεψε να τον Ελληνορωμαϊκής πάλης (1922). πειράξει κανείς. Ωστόσο, η ζωή και η προσωπικότητά του παρουσίαζαν κάποιες αντιφάσεις, που τον επηρέασαν αρκετά. Ως άτομο, είχε περιθωριακές τάσεις και ροπές (σε νεαρή ηλικία ήταν χρήστης ναρκωτικών), αλλά παράλληλα –και εκ διαμέτρου αντίθετα– είχε εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για τα πολιτικά πράγματα. Έτσι, τις αντιθέσεις του αυτές προσπαθούσε να τις αποβάλει. Με μεγάλη προσπάθεια και με τη στήριξη της μητέρας του, κατόρθωσε τελικά να αποτοξινωθεί. Λίγο πριν από τον πόλεμο, ο Μπαγιαντέρας γίνεται μέλος του ΚΚΕ, επισημοποιώντας την αριστερή πολιτική του τοποθέτηση. Πήρε μέρος στον αλβανικό πόλεμο του 1940-41 και γύρω στα Χριστούγεννα του 1940 βγάζει τον πρώτο του θεματικό δίσκο με τα πολεμικά τραγούδια «Τους Κενταύρους δε φοβάμαι» (Συντροφιά έχω τη λόγχη) και «Στης Πίνδου τα βουνά» (Ψηλά βουνά κι' απάτητα), δείχνοντας διάθεση ολόψυχης συμμετοχής στον πόλεμο εναντίον των Ιταλών. Με την οικογένειά του, Καλλιθέα 1965.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΤΟΥΣ ΚΕΝΤΑΥΡΟΥΣ ΔΕ ΦΟΒΑΜΑΙ (ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΕΧΩ ΤΗ ΛΟΓΧΗ) (1940) Για ντουφέκι δε με νοιάζει ούτε βάζω πια μαράζι συντροφιά έχω τη λόγχη τη γλυκιά μου ξιφολόγχη. Αγκαλιά μ' αυτήν κοιμάμαι τους Κενταύρους δε φοβάμαι θαύματα μ' εκείνην κάνω στις βουνοκορφές απάνω. Οι φρατέλοι σαν με δούνε ψάχνουν δρόμο για να βρούνε μα τους στρώνω στο κυνήγι κι εκείνοι όπου φύγει - φύγει. ΣΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΤΑ ΒΟΥΝΑ (ΨΗΛΑ ΒΟΥΝΑ ΚΙ' ΑΠΑΤΗΤΑ) (1940) Σου στέλνω χαιρετίσματα απ' τα βουνά μανούλα στο καραούλι βρίσκομαι, στην πιο ψηλή ραχούλα.

Ο Μπαγιαντέρας, τυφλός πλέον, όταν ζητιάνευε στην Καλλιθέα οδηγούμενος από τις κόρες του (1954 ;).

Ψηλά βουνά κι απάτητα, μανούλα μου, περνούμε Νεμέρσκα, Πίνδο, Μόροβα και πάντοτε νικούμε. (δις) Μην κλαις, γλυκιά μανούλα μου, που πήγα μακριά σου γρήγορα θα νικήσουμε και θα βρεθώ κοντά σου. (δις) Κι αν δεν γυρίσω, μάνα μου, μη κλάψεις, μη πονέσεις τη νίκη να 'χεις για χαρά και μη μαυροφορέσεις. ΝΑ 'ΝΑΙ ΓΛΥΚΟ ΤΟ ΒΟΛΙ (ΦΟΡΕΣΕ ΑΝΤΑΡΤΗ Τ' ΑΡΜΑΤΑ) (1942) Φόρεσ' αντάρτη τ' άρματα ζώσε και το σπαθί σου και σύρε για τον πόλεμο κι η λευτεριά μαζί σου. Τράβα και θέλω νικητής παιδί μου να γυρίσεις για τη γλυκιά τη λευτεριά το αίμα σου να χύσεις.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πολέμησε αντάρτη μου πως πολεμάνε όλοι και με τον Άρη αρχηγό γλυκό να 'ναι το βόλι. ΣΤΗ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΣ (1942) Στη σκλαβωμένη Ελλάδα μας τα βράδια βλέπεις στους δρόμους τους νεκρούς κοπάδια κανείς δε βρίσκεται κερί ν' ανάψει η μαύρη η σκλαβιά μας έχει κάψει. Και μόνο απ' τα βουνά ένα καντήλι ανάβει κάθε μέρα με το δείλι τ' ανάβει ο ΕΛΑΣ και δε θα σβήσει της λευτεριάς το δρόμο να φωτίσει. Κι η δόξα που μονάχη αργοδιαβαίνει τα λίγα παλικάρια περιμένει προσμένει εκεί για να τα στεφανώσει της νίκης το στεφάνι να τους δώσει. Τα τραγούδια του Μπαγιαντέρα, με θέμα το αντάρτικο, κοσμούνται ανελλιπώς με τις λέξεις ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, Άρης (Βελουχιώτης) –τα συνθήματα της Αντίστασης, συμβαδίζοντας απόλυτα με τα αντίστοιχα των τοίχων της Κατοχής, που τα έγραφαν με κίνδυνο της ζωής τους οι ηρωικοί αγωνιστές της πόλης. Η Κατοχή, όμως, “χτύπησε” τον μεγάλο δημιουργό. Λόγω αβιταμίνωσης τυφλώθηκε το 1941 και μάλιστα πάνω στο πάλκο, στου Δασκαλάκη, στο Μαρούσι, την ώρα που τραγουδούσε. Τα τραγούδια του έγιναν αμέσως γνωστά, και μερικές από τις επιτυχίες του είναι: Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη, Μέσα στης ζωής τα μονοπάτια, Αποβραδίς ξεκίνησα, Σαν μαγεμένο το μυαλό μου φτερουγίζει, Ξεκινάει μια ψαροπούλα, Ξαβεργιώτισσα. Εκτός από τα 100 τραγούδια και τα 30 ανέκδοτα, έχει στο ενεργητικό του και μια μέθοδο για την εκμάθηση του μπουζουκιού άνευ διδασκάλου. Ήταν παντρεμένος με την καπνεργάτρια Δέσποινα Αραμπατζόγλου, μικρασιατικής καταγωγής, στο όνομα της οποίας πέρασε τα δικαιώματα αρκετών τραγουδιών του ως στιχουργός. Λέγεται πως στην πραγματικότητα η ίδια η γυναίκα του έγραψε τους στίχους των περισσότερων τραγουδιών του. Εργάτης και ο ίδιος για χρόνια στο λιμάνι του Πειραιά, ζυμωμένος και ταυτισμένος με την εργατική τάξη, έδειχνε έντονο πολιτικό ενδιαφέρον. Διαβάζοντας εφημερίδες και περιοδικά της εποχής εκείνης, αύξησε την κοινωνική του ευαισθησία και σταθεροποίησε γρήγορα τις αριστερές πολιτικές του πεποιθήσεις. Τα τελευταία χρόνια ο Μπαγιαντέρας ζούσε απομονωμένος στο σπίτι του στο Περιστέρι, στον Άγιο Ιερόθεο, συντροφιά με τη σύζυγό του, Δέσποινα. Στις αρχές Οκτωβρίου

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

1985 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, στη συνέχεια έπαθε ουρολοίμωξη, και μετά λοίμωξη του αναπνευστικού. Σιγά-σιγά έχασε την επαφή με το περιβάλλον. Ο ευαίσθητος υμνητής του έρωτα και της αντίστασης, ο λεοντόκαρδος Μπαγιαντέρας, έφυγε απ' τον μάταιο αυτό κόσμο στις 18 του Νοέμβρη του 1985. Κοντά του, τις τελευταίες του στιγμές, ήταν η κόρη του Έλλη Μαργαρίτη, που του συμπαραστάθηκε σ' όλη του τη ζωή (ενώ η άλλη του κόρη απουσίαζε στο Σικάγο, όπου και ζει μόνιμα), καθώς και ο γιος του που ακολούθησε το ίδιο επάγγελμα και έγινε μουσικός. Παραθέσεις «Κάποια βραδιά στο "Δάσος", ένας φίλος μου χάρισε ένα κουκλάκι της δραχμής. Δεν είχε καμιά αξία. Το κρέμασα δίπλα μου. Στο μαγαζί βρισκόταν ο Μάθεσης μ' έναν βαρύμαγκα τσαγκάρη, τον Σταύρακα. Ο Μάθεσης ήταν γνωστός σαν παλικαράς και φονιάς. Σε μια στιγμή που έλειψα, πήγε και μου πήρε το κουκλάκι. Δε με πείραξε που το πήρε, αλλά με πείραξε που το πήρε ανερώτητα. Γιατί δηλαδή, επειδή ήταν κουτσαβάκι; Κείνη τη βραδιά είπαμε πολλές βαριές κουβέντες. Mπήκαν στη μέση και μας χωρίσανε. Μετά λίγες ημέρες, με την τότε αρραβωνιαστικιά μου και σημερινή σύζυγό μου, τη Δέσποινα, κατεβήκαμε στην αγορά του Πειραιά να ψωνίσουμε. Γεμίσαμε ένα δίχτυ ψώνια, ψάρια, παντζάρια και πηγαίναμε για το σπίτι μας. Ξαφνικά τρώω ένα χαστούκι που αστράψανε τα μάτια μου. Ήταν ο Μάθεσης με δυο φίλους του, αδέλφια, που ήσαν καλά παιδιά. Με είχε κτυπήσει μπαμπέσικα. Μου 'φυγε από τα χέρια το δίχτυ και σκόρπισαν στο δρόμο τα ψάρια, τα παντζάρια που είχαμε αγοράσει κι όλα τ' άλλα. Αυτός νόμιζε πως θα το έβαζα στα πόδια. Συνήλθα αμέσως και του είπα ότι γι' αυτό που έκανες θα σε τιμωρήσω. Του δίνω λοιπόν μια γροθιά, ένα ντιρέκτ να πούμε, στο πρόσωπο και τον ξαπλώνω φαρδύ-πλατύ στο δρόμο. Τον έπιασε η πρώτη μπουνιά μου. Τον καβάλησα, τον έψαξα πρώτα. Φοβήθηκα μην είχε τίποτα. Πέσαν οι άλλοι. Μη Μήτσο, μη. Την ώρα που σηκώθηκα του 'δωσα και μια μπουνιά και μια κλοτσιά όπως ήταν χάμω. Βέβαια, αυτό δεν ήταν σωστό. Σηκώθηκα επάνω και μου μάζεψαν αυτοί τα πράγματα. Από τότε, όταν με έβλεπε, άλλαζε δρόμο...» Συνέντευξη του Μπαγιαντέρα στον Κώστα Χατζηδουλή, «Ρακοσυλλέκτης» «…Το πρωί ξεκίναγα μόνος, τυφλός με το μπαστούνι για τα διάφορα συσσίτια κι όπου μοίραζαν γάλα για τα παιδιά. Με γνώριζαν απ' τα τραγούδια μου, ήμουν και τυφλός και με συμπονούσαν, δεν ήμουν κι εγωιστής, έπρεπε να αγωνιστώ για να ζήσουμε κι έτσι έκανα. Μεγάλος μουσικός ο φουκαράς ο Αττίκ και πέθανε τότε από την πείνα και τη δυστυχία. Ήταν μια κυρία τότε εκεί προϊσταμένη στις διανομές που με συμπονούσε πάρα πολύ. Με γνώριζε καλά από τα τραγούδια

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

μου και της άρεσα σαν μουσικός και με βοηθούσε. Κάθε μέρα πήγαινα και μου γέμιζε ταγάρια ολόκληρα με τρόφιμα και γάλατα. Κάθε μέρα γινόταν αυτό, ενώ το βράδυ γύριζα στα ταβερνάκια και με τα λεφτά συμπλήρωνα τις ανάγκες μου. Η γυναίκα αυτή μου έδινε θάρρος και μου 'λεγε "κάνε υπομονή και εμείς θα σε βοηθούμε". Κι' έτσι γινόταν... Καλή της ώρα αν ζει. Έτσι ξεπέρασα τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής. Σποραδικά όμως πήγαινα σε μαγαζιά και δούλευα με συγκροτήματα. Όπως σ' ένα μαγαζί στον Προφήτη Δανιήλ και αργότερα στο μαγαζί του Νότη του Αγύρτη, όπως τον έλεγαν. Από τα μαγαζιά αυτά πέρασε και ο Μανώλης ο Χιώτης, ο Γιώργος Μητσάκης και άλλοι. Στου Νότη ήταν και ο Κορίνθιος και κάποιος άλλος –που δε χρειάζεται να πω το όνομά του, δηλαδή δεν είναι απαραίτητο– ο οποίος ήταν Εβραίος κι έπαιζε ακορντεόν. Όλοι ξέρουμε τι γινόταν τότε με τους Εβραίους στην περίοδο της Κατοχής. Οι Γερμανοί τους γύρευαν όλους, τους κυνηγούσαν με τόσο μίσος, κι όταν τους έπιαναν ή τους έστελναν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή τους σκότωναν. Ο ακορντεονίστας αυτός, που ήταν από τα πιο καλά παιδιά, έκρυβε ότι ήταν Εβραίος. Μόνο εμείς,λίγοι άνθρωποι, συνάδελφοί του γνωρίζαμε την καταγωγή του, κι εμείς τον κρύβαμε, κανείς δεν το έμαθε. Με τη σύζυγό του, Δέσποινα Αρμπατζόγλου.

Μετά την Κατοχή το πρώτο μαγαζί που δούλεψα, ήταν του Χειλά, η θρυλική "Τριάννα", στη λεωφόρο Συγγρού. Στο μαγαζί αυτό δούλεψα ένα χρόνο συνέχεια. Στην "Τριάννα" είχα τότε μαζί μου μπουζούκι τον Σπύρο Ευσταθίου, τον αδελφό του Μήτσου, αυτόν που τον λέγαμε χαϊδευτικά «μπουμπούνα». Καλά παλικάρια και οι δυο τους. Μέσα εκεί έγραψα το "Ξεκινάει μια ψαροπούλα", που το τραγούδησε ο Στελλάκης Περπινιάδης. Και σ' αυτό νομίζω παίζει μπουζούκι ο Τσιτσάνης. Σιγόντο έκανε στο Στελλάκη μια καλή ρεμπέτισσα τραγουδίστρια, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου. Αυτό το τραγούδι είχε γκραν επιτυχία. Άλλωστε, το τραγούδησε, είπαμε, ο Στελλάκης. Λίγο μετά έγινε δίσκος και η "Όμορφη Πειραιώτισσα". Κι αυτό είχε μεγάλη επιτυχία. Αυτό το τραγούδι το είχα γραμμένο, στίχους και μουσική, από προπολεμικά, από 1938-39, όταν έγραψα το "Zούσα μοναχός", το "Μαγεμένο" και το "Χατζηκυριάκειο"…»

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Γιώργος Μπάτης ή Αμπάτης ή Τσώρος (1886-1967) «Ο Ρήγας του ρεμπέτικου» «Ο πατέρας μου ο Μπάτης ήρθε απ' τη Σμύρνη το '22 κι έζησε 50 χρόνια σ' ένα κατώι φτωχικό», λέει ο Διονύσης Σαββόπουλος στο γνωστό του τραγούδι με τη φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου, αποδίδοντας μυθικές διαστάσεις στην προσωπικότητα του Γιώργου Μπάτη ή Αμπάτη. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Τσωρός ή Τσώρος.

Ο Γιώργος Μπάτης και άλλοι ρεμπέτες (διακρίνονται: ο Στράτος Παγιουμτζής, ο Στέλιος Κερομύτης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου) στο λιμάνι του Πειραιά. Η φωτογραφία είναι αδημοσίευτη και βρέθηκε στην Ταβέρνα «Τουλούμπα» στα Παλιά του Βόλου.

Γεννήθηκε το 1886 στα Παλαιά Λουτρά Μεθάνων και σε ηλικία οχτώ ετών μετακόμισε στον Πειραιά. Κατά μία άλλη εκδοχή, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1890. Το παρατσούκλι «Μπάτης» λένε πως δόθηκε στον πατέρα του, γιατί συνήθιζε να ανεμίζει στην ακροθαλασσιά το σακούλι με τα χρήματα του και να λέει: «Αν δε σας φάω μέχρι το ξημέρωμα, να με πάρει ο μπάτης». Άλλοι λένε πως πήρε το ψευδώνυμο Αμπάτης ή Μπάτης, γιατί οι πρόγονοί του είχαν συγγενέψει με τον Κεφαλλονίτη ταγματάρχη Ιωσήφ Αμπάτη, στον οποίο το ελληνικό κράτος, μετά την απελευθέρωση, είχε δωρίσει μια μεγάλη έκταση γης στην Καλλονή για την προσφορά του προς το έθνος. Θεωρείτο δε ευγενούς καταγωγής, γι’ αυτό και ο Μπάτης έκανε ψευδώνυμό του το Αμπάτης που, για λόγους ευκολίας προφοράς, κατέληξε σε Μπάτης. Ο Γιώργος Μπάτης είχε βέβαια κι άλλα παρατσούκλια: Ντερβίσης, Μάγκας του Πειραιά, Δάσκαλος. Το Δάσκαλος αφορούσε την προσφορά του στο λαϊκό τραγούδι.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Στρατεύτηκε το 1908 και υπηρέτησε έως το 1920! Έμαθε μπαγλαμά στις στρατιωτικές φυλακές, όπου τον έκλειναν τακτικά γιατί λιποτακτούσε. Από το 1915, έπαιζε μπαγλαμά και τραγουδούσε στους τεκέδες και τα ταβερνάκια του Πειραιά. Το 1925, άνοιξε το πρώτο του χοροδιδασκαλείο «Κάρμεν» στη Δραπετσώνα και, το 1931, ένα καφενείο-τεκέ, το Ζώρζ Μπατέ, αρχικά στα Λεμονάδικα του Καραϊσκάκη (Ακτή Τζελέπη) και αργότερα στο Γιουσουρούμ, όπου σύχναζαν όλοι οι μάγκες της εποχής. Παράλληλα, εξασκούσε και άλλα επαγγέλματα, όπως κομπογιαννίτης (πουλούσε «ελιξίρια» για τα δόντια, για τους κάλους, κ.λπ.), παλαιοπώλης, ενεχυροδανειστής, μικροπωλητής κ.ά. Το 1934, μαζί με τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Ανέστη Δελιά και τον Στράτο Παγιουμτζή, σχημάτισε το πρώτο ρεμπέτικο συγκρότημα και εμφανίστηκε στην Ανάσταση του Πειραιά, στο μαγαζί του Κωνσταντόπουλου. Ήταν η ξακουστή «Τετράς του Πειραιώς», όπως την ονόμασε ο ίδιος. Ο Γιώργος Μπάτης εμφανίστηκε για μοναδική φορά στον ελληνικό κινηματογράφο το 1954, στην ταινία του Αλέκου Σακελλάριου «Οι παπατζήδες». Αν και ηχογράφησε μόνο 17 τραγούδια σε δίσκους γραμμοφώνου, υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές του κλασικού πειραιώτικου ρεμπέτικου τραγουδιού. Ο Γιώργος Μπάτης αγαπούσε τα παλιά λαϊκά και ρεμπέτικα όργανα. Στο σπίτι του διατηρούσε μια συλλογή από πέντε μπουζούκια, δυο μπαγλαμάδες, ένα μισομπούζουκο, μια κιθάρα και μια ρομβία-λατέρνα. Ο Μπάτης παρλάρει υποδυόμενος τον πλανόδιο θαυματοποιό μπροστά στο καφενεδάκι του στου Καραϊσκάκη (1934).

Είχε πολύ έντονη την αίσθηση του χιούμορ και οι πλάκες του άφηναν εποχή. Ντυνόταν πάντοτε στην πένα, στο κλασσικό στυλ του “παλιόμαγκα”, με μαύρο κουστούμι, άσπρο πουκάμισο, παπιγιόν, σκληρό καπέλο και κρατούσε μπαστουνάκι. Φορούσε στιβάλια μυτερά και ψηλοτάκουνα, χαρακτηριστικά παπού-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

τσια των Κουτσαβάκηδων. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τριγύριζε στα γνωστά του στέκια, ταβέρνες και καφενεία του Πειραιά, παίζοντας στις παρέες τραγούδια από το ένδοξο παρελθόν του. Πέθανε στις 10 Μαρτίου 1967 και κηδεύτηκε -σύμφωνα με την επιθυμία του, παρέα με τον αγαπημένο του μπαγλαμά (έργο του Τσακιριάν).

Στράτος Παγιουμτζής (1904-1971) Εμβληματικός τραγουδιστής της κλασικής εποχής του ρεμπέτικου. Είπαν χαρακτηριστικά γι' αυτόν ότι “στο λαιμό του είχε φωλιές από αηδόνια”. Γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1904. Με τους γονείς του –Μιχάλη και Καλλιόπη– και τις δυο του αδελφές –Ευαγγελία και Ελένη– εγκαταλείπουν τη Μικρά Ασία πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή και εγκαθίστανται αρχικά στην Καλλονή της Μυτιλήνης, και τελικά (περί το 1918) στον Πειραιά. Εκεί, μαζί με τον πατέρα του, αρχίζει να δουλεύει είτε σαν ψαράς είτε σα “γεμιτζής”, δηλαδή βαρκάρης που εκτελούσε μεταφορές από και προς τα καράβια που έφταναν στο λιμάνι. Όμως ο Στράτος είχε μεράκι με το τραγούδι. Όπου κι αν βρισκόταν, τραγουδούσε κυρίως αμανέδες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20, γνωρίζεται με τον Μπάτη, τον Βαμβακάρη, τον Δελιά, τον Στράτος Παγιουμτζής και Μάρκος Βαμβακάρης. Μπαγιαντέρα, τον Κηρομύτη και άλλους παλιότερους και αρχίζουν να παίζουν για το κέφι τους αρχικά σε διάφορα στέκια γύρω από το λιμάνι και τη Δραπετσώνα, ενώ το 1934 γίνεται ο βασικός τραγουδιστής της θρυλικής «Τετράδας του Πειραιώς», της πρώτης λαϊκής κομπανίας που εμφανίστηκε επαγγελματικά σε κέντρο (στη μάντρα του Σαραντόπουλου, στην Ανάσταση του Πειραιά).

Η θρυλική «Τετράς του Πειραιώς».

Στις πρώτες ηχογραφήσεις της «Τετράδας» ο Στράτος δεν τραγουδάει, αφού ο Σπύρος Περιστέρης, ο μαέστρος της Columbia, επιμένει να είναι ο Μάρκος ο ερμηνευτής των τραγουδιών του. Πρωτοεμφανίζεται στη δισκογραφία το 1934 με το τραγούδι «Ζεϊμπεκάνο Σπανιόλο» του Μπάτη, τραγουδώντας μάλιστα στον τόνο του Μπάτη, ο οποίος την τελευταία στιγμή “δεν ήταν σε θέση να τρα-

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

γουδήσει”. Ακολουθούν κι άλλα τραγούδια του Γιώργου Μπάτη (Μάγκες καραβοτσακισμένοι, Οι σφουγγαράδες) και μόλις το 1936, ο Στράτος τραγουδά σε δίσκους τραγούδια του φίλου του Μάρκου Βαμβακάρη (Γέρασες και πια δε σ' αγαπώ, Καραβοτσακίσματα, κ.ά.) και λίγο αργότερα και του τέταρτου της παρέας, του Ανέστη Δελιά (Αθηναίισσα, κ.ά.). Με τη μυθική φωνή του και τον ιδιαίτερο τρόπο ερμηνείας του, γνωρίζει αμέσως εκπληκτική επιτυχία. Γραμμοφωνεί δεκάδες τραγούδια στην Columbia, αλλά και την Odeon. Γίνεται πανελλήνια γνωστός ως ο Στράτος, και μέχρι το 1941 συνεργάζεται με όλους τους μεγάλους συνθέτες του ρεμπέτικου, όπως Τούντας, Σκαρβέλης, Παπάζογλου, Ογδοντάκης, Σέμσης, Παντελίδης αλλά και Κηρομύτης, Μπαγιαντέρας, Παπαϊωάννου, Τσιτσάνης, Χιώτης, Χατζηχρήστος και πολλοί άλλοι οι οποίοι εμπιστεύονται τα τραγούδια τους στη φωνή του. Είναι ενδεικτικό ότι τα μισά από τα προπολεμικά τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, έχουν περάσει σε δίσκους με τον Στράτο.

Στου "Ξενύχτη": Παπαϊωάννου, Παγιουμτζής, Βαμβακάρης, Λαύκας.

Στα 1939, παντρεύεται την Ανδριώτισσα Ζωή Φούντου, με την οποία αποκτούν τρία παιδιά: τον Φανούρη, τον Χρήστο και τη Φωτεινή. Δυστυχώς όμως τα δύο αγόρια πεθαίνουν στην Κατοχή.

Μεταπολεμικά, συνεργάζεται και με τη νεότερη γενιά συνθετών του ρεμπέτικου: τον Γιώργο Μητσάκη, τον Απόστολο Καλδάρα, τον Μπάμπη Μπακάλη, τον Πάνο Πετσά, κ.ά. Για μερικά χρόνια (1955-1959), δισκογραφικά περνάει στο περιθώριο. Συνεχίζει όμως να εμφανίζεται στο πάλκο και επανέρχεται στη δισκογραφία το 1959 με τη μεσολάβηση του φίλου του Γιώργου Ζαμπέτα με μια σειρά επανεκτελέσεων παλιότερων επιτυχιών του αλλά και με καινούρια τραγούδια του Γιώργου Ζαμπέτα, του Μαρίνου Γαβριήλ αλλά και νεότερων συνθετών, όπως τα πρώτα λαϊκά τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου το 1962. Τελευταία δισκογραφική του εμφάνιση το 1970 με δύο τραγούδια του Άκη Πάνου. Ο Στράτος Παγιουμτζής εμφανίζεται και ως δημιουργός σε μια σειρά τραγουδιών, άλλοτε ως στιχουργός και άλλοτε ως συνθέτης, συνεργαζόμενος με στιχουργούς όπως ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης και ο Κώστας Μάνεσης. Στις αρχές της δεκαετίας του '60, ο Ζαμπέτας τον ξαναφέρνει στο προσκήνιο, εκμεταλλευόμενος τη μεγάλη του επιρροή στις εταιρείες. Ο Στράτος ηχογραφεί προπολεμικά ρεμπέτικα του Χατζηχρήστου, του Τσιτσάνη και άλλων δημιουργών, τον περίφημο αμανέ Μινόρε του Στράτου και τον ύμνο του Ολυμπιακού Ολυμπιακέ μεγάλε, Ολυμπιακέ τρανέ («Ολυμπιακέ μεγάλε, Ολυμπιακέ τρανέ / που εσάρωσες τη Σάντος, την ομάδα του Πελέ.") Εκτός απ' τη δισκογραφία, ο Στράτος επανέρχεται στα λαϊκά πάλκα, όπου δούλευε ασταμάτητα απ' το 1934 έως το 1955. Τον Οκτώβριο του 1971, πραγματοποιεί το όνειρό του να

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

πάει στην Αμερική. Εμφανίζεται στο κέντρο Σπηλιά στη Νέα Υόρκη με τον Λευτέρη Τσαγκάρη, τον Μάνο Παπαδάκη και άλλους. Έπειτα από μια σειρά εγκεφαλικών επεισοδίων, πεθαίνει τελικά πάνω στο πάλκο στις 16 Νοεμβρίου του 1971. Περίπου δυο μήνες μετά, τον ακολουθεί στην αιωνιότητα και ο φίλος του Μάρκος Βαμβακάρης...

Γιάννης Παπαϊωάννου (1914-1972) Κορυφαία φυσιογνωμία του ρεμπέτικου τραγουδιού, γνωστός στο καλλιτεχνικό στερέωμα με το παρατσούκλι Ψηλός ή Πατσάς. Γεννήθηκε στην Κίο της Μικράς Ασίας, απ' όπου έφυγε σε ηλικία 8 ετών –ορφανός ήδη από πατέρα– λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. Από εκεί, πήγε αρχικά στη Σαμοθράκη και έπειτα στον Πειραιά και εγκαταστάθηκε στις Τζιτζιφιές, σε μια συνοικία «έρημη, με τέσσερα μόνο σπίτια και την παραλία γεμάτη βούρλα και χαντάκια», σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής. Αναγκάστηκε να βγει από πολύ μικρός στο μεροκάματο, δουλεύοντας άλλοτε ως μαραγκός, άλλοτε στις οικοδομές και ενίοτε σε ψαράδικα (πρότυπο του ο καπετάν Ανδρέας Ζέπος, απ’ όπου και το ομώνυμο τραγούδι). Μεγάλη του αγάπη το ποδόσφαιρο, μέχρι που ένας σοβαΣτο "Πανόραμα" αργά τη νύχτα (1972). ρός τραυματισμός έκανε τη μητέρα του να του αγοράσει ένα μαντολίνο για να σταματήσει να παίζει. Κι όλα αυτά, μέχρι που άκουσε τον οξύ και θελκτικό ήχο του μπουζουκιού. Το τραγούδι που άλλαξε κυριολεκτικά τη ζωή του ήταν Το μινόρε του τεκέ του Γιάννη Χαλκιά. Έτσι, έμαθε τα μυστικά του μπουζουκιού, αρχικά από μπουζουξήδες του περιθωρίου (Ζημαρίτης, Σκριβάνος κ.ά.) κι έπειτα απ' τους Πειραιώτες της παρέας του Μάρκου Βαμβακάρη και του Στέλιου Κερομύτη, δίπλα στους οποίους έκανε και τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα, σε ηλικία 23 ετών.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πρώτο του τραγούδι Η Φαληριώτισσα. Ακολούθησαν πολλές επιτυχίες που μέχρι και σήμερα σιγοψιθυρίζουμε και αγαπάμε. Βαδίζω και παραμιλώ, Καπετάν Αντρέα Ζέππο, Πριν το χάραμα, Σβήσε το φως να κοιμηθούμε είναι μερικά από τα διαχρονικά τραγούδια του που μας άφησε κληρονομιά. Έγραψε ακόμα μουσική για πολλές κινηματογραφικές ταινίες ("Αμαρτίες Γονέων" 1963, "Μοδιστρούλα" 1964, "Κλαίω κι αναζητώ", κ.λπ.). Η δημιουργική του πορεία κράτησε 35 χρόνια (1933-1968), διάστημα που δικαιολογεί τα περίπου 800 τραγούδια που φέρουν το όνομα του. Στα τραγούδια του, δίπλα στο κλασικό ρεμπέτικο ύφος, βρίσκουμε να έχουν σημαντική συμμετοχή οι καντάδες, οι χορευτικοί νησιώτικοι σκοποί, αλλά και οι μικρασιάτικες ηχητικές μνήμες, όλα αυτά μετουσιωμένα σ’ ένα μοναδικό ηχητικό αμάλγαμα. Άλλωστε, είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε στις ηχογραφήσεις λαϊκών τραγουδιών το πρίμο-σεκόντο. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως ήταν ο πρώτος Έλληνας λαϊκός συνθέτης που ταξίδεψε στην Αμερική (1953) για να τραγουδήσει στους εκεί απόδημους Έλληνες. Μετά την επιστροφή του Με τον γνωστό μελετητή του ρεμπέτικου τραγουδιού (1968), έγινε μόνιμος συνεργάτης Κώστα Χατζηδουλή, τον άνθρωπο που συνέβαλε αποφασιστικά να γράψει ο Παπαϊωάννου την αυτοβιογρα- του Βασίλη Τσιτσάνη, με τον οποίο φία του, ένα από τα ντοκουμέντα της λαϊκής μουσικής. συνδέθηκε και προσωπικά. Ο τελευταίος μάλιστα εμπνεύστηκε Το τραγούδι του Γιάννη, όταν, στις 3 Αυγούστου 1972, συνέβη τροχαίο που τερμάτισε τη ζωή και φυσικά τη μουσική πορεία του κουμπάρου του, Γιάννη Παπαϊωάννου. O μπάρμπα-Γιάννης, όπως τον αποκαλούσαν τρυφερά όσοι τον γνώρισαν και τον αγάπησαν, ήταν ο πρωτομάστορας, ο πρωτοπόρος που ανέδειξε μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών, μουσικών και τραγουδιστών.

Στέλιος Χρυσίνης (1916-1970) Κορυφαίος μαέστρος και δάσκαλος. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1916. Ήταν το τέταρτο παιδί μιας μεσοαστικής οικογένειας. Οι γονείς του, αρβανίτικης καταγωγής, είχαν μεταναστεύσει από το Κρανίδι Αργολίδας στον Πειραιά. Ο Στέλιος και ο μεγαλύτερος κατά

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

έξι χρόνια αδελφός του, Παναγιώτης, έχασαν το φως τους σε μικρή ηλικία. Παρ' όλα αυτά άρχισαν από παιδιά μαθήματα μουσικής, όπου και επέδειξαν ξεχωριστή κλίση. Διδάχτηκαν βιολί, πιάνο, κιθάρα, λαούτο, μαντόλα, μαντολίνο που τους εξασφάλισαν το εύκολο πέρασμα στους μπουζουκομπαγλαμάδες. Στις αρχές του ’30 συνόδευαν, παίζοντας ζωντανά στους κινηματογράφους, στις προβολές των βουβών ταινιών. Ξεχώρισαν για την ικανότητά τους να αναπαράγουν με πιστότητα, σαν μαγνητόφωνα, τη μουσική και τα τραγούδια από διάφορες παραστάσεις, επιθεωρήσεις, οπερέτες και γίνονται γνωστοί στον κύκλο των μουσικών. Το 1934, ο Στέλιος Χρυσίνης μπήκε στη δισκογραφία με το τραγούδι Χτες στο βράδυ στον τεκέ μας (Columbia DG 21224), με ερμηνευτή τον Στελλάκη Περπινιάδη. Ακροβατώντας ανάμεσα στο πειραιώτικο ρεμπέτικο και το σμυρνέικο ιδίωμα, ο δκαεννιάχρονος δημιουργός κατέθεσε την επόμενη χρονιά το εκπληκτικό Αργιλέ μου, γιατί σβήνεις, με τη Γεωργία Μυττάκη. Την περίοδο της Κατοχής, δούλεψε σε ταβέρνες και με μοναδική άνεση προσαρμοζόταν στις απαιτήσεις και τις ανάγκες της πελατείας τους. Μετά την Απελευθέρωση, ο Χρυσίνης έγινε βοηθός στο πλευρό του Σέμση που ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στην εταιρεία «His Μaster's Voice». Παράλληλα έδινε δυναμικό παρών στους δίσκους και στα κέντρα. Το σπίτι του, στην οδό Αριστομένους 35 στα Σεπόλια, είχε μετατραπεί σε εκκολαπτήριο νέων καλλιτεχνών. Μια ολόκληρη γενιά τραγουδιστών αναδείχτηκε από τη συνθετική του σκέπη. O Στέλιος Καζαντζίδης, με δηλώσεις και συνεντεύξεις του, αναγνώριζε πάντα τον καθοριστικό ρόλο δασκάλου που έπαιξε ο Χρυσίνης στην πορεία του: «Ο άνθρωπος που με βοήθησε πολύ και με στήριξε στα πρώτα μου χρόνια ήταν ο συνθέτης και μαέστρος Στέλιος Χρυσίνης. Σε αυτόν με πήγε ο Μπάμπης ο Βασιλειάδης που ήταν μεγάλος στιχουργός και με είχε ακούσει στα ταβερνάκια που εμφανιζόμουνα. Τα υπόλοιπα που λένε διάφοροι είναι ψέματα. Ο Χρυσίνης μου έμαθε τα μυστικά του τραγουδιού. Εκείνος με δίδαξε πώς και πότε να παίρνω τις σωστές αναπνοές και γενικά πώς να εκμεταλλευτώ το λαρύγγι μου ώστε να αποδώσω με τον καλύτερο τρόπο το τραγούδι. Ο Χρυσίνης ήταν πολύ ωραίος άνθρωπος, ευγενικός και θεοσεβούμενος. Ήταν τυφλός. Είχε όμως μεγάλες γνώσεις γύρω από τη μουσική και το τραγούδι και με συμβούλεψε σωστά. Μου έκανε πρόβες άλλου επιπέδου…για δίσκο… Του χρωστάω πάρα πολλά. Αυτός με δίδαξε την τέχνη του τραγουδιού. Βέβαια αρχικά με προόριζε για ρεμπέτικο τραγούδι… Μετά όμως κατάλαβε το είδος της φωνής που κατά κάποιον τρόπο έγινε «σχολή» ώστε να ανασκουμπωθούν οι συνθέτες και οι στιχουργοί και να γράψουν κοινωνικά λαϊκά, πονεμένα τραγούδια. Ο Χρυσίνης, εκτός από συνθέτης, σε πολλές ηχογραφήσεις μου συμμετείχε σαν μαέστρος και σαν μουσικός.»

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Λίγο μετά τα μισά του ’50, ο ρόλος και η επιρροή του Χρυσίνη σταδιακά ελαττώνονται. Τίθεται εκτός του κύκλου των μεγάλων εταιριών. Ο Χρυσίνης καταφεύγει σε μικρότερες εταιρίες, στην RCA Vicor του Ορφανίδη, στην Astron του Αλεξάκη, στη Fidelity του Πατσιφά, στην Βεντέττα του Πελαγίδη κ.ά. Έχει μετακομίσει στη Μιχαήλ Βόδα 115 και από το σπίτι του παρελαύνουν για ακροάσεις ερμηνευτές και δημιουργοί: Στράτος Κύπριος, Σοφία Σιδέρη, Ρίτα Σακελαρίου, Χρυσίνης, Χρυσάφη, Τσαουσάκης (1950;). Βούλα Πάλλα, Κώστας Καρουσάκης, Γιώργος Ταλιούρης κ.ά. Ο τελευταίος που έκανε το ντεμπούτο στη δισκογραφία στις αρχές του ΄60, με συνθέσεις του Χρυσίνη, είπε για τον δάσκαλό του: «Ήταν σπουδαίος μουσικός. Κατείχε δέκα όργανα. Όταν έπαιζε κιθάρα νόμιζες ότι άκουγες ολόκληρη ορχήστρα. Για αρκετό διάστημα μέναμε στο ίδιο σπίτι. Όπως συνέβη και με τον Καζαντζίδη στο ξεκίνημά του. Μου δίδαξε την τέχνη του τραγουδιού, τις αναπνοές, τους λαρυγγισμούς. Γλυκός άνθρωπος. Τον είχα σαν πατέρα μου. Του άρεσε να πηγαίνει στα ταβερνάκια, ιδιαίτερα τα παραθαλάσσια, να τρώει το ψαράκι του και να ακούει το κύμα. Ήταν πολύ θρήσκος. Προτού πιει το κρασάκι του, άδειαζε πρώτα ένα ποτήρι κάτω στο πάτωμα, κι έλεγε μια προσευχή. Κάθε Πάσχα, τον συνόδευα σε τρεις επιτάφιους. Στον Κορυδαλλό, στον Άγιο Παντελεήμονα και στο Μοναστηράκι. Όταν το ’66 κάναμε το "Στολίδι είσαι μόνη σου" σε στίχους του Κεφαλόπουλου χάλασε ο κόσμος. Ακόμα και σήμερα, όπου το τραγουδήσω γίνεται χαμός! Είχαμε δουλέψει μαζί και στη Λουζιτάνια, στο Αιγάλεω. Έφυγε ξαφνικά. Με ειδοποίησαν και έτρεξα αμέσως στον Ευαγγελισμό. Πρόλαβα να τον δω και λίγο αργότερα έσβησε οριστικά. Ήμουν ένας από τους λιγοστούς καλλιτέχνες που τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία.» Ο Στέλιος Χρυσίνης έφυγε απ' τη ζωή 14 Φεβρουαρίου του 1970, από ρήξη ήπατος, λόγω της παχυσαρκίας και της οινοποσίας που έδιναν “λύση” στην ανασφάλεια και τη μελαγχολία του. Ο χαμός του δε συγκίνησε τα ΜΜΕ, πέρασε απαρατήρητος και ασχολίαστος. Λέγεται ότι στην κηδεία του στο Τρίτο Νεκροταφείο, ο Γιάννης Παπαϊωάννου έδιωξε κακήν κακώς εκπροσώπους της Columbia που πήγαν να “συμπαρασταθούν” την ύστατη ώρα. }

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ

ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Η γυναίκα

που κυριαρχεί στη θεματική του ρεμπέτικου τραγουδιού είναι αυτή που κινεί το ερωτικό ενδιαφέρον των ανδρών με τα τσαλίμια και τα τερτίπια της. Συναντάμε στα ρεμπέτικα την ερωτική σχέση με όρους ανταγωνισμού, κυριαρχίας και υποταγής της γυναίκας στον άνδρα. Αυτό που χαρακτηρίζει τη γυναίκα και την καθιστά κυρίαρχη στον έρωτα, φαίνεται να είναι η ικανότητα της να «πλανεύει», κάτι που απορρέει από τα φυσικά της κάλλη και τη θελκτική της φύση. Η εικόνα της γυναίκας ταυτίζεται με την ομορφιά και τη νεότητά της. Γίνεται αντικείμενο οπτικού θάμβους, πηγή αισθητικής απόλαυσης. Πολλές φορές μάλιστα, στη γυναικεία ομορφιά αποδίδονται εξωτικά –υπερφυσικά– χαρακτηριστικά. Ο τρόπος που κινείται, χορεύει και συμπεριφέρεται προς τους άνδρες, η πλανεύτρα γυνή δηλώνει έμπρακτα τη σεξουαλικότητά της. Αυτό, συνεπώς, την καθιστά επικίνδυνη και ικανή να ξεμυαλίσει. Η εικόνα, όμως, της γυναίκας δεν είναι μονοσήμαντη. Από τη μία, μπορεί να προκαλέσει κακό και, από την άλλη, να ικανοποιήσει τις ανάγκες και επιθυμίες του ρεμπέτη. Η γυναίκα-ερωμένη, διακρίνεται από αιδώ και δεν απατά τον άντρα. Ακολουθεί μια συμπεριφορά εφάμιλλη της γυναίκας-συζύγου και κρατά υποτακτική στάση, σύμφωνα με τα στερεότυπα της οικογένειας. Επιπρόσθετα, η παρουσία της σε κατεξοχήν ανδρικούς χώρους, η μίμηση ανδρικών συμπεριφορών και συνηθειών είναι αποδεκτή, μόνο όταν αποδίδεται σεβασμός και πίστη στον άνδρα-ρεμπέτη και όταν αυτός δεν χάνει τον έλεγχο του πάνω στην γυναίκα. Ας μην ξεχνάμε πως αποτελεί το μέσο ανάδειξης του ρεμπέτη και αναδεικνύει το κοινωνικό του προφίλ. Άλλοτε πάλι, δημιουργείται μια τελείως διαφορετική εικόνα, αυτή της γυναίκας-κακούργας. Η γυναίκα που εγκαταλείπει, δεν έχει “μπέσα” και φιλότιμο. Mετέρχεται μάλιστα κάθε μέσο για να επιτύχει τους εγωιστικούς της σκοπούς. Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί πως πριν από τον πόλεμο, ο ρεμπέτης αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στην ελεύθερη συμβίωση και τον έγγαμο βίο. Μετά τον πόλεμο, οι ελεύθερες σχέσεις κατακρίνονται, ενώ έκτοτε άλλαξε και η αντιμετώπιση των γυναικών που βρίσκονται πια σε υποδεέστερη θέση. }

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Η ακροβάτισσα

με τη λαϊκή

φωνή

(1918–1957) Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Η Μαρίκα Νίνου

υπήρξε η μεγαλύτερη ερμηνεύτρια του ελληνικού τραγουδιού. Παράξενη και μοιραία. Διέγραψε μια σύντομη, αλλά θριαμβευτική πορεία στο μεταπολεμικό λαϊκό τραγούδι. Ευαγγελία Αταμιάν. Αυτό ήταν το πραγματικό της όνομα. Θα της το χαρίσει ο καπετάνιος θείος της, χάρη στο όνομα του καραβιού που τη μεταφέρει νεογνό στην Ελλάδα και μάλιστα στο μεγάλο λιμάνι του Πειραιά. Κάνει τα πρώτα της βήματα στην Κοκκινιά. Είναι μόλις δεκαεπτά ετών όταν παντρεύεται τον πρώτο της σύζυγο, τον επίσης Αρμένιο, Χάικ Μεσποριάν. Χωρίζει, αφού έχει αποκτήσει έναν γιο. Το 1944, γνωρίζει τον δεύτερο άντρα της, τον ακροβάτη και ζογκλέρ Νίνο Νικολαΐδη. Μαζί με τον γιο της αποτελούν ένα καλλιτεχνικό ακροβατικό τρίο, το ''Ντούο Νίνο και μισό''! Η Ευαγγελία όμως, που εν τω μεταξύ έχει γίνει Μαρίκα (προς τιμήν της μεγάλης Μαρίκας Κοτοπούλη) και έχει υιοθετήσει το ''καλλιτεχνικό'' Νίνου, εμπνευσμένο από το όνομα του συζύγου της, δεν έχει γεννηθεί για να κάνει καριέρα σε... τσίρκο! Τραγούδησε ανεπανάληπτα τα Αγάπη που ’γινες δίκοπο μαχαίρι, Γεννήθηκα για να πονώ, Τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα και θεωρείται από κάποιους ως η πρώτη τραγουδίστρια που σηκώθηκε από την καρέκλα και τραγούδησε όρθια (κατ’ άλλους, πρώτη ήταν η Λίτσα Χαρμαντά). Συνεργάστηκε στο πάλκο και στη δισκογραφία με πλήθος σημαντικών λαϊκών συνθετών: Μανώλη Χιώτη, Γιάννη Παπαϊωάννου, Γιώργο Μητσάκη, Απόστολο Καλδάρα και άλλους. Η μακροβιότερη και πιο παραγωγική συνεργασία της ήταν αυτή με τον Βασίλη Τσιτσάνη. Να πώς θυμάται την περίοδο αυτή ο Βασίλης Τσιτσάνης. «Γίναμε ντουέτο και κάθε βράδυ στου Τζίμη γινόταν χαλασμός από τον κόσμο. Η ουρά έφτανε μέχρι τον Άγιο Παντελεήμονα. Κάθε μέρα συζητούσαν για μας τους δυο. Όπου πηγαίναμε, και για έκτακτες εμφανίσεις στα θέατρα, γινόταν το σώσε. Η Μαρίκα στο πάλκο ήταν ασυναγώνιστη, οι κινήσεις της ήταν κάτι το συγκλονιστικό, όταν τραγουδούσε είχε τέτοια εκφραστικότητα και τέτοια μεταδοτικότητα στο κοινό, που νομίζω ότι δεν πρόκειται να γεννηθεί άλλη. Όταν

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Βασίλης Τσιτσάνης, Μαρίκα Νίνου και Κομπανία.

τραγουδούσε, κυριολεκτικά καθήλωνε τον κόσμο στα τραπέζια. Ήταν φοβερή. Τραγουδούσε και δίδασκε κιόλας μαζί με το τραγούδι, όπως ο δάσκαλος που διδάσκει στους μαθητές στα θρανία.» Στα πρώτα δύο χρόνια της συνεργασίας και της σχέσης τους, ο Τσιτσάνης γράφει 97 τραγούδια, μερικά από τα πιο σπουδαία της καριέρας του. Στα επόμενα τρία χρόνια, οπότε και η σχέση τους περνάει κρίση, η παραγωγή πέφτει κατακόρυφα στα 38 τραγούδια. Τους τελευταίους μήνες, πριν φύγει εκείνη για την Αμερική, δημιουργούνται μόλις 4 τραγούδια. Τον Οκτώβριο του 1951, πήγαν μαζί στην Κωνσταντινούπολη. Μετά το ταξίδι αυτό, χώρισαν ξαφνικά και η Μαρίκα πήγε στην Αμερική, όπου τραγούδησε δίπλα στον Κώστα Καπλάνη επί δύο χρόνια. Πριν πάει στην Αμερική, είχε κάνει στην Αθήνα εγχείρηση καρκίνου, αλλά στην Αμερική παρουσίασε ραγδαία μετάσταση. Οι τραγουδίστριες Ρένα Ντάλια και Εύα Στυλ έκαναν έρανο στα μαγαζιά που εμφανίζονταν τότε, για να καλύψουν τα έξοδα νοσηλείας της στην Αμερική. Ήξερε ότι θα πεθάνει. Επέστρεψε πίσω για να ρίξει αυλαία εδώ. Πέθανε, σε ηλικία μόλις 39 ετών, στις 23 Φεβρουαρίου του 1957. Μετά από απίστευτη ταλαιπωρία και πόνο, η Μαρίκα Νίνου θα αφήσει την τελευταία της πνοή. Δεν είναι τα 170 τραγούδια που έχει σφραγίσει με τη φωνή της. Είναι που η φωνή της έχει γίνει συνώνυμη ενός ολόκληρου μουσικού είδους. Είναι που στα 39 της χρόνια είναι ήδη μύθος... }

Μπαρκώφ Καίκια και βάρκες στο λιμάνι του Πειραιά (1932)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ, ΕΛΑΦΡΟΛΑΪΚΟΥ & ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΪΚΟΥ ΧΩΡΟΥ από το βιβλίο "Πειραϊκό Πανόραμα" του Γ. Μπαλούρδου Εκδόσεις Τσαμαντάκη-2006

ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Πειραιάς 1971 Λαϊκός τραγουδιστής. Το 1997 συνεργάζεται με το συνθέτη Νίκο Τερζή στο δίσκο «Είχα και άλλα να σου πω». ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΝΕΣΤΟΣ, Πειραιάς 1918 - 1986 Μουσικός, μπουζουξής. Ο επονομαζόμενος «Ανέστος ο γύφτος». ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ ΣΤΑΘΗΣ, Πειραιάς 1974 Μουσικός συνιδρυτής του σύγχρονου συγκροτήματος «Deadlock». Το 1999, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Τέλος υπανθρώπων - Η Γένεσις». ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ, Πειραιάς 1933 - Κερατσίνι 1995 Λαϊκός τραγουδιστής, μπουζουξής. Δισκογραφικά παρουσιάστηκε το 1963 «Μπουζούκι και καημοί» μαζί με τους Μαριάννα Χατζοπούλου, Βαγγέλη Περπινιάδη, Σπύρο Ζαγοραίο. Την ίδια χρονιά κερδίζει το Α΄ βραβείο ερμηνείας στο πρώτο Φεστιβάλ λαϊκού τραγουδιού. Το 1976, κυκλοφόρησε ο ατομικός του δίσκος «12 Λαϊκά». ΑΝΔΡΙΑΝΟΣ ΜΙΜΗΣ, Σαλαμίνα 1987 Τραγουδιστής της δημοτικής μουσικής. Ακούγεται στο δίσκο «Δύο παλαιοί ερασταί» (1977). ΑΝΔΡΙΑΝΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Πειραιάς 1968 Μουσικός, ντράμερ. Συμμετέχει στο δίσκο του Στράτου Βουγά «Breakin Loose» 1996 κ.ά. ΑΠΕΡΓΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Νίκαια 1963 Λαϊκός εκτελεστής «ούτι». Συμμετέχει στο δίσκο «Ούτι» της σειράς «Τα ελληνικά λαϊκά όργανα». ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πειραιάς 1956 Τραγουδίστρια. Πρωτοεμφανίστηκε σαν μέλος της «Οπισθοδρομικής Κομπανίας» το 1975. Το 1981, συμμετέχει στο δίσκο «Τα Μπαράκια» σε σύνθεση, τραγούδι, στίχους του Βαγγέλη Γερμανού. ΑΡΜΑΟΣ ΝΙΚΟΣ, Κωνσταντινούπολη 1890 - 1979 Λατερνατζής. Συμμετέχει στους ορχηστρικούς δίσκους «Λατέρνα και ντέφι» (1977) και «Ο Αρμάος παίζει στη Λατέρνα» (1978) του συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι. ΑΣΒΕΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Πειραιάς Τραγουδιστής, μέλος των συγκροτημάτων "Persons" 1967, 2002GR", Blue Birds". To 1974 κυκλοφορεί ο δίσκος του «ΠΟΛΑ» με τους 2002GR. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Πειραιάς 1908 Στιχουργός, σεναριογράφος, επιθεωρησιογράφος. Σε συνεργασία με τον Αλέκο Σακελλάριο έγραψε επιθεωρήσεις ,μουσικές κωμωδίες & σενάρια για τον κινηματογράφο.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΒΑΣΙΛΙΑΓΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Πειραιάς 1969 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός. Συνεργάστηκε στη σύνθεση του Νίκου Καρβέλα «Δαίμονες» 1991. Το 1996 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Γαλανός Ουρανός». ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ ΑΛΕΚΟΣ, Πειραιάς 1943 Κιθαριστής, συνθέτης. Συνεργάστηκε με το συγκρότημα «Jewels» 1996. ΒΕΡΕΤΕΚΝΙΔΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, Πειραιάς 1957 Κιθαρίστας της τζαζ μουσικής, συγγραφέας μουσικών βιβλίων. ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΛΗΣ, Κοκκινιά 1940 Τραγουδιστής, ηθοποιός. Πρωτοεμφανίστηκε το 1958 στο θέατρο, στο έργο του Δημήτρη Μπόγρη «Τ' αρραβωνιάσματα». Στον κινηματογράφο εμφανίστηκε το1960 στην κωμωδία του Νίκου Τσιφόρου «Τρεις Κούκλες κι’ εγώ» σε σενάριο Νίκου Τσιφόρου & Πολύβιου Βασιλειάδη. Το 1969, κυκλοφόρησε ο δίσκος του σε σύνθεση δική του σε συνεργασία με τη Δούκισσα «Αναμνήσεις» και ο ατομικός του «Αγωνία». ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΣ, Κορυδαλλός 1970 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, στιχουργός. Συνιδρυτής του Hip-Hop συγκροτήματος "Goin Through". Το 1994, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Αναζήτηση». ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ Συγκρότημα Hip-Hop που μέλη του είναι οι: Βουργίδης Μίλτος, Πειραιάς 1977 τραγουδιστής, στιχουργός (παράφρων), Δράκουλας Κώστας, Πειραιάς 1980 (θηρίο); Στεργίου Γιώργος, 1978 (Κύρος), Ντομπροβόλσκι Πέτρος, Πειραιάς 1978 (πρίγκιπας). Tο 1997, κυκλοφόρησε ο δίσκος τους «Αρχή επί τέλους». ΓΑΝΩΣΕΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1946 Συνθέτης ελαφράς μουσικής, τζαζίστας, συγγραφέας μουσικών βιβλίων. Το 1980, κυκλοφόρησε ο ορχηστρικός του δίσκος «Synthesis» και το 1983 ο «Χρονοναύτης» με τον Ε. Παπακωνσταντίνου. ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Πειραιάς 1949 Τραγουδοποιός, στιχουργός μπαλαντοποιός, μαθηματικός. Σε συνεργασία με τον Βασίλη Ζαρούλια δημιούργησαν το συγκρότημα «Διόσκουροι». Συμμετείχε σαν συνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής στους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού το 1981 στην Κέρκυρα. ΓΙΑΓΚΟΥΣΗ ΛΙΤΣΑ, Πειραιάς Λαϊκή τραγουδίστρια. Μέλος του συγκροτήματος «Παρέα». Προσωπικός της δίσκος το 1993 «Λέω μήπως, μήπως λέω». ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1948 - Αθήνα 1997 Μουσικός, μουσικοκριτικός, δημοσιογράφος, εκδότης του περιοδικού «Τζαζ» 1977. Το1980, δημιούργησε το Φεστιβάλ Τζαζ. Το 1982, κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Οδηγός δίσκων τζαζ». ΓΚΟΥΜΑΣ ΣΠΥΡΟΣ, Πειραιάς 1964 Μπουζουξής, καθηγητής μουσικής. Καθηγητής στο «Εργαστήρι» του Εθνικού Ωδείου.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΓΟΥΝΑΡΗΣ ΝΙΚΟΣ (ψευδώνυμο Ν. Κουρνάζος), Πειραιάς 1915 - Ν. Υ.-ΗΠΑ 1965 Τραγουδιστής συνθέτης, στιχουργός. Πρώτος του δίσκος 1962 «13 Νησιώτικα τραγούδια». Το 1956, ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Δημήτρης Λουκάτος γυρίζει το ντοκιμαντέρ «Ο πονεμένος τραγουδιστής» με τους Νίκο Γούναρη, Πόλυ Κίκα, Μόλα Κάινα. ΔΑΦΝΗ, Πειραιάς Σύγχρονη τραγουδίστρια, τραγουδοποιός. Το 1986, σε σύνθεση δική της κυκλοφόρησε ο δίσκος της «Χίλιες φορές σ' αγάπησα». ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΝΑ, Πειραιάς Τραγουδίστρια, καθηγήτρια τραγουδιού. Το 1970 συμμετέχει στο δίσκο του Ν. Χατζηαποστόλου «Η Γυναίκα του Δρόμου». ΔΟΥΚΙΣΣΑ (Φωταρά), Πειραιάς 1941 - 2010 Λαϊκή τραγουδίστρια. Πρωτοπαρουσιάζεται το 1965 στο δίσκο «12 λαϊκά σχήματα» του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου. Έχει συμμετάσχει και σε κινηματογραφικές ταινίες με τον Τόλη Βοσκόπουλο. ΔΡΑΓΑΤΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Σμύρνη 1910 Μουσικός της ελαφράς μουσικής, συνθέτης. Συνεργάστηκε με τον Αττίκ, τον Μουζάκη, τον Γούναρη. Εργαζόταν σε κινηματογράφους και χοροδιδασκαλεία της Τρούμπας. ΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Πειραιάς 1971 Τραγουδιστής του ελαφρού ρεπερτορίου. Το 1997 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Κλαίω γιατί». ΖΑΓΟΡΑΙΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, Πειραιάς 1928 Λαϊκός τραγουδιστής. Ξεκίνησε δισκογραφικά το 1952 με το Β. Τσιτσάνη. Το 1971, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Χρόνια στον Περαία» ΖΟΡΜΠΑΝΟΣ, Πειραιάς ; Λαϊκός βιολιστής. Σύμφωνα με τον Τ. Καλογερόπουλο ήταν πολύ ονομαστός στα καφωδεία του Πειραιά τον 19ο αιώνα. ΖΟΥΓΑΝΕΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1938 Εκτελεστής Τούμπας, συγγραφέας. Συνεκδότης των περιοδικών «Κριτική και Κείμενα» και «Νήσος». Το 1989, κυκλοφόρησε ο ορχηστρικός του δίσκος «Τούμπα-πιάνο». ΖΩΗΣ ΛΑΚΗΣ, Πειραιάς 1952 Κιθαρίστας, τζαζίστας. Το 1981, σε συνεργασία με το συνθέτη Μ. Αλεξίου κυκλοφορεί το δίσκο «7 διαστάσεις». ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Πειραιάς 1958 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, στιχουργός. Μαζί με το Γιάννη Νικολάου δημιούργησαν στον Πειραιά το συγκρότημα «Λαθρεπιβάτες». Το 1987 κυκλοφόρησαν τους δίσκους «Πάρτι μαζί σου» (με τη Μαρία Λεφάκη και τον Περικλή Ματσούκα), και «Απόψε λέω να μην κοιμηθούμε». ΚΑΛΑΪΤΖΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ (Γκιζίλη Αγγελική), ψευδ. ΓΚΡΕΫ ΚΑΙΤΗ Σάμος 1924 Λαϊκή τραγουδίστρια. Μεγάλωσε στα Ταμπούρια. Πρωτοεμφανίστηκε δισκογραφικά το 1952 σε τραγούδια του Γιώργου Μητσάκη. Το 1971 κυκλοφόρησε ο ατομικός της δίσκος «Σήμερον».

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΚΑΛΗΜΕΡΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Νίκαια 1956 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, κιθαρίστας. Το 1979 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Hot Summer Hits». ΚΑΝΑΡΙΔΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, Πειραιάς; Λαϊκός τραγουδιστής, κιθαρίστας. Συνεργάτης του Γιώργου Ζαμπέτα, εμφανίστηκε και στον κινηματογράφο. Το 1967, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Διπλοπενιές και Αναμνήσεις». ΚΑΝΕΛΛΟΣ ΤΑΚΗΣ, Πειραιάς 1960 Ντράμερ, συνθέτης μουσικής για το Θέατρο και τον Κινηματογράφο. Μέλος του Τρίο τζαζ «Πλάγιος Τρόπος». Το 1995, κυκλοφόρησε ο δίσκος του με τον ομώνυμο τίτλο. ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ ΤΑΣΟΣ, Νίκαια 1948 Ενορχηστρωτής, συνθέτης μουσικής για το Θέατρο. Συνεργάστηκε με το Μάνο Χατζιδάκι. Το 1977, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Μόνος ήσουν πάντα» σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και ερμηνεύτρια τη Χαρούλα Αλεξίου. Το 1989, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Καπέλα», και το 1993 «Ο αναιδής θρίαμβος». Και οι δύο δίσκοι σε στίχους του Πειραιώτη ποιητή Γιώργου Χρονά. ΚΑΡΑΤΑΣΟΣ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1931 ή 1933 Σαντουριέρης, λαϊκός οργανοπαίχτης. Παρουσιάζεται το 1969 στο δίσκο «Τραγούδια της Ρούμελης και του Μωριά». Το 1983, κυκλοφορεί ο προσωπικός του δίσκος «Σαντούρι». ΚΑΡΝΕΖΗΣ ΛΑΚΗΣ (Σκυφτάς Παντελής), Νίκαια 1937 Δεξιοτέχνης του μπουζουκιού και της κιθάρας. Παρουσιάζεται δισκογραφικά στο Ορχηστρικό 1977 «Λαϊκά» No 1. Και το 1989 στον «The brilliant bouzouki». ΚΛΑΒΒΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1934 - 2012 Συνθέτης, μαέστρος φιλόλογος. Σύμφωνα με την Αλέκα Συμεωνίδου «ήταν ο πρώτος που εισήγαγε ορχήστρα στη συνοδεία του ελαφρού τραγουδιού και στη δισκογραφική παραγωγή της ελαφρός μουσικής». Συμμετείχε επίσης το 1961 στη δημιουργία του Φεστιβάλ ελαφρού τραγουδιού στη Θεσσαλονίκη. Το 1967 σε συνεργασία με τους Βασίλη Παπαδημητρίου και Χρήστο Αλεξόπουλο ιδρύουν το «Κεντρικό Ωδείο». Το 1987, κυκλοφόρησε ο ορχηστρικός του δίσκος «Ελληνοκλασικά». ΚΟΛΙΡΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Πειραιάς 1960 Συνθέτης μουσικής για το θέατρο. Το 1990, δημιούργησε το Συγκρότημα «Άρωμα Θαλασσί». ΚΟΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πειραιάς 1972 Τραγουδιστής, συνιδρυτής μαζί με το Νίκο Γκόλφη του Hip-Hop Συγκροτήματος "Evnus". ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ, Νίκαια 1947 Κιθαρίστας, τραγουδοποιός της ποπ και της ροκ μουσικής. Συμμετείχε στο Συγκρότημα «Aphrodite's Child». Συμμετείχε 1972 στο δίσκο «666». Το 1973, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Music Power». ΚΥΠΑΡΙΣΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1906 Συνθέτης, στιχουργός, διευθυντής ορχήστρας. Σύνθεσε μουσική για οπερέτες και επιθεωρήσεις. Το 1946 ίδρυσε την Καλλιτεχνική εταιρεία «Ορφεύς». (Γνωστό του τραγούδι «Το πρωί με ξυπνάς με φιλιά»).

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1934 Αρχιμουσικός, τρομπετίστας. Το 1996 κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Όλη μου η ζωή» με ερμηνεύτρια τη Χαρούλα Λαμπράκη. ΚΥΡΙΑΖΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Πειραιάς 1953 Στιχουργός, συνθέτης, τραγουδοποιός. Πρωτοεμφανίστηκε με το Συγκρότημα «Πρόκες». Το 1975, σε ερμηνεία, σύνθεση, στίχους δικούς του κυκλοφόρησε ο δίσκος «Πρεμιέρα» ΛΕΛΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Σμύρνη 1914 - Πειραιάς 1978 Στιχουργός. ΛΕΜΠΕΣΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Πειραιάς 1909 - Αθήνα 1997 Μουσικός, συνθέτης, στιχουργός. Εργάστηκε και σαν τυπογράφος στις Πειραϊκές εφημερίδες «Σφαίρα» και «Θάρρος». Γνωστό του τραγούδι «Κλέφτρα της Αγάπης» (εκδότης Θάνος - Πειραιάς 1935). ΜΑΖΩΝΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1972 Τραγουδιστής. Το 1993, κυκλοφόρησε το δίσκο «Μεσάνυχτα και κάτι». ΜΑΡΙΝΗ ΝΑΤΑΣΣΑ, Πειραιάς 1954 Τραγουδίστρια ελαφρού ρεπερτορίου. Το 1977, κυκλοφόρησε το δίσκο «Το πιο όμορφο τραγούδι». ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1928 - ΗΠΑ 1992 Τραγουδιστής, κιθαρίστας. Το πρώτο χρονολογικά μέλος του «Τρίο Μπελκάντο». Το 1967, κυκλοφόρησαν το δίσκο με τον ομώνυμο τίτλο. ΜΑΧΑΙΡΑ-ΑΛΚΑΙΟΥ ΕΛΕΝΗ, Πειραιάς 1965 Τραγουδίστρια. Το 1997, κυκλοφόρησε το δίσκο «Τα πάθη μου τα μυστικά» σε σύνθεση του Γιάννη Νικολάου. ΜΕΛΕΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1949 Τραγουδιστής, μπασίστας. Μέλος του Συγκροτήματος «Charms». Το 1977, συμμετείχε στο δίσκο «Αυτό το Καλοκαίρι». Το 1994, κυκλοφόρησε το δίσκο «ΟΛΙΛΑΛΙ». ΜΕΡΣΙΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Σμύρνη ; - Κοκκινιά 1937 Μουσικός, σαντουρίστας. ΜΕΤΑΞΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Πειραιάς 1929 Τραγουδιστής, κιθαρίστας. Το δεύτερο χρονολογικά μέλος του «Τρίο Μπελκάντο» ΜΗΤΣΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Κωνσταντινούπολη 1921 - Πόρτο Ράφτη 1993 Συνθέτης στιχουργός, τραγουδιστής, ρεμπέτης, οργανοπαίχτης, ποιητής. ΜΙΤΖΕΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Πειραιάς 1961 Κιθαρίστας, τραγουδοποιός, ενορχηστρωτής. Συνεργάτης του Συγκροτήματος «Τερμίτες». Το 1997, κυκλοφόρησε ο ατομικός του δίσκος «Ναυς των Ονείρων» με ερμηνευτή τον Πειραιώτη Γ. Σμοΐλη. ΜΝΙΕΣΤΡΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Πειραιάς 1956 Σαξοφωνίστας, μουσικός, φυσικός, καθηγητής μουσικής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο1994. Είναι ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Συνθετών Ηλεκτρονικής Μουσικής.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΜΟΛΦΕΤΑ Π. ΓΕΩΡΓΙΑ, Πειραιάς 1966 Ακκορντεονίστα, συνθέτρια, ποιήτρια. Έχει μελοποιήσει στίχους του Κώστα Καρυωτάκη. Σαν καθηγήτρια έχει διδάξει στο Εθνικό Ωδείο και στο Σύγχρονο Ωδείο. ΜΟΣΧΟΝΑΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ, Σάμος 1910 - Αθήνα 1955 Τραγουδιστής. Από το 1917 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Το 1975, συμμετείχε στο δίσκο «Ρεμπέτικη Ιστορία 2». ΜΟΣΧΟΣ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1965 Τραγουδοποιός, συνθέτης. Συνεργάτης του Συγκροτήματος «Κουμπότρυπες». Το 1999, κυκλοφόρησε το δίσκο «Είχαμε πρόθεση». ΜΟΥΝΤΑΚΗΣ ΜΑΝΟΣ, Πειραιάς 1955 Τραγουδοποιός, λυρωδός. Το 1975, συμμετείχε στο δίσκο του συνθέτη Βασίλη Δημητρίου «Δόξα και θάνατος» και το 1976 σε σύνθεση, ερμηνεία, στίχους δικούς του κυκλοφόρησε το δίσκο «Αναφορά στον Καζαντζάκη». Το 1985, συνεργάστηκε στο δίσκο του Νίκου Μαμαγκάκη «Ερωτόκριτος και Αρετούσα». ΜΟΥΤΣΗΣ ΔΗΜΟΣ, Πειραιάς 1938 Συνθέτης, τραγουδοποιός. Πρωτοεμφανίζεται το 1968 στο δίσκο «Κάποιο Καλοκαίρι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου. Το 1969 σαν συνθέτης στο «Φράγμα» κ.ά. ΜΠΕΛΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Πειραιάς 1963 Μουσικός, φυσικός. Γνωστός ως «Ντόκτορ Μπελ». ΜΠΕΝΕΤΑΤΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Πειραιάς 1957 Μουσικός, νομικός. Διδάσκει στο Ωδείο «Φίλιππος Νάκας». Το 1995, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Stand-Art». ΜΠΙΖΑΝΗ ΜΑΡΩ, Νίκαια 1944 Στιχουργός. Έχει συνεργαστεί με τους συνθέτες: Χ. Νικολόπουλο («0 τραγουδιστής» και «Εγώ θα σου μιλώ» ερμηνευτής Γιώργος Νταλάρας 1983), Μ. Αγγελόπουλο («Τα μαύρα μάτια σου» ερμηνευτής Μ. Αγγελόπουλος 1980), Σ. Παπαβασιλείου («Άσε με να σ' αγαπάω» ερμηνεύτρια Λίτσα Διαμάντη 1977). ΜΥΛΩΝΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς Συνθέτης, πιανίστας, μουσικογράφος, συγγραφέας - ερευνητής της μουσικής Το 1982, σαν συνθέτης παρουσίασε το έργο «Μάλωσα με το φεγγάρι» και το 1990, «Τότε τραγουδούσαμε» σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου. ΜΥΤΑΚΙΔΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ (B.D. Foxmoor), Πέραμα 1967 Στιχουργός, συνθέτης, τραγουδιστής. Θεωρείται ο «πατερούλης» του Ελληνικού Hip-Hop. Το 1993, κυκλοφόρησε το δίσκο «Διαμαρτυρία». ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1949 Τραγουδοποιός, μουσικός. Συμμετείχε στο Συγκρότημα «Sounds». Συνεργάτης του μουσικού περιοδικού «Δίφωνο». Το 1995, κυκλοφόρησε το δίσκο «Αιολία» του περιοδικού «Δίφωνο».

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΠΑΣΒΑΝΗΣ ΤΑΚΗΣ, Νίκαια 1935 Τραγουδοποιός, τρομπετίστας. Συνεργάστηκε με την Ορχήστρα του Μίκη Θεοδωράκη 1965-1967), την Ορχήστρα της Ελαφράς Μουσικής της ΕΡΤ (1975). ΠΕΡΠΙΝΙΑΔΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Κοκκινιά 1927 ή 1929 - Αθήνα 2003 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός στιχουργός. Το 1963, παρουσιάζεται στο δίσκο «Μπουζούκι και καημός». ΠΕΡΠΙΝΙΑΔΗΣ ΣΤΕΛΛΑΚΗΣ, Τήνος 1899 - Αθήνα 1977 Τραγουδιστής, μουσικός. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαταστάθηκε στη Δραπετσώνα. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1960 Κιθαριστής, τραγουδοποιός, στιχουργός, συνθέτης. Συμμετείχε στο Συγκρότημα «Λαθρεπιβάτες» και ίδρυσε το «Ραγισμένες καρδιές». Το 1989, κυκλοφόρησε το δίσκο «Χαμογελάστε Λοξά» σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη και ερμηνεύτρια τη Στέλλα Μακρή. ΝΤΑΛΑΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Νίκαια 1949 Τραγουδιστής. Πρωτοεμφανίζεται το 1967 στην «Προσμονή» του Β. Αρχιτεκτονίδη. Το 1968, ερμηνεύει τραγούδια του συνθέτη Μάνου Λοΐζου στο δίσκο «Ο Σταθμός». ΝΤΟΥΤΣΟΥΑΗΣ ΜΙΜΗΣ, Δραπετσώνα 1960 Μουσικός από τα πρώτα μέλη του Συγκροτήματος «Φατμέ» (1986). ΞΕΝΑΚΗ ΠΕΝΥ, Πειραιάς ; Σύγχρονη τραγουδίστρια. Παρουσιάστηκε το 1981 στους «Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού, Κέρκυρα 1981». Το 1989, κυκλοφόρησε το δίσκο «Επιφυλακή» σε συνεργασία με τον συνθέτη Γιάννη Σπανό. ΠΑΪΤΕΡΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Δραπετσώνα 1950 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός. Το 1983, κυκλοφόρησε το δίσκο «Ανθισμένες ακακίες». Το 1989, σε σύνθεση και ερμηνεία δική του «ο Ποιητής και ο Τσιγγάνος» σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ, Νίκαια 1944 Τραγουδοποιός, μπουζουξής. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ, Πειραιάς 1961 Κοντραμπασίστας. Συνεργάστηκε με την ΚΟΘ και τη ΣΟ της ΕΡΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Κοκκινιά 1937 Μουσικός, μπουζουξής. Συνεργάτης του Μίκη Θεοδωράκη (1961). Διευθυντής της Λαϊκής Ορχήστρας της ΕΡΤ. Το 1975, κυκλοφόρησε τον Ορχηστρικό δίσκο «The Sound of Greece». ΠΑΠΑΜΑΚΑΡΙΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1932 Τραγουδιστής, κιθαρίστας. Το τρίτο χρονολογικά μέλος του «Τρίο Μπελκάντο». ΠΑΠΑΣΙΔΕΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Σαλαμίνα 1902 - Σαλαμίνα 1977 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, στιχουργός της δημοτικής μουσικής. Το 1962, κυκλοφόρησε το δίσκο «Έλατα και θυμάρι». Το 1982, σαν ερμηνευτής, συνθέτης, στιχουργός το δίσκο «Η ζωντανή μας παράδοση».

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΠΑΠΠΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, Πειραιάς 1964 Μουσικός, μπουζουξής. Πρωτοπαρουσιάστηκε το1962 στην Κοκκινιά στη λαϊκή ταβέρνα «Συντροφιά». Το 1990 συμμετείχε στο δίσκο «Σύνεργα» με τον Νίκο Παπάζογλου. ΠΑΡΑΜΕΡΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1966 Τραγουδιστής, κιθαρίστας. Το 1998, κυκλοφόρησε ο δίσκος του «Περιμένω». ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΥΔΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1956 Συνθέτης, τζαζίστας, ντράμερ. Μελοποίησε (1989) στίχους του Άγγελου Σικελιανού και του Γιώργου Σεφέρη. ΠΕΤΖΕΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Πειραιάς ; Τραγουδιστής, συνθέτης. ΠΙΤΛΟΓΛΟΥ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1967 Τραγουδοποιός, δημιουργός του συγκροτήματος "Camouflage". Το 1986, κυκλοφόρησε τον ομώνυμο δίσκο. ΠΟΛΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Πειραιάς 1896 - Αθήνα 1969 Τρομπονίστας. Συμμετείχε στην Σ.Ο. του Ωδείου Αθηνών (1930-1946) και στην ΚΟΑ (1943-1962). ΠΟΥΛΑΚΗ ΕΥΔΟΚΙΑ, Κόρινθος 1977 Τραγουδίστρια. Από το 1989 ζει στον Πειραιά. ΡΟΥΣΣΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Πειραιάς 1958 Μουσικός, εκτελεστής τουμπελέκι. Μέλος του Συγκροτήματος «Σπείρα» και «Ελληνική Απόλαυσις». Το 1983, κυκλοφορεί ο δίσκος με τον ομώνυμο τίτλο. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΡΙΤΑ, Σητεία Κρήτης 1934 - Αθήνα 1999 Λαϊκή τραγουδίστρια. Μεγάλωσε και έζησε στο Πέραμα. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο Κέντρο «Μύλος». Το 1968, ερμηνεύει τραγούδια στο δίσκο «Κάθε Ηλιοβασίλεμα». ΣΗΜΙΝΑΣ, Σαλαμίνα 1886 - Σαλαμίνα 1941 Κλαριντζής. ΣΜΟΪΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1964 Τραγουδιστής σύγχρονου ρεπερτορίου. ΣΠΑΘΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Παξοί 1950 Κιθαρίστας. Μεγάλωσε και έζησε στον Πειραιά. Ήταν συνιδρυτής του Συγκροτήματος «Persons» (1966). Το 1999, κυκλοφόρησε τον ορχηστρικό δίσκο «Τα μυστικά του δρόμου» ΣΠΑΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1970 Τραγουδιστής, στιχουργός. Το 1986 συμμετείχε στο δίσκο «Το πέταγμα της μέλισσας». Το 1994, σαν ερμηνευτής ακούγεται στο δίσκο «Φεύγω και άκου». ΣΤΕΦΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Πειραιάς1955 Τρομπονίστας. Είναι ιδρυτικό μέλος του κουιντέτου χάλκινων πνευστών «Melos Brass». Είναι συνεργάτης της Ορχήστρας των Χρωμάτων 1989-1992, της ΕΛΣ 1985-1990. Το 1997, κυκλοφόρησε το CD «Σύριγξ».

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΣΦΥΡΑΚΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ, Ντύσσελντορφ Γερμανίας 1968 Μουσικός, τραγουδοποιός, στιχουργός. Από το 1974 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Το 1996, κυκλοφόρησε το δίσκο «Γελάει η Νύχτα». ΣΧΟΙΝΑΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ, Νίκαια 1970 Σύγχρονος τραγουδιστής. Το 1994 κυκλοφόρησε τo δίσκο «Πρώτη Αγάπη» του συνθέτη και στιχουργού Παύλου Ασημακόπουλου. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1977 Τραγουδιστής. Το 1997, κυκλοφόρησε το δίσκο «Πειραιάς για Κηφισιά». ΤΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1952 Τραγουδιστής, μέλος του συγκροτήματος «Έτσι». Το 1979, κυκλοφόρησε το δίσκο «Τα πρώτα μου τραγούδια». ΤΟΥΡΚΟΓΙΩΡΓΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Πειραιάς 1951 Κιθαρίστας, τραγουδοποιός της τζαζ-ροκ . Είναι συνθέτης τραγουδιών της ποδοσφαιρικής ομάδας του «Ολυμπιακού». Το 1972 κυκλοφόρησε το δίσκο «Taste of Conium». ΤΡΥΦΩΝΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, Πειραιάς 1949 Στιχουργός, μπασίστας, τραγουδιστής, συνθέτης. Ήταν ο εμπνευστής του Ροκ Συγκροτήματος «Αγάπανθος». Το 1995, δημιούργησε το ντούο «Σούστα». ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ, Νίκαια 1935 Σολίστας πνευστών. Διετέλεσε καθηγητής στο Ωδείο Παπάγου, και στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Περιστερίου. ΤΣΑΝΤΟΥΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, Πειραιάς 1943 Οργανοποιός, μουσικός. Είναι μέλος του Πανελλήνιου Συλλόγου Οργανοποιών «Ο Τέρπανδρος». ΤΣΟΜΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1933 Δεξιοτέχνης μπουζουξής. Το 1967, ακούγεται στον Ορχηστρικό δίσκο «Κέφια με μπουζούκι» ΤΣΟΤΡΑΣ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1953 Κιθαρίστας, συνθέτης, νομικός, οικονομολόγος. Είναι συνιδρυτής του Σύγχρονου Ωδείου Αθηνών (1987). Έχει συνθέσει μουσική για θέατρο. ΦΑΡΟΥ ΜΑΡΙΑ, Πειραιάς ; Τρομπετίστα. Συνεργάστηκε με τη Σ.Ο. του Δήμου Αθηνών, την Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ. ΧΑΛΚΙΑΣ ΤΑΣΟΣ, Φωτεινό Ιωαννίνων 1914 - Πειραιάς 1993 Κλαριντζής. Το 1967, κυκλοφόρησε ο δίσκος «Το κλαρίνο του Χαλκιά». ΧΑΤΖΗΑΝΔΡΕΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ, Πειραιάς 1972 Τραγουδιστής, τραγουδοποιός, στιχουργός. Το 1996, κυκλοφόρησε ο δίσκος «Έτσι είναι η αγάπη».

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ ΑΙΜΙΛΙΑ, Λέρος 1924 - Σαλαμίνα 1999 Τραγουδίστρια. Ακούγεται στο δίσκο «Νησιώτικα τραγούδια» (1963). ΧΑΤΖΗΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς ; Κιθαρίστας. Συνδημιουργός του «Κουαρτέτου Κιθάρας» 1993-1996. ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ, Πειραιάς ; Κιθαρίστας. Διδάσκει στο Ωδείο Αττικής. ΧΡΥΣΙΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Πειραιάς 1910 - 1989 Κιθαρίστας, δεξιοτέχνης μαντολίνου και μπαγλαμά.

.................................................................................................................................................. ΒΛΗΣΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς; 1960 Μουσικογράφος, συγγραφέας βιβλίων και βιβλιογράφος του Ρεμπέτικου τραγουδιού. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ, Πειραιάς 1938 - Αθήνα 1984 Εκδότης τυπογράφος ιδρυτής της «Λέσχης του Δίσκου». ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Αθήνα 1932 Μουσικολόγος, συγγραφέας βιβλίων μουσικής, συνεργάτης της εφημερίδας «Φωνή του Πειραιώς», «Ακρόπολις». }

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ

ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΕΣ & ΤΡΑΓΟΥΔΟΠΟΙΟΙ Ειρήνη Δούναβη, εικαστικός

Πέτρος Αναγνωστάκης Υπήρξε αναμφισβήτητα ο ρομαντικός του λαϊκού τραγουδιού. Καταγόταν από τη Μάνη. Γεννήθηκε στα Ταμπούρια και έζησε στο Κερατσίνι. Ο στόχος του, αρχικά, ήταν να γίνει μηχανικός στο εμπορικό ναυτικό, γι' αυτό φοίτησε διαδοχικά στις τεχνικές σχολές «Σιβιτανίδειο», «Πάλμερ», και «Πειραϊκό Σύνδεσμο». Παράλληλα με τις σπουδές του, τραγουδούσε ερασιτεχνικά. Έκανε καντάδες στα κορίτσια τις γειτονιάς του και έπαιζε κιθάρα στους φίλους του. Σε ηλικία 18 χρόνων, πήγε με την παρέα του σε γνωστό κέντρο στον Κορυδαλλό. Η φωνή του νεαρού Πέτρου έκανε μεγάλη εντύπωση στον ιδιοκτήτη του μαγαζιού, ο οποίος του πρότεινε να τραγουδήσει επαγγελματικά. Στο ίδιο διάστημα, ο Αναγνωστάκης έμαθε να παίζει θαυμάσια κιθάρα, με δάσκαλο το φίλο του, Μιχάλη Βέση. Όταν ήταν 18 ετών, έκανε καντάδα με κιθάρα στην περιοχή Θεμιστόκλειο, όταν τον άκουσε ο Χρήστος Κολοκοτρώνης και τον πήγε στην εταιρεία Κολούμπια. Το ντεμπούτο του στη δισκογραφία έκανε το 1957. Ένα χρόνο αργότερα, συνεργάστηκε στο πάλκο και στο στούντιο με τον Γιώργο Ζαμπέτα και τη Ρία Κούρτη. Εμφανίστηκαν στον Κήπο του Αλλάχ, στο Αιγάλεω. Εκεί, εκτός από τους τακτικούς θαμώνες, διασκέδασαν με τα τραγούδια του και πολλές προσωπικότητες του διεθνούς τζετ-σετ, που επισκέπτονταν την Αθήνα. Σε δίσκους, ο Αναγνωστάκης έκανε επιτυχίες τις συνθέσεις του Ζαμπέτα Ζαλούμπα, Μεξικάνα κ.ά. Μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του καθηκόντων, φαίνεται πως τον διεκδικούσαν τόσο η Odeon όσο και η Columbia, πολύ σημαντικές δισκογραφικές εταιρείες για την εποχή. Είχε κάνει ξεχωριστές γνωριμίες. Επί Βασιλέως Παύλου και Φρειδερίκης, τον είχαν καλέσει στα ανάκτορα να τραγουδήσει. Λέγεται μάλιστα πως, όταν τραγούδησε το Δεν ανθίζουν λουλούδια, η βασίλισσα Φρειδερίκη του φίλησε το χέρι. Στη Ρόδο, σε μια καλύβα μέσα στη θάλασσα που έτρωγαν ψαράκι, γνώρισε τον Ωνάση, ο οποίος μάλιστα του πρότεινε να γίνει γαμπρός του, μα εκείνος δεν δέχτηκε. Το 1960, μαζί με τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Σταύρο Χατζηδάκη και την Ανθούλα Αλιφραγκή, ο Αναγνωστάκης πήγε στο Παρίσι, στις Κάννες, στη Ζυρίχη και τη Λουκέρνη. Εκεί, το συγκρότημα γνώρισε μεγάλη επιτυχία και παρουσιάστηκε με ευνοϊκές κριτικές και δημοσιεύματα στις μεγαλύτερες εφημερίδες της Γαλλίας και της Ελβετίας. Το 1961, η συνεργασία Ζαμπέτα - Αναγνωστάκη συνεχίστηκε στην OdeonParlophone και έφερε τη μεγάλη επιτυχία Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εργαζόταν κατά διαστήματα σε λαϊκά κέντρα του Πειραιά. Βαθιά συναισθηματικός άνθρωπος, ζούσε με το παράπονο και με τη σκέψη ότι τον έχουν εγκαταλείψει οι άνθρωποι. Πέθανε στο σπίτι του στο Κερατσίνι, την 1η Ιουλίου 1996.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Λένα Αλκαίου Γεννήθηκε στον Πειραιά. Μαθήματα φωνητικής παρακολούθησε στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών με καθηγήτρια την Άννα Διαμαντοπούλου. Στην αρχή της καριέρας της, τραγούδησε δίπλα σε μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, όπως την Ελένη Βιτάλη, την Πόλυ Πάνου, τον Αντώνη Καλογιάννη, τη Μαρίζα Κωχ, αλλά και τον Μανώλη Μητσιά. Η πρώτη δισκογραφική της εμφάνιση πραγματοποιείται το 1993 με το τραγούδι Το μαύρο φόρεμα στον δίσκο "Πόλεις του Νότου", ενώ το 1997 κυκλοφορεί ο πρώτος προσωπικός της δίσκος με τίτλο "Τα πάθη μου τα μυστικά". Από τότε συμμετείχε με τραγούδια σε αρκετούς δίσκους συναδέλφων της και κυκλοφόρησε ακόμα το album με τίτλο "Συνταγές για λάθη" και τρεις δίσκους ακόμα με τίτλους "Στου παραδείσου τα μπουζούκια" , "Δεν μοιράζεται η αγάπη", "Το μετά". Συνεργασίες έχει πραγματοποιήσει με καλλιτέχνες της γενιάς της, όπως ο Κώστας Μακεδόνας, η Αναστασία Μουτσάτσου, ο Γιάννης Κότσιρας, ο Στέλιος Διονυσίου, αλλά και με ανθρώπους-μύθους στην ελληνική μουσική, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μίμης Πλέσσας. Συνεργάστηκε, επίσης, με τους Πασχάλη, Μαριώ, Δημήτρη Μπάση, Κατερίνα Κούκα και τις σπουδαίες κυρίες του λαϊκού τραγουδιού, Λίτσα Διαμάντη και Πίτσα Παπαδοπούλου. Αξίζει να αναφέρουμε τις συνεργασίες της με την Πέμυ Ζούνη και τον Γιώργο Νινιό. Με ευαισθησία, ήθος και σοβαρότητα τραγουδάει τον έρωτα, τις χαρές και τις λύπες πλημμυρίζοντας τις ψυχές μας συναισθήματα.

Ελευθερία Αρβανιτάκη Η Ελευθερία Αρβανιτάκη γεννήθηκε στον Πειραιά τον Οκτώβριο του 1957. Η καριέρα της ξεκίνησε το 1979 όταν γνωρίστηκε και έγινε μέλος στην Οπισθοδρομική Κομπανία, μια μπάντα φοιτητών που έπαιζαν ερασιτεχνικά ρεμπέτικα και λαϊκά, σε διάφορα κέντρα της Αθήνας. Συνεργάστηκε με πολλούς και σημαντικούς συνθέτες όπως ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Βαγγέλης Γερμανός, ο Νίκος Ξυδάκης, ο Νίκος Πορτοκάλογλου κ.ά. Έχει εμφανιστεί με μεγάλη επιτυχία σε διεθνή φεστιβάλ του εξωτερικού και έχει περιοδεύσει σε πολλές χώρες όπως Ισπανία, Μεξικό, Αγγλία, Γερμανία. Η Ελευθερία ερμήνευσε εκπληκτικά την ιδιόμορφη γλώσσα του ποιητή Γιώργου Ιωάννου. Γι' αυτήν, από εκείνη τη στιγμή και μετά, το τραγούδι θα αποτελεί μόνο υπόθεση της ψυχής της. Η Ελευθερία τραγουδά με τον Βαγγέλη Γερμανό, με τους Χάνομαι γιατί Ρεμβάζω, συναντά τον Διονύση Σαββόπουλο και προκαλείται από τον Μάνο Χατζιδάκι. Ο δίσκος "Τανιράμα" είναι μια συνεργασία της Ελευθερίας με τον Σταμάτη Σπανουδάκη, απ' όπου αναδεικνύεται

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ένα κλασσικό τραγούδι, το Ζωή Κλεμμένη. Έπειτα, κυκλοφορεί το "Μένω Εκτός". Η πρώτη της δισκογραφική παραγωγή με τη συμμετοχή της Λίνας Νικολακοπούλου και την ενορχήστρωση του Νίκου Αντύπα, δημιούργησαν μεγάλη επιτυχία. Στο "Μένω Εκτός" υπάρχει και μια συνεργασία με τον συνθέτη Ara Dinkjian. Το 1991, ξεκινάει τις προσωπικές της συναυλίες και εμφανίσεις και τις περιοδείες της στην Ελλάδα και την Κύπρο. Το 1994, έχει τρεις δίσκους στο Ελληνικό Top-10 την ίδια στιγμή: Το "Μένω εκτός", το "Η νύχτα κατεβαίνει" και την "Αναστασία", το σάουντρακ της ομώνυμης τηλεοπτικής σειράς που ηχογραφεί με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου. Ο δίσκος "Τα κορμιά και τα μαχαίρια" είναι βασισμένος στις συνθέσεις Ara Dinkjian και στους στίχους του Μιχάλη Γκανά και της Λίνας Νικολακοπούλου. Το 1996, κυκλοφορεί ο δίσκος "Τραγούδια για τους Μήνες" σε ποίηση Μιχάλη Γκανά, Οδυσσέα Ελύτη, Μαρίας Πολυδούρη, Σαπφώς και Κώστα Καρυωτάκη και μουσική και ενορχήστρωση Δημήτρη Παπαδημητρίου. Τέλος, κυκλοφόρησε το 1988 το διπλό live album "Εκτός Προγράμματος" από τις εμφανίσεις της σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη σε ενορχήστρωση Σωτήρη Λεμονίδη όπου μαζί με τους συνεργάτες της ερμηνεύουν αγαπημένα λαϊκά, δημοτικά και νησιώτικα τραγούδια.

Τόλης Βοσκόπουλος Ο γνωστός μας τραγουδιστής και ηθοποιός γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1940 στην Κοκκινιά. Υπήρξε το μοναδικό αγόρι από τα δώδεκα παιδιά της οικογένειας. Από το 1953 έως το 1955 φοίτησε στην Ελληνογαλλική Σχολή "Saint-Paul". Σε μία εποχή, όπου συνηθιζόταν ο καλλιτέχνης να τραγουδάει καθιστός, εκείνος ερμήνευε όρθιος τα τραγούδια του με προσεγμένο ντύσιμο, κερδίζοντας από τους θαυμαστές του τον χαρακτηρισμό “πρίγκιπας” ή “άρχοντας της πίστας”. Πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο το 1958 και στον κινηματογράφο το 1963. Μπήκε στη δισκογραφία με το τραγούδι Βήμα βήμα του μουσικοσυνθέτη Γ. Μαρκέα και, το 1968, καθιερώνεται με το τραγούδι Αγωνία σε σύνθεση Γ. Ζαμπέτα. Ερμήνευσε τραγούδια των Πάνου, Ζαμπέτα, Τόκα, Πολυκανδριώτη, Πάριου, Πλέσσα, Κατσαρού, Βασιλειάδη, Δερβενιώτη, Λυμπερόπουλου, Φοίβου και άλλων. Με σαράντα προσωπικούς δίσκους και συνεργασίες με τους σημαντικότερους καλλιτέχνες, είχε για χρόνια την υψηλότερη αμοιβή. Πλούσιο υπήρξε το έργο του ως συνθέτης γράφοντας τραγούδια για τους Δούκισσα, Ρέμο, Διονυσίου, Σφακιανάκη. Το 1971, έγραψε τη σύνθεση του τραγουδιού Αδέλφια μου, αλήτες, πουλιά, που κέρδισε Α' βραβείο στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης από τον Γ. Βογιατζή, ενώ ο ίδιος ερμήνευσε την επόμενη χρονιά το Ξανθή αγαπημένη Παναγιά.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Βαγγέλης Γερμανός Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά. Η αγάπη του για τη μουσική φάνηκε από τα μαθητικά του χρόνια, όταν συνήθιζε να παίζει σε συνοικιακά συγκροτήματα ως τραγουδιστής ή κιθαρίστας. Με την εισαγωγή του στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τραγουδά σε μπουάτ επιτυχίες των: Ντύλαν, Μπήτλς, Στόουνς, Ντόνοβαν. Με την μεταγραφή του, το 1972, στη Σχολή της Αθήνας, εμφανίζεται σε νυχτερινά μαγαζιά στο συγκρότημα του Διονύση Σαββόπουλου, ενώ τραγουδά δικά του τραγούδια στην αρχή του προγράμματος. Τα καλοκαίρια τραγουδά σε γνωστό μαγαζί της Πλάκας, όμως η αδιαφορία των εταιριών για το υλικό του, τον ωθεί να σταματήσει το 1974 τις ζωντανές εμφανίσεις. Τελειώνει τη σχολή και το στρατό και εργάζεται, ως μαθηματικός, για πέντε χρόνια, ενώ συνεχίζει να γράφει τραγούδια. Το 1981, πραγματοποιεί την πρώτη εμφάνισή του στη δισκογραφία με το δίσκο «Τα μπαράκια» και αρχίζει πάλι τις εμφανίσεις. Στους Μουσικούς Αγώνες της Κέρκυρας, διακρίνεται με το τραγούδι του Ο Λαθρόβιος. Το 1982, συνεργάζεται με τον Κηλαηδόνη στο Κύτταρο. Πρωταγωνίστησε στο κινηματογραφικό φιλμ «Βαριετέ» το (1984), στην ταινία «Ο αδερφός μου κι εγώ» (1998) και στη σειρά του ΑΝΤ1 «Γλυκόξινο κρασί» (1999). Μετά τα «Μπαράκια» ακολουθούν: «Ερωτικό Κούρδισμα» (1982), «Βραχυκύκλωμα» (1984), «Χάδια και Χαστούκια» (1985), «Ζωντανή περιπέτεια» το (1986), «Τα μπαράκια & πέντε χάδια» (1990), «Ο τροβαδούρος» (1992), «Ασκήσεις» το (1994), «Στον Βαγγέλη με αγάπη» (1998), «Ελεύθερος χρόνος» (2000).

Γιάννης Γιοκαρίνης Γεννήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 1955 στην Κοκκινιά και σπούδασε κλασική μουσική, για να τον κερδίσει όμως το “μοντέρνο” τραγούδι. Πρωτοεμφανίστηκε ως τραγουδοποιός, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με το στίχο. Η ενασχόλησή του με τα πλήκτρα τον τοποθέτησε σε αρκετά συγκροτήματα, όπως τα Σκορπιός, 2002 GR, Αγάπανθος, Ηρακλής και Λερναία Ύδρα. Την πρώτη του δισκογραφική δουλειά κυκλοφόρησε το 1973 με το συγκρότημα Σκορπιός. Από το 1981 έως το 1984 εργάστηκε ως πιανίστας στο συγκρότημα του Βαγγέλη Γερμανού. Το 1984, κυκλοφορεί τον πρώτο προσωπικό δίσκο, με στίχους και μουσική δική του, με τον τίτλο "Φόρα παρτίδα". Έγινε γνωστός με το τραγούδι Ευλαμπία. Τα επόμενα χρόνια, ακολουθούν εμφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα και ο δίσκος με τον τίτλο "Τσικαμπούμ" το 1985, όπου έγραψε τη μουσική

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

και τραγούδησε ο Γιάννης Κούτρας. Το 1986, συμμετέχει συνθετικά στο δίσκο του Σάκη Μπουλά "Μπουλάς Ελλάς". Το 1989, κυκλοφορεί με φιλική συμμετοχή της Ελένης Βιτάλη τον δίσκο του "Ε! και τι έγινε". Ακολουθούν οι δίσκοι "Καινούργια μέρα", "Καλοκαιρινές παρτίδες" και η συλλογή "Οι επιτυχίες του". Με τη συμμετοχή του φίλου του Χριστόφορου Κροκίδη με τον τίτλο «Κάτσε καλά» παρουσιάζεται το επόμενο έργο του. Το 1996, κυκλοφορεί ο δίσκος "Του δρόμου οι αγάπες" με δικές του συνθέσεις και στίχους του Σταμάτη Μεσημέρη. Το 2003, δημιουργούν με το Χριστόφορο Κροκίδη ένα μουσικό σχήμα και πραγματοποιούν συναυλίες και εμφανίσεις σε μουσικές σκηνές, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Το 2006, συναντά τον Γιάννη Λογοθέτη και το 2007, κυκλοφορεί ο δίσκος "Ναυαγός μες στην Αθήνα" με μουσική δική του και στίχους του Λογοθέτη. Με την ιδιαίτερη φωνή του, υπηρετεί επάξια το μουσικό ρεύμα που ακολουθεί.

Δούκισσα Το επώνυμο της σπουδαίας λαϊκής τραγουδίστριας Δούκισσας ήταν Φωταρά. Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1941 στον Πειραιά. Ο πατριός της Γιάννης Λαουτάρης ήταν ονομαστός μπουζουξής. Έκανε δύο γάμους και απέκτησε δύο γιους. Ξεκίνησε σε ηλικία 12 ετών ως χορεύτρια. Η Δούκισσα πρωτοτραγούδησε σε δίσκο (78 στροφών) το τραγούδι Με την κοπέλα π’ αγαπώ, του Στ. Χρυσίνη. Το κοινό της την αγάπησε για τον μοναδικό τρόπο που ερμήνευσε τα τραγούδια της. Οι δίσκοι της "Ατάκα και επί τόπου" (1975) και "Λαϊκά για την Δούκισσα" (1984), έγιναν χρυσοί. Από τη μεγάλη της δισκογραφική δουλειά αναφέρουμε μερικούς δίσκους: "Πού πας χωρίς αγάπη" (1969), "Δούκισσα" (1970), "Δούκισσα" (1972), "Ταξίμια και τσαλίμια" (1973), "Πορτραίτα" (1976), "Δούκισσα" (1977), "Δούκισσα" (1978), "Δούκισσα" (1979), "Δούκισσα" (1980), "Πορτραίτο" (1981), "Δούκισσα" (1982), "15 χρόνια Δούκισσα οι μεγάλες επιτυχίες" (1985), "Το θέμα μας είναι" (1986), "Φιλάκια" (1987), "Στη χώρα του έρωτα" (1988), "Όλοι οι άντρες" (1989), "20 μεγάλες επιτυχίες" (1990), "Προλήψεις" (1991), "Οι μεγάλοι έρωτες" (1993), "Οι μεγάλες ερμηνείες" (1994), "Ο έρωτας είναι Έλληνας" (1994), "Τα πρώτα μου τραγούδια 1964-68" (1995), "Η μεγάλη κυρία /30 χρόνια τραγούδι" (1995), "Η Δούκισσα τραγουδά Γιώργο Ζαμπέτα" (1995) και άλλους. Πολλά τραγούδια που ερμηνεύτηκαν από τη Δούκισσα έγιναν διαχρονικά και ακούγονται σήμερα από το στόμα νεότερων ερμηνευτών στα νυχτερινά κέντρα. Την τελευταία της πνοή άφησε στις 30 Σεπτεμβρίου 2010, σε ηλικία 69 ετών, στο Νοσοκομείο Αθηνών, μετά από πολύχρονη μάχη με την επάρατη νόσο.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Δήμος Μούτσης Ο Δήμος Μούτσης είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες. Γεννήθηκε στις 2 Αυγούστου 1938 στον Πειραιά. Από μικρός μελετούσε βιολί, ενώ αργότερα σπούδασε κλασική μουσική στο Ωδείο Αθηνών. Ξεκίνησε ως μουσικός σε δίσκους μεγάλων συνθετών, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις. Το Δεκέμβριο του 1966, μπήκε δυναμικά στο χώρο της δισκογραφίας με την κυκλοφορία μικρών δίσκων των 45 στροφών. Επέλεξε αρχικά να ασχοληθεί με το αμιγώς λαϊκό τραγούδι. Ο πρώτος του μεγάλος δίσκος ήταν το "Κάποιο καλοκαίρι" (1968) σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Αργότερα, συνάντησε τις στιχουργικές-ποιητικές εμπνεύσεις σημαντικών στιχουργών-ποιητών (Γκάτσος, Ελευθερίου, Γιώργος Ζαμπέτας, Δήμος Μούτσης και Μάνος Χατζιδάκις. Τριπολίτης). Στην "Τετραλογία" του 1975, μελοποίησε ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, του Κωνσταντίνου Καβάφη, του Γιώργου Σεφέρη και του Κώστα Καρυωτάκη. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι, εκτός από τραγούδια, έχει γράψει μουσική και για το θέατρο και για τον κινηματογράφο. Από τις αρχές τις δεκαετίας του ’80, ύστερα από δεκαπέντε χρόνια σημαντικής και επιτυχημένης πορείας στο τραγούδι, ακολούθησε έναν εντελώς νέο δρόμο, απολύτως προσωπικό. Πρόκειται για μια διαδρομή, όπου το λαϊκό έντεχνο συναντά τη τζάζ, τη ροκ, την ποπ και την κάντρι μουσική. Αποσπάσματα από το ίδιο του το έργο καταμαρτυρούν αυτή την αλήθεια: Γι' αυτό κι εγώ αποφάσισα να σώσω την ψυχή μου και τράβηξα κατά την έρημο για να συγκεντρωθώ μα ο άγγελος για ενέχυρο ζήτησε τη ζωή μου τον πλήρωσα κι ακόμα του χρωστώ. Δίσκος σταθμός στην ποιητική του πορεία, "Ο Ταξιδιώτης" (1990), όπου συμπεριλαμβάνεται το αυτοβιογραφικό τραγούδι Ταξιδιώτης του παντός, με ιδιαίτερη στιχουργική.

Γιώργος Νταλάρας Γεννήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1949, στον Πειραιά. Το πραγματικό του όνομα είναι Γιώργος Νταράλας. Ο πατέρας του, Λουκάς Νταράλας, ήταν επίσης τραγουδιστής και συνθέτης στο χώρο της ρεμπέτικης μουσικής. Λόγω της απουσίας του πατέρα του από το σπίτι, από τα 7 έως τα 15 χρόνια του, παράλληλα με το σχολείο, έκανε 23 διαφορετικά επαγγέλματα. Ήθελε να γίνει μη-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

χανικός. Έτσι, όταν τελείωσε το Δημοτικό, παρακολούθησε μαθήματα στη σχολή «Γαλιλαίος» της οδού Πειραιώς. Το 1964, σε ηλικία 15 ετών, δημιούργησε συγκροτήματα με τους φίλους του. Κάποια από αυτά ήταν οι Electronics και οι Crazy Boys. Ας σημειωθεί ότι με το τελευταίο είχαν κερδίσει ένα βραβείο σε διαγωνισμό του Rex. Το 1965, σε ηλικία 16 ετών, έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε στο Χαϊδάρι με τον βετεράνο του ελληνικού τραγουδιού Στέλιο Περπινιάδη και το γιο του Βαγγέλη. Το 1966, πήρε το Α΄ βραβείο σε διαγωνισμό που οργάνωσε το περιοδικό Μοντέρνο Τραγούδι. Ο Στέλιος Περπινιάδης, φίλος του πατέρα του, προσπάθησε να τον βοηθήσει να μπει στη δισκογραφία. Ο 17χρονος, τότε, Γιώργος δεν κατάφερε να φτάσει στο στούντιο, καθώς μεσολάβησαν τα γεγονότα της 21ης Απριλίου 1967, όπου η στρατιωτική χούντα κατέλαβε την εξουσία γεμίζοντας την Αθήνα με τανκς. Μετά από κάποιες συμμετοχές σε δίσκους με τραγούδια των Λοΐζου, Μητσάκη και άλλων, ηχογραφεί το 1969 τον πρώτο του προσωπικό του δίσκο. Συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα συνθετών και στιχουργών όπως ο Κουγιουμτζής, ο Κηλαηδόνης, ο Φούντας, ο Μητσάκης, ο Λοΐζος, ο Καλδάρας, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Δασκαλόπουλος, ο Πυθαγόρας, ο Μαρκόπουλος, ο Σπανός, ο Μαυρουδής, ο Τόκας, ο Γκάτσος, ο Βαρδής και η Νικολακοπούλου. Η πρώτη φορά που ανέβηκε στην πίστα ήταν στο Stock το 1970, όπου συνεργάστηκε με την Μαρινέλλα. Ακολούθησαν συνεργασίες με τους σημαντικότερους τραγουδιστές, μεταξύ των οποίων οι Γ. Πάριος, Στρ. Διονυσίου, Χ. Αλεξίου, Δ. Γαλάνη, Δάκης, Λιζ. Νικολάου, Πασχάλης, Β. Μοσχολιού, Τ. Τσανακλίδου, Β. Παπακωνσταντίνου, Αν. Βίσση, Αλκ. Πρωτοψάλτη, κυρίως σε μπουάτ όπου εμφανιζόταν. Από το 1996 στο νέο χώρο Η Ιερά Οδός, που δημιουργήθηκε ειδικά γι’ αυτόν, συνεργάστηκε με τους Πυξ Λαξ, Ελ. Τσαλιγοπούλου, Μ. Φραγκούλη, Γ. Βαρδή, Γκόραν Μπρέγκοβιτς και συγκροτήματα όπως Συνήθεις Ύποπτοι, Ποδηλάτες, Υπόγεια Ρεύματα. Το 2001, επιστρέφει στον Ζυγό Η τελευταία του εμφάνιση σε μαγαζί ήταν στο Αθηνών Αρένα το 2004-2005 με τον Αντ. Ρέμο. Θέατρα, σινεμά, και οι μεγαλύτεροι συναυλιακοί χώροι παγκοσμίως γέμισαν από τη φωνή του. Τραγούδησε σε κάθε γωνιά της γης, όπου υπήρχε ελληνισμός και σε πολυάριθμα πολιτιστικά και ανθρωπιστικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετείχε σε θεατρικές παραστάσεις. Το 2003, ίδρυσε την δική του δισκογραφική ετικέτα στην ΜΙΝΟS-EMI με το ιστορικό όνομα Odeon Parlophone και το 2006 ίδρυσαν με το Μιχάλη Κουμπιό μία κοινή δισκογραφική ετικέτα στην Universal με το όνομα Καμπανάκι. Σ’ αυτήν, κάθε δίσκος είναι αφιερωμένος σε κάποιο καταξιωμένο στιχουργό, ενώ επέλεγε νέους συνθέτες. Τον Οκτώβριο του 2006, ανακηρύχτηκε Πρεσβευτής Καλής Θέλησης της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Βαγγέλης Περπινιάδης Λαϊκός τραγουδιστής και συνθέτης. Γεννήθηκε την 1η Σεπτεμβρίου του 1927 στην Κοκκινιά και ήταν γιος του παλιού και διάσημου ρεμπέτη Στελλάκη Περπινιάδη. Έκανε τα πρώτα του βήματα ως ψάλτης στην Οσία Ξένη της Κοκκινιάς και το 1947 πέρασε στο τραγούδι από τα «ταλέντα» του Μίμη Τραϊφόρου. Γρήγορα καθιερώθηκε στο λαϊκό και το δημοτικό τραγούδι, με μεγάλες επιτυχίες, όπως: Τα νέα της Αλεξάνδρας, Αχ γιατί δεν μ' αγαπάς, Γύρισε κοντά μου, Μαχαραγιάς, Δεν θέλω παλάτια και λεφτά, Το μεροκάματο του πόνου. Ερμήνευσε, όμως, και τραγούδια έντεχνων συνθετών, όπως των Χρήστου Λεοντή, Δημήτρη Μπουκουβάλα και Γιώργου Κατσαρού. Από την "Ανάσταση Ονείρων" του Χρήστου Λεοντή (1966) βγήκαν μεγάλες επιτυχίες με τη φωνή του Βαγγέλη Περπινιάδη και της Ρίας Νόρμα, όπως: Πού να χωρέσει τ' όνειρο και Θα 'ρθεί το βράδυ βροχερό. Ο Βαγγέλης Περπινιάδης υπήρξε και υμνογράφος ποδοσφαιρικών ομάδων. Συνέθεσε και τραγούδησε δύο τραγούδια για τον Ολυμπιακό (1963 και 1965), ένα για τον Παναθηναϊκό και ένα για την ΑΕΚ, την οποία συμπαθούσε ιδιαίτερα.Εκτός από τα τραγούδια που έγραψε και ερμήνευσε ο ίδιος, τραγούδησε συνθέσεις γνωστών μεγάλων συνθετών του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού, όπως των Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, Μπαγιαντέρα, Παπαϊωάννου, Περιστέρη, Χιώτη, Μανισαλή, Βίρβου, Ροβερτάκη, Δημόπουλου και άλλων γνωστών δημιουργών. Το πρώτο τραγούδι που φωνογράφησε ήταν το Σουρουπώνει του Κώστα Καπλάνη, το 1953, σε δίσκο 78 στροφών, όταν έκανε σεγκόντο στην Άννα Χρυσάφη. Από το 1955, φωνογραφεί δικές του συνθέσεις που γίνονται επιτυχίες: Κλάψτε με φίλοι, Άσ’ τα νάζια βρε Μαρίτσα, Βρε Μαριώ μου είσαι γλύκα. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες του, όλων των εποχών, ήταν Τα νέα της Αλεξάνδρας του Κώστα Γιαννίδη (1960) και Ένας κύκλος και μια κούκλα (1964), δικό του τραγούδι. Ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο της ζωής και του τραγουδιού για τον Βαγγέλη Περπινιάδη ήταν οι εμφανίσεις του στα πανηγύρια, γεγονός που τον κράτησε πολύ ψηλά στη συνείδηση του κόσμου. Επί 50 χρόνια τραγουδούσε και διασκέδαζε τον λαό στα πανηγύρια της Αττικής και της υπόλοιπης Ελλάδας. Παράλληλα, έκανε τον γύρο του κόσμου και τραγούδησε για τον ελληνισμό, σε Αμερική, Αυστραλία, Καναδά και Ευρώπη. Πέθανε στις 12 Μαΐου του 2003, ύστερα από μάχη με τον καρκίνο. Στο προσκέφαλό του τις τελευταίες στιγμές ήταν η σύζυγός του, τα πέντε του παιδιά (δύο γιοι και τρεις κόρες), δεκατέσσερα εγγόνια και δύο δισέγγονα.

Γρηγόρης Πετράκος Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου του 1975, στον Πειραιά. Μαθήματα κλασικής κιθάρας και θεωρητικών ξεκίνησε σε ηλικία πέντε ετών στο Ωδείο του Πειραϊκού Συνδέσμου με δάσκα-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

λο τον Περικλή Σοφιό. Μετά την αποφοίτησή του από την Ελληνογαλλική Σχολή «Saint-Paul» του Πειραιά, φοίτησε στο τμήμα Φυσικοθεραπείας Αθηνών. Το ίδιο διάστημα ξεκίνησε τις σπουδές του στο μοντέρνο τμήμα του Ωδείου Φ. Νάκας στην Αθήνα. Για πέντε συναπτά έτη, φοίτησε στο εντατικό τμήμα jazz του Ωδείου, σε συνεργασία με το Berklee College of Music, απ’ όπου και πήρε το δίπλωμα ηλεκτρικής κιθάρας. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, πραγματοποίησε τις πρώτες του εμφανίσεις σε νυχτερινά μαγαζιά. Αργότερα, δημιούργησε το δικό του συγκρότημα με το όνομα Μέθεξις. Έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό το 2003 μέσα από τον τηλεοπτικό διαγωνισμό του ΑΝΤ1 Fame Story. Επίσης, ασχολήθηκε με το σύγχρονο τραγούδι και τη σύνθεση. Έχει στο ενεργητικό του τρεις προσωπικές δισκογραφικές δουλειές και συμμετοχές στη δισκογραφία πολλών Eλλήνων καλλιτεχνών, όπως η Έλενα Παπαρίζου. Έχει γράψει μουσική για τηλεοπτικά soundtracks. Έχει τραγουδήσει πλάι σε καταξιωμένους έλληνες τραγουδιστές και συνθέτες: Γ. Νταλάρα, Αντ. Ρέμο, Αντ. Βαρδή, Γ. Σπανό, Γ. Χατζηνάσιο, Κ. Χατζή κ.ά. Συνέχισε τα τελευταία χρόνια τις κλασικές σπουδές κιθάρας, και ετοιμάζεται για τις διπλωματικές του εξετάσεις στην τάξη του Ευάγγελου Ασημακόπουλου.

Γιάννης Πετρόπουλος Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 29 Μαρτίου του 1944. Η μητέρα του, υψίφωνος της Λυρικής Σκηνής, τον επηρέασε στη μετέπειτα πορεία του. Παράλληλα με τις γυμνασιακές του σπουδές, παρακολούθησε μαθήματα αρμονίας και κλασικού τραγουδιού στο Ελληνικό Ωδείο, καθώς και τη Δραματική Σχολή Θεοφανίδη, απ’ όπου αποφοίτησε με επιτυχία. Φοίτησε στην Ελληνική Μουσική Σχολή, με δασκάλους τους Τ. Μωράκη, Γ. Κατσαρό, Μ. Πλέσσα, Κ. Γιαννίδη και πήρε μαθήματα ερμηνείας τραγουδιού. Η καριέρα του ξεκίνησε κοντά στη Ρένα Βλαχοπούλου, στο θέατρο ΑΚΡΟΠΟΛ με τους συνθέτες Γ. Κατσαρό, Γ. Μουζάκη κ.ά. Μετά από εξετάσεις, μετείχε στην Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ. Κατόπιν προτάσεως ειδικών επιτροπών της ΕΡΤ, μετείχε στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης, όπου του απονεμήθηκαν 7 βραβεία ερμηνείας, τρία Γ’ βραβεία και το Α’ βραβείο, το 1971. Στο φεστιβάλ Βαρκελώνης, κατέκτησε το Γ’ βραβείο και στη Σόφια το Β’ βραβείο. Έχει ηχογραφήσει 9 LP. Τραγούδια του πλαισίωσαν πολλές ελληνικές ταινίες. Διακριτικές εμφανίσεις σε μιούζικαλ και μουσικές εκπομπές, έδωσαν την ευκαιρία να εκτιμηθεί το ταλέντο του. Συνεργάστηκε με αξιόλογους ηθοποιούς σε μουσικά θέατρα και εργάστηκε στα μεγαλύτερα νυχτερινά κέντρα. Η ευαισθησία του εκφράστηκε μέσα από το ερωτικό τραγούδι, χρησιμοποιώντας πρωτότυπες μελωδίες και σωστή χρήση της γλώσσας. Με αγάπη για τον συνάνθρωπο και τον ελληνισμό της ομογένειας, ανταποκρίθηκε σε φιλανθρωπικές ή εθνικές εκδηλώσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. }

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΟΙ το θρυλικό παιδί του

Πειραιά

Μαρία Νικολούτσου - φιλόλογος

Ο Μίμης Τραϊφόρος

θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στιχουργούς του ελληνικού τραγουδιού και συγγραφέας πολλών θεατρικών επιθεωρήσεων. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1912 από Σπετσιώτες γονείς. Πρωτότοκο παιδί πολυμελούς οικογένειας, αγωνίστηκε σκληρά για να τη στηρίξει οικονομικά μέχρι να γίνει γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους ως ο νέος ανερχόμενος κονφερανσιέ του βαριετέ. Το οικογενειακό του σπίτι βρισκόταν στην περιοχή Γούβα του Βάβουλα, επί των οδών Πύλης 36 και Πραξιτέλους γωνία. Το νεοκλασικό αυτό κτίριο αγοράστηκε από το Δήμο Πειραιά επί δημαρχίας Στέλιου Λογοθέτη και, αφού επισκευάστηκε, στεγάζει έκτοτε το Ιστορικό Αρχείο της πόλης. Ο Μίμης σπούδασε στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου της Αθήνας και στη συνέχεια στη Δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Το θεατρικό βάπτισμα πήρε το 1934 στην περίφημη Μάντρα του Αττίκ, ο οποίος το 1934, ο οποίος μάλιστα υπήρξε και μέντοράς του. Τέσσερα χρόνια μετά, το 1938, έγραψε το πρώτο του τραγούδι, το Φίλησα δυο ξένα χείλια, σε μουσική του Αττίκ. Βασίλειό του υπήρξε η περίφημη Όασις του Ζαππείου. Τα πλήθη συνέρρεαν για να χειροκροτήσουν τα πρώτης τάξεως νούμερα που εξασφάλιζε ο επιχειρηματίας Αντώνης Ζερβός, τα οποία με θέρμη προλόγιζε ο λαοφιλής Τραϊφόρος. Το 1940, δημιούργησε το τραγούδι-σύμβολο της μαχόμενης Ελλάδας, Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, σε μουσική Μιχάλη Σουγιούλ και ερμηνεύτρια τη μετέπειτα σύζυγό του, Σοφία Βέμπο, την “τραγουδίστρια της Nίκης”.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Όμως, τις νίκες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου διαδέχεται η γερμανική εισβολή στη χώρα μας, και τα πολεμικά τραγούδια του ’40 θάβονται με πικρία στη μνήμη των Ελλήνων. Αν και η Βέμπο συνέχισε να τραγουδάει στα αθηναϊκά θέατρα, οι Γερμανοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να την εμποδίσουν να εμφανίζεται και να θυμίζει στο κοινό τις ένδοξες στιγμές της νίκης. Κατέφυγε στη Μέση Ανατολή μαζί με τον Τραϊφόρο. Το ζευγάρι παρουσίασε τότε περίπου 40 επιθεωρήσεις στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο και πρόσφερε τα έσοδα στον ελληνικό στρατό. Η επιστροφή τους ενθουσίασε την καλλιτεχνική Αθήνα. Κατά την περίοδο 1950-1970 έγραψε και σκηνοθέτησε πάνω από 150 επιθεωρήσεις για το θέατρο Βέμπο. Στα γεγονότα του Πολυτεχνείου το 1973, ανέπτυξε με τον τρόπο του έντονη αντιστασιακή δράση, ανοίγοντας ακόμα και το σπίτι του σε παιδιά που κινδύνευαν από το κυνήγι της αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας. Μετά το θάνατο της Βέμπο το 1978, ασχολήθηκε με συγκινητική αφοσίωση με την επανέκδοση των ηχογραφήσεών της και τη διατήρηση της μνήμης της. Κάποια στιγμή παντρεύτηκε την εξαιρετική τραγουδίστρια Κρύσταλ Τσίχλα. Στίχους του μελοποίησαν πολλοί σημαντικοί συνθέτες: Μ. Σουγιούλ, Μ. Θεοφανίδης, Γ. Σπάρτακος, Ζακ Ιακωβίδης, Μ. Χατζιδάκις, Γ. Μουζάκης, Λεό Ραπίτης, Ι. Ριτσιάρδης, Κ. Γιαννίδης, Γ. Βέλλας, Χρ. Χαιρόπουλος κ.ά. Σημαντικότερα τραγούδια του: Αθήνα και πάλι Αθήνα, Ας ερχόσουν για λίγο, Χαράμι, Σ’ αγαπώ και μ’ αρέσει η ζωή, Λόντρα, Παρίσι, Να με παίρνανε τα σύννεφα, Ραντεβού στην Αθήνα, Ταμπακέρα, Μια φορά μονάχα ζούμε, Μη μ’ αφήσεις μοναχό μου, Το χαστούκι κ.ά. Έγραψε ακόμα τις επιθεωρήσεις: «Ξανανθίζουν τα ρόδα», «Ελλάδα μου κουράγιο», «Ό,τι θέλει ο λαός», «Βίρα τις άγκυρες», «Σουσουράδα», «Άλλος για το Καστρί», «Τσίρκο η Ελλάς» και έργα πρόζας, όπως: «Στουρνάρα 288», «Άνθρωποι και παλιάνθρωποι», «Εν πλω», «Όταν γυρίζουν τα χελιδόνια» κ.ά. Ο πιστός υπηρέτης του θεάτρου και του τραγουδιού πέθανε τα ξημερώματα της 28ης Μαρτίου 1998, μια μέρα μετά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου, είκοσι χρόνια μετά το θάνατο της πολυαγαπημένης του συντρόφου. }

Μπαρκώφ Πειραιάς, καράβι στον κάβο (1933)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΜΟΥΣΙΚΟΙ

ΚΛΑΣΙΚΟΥ

ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΕΙΡΑΪΚΟΥ

ΧΩΡΟΥ

από το βιβλίο "Πειραϊκό Πανόραμα" του Γ. Μπαλούρδου, Εκδόσεις Τσαμαντάκη

ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Αίγιο 1881 - Πειραιάς 1943 Βαρύτονος (πρώτη του εμφάνιση 1906 στο Θέατρο της Σύρου, στη «Μιρέιγ» του Γκουνό, τελευταία του σκηνική παρουσία στη «Φαβορίτα» του Ντονιτσέτι περίοδο (1939-1940). Υπάρχει σχετική δισκογραφία όπου διασώζεται η φωνή του: 1967 «Νίκος Χατζηαποστόλου», 1969 «Η Χρυσή εποχή του Ν. Χατζηαποστόλου», 1987 «Ν. Χατζηαποστόλου», 1989 «Ελληνικό Λυρικό Θέατρο 100 χρόνια» από το υπουργείο Πολιτισμού. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ-ΖΑΓΚΑΡΟΛΑ ΛΙΛΑ, ; Υψίφωνος(πρωτοπαρουσιάστηκε το1932 στον Πειραιά κοντά στους Αγγελόπουλο και Μοσχονά στο «Ριγκολέτο»). ΑΔΑΜΗΣ Γ. ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1929 Συνθέτης, θεολόγος, «μουσικοπαλαιογράφος». Το 1958, ίδρυσε τη Χορωδία Δωματίου Αθηνών και το 1965 το πρώτο ηλεκτρονικό μουσικό εργαστήρι στην Ελλάδα. Υπάρχει δισκογραφία με το έργο του: 1970 «3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής 1 και 3», 1973 «2 και 4 Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής», 1978 «Βυζαντινά Πάθη» κ.ά. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑΣ, Πειραιάς 1970 Συνθέτης. Έχει γράψει έργα για ορχήστρα. Γνωστό του έργο: 1999 «Per4mer» (για κουαρτέτο εγχόρδων). ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ, Πειραιάς 1961 Συνθέτης. Έχει μελοποιήσει ποιήματα του Πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, του Υδραίου ποιητή Μίλτου Σαχτούρη κ.λ.π. Το 1985, επένδυσε μουσικά τη θεατρική παράσταση του Α. Αγγελάκη «Ο άλλος Μπάυρον». Γνωστά του έργα: «Skiper»1994, «Εις Μνήμην...» 1995 κ.λ.π. ΑΙΝΙΑΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Πειραιάς 1908 - Αθήνα 1983 Συνθέτης. Το 1937, ίδρυσε στον Πειραιά την πρώτη Παιδική Χορωδία της Ελλάδας, Το 1953 την Εκκλησιαστική Χορωδία και το 1977 το Σωματείο «Αρμονία Αινιάν». Έγραψε αρκετές μουσικολογικές μελέτες: «Θεωρία-Σολφέζ», «Τρίφωνη Αρμονία» 1940, 1964 κ.ά. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΝΑ, 1964 Μουσικός, πιανίστα, τραγουδίστρια. Έχει συνεργαστεί με το συνθέτη Νότη Μαυρουδή. Το 1993, κυκλοφόρησε ο δίσκος «Η Εκτέλεση» του Βασίλη Δημητρίου και της Χορωδίας Τυπάλδου με συμμετοχή της. ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΔΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, Πειραιάς Υψίφωνος. Συνεργάτης της Ε.Α.Σ. ΑΞΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Μαριανούπολη Ρωσίας 1875 - Αθήνα 1924 Μουσικός πιανίστας. Υπήρξε οργανωτής και διευθυντής του «Ωδείου Πειραιώς» (1903-1905), συνεργάτης του Γεωργίου Λαμπελέτ στην έκδοση του μουσικού περιοδικού «Κριτική».

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΑΠΕΡΓΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Πειραιάς 1955 Κιθαρίστας, καθηγητής κιθάρας, μαθηματικός. ΑΡΑΠΗ-ΖΕΡΒΑΝΟΥ ΜΑΡΘΑ, Πειραιάς ; Υψίφωνος λυρική τραγουδίστρια. Συμμετείχε στο σολιστικό συγκρότημα «Τραγουδιστές», στην Ε.Λ.Σ. κ.λ.π. Ερμήνευσε την «Ελένη» στην «Επιστροφή της Ελένης» στην μονόπρακτη όπερα του Θάνου Μικρούτσικου (8/6/1993) στο Μ. Μ. Α. σε λιμπρέτο του Χρήστου Λαμπράκη και διεύθυνση ορχήστρας Αλέξανδρου Μυράτ. ΑΡΑΠΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, Πειραιάς 1929 Αρχιμουσικός στρατιωτικών φιλαρμονικών. Υπήρξε «ο πρώτος αρχιμουσικός» (1985) της Φιλαρμονικής της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής. ΑΡΣΕΝΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Κορυδαλλός 1957 Πιανίστας συνθέτης τραγουδοποιός στιχουργός Έγραψε μουσική για Θέατρο. Και συνέθεσε μπαλάντες πάνω σε ποιητικά κείμενα του Κώστα Καρυωτάκη, Λάμπρου Πορφύρα κ.λ.π. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Κορυδαλλός 1933 Συνθέτης κιθαρίστας συγγραφέας βιβλίων μουσικής. Το 1976, ίδρυσε το «Παλλάδιο Ωδείο μαζί με τον Κωνσταντίνο Κυδωνιάτη. Το 1971, κυκλοφόρησε το έργο του «Δύο Κύκλοι», «Ο Τάφος», «Ο Δωδεκάλογος του γύφτου» σε ποίηση Κωστή Παλαμά. Το 1980, κυκλοφόρησε n λαϊκή του καντάτα «Το μπλόκο» σε ποίηση Γ. Κακουλίδη κ.ά. ΒΑΛΕΤ ΙΩΣΗΦ, Πειραιάς 1968 Πιανίστας, συνθέτης μουσικός, αρθρογράφος, συγγραφέας μουσικών μελετημάτων για την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Έργα του: «Σπουδή»1995, «Αλκυόνες»1999, «lndigo» 2000 κ. ά. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΙΜΩΝ, Πειραιάς 1957 Μουσικός, τραγουδιστής, τενόρος. Μέλος της Χορωδίας της ΕΡΤ. Συμμετέχει στους δίσκους 1981 «ΝΟ», 1985 «Για το Θέατρο», 1989 «Ακολουθία εις Κεκοιμημένους» του Μίκη Θεοδωράκη κ.ά. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1939 Συνθέτης. Συμμετείχε: «3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής 4» (1970), και «Ελληνική -Ηλεκτρονική Μουσική 1» (1974) κ.ά. ΒΩΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Πειραιάς 1915 - Αθήνα 1988 Συνθέτης, μουσικογράφος, μουσικοκριτικός Το 1985, κυκλοφόρησε επιλογή άρθρων του με τίτλο «Ενατενίσεις». Έχει μελοποιήσει στίχους των: Ν. Πορφύριου (1944,1947), Πολέμη (1946), Δαλμάτη (1946), Γ. Δροσίνη (1949), Λ. Μαβίλη (1961) και δικούς του. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΣΤ. ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1905 - 1991 Συνθέτης, μουσικοκριτικός συνθέτης εκκλησιαστικών έργων. Συνεργάστηκε με τις Πειραϊκές εφημερίδες «Πειραϊκή», «Ελληνική Ώρα», «Χρονογράφος», «Φωνή του Πειραιώς» και άλλα έντυπα. Μελοποίησε στίχους του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου «Ύμνος της Εργασίας» (1938). ΓΚΑΪΤΑΤΖΗ ΕΛΕΝΗ, Ζυρίχη Ελβετίας 1967 Μουσικοσυνθέτρια, συγγραφέας βιβλίου μουσικής. Κατοικεί και δημιουργεί στον Πειραιά. Το 2004, ίδρυσε το «Χορωδιακό εργαστήρι» και τη «Μικρή Λαϊκή Ορχήστρα» που φέρουν το όνομά της.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΓΚΟΛΓΚΑΡΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, Πειραιάς 1971 Πιανίστα, καθηγήτρια μουσικής, ποιήτρια, εκπαιδευτικός. ΓΚΟΛΓΚΑΡΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, Πειραιάς 1969 Κιθαρίστας, καθηγητής κιθάρας. Δίδαξε στο «Ωδείο Αθηνών» 1988, «Δημοτικό Ωδείο» Πειραιά (1994), «Δημοτικό Ωδείο» Νίκαιας 1989. ΓΚΡΕΚΑΣ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΣΗΦ, Πειραιάς 1897 - Πειραιάς 1981 "Mουσικολόγος, συνθέτης, μαέστρος, συγγραφέας. Το 1916, ίδρυσε την ανδρική χορωδία στο Ωδείο Πειραιά, το 1949 την εφημερίδα « Πειραϊκή ζωή». ΡΑΒΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Πειραιάς 1971 Πιανίστας, συνθέτης. Συνδιευθυντής της Δημοτικής Χορωδίας Μοσχάτου. Έργο του ανεβάστηκε στο Μ. Μ. Αθηνών ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ, Αθήνα 1947 Συνθέτης, αρχιτέκτονας. Το 1994, διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του Πρότυπου Μουσικού Κέντρου Πειραιά. Έγραψε μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Έχει μελοποιήσει στίχους των: Τάκη Σινόπουλου, Άρη Αλεξάνδρου, Μανόλη Αναγνωστάκη κ.λπ. ΔΕΡΕΜΠΕΗ ΠΑΡΗ, Νίκαια 1942 Πιανίστα, καθηγήτρια πιάνου. Συνεργάτης της ΚΟΑ, ΚΟΘ. ΔΡΑΚΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Πειραιάς Μαέστρος χορωδιών, συνθέτης ,συγγραφέας μουσικών βιβλίων, ιδρυτής και διευθυντής της μικρής Συμφωνικής Ορχήστρας της «Χορωδίας Πειραιά» 1960. Συνέθεσε το λαϊκό ορατόριο «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη» σε στίχους Νικηφόρου Βρεττάκου. Συνεργάζεται με μουσικά περιοδικά της επαρχίας «Μουσική Καρτελίνα», «Φωνόγραφος» κ.λπ. ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ ΜΑΡΙΑ, Αθήνα 1960 Πιανίστα, καθηγήτρια μουσικής (μεγάλωσε και σπούδασε στον Πειραιά). ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΑΣΟΣ, Πειραιάς 1967 Βαρύτονος, ιδρυτής του «Ορφείου Αθηνών», και του συλλόγου «Εταιρεία Φίλων Όπερας» ΕΡΜΗΛΙΟΣ ΘΑΝΟΣ, Σπάρτη 1920 Συνθέτης. Ίδρυσε και διηύθυνε το «Ωδείο Νικαίας» (1949-1952) και τη «Νέα Συμφωνική Ορχήστρα» (1950). Ιδρυτής και διευθυντής του περιοδικού «Μουσική Παιδεία» (1963-1968). Μελοποίησε στίχους των Απόστολου Ζορμπά, Γιάννη Κουτσοχέρα κ.λπ. ΖΑΚΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Πειραιάς 1921 Βαρύτονος. Πρωτοεμφανίστηκε το 1942 στην ΕΛΣ στο έργο «Εύθυμη Χήρα» ΖΑΧΑΡΙΟΥ Α. ΝΙΚΟΣ, Πειραιάς 1923 Βαθύφωνος, ηθοποιός, νομικός. Πρωτοπαρουσιάστηκε στη Χορωδία της Ε. Λ. Σκηνής το 1942. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1989. Ακούγεται στο δίσκο 1990 «Το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου» του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, κ.ά. ΖΗΡΑΣ ΚΛΑΥΔΙΟΣ, Σμύρνη 1906; Μουσικός, τενόρος. Πρωτοπαρουσιάστηκε στον Πειραιά το 1931 με το Ελληνικό Μελόδραμα, «Ριγκολέτο» στο ρόλο του Δούκα της Μάντοβας.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΙΩΝΝΑΤΟΥ Ο. ΑΓΓΕΛΙΚΗ, Αθήνα 1954 Τραγουδίστρια, τραγουδοποιός. Μεγάλωσε στον Πειραιά. Παρουσιάστηκε δισκογραφικά το 1984 σαν τραγουδίστρια-συνθέτρια στη «Μαρία Νεφέλη» (1988) «Το Μονόγραμμα» (1992) «Ο Έρωτας» σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Το 1991, κυκλοφόρησε ο δίσκος της «Sapho de Mytilène» με τη Νένα Βενετσάνου. ΚΑΖΑΝΤΖΙΑΝ ΦΛΩΡΑ, Πειραιάς 1932 Υψίφωνος, καθηγήτρια τραγουδιού. Συνεργάζεται το 1979 με τη Χορωδία της ΕΡΤ. Το 1971, κυκλοφόρησε ο δίσκος της με έργα Αρμενίων συνθετών. ΚΑΛΑΦΑΤΗ-ΠΕΤΡΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, Πειραιάς Υψίφωνος και καθηγήτρια φωνητικής στο Εθνικό Ωδείο. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1985 με την ΕΛΣ στο ρόλο της Κλεοπάτρας στο έργο «Ιούλιος Καίσαρ» κ.ά. ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ ΣΠΥΡΟΣ, Πειραιάς 1904 - Αθήνα 1972 Βαρύτονος. Πρωτοεμφανίστηκε το 1936 με την Όπερα της Λυών στο ρόλο του Ηρώδη στο έργο «Ηρωδιάδα» του Μασνέ. Συνεργάτης της ΕΛΣ (1939) και της εφημερίδας «Ημέρα». ΚΑΛΟΓΕΡΙΔΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ, Σητεία Κρήτης 1883 - Πειραιάς 1960 Μουσικός και χημικός. Κατέγραψε μουσικά για πρώτη φορά τους τοπικούς σκοπούς της Κρήτης. Το 1982, κυκλοφόρησε από την ΑΕΜΕ ο δίσκος «Οι Πρωτομάστορες» με δική του συμμετοχή. ΚΑΜΠΑΝΗΣ ΖΑΝΝΗΣ, Ερμούπολη Σύρου 1908 - 1992 Τενόρος. Από το 1914 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1938 στους «Παλιάτσους» στο θέατρο Ολύμπια. Κύκνειο άσμα του το 1959 με τη Μετροπόλιταν Όπερα στην «Τόσκα». ΚΑΝΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Πειραιάς 1947 Διευθυντής χορωδιών, καθηγητής μουσικής, συγγραφέας βιβλίων μουσικής, βιολόγος. Διευθυντής της Εκκλησιαστικής χορωδίας του Αγίου Ευθυμίου του Κερατσινίου (1966-…). ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΙΩΑΝΝΗΣ, Σανία Κυνουρίας 1848 - Πειραιάς 1933 Εμποροράφτης. Χορηγός και ιδρυτής του πρώτου Ελληνικού Μελοδράματος (1888-1890). ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Πειραιάς 1912 Βιολιστής. Συνεργάτης της ΚΟΑ 1962-1977, της Ορχήστρας της ΕΡΤ κ.ά. ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Πειραιάς Συνθέτης σχολικών έργων και λειτουργιών. ΚΑΡΑΤΖΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, Πειραιάς Τραγουδίστρια, ηθοποιός, σκηνοθέτης-παραγωγός όπερας. Συμμετείχε το 1989 στο δίσκο του συνθέτη Π. Θεοδώρου «Όναρ». Ερμήνευσε τη Διδώ στο έργο του Πέρσες «Διδώ και Αινείας» στο θέατρο Αυλαία της Θεσσαλονίκης. Συνεργάστηκε με το ΚΟΒΕ. ΚΑΣΤΕΛΑ-ΚΡΑΪΣΛ ΕΛΣΑ, Πειραιάς Υψίφωνος, καθηγήτρια τραγουδιού. Εμφανίστηκε σε θέατρα του Εξωτερικού. Στην Ελλάδα συνεργάστηκε με την ΕΛΣ το 1967 στο έργο «Τανχώυζερ» κ.ά. ΚΑΣΤΡΙΝΟΣ Γ. ΙΩΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1937 Πιανίστας, συνθέτης, μαέστρος Έγραψε τη μουσική για αρκετές επιθεωρήσεις και για κινηματο-

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

γράφο. Διετέλεσε από το1966 έως το 1975 περίπου Διευθυντής της Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ. Έχει βραβευτεί το 1970 στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης. ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς Βαρύτονος. Κατοικεί στη Γερμανία. Συνεργάστηκε στο έργο «Η Όπερα των σκιών» (1997) του Νίκου Μαμαγκάκη στο ΜΜΑ, με την ΕΛΣ κ.ά. ΚΛΑΒΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1934-2012 Διακεκριμένος σύγχρονος συνθέτης και μαέστρος με εμφανίσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό της χώρας. ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Νέα Πέλλα 1910 Συνθέτης. Το 1932, ίδρυσε την πρώτη χορωδία του Πειραιά «Χορωδία Καλλιτεχνών Πειραιά» και το 1956 οργάνωσε και υπήρξε διευθυντής από το 1956 έως το 1966 στη «Δημοτική Συμφωνική Ορχήστρα Πειραιά». Πρωτοεμφανίστηκε το 1931 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σαν σολίστας βιολιού. Έγραψε μουσική για το θέατρο «Η Κυρά Βασιλική» σε λιμπρέτο Γ. Σταμπολή και διασκεύασε μουσική για τον κινηματογράφο στους «Οι Απάχηδες των Αθηνών». Χρησιμοποίησε ψευδώνυμα (Φιλότεχνος, Οάνος, Φιλιππαίος, Αρίων, Τέρπανδρος) κ.ά. ΚΟΚΚΙΝΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Κορυδαλλός 1948 Μουσουργός, συνθέτης, αγγειογράφος. Από το 1980 είναι διευθυντής της «Χορωδίας Νίκαιας». Έχει μελοποιήσει δικά του ποιήματα. ΚΟΛΑΝIΑΝ ΙΑΚΩΒΟΣ, Πειραιάς 1960 Κιθαρίστας, καθηγητής κιθάρας. Πρωτοεμφανίστηκε το 1987 με την ΚΟΑ. Το 1988 και το 1993 κυκλοφόρησαν δύο Ορχηστρικοί δίσκοι του με αρμένικα παραδοσιακά τραγούδια. ΚΟΛΥΜΒΑΣ ΤΑΚΗΣ, Πειραιάς Μουσικός. ΚΥΠΡΑΙΟΥ ΣΤΕΛΛΑ, Κιθαρίστρια. Το 1988, κυκλοφόρησε σε μουσική και ενορχήστρωση δική της ο δίσκος «Παράξενο Φορτίο» στίχοι Αγαθής Δημητρούκα και σύνθεση Γ. Θωμόπουλος. Το 1981, συμμετείχε στον Ορχηστρικό δίσκο του Νίκου Μαμαγκάκη «Ερωτική Μουσική για σόλο κιθάρα». ΚΏΝΣΤΑΝΤΑΡΑ-ΝΙΚΑ ΜΑΙΡΗ, Πειραιάς Μουσικός, καθηγήτρια μουσικής. Το 1953, ίδρυσε τη Σχολή Ελαφρού τραγουδιού του Εθνικού Ωδείου. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΣΕΡΓΙΟΣ, Σάμος Τενόρος. Μεγάλωσε στον Πειραιά. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ. ΛΑΜΠΕΛΕΤ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Κέρκυρα 1875 - Αθήνα 1945 Συνθέτης, μουσικοκριτικός, ποιητής, μεταφραστής, συγγραφέας. Μελοποίησε ποιήματα των Λ. Πορφύρα, Π. Νιρβάνα, Γ. Δροσίνη, του ίδιου και άλλων. Διετέλεσε Διευθυντής το 1914 του «Πειραϊκού Ωδείου». Σύμφωνα με τον Τάκη Καλογερόπουλο, έθεσε τις βάσεις του Ελληνικού led. Βραβεύτηκε το 1940 από την Ακαδημία Αθηνών για μουσική μελέτη του.

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΛΑΜΠΕΛΕΤ ΕΔΟΥΑΡΔΟΣ, Κέρκυρα 1820 - Πειραιάς 1903 Μουσικοδιδάσκαλος, μουσουργός. Εργάστηκε για αρκετά χρόνια σαν καθηγητής πιάνου και φωνητικής μουσικής στον Πειραιά. ΛΑΜΠΕΛΕΤ ΚΟΡΙΝΑ, Κέρκυρα 1873 - Αθήνα 1955 Καθηγήτρια πιάνου, πιανίστα. Διετέλεσε δασκάλα πιάνου στο «Νέο Ωδείον» που ίδρυσε η Σοφία Βρυάκου-Βέλλα με την καλλιτεχνική συμπαράσταση του Γεωργίου Λαμπελέτ και της Λίνας Λότνερ. ΛΑΜΠΕΛΕΤ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, Κέρκυρα 1868 - Αθήνα 1928 Μουσικός, μουσικογράφος, μουσικός προγυμναστής, αντιγραφέας. Θεωρείται ο πρώτος μουσικός υποβολέας του Ελληνικού Μελοδράματος. ΛΑΜΠΡΙΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πειραιάς Πιανίστας. ΛΑΜΠΡΙΝΙΔΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Πειραιάς 1951 Συνθέτης, πιανίστας. Το 1977, σε συνεργασία με τον Δημοσθένη Στεφανίδη σε στίχους και σύνθεση δική του κυκλοφόρησε το δίσκο «Πολυτεχνείο 73». Το 1978, σύνθεσε το ορατόριο «Η πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά» σε στίχους της Σοφίας Περιαλή, και το 1988, την καντάτα «Αποκάλυψη του Ιωάννη». ΛΙΑΚΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Νίκαια Συνθέτης. Ίδρυσε στον Πειραιά σε συνεργασία με τον Παύλο Νιρβάνα τον μουσικό όμιλο «Καλλιτεχνική Οικογένεια» και υπήρξε Διευθυντής της «Μουσικής εφημερίδας». Έχει μελοποιήσει ποιήματα των Ιωάννη Πολέμη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Αλέξανδρου Πάλλη, Γεωργίου Δροσίνη κ.ά. ΜΑΛΙΚΟΥΤΗ ΤΙΝΑ, Πειραιάς Αρχιτεκτόνισσα, πιανίστα. Πρωτοεμφανίστηκε το 1986 στην Αθήνα. Το 1994, κυκλοφόρησε το πρώτο της C.D. με πρελούδια. ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, Πειραιάς 1968 Βαρύτονος. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη της Χορωδίας «Fons Musicalis». Έχει συνεργαστεί με την ΕΛΣ, και τη Χορωδία της ΕΡΤ. ΜΑΝΙΤΑΚΗ ΝΤΟΡΑ, Πειραιάς 1968 Πιανίστα. Συνεργάζεται και εμφανίζεται με ξένους καλλιτέχνες στο εξωτερικό. ΜΑΣΚΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, Πειραιάς 1962 Πιανίστα. Το 1996, ίδρυσε το Ωδείο «Κατερίνα Μάσκα». Έχει συνθέσει μουσική για θέατρο. ΜΑΣΚΛΑΒΑΝΗ ΝΤΙΝΑ, Πειραιάς Μουσικός. ΜΑΥΡΑΚΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ, Πειραιάς 1909 - 1980 Τενόρος, ηθοποιός. Πρωτοπαρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη 1933 στο έργο «Μάρτυς» (Μικαέλ-Εθνικός Όμιλος Μ. Καλομοίρη). Συνεργάστηκε από το 1943 έως το 1959 με την ΕΛΣ.

100

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΜΑΥΤΑ-ΚΑΛΟΓΕΡΑ ΛΟΥΛΑ, Πειραιάς 1900 ή 1902 - 1994 Τραγουδίστρια, καθηγήτρια τραγουδιού, δασκάλα. Διετέλεσε καθηγήτρια μονωδίας στο Ωδείο Αθηνών. Ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου «Φίλοι της Μουσικής». ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Αμύκλες Λακωνίας 1951 Συνθέτης, μουσικοδιδάσκαλος. Διηύθυνε τη Χορωδία Πειραιά (1976-1981), καθώς και τη Μεικτή Χορωδία του Δήμου 1986. Επένδυσε μουσικά αρκετά θεατρικά έργα. ΜΟΛΦΕΤΑ ΓΕΩΡΓΙΑ, Πειραιάς 1966 Πιανίστα, ακορντεονίστρια, ποιήτρια. Είναι καθηγήτρια στο Εθνικό Ωδείο (1982), στο Σύγχρονο Ωδείο (1993). ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ, Πειραιάς Μαέστρος χορωδιών. ΝΑΖΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Αθήνα 1862 - 1934 Μουσικός. Αναδιοργάνωσε το «Ωδείο Πειραιά» τη δεκαετία του 1910. ΝΗΣΙΩΤΗ-ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΛΕΛΑ, Πειραιάς 1922 - 1995 Υψίφωνος. Το 1967, σε συνεργασία με το Μιχάλη Χελιώτη, συμμετείχε στο δίσκο «Η πρώτη αγάπη δεν λησμονιέται» του συνθέτη Νίκου Χατζηαποστόλου, και στον δίσκο «Ν. Χατζηαποστόλου 2». ΝΙΓΙΑΝΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, Αθήνα 1969 Καθηγήτρια πιάνου, συγγραφέας μουσικών βιβλίων. Το 1995, ίδρυσε και διευθύνει το «Αριστοτέλειο Ωδείο Πειραιά». ΝΟΗΤΗ ΣΟΦΙΑ, Σαλαμίνα Τραγουδίστρια, καθηγήτρια τραγουδιού, συνθέτης. Συμμετείχε στον δίσκο του συνθέτη και στιχουργού Βασίλη Καζούλη «Μπλέ Μωρό» (1987) κ.ά. ΞΑΝΘΟΥΔΑΚΗΣ ΧΑΡΗΣ, Πειραιάς 1950 Συνθέτης, φιλόλογος μουσικολόγος. Δίδαξε στο Εθνικό Ωδείο (1985-1986), Ωδείο «Ατένεουμ (1987-1993). Μελοποίησε ποιήματα του Αλέξανδρου Πάλλη και το 1992, κυκλοφόρησε τη μελέτη του «Κείμενα για μια λειτουργική θεώρηση της Μουσικής». Σαν συνθέτης και στιχουργός συμμετείχε στο δίσκο «Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική 1» (1987) «Πολυαγωγία» (1989) στις ηχογραφήσεις του Τρίτου Προγράμματος. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΝΔΡΕΑΣ, Πειραιάς 1924 Συνθέτης μουσικής για θέατρο, κινηματογράφο, χορόδραμα, χημικός. Διετέλεσε Διευθυντής της Ελαφράς Ορχήστρας της ΕΡΤ (1963-1975). ΠΑΛΛΑΝΤΙΟΣ ΜΕΝΕΛΑΟΣ, Πειραιάς 1914 - 2012 Συνθέτης, μουσουργός μουσικός παιδαγωγός μεταφραστής, συγγραφέας και ακαδημαϊκός. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ-ΓΚΡΕΚΑΣ ΙΩΣΗΦ, Πειραιάς 1897 - 1981 Εκλεκτός συνθέτης, μουσικολόγος, καθηγητής μουσικής, μαέστρος, μουσικός οργανωτής και ιστοριοδίφης με πολυετή και πολυδιάστατη προσφορά. ΠΑΠΑΛΑΜΠΡΟΥ-ΑΝΔΡΕΟΥ ΡΕΝΑ, Πειραιάς Πιανίστα, καθηγήτρια πιάνου. Συνέπραξε σαν σολίστ με την ΚΟΑ, ΚΟΘ.

101

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ, Πειραιάς 1952 Κιθαρίστας, τραγουδοποιός, ψυχίατρος-νευρολόγος, ιατρός. Το 1995, σε μουσική, στίχους, ερμηνεία δική του και συμμετοχή του Σπύρου Σακκά, παρουσίασε το δίσκο «Βλέποντας το θρίλερ». Έχει συνθέσει και τη μουσική για την παράσταση «Βάκχες» του Κ. Αντωνιάδη. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΒΑΣΩ, Νίκαια 1939 Υψίφωνος. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ (1965-1976). Το 1966, παρουσίασε το δίσκο «Επιλογή από οπερέτες» του συνθέτη Θεόφραστου Σακελλαρίδη και το 1994, τον ορχηστρικό δίσκο «Η Τέχνη της Βάσως Παπαντωνίου». ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1920 - 2003 Συνθέτης, μουσικολόγος, λογοτέχνης, κπαιδευτικός. Το 1960, σε συνεργασία με τον Λευτέρη Μπινιάρη και τον Γιώργο Τσαρή ίδρυσαν τη «Χορωδία Πειραιώς». Έχει μελοποιήσει στίχους των Σούτσου, Κ. Θεοφάνους, Σ. Λιανίδη κ.ά. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ, Πειραιάς Πιανίστρια, καθηγήτρια πιάνου, ιδρύτρια του Ωδείου «Ευύμνια». ΠΑΡΙΑΝΟΣ Μ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πειραιάς 1960 Συνθέτης, καθηγητής κλασικής κιθάρας. Συνέθεσε το έργο «Σαντορίνη» (1994) σε ποίηση Πετρούλας Ξιφαρά, το έργο «Κυνίσκα η Σπαρτιάτις και η εκ Μακεδονίας Βελεστίχη» (1996) σε ποίηση Ζωής Καρέλλη, και τα «Χορικά» (1997) από τη Μήδεια σε μετάφραση Κούλη Αλέπη κ.ά. ΠΙΠΕΡΗΣ ΝΙΚΟΣ, Νίκαια 1957 Συνθέτης, κιθαρίστας, μουσικός παιδαγωγός. Διετέλεσε πρόεδρος του Μουσικού Συλλόγου Φίλων της Τέχνης (1997-…). Συμμετείχε το 1992 στο δίσκο «Canciones Espaniolas Antiques» σε ποίηση Φρεντερίκου Γκαρθία Λόρκα, και σε εκτέλεση Λίνας Γεράρδη. ΠΟΛΥΜΕΝΑΚΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, Πειραιάς 1970 Καθηγήτρια μουσικής και πιάνου. Συμμετείχε το 1992- στην «Πολυφωνική Χορωδία» Πάτρας, και σαν καθηγήτρια στο «Αχαϊκό Ωδείο», στο Μουσικό Γυμνάσιο Αγρινίου, στο Μουσικό Γυμνάσιο Λευκάδας (1997-1998). ΠΡΕΝΤΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, Πειραιάς 1927 Πιανίστας, συνθέτης, μαέστρος. Σύνθεσε μουσική για κινηματογράφο, θεατρικές επιθεωρήσεις και έγραψε αρκετά ελαφρά τραγούδια. Το 1987, παρουσίασε σε σύνθεση δική του τους δίσκους «Μη με ρωτάς» και «14 Τραγούδια του Πρεντέα με την Μαρούσκα» κ.ά. ΠΡΙΝΕΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1883 - 1963 Πρωταγωνιστής της όπερας, θεατρικός συγγραφέας. Έγραψε το λιμπρέτο σε αρκετές λαϊκές οπερέτες και επιθεωρήσεις. Το 1920, συμμετείχε στην επιθεώρηση «Πειρασμός» του Α. Δραγάτση, ενώ σκηνοθετεί το 1932 σε σενάριο δικό του τη μοναδική του ταινία (ασπρόμαυρη, ομιλούσα 65') «Ελληνική Ραψωδία» στην οποία συμμετείχε και σαν ηθοποιός. ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ Ν. ΣΠΥΡΟΣ, Πειραιάς 1954 Μαέστρος, συνθέτης, ενορχηστρωτής, ψυχολόγος, συγγραφέας βιβλίων μουσικής τζαζ. Το 1978, ίδρυσε την «Αιολική Σχολή Μουσικής». Το 1987, ίδρυσαν μαζί με τον Μ. Τραυλό το «Σύγχρονο Ωδείο Αθηνών». Έχει μελοποιήσει στίχους του Οδυσσέα Ελύτη.

102

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΡΟΥΣΣΑΚΗ-ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΑΘΗΝΑ, Πειραιάς Υψίφωνος, μουσικός. Θεωρείται η πρώτη Ελληνίδα υψίφωνος του Ελληνικού Μελοδράματος. ΡΟΥΣΣΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Πειραιάς Τραγουδοποιός, οικονομολόγος. Μέλος των Συγκροτημάτων «Ελληνική Απόλαυσις» και «Σπείρα». Συμμετείχε στους ομώνυμους δίσκους (1983,1989). Το 1997, παρουσίασε τον ατομικό του δίσκο «Εγκόλπιο». ΡΟΥΣΣΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς Λυρικός τενόρος. Συμμετείχε στη Χορωδία της ΕΛΣ (1962-…), και συμμετέχει το 1966 στο δίσκο «Επιλογή από οπερέτες» του Θεόφραστου Σακελλαρίδη. ΣΑΒΒΙΝΟΠΟΥΑΟΥ ΧΑΡΑ, Πειραιάς Υψίφωνος, καθηγήτρια μουσικής. Ιδρύτρια του Συλλόγου «Forum» 1995. Συμμετέχει στο δίσκο «Οι Απάχηδες των Αθηνών» (1971) του Νίκου Χατζηαποστόλου, καθώς και στο «Το κορίτσι της γειτονιάς» του ίδιου συνθέτη (1972). ΣΑΛΠΑΔΗΜΟΥ-ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΝΝΑ, Πειραιάς 1943 Τραγουδοποιός, μελοποιός, ποιήτρια. Έχει μελοποιήσει έργα των ποιητών: Γ. Σεφέρη, Κ. Καβάφη, Κ. Βάρναλη, Κ. Παλαμά, Μ. Πολυδούρη, Α. Παπαδιαμάντη, Κ. Καρυωτάκη Ε. Πανσελήνου, Μ. Γκανά και μέρη του «Άσματος Ασμάτων». ΣΑΤΟΛΙΑ ΔΩΡΑ, Πειραιάς 1975 Πιανίστα. ΣΓΟΥΡΟΣ Σ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Αθήνα 1969 Διεθνούς φήμης πιανίστας. Κατοικεί στον Πειραιά. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1982 στη Νέα Υόρκη. Το 1983, κυκλοφόρησε ο ορχηστρικός δίσκος του με ερμηνείες σε έργα των «BrahmsSchumann». ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1955 Κιθαρίστας, τραγουδοποιός. Συμμετείχε στο δίσκο «Πρωτόμπαρκο» (1966). ΣΙΒΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1922 - 1989 Βαθύφωνος. ΣΙΩΡΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1952 Συνθέτης και συγγραφέας μουσικών παιδαγωγικών βιβλίων. Ίδρυσε και διηύθυνε το «Διεθνές Ωδείο Αθηνών». ΣΚΛΑΒΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Βραΐλα Ρουμανίας 1886 ή 1888 - Αθήνα 1976 Μουσουργός, καθηγητής μουσικής, μουσικοκριτικός, μουσικολόγος. Δίδαξε στο Ωδείο Πειραιά (1924-1968). ΣΚΟΚΟΥ-ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, Πειραιάς 1900 - Αθήνα 1979 Πιανίστα, καθηγήτρια πιάνου. ΣΜΥΡΛΗΣ ΠΕΤΡΟΣ, 1897 Στρατιωτικός μουσικός ξύλινων πνευστών. Δίδαξε στο «Ωδείο Αθηνών» (1927-1968).

103

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΣΟΛΩΜΟΥ ΕΛΕΝΗ, Πειραιάς Πιανίστα, καθηγήτρια Μουσικής στην Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά "Saint-Paul" & καθηγήτρια πιάνου στο "Ωδείο Φίλιππος Νάκας". ΣΟΦΡΑΣ Γ. ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ, Πειραιάς 15/3/1930 Αρπιστής. Συνεργάστηκε με την ΚΟΑ (1968-1973) και την ΕΛΣ. Το 1968, δημοσίευσε στο περιοδικό του Ντίνου Χριστιανόπουλου «Διαγώνιος» (τεύχος 14/ Απρίλιος-Ιούνιος 1968 σ. 49-71) μια πρωτότυπη και σημαντική μουσική μελέτη με τίτλο «Η Άρπα» (από την προϊστορία μέχρι την Αναγέννηση). ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ, Πειραιάς 1941 Μεσόφωνος, καθηγήτρια τραγουδιού. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ. Είναι δασκάλα μονωδίας (1983-….) στο «Ελληνικό Ωδείο». ΣΤΕΝΟΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ, Ράκες Ικαρίας 1940 Συνθέτης μουσικής για το θέατρο, καθηγητής μουσικής. Από το 1953 κατοικεί στο Πέραμα. Είναι μουσικός συνεργάτης του Θεατρικού Θιάσου «Έξοδος Αιγαίου». ΣΥΚΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Πειραιάς 1962 Συνθέτης, καθηγητής θεωρητικών, φυσικός, μεταφραστής μουσικών κειμένων. Δάσκαλος μουσικής στο Δημοτικό Ωδείο Πειραιά, Δημοτικό Ωδείο Λαμίας κ. ά. ΣΥΝΟΔΙΝΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1917 - 1990 Συνθέτης, μουσικοδιδάσκαλος. ΤΕΡΖΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1920 - 1998 Βαθύφωνος, ηθοποιός, ζωγράφος. Συνεργάτης της ΕΛΣ (1957-1986). Πρωτοπαρουσιάστηκε σαν ηθοποιός το 1954 με το θίασο του Τάκη Μουζενίδη στην Κωνσταντινούπολη. ΤΡΑΥΛΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Πειραιάς 1950 Συνθέτης. Το 1990, παρουσίασε σαν συνθέτης και στιχουργός το δίσκο «Proportions», και το1996 το «Όνειρο για δύο». Έχει συνθέσει έργα σε ποίηση των: Νίκου Καββαδία (3 τραγούδια του Ν. Κ.1987), της Μαρίας Πολυδούρη (2 Χορωδιακά σε ποίηση Μ. Π.1987), του Κωνσταντίνου Καβάφη (2 ποιήματα του Κ. Κ. 1986), του Γιάννη Ρίτσου (3 τραγούδια σε ποίηση Γ. Ρ.1993) κ.ά. ΤΣΑΜΠΑΛΗ ΒΑΡΒΑΡΑ, Πειραιάς 1946 Υψίφωνος. Συνεργάτης της ΕΛΣ (1976). Είναι δασκάλα μονωδίας στο Ν Ω Θ. ΤΣΑΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Πειραιάς 1909 - Πειραιάς 1989 Μουσικός. Συνεργάτης του Κώστα Παρασκευόπουλου και του Λευτέρη Μπινιάρη. ΤΣΕΓΚΑ ΛΟΥΙΖΑ, Πειραιάς 1967 Πιανίστα, εκπαιδευτικός. ΤΣΙΜΟΥΡΗ-ΚΑΤΣΟΥΡΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ, Πειραιάς Διευθύντρια Χορωδιών. Οργανώτρια και καλλιτεχνικός διευθυντής (1981) του Διεθνούς Χορωδιακού Εργαστηρίου Θρησκευτικής Μουσικής της Μητρόπολης Πειραιά, καθώς και υπεύθυνη Χορωδιών της Νομαρχίας Πειραιά, κ.ά.

104

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΤΣΟΥΜΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ, Νίκαια 1970 Τενόρος. Συνεργάτης της ΕΛΣ (1996). ΤΣΟΥΠΑΚΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ, Πειραιάς 1963 Συνθέτης, πιανίστα. Το 1988 κυκλοφόρησε ο δίσκος της «Mania» Έχει συνθέσει μουσική σε κείμενα: της Σαπφώς «Σαπφώς δάκρυα» (1990), μέρη από το Άσμα Ασμάτων «Μέλος ήδυστον» (1991), από τον Ευριπίδη «Μήδεια» (1996), από την Παλατινή Ανθολογία «Λήναιος» (1995) κ.ά. ΦΑΚΙΟΛΑΣ ΔΩΡΟΣ, 1916 - 978 Μουσικός, καθηγητής Μουσικής και ιδρυτής της Φιλαρμονικής της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά "Saint-Paul". ΦΑΚΙΟΛΑΣ ΠΑΝΟΣ, Κέρκυρα 1876 - 1945 Αρχιμουσικός, ιδρυτής της Πειραϊκής Μαντολινάτας (1909). ΦΕΡΟΥΣΗ ΖΩΗ, Πειραιάς; Καθηγήτρια πιάνου. Συνεργάστηκε σε παράρτημα του Εθνικού Ωδείου 1978. ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Πειραιάς 1944 Μουσικός, μουσικογράφος, συγγραφέας βιβλίων μουσικής, δικαστικός. ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ ΜΑΡΩ, Πειραιάς 1969 Πιανίστα, δασκάλα πιάνου. ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Τενόρος του Ωδείου Πειραιά. ΧΑΛΑΡΗ ΔΟΜΝΑ, Πειραιάς Πιανίστα, δασκάλα πιάνου στο «Παλλάδιο Ωδείο» (1984-1986), στο «Εθνικό Ωδείο» (1986-1987), στον Πειραϊκό Σύνδεσμο κ.ά. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, Πειραιάς 1961 Πιανίστας. Καθηγητής πιάνου στο «Αττικό Ωδείο» (1992) και αλλού. ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ-ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ, Πειραιάς 1969 Μουσικός. Το 1998 ίδρυσε και διευθύνει το «Ωδείο Τερψιθέας». ΧΑΤΖΙΜΙΧΕΛΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Πειραιάς 1959 Μελετητής της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Έχει γράψει συμφωνική μουσική, μουσική για θεατρικές παραστάσεις και ντοκιμαντέρ, καθώς και για τις τελετές αφής και παράδοσης της ολυμπιακής φλόγας. Είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης. ΧΕΛΜΗ-ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ, Πειραιάς 1911 - 1990 Πιανίστα, συνοδός-πιανίστα. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ, και την ΚΟΑ. ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΣΟΣ, Πειραιάς 1967 Βαρύτονος. Συνεργάστηκε με την ΕΛΣ, την ΚΟΑ. Το 1996, ερμήνευσε τον ρόλο του Τειρεσία στο έργο του Αργύρη Κουνάδη «Βάκχες» στο ΜΜΑ. Συμμετείχε στο δίσκο 1995 «Σιωπή ο βασιλιάς ακούει...» των Ν. Κυπουργού-Γ. Κουρουπού κ.ά. ΨΩΜΙΑΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ, Νίκαια 1933 Πιανίστας. Συνεργάστηκε με την ΚΟΑ (1977-1990), τη Σ.Ο. της ΕΡΤ, κ.λπ.

105

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ

ΜΟΥΣΟΥΡΓΟΙ Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Μιχάλης Αδάμης (1929)

πούδασε στο Ωδείο Πειραιώς, από όπου και έλαβε δίπλωμα βυζαντινής μουσικής το 1955 και αρμονίας το 1956. Συνέχισε στο Ελληνικό Ωδείο. Από εκεί έλαβε δίπλωμα αντίστιξης, φούγκας και σύνθεσης το 1959. Παράλληλα, σπούδασε στο Θεολογικό Τμήμα του Πανεπιστήμιου Αθηνών (πτυχίο 1954). Στη συνέχεια, μετέβη στη Βοστώνη στο Πανεπιστήμιο Μπραντάις, όπου και ολοκλήρωσε τις ανώτερες μουσικές σπουδές του σε σύνθεση ηλεκτρονικής μουσικής, αλλά και βυζαντινής παλαιογραφίας (19621965). Κατά την παραμονή του στη Βοστώνη, δίδαξε βυζαντινή μουσική και διηύθυνε τη Χορωδία της Θεολογικής Σχολής «Τίμιος Σταυρός». Kαταξιωμένος ως ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της γενιάς του, ο Mιχάλης Aδάμης έχει δεχθεί επανειλημμένα τιμητικές αναθέσεις από διεθνή φεστιβάλ και πολιτιστικούς οργανισμούς, και τα έργα του παίζονται ευρύτατα και μεταδίδονται διεθνώς. Τα χορωδιακά του αποτελούν μέρος του ρεπερτορίου της Eλληνικής Xορωδιακής Mουσικής. Παράλληλα, έχει αναπτύξει αξιοσημείωτη δραστηριότητα ως διευθυντής χορωδίας, καθώς και ως ερευνητής της βυζαντινής μουσικολογίας. Είναι πρωτεργάτης στην προβολή και προώθηση της βυζαντινής μουσικής ως μεγάλου μουσικού πολιτισμού, καθώς και της ιδέας της απαρχής του νεοελληνικού πολιτισμού μέσα στο πνεύμα και τις πραγματώσεις τής μετα-βυζαντινής περιόδου. Ο Aδάμης άρχισε τη μουσική του σταδιοδρομία νεότατος, το 1950, αναλαμβάνοντας την ίδρυση της Παιδικής Χορωδίας του Παρεκκλησίου των B. Ανακτόρων την οποία και διηύθυνε ως το 1967. Το 1958, ίδρυσε τη Χορωδία Δωματίου Αθηνών την οποία διηύθυνε ως το 1961. Από το 1961 έως το 1963, διηύθυνε τη Χορωδία της Ανωτάτης Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής «Τίμιος Σταυρός» στη Bοστώνη των H.Π.A. Tο 1965, ίδρυσε το πρώτο ηλεκτρονικό μουσικό εργαστήρι στην Αθήνα. Aπό το 1968 έως το 1999, ήταν επικεφαλής του Mουσικού Tμήματος και διευθυντής της χορωδίας του Pierce College στην Αθήνα. Διετέλεσε πρόεδρος του Eλληνικού Συνδέσμου Σύγχρονης Mουσικής (EΣΣYM) επί μια δεκαετία (1975-1985). Από το 1988 έως σήμερα, είναι πρόεδρος της Eλληνικής Bυζαντινής Xορωδίας. Aπό το 1981 έως το 1984, πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας του υπουργείου Πολιτισμού για τη Χορωδιακή Ανάπτυξη. Από το 1990 έως και το 1994, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου. Επιμελήθηκε μάλιστα προσωπικά τη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών και τις διαδικασίες λειτουργίας του τμήματος Μουσικών Σπουδών. Τέλος, αναγορεύτηκε το 2004 επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

106

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Αλέκος Αινιάν (1907-1983)

ολυτάλαντη μουσική προσωπικότητα: συνθέτης, μαέστρος χορωδιών και ορχηστρών, θεωρητικός και δάσκαλος μουσικής. Ήταν γόνος επιφανούς στρατιωτικής οικογένειας. Σπούδασε αρχικά στο Ωδείο Πειραιώς με τον Φ. Οικονομίδη και μετά, στο Ελληνικό Ωδείο με τους Π. Γλυκοφρύδη και Μ. Βάρβογλη, απ’ όπου αποφοίτησε το 1931. Από το 1928, είχε προσληφθεί ως καθηγητής μουσικής στο πρότυπο Λύκειο "Σταυριανού". Υπήρξε από τις πιο αξιόλογες προσωπικότητες, ιδιοφυής, αγέρωχος, πεισματάρης, σε πολλά αυτοδίδακτος και, οπωσδήποτε, ξεκομμένος από τις πηγές της καλλιτεχνικής εξουσίας του τόπου γι' αυτό και σχετικά άσημος (αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι ακόμα και τα έπιπλα του τα κατασκεύαζε μόνος του, ενώ στο κουδούνι του σπιτιού του ήταν γραμμένη η λέξη "Εγώ"!). Επινόησε μια μοναδική μέθοδο διδασκαλίας σολφέζ και αρμονίας, στηριγμένη στην έρευνα και μελέτη του ήχου. Πρόκειται για μέθοδο, που μπορεί να μην παρουσίαζε αισθητική τελειότητα και να μην προσέγγιζε τη λεπτότητα της εξελιγμένης γαλλικής αρμονίας, εγγυάτο, όμως, ταχύτατη και ακριβέστατη μάθηση και ήταν αναμφίβολα το κλειδί της επιτυχίας τού Αινιάν στο μέγιστο χορωδιακό και ορχηστρικό έργο που επιτέλεσε. Ίδρυσε το 1938 στον Πειραιά την πρώτη Παιδική Χορωδία Ελλάδος, δίνοντας μαζί της 15 συναυλίες. Το 1940, ίδρυσε στην Αθήνα ένα νέο συγκρότημα, τη Χορωδία Αινιάν, την κατοπινή γυναικεία ορχήστρα πνευστών Αινιάν Τζαζ, η οποία, έως το 1947, έδωσε 460 συναυλίες. Έζησε στο Παρίσι έως το 1950, εργαζόμενος ως ενορχηστρωτής. Κατόπιν γύρισε στην Ελλάδα και, το 1953, ίδρυσε την Εκκλησιαστική Χορωδία και το ανδρικό φωνητικό σύνολο Χορωδία Αινιάν. Παράλληλα, διηύθυνε την Ελαφρά Ορχήστρα του ΕΙΡ. Το 1960, εγκαταστάθηκε στη Λαμία, όπου οργάνωσε τη Δημοτική Χορωδία Λαμίας με την οποία εμφανίστηκε σε διάφορα φεστιβάλ, αποσπώντας διεθνή βραβεία (Β' βραβείο στο Αρέτσο Ιταλίας το 1960 κ.ά.). Παράλληλα, δημιούργησε τη μοναδική στην Ελλάδα Μουσική Σχολή-Οικοτροφείο με δωρεάν φοίτηση-στέγαση ταλαντούχων φτωχών παιδιών από όλη την Ελλάδα. Στις 20 Απριλίου 1964, έγινε η πρώτη εμφάνιση της Συμφωνικής Ορχήστρας Πνευστών και Χορωδίας του Δημοτικού Ωδείου Λαμίας στο Ακροπόλ. Όμως, τον ίδιο χρόνο, η Σχολή-Οικοτροφείο διαλύθηκε και ο Αινιάν μετέφερε τη δραστηριότητά του στον Πειραιά, όπου οργάνωσε τη Δημοτική Χορωδία Πειραιώς με επιχορήγηση του δήμου (1964-65) και του ΕΟΤ (1965-66). Το 1966, επανιδρύει τη Χορωδία Αινιάν με την οποία περιόδευσε σε όλη την Ελλάδα, δίνοντας ως το 1969 μεγάλο αριθμό συναυλιών με εξαιρετική επιτυχία. Παράλληλα, στο διάστημα 1968-1969, διετέλεσε διευθυντής στο Ορφείο Αθηνών. Το 1977, ίδρυσε το μη κερδοσκοπικό Σωματείο Αρμονία Αινιάν. Έδωσε μια μόνο συναυλία στο Χίλτον. Σε αυτήν παρουσίασε ορχήστρα από 20 παιδιά-μαθητές του και, όταν τελείωσε το ορχηστρικό μέρος, οι μουσικοί άφησαν τα όργανα και όρθιοι, υπό τα έκπληκτα μάτια του κοινού, τραγούδησαν ως πολυφωνική χορωδία ποικίλο ρεπερτόριο με λαμπρά αποτελέσματα.

107

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Γεώργιος Βώκος (1915-1988)

νωστός μουσικοκριτικός, μουσικογράφος, δημοσιογράφος, κιθαρίστας, συνθέτης και καθηγητής μουσικής. Πρώτος του δάσκαλος ο Κερκυραίος μουσικός Παναγιώτης Φακιολάς, που του δίδαξε κιθάρα. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο. Άρχισε την καριέρα του ως σολίστ κιθάρας. Εμφανίστηκε σε πολλά ρεσιτάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1943, διορίστηκε καθηγητής μουσικολογίας και ανώτερων θεωρητικών στο Εθνικό Ωδείο. Το 1946, μπήκε στη δημοσιογραφία ως μουσικός συνεργάτης της εφημερίδας Ελληνικόν Αίμα. Κατόπιν εργάστηκε στον Εθνικό Κήρυκα και την Ακρόπολη. Από το 1953 και για πολλά χρόνια, έγραφε τη μουσικοκριτική στην Απογευματινή. Παράλληλα, δημοσίευε άρθρα για το θέατρο και τη ζωγραφική. Διετέλεσε μέλος της ΕΣΗΕΑ και επίτιμος Α΄ αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Συνθετών, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος. Ταυτόχρονα, ήταν μέλος σε πολλά σωματεία και ενώσεις (καλλιτεχνικές-δημοσιογραφικές). Το 1956, αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στο Διεθνές Συνέδριο «Μότσαρτ» της Πράγας. Τον ίδιο χρόνο, διορίστηκε καθηγητής αρμονίας στο Εθνικό Ωδείο. Το 1986, τιμήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για την εν γένει προσφορά του. Επίσης, συγκαταλέγεται στους δωρητές μουσικού υλικού στο Εθνικό Ωδείο. Ως δημιουργός, συνέθεσε πολλά τραγούδια για φωνή και πιάνο: Τί θέλει τούτη μου η καρδιά (1944, στίχοι Ν. Πορφυρίου), Όπου σε φέρει η Μοίρα (1946, Ι. Πολέμη), Η μέλισσα κι ο κρίνος (1946, Μ. Δαλμάτη), Νοσταλγική μελωδία (1976, Χρ. Φιλιππίδη), Επιτύμβιο (1979, Π. Τσουκάτου), A Cordelia (1983), Α. Pansa κ.ά.

Κώστας Κλάββας (1934-2012)

ιακεκριμένος σύγχρονος συνθέτης και μαέστρος, με εμφανίσεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Εγγονός του Κων/νου Κλάββα, με ξεχωριστές μουσικές σπουδές.

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1952-1956) και στα Ωδεία: Εθνικό (πιάνο με την Τότη Αλεξοπούλου, θεωρητικά με τον Χρ. Αλεξόπουλο, 1945-1953) και Ελληνικό (μαθήτευσε από το 1962 στον Γ. Α. Παπαϊωάννου, παίρνοντας δίπλωμα σύνθεσης το 1966). Πρωτοεμφανίστηκε το 1954 ως πιανίστας ορχήστρας. Το 1959, διηύθυνε για πρώτη φορά επίσημη ορχήστρα. Πρωτοεμφανίζεται σαν συνθέτης το 1959 με το τραγούδι Ένα γράμμα. Έχει γράψει ως σήμερα 80 περίπου ελαφρά τραγούδια και μουσική σε δεκάδες ταινίες: Οργή του Β. Γεωργιάδη (1962), Αυτό το κάτι άλλο του Γ. Γρηγορίου (1963), Ο Εμίρης κι ο κακομοίρης του Ο. Λάσκου (1964), Και οι 14 ήσαν υπέροχοι του Β. Σειλινού (1966) κ.ά. Το 1961, συμμετείχε στην Ίδρυση της Ελληνικής Μουσικής Εταιρείας, που δημιούργησε το Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (1962). Παράλληλα με την ελαφρά μουσική, εργάστηκε και στον τομέα της σοβαρής μουσικής.

108

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Συνέθεσε σειρά ελληνικών χορών (Συμφωνικό Ποίημα), διάφορα μικρά κομμάτια για συμφωνική ορχήστρα, χορωδιακά και άλλα τραγούδια. Είναι διευθυντής της μεγάλης Ελαφράς Ορχήστρας του ΕΙΡ από το 1960 και έχει πλουτίσει το ρεπερτόριό της με έξοχες όσο και ευρηματικές ενορχηστρώσεις. Έχει πάρει το Α' βραβείο του 2ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με το τραγούδι του Πέταξε ένα πουλί, πάει στη στεριά την αντικρινή (1963). Παράλληλα έχει ενορχηστρώσει και έχει διευθύνει πολλά δημοφιλή τραγούδια άλλων συνθετών, που βραβεύτηκαν στα Φεστιβάλ Τραγουδιού Αθηνών και Θεσσαλονίκης (Ήλιε μου, γιε της χαραυγής του Γ. Κουρουπού). Την 1/11/1971 διηύθυνε την ΚΟΑ (σε έργα Στραβίνσκυ, Μαρτινού και Μπετόβεν). Το 1967, ίδρυσε και ακόμα διευθύνει τη «Σύγχρονη Σχολή Μουσικής», διδάσκοντας ανώτερα θεωρητικά με εξαιρετικά αποτελέσματα. Εφηύρε μουσικό κανόνα –κατοχυρωμένο με τον τίτλο DIALTON–, στον οποίο είναι καταγραμμένη όλη η θεωρία της μουσικής. Διετέλεσε γενικός γραμματέας του ΠΜΣ (1968) και εκπροσώπησε τους Έλληνες μουσικούς σε συνέδρια της «Διεθνούς Ομοσπονδίας Μουσικών» (FIM). Είναι μέλος της ΕΕΜ και της ΕΜΕ. Διδάσκει από το 1994 ως ειδικός επιστήμονας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Παν/μίου Αθηνών.

Μενέλαος Παλλάντιος (1914-2012)

ύγχρονος Έλληνας μουσουργός και ακαδημαϊκός. Η ζωή του ξεκινά στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας στον Πειραιά. Μια ζωή σπαρμένη από τους ήχους και τις σειρήνες των καραβιών, μια μουσική πέρα από το χρόνο και τον τόπο. Οι γονείς του διακρίνονταν αμφότεροι από πνευματικές ανησυχίες, οπότε και εμφύσησαν στον νεαρό Μενέλαο την ίδια αέναη επιθυμία για γνώση. Γεννήθηκε στις 29 Ιανουαρίου το 1914. Φοίτησε στο 1ο Γυμνάσιο Πειραιά, τη μετονομαζόμενη Ιωνίδειο Πρότυπο Σχολή. Από εκεί έδωσε εξετάσεις για τη Νομική Σχολή Αθηνών, όπου και πέτυχε. Υπήρξε μάλιστα συμφοιτητής του Μίμη Τραϊφόρου, αν και δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Η αγάπη του για τη μουσική εκδηλώθηκε νωρίς. Αρχικά, γράφτηκε στο Ωδείο Πειραιώς και υπήρξε μαθητής του Φιλοκτήτη Oικονομίδη και του Δημήτρη Mητρόπουλου. Εκεί, ήρθε σε επαφή με μια διακεκριμένη τριανδρία συγγραφέων και επιθεωρησιογράφων, που του ανέθεσαν μάλιστα να γράψει τη μουσική για μια επιθεώρηση, με το χαρακτηριστικό –για την εποχή– τίτλο, Αναπαραδιά. Σε ηλικία εννέα ετών, προσπάθησε να γράψει το πρώτο του κουαρτέτο με τον γαλλικό τίτλο L’aube (Η Αυγή). Μαθητής του Γυμνασίου ήταν όταν μελοποίησε το ποίημα του Κ. Χατζόπουλου με τον τίτλο Δε γυρεύω ξένο, το οποίο μάλιστα δημοσιεύτηκε στο σαλόνι του περιοδικού του σχολείου του και απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Από το Ωδείο Αθηνών έλαβε ακολούθως δίπλωμα αρμονίας (1933), καθώς και αντίστιξης και φούγκας (1936). Σε ηλικία 18 ετών, διευθύνει ήδη ορχήστρα στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά.

109

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Ακολουθούν οι σπουδές στη Ρώμη. Εκεί, σπουδάζει μουσική με υποτροφία. Επρόκειτο βέβαια για την αιώνια πόλη, ένα από τα μεγάλα μουσικά κέντρα της εποχής. Με καθηγητή τον εξαίρετο Alfredo Casella, επιδίδεται σε συνθέσεις τραγουδιών, έργων για πιάνο και ορχήστρα. Είναι η περίοδος που γράφει το γνωστό Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε μι, έργο για το οποίο απέσπασε επαίνους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μετά την εκεί ολοκλήρωση των σπουδών του, επέστρεψε στον Πειραιά όπου και ανέλαβε αρχικά καθηγητής του Ωδείου Πειραιώς (1933) και τρία χρόνια μετά, καθηγητής του Ωδείου Αθηνών (1936). Ανέλαβε το 1947 υποδιευθυντής του Ωδείου Πειραιώς και, από το 1962, διευθυντής του Ωδείου Αθηνών. Την περίοδο 1964-1967, διετέλεσε γενικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και την περίοδο 1974-1976 εκλέχθηκε πρόεδρος του διοικητικού της συμβουλίου. Την ίδια περίοδο, διετέλεσε και αρχιμουσικός του Εθνικού Θεάτρου. Επίσης, στο μεγάλο καλλιτεχνικό του έργο συγκαταλέγεται και η ίδρυση της Ελληνικής Μορφωτικής Εταιρείας, της οποίας και είναι πρόεδρος από το 1973. Ο Μενέλαος Παλλάντιος διετέλεσε ακόμα γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Ελλήνων Συνθετών. Το 1969, εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και τον επόμενο χρόνο ανέλαβε πρόεδρος της Τάξης Γραμμάτων και Τεχνών. Από το 1977, ανέλαβε γραμματέας των πρακτικών της Ολομέλειας της Ακαδημίας. Έλαβε μέρος ως μέλος και σε πολλές διεθνείς μουσικές επιτροπές, και, κυρίως, σε μουσικούς διαγωνισμούς, όπως στη Ρουμανία, την Ιταλία, κ.α. Ο Μενέλαος Παλλάντιος έγραψε πολλά συμφωνικά έργα για πιάνο σόλο, κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα, μουσική δωματίου, διάφορα τραγούδια, μουσική μπαλέτου, μουσικές υποκρούσεις σε οκτώ αρχαίες τραγωδίες, όλη τη μουσική υπόκρουση στην τραγωδία Αντιγόνη, ορατόριο, καθώς επίσης και μουσική για ελληνικές και αμερικανικές κινηματογραφικές ταινίες. Διακρίθηκε σαν συνθέτης μουσικών έργων με πλούσιο ρεπερτόριο (συμφωνίες, σονάτες, ορατόρια, σκηνική μουσική). Τα έργα αυτά ερμηνεύθηκαν και από την Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Παλλάντιου. Ακόμα, το συνθετικό του έργο περιλαμβάνει τραγούδια σε ποίηση Μαβίλη και Παπαντωνίου, μουσική για μπαλέτο και εναρμονίσεις δημοτικών τραγουδιών. Επίσης, έχει δώσει ένα μεγάλο αριθμό διαλέξεων σχεδόν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, όπως ακόμα και πολλές ομιλίες σε ραδιοφωνικούς σταθμούς. Ποικίλο το καλλιτεχνικό ένστικτο που τον διακρίνει. Ασχολήθηκε με το σχέδιο, φιλοτεχνώντας σκίτσα και πορτρέτα, αλλά και με την ποίηση (μετέφρασε ποιήματα του Μπωντλαίρ) και τελευταία με τη συγγραφή βιβλίων μουσικών αναμνήσεων. Έχει τιμηθεί με πολλά μετάλλια και παράσημα ελληνικά και ξένα όπως με τον Χρυσό Σταυρό του Γεωργίου Α΄ από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄, με το Μετάλλιο της πόλεως του Παρισιού, καθώς και με πολλές άλλες διακρίσεις. Η Ιωνίδειος Σχολή τιμά το πρόσωπό του με μια προτομή που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Πραξιτέλης Τζανουλίνος. Στη βάση της προτομής είναι χαραγμένη η επιγραφή «Μενέλαος Παλλάντιος. Ακαδημαϊκός της τέχνης των ήχων, του λόγου, του στοχασμού». Μια ζωή γεμάτη, ολοκληρωτικά δοσμένη στην τέχνη. Λένε πως συχνά σε εκείνον το μυστικό, προσωπικό διάλογο του με τον Θεό, αναφωνούσε: «Θεέ μου, ας είσαι καλός μαζί μου! Η θάλασσα είναι τόσο απέραντη και η βάρκα μου τόσο μικρή!».

110

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ιωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας (1897-1981)

Ιωσήφ Παπαδόπουλος-Γκρέκας υπήρξε εκλεκτός συνθέτης, μουσικολόγος, καθηγητής μουσικής, μαέστρος, μουσικός οργανωτής και ιστοριοδίφης, με πολυετή και πολυδιάστατη προσφορά. Σπούδασε ανώτερα θεωρητικά με τους Γεώργιο Λαμπελέτ και τον Αρμάνδο Μαρσίκ, στο Ωδείο Αθηνών. Συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Λειψία με τους Φριτς Μπενέσεβιτς και Μάξ Στάινιτσερ. `Έγραψε πολλά τραγούδια για φωνή και πιάνο σε στίχους Παλαμά, Ταγκόπουλου, Χατζόπουλου, Χαντζάρα, Μαλακάση, Οικονομίδη, Παπαντωνίου, Δροσίνη. Έγραψε ακόμα έργα για χορωδία με μεγάλη και μικρή ορχήστρα, για ορχήστρα πνευστών, έργα για πιάνο - σόλο, «Χορευτική σουίτα» σε ελληνικά θέματα για συμφωνική ορχήστρα. Επίσης, μουσικές υποκρούσεις στα έργα: Κύκλωπας, Στη μέση του δρόμου, Πέρσες, Ιφιγένεια στην Αυλίδα, Επτά επί Θήβας, Αίας, Παλαμήδης και άλλα ανέκδοτα έργα. Έγινε ακόμα γνωστός για τις ηθογραφίες: Μπράκ, Βάλτου ρίγανη, Μοντερνισμός, που παίχτηκαν σε διάφορα θέατρα της Αθήνας και του Πειραιά. Από το 1914 και επί σειρά ετών ήταν δάσκαλος της Ωδικής σε διάφορα Εκπαιδευτήρια και καθηγητής στην Ακαδημία Κινηματογραφικών Σπουδών και στην Ανώτατη Σχολή Κινηματογράφου. Κατόπιν, βοήθησε τον Τάσο Εμμανουήλ στην ίδρυση του «Ορφείου Αθηνών» (1962) στο οποίο και δίδαξε επί σειρά ετών. Από τις μελέτες του εκδόθηκαν: «Οι Λαμπελέτ - Μία μεγάλη οικογένεια μουσικών στην Ελλάδα», «Γύρω από τους εθνικούς μας χορούςΟι χοροί της Ζακύνθου» κ.ά. Διετέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και επιμελητής στο Ωδείο Πειραιώς καθώς και οργανωτής της χορωδίας του. Στη συνέχεια, υπηρέτησε τη θητεία του ως βοηθός του αρχιμουσικού του Πολεμικού Ναυτικού Μιχ. Σπινέλλη. Διετέλεσε, επίσης, μέλος της Διοίκησης του Σωματείου «Ελληνικόν Μελόδραμα» και διευθύνων σύμβουλος, οργανωτής και διευθυντής της χορωδίας στην εκκλησία της ελληνικής παροικίας Λειψίας. Υπήρξε ιδρυτής και αντιπρόεδρος της Ένωσης Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών. Ήταν μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής και διευθυντής των Συμφωνικών Συναυλιών του Δήμου Πειραιά. Ιδρυτής και διευθυντής της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας και μέλος του Συλλόγου «Μεσαιωνικών Γραμμάτων». Ιδρυτής και μέλος ΔΣ του Οργανισμού «Αρχαίον Δράμα» και του Εθνικού Ωδείου. Ακόμα, έφορος και πρόεδρος της Επιτροπής «Μουσικού Αρχείου» της ΕΕΜ. Ήταν ιδρυτής και μέλος ΔΣ της Ελληνικής Εταιρίας Συνθετών, Συγγραφέων και Εκδοτών, μέλος της Ένωσης Συντακτών Αθηναϊκού Τύπου και ιδρυτής του Μουσικού, Ιστορικού και Φωνητικού Αρχείου. Από το 1916, δημοσίευσε εκατοντάδες κριτικά άρθρα και μελέτες ποικίλου ενδιαφέροντος σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά. }

111

Μπαρκώφ Καράβια στο λιμάνι (1935)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ Ελένη Μοσχονά, φιλόλογος

Λιμάνι...

Οι πρώτες ακτίνες του ήλιου κάνουν την εμφάνισή τους. Πλοία που φτάνουν από διαφορετικά μέρη αποβιβάζουν τους ταξιδιώτες τους και άλλα ετοιμάζονται να σαλπάρουν… Ο αμέριμνος διαβάτης περπατά αντικρίζοντας εικόνες όχι πρωτόγνωρες για όσους μεγάλωσαν με τις ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, όπως η ταινία του 1960 Ο Πειραιάς του χθες.

Αντιλαμβάνεται πως οι εργαζόμενοι-βιοπαλαιστές του σήμερα δε διαφέρουν και πολύ από τη νεαρή κοπέλα που πουλά κουλούρια στην ταινία Πειραιάς ώρα 7:30 (1967), τον λαχειοπώλη που τριγυρνά ολημερίς τους δρόμους του Πειραιά, τον ψαρά που μπαλώνει τα δίκτυα του στην ταινία Διπλοπενιές (1966) ή τον νέο που πηγαίνει στην ψαραγορά στην ταινία Το πιο λαμπρό αστέρι (1967). Κάθε νέα μέρα που χαράζει σε ένα λιμάνι ξυπνά και ένα καινούργιο όνειρο, σαν αυτό του φτωχού νέου στην ταινία Πεθαίνω κάθε ξημέρωμα (1969), ή εκείνου στο φιλμ Για το ψωμί και τον έρωτα (1959) που επιβιβάζεται στο καράβι για το άγνωστο, ελπίζοντας σε μια καλύτερη ζωή και αφήνοντας πίσω του καθετί αγαπημένο, όπως συμβαίνει και στην ταινία Κάθε λιμάνι και καημός (1966). Γυναίκες και παιδιά στις προβλήτες του λιμανιού αποχαιρετούν με δάκρυα στα μάτια τους ναυτικούς που φεύγουν για υπερατλαντικά ταξίδια με άγνωστη την ημερομηνία επιστροφής, σκηνή που επαναλαμβάνεται σε πολλές ταινίες όπως Ορατότης μηδέν (1969), Κάποτε κλαίνε και οι δυνατοί (1967), Καπετάν Φάντης Μπαστούνης (1968). Στο λιμάνι όμως δεν διαδραματίζονταν μόνο σκηνές αποχωρισμού. Στην ταινία Πεθαίνω κάθε ξημέρωμα, οι ναυτικοί που επιστρέφουν βιώνουν τη θαλπωρή και την ανακούφιση στις αγκαλιές των δικών τους. Οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες από τη Σμύρνη στην ταινία Γυμνή αλήθεια νιώθουν την ελπίδα για μια καινούργια ζωή να ζωντανεύει και, τέλος, στην ταινία Κάποτε κλαίνε και οι δυνατοί του 1967 αντιλαμβανόμαστε πως η ανάπτυξη των ναυπηγείων με την κατασκευή των πλοίων προσφέρει τη δυνατότητα εργασίας σε πολλούς νέους. Τα ελληνικά πλοία γνωστών Ελλήνων εφοπλιστών όπως του Χανδρή, του Τυπάλδου, του Ευθυμιάδη, που διακρίνονται στην ταινία Μια Κυρία στα μπουζούκια του 1968, αποδεικνύουν την ανερχόμενη ελληνική ναυσιπλοΐα. Ας μη ξεχάσουμε όμως πως το λιμάνι του Πειραιά πρωταγωνίστησε όχι μόνο σε περιόδους ειρήνης για τη χώρα μας αλλά και στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όπως γίνεται φανερό στην ταινία του 1960 Η αυγή του θριάμβου, όπου ομάδες αγωνιστών της Αντίστασης προσπάθησαν να ανατινάξουν γερμανικά πλοία με πυρομαχικά, αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Η ώρα περνά. Ο διαβάτης περιδιαβαίνει ακόμη του δρόμους και τις γειτονιές του Πειραιά. Οι φτωχογειτονιές του παρελθόντος όπως εικονίζονται στην ταινία Πιο θερμή από τον ήλιο, φαντάζουν αγνώριστες στα μάτια μας. Στο λόφο του Προφήτη Ηλία, στην ταινία Καλώς ήρθε το δολάριο, σκαρφαλώνεις για να φτάσεις στην κορυφή με θέα το Πασαλιμάνι. Τα χαμηλά φτωχά σπίτια με την αυλή γεμάτη γλάστρες έδωσαν τη θέση τους στις γεμάτες ανέσεις πολυκατοικίες,

113

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

114

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

όπως φαίνεται στην ταινία Διπλοπενιές. Η κάθε νοικοκυρά, ο κάθε ένοικος αυτής της φτωχογειτονιάς γνώριζε όχι μόνο εξ όψεως τον διπλανό του, αλλά υπήρχε και προσωπική επαφή και επικοινωνία, όπως γίνεται φανερό στην ταινία Το κλωτσοσκούφι. Οποιαδήποτε στιγμή, έβρισκες κάποιον να σου συμπαρασταθεί στον πόνο ή να χαρεί μαζί σου. Η φτώχεια δεν ήταν εμπόδιο για τις γιορτές (τους). Στην ταινία Οι κυρίες της αυλής λίγο κρασί και ένας απλός μεζές είναι αρκετά, αφού υπάρχει καλή διάθεση και άφθονο γέλιο. Βυθισμένος στις σκέψεις του, ο διαβάτης έχει φτάσει στην άλλοτε ταραχώδη αλλά και πολυτραγουδισμένη περιοχή της Τρούμπας. Εδώ έβρισκαν καταφύγιο πολλά νεαρά κορίτσια, είτε γιατί όταν έρχονταν από κάποιο νησί έβλεπαν τα όνειρά τους για μια καλύτερη ζωή να διαψεύδονται, όπως συμβαίνει στην πρωταγωνίστρια της ταινίας Μαρίνα, είτε γιατί έπαιρναν το δρόμο της αμαρτίας σε κάποια ταβέρνα του λιμανιού εξαιτίας μιας ερωτικής απογοήτευσης, όπως στις ταινίες Η Αγνή του λιμανιού (1952) Το κορίτσι της ταβέρνας (1952), Τα κόκκινα φανάρια (1963), Το κορίτσι της αμαρτίας (1958). Μάγκες, νταήδες και αδίστακτοι προστάτες των κοριτσιών σύχναζαν στα καμπαρέ και στους οίκους ανοχής στις ταινίες Λόλα (1964), Το Κάθαρμα (1963), Ποτέ την Κυριακή (1964), Το δόλωμα (1964). Νότα ανακούφισης για τους επαγγελματίες της περιοχής, καθώς και για τα κορίτσια των καμπαρέ, ήταν ο ερχομός του αμερικάνικου στόλου στο λιμάνι του Πειραιά, όπως γίνεται ολοφάνερο στην ταινία Καλώς ήρθε το δολάριο (1967). Έτσι, τους δινόταν η ευκαιρία να συμπληρώσουν το πενιχρό μεροκάματό τους, όπως στην ταινία Οι βάσεις και η Βασούλα (1975). Η αγορά καπνού, τσιγάρων, αναπτήρων από τους ναύτες του στόλου ήταν κάτι το σύνηθες, όπως φαίνεται στην ταινία Ο Πειραιάς των ονείρων (1948). Στο Πασαλιμάνι και στη Ζέα, κυκλοφορούν νεαρά αγόρια με τη στολή του πολεμικού ναυτικού μας, σπουδαστές της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στο Χατζηκυριάκειο και τότε αναπολείς σκηνές από την ταινία Η Αλίκη στο ναυτικό (1961), όπου νέοι ευέλπιδες με πρόσωπα χαρούμενα γεύονται τις χαρές της ζωής. Εικόνες από τον Πειραιά του 1971 καταγράφονται σε ταινία γαλλικής παραγωγής Οι Διαρρήκτες του Βερνέιγ με πρωταγωνιστή τον Μπελμοντό. Απίστευτα καθαρή εικόνα και ήχος σε μια εξίσου απίστευτη καταδίωξη που ξεκινά από την Παγόδα του Ο.Λ.Π. και τελειώνει στον Προφήτη Ηλία. Ο Πειραιάς, λοιπόν, θέατρο πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων από την εποχή του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου μέχρι σήμερα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της χώρας μας. Για το λόγο αυτό, ήταν πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες και κυρίως για τους δημιουργούς του ελληνικού κινηματογράφου, οι οποίοι σκιαγράφησαν τα βιώματα, τους πόθους και τις ελπίδες του λαού μας με τραγούδια που τα περισσότερα πρωτοτραγουδήθηκαν στους δρόμους και τις γραφικές γειτονιές του Πειραιά. }

115

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΕΡΝΑΣ: Η ΑΡΧΗ, Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Η ιστορία

της λατέρνας (la torno = αυτό που γυρίζει) είναι πολυετής και βαρυσήμαντη. Βασικός κληρονόμος αυτόματων οργάνων σε μια κοινωνία, όπου οι κατασκευαστές ήταν ευρέως αποδεκτοί από την ελίτ της εποχής τους. Ιστορικά, είναι από τα πιο θαυμαστά τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου. Η πρώτη λατέρνα κατασκευάστηκε το 1808 από έναν κατασκευαστή πιάνων στο Bristol της Αγγλίας, ο οποίος έβγαλε τα πλήκτρα και τα αντικατέστησε με έναν κύλινδρο με καρφιά. Κυκλοφόρησε στο Βέλγιο, στη Γαλλία, Βόρεια Ιταλία και στις Ανατολικές Πολιτείες της Αμερικής. Εξαπλώθηκε ευρέως στις ελληνικές παροικίες, δηλαδή στην Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Βουκουρέστι κ.λ.π. με τεχνίτες Έλληνες, ορθόδοξους και καθολικούς, και αρκετούς Αρμένιους, που έγραψαν ελληνική και ευρωπαϊκή μουσική. Η λατέρνα διαδόθηκε γρήγορα σε σοκάκια, ταβέρνες, πανηγύρια και σπίτια, ενώ γράφτηκαν γι’ αυτή σμυρναίικα, δημοτικά, ρεμπέτικα, κανταδόρικα, εθνικά εμβατήρια, ακόμη και πόλκες, μαζούρκες, βαλσάκια και ταγκό, πολλά από τα οποία παραμένουν ως σήμερα ανέκδοτα.

Την είπανε αρχόντισσα, αλλά και αλήτισσα, κυρά αλλά και ζητιάνα. Στην Κωνσταντινούπολη, ήταν αρχόντισσα και κυρά. Από την Πόλη μεταφέρθηκε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη στις αρχές του εικοστού αιώνα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς η Ελλάδα περνάει δύσκολα χρόνια, αναγκαστικά βγαίνει και η λατέρνα στη ζητιανιά. Βέβαια, είναι μια «γλυκιά, μια τρυφερή, μια γλυκόλαλη ζητιάνα». Πριν από την εμφάνιση του φωνογράφου και του ραδιοφώνου, η λατέρνα ήταν το καλύτερο μέσο ψυχαγωγίας, αλλά και το κυριότερο μέσο διάδοσης των νέων τραγουδιών. Κάθε νέο τραγούδι γινόταν επιτυχία μετά το σταμπάρισμά του στον κύλινδρο. Επίσης, έντυνε με τη μουσική της τις εικόνες του βωβού κινηματογράφου. Δυστυχώς, ήρθαν και δίσεχτοι καιροί. Η εξάπλωση του φωνογράφου, του ραδιοφώνου, του τζουκ-μποξ, την παραγκωνίζουν ως μέσο διασκέδασης του κοινού. Η εμφάνιση του ομιλούντος κινηματογράφου της αφαιρεί έναν ακόμη ρόλο. Τέλος, η στενή επαφή της με το ρεμπέτικο τραγούδι και η είσοδος της σε καταγώγια τη φέρνουν σε σύγκρουση με το κατεστημένο και την περιθωριοποιούν.

116

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Τα όργανα μαζεύονται από το δρόμο, αποσύρονται στις αποθήκες, παροπλίζονται. Το requiem της λατέρνας διαγράφεται δια χειρός Φιλοποίμενος Φίνου, ο οποίος γυρίζει δύο ταινίες με πρωταγωνίστρια τη λατέρνα: το Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο το 1955 και το Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο το 1957, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελάριου με τους Αυλωνίτη, Φωτόπουλο, Καρέζη, Αλεξανδράκη. Η υπέροχη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι τυπωμένη στον κύλινδρο από το Νίκο Αρμάο ενθουσιάζει τον κόσμο. Η Λατέρνα γίνεται μόδα. Όσοι μπορούν να πληρώσουν παίρνουν ένα όργανο στο σπίτι. Όλοι σχεδόν οι μεγάλοι συνθέτες –όπως ο Θεοδωράκης, ο Ξαρχάκος, ο Μαρκόπουλος, ο Πλέσσας– χρησιμοποιούν τον ήχο της για να ντύσουν τα τραγούδια τους. Η λατέρνα μπαίνει στο soundtrack κι άλλων ταινιών, όπως το Ποτέ την Κυριακή, τα Τα κόκκινα φανάρια, ακόμα και ξένων παραγωγών όπως το Απόδραση στην Αθήνα. Όμως, οι μέρες της μεγάλης δόξας έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Με τη χούντα μάλιστα έρχονται και νέες περιπέτειες για τους περιπλανώμενους οργανοπαίκτες, που οδηγούνται στα κρατητήρια με την κατηγορία της επαιτείας. Σήμερα, υπάρχουν στην περιοχή της Αττικής λιγότερα από δέκα περιπλανώμενα όργανα και ίσως να υπάρχουν και άλλα τόσα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Οι λατέρνες πλέον αποτελούν συλλεκτικά κομμάτια. Μαζί με τα όργανα, χάθηκαν σιγά-σιγά και οι τεχνίτες της λατέρνας. Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η τεράστια επιτυχία της λατέρνας οφειλόταν σε δυο-τρεις Φράγκους Κωνσταντινουπολίτες, τον Τουρκόνι, τον Καρμέλλο και τον Αρμάο, που το 1855 έκαναν ένα δυνατό ξεκίνημα, οργανώνοντας μια γραμμή παραγωγής ευρωπαϊκού προτύπου, συνθέτοντας και γράφοντας αξιόλογη μουσική. Σωστή επιλογή τεχνικά και χρονικά, διότι το όργανο ήταν φορητό, δυνατό σε ένταση, πλούσιο ηχητικά σαν μια μικρή ορχήστρα και δε χρειαζόταν βιομηχανική υποδομή για την κατασκευή του. Έκτοτε, κυκλοφόρησαν λατέρνες από 33 έως 42 πλήκτρα, και πλήθυναν τα εργαστήρια, οι βιοτεχνίες και οι μαθητές. Υπήρχαν μάλιστα δύο ομάδες ειδικοτήτων: οι πρώτοι –οι οργανοποιοί– κατασκεύαζαν το όργανο και οι δεύτεροι –οι σταμπαδόροι– έκαναν τα τραγούδια. Αν και η τέχνη της λατέρνας συνδέθηκε με τη ζωή και τη δράση των Αρμάων, δεν πέθανε μαζί τους. Δύο άνθρωποι, ο Αντώνης Νασιόπουλος και ο Πάνος Ιωαννίδης, συνεχίζουν σήμερα το έργο των παλιών μαστόρων, στην κατασκευή και τη συντήρηση της λατέρνας με απαράμιλλη αγάπη και μεράκι για το μουσικό αυτό όργανο. }

117

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

ΒΑΣΙΛΙΑΣ

ΤΗΣ

ΛΑΤΕΡΝΑΣ

(1889-1979)

Μαρία Νικολούτσου, φιλόλογος

Ο Νίκος Αρμάος

γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η οικογένειά του όμως είχε ρίζες από την Ιταλία και την Τήνο. Σφράγισε με τη συμβολή του την πορεία της λατέρνας, μένοντας έτσι στην ιστορία της μουσικής ως αριστοτέχνης στο είδος του. Ο πατέρας του, ιδιαίτερη μουσική φυσιογνωμία (έπαιζε ξεχωριστό βιολί με το ένα χέρι ύστερα από ατύχημα) ευθύνεται γονιδιακά για τις μουσικές ικανότητες του μικρού Νικόλα. Είχε την πρώτη του επαφή με τη λατέρνα τον καιρό που ο Τουρκόνι, ξακουστός λατερνατζής από την Ιταλία, ήρθε στην Πόλη και έκανε εργοστάσιο με λατέρνες, με μουσικές και τραγούδια που σταμπάριζε μόνος του στον κύλινδρο. Από τότε, o Νίκος Αρμάος (από έντεκα χρονών δίπλα στον πατέρα του),ο πατέρας και ο αδελφός του, ο Iούλιος ή Τζούλιος, άρχισαν να γράφουν σκοπούς στη λατέρνα. Αν και μικρός και αγράμματος, μαθήτευσε πλάι τους και με σταθερό χέρι, μάτια ανοιχτά και μεγάλη υπομονή, κατάφερε γρήγορα να τους ξεπεράσει. Ο αδελφός του, Ιούλιος, έφυγε πρώτος για τον Πειραιά μετά το 1906 και ακολούθησε στα 1911 ο Νίκος για την τουρκοκρατούσα Θεσσαλονίκη. Εκεί, είχε το μονοπώλιο στο

να βάζει σκοπούς στις λατέρνες, και έτσι μάζεψε χρήματα πολλά και γύρισε στην Πόλη για να παντρευτεί πριν γυρίσει ο χρόνος. Μέσα σε δύο χρόνια (1914-1916) έχασε αδελφό και πατέρα, απέκτησε όμως τρία παιδιά. Το 1923 έφυγε από τη Πόλη και ήρθε στον Πειραιά. Αν και τον ζητούσαν στη Θεσσαλονίκη, το καράβι τον έφερε στο μεγάλο λιμάνι, όπου και παρέμεινε, έπιασε ένα μαγαζί και άρχισε τη δουλειά με τις λατέρνες. Τα τραγούδια που έγραφε στις λατέρνες μετά το ’23 ήταν στην πλειονότητά τους

118

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

σμυρναίικα, τα πιο πολλά ρεμπέτικα, αν και δεχόταν παραγγελίες συνήθως για τα τραγούδια που ήταν επιτυχίες και είχαν πέραση στις γειτονιές και τους μαχαλάδες. Έγραφε και δικά του τραγούδια, όταν είχε κέφι, τα οποία έδινε σε ρεμπέτες της εποχής, όπως ο Γιώργος Μπάτης, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Βασίλης Τσιτσάνης. Είχε στην παρακαταθήκη του πάνω από 2.000 δικά του τραγούδια. Χωρίς τίτλο, χωρίς λόγια, σκέτη μουσική. Τραγούδια μόνο για λατέρνα. Ένα σωρό από αυτά τραγουδήθηκαν, αγαπήθηκαν, χωρίς να ξέρει κάποιος το όνομα του δημιουργού. Ήταν σεμνός και γνωστικός. Δεν επιδίωξε την υστεροφημία. Εκείνος έγραφε για τη λατέρνα του. Το 1938, έφυγε πάλι για τη Θεσσαλονίκη, έχοντας ήδη χάσει από αρρώστια τον ένα του γιο. Εκεί παρέμεινε και δούλεψε ακαταπόνητα έως το 1950. Τα χρόνια της πείνας τον σημάδεψαν. Ακάματος δουλευτής, γύριζε από χωριό σε χωριό για να τυπώνει. Στα κατοχικά αυτά χρόνια, ζούσε ασκητικά σε μια παράγκα. Η καταστροφή της τον οδήγησε σε κάποιο χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη, αναμένοντας όπως όλοι την αποκατάσταση της ηρεμίας στο πολιτικό σκηνικό. Παρά τις δυσκολίες τής εποχής, έρχονταν από όλη τη Μακεδονία στη Θεσσαλονίκη για να τους τυπώνει. Από τότε κιόλας τον ζητούσαν να πάει στο εξωτερικό, μα αυτός επέλεξε έναν γνώριμο προορισμό. Μίσεψε για την Πόλη για τελευταία φορά στα 1954.Τύπωσε παραγγελίες και έφυγε. Από τότε, όποιος ήθελε κάτι, ερχόταν στο μαγαζί του, στη Δραπετσώνα και του παράγγελνε. Ο ίδιος σε συνεντεύξεις του ομολογούσε: «Η λατέρνα είναι σαν την γυναίκα. Για να γεννήσει θέλει έρωτα. Θέλει αγάπη. Έχει τα μυστικά της, τα κέφια της, τις ακεφιές της, τα κουμπιά της, τους μπελάδες της, τις γλύκες της… Εδώ είναι όλο το μυστικό: Πώς θα καρφώσεις τα καρφάκια… Κάθε καρφάκι είναι μια νότα… Αν το καρφώσεις πιο βαθειά απ’ ότι πρέπει, ή πιο λοξά, σκοτώνεις το τραγούδι…» Αλλού πάλι κατέθετε με απόλυτη ειλικρίνεια: «Η λατέρνα είναι από τα πιο καλά όργανα, από τα πιο γλυκά της μουσικής. Από τα πιο όμορφα, τα αληθινά. Όταν την ακούς και παίζει, νομίζεις ότι παίζουν δέκα νομάτοι. Εγώ την αγαπάω σαν παιδί μου, σαν να τη γέννησα εγώ, αλλά δεν βλέπω να έχει πιότερη ζωή από τη δική μου…» Κι αν του ζητούσες να συστηθεί, αντιδρούσε: «Με λένε λατερνατζή. Δεν είμαι λατερνατζής. Εγώ “τυπώνω”, ας πούμε, τα τραγούδια στη λατέρνα, για να τα παίξει. Μην ξεχάσεις. Είμαι σταμπαδόρος. Βάλε, αν θέλεις, αυτό που γράφει η σφραγίδα μου: “Μουσικαί εγγραφαί επί λατερνών”!» Ο Νίκος Αρμάος, ο βασιλιάς της λατέρνας, πέθανε το 1979, σε ηλικία 90 ετών. Εντούτοις, το έργο και η προσωπικότητά του χάραξαν ανεξίτηλα το όνομά του στη ρομβία του μουσικού αυτού οργάνου. }

119

Μπαρκώφ Πειραϊκός Περίπλους (1935)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΕΣ

ΜΟΥΣΙΚΕΣ

ΜΝΗΜΕΣ

Δημήτρης Σταθακόπουλος δικηγόρος & δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας και του πολιτισμού

Περιήγηση στη νεότερη ιστορία του Πειραιά μέσα από το τραγούδι .

O Πειραιάς,

ήδη από τα ύστερα οθωμανικά χρόνια, είχε εγκαταλειφθεί και ήταν σχεδόν έρημος. Στα 1829, εγκαταστάθηκαν κοντά στο μοναστήρι του Άι Σπυρίδωνα, οι 5 πρώτοι νέοι κάτοικοί του. Οι Πηλιορείτες αδελφοί Γιαννακός, Νικολός και Αναστάσης Τζελέπης. Κοντά τους ήρθαν ο Σπ. Διπλάρης από την Αθήνα και ο Γιάννης Κατελούζος. Τους ακολούθησαν Υδραίοι, Μοραΐτες, Ρουμελιώτες, Ηπειρώτες, Κυκλαδίτες, Κρητικοί, Μικρασιάτες, που κουβάλησαν μαζί τους τις μουσικές παραδόσεις του τόπου προέλευσής τους.

Άιντες κι ας ρεμπελέψουμε

Έχασα μαντήλι

Άιντες κι ας ρεμπελέψουμε ρεμπέτες να γενούμε.

Από την Αθήνα ως τον από την Αθήνα ως τον έχασα μαντήλι μ’ εκατό έχασα μαντήλι μ’ εκατό

Άιντες, να μας 'γαπούν μελαχρινές να τις περιφρονούμε.

Περαία Περαία φλουριά φλουριά.

Μου ‘παν πως το βρήκε μια νοικοκυρά μου ‘παν πως το βρήκε μια νοικοκυρά έμορφη κυρία κόρη του παπά έμορφη κυρία κόρη του παπά.

O Πειραιάς σύντομα έγινε δήμος και ο Κυριάκος Σερφιώτης, ο πρώτος δήμαρχος. Οι κάτοικοί του συνταίριαξαν νέα στιχάκια επάνω σε γνωστές τους παραδοσιακές μελωδίες και ρυθμούς (όπως ο 7σημος συρτοκαλαματιανός, ή ο 9άσημος ζεϊμπέκικος), προκειμένου να εκφράσουν τις κοινές τους πλέον αστικές εμπειρίες, όπως τις περιπέτειες της ξακουστής Αντριάνας που ζωγράφισε αργότερα ο Θεόφιλος, ή της κυρά Ντουντού(ς).

121

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Αντριάνα Πάρε με Αντριάνα μου να σε βοηθώ στην πλύση και να σου κουβαλώ νερό απ' το Βατραχονήσι.

Ακούω τα πιάτα που βροντούν όταν τα θερμοπλένεις κι εγώ νομίζω πως σιγά τη σκάλα κατεβαίνεις.

Ανδριάνα μου γλυκιά γιατί να βασανίζεσαι ασπριδερή μου χήνα με λίγδες και με κάρβουνα μέσα εις την κουζίνα.

Δεν είναι κρίμα κι άδικο σε νια χαριτωμένη στο μαγερειό ξυπόλητη το ντεντζερέ να πλένει;

Ο νεοσύστατος δήμος είχε μόλις 300 μόνιμους κατοίκους που φτιάξανε και ονομάσανε τους μαχαλάδες τους ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους (Μανιάτικα, Υδραίικα, Καρπαθιώτικα κ.λπ.). Στις αυλές των σπιτιών, οι βεγγέρες έδιναν κι’ έπαιρναν. Μήλο μου και μανταρίνι

Από ξένο τόπο

Μες στα γλυκά ματάκια σου μες στα γλυκά σου κάλλη εξέχασα σιγά σιγά κάθε αγάπη άλλη.

Aπό ξένο τόπο κι απ' αλαργινό ήρθ' ένα κορίτσι, φως μου, δώδεκα χρονώ.

Μήλο μου και μανταρίνι ό,τι πεις εσύ θα γίνει. Και τώρα που σ΄αγάπησα τρελαίνομαι ολοένα και χάνομαι και σβήνομαι αγάπη μου στα ξένα. Έλα με τον ταχυδρόμο που 'ναι γρήγορος στο δρόμο.

Ούτε στην πόρτα βγαίνει ούτε στο στενό ούτε στο παραθύρι, φως μου δυο λόγια να της πω. Έχει μαύρα μάτια και σγουρά μαλλιά και στο μάγουλό του, φως μου, έχει μιαν ελιά. Δε μου τη δανείζεις δεν μου την πουλάς την ελίτσα που 'χεις, φως μου, και με τυραννάς. Δε σου τη δανείζω, δεν σου την πουλώ μόν' να τη χαρίσω θέλω σε κείνον π' αγαπώ.

Λιμάνι στην αρχαιότητα, λιμάνι και τον 19ο αιώνα. Οι τράτες και τα πρώτα ατμοκίνητα πλοία έφευγαν για τόπους κοντινούς ή μακρινούς. Οι ψαράδες, οι θερμαστές (μηχανικοί), αλλά και οι κοντραμπατζήδες (λαθρέμποροι), ήταν οι συνήθεις θαμώνες του, περιμένοντας το μπάρκο, οι δε μανάδες, οι γυναίκες και οι κοπέλες τους ανέμεναν το γυρισμό τους.

122

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ο θερμαστής

Λαθρέμποροι

Μηχανικός στη μηχανή και ναύτης στο τιμόνι κι ο θερμαστής στο στόκολο με τις φωτιές μαλώνει.

Με μπαμπεσιά με πιάσανε, αμάν, αμάν κι άδικα με δικάσανε γιατί έκανα παρέα λαθρεμπόρους στο Περαία.

Αγάντα θερμαστάκι μου και ρίχνε τις φτυαριές σου μέσα στο καζανάκι σου να φτιάξουν οι φωτιές σου.

Ο εισαγγελέας μ' έκαψε, αμάν, αμάν και στα τεφτέρια μ' έγραψε και βγήκε ο λογαριασμός φυλάκιση κι εκτοπισμός.

Κάργα ρασκέτα και λοστό τον Μπέη να περάσω και μες του Κάρντιφ τα νερά εκεί να πάω ν' αράξω.

Βάλτονε λέει και ντουγρού, αμάν, αμάν πέντε χρονάκια στου Συγγρού και άλλα τρία στην Ανάφη το λαθρέμπορα να μάθει.

Στο ’πα και στο ξαναλέω Στο ‘πα και στο ξαναλέω στο γιαλό μην κατεβείς κι ο γιαλός κάνει φουρτούνα και σε πάρει και διαβείς.

Κι αν με πάρει που με πάει κάτω στα βαθιά νερά κάνω το κορμί μου βάρκα τα χεράκια μου κουπιά το μαντήλι μου πανάκι μπαινοβγαίνω στη στεριά.

Στο ‘πα και στο ξαναλέω μη μου γράφεις γράμματα γιατί γράμματα δεν ξέρω και με πιάνουν κλάματα.

Θα ’ταν πια στα 1870, και η πρώτη αστική τάξη του Πειραιά είχε δημιουργηθεί. Τα πιάνα ήταν στα σαλόνια και τραγούδια με δημοτικοφανή στίχο, αλλά με επιρροές από ιταλικές καντζονέτες, έκαναν την εμφάνισή τους, όπως το Μια Βοσκοπούλα αγάπησα. Για ν’ ακούσουν όπερα ή οπερέτα, έπρεπε ν’ ανέβουν στην Αθήνα, εκτός και ερχόταν στον Πειραιά κάποιος περιφερόμενος θίασος, μέχρι που στις 9 Απριλίου 1895 εγκαινιάστηκε το Δημοτικό Θέατρο σε σχέδια Ι. Λαζαρίμου. Πρώτες παραστάσεις: Η Μαρία Δοξαπατρή και Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας. Εν τω μεταξύ, ο πληθυσμός είχε ανέλθει στις 25.000 και στους καφενοτεκέδες τού λιμανιού (τεκέ σημαίνει μοναστήρι στα Πέρσικα) πίνεται (και όχι καπνίζεται) ο αργιλές, για να πάνε κάτω τα φαρμάκια της ζωής, αλλά και για να μαλακώσουν τα μεράκια του έρωτα.

123

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πέντε μάγκες στον Περαία

Μανάκι μου μανάκι μου

Πέντε μάγκες στον Περαία πέρναγαν απ' τον τεκέ ένας είπε απ' την παρέα πα να πιούμε ένα αργιλέ. Μπήκαν μέσα να φουμάρουν φώναξαν τον τεκετζή φτιάξε ένα αργιλέ αφράτο με Περσίας τουμπεκί. …………………………………………… Εσύ νόμιζες πως έχεις τίποτα κορτάκηδες, ούτε πιτσιρίκια έχεις μήτε και πρεζάκηδες.

Μανάκι μου, μανάκι μου πονεί το κεφαλάκι μου.

Πάμε 'κεί στου Κουνελάκη έχω ζούλα ναργιλέ πάμε μάγκες να τον πιούμε να μην πάμε στον τεκέ. …………………………………………… Αν θα κλείσουν τους τεκέδες Περαιά Κρεμμυδαρού, τότε πια θα κουβαλάω στην σπηλιά την κουρελού.

Εκεί που πας μη ξαναπάς το κεφαλάκι σου θα φας. Mανάκι μου και βρε και βρε πού θα βρεις άλλον σαν και με. Τι με κοιτάς νταήδικα θαρρείς πως σε φοβήθηκα; Εκεί που πας μη ξαναπάς το κεφαλάκι σου θα φας. Έχασα τον μανδύα μου απ' την απροσεξία μου. Κυρ - Αστυνόμε μη βαράς δε φταίω εγώ ο φουκαράς.

Την ίδια περίοδο, χτυπήθηκαν στου Βάβουλα τη γούβα Μανιάτες και Κρητικοί για τον έλεγχο του λιμανιού, ενώ μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1930, η νομοθεσία αντιμετώπιζε ως πταίσμα την κατοχή και χρήση ουσιών. Η σύλληψη (αρέστο ή ρεστάρισμα) οδηγούσε απ’ ευθείας στη στενή (φυλακή) για μία με τρεις ημέρες. Κάποιος Μάνιος, μπουζουξής από τα Καμίνια, ηχογράφησε ένα σχετικό τραγούδι στην Αμερική στις αρχές του 20ου αιώνα.

124

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Μπάτσοι και χωροφυλάκοι Ήρθαν μπάτσοι βρε και μας πήραν και στου Συγγρού καλέ μας πήγαν βρε και υπόδικους μας ρίξαν μωρ' και στην φυλακή μας κλείσαν. Βρε αστυνόμε και ειρηνοδίκη μωρ' βγάλε γρήγορα τη δίκη θα 'ρθούνε μπάτσοι να ορκιστούνε και ψέματα να μη σας πούνε.

Μπάτσοι και χωροφυλάκοι βρε μας χαλάσαν το τσαρδάκι ρε από πίσω απ' τη στρατώνα βρε καλοκαίρι βρε και χειμώνα όλοι οι μάγκες εσκορπιστήκαν ρε και κανέναν ρε δεν αφήσαν.

Η μεγάλη οικονομική ύφεση, η χρεοκοπία της σταφίδας, ο ατυχής πόλεμος του 1897, έστειλαν σχεδόν 500.000 Έλληνες στην Αμερική. Δεν υπήρχε οικογένεια του Πειραιά χωρίς ναυτικό ή μετανάστη.

Τζιβαέρι μου

Σακραμέντο – Μπόστον – Νέα Υόρκη

Αχ! Η ξενιτειά το χαίρεται Τζιβαέρι μου. Το μοσχολούλουδό μου σιγανά και ταπεινά.

Σακραμέντο και Λοντάι ο Θεός να σε φυλάει. Πέρασα κι από το Φρίσκο όλο μπελαλήδες βρίσκω.

Αχ! Εγώ ήμουνα που το ‘στειλα Τζιβαέρι μου. Με θέλημα δικό μου σιγανά πατώ στη γη.

Και γραμμή στο Μπόστον πάω γιατί πολύ τ' αγαπάω. Βρίσκω όλο μερακλήδες χουβαρντάδες, ζεϊμπεκλήδες.

Αχ! Πανάθεμά σε ξενιτειά Τζιβαέρι μου. Εσέ και το καλό σου σιγανά και ταπεινά.

Μες στη Νέα Υόρκη μπήκα όλο τζογαδόρους βρήκα. Πήγα για να πάρω τσέντζι κι έφυγα με χωρίς σέντσι.

Αχ! Που πήρες το παιδάκι μου Τζιβαέρι μου και το ‘κανες δικό σου σιγανά πατώ στη γη.

125

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Αλλά, για να δούμε και τη μηχανή που έστηναν τα παιδιά της ταράφας (πιάτσας) του λιμανιού στους Ελληνοαμερικανούς που επέστρεφαν φορτωμένοι με δολάρια.

Το παιχνίδι του Αμερικάνου Όταν με δεις και το φορώ στραβά βρε, το καπέλο να ξέρεις πως επέτυχε, όπλες το κόλπο όπου θέλω. Τρεις μέρες βασανίζομαι με τον Αμερικάνο για να του στήσω μηχανή, όπλες το κόλπο να του κάνω. Με τα λιμά τον έμπλεξα στο πόκερ, στην πασέντζα κι όλο το χτένι δούλευε, ωχ αμάν στη ζούλα κι η σκαλέτα. Στον άσσο τρία μου ‘λεγε και δέκα στο πεντάρι και πάντα τέρτσος έβγαινε, όπλες όπου κι αν με ποντάρει. Μα το κορόιδο μπάνισε, τον τύλιξα στα ζάρια εκεί του τα καθάρισα, ωχ αμάν όλα του τα δολάρια.

Η ανατολή του 20ου αιώνα έφερε και τη χειραφέτηση της γυναίκας, όπως διαλάλησε η Μαρίκα Κοτοπούλη στα Παναθήναια του 1908: «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα που θα καπνίζω και θα ψηφίζω», ή όπως καταγράφηκε αργότερα στο τραγούδι: Βαλεντίνα με τα μόρτικα μαλλιά που έγινε και σωφερίνα. Τα κορίτσια και οι κυρίες παίρνουν το μπάνιο τους στο Φάληρο, δεν τουμπάρονται εύκολα από τα λόγια των ερωτύλων, ενώ δεν διστάζουν να βρουν την τύχη τους ακόμα και στην Αμερική.

126

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Στο Φάληρο που πλένεσαι

Αερόπλανο θα πάρω

Στο Φάληρο που πλένεσαι περιστεράκι γένεσαι.

-Εγώ φεύγω και σ' αφήνω μια για πάντα βρε αλανιάρη στην Αμερική θα πάω κάποιον για να βρω και μαζί του πια θα μείνω που με θέλει να με πάρει με δολάρια θα μεθάω κι όλο θα γλεντώ. -Πάψε τα παλιογινάτια πεισματάρα μου να χαρείς τα δυο σου μάτια παιχνιδιάρα μου. Ξέρεις τι καπνό φουμάρω και για σένα πως μπορώ αερόπλανο να πάρω να 'ρθω πάλι να σε βρω.

Σε είδα χθες με το μαγιό γεια σου τσαχπίνα μου Μαριώ. Στης θάλασσας την αμμουδιά με άλλον ήσουν αγκαλιά. Κι εμένα ούτε μια ματιά δε μου ‘ρίξες σκληρή καρδιά.

Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, η Ελλάδα εμπλέκεται στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το λιμάνι του Πειραιά γίνεται κέντρο διερχομένων στρατιωτικών δυνάμεων. Η φαρμακοβιομηχανία Bayern κατασκευάζει και δίνει μορφίνη και ηρωίνη στους «ήρωες» τραυματίες πολεμιστές (απ’ όπου και τ’ όνομά της), για να τους ανακουφίσει τον πόνο, εθίζοντας όμως έτσι τον πληθυσμό. Η ίδια η Μ. Κοτοπούλη ήταν μορφινομανής. Στον Πειραιά, σ' ένα σύνολο πληθυσμού 50.000 κατοίκων, υπήρχαν 5.000 καταγεγραμμένοι εθισμένοι ηρωινομανείς, που έκαναν τα πάντα για τη δόση τους. Αν αυτό δεν είναι κοινωνικό πρόβλημα, τότε ποιο είναι; Το τραγούδι που λειτούργησε πάντοτε ως κοινωνικός καταγραφέας, κατέγραψε στο στίχο το φαινόμενο αυτό. Ηρωίνη και μαυράκι Να ξεφύγω δεν μπορούσα καθώς γύρναγα απ' την Προύσα. Με πρόδωσαν κάτι μπράβοι και με πιάσαν στο καράβι.

Κλάψτε τώρα ντερβισάδες δεν θ' ανάψουν οι λουλάδες. Θα γινότανε γιαγκίνι με μαυράκι κι ηρωίνη.

Είχα ράψει στο σακάκι δυο σακούλες με μαυράκι και στα κούφια μου τακούνια ηρωίνη ως τα μπούνια.

Ε ρε το 'χω κάνει τάμα θα μισέψω γι άλλο πράμα. Γεια σου Προύσα παινεμένη και στον κόσμο ξακουσμένη.

Γίνεται η εκστρατεία στη Μικρά Ασία και, λίγο μετά, η Μικρασιατική Καταστροφή η οποία θα φέρει στον ελλαδικό χώρο κοντά στο 1.500.000 πρόσφυγες, χιλιάδες εκ των οποίων στον Πειραιά.

127

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι ή Κάηκε κι ένα σχολείο

Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι στο ντουνιά δεν έχει γίνει. Κάηκε και 'γινε στάχτη κι έβγαλ' ο Κεμάλ το άχτι. Κάηκε κι ένα σχολείο που 'ταν Παρθεναγωγείο. Κάηκε και μια δασκάλα που 'ταν άσπρη σαν το γάλα. Κάηκε το Σταυροδρόμι κι ο Μπουγιούκ ντερές ακόμη. Σμύρνη φτωχομάνα Σμύρνη που 'ναι η ομορφιά σου εκείνη!

Ενώ η αστική τάξη ακούει δυτική ή δυτικότροπη μουσική, τα προσφυγόπουλα ψάχνουν στους δρόμους και στα Λεμονάδικα για κανένα κομμάτι ψωμί, κάνοντας τον Σμυρνιό Βαγγέλη Παπάζογλου να γράψει. Είμαι του δρόμου το παιδί Είμαι του δρόμου το παιδί το παραπονεμένο και σαν σκυλάκι κάθομαι στους πάγκους το καημένο.

Η πείνα δε με φόβισε ορφάνια δε θυμούμαι βρέθηκα έτσι στον ντουνιά και δεν παραπονούμαι.

Το κρύο έχω πίκρα μου η ζέστη είν' η χαρά μου του καθενός το θέλημα ειν' η παρηγοριά μου.

Κι αν αποθάνω και βρεθεί κανένας και με θάψει είμαι του δρόμου το παιδί κι εκείνος ας με κλάψει.

128

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Μπορεί όμως και να έκλεβαν κανένα σακάκι, ή κανένα λάχανο (πορτοφόλι). Το σακάκι

Οι λαχανάδες

Η τύχη του το έφερε να κλέψει ενά σακάκι η τύχη του το έφερε να κλέψει ενά σακάκι. Το φόρεσε και πάγαινε για του Καραϊσκάκη το φόρεσε και πάγαινε για του Καραϊσκάκη.

Κάτω στα Λε-, βρε κάτω στα Λε-, κάτω στα Λεμονάδικα κάτω στα Λεμονάδικα γίνηκε φασαρία δυο λαχανάδες πιάσανε και κάναν την κυρία.

Κατά κακή του σύμπτωση να και τ' αφεντικό του το τράβαγε, του φώναζε, πως ήτανε δικό του το τράβαγε, του έλεγε, πως ήτανε δικό του.

Τα σίδερα, βρε τα σίδερα, τα σίδερα τους φόρεσαν τα σίδερα τους φόρεσαν και στη στενή τους πάνε κι αν δε βρεθούν τα λάχανα το ξύλο που θα φάνε.

Τον μάγκα τον επιάσανε, τη μάπα του την πήραν τον μάγκα τον επιάσανε, τη μάπα του την πήραν. Στο ξύλο τον τρελάνανε, στη φυλακή τον πήγαν στο ξύλο τον τρελάνανε, στη φυλακή τον πήγαν.

Μη τον βαράτε βρε παιδιά, για 'να παλιό σακάκι μη τον βαράτε βρε παιδιά, για 'να παλιό σακάκι. Το πάγαινε για πούλημα να πιει ένα τσιμπουκάκι το πάγαινε για πούλημα μεσ'στο Καραϊσκάκη.

Κυρ αστυνό-, βρε κυρ αστυνό-, κυρ αστυνόμε μη βαράς κυρ αστυνόμε μη βαράς, γιατί κι εσύ το ξέρεις πως η δουλειά μας είναι αυτή και ρέφα μη γυρεύεις. Εμείς τρώμε, βρε εμείς τρώμε, εμείς τρώμε τα λάχανα εμείς τρώμε τα λάχανα, τσιμπούμε τις παντόφλες για να μας βλέπουν τακτικά της φυλακής οι πόρτες. Δε μας φοβί-βρε δε μας φοβί-, δε μας φοβίζει ο θάνατος δε μας φοβίζει ο θάνατος, δε μας τρομάζει η πείνα γι' αυτό τσιμπούμε λάχανο και την περνούμε φίνα.

Τηλεόραση δεν υπήρχε, πού και πού μόνο κανένα γραμμόφωνο. Ο Καραγκιόζης, που είχε διαδώσει ο Πατρινός Μίμαρος ήδη από τον 19ο αιώνα, παρέμενε το αγαπημένο λαϊκό υπαίθριο δρώμενο των Πειραιωτών και η μουσική του, με τον πολίτικο χασάπικο, ενέπνευσε τον Μάρκο Βαμβακάρη.

129

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Μικρός αραβωνιάστηκα Μικρός αρραβωνιάστηκα κορόιδο που επιάστηκα και πήρα μια μπεμπέκα μαγκιώρα για γυναίκα.

Επήρα τη γυναίκα μου παίρνω το μπουγιουρντί μου τα σέα μου τα μέα μου και βουρ για το τσαρδί μου.

Στο γάμο μάγκα να 'σουνα να δεις καλαμπαλίκι σαν να 'μουνα υπόδικος και περιμένω δίκη.

Την άλλη μέρα ξύπνησα τότε να δεις μεράκια αφού δεν είχαμε ψιλή αυτή 'θελε χαδάκια.

Και βγήκε η απόφαση πως είμαι παντρεμένος να κουβαλώ καθημερινώς σαν γάιδαρος στρωμένος.

Να φύγω και να κουνηθώ δε μ' άφηνε απ' το σπίτι κι ένα χαλκά από σίδερο μου κόλλησε στη μύτη.

Στη Μάντρα του Σαραντόπουλου, στην Κρεμμυδαρού (Δραπετσώνα), ξεπετάγονται τραγουδιστικά ταλέντα. Στους καφενέδες, στην αγορά ή τους τεκέδες παντρεύεται το αστικό δημοτικό τραγούδι με το μικρασιάτικο, το πολίτικο και τις αθηναϊκές, επτανησιακές ή συριανές καντάδες, δημιουργώντας ένα νέο είδος ορχήστρας και μουσικού ύφους: το ρεμπέτικο της πειραιώτικης τετράδας της ξακουστής (Μ. Βαμβακάρης, Γ. Μπάτης, Στρ. Παγιουμτζής, Αν. Δελιάς). Η λέξη ρεμπέτης, απαντάται ήδη από τα μεσαιωνικά χρόνια στο λόγο, αλλά και σε τραγούδια σαν αυτό που ακούστηκε με τη φωνή του Σ. Καρά στην αρχή της εκδήλωσης. Όπως αναφέρει το παλαιό λεξικό του Δουγκάκιου, η λέξη προέρχεται από το ρήμα ρεμβάζω, απ’ όπου και το ουσιαστικό ρέμβη και το επίθετο ρεμβετός ή ρεμπετός και σημαίνει τον μποέμ, “αυτόν που σπαταλά το χρόνο αναιτίως”, αυτόν που απολαμβάνει την καθημερινότητα της ζωής. Παρόμοιο ύφος συναντάμε στα τραγούδια των vagabonds της Γαλλίας, στα fados της Πορτογαλίας, στα tango της Αργεντινής, συχνά στα ασίκικα της Τουρκίας ή τα blues των νέγρων της Αμερικής. Αν και οι ρεμπέτες δεν αυτοαποκαλούνταν ρεμπέτες, αλλά λαϊκοί μουσικοί, το μποέμικο ύφος της μουσικής τους μας έδωσε ηχητικά μελωδικά διαμάντια υψηλής λαϊκής ποίησης.

130

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Πειραιώτισσα Απ' την ώρα στο λιμάνι που σε μπάνισα την καρδούλα μου, κυρά μου, την αφάνισα την καρδούλα μου, κυρά μου, την αφάνισα. Σαν κι εσένα άλλη γυναίκα δεν εγνώρισα στην αγάπη πιο πλανεύτρα και πιο γόησσα στην αγάπη πιο πλανεύτρα και πιο γόησσα. Πειραιώτισσα το έχεις μες στο αίμα σου να τρελαίνονται οι άντρες μ' ένα βλέμμα σου να τρελαίνονται οι άντρες μ' ένα βλέμμα σου.

Όμορφη Πειραιώτισσα Όμορφη Πειραιώτισσα και Χατζηκυριακιώτισσα με τρέλαναν τα κάλλη σου και τ' όμορφο κεφάλι σου. Στα μάτια μου στ' ορκίζομαι στα δύο πως χωρίζομαι στα κοφτερά λεπίδια σου στα μάτια και στα φρύδια σου. Όμορφη Πειραιώτισσα και της καρδιάς μου αρχόντισσα θα πάρω στράτες να σε βρω να δεις το πόσο σ' αγαπώ.

Ο Mεσοπόλεμος έδωσε την περίφημη γενιά του ’30 (ποιητές, λογοτέχνες), αλλά και τον απόηχο του εθνικού διχασμού και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ο Μάρκος Βαμβακάρης διακωμώδησε τους πολιτικούς που οδήγησαν τη χώρα στην ύφεση και στη δικτατορία του Μεταξά. Όσοι γινούν πρωθυπουργοί Όσοι γινούν πρωθυπουργοί όλοι τους θα πεθάνουν τους κυνηγάει ο λαός απ' τα καλά που κάνουν. Βάζω υποψηφιότητα πρωθυπουργός να γίνω να κάθομαι τεμπέλικα να τρώω και να πίνω. Και ν' ανεβαίνω στη Βουλή εγώ να τους διατάζω να τους πατώ τον αργιλέ και να τους μαστουριάζω.

131

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Η Κατοχή και ο Εμφύλιος θα καταγραφούν σκληρά και βαθιά στην ψυχή. Σε ήχο πλάγιο του Δ΄, που θυμίζει το «Τη υπερμάχω Στρατηγώ», ο Βασίλης Τσιτσάνης θα γράψει τη Συννεφιασμένη Κυριακή, ενώ ο Απόστολος Καλδάρας, σε ήχο πλάγιο του Β΄ που θυμίζει βυζαντινό τροπάριο, θ’ αποτυπώσει με το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι αυτόν τον πόνο, καταδεικνύοντας έτσι την αδιάσπαστη σχέση βυζαντινής και λαϊκής μουσικής. Ο Μιχ. Γενίτσαρης θα τραγουδήσει τα κατορθώματα των σαλταδόρων του λιμανιού επάνω στα κατοχικά γερμανικά φορτηγά. Συννεφιασμένη Κυριακή

Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι

Συννεφιασμένη Κυριακή μοιάζεις με την καρδιά μου που έχει πάντα συννεφιά Χριστέ και Παναγιά μου.

Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι το σκοτάδι είναι βαθύ κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί.

Όταν σε βλέπω βροχερή στιγμή δεν ησυχάζω. μαύρη μου κάνεις τη ζωή και βαριαναστενάζω.

Άραγε τι περιμένει απ' το βράδυ ως το πρωί στο στενό το παραθύρι που φωτίζει με κερί.

Είσαι μια μέρα σαν κι αυτή που ‘χασα την χαρά μου. συννεφιασμένη Κυριακή ματώνεις την καρδιά μου.

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει με βαρύ αναστεναγμό ας μπορούσα να μαντέψω της καρδιάς του τον καημό.

Σαλταδόρος Ζηλεύουνε δε θέλουνε ντυμένο να με δούνε μπατίρη θέλουν να με δούν για να φχαριστηθούνε.

Βενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγάμε γιατί έχουνε πολλά λεφτά και μόρτικα γλεντάμε

Θα σαλτάρω θα σαλτάρω τη ρεζέρβα να τους πάρω.

Σάλτα ρίξε τη ρεζέρβα γίνε ντου και σήκω φεύγα

Μα εγώ πάντα βολεύομαι γιατί την εσαλτάρω σε κανα αμάξι Γερμανού και πάντα τη ρεφάρω.

Οι Γερμανοί μας κυνηγούν μα εμείς δεν τους ακούμε εμείς θα τη σαλτάρουμε ώσπου να σκοτωθούμε

Θα σαλτάρω θα σαλτάρω τη ρεζέρβα να τους πάρω.

Η κατεστραμμένη Ελλάδα του ’50 και τα ψυχολογικά ράκη που άφησε η Κατοχή και ο Εμφύλιος θ’ αποτυπωθούν σε ήχο πλάγιο του Β΄, στο τραγούδι του Γ. Λαύκα.

132

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ηλιοβασίλεμα σωστό Ηλιοβασίλεμα σωστό την ώρα που νυχτώνει τραβώ σκυφτός το δρόμο μου καημός με μαραζώνει. Γκρίζα γινήκαν τα μαλλιά λύγισε το κορμί μου και το μαράζι ρίζωσε βαθιά μες στην ψυχή μου. Πόνοι με δέρνουνε πολλοί καημοί με βασανίζουν και κάθε μέρα που περνά τα νιάτα μου τσακίζουν. Η αισιοδοξία θα επιστρέψει δειλά-δειλά στη ζωή των ανθρώπων και, (συνεχίστηκε και το ’60), η χαρά θα υμνηθεί για άλλη μια φορά στις γειτονιές του Πειραιά. Τ’ αθλητικά σωματεία (Εθνικός, Ολυμπιακός, Πειραϊκός Σύνδεσμος, Όμιλος Ερετών, Ιστιοπλοϊκοί όμιλοι κ.ά. ) αρχίζουν να έχουν μεγάλες διακρίσεις. Το ίδιο και τα σχολεία του Πειραιά (Ιωνίδειος, Γαλλική, Ζάνειο, Β΄ Αρρένων, Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα κ.ά.). Το Χατζηκυριάκειο Αποβραδίς ξεκίνησα Μ' ένα παλιό μου φίλο για το Χατζηκυριάκειο και για τον Άγιο Νείλο. Που έχει ρετσίνα δροσερή και όμορφα κορίτσια. Μόνο που σε τρελαίνουνε με νάζια και καπρίτσια. Έχει και μια μελαχροινή που είναι όλο νάζι. Πρώτα με κέρναγε φιλιά και τώρα δεν την νοιάζει. Και κάθε βράδυ καρτερώ μπροστά μου να περάσει. Και αν δεν την κλέψω μια βραδιά ο κόσμος να χαλάσει.

133

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Παρά τη δικτατορία του 1967, που ήρθε ως απότοκος του διχαστικού μας εαυτού, δόθηκε η ευκαιρία της ανάπτυξης του λεγόμενου «πολιτικού» τραγουδιού (Θεοδωράκης, Λοΐζος κ.λπ ), φέρνοντας ταυτόχρονα την υψηλή ποίηση (Ρίτσου, Ελύτη κ.λπ. ) στα χείλη του λαού, χρησιμοποιώντας ως βασικό μουσικό όργανο το μπουζούκι, απόγονο του ταμπουρά, του βυζαντινού φάνδουρου ή θαμπούρας και της αρχαιοελληνικής πανδούρας. Δραπετσώνα Μ' αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός. Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ' τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά. Το 'δερνε αγέρας κι η βροχή μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή. Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή! Πάρ' το στεφάνι μας, πάρ' το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή. Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί. Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά. Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός κάθε παράθυρό του κι ουρανός. Κι όταν ερχόταν η βραδιά μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά. Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά! Πάρ' το στεφάνι μας, πάρ' το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή. Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί. Όλα αυτά λοιπόν, ήθη, έθιμα, χαρά, λύπη, πόνος –ανθρώπινα συναισθήματα δηλαδή– συνταίριαξαν στον Πειραιά και στους εκφραστές και καταγραφείς της κοινωνίας, τους ρεμπέτες και τους λαϊκούς δημιουργούς, συνδέοντας την αρχαιότητα με το Βυζάντιο και μέχρι σήμερα, κάνοντας τον Μάρκο Βαμβακάρη να πει: «Ετούτοι οι πρόγονοι, πολύ με συγκίνησαν. Ταίριαξαν με την ψυχή μου».

134

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος είναι δρ. κοινωνιολογίας της ιστορίας και του πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) του Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, μέλος του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά, μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Ένωση Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων (CCBE, Βρυξέλες), μουσικολόγος – συγγραφέας.

135

Μπαρκώφ Πειραϊκός Περίπλους (1935)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΜΕ

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ επιμέλεια: Κατερίνα Παπαδοπούλου & Ηλέκτρα Απέργη

Ο Πειραιάς,

σε αντίθεση με τις σύγχρονες Κασσάνδρες που τον θέλουν μια υποβαθμισμένη περιοχή, είχε εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες στη δημιουργία έντεχνης και λαϊκής μουσικής. Η μουσική αυτή, πολλές φορές, εκπορευόταν από το πειραιώτικο βίωμα και την αντίστοιχη ιδιοσυγκρασία και, άλλοτε, ήθελε να υμνήσει ή να παρουσιάσει τα δρώμενα στην πειραϊκή κοινωνία και ζωή. Πήγες έμπνευσης αποτέλεσαν:

 Τα τρία πανέμορφα λιμάνια του, ως φυσικά τοπία και ως χώροι εργασίας, δια-

σκέδασης και φυγής για το καινούριο.

 Ο καθημερινός μικρόκοσμος που αποτελούταν από συγκεκριμένες επαγγελματι-

κές κατηγορίες ανθρώπων.

 Τα ενδιαφέροντα των Πειραιωτών στον αθλητικό και κοινωνικό χώρο. Συντελεστές, στίχοι και μελωδίες σε τραγούδια που μιλούν για τον Πειραιά: η καλύτερη εξάρτυση για να ψηλαφήσουμε τον παλμό της πόλης μας, τη ζωή των ανθρώπων της, άλλοτε ψελλίζοντας στίχους και άλλοτε σιγοτραγουδώντας...

137

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πέντε μάγκες στον Περαία Στίχοι: Γιοβάν Τσαούς (Γιάννης Εϊτζιρίδης) Μουσική: Γιάννης Εϊτζιρίδης Πρώτη εκτέλεση: Αντώνης Καλυβόπουλος Άλλες ερμηνείες: Αγάθωνας Ιακωβίδης Μπάμπης Τσέρτος Πέντε μάγκες στον Περαία πέρναγαν απ' τον τεκέ ένας είπε απ' την παρέα πα να πιούμε ένα αργιλέ. Μπήκαν μέσα να φουμάρουν φώναξαν τον τεκετζή φτιάξε ένα αργιλέ αφράτο με Περσίας τουμπεκί.

Εσύ νόμιζες πως έχεις τίποτα κορτάκηδες ούτε πιτσιρίκια έχεις μήτε και πρεζάκηδες. Αν θα κλείσουν τους τεκέδες Πειραιά Κρεμμυδαρού τότε πια θα κουβαλάω στη σπηλιά την κουρελού. -Όοοπα! Περαία μου, Περαία μου

Γεια σου Αντωνάκη μου λεβέντη!

Στίχοι: Κ. Κοφινιώτης Μουσική: Νίκος Γούναρης Ορχήστρα: Μιχάλης Σουγιούλ Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Γούναρης

Δύο τάλαρα τον δίνεις τρία θα πληρώσουμε αν η γκλάβα θα γεμίσει θα σε προτιμήσουμε.

Λιμάνια σμαραγδένια είδα και δύο χιλιάδες ζωγραφιές νησιά που μια χρυσή αχτίδα γεμίζει όλο ομορφιές.

Φούμαραν και ήταν τζούρα φώναξαν τον τεκετζή δεν κατάλαβαν μαστούρα ήταν σκέτο τουμπεκί.

Ταξίδεψα σε τόσα μέρη Μεσόγειο και Ατλαντικό μ’ αρώματα σκορπάει τ’ αγέρι σαν είμαι στο Σαρωνικό.

Γειά σου Γιοβάν Τσαούς!

Περαία μου, Περαία μου λιμάνι μες στον κόσμο ξακουσμένο σα φεύγω και σε χάνω από τα μάτια μου να ξέρεις αρρωσταίνω.

Εσύ νόμιζες πως έχεις τίποτα κορτάκηδες ούτε πιτσιρίκια έχεις μήτε και πρεζάκηδες. Πάμε 'κεί στου Κουνελάκη έχω ζούλα ναργιλέ πάμε μάγκες να τον πιούμε να μην πάμε στον τεκέ.

138

Καστέλα, Τουρκολίμανο και βόλτα γύρω απ’ το Πασαλιμάνι είσαι στον κόσμο Πειραιά το πιο ’μορφο λιμάνι. (δις)

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Δραπετσώνα

Κάποιο πρωινό στον Πειραιά

Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Άλλες ερμηνείες: Πέτρος Γαϊτάνος

Στίχοι: Χρήστος Κολοκοτρώνης (Θεσσαλός) Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Πάνος Γαβαλάς

Κάποιο πρωινό στον Πειραιά... στον Πειραιά έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά. Έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά... Κι ήσουν ο ήλιος μου κι η χρυσαυγή έφυγες και έσβησε το φως απ' τη γη. Κι ήσουν τ' αστέρι μου το φωτεινό... σ' έχασα ταίρι μου και τώρα πονώ!

Μ' αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός. Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ' τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά. Το 'δερνε αγέρας κι η βροχή μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή. Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή. Παρ’ το στεφάνι μας, παρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή. Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί. Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά. Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός κάθε παράθυρό του κι ουρανός. Κι όταν ερχόταν η βραδιά μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά. Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά. Παρ’ το στεφάνι μας, παρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή. Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί.

Κάποιο πρωινό στον Πειραιά... στον Πειραιά έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά. Κάποιο πρωινό, ξημέρωσε... ξημέρωσε! Έφυγες και ο πόνος με μαχαίρωσε... Έφυγες και ο πόνος με μαχαίρωσε... Τώρα που σ' έχασα... σ' αναζητώ. Που να ’σαι αγάπη μου, τους γλάρους ρωτώ. Με χίλια κύματα και με πουλιά... σου στέλνω αγάπη μου... χιλιάδες φιλιά! Κάποιο πρωινό ,ξημέρωσε... ξημέρωσε! Έφυγες και ο πόνος με μαχαίρωσε... Έφυγες και ο πόνος με μαχαίρωσε... Ήσουν ο ήλιος μου κι η χρυσαυγή έφυγες και έσβησε το φως απ' τη γη. Κι ήσουν τ’ αστέρι μου το φωτεινό... σε έχασα ταίρι μου και τώρα πονώ! Κάποιο πρωινό στον Πειραιά...στον Πειραιά έφυγες καρδιά μου, για την ξενιτιά.

139

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Κάτω στα Λεμονάδικα Στίχοι: Βαγγέλης Παπάζογλου (Αγγούρης) Μουσική: Βαγγέλης Παπάζογλου Πρώτη εκτέλεση: Στελλάκης Περπινιάδης Άλλες ερμηνείες: Κώστας Ρούκουνας, Σαμιωτάκι Σωτηρία Μπέλλου, Σπύρος Ζαγοραίος

Κάτω στα Λε-, βρε κάτω στα Λεκάτω στα Λεμονάδικα κάτω στα Λεμονάδικα γίνηκε φασαρία δυο λαχανάδες πιάσανε και κάναν την κυρία. Τα σίδερα, βρε τα σίδερα τα σίδερα τους φόρεσαν τα σίδερα τους φόρεσαν και στη στενή τους πάνε κι αν δε βρεθούν τα λάχανα το ξύλο που θα φάνε. Κυρ αστυνό-, βρε κυρ αστυνόκυρ αστυνόμε μη βαράς γιατί κι εσύ το ξέρεις πως η δουλειά μας είναι αυτή και ρέφα μη γυρεύεις. Εμείς τρώμε, βρε εμείς τρώμε εμείς τρώμε τα λάχανα βρε εμείς τρώμε τσιμπούμε τις παντόφλες για να μας βλέπουν τακτικά της φυλακής οι πόρτες.

Η Κοκκινιώτισσα Στίχοι: Σπύρος Κεφαλόπουλος Μουσική: Θόδωρος Δερβενιώτης Πρώτη εκτέλεση: Δημήτρης Μητροπάνος

Koκκινιώτισσα, για σένα ρώτησα και μου είπαν έχεις κάψει χίλιες δυο καρδιές. Koκκινιώτισσα και Πειραιώτισσα κάψε πια και τη δική μου να ’ναι πιο πολλές. Bρε τι μάτια ειν’ αυτά αχ τι χείλη τι ζημιά. Ας τα φιλoύσα κι ας ξεψυχoύσα Koκκινιώτισσα γλυκειά ας τα φιλoύσα κι ας ξεψυχoύσα Koκκινιώτισσα γλυκειά. Koκκινιώτισσα, γλυκειά μoυ γόησσα με ζαλίζει η oμoρφιά σoυ και με συγκινεί πόνo απόχτησα για σέν’ αρρώστησα και ακόμα με παιδεύεις, άπoνη ψυχή. Bρε τι μάτια ειν’ αυτά αχ τι χείλη τι ζημιά. Ας τα φιλoύσα κι ας ξεψυχoύσα Koκκινιώτισσα γλυκειά ας τα φιλoύσα κι ας ξεψυχoύσα Koκκινιώτισσα γλυκειά.

140

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Στην Αμφιάλη Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος Πρώτη εκτέλεση: Τάκης Μπίνης

Μια βραδιά στην Αμφιάλη του τη φέραν του Μιχάλη. Του τη φέραν του Μιχάλη μια βραδιά στην Αμφιάλη. Πως πουλούσε με το δράμι κουλουράκια με σουσάμι. Κουλουράκια με σουσάμι τα πουλούσε με το δράμι.

Ένα κι ένα...

Ένα κι ένα κάνουν δύο πέστε του Μιχάλη αντίο. Δύο κι ένα κάνουν τρία τον γραπώσαν τα θηρία.

Θα του στείλουμε λουκούμια τώρα που 'γινε σαν μούμια. Τώρα που 'γινε σαν μούμια θα του στείλουμε λουκούμια.

Άλλη μια βραδιά στην Τρούμπα αμολύσανε καλούμπα. Αμολύσανε καλούμπα άλλη μια βραδιά στην Τρούμπα.

Να τα τρώει στο κελί του να χτυπάει την κεφαλή του. Να χτυπάει την κεφαλή του στο μακρόστενο κελί του.

Πούλαγε ζεστή τουλούμπα κι έτσι έπεσε στη λούμπα. Έτσι έπεσε στη λούμπα γιατί πούλαγε τουλούμπα.

Ένα κι ένα...

Μια βραδιά στην Αμφιάλη του τη φέραν του Μιχάλη. Του τη φέραν του Μιχάλη μια βραδιά στην Αμφιάλη.

Ποιος του φταίει του Μιχάλη το ξερό του το κεφάλι. Το ξερό του το κεφάλι να ποιος φταίει του Μιχάλη.

Άλλη μια βραδιά στην Τρούμπα αμολύσανε καλούμπα. Αμολύσανε καλούμπα κι έτσι έπεσε στην λούμπα.

Είχε κρύψει στο συρτάρι φούντες-φούντες το χορτάρι. Φούντες-φούντες το χορτάρι είχε κρύψει στο συρτάρι.

Ένα κι ένα κάνουν δύο πέστε μας κι εμάς αντίο. Δύο κι ένα κάνουν τρία και τελειώνει η ιστορία.

141

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Μην περάσεις από τη γειτονιά μου Στίχοι: Κώστας Σκαρβέλης (Παστουρμάς) Μουσική: Κώστας Σκαρβέλης Πρώτη εκτέλεση: Κώστας Ρούκουνας, Σαμιωτάκι Άλλες ερμηνείες: Στελλάκης Περπινιάδης Ρόζα Εσκενάζυ, Μάρκος Βαμβακάρης (Φράγκος) Αγάθωνας Ιακωβίδης

Ο Τραμπαρίφας Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος & Χρήστος Γιαννακόπουλος Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ Πρώτη εκτέλεση: Τρίο Κιτάρα Άλλες ερμηνείες: Νίκος Γούναρης, Κουρνάζος Βίκυ Μοσχολιού

Βρε Μανώλη Τραμπαρίφα βάλε τη διπλή ταρίφα φουλαριστός τράβα ντουγρού στη λεωφόρο του Συγγρού. Απόψε το κορίτσι θέλει θάλασσα κι εγώ ποτέ χατίρι δεν του χάλασα. Όλη μέρα εργασία κούραση κι ορθοστασία κι από τη ζέστη βρε ζημιά να σου 'ρχεται λιγοθυμιά. Απόψε που την έβγαλα τη μπέμπελη γουστάρω νύχτα δροσερή και ρέμπελη. Στα θαλασσινά μπαράκια μπίρες και καλαμαράκια κιθάρες, ντέφια και βιολιά και ξάπλες στην ακρογιαλιά. Απόψε που υπάρχουνε τα τάλιρα ρε μάγκες θα οργώσουμε τα Φάληρα.

142

Μη περάσεις απ' τη γειτονιά μου μάγκα μη σε ξαναδώ μπροστά μου. Έμαθα μες στο Πασαλιμάνι αγαπάς μια μόρτισσα αλάνι. (δις) Τράβα ρε μάγκα και αλάνι τράβα για το Πασαλιμάνι. (δις) Απ' τη μόρτισσα γλυκά φιλάκια κάθε βράδυ γλέντι και χαδάκια. Κι έτσι την περνάς μαζί της φίνα και ξεχνάς ν' ανέβεις στην Αθήνα. (δις) Τράβα ρε μάγκα και αλάνι τράβα για το Πασαλιμάνι. (δις) Τώρα πια ρε μάγκα για να ξέρεις μ' έχασες για πάντα δε θα μ' έβρεις. Θα γλεντάω μες το Καλαμάκι κάθε βράδυ με το χασαπάκι. (δις) Τράβα ρε μάγκα και αλάνι τράβα για το Πασαλιμάνι. (δις) Τώρα χορεύουνε τσα τσα Στίχοι: Μη διαθέσιμο Μουσική: Μη διαθέσιμο

Που είσαι καημένε Σακαφλιά να κάνεις θεωρία στους μάγκες φροντιστήριο που άλλαξαν πορεία.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Τώρα χορεύουνε τσα τσα κι όχι ζεϊμπεκάκι όλοι μοντέρνοι έγιναν φορούν σχιστό σακάκι. Εσύ μονάχα Σακαφλιά ήξερες και γλεντούσες ήσουνα το παράδειγμα κι όμορφα περπατούσες. Τώρα χορεύουνε τσα τσα κι όχι ζεϊμπεκάκι όλοι μοντέρνοι έγιναν φορούν σχιστό σακάκι. Φαληριώτισσα Στίχοι: Βαγγέλης Γρυπάρης Μουσική: Γιάννης Παπαϊωάννου (Ψηλός, Πατσάς) Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Παπαϊωάννου,

Σουρωμένος θα 'ρθω πάλι στην παλιά μας γειτονιά να σου παίξω μπουζουκάκι μ' όμορφη διπλοπενιά. Θα 'ρθω για να σε ξυπνήσω Φαληριώττισα γλυκιά με μπουζούκι, με κιθάρα και με φίνο μπαγλαμά. (δις) Κι αν τυχόν και δεν ξυπνήσεις και μ' αρχίσεις τα παλιά θα μου την ραγίσεις πάλι την καημένη μου καρδιά. (δις) Κι όταν παίζει το μπουζούκι δώσε βάση στην πενιά για να θυμηθείς τα πρώτα Φαληριώτισσα γλυκιά. (δις)

Μια νύχτα στο Πασαλιμάνι Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης (Βλάχος) Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Πρώτη εκτέλεση: Στράτος Παγιουμτζής (Τεμπέλης) &Τσιτσάνης (Ντουέτο)

Μια νύχτα κάτω στο Πασαλιμάνι μια νόστιμη Σμυρνιά μικρούλα που σε ντέρτι μου 'χει βάλει και πόνο στην καρδιά. Μου λέει: "τρέξε στη βαρκούλα κι έλα σε θέλω συντροφιά. Να πάμε μια τσαρκούλα στην Καστέλα στην όμορφη βραδιά". Η βάρκα θα πηγαίνει αγάλι-αγάλι στα κύματα, γλυκά σε πλάνο θα μας φέρει ακρογιάλι σε μέρη μαγικά. Απ’ της Ζέας το λιμάνι Στίχοι: Χαράλαμπος Βασιλειάδης (Τσάντας) Μουσική: Γιάννης Παπαϊωάννου (Ψηλός, Πατσάς) Πρώτη εκτέλεση: Δημήτρης Περδικόπουλος & Γιάννης Παπαϊωάννου ( Ντουέτο ) Άλλες ερμηνείες: Οδυσσέας Μοσχονάς (Σαμιώτης) Αλεξάνδρα

Χτες το βράδυ σε μια βάρκα Μπήκαμε να πάμε τσάρκα απ' της Ζέας το λιμάνι μέχρι το Πασαλιμάνι. Στο πανί στεκόσουν μόνη εγώ κρατούσα το τιμόνι πρίμα φύσαγε τ' αγέρι στ' ανοιχτά για να μας φέρει. Ελαφρό ήτανε το κύμα κι ο καιρός φυσούσε πρίμα ώσπου ξαναήρθα πάλι στου Περαία το λιμάνι.

143

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Κάτω στο Πασαλιμάνι Στίχοι: Πετσάς Πάνος Μουσική: Πετσάς Πάνος Πρώτη εκτέλεση: Ιωάννα Γεωργακοπούλου & Στελλάκης Περπινιάδης (Ντουέτο)

Το βράδυ σαν πυκνώσει την πιο καλή ωρίτσα παίρνουνε τον κατήφορο τα όμορφα κορίτσια. Ε ρε τι γυναικομάνι γύρω-γύρω στο λιμάνι ε ρε τι γυναικομάνι κάτω στο Πασαλιμάνι. Βαράνε τα κορίτσια την ίδια πάντα βιόλα και βρίσκουνε τ' αγόρια τους και πίνουνε απ' όλα. Κι ύστερα ποτήρια σπάνε και στη Φρεαττύδα πάνε. Βάρκα δω έλα βαρκάρη πάμε τσάρκα με φεγγάρι. Κι εκεί που ξημερώνει η μια κρατά τιμόνι η άλλη νανουρίζεται τραβά κουπί και λειώνει. Έγια μόλα, έγια λέσα στο Πασαλιμάνι μέσα ε ρε τι γυναικομάνι κάτω στο Πασαλιμάνι.

144

Ο Ναύτης (Ένα καράβι απ’ τον Περαία) Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης Πρώτη εκτέλεση: Σωτηρία Μπέλλου & Στελλάκης Περπινιάδης (Ντουέτο) Άλλες ερμηνείες: Ντούο Χάρμα, Σοφία Βέμπο & Οδυσσέας Μοσχονάς (Ντουέτο) Γιάννης Πουλόπουλος &Τίνα Τράκου

Ένα καράβι απ’ τον Περαία έχει σαλπάρει για μακριά μα κάποιος ναύτης που είναι μέσα το νου του πάντα τον έχει στη στεριά μα κάποιος ναύτης που είναι μέσα το νου του πάντα τον έχει στη στεριά. Ο καπετάνιος είν’ στο τιμόνι κι άλλοι δουλεύουν στη μηχανή κι ο ναύτης μόνος μπροστά στην πλώρη αναστενάζει για μια μελαχρινή κι ο ναύτης μόνος μπροστά στην πλώρη αναστενάζει για μια μελαχρινή. Μα ο λοστρόμος πάει και του λέει: "Μη συλλογιέσαι κι ανησυχείς πως έχεις δίκιο καταλαβαίνω φουρτούνες τέτοιες περάσαμε κι εμείς. Πως έχεις δίκιο καταλαβαίνω φουρτούνες τέτοιες περάσαμε κι εμείς." Καπεταναίοι και τόσοι άλλοι, λοστρόμοι, ναύτες, μηχανικοί καθένας έχει και τον καημό του έτσι είμαστ’ όλοι εμείς οι ναυτικοί καθένας έχει και τον καημό του έτσι είμαστ' όλοι εμείς οι ναυτικοί.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Δυο φίλοι Πειραιώτες Στίχοι: Νίκος Δεπάστας Μουσική: Στέλιος Χρυσίνης Πρώτη εκτέλεση: Πόλυ Πάνου

Απόψε ξανασμίξανε δυο φίλοι Πειραιώτες και θυμηθήκαν τα παλιά τις τρέλες τους τις πρώτες. Ρεφραίν Σε κάποιο στέκι τους παλιό πίνουνε και γλεντάνε και τα παλιά μεράκια τους με πόνο τραγουδάνε. Ο ένας ήταν ναυτικός και έμεινε στα ξένα κι ο άλλος ήταν φυλακή για κάτι περασμένα. Στην αγορά του Πειραιά Στίχοι: Παναγιώτης Χρυσίνης Μουσική: Νίκος Δεπάστας Πρώτη εκτέλεση: Ρίτα Σακελλαρίου

Στην αγορά του Πειραιά πέντε-έξι γεροντάκια ήπιανε, το σουρώσανε κι ήρθανε στα μεράκια. Είναι ανθρώποι με καρδιά και όχι μπελαλήδες. Το λόγο απόψε έχουνε οι γερομερακλήδες. Στην αγορά του Πειραιά έχουνε πια γεράσει. Μα όσο κι αν γλεντήσανε δεν έχουνε χορτάσει.

Η κούρσα Στίχοι: Βαγγέλης Κορακάκης Μουσική: Βαγγέλης Κορακάκης Πρώτη εκτέλεση: Βαγγέλης Κορακάκης

Πάρε την κούρσα κι έλα νωρίς Πασαλιμάνι γύρω στις τρεις. Έλα να πιούμε να ζαλιστούμε τον ψεύτη κόσμο για λίγο ζούμε. Έλα τα κέφια μου μην τα χαλάς θέλω να χαίρεσαι και να γλεντάς. Δωσ' μου μικράκι μου τρελά φιλιά πες μου κουκλί μου λόγια γλυκά. Κι αν έχει κίνηση μην το σκεφτείς πάρε το τρένο κι έλα νωρίς. Έλα να πιούμε να ζαλιστούμε τον ψεύτη κόσμο για λίγο ζούμε Έλα τα κέφια μου μην τα χαλάς θέλω να χαίρεσαι και να γλεντάς. Δωσ' μου μικράκι μου τρελά φιλιά πες μου κουκλί μου λόγια γλυκά. Χωρίς εσένα πια δεν μπορώ τα δυο σου χείλη τα λαχταρώ. Έλα να πιούμε να ζαλιστούμε τον ψεύτη κόσμο για λίγο ζούμε. Έλα τα κέφια μου μην τα χαλάς θέλω να χαίρεσαι και να γλεντάς. Δωσ' μου μικράκι μου τρελά φιλιά πες μου κουκλί μου λόγια γλυκά.

145

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Επιδρομή στον Πειραιά Στίχοι: Μιχάλης Γενίτσαρης Μουσική: Μιχάλης Γενίτσαρης Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας

Στον Πειραιά ταιριάζουν τα ρεμπέτικα Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης Μουσική: Γιώργος Αρσενίδης Πρώτη εκτέλεση: Πόλυ Πάνου

Τραγούδια ψάχνω να του φορέσω όταν χορεύει και με τα μάτια σ' άγριες θάλασσες με ταξιδεύει να του φωτίζουνε πάνω στο μέτωπο τη περηφάνια που 'χουν τα όμορφα παιδιά μες στα λιμάνια. Στον Πειραιά ταιριάζουν τα ρεμπέτικα τα λαϊκά τραγούδια και τα σέρτικα. Παλιά τραγούδια που σα ρούχα αγιασμένα με τις χορδές του μπουζουκιού είναι ραμμένα. Στον Πειραιά ταιριάζουν τα ρεμπέτικα. Τραγούδια ψάχνω να του φορέσω και να του πάνε όταν τα χέρια στο φως απλώνονται σα να πετάνε. Σ' ένα ζεμπέκικο που το χορεύουνε πάνω στο γλέντι, όταν μεθούνε στα Καμίνια και στο Ρέντη. Στον Πειραιά ταιριάζουν τα ρεμπέτικα τα λαϊκά τραγούδια και τα σέρτικα. Παλιά τραγούδια που σα ρούχα αγιασμένα με τις χορδές του μπουζουκιού είναι ραμμένα. Στον Πειραιά ταιριάζουν τα ρεμπέτικα.

146

Εμάθατε στον Πειραιά επιδρομή μεγάλη γκρεμίσανε τα σπίτια μας πω πω ζημιά μεγάλη. Μέρα και νύχτα ρίχνανε μπόμπες τα αεροπλάνα και χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Σκορπούσανε το θάνατο και ρίχνανε αράδα και το λιμάνι γκρέμισαν και την Άγια Τριάδα. Μπόμπες πολλές ερίξανε μέσα στο τελωνείο και τον Περαία κάνανε σωστό νεκροταφείο.

Μπρος στον Άγιο Σπυρίδωνα Στίχοι: Βασιλειάδης Χαράλαμπος, Τσάντας Μουσική: Γούναρης Νίκος, Κουρνάζος Πρώτη εκτέλεση: Ιωάννα Γεωργακοπούλου & Στελλάκης Περπινιάδης (Ντουέτο) Άλλες ερμηνείες: Βίκυ Μοσχολιού

Μπρος στον Άγιο Σπυρίδωνα κοντά στο δημαρχείο μια νοστιμούλα γνώρισα που μού 'ρθε σαν λαχείο.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Περνούσε με τη φίλη της κι οι δυο ήταν όλο νάζι δυο τρεις φορές με κοίταξε και μ' άναψε μαράζι.

Χαρές και πίκρες μάς κερνάς ανάμιχτες, χαρμάνι το καλώς ήρθες κι έχε γεια που λένε στο λιμάνι.

Με τρόπο τη σταμάτησα της είπα αν της γουστάρω κι αν τό 'θελε η καρδούλα της μαζί μου να την πάρω. Κι εκείνη αμέσως δέχτηκε να κάνουμε παρέα και βόλτες κάναμε μαζί Αθήνα και Περαία. Γεια σου Περαία αθάνατε Μουσική/Στίχοι: Γενίτσαρης Μιχάλης

Πολλά τραγούδια έγραψαν Περαία μου για σένα γράφω κι εγώ στη σούρα μου με τη σειρά μου ένα. Γεια σου Περαία αθάνατε της εργατιάς κολόνα Πασαλιμάνι, Κοκκινιά Καμίνια, Δραπετσώνα. Κούπες κρασί αμέτρητες στην Τρούμπα θα ρουφήξω και στο Χατζηκυριάκειο στουπί θα καταλήξω. Γεια σου Περαία αθάνατε απόψε κάνω γιούρια στη Ζέα, στα Λιπάσματα και στα γνωστά Ταμπούρια. Γεια σου Περαία αθάνατε χιλιοτραγουδισμένε κάνεις καρδιές να χαίρονται κάνεις καρδιές να κλαίνε.

Ο Πειραιώτης Στίχοι: Παπαϊωάννου Γιάννης (Ψηλός, Πατσάς) Μουσική: Παπαϊωάννου Γιάννης Πρώτη εκτέλεση: Στράτος Διονυσίου

Μάθε πρώτα πώς με λένε, πού γεννήθηκα κι από τα μικρά μου χρόνια πώς τραβήχτηκα. Είμαι μάγκας, Πειραιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης είμαι μάγκας, Πειραιώτης. Μη μου κάνεις την Κοτρνάζα και τη βλάμισσα μάθε πρώτα στη ζωή μου πώς περπάτησα. Είμαι μάγκας, Πειραιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης είμαι μάγκας, Πειραιώτης. Μη μου κάνεις ζοριλίκια και δεν σφάξανε λάθος έκανες την πόρτα, σε γελάσανε. Είμαι μάγκας, Πειραιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης βέρος Πασαλιμανιώτης είμαι μάγκας, Πειραιώτης.

147

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Ο Πειραιώτης Στίχοι: Κώστας Βίρβος Μουσική: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Στον Πειραιά μεγάλωσα μες στο Γιαχνί σοκάκι με Αθηναίους μάλωσα μες στου Καραϊσκάκη. Της φάμπρικας ανάσανα το μαύρο της καπνό και μπήκα μες στα βάσανα από παιδί μικρό. Είμαι βέρος Πειραιώτης κι έχω χαρακτήρα πρώτης κι αν θα μ’ αγαπάς κι εσύ θα περνάς ζωή χρυσή.

Δυο καμάκια Πειραιώτες Μουσική/Στίχοι: Γενίτσαρης Μιχάλης

Δυο καμάκια Πειραιώτες ξύπνοι, πονηροί και μόρτες δυο ξανθιές βάζουν στο μάτι που 'ρθαν από ξένα κράτη. Που 'ρθαν από ξένα κράτη και γυρίζουν στο Παγκράτι.

Από το Μάρκο άκουσα τα πρώτα μου μεράκια από μικρός στη θάλασσα ήπια πολλά φαρμάκια. Και ένα σπίτι απόχτησα μες στην Αγιά Σοφιά να σ’ έχω σαν αρχόντισσα αγάπη μου γλυκιά. Είμαι βέρος Πειραιώτης κι έχω χαρακτήρα πρώτης κι αν θα μ’ αγαπάς κι εσύ θα περνάς ζωή χρυσή.

148

Στο μπλα-μπλα τις αρχινάνε στον Περαία να τις πάνε. Δάσκαλοι ήταν στο καμάκι και τις φέρανε καπάκι. Και τις φέρανε καπάκι φιλαράκο μου Στελάκη. Και τις πήγανε σεργιάνι στης Καστέλλας το λιμάνι. Κέφαλους να φαν λαβράκια και μπαρμπούνια με μουστάκια. Και μπαρμπούνια με μουστάκια με παρέα τα καμάκια.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Θεέ μου μεγαλοδύναμε (Η προσευχή του μάγκα) Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Εκτελέσεις: Δημήτρης Κοντογιάννης

Θεέ μου μεγαλοδύναμε που' σαι ψηλά εκεί απάνω ρίξε λιγάκι τουμπεκί Θεούλη μου στον αργιλέ μου απάνω. Ανάμεσα στης εκκλησιάς τις αψηλές καμάρες ανάβαμε τις λουλαδιές Θεούλη μου σα να 'τανε λαμπάδες. Μπρος στον Άγιο Σπυρίδωνα με τ' άσπρα του τα γένια τραβάω μία ντουμανιά Θεούλη μου, ξεραίνεται στα γέλια. Κι όταν ανάψει ο αργιλές κι έρθουμε σε ντουμάνι στείλε όλους τους αγγέλους σου Θεούλη μου να πουν το νάνι-νάνι.

Μια βόλτα στο Φαληράκι Στίχοι: Κώστας Κοφινιώτης Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Γούναρης, Κουρνάζος

Τόσο καιρό σ' έχω στο μάτι γιατ' είσαι 'σύ γερό κομμάτι κι ακόμα άκουσε γιατί το χρώμα το σοκολατί σου δίνει πιο μεγάλη γλύκα σε κάνει πιο ελκυστικιά κι αφού στο δρόμο μου σε βρήκα δε θέλω να φανείς κακιά. Πάμε μια βόλτα στο Φαληράκι αυτή τη νύχτα τη μαγική για να σου κάνω με το φεγγαράκι εξομολόγηση ερωτική. Τι ταιριασμένο πουν' ζευγαράκι θα λέει το κύμα στην αμμουδιά κι όταν σου δίνω κανένα φιλάκι θα' ναι σαν όνειρο η βραδιά. Πάμε μια βόλτα στο Φαληράκι μη μου χαλάσεις την καρδιά.

Τα παιδιά του Πειραιά Ταινία: Ποτέ την Κυριακή Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Πρώτη εκτέλεση: Μελίνα Μερκούρη Άλλες ερμηνείες: Πόλυ Πάνου, Νανά Μούσχουρη Αλέκα Κανελλίδου, Αλίκη Καγιαλόγλου

Aπ' το παράθυρό μου στέλνω ένα και δύο και τρία και τέσσερα φιλιά που φτάνουν στο λιμάνι ένα και δύο και τρία και τέσσερα πουλιά.

149

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά που σαν θα μεγαλώσουν όλα θα γίνουν λεβέντες για χάρη του Πειραιά. Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιμάνι τρελή να με 'χει κάνει, όσο τον Πειραιά που όταν βραδιάζει, τραγούδια μ' αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεμίζει από παιδιά. Από την πόρτα μου σαν βγω δεν υπάρχει κανείς που να μην τον αγαπώ και σαν το βράδυ κοιμηθώ, ξέρω πως ξέρω πως, πως θα τον ονειρευτώ.

Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια, τα σοκάκια γέμιζα φιλιά τα μαλλιά σου μ' άστρα την ποδιά σου. Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια τα βραδάκια περπατούσαμε, μου γελούσες πόσο μ' αγαπούσες. Τώρα στην καρδιά μου το μαράζι κι ο καημός φωλιάζει. Πότε θα φανείς σαν και πρώτα στην παλιά τη γειτονιά; Είμαι μόνος μου δίχως ταίρι και ζητώ παρηγοριά.

Πετράδια βάζω στο λαιμό, και μια χάκαι μια χά-, και μια χάντρα φυλακτό γιατί τα βράδια καρτερώ, στο λιμάνι σαν βγω κάποιον άγνωστο να βρω. Όσο κι αν ψάξω...

Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια Στίχοι: Γιώργος Παπαστεφάνου Μουσική: Δήμος Μούτσης Πρώτη εκτέλεση: Σταμάτης Κόκοτας

150

Όμορφη Πειραιώτισσα Μουσική/Στίχοι: Καπλάνης Κώστας/Μπαγιαντέρας Πρωτοκυκλόφορησε στις Η.Π.Α. το 1953 από τον Τάκη Μπίνη & τη Σεβαστή Παπαδοπούλου (Σεβάς Χανούμ).

Όμορφη Πειραιώτισσα όμορφη Πειραιώτισσα όμορφη Πειραιώτισσα και Χατζηκυριακιώτισσα. Με τρέλαναν τα κάλλη σου και τ’ όμορφο κεφάλι σου. Στα μάτια μου στ’ ορκίζομαι στα μάτια μου στ’ ορκίζομαι στα μάτια μου στ’ ορκίζομαι στα δύο πως χωρίζομαι.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Στα κοφτερά λεπίδια σου στα μάτια και στα φρύδια σου. Όμορφη Πειραιώτισσα όμορφη Πειραιώτισσα όμορφη Πειραιώτισσα και της καρδιάς μου αρχόντισσα. Θα πάρω στράτες να σε βρω να δεις το πόσο σ’ αγαπώ. Σ' έβλεπα στα μάτια Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Δήμος Μούτσης Πρώτη εκτέλεση: Βίκυ Μοσχολιού

Σ' έβλεπα στα μάτια κι ήσουνα δικός μου ταίρι μου παντοτινό. Μ' άφησες μια μέρα κι έχασα το φως μου κι έχασα τον ουρανό. Στον Άγιο Σπυρίδωνα ένα δειλινό γύρισες, χαρά μου, κι ήρθα να σε βρω. Δάκρυσαν τα μάτια σου, δάκρυσα κι εγώ στον Άγιο Σπυρίδωνα ένα δειλινό. Πάλι την πόρτα μου θα χτυπάς μ' αγαπάς, μ' αγαπάς πάλι καρδούλα μου θα σ' το πω σ' αγαπώ, σ' αγαπώ.

Πειραιώτισσα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Δήμος Μούτσης Πρώτη εκτέλεση: Σταμάτης Κόκοτας

Βρήκα στο δρόμο κάτι παιδιά και τα ρώτησα αν με θυμάσαι καμιά βραδιά Πειραιώτισσα. Αν δεις στον ύπνο σου μια νύχτα με βροχή φωτιά να καίει ειν' η καρδιά μου που στενάζει μοναχή και σιγοκλαίει. Ειν’ η καρδιά μου που στενάζει μοναχή και σιγοκλαίει αν δεις στον ύπνο σου μια νύχτα με βροχή φωτιά να καίει. Μακριά στα ξένα στη ξενιτειά βαρυαρρώστησα κι ήλθα κοντά σου να βρω γιατρειά Πειραιώτισσα. Αν δεις στον ύπνο σου μια νύχτα με βροχή φωτιά να καίει είν’ η καρδιά μου που στενάζει μοναχή και σιγοκλαίει. Είν’ η καρδιά μου που στενάζει μοναχή και σιγοκλαίει αν δεις στον ύπνο σου μια νύχτα με βροχή φωτιά να καίει.

151

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Η Πειραιώτισσα Στίχοι: Κώστας Μάνεσης Μουσική: Γιάννης Παπαϊωάννου Πρώτη εκτέλεση: Σωτηρία Μπέλλου Άλλες ερμηνείες: Μπάμπης Τσέρτος

Απ' την ώρα στο λιμάνι που σε μπάνισα την καρδούλα μου, κυρά μου, την αφάνισα την καρδούλα μου, κυρά μου, την αφάνισα. Σαν κι εσένα άλλη γυναίκα δεν εγνώρισα στην αγάπη πιο πλανεύτρα και πιο γόησσα στην αγάπη πιο πλανεύτρα και πιο γόησσα. Πειραιώτισσα το έχεις μες στο αίμα σου να τρελαίνονται οι άντρες μ' ένα βλέμμα σου να τρελαίνονται οι άντρες μ' ένα βλέμμα σου.

Καπετάνιο Αρβανίτη καροτσέρη φουκαρά στον Περαία έχω σπίτι και στο Πέραμα κυρά. Στον Περαία έχω σπίτι και στο Πέραμα κυρά καπετάνιο Αρβανίτη καροτσέρη φουκαρά. Η θάλασσα του Πειραιά Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Πάριος Άλλες ερμηνείες: Γιώργος Βεντουζάς

Παποράκι

Η θάλασσα του Πειραιά από όλες είναι πιο γλυκιά απ' του Τζελέπη την ακτή ως του Καραϊσκάκη τα βράδια βόλτες έκανα σαν ήμουνα ναυτάκι.

Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Καλατζής Άλλες ερμηνείες: Χαρούλα Αλεξίου

Περαία μου, Περαία μου, με το Σαρωνικό σου που έχεις για καμάρι σου τον Ολυμπιακό σου που έχεις για καμάρι σου τον Ολυμπιακό σου Περαία μου, Περαία μου, με το Σαρωνικό σου.

Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας; Πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς;

Παιδί κι εγώ του Πειραιά στη θάλασσα και στη στεριά γεννήθηκα μεγάλωσα κοντά στην Τερψιθέα και σπούδασα μηχανικός εδώ στον Προμηθέα.

Κάθε νύχτα στ’ όνειρό μου σεργιανάω Άγιο Νείλο, Κερατσίνι, Κοκκινιά. Καπετάνιο, χρόνια ξέρεις πως πονάω μα δεν άνοιξες πανιά.

152

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Στον Πειραιά συννέφιασε Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Νίκος Γιουλάκης ( Ντουέτο ) Άλλες ερμηνείες: Πόλυ Πάνου

Στον Πειραιά συννέφιασε και στην Αθήνα βρέχει άλλος αγάπη έχασε κι άλλος αγάπη έχει. Ανάβω το τσιγάρο μου και η βροχή το σβήνει χτυπώ την πόρτα π' αγαπώ μα εκείνη δεν ανοίγει ω! μα εκείνη δεν ανοίγει. Βλέπω τις κούρσες να περνούν απ' τον μεγάλο δρόμο κι εσύ το ξέρω πως γελάς με τον δικό μου πόνο. Σε μια κολόνα στέκομαι και πήρε να νυχτώνει δεν λογαριάζω τη βροχή όσο κι αν δυναμώνει ω! όσο κι αν δυναμώνει.

Μάζεψα μια βραδιά τα σαΐνια κι ήρθα κρυφά τον παλιό μου καημό να σου πω. Μάτια βουρκωμένα παραπονεμένα δίχως αγάπη και πόνο κανένας δεν ζει. Μάτια βουρκωμένα πάρτε με κι εμένα πάρτε με τώρα να πάμε στον κόσμο μαζί. (Ρεφρέν) Κάτω στον Πειραιά στο μουράγιο είπα να σκοτωθώ μα τον άγιο. Μα έκανα υπομονή και κουράγιο κι ήρθα κρυφά τον παλιό μου καημό να σου πω.

Μάτια βουρκωμένα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος Πρώτη εκτέλεση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ Άλλες ερμηνείες: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Κάτω στον Πειραιά στα Καμίνια φτώχεια καλή καρδιά μα και γκρίνια.

153

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

To Xατζηκυριάκειο Στίχοι: Δημήτρης Γκόγκος (Μπαγιαντέρας) Μουσική: Δημήτρης Γκόγκος Πρώτη εκτέλεση: Στράτος Παγιουμτζής (Τεμπέλης) & Στελλάκης Περπινιάδης (Ντουέτο) Άλλες ερμηνείες: Σωτηρία Μπέλλου

Αποβραδίς ξεκίνησα μ' ένα παλιό μου φίλο για το Χατζηκυριάκειο και για τον Άγιο Νείλο. Που έχει ρετσίνα δροσερή και όμορφα κορίτσια μόνο που σε τρελαίνουνε με νάζια και καπρίτσια. Έχει και μια μελαχρινή που είναι όλο νάζι πρώτα με κέρναγε φιλιά και τώρα δεν τη νοιάζει. Και κάθε βράδυ καρτερώ μπροστά μου να περάσει και αν δεν την κλέψω μια βραδιά ο κόσμος να χαλάσει.

Ο Πειραιάς, Ο Πειραιάς Στίχοι: Θάνος Σοφός Μουσική: Θάνος Σοφός Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Άλλες ερμηνείες: Χρηστάκης

Γεννήθηκα στον Πειραιά μεγάλωσα στη Δραπετσώνα μπήκα από μικρό παιδί στη δουλειά και στον αγώνα. Ο Πειραιάς, ο Πειραιάς είναι για μένα ο κόσμος το παν κι ο ντουνιάς. Εγώ το πρώτο μου κρασί το 'πια στο Πασαλιμάνι και στο πρώτο ραντεβού πήρα βάρκα για σεργιάνι. Ο Πειραιάς ο Πειραιάς είναι για μένα ο κόσμος το παν κι ο ντουνιάς. Και με παρέα ναυτικούς φίλος με λιμενεργάτες πρωτοπάλεψα σκληρά μέσα στις ζωής τις στράτες. Ο Πειραιάς, ο Πειραιάς είναι για μένα ο κόσμος το παν κι ο ντουνιάς.

154

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Θέλω να γυρίσω Στίχοι: Νίκος Βουρλιώτης Μουσική: Μιχάλης Παπαθανασίου & Τάκης Μπουγάς Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Μαζωνάκης & Goin'Through (Ντουέτο)

Έβαλα για πρώτη μου φορά κάποιο στοίχημα μεγάλο πως εκεί που μεγαλώσαμε έχουμε μάθει κάτι άλλο. Έχουμε μάθει από το σχολείο όχι μόνο να μετράμε τα παιδιά στη γειτονιά μου έχουνε μάθει ν' αγαπάνε. Αν ακούσεις κάποιες φωνές το βράδυ μες τα όνειρά σου τότε θυμήσου την πλατεία στη παλιά τη γειτονιά σου ή την αλάνα με τις πέτρες λίγο πιο πάνω απ' τη Θηβών αυτή που τώρα έχει γίνει εργοστάσιο παιχνιδιών.

Θυμάμαι κι άλλα πολλά, ταξίδια και την καλύτερη κρυψώνα με τα ποδήλατα κρυφά απ' την Αγία Βαρβάρα στη Δραπετσώνα. Στον Άι Διονύση έχω μεθύσει με δυο φίλους μια Τετάρτη για μια γκόμενα καλή που τελικά μου βγήκε σκάρτη. Μεγαλώνω και ξεχνώ μόνο τους κακούς ανθρώπους. Όσους μιλούσαν με βρισιές γιατί ποτέ δε μάθαν τρόπους. Μα ποτέ μου δε ξεχνώ τη παλιά τη γειτονιά μου γιατί στο παγκάκι της πλατείας έχω χαράξει τα όνειρά μου. Θέλω να γυρίσω στα παλιά. Θέλω την παλιά μου γειτονιά. Θέλω να γυρίσω να σε βρω ένα βράδυ είναι αρκετό. Πάω μια βόλτα στα παλιά, στη Νίκαια, στην Κοκκινιά θα πιω κρασί και θα μεθύσω στον Πειραιά θα ξενυχτήσω. Μεγάλωσα, νοστάλγησα αυτά που πίσω άφησα. Καρδιά μου είσαι μόνη το βράδυ αυτό με λιώνει. Θέλω να γυρίσω στα παλιά. Θέλω την παλιά μου γειτονιά. Θέλω να γυρίσω να σε βρω ένα βράδυ είναι αρκετό.

155

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Αχ! βρε παλιομισοφόρια Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Πρώτη εκτέλεση: Βασίλης Αυλωνίτης Άλλες ερμηνείες: Γρηγόρης Μπιθικώτσης Αγάθωνας Ιακωβίδης

Στα βράχια της Πειραϊκής Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Νάκης Πετρίδης Πρώτη εκτέλεση: Στέλιος Καζαντζίδης

Στα βράχια της Πειραϊκής κοιμάται ο Στέλιος ο μπεκρής. Κοιμάται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται. Παντρεύεται με την μικρή που τον κατάντησε μπεκρή. Στα βράχια της Πειραϊκής ξυπνάει ο Στέλιος ο μπεκρής. Ξυπνάει κι είναι μόνος του κι είναι βαρύς ο πόνος του. Κι όπως θυμάται τη μικρή η μοναξιά του είναι πικρή. Στα βράχια της Πειραϊκής κλαίει ο Στέλιος ο μπεκρής. Πονάει για τη μοίρα του και για τον χαρακτήρα του. Και για την άπιστη μικρή που τον κατάντησε μπεκρή.

156

Ένα βράδυ στη Καστέλα σε μια όμορφη κοπέλα που 'παιρνε τ' απεριτίφ της ρίχτηκ' ένας τσίφτης απ' την Κοκκινιά. Δεν εγνώριζε όμως ότι τα 'χε μ' έναν Πειραιώτη Πειραιώτη ντερμπετέρη σίδερο στο χέρι άσσο στη μπουνιά. Αχ βρε παλιομισοφόρια τι τραβάν για σας τ' αγόρια. Αλλά και ο Κοκκινιώτης ήταν παλικάρι πρώτης και στο τέλος και οι δύο στο νοσοκομείο πήγαν σηκωτοί. Και οι δυο σε αφασία μα εκείνη σημασία που τους έφαγε η μαρμάγκα και με άλλο μάγκα έκανε χαρτί.

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Αυτά τα βράδια που γυρίζω μοναχός με ένα ποτήρι όρθιος σε κάποιο μπαρ τον εαυτό μου να αποφύγω προσπαθώ και να τον πείσω να μην είναι γενικά και να τον κάνω να μην θυμάται τα παλιά.

Δραπετσώνα Στίχοι: Χρήστος Κυριαζής Μουσική: Χρήστος Κυριαζής Πρώτη εκτέλεση: Χρήστος Κυριαζής

Αυτά τα βράδια που γυρίζω μοναχός με ένα ποτήρι όρθιος σε κάποιο μπαρ τον εαυτό μου να αποφύγω προσπαθώ και να τον πείσω να μην είναι γενικά. Σβήνουν τα φώτα ερημώνει ο σταθμός κάποια φιγούρα που καπνίζει στην γωνιά με πλησιάζει με ρωτάει και λοιπά δεν κάνω κέφι να σου κάνω απόψε συντροφιά. Στη Δραπετσώνα, στη Δραπετσώνα όλη η σκουριά από τα παλιά βαγόνια ήρθε και κάθισε στα πιο καλά μας χρόνια. Τρένα σφυρίζουν σε αυτήν τη γειτονιά που οι καπνοί της έδωσαν το χρώμα Στο πεζοδρόμιο τρώνε και πίνουν φτηνά παίζουν μπαρμπούτι και φτύνουν στο χώμα. Μια φόρμα βρόμικη τσιγάρο και κοντό μαλλί στο καφενείο πάντα κέρδιζες στο τάβλι για κάποιο φίλο μου, για κάποια παλιοεποχή γυρίζω πίσω να τα ζήσω θέλω πάλι. Στη Δραπετσώνα, στη Δραπετσώνα...

Κάθε χρόνο Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς

Κάθε χρόνο στον Περαία περπατούσαμε παρέα και σε φίλησα γοργόνα μια βραδιά στη Δραπετσώνα. Κάθε χρόνο κάθε μήνα σ΄ έφερνα στη Σαλαμίνα να σου δείξω στράτα στράτα πώς χορεύουνε τη στράτα. Κάθε χρόνο, κάθε χρόνο σου 'χα την καρδιά μου θρόνο και με του γιαλού τ' αλάτι άσπρο σού 'χτιζα παλάτι. Κάθε χρόνο στον Περαία περπατούσαμε παρέα κι ήτανε το Κερατσίνι κύμα, πεύκο και ρετσίνι. Κάθε χρόνο κάθε μήνα σ’ έφερνα στη Σαλαμίνα και σε φίλευα στο πόδι Κουλουριώτικο χταπόδι.

157

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Τι ήταν τότε Στίχοι: Μανώλης Ρασούλης Μουσική: Χρήστος Νικολόπουλος Πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Ρασούλης

Η Δραπετσώνα, Μίκη μου, δεν είν' όπως παλιά ντύθηκε και ξανοίχτηκε στα περσικά χαλιά τι 'ταν τότε, τι 'ναι τώρα, το κουτί και η Πανδώρα αν ήταν τότε πιο καλά δεν θα σου απαντήσω κι αν είναι τώρα πιο καλά το στόμα θα το κλείσω. Γιατί δεν ξέρω, σύντροφε, τι ακριβώς συμβαίνει να ζει κανείς ή να μη ζει το ερώτημα επιμένει. (δις) Η Ιωνία, Στέλιο μου, δεν είν' όπως παλιά Βρυξέλλες κέντρο έγινε και σούπερ αγορά τι 'ταν τότε, τι 'ναι τώρα, το κουτί και η Πανδώρα αν ήταν τότε πιο καλά δεν θα σου απαντήσω κι αν είναι τώρα πιο καλά το στόμα θα το κλείσω.

158

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Δε θα ’ρθω πια στην Κοκκινιά Στίχοι: Κώστας Σκαρβέλης (Παστουρμάς) Μουσική: Κώστας Σκαρβέλης Πρώτη εκτέλεση: Γιώργος Κάβουρας

Δεν θα'ρθω πια στην Κοκκινιά μαυροματού ξανθιά μου γιατί εχτές τ' αδέρφια σου, αχ, μου κάψαν την καρδιά μου αχ, μου κάψαν την καρδιά μου. Δε θέλουν να σε παντρευτώ, μαζί σου για να ζήσω μου είπαν και στο σπίτι σας, να μη ξαναπατήσω να μη ξαναπατήσω. Στεφάνι θα σου βάλουνε στην κεφαλή κορώνα με κάποιο πλούσιο πολύ από τη Δραπετσώνα από τη Δραπετσώνα. Μην πεις το ναι, μη μ'αρνηθείς, μονάχο μη μ'αφήσεις τα πλούτη που σου τάζουνε, να τα περιφρονήσεις αχ, να τα περιφρονήσεις. Το μουσικό ταξίδι με αφετηρία και κατάληξη τον αγαπημένο μας Πειραιά δεν τελειώνει, καθώς υπάρχουν πολλοί ακόμη που τον έχουν τραγουδήσει ή θα τον πλέξουν στα μελλοντικά τους τραγούδια. Εμείς ακολουθούμε τις μελωδίες και αφηνόμαστε σε μνήμες και εικόνες που μας δένουν μ’ αυτήν τη μοναδική πόλη τόσο άρρηκτα, που καθιστούν όποιον ζήσει στον Πειραιά εθισμένο μαζί του. }

159

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ● “Ρεμπέτικα τραγούδια” του Ηλία Πετρόπουλου, με εικονογράφηση του Αλέκου Φασιανού, Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ – επανέκδοση 1991 ● “Μύθος Ρεμπέτικος” Μάρκος Βαμβακάρης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Βασίλης Τσιτσάνης, Εκδόσεις ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ-ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ – Αθήνα 1997 ● “Μελίνα – Κυριακή για πάντα” Αφίσες και εξώφυλλα δίσκων από τη συλλογή του Γιώργου Πηλιχού, Εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ-ΣΚΑΪ – Αθήνα 2004 ● “Πειραϊκό Πανόραμα” του Γιώργου Μπαλούρδου, Εκδόσεις Τσαμαντάκη 2006 ● Ιστοσελίδες: http://www.laterna.info/laterna.htm για το άρθρο «Η ιστορία της λατέρνας» http://www.armaoslaterna.gr για το άρθρο "Νίκος Αρμάος" ● “Η Ελλάδα του Μπαρκώφ” – Εκδόσεις Ε.Λ.Ι.Α. – 2000 για τους πίνακες του Μπαρκώφ με την ευγενική παραχώρηση της έκδοσης από τον Γιάννη Σαμαρτζή. ● Φωτογραφίες από την προσωπική συλλογή του Γιώργου Τζαμτζή

..........................................................................................

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ για τον ζωγράφο Αλεξάντερ Μπαρκώφ

Αλεξάντερ Μπαρκώφ (1870, Ελσίνκι – 1942, Αθήνα) με καταγωγή από τη Ρωσία ήταν ένας σημαντικός ζωγράφος της Σχολής Καλών Τεχνών του Ελσίνκι. Έζησε για ένα διάστημα στο Παρίσι. Το 1929 ταξίδεψε στην Παλαιστίνη και την Κωνσταντινούπολη. Από το 1928 έως το 1931 έζησε στη Θεσσαλονίκη, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ίσως στον Πειραιά. Μετά το 1941, τα ίχνη του χάνονται. Πιθανόν να πέθανε από ασιτία τον χειμώνα του 1942 στην Αθήνα. Τα έργα του αποτελούν μια από τις πρώτες εκφράσεις της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα με υλικό την ακουαρέλα.

Αυτοπροσωπογραφία, 29 χ 23 εκ.(1922)

Γράφει ο Αντώνης Κωτίδης στο βιβλίο του “Η Ελλάδα του Μπαρκώφ”, Εκδόσεις Ε.Λ.Ι.Α.: «… Από τη στιγμή που φθάνει στο λιμάνι του Πειραιά, η γραφή του [Μπαρκώφ] γίνεται πιο ηχηρή στο σχέδιο, τους χρωματικούς τόνους και τα εκφραστικά μέσα… Χρησιμοποιεί περισσότερο τα οπτικά εφέ της ακουαρέλας με την ύγρανση του χαρτιού, το άπλωμα των χρωματικών κηλίδων και μια απεριόριστη δυνατότητα να δίνει ποικίλους τόνους ενός ή δύο χρωμάτων, σαν προικισμένος χρωματιστής που είναι. Αρχίζει η ζωγραφική του στιγμιότυπου με τις πρώτες ακουαρέλες με ελληνικά θέματα». Συνέθεσε συνολικά 22 πίνακες με θέμα το λιμάνι του Πειραιά. Αποτίνοντας φόρο τιμής σ’ ένα ζωγράφο που αγάπησε και απαθανάτισε με την τέχνη του το λιμάνι μας, θεωρήσαμε υποχρέωσή μας να διανθίσουμε με κάποιους από τους πίνακές του το τεύχος που είναι αφιερωμένο στο τραγούδι και τον Πειραιά. }

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Δημοσιεύσεις στον Τύπο για το Αφιέρωμα “Πειραιώς ενθύμια”

Από την εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 24 Ιουλίου 2011 του Νίκου Βατόπουλου Όταν ένα σχολείο δουλεύει για όλο το χρόνο… Ο Πειραιάς του χθες, από την Ελληνογαλλική Σχολή “Saint-Paul”

πάρχουν πολλοί τρόποι για να είναι κανείς «επαρκής» στη δουλειά του, αλλά χωρίς αμφιβολία υπάρχουν περισσότεροι τρόποι για να ξεχωρίσεις και να κάνεις τη διαφορά. Το βλέπει κανείς ολόγυρα όταν όλοι μας διαπιστώνουμε αυτό το «κάτι» που κάνει μια εμπειρία, μια συναλλαγή, μια επικοινωνία αξέχαστη με θετικό τρόπο! Δικαιολογίες για να κάνει κανείς το «μίνιμουμ» υπάρχουν άφθονες, αλλά το «μάξιμουμ» είναι πάντα μια επιλογή ή δυνατότητα. Σκέψεις που πηγάζουν από την ερευνητική δουλειά που έχει ξεκινήσει η Ελληνογαλλική Σχολή του Πειραιά «Saint-Paul» για το ιστορικό παρελθόν της πόλης. Φρέσκο είναι ακόμη το Β΄ μέρος του αφιερώματος στον ιστορικό Πειραιά, μια θαυμάσια εκδοχή στη σειρά «Πειραιώς ενθύμια» που εκδίδει σταθερά η Σχολή.

161

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Πέρα από την όμορφη παράθεση ιστορικών φωτογραφιών και τεκμηρίων, πέρα από τη σωστή οργάνωση του υλικού, αυτό που έχει σημασία, ιδίως αυτή την εποχή, είναι ότι η έκδοση αυτή και ό,τι συνεπάγεται μια τέτοια προσπάθεια γίνεται από το «περίσσευμα» χρόνου και γνώσης. Και ανέθεσε η Σχολή στον Πειραιώτη Ιάκωβο Βαγιάκη να ανοίξει τα συρτάρια του και να προσφέρει τις γνώσεις του, γιατί λίγοι ξέρουν τον Πειραιά όσο εκείνος. Ο κ. Ιάκωβος Βαγιάκης έχει μεγάλη αγάπη για την πόλη του και είναι σημαντικό ότι τη μοιράζεται με ενθουσιασμό. Ο κ. Μάρκος Γ. Βαρθαλίτης, ο γενικός διευθυντής του «Saint-Paul», πιστεύει σε αυτόν τον σκοπό ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος. «Οι σελίδες που θα ξεφυλλίσουμε δεν μας καλούν να αποχαιρετήσουμε την ‘‘Αλεξάνδρεια που φεύγει’’. Αντιθέτως, μας καλούν να αντλήσουμε δύναμη και έμπνευση από το παρελθόν για να οικοδομήσουμε τον Πειραιά που μας αξίζει, τον Πειραιά του μέλλοντός μας.» Πόσο δίκιο έχει, αν σκεφτεί κανείς ότι η γνώση του παρελθόντος μπορεί να γίνει παραγωγική για το μέλλον. Εντυπωσιάζεται ο μη Πειραιώτης από τον δυναμισμό της πόλης, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου π.χ. αλλά και μεταγενέστερα, με τις επιχειρήσεις, τη ζωντάνια της οικονομίας, τα αρχοντικά σπίτια, τους κινηματογράφους (που σχεδόν όλους τους έχασε ο Πειραιάς)… Η ιστορική Σχολή «Saint-Paul» προσέφερε μια υπηρεσία, όχι μόνο στον Πειραιά, αλλά και σε όλους τους Έλληνες που ενδιαφέρονται γι’ αυτόν τον τόπο. Αξίζει να σημειώσουμε πέρα από τη συμβολή του κ. Ιάκωβου Βαγιάκη, τη συνδρομή του κ. Αντώνη Ρηγούτσου, τέως γενικού διευθυντής της Σχολής (που ήταν δική του η ιδέα) και του κ. Κυριάκου Κοττέα, φιλολόγου που συνέβαλε σημαντικά και στα κείμενα. Η έκδοση δεν πωλείται, είναι δωρεάν. Αξίζει κανείς να την αναζητήσει από τη Σχολή. Από την εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΑ, Βόλος, 7 Αυγούστου 2011

του Γιάννη Μουγόγιαννη

Ελληνογαλλική Σχολή «Saint-Paul» στον Πειραιά αποτελεί πλέον έναν θεσμικό εκπαιδευτικό παράγοντα της πόλης, που, στα 118 χρόνια λειτουργίας της, πρωτοπόρησε και εγκολπώθηκε τα πρωτοποριακά εκπαιδευτικά προγράμματα, στην προσπάθεια παροχής ανώτερου επιπέδου παιδείας. Η Σχολή «Άγιος Παύλος» του Πειραιά, από την οποία αποφοίτησαν εξέχουσες προσωπικότητες της πνευματικής και κοινωνικής ζωής, ανήκει στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό οργανισμό «La Salle», που δημιουργήθηκε το 17ο αιώνα στη Γαλλία, από πρωτοπόρους, για την εποχής τους, παιδαγωγούς. Πρόκειται για σχολεία που λειτουργούν σε πολλές χώρες του κόσμου και συμπεριλαμβάνουν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

162

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Εκτός από την εκπαιδευτική δραστηριότητα, ο «Άγιος Παύλος» δραστηριοποιείται έντονα και στο χώρο του πολιτισμού, όπου με πρωτότυπες παρεμβάσεις καλλιεργεί το πολιτιστικό προϊόν. Ένα τέτοιο δείγμα της πολιτιστικής παρέμβασης αποτελεί και το δίτομο πολυτελές Λεύκωμα με τίτλο: «Πειραιώς ενθύμια» (Πειραιάς 2011 σ.σ. 127 και 160) Πρόκειται για μια εκπληκτική παρουσίαση του ιστορικού παρελθόντος του Πειραιά, μέσα από σπάνιες φωτογραφίες, έγγραφα, κειμήλια, καταλόγους, ρεκλάμες και βινιέτες, που απεικονίζουν το παρελθόν του πρώτου λιμανιού της χώρας και ταυτόχρονα αναπτυσσόμενου βιομηχανικού κέντρου. Απεικονίσεις που καταγράφουν και αναδεικνύουν την ιστορία και ταυτόχρονα αναβιώνουν συγκινήσεις και αναμνήσεις, από μια ζωή που πέρασε ανεπιστρεπτί. Ο Γεν. Διευθυντής της Σχολής, Μάρκος Βαρθαλίτης, αφιερώνει τα δύο αυτά συλλεκτικά λευκώματα στους ανθρώπους που συνέβαλαν στη δημιουργία και στην ανάπτυξη αυτής της πόλης, αλλά και στους νεότερους, που δεν είχαν την ευκαιρία να εντυπωσιαστούν από τη δυναμικότητα των ανθρώπων των προηγούμενων γενεών. Όμως ο δράστης και συντελεστής είναι ο φιλοτελιστής και αγιάτρευτος συλλέκτης τεκμηρίων Ιστορίας, Ιάκωβος Βαγιάκης, μαθηματικός, επίτιμος γυμνασιάρχης, απόφοιτος της Σχολής, στη συλλεκτική μανία του οποίου οφείλεται ολόκληρο το εκτιθέμενο υλικό. Το περιεχόμενο των δυο εντυπωσιακών λευκωμάτων, μαγνητίζει την όραση του αναγνώστη και τον φέρνει σ’ επαφή μ’ ένα παρελθόν, όχι και πολύ μακρινό, που διαμόρφωσε το σύγχρονο πρόσωπο της Ελλάδας. Φωτογραφίες σπάνιες του Πειραιά και του λιμανιού, ετικέτες και διαφημιστικά εμπορικών, βιομηχανικών και ναυτιλιακών εγκαταστάσεων, καλαίσθητες εκτυπώσεις μετοχών και ομολόγων, εικόνες από τη φιλοτελική δραστηριότητα της πόλης και των συλλεκτών, ιστορίες και αποτυπώσεις εφημερίδων και περιοδικών της εποχής, βινιέτες επιχειρήσεων και μια πληθώρα άλλου ενδιαφέροντος υλικού, που χρησιμεύει, πέραν της αισθητικής του και για την τεκμηρίωση ιστορικών συμβάντων. Σπουδαίο εκδοτικό επίτευγμα της Σχολής. Από το μηνιαίο περιοδικό συλλογές για συλλέκτες και φιλότεχνους του Αργύρη Βουρνά

ρόκειται για μια αξιέπαινη προσπάθεια της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος», που την τιμά ιδιαίτερα και αξίζει κάθε μίμησης, τουλάχιστον όπου υπάρχει κάποιος ανεκμετάλλευτος «Βαγιάκης»…

Ο Ιάκωβος Βαγιάκης αρέσκεται να δηλώνει «συλλέκτης», αλλά δια των συλλογών έχει αποκτήσει συγγραφική ευχέρεια, στην οποία έχει προστεθεί η διάθεσή

163

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

του για μελέτη και ιστορική τοποθέτηση των τεκμηρίων των συλλογών του, τα οποία και χρησιμοποιεί προκειμένου να στηρίξει την αλήθεια όλων αυτών που γράφει. Στο δεύτερος μέρος της σειριάς «Πειραιώς ενθύμια» μας παρουσιάζει την πόλη που ζει, μέσα από μια άλλη σειρά ενοτήτων της καθημερινότητας στο διάβα του χρόνου. Και ξεκινά από τον «Τύπο του Πειραιά», ο οποίος αρχίζει από το τυπογραφείο «Η Αγαθή Τύχη»του Ηλία Χριστοφίδη, που το 1839 κυκλοφόρησε τον «Παιδαγωγό» και καταλήγει στο σήμερα, με αναφορές σε εφημερίδες (Ερμής Πειραιώς, Πειραιεύς, Φωνή του Πειραιώς, Ερμής, Τάξις, Ηχώ, Πρόνοια, Σφαίρα, Χρονογράφος, Θάρρος, Σημαία, Χρόνος, Το Πειραϊκό Μέλλον, Ελληνική Ώρα κ.ά.) περιοδικά (Μαθητική Ηχώ, Νεότης, Μηνιαίον Δελτίον Προσκόπων, Πειραϊκά Γράμματα, Το Γλυκοχάραμα, Πειραϊκά Χρονικά, Ο Ανιχνευτής, η Ηχώ του Κολλεγίου μας – «Ο Άγιος Παύλος», Ο Πυρσός, Θερμοπύλες, Φιλολογική Στέγη, Ζήνων, διάφορα εκδρομικά περιοδικά που δεν ήταν και λίγα κ.ά.) και ανθρώπους των γραμμάτων που εργάστηκαν στα μέσα ενημέρωσης του Πειραιά, από διάφορα μετερίζια, όπως: ο Νίκος Καββαδίας, ο Δημοσθένης Βουτυράς, ο Γεράσιμος Βώκος, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Σπύρος Μελάς, ο Χάρης Σταματίου, ο Μηνάς Λαμπρινίδης κ.ά. Η ενότητα του Τύπου του Πειραιά, κλείνει με μια έξυπνη, καθαρά συλλεκτική πρωτοτυπία: Ο Ιάκωβος Βαγιάκης παρουσιάζει με εικόνα και πληροφοριακά στοιχεία, μερικές αποδείξεις συνδρομών σε πειραϊκά έντυπα. Η δεύτερη ενότητα έχει μεγάλο εύρος, ο Πειραιάς παρουσιάζεται μέσα από διάφορες σπάνιες φωτογραφίες, που εντυπωσιάζουν, τόσο για τις περιβαλλοντικές πληροφορίες που προσφέρουν, όσο για τον περιορισμό της ομορφιάς, μετοχές (δεκαέξι μετοχές που χαίρεσαι να τις βλέπεις…) Και το βιβλίο κλείνει με μια άλλη αγάπη του συγγραφέα, την οποία παρουσιάζει με ιδιαίτερη ικανοποίηση, αφού σε πολλές δραστηριότητες είχε ενεργή συμμετοχή. Μιλάμε για την ενότητα «Ο Φιλοτελισμός και ο Πειραιάς». Παρουσιάζονται γραμματόσημα, φιλοτελικά περιοδικά και βιβλία, αναμνηστικές σφραγίδες κ.λπ. Πριν κλείσει όμως το βιβλίο, απαραίτητα, έχουμε μερικές σελίδες, που αξίζει να διαβαστούν, γιατί αναφέρονται στην εκδήλωση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος» για την παρουσίαση του πρώτου αφιερώματος «Πειραιώς ενθύμια». }

164

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Επιστολές που λάβαμε για το τεύχος “Πειραιώς ενθύμια” Αγαπητέ κ. Βαγιάκη, Με φέρατε ξανά πίσω στον Πειραιά του πρόσφατου παρελθόντος. Θαύμαζα τη διαίσθησή σας να συλλέγετε με επιμονή όλη τη ζωή σας αυτά τα θησαυρίσματα που παρουσιάζουν τη ζωή της πόλης, κυρίως εμπορικών, βιομηχανικών επιχειρήσεων. Είναι η ιστορία της με απτά ντοκουμέντα. Ορισμένα εξ αυτών είναι της νεανικής εποχής μου. Πρόσθετος δε θαυμασμός μου είναι στο αισθητικό επίπεδο των εντύπων της εποχής, όπως το είχα επισημάνει στο προηγούμενο. Αφανείς καλλιτέχνες οι δημιουργοί. Όχι όμως όλοι. Υπάρχουν ονόματα: όλη η σειρά των πακέτων της εταιρίας Παπαστράτος είναι δημιούργημα ενός σπουδαίου καλλιτέχνη-ζωγράφου που διέπρεψε ιδιαίτερα στα γραφιστικά, του Άγγελου Σπαχτή, ο οποίος σε ώριμη ηλικία είχε νυμφευτεί τη Μαρία Γυζαδίνου, κυρία της Αθήνας και Πειραιώτισσα κυκλαδικής προελεύσεως. Το πακέτο Άσσος είναι μνημειώδες, από τα πιο σημαντικά έργα του είδους όχι μόνον για την Ελλάδα αλλά και πέραν αυτής, τόσο για την εποχή εκείνη και ακόμα ως σήμερα. Σας συγχαίρω για τον δεύτερο αυτό τόμο και ευχαριστώ. Παναγιώτης Τέτσης Ζωγράφος, χαράκτης και ακαδημαϊκός Ομότιμος καθηγητής, πρώην πρύτανης της Α.Σ.Κ.Τ. Φίλε κύριε Βαγιάκη, Το βιβλίο σας για τον Πειραιά –δεύτερο δικό σας στο ίδιο θέμα– είναι εξαιρετικό και πολύτιμο! Χαρακτηρίζεται από αγάπη, εμβρίθεια, ενθουσιασμό στην ανάπτυξη τόσο του κειμένου όσο και των εικόνων του. Το πάθος για την ιστορία της πόλης σας μεταδίδεται άνετα στον αναγνώστη, χωρίς εξωραϊσμούς περιττούς –με εντιμότητα! Εύχομαι να είστε πάντα καλά! Ειδικά για το βιβλίο σας, καλοτάξιδο!

Δημήτρης Παυλόπουλος Επίκουρος καθηγητής ιστορίας Τέχνης Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μετά τη δημοσίευση για την κυκλοφορία του Αφιερώματος «Πειραιώς Ενθύμια» στην κυριακάτικη Καθημερινή στις 24 Ιουλίου 2011 από τον έγκριτο δημοσιογράφο κ. Βατόπουλο,

165

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

η Σχολή έστειλε δια του διευθυντή της ευχαριστήριο μήνυμα στον κ. Βατόπουλο ο οποίος απάντησε τα εξής:

Αγαπητέ κύριε Βαρθαλίτη, Ευχαριστώ θερμά για το ευγενικό μήνυμά σας! Είναι ιδιαίτερη η χαρά μου όταν έχω την ευκαιρία να παρουσιάζω τέτοιες θετικές πρωτοβουλίες, ειδικά σε μια εποχή που έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη πρότυπα που να μας εμπνέουν προς τα μπροστά. Με εκτίμηση και φιλικούς χαιρετισμούς.

Νίκος Βατόπουλος Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Αγαπητοί μου, Όσο η διατήρηση και η (περι)συλλογή φωτογραφιών και γενικώς ενθυμημάτων συνιστά ευγενή πρωτοβουλία, παρέχουσα διδαχή περί του παρελθόντος και αντιποιούμενη τον χρόνο –αλήθεια, έτσι είναι– τόσο η συστηματική κατάταξη αυτού του υλικού και η καλαίσθητη προβολή του εγγυώνται την αντοχή του και το εφοδιάζουν με χάρη και χρηστικότητα. Αυτό συμβαίνει, και με το δεύτερο μέρος του ετήσιου επιστημονικού περιοδικού Αφιέρωμα που εκδίδει η Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος», με τον τίτλο «Πειραιώς ενθύμια». Συγχαρητήρια λοιπόν, πρώτα απ’ όλα, στον συλλέκτη Ιάκωβο Βαγιάκη, για την εμμονή και την υπομονή του, αλλά και στα εκπαιδευτήριά σας, γιατί, εκτός από την αυστηρά εκπαιδευτική τους αρτιότητα, αναπτύσσουν και γενικότερη φιλοπόλιδα δραστηριότητα.

Με εκτίμηση. Αναστάσιος Νεράντζης Βουλή των Ελλήνων Αξιότιμοι κύριοι, αγαπητέ κύριε Βαρθαλίτη, Εκ μέρους της Επιτροπής του τμήματος Ε.Λ.Ι.Α. του Μ.Ι.Ε.Τ. σας ευχαριστώ θερμά για την έκδοση με τίτλο «Πειραιώς ενθύμια» μέρος δεύτερο, που είχατε την καλοσύνη να προσφέρετε για τη βιβλιοθήκη μας.

Με φιλικούς χαιρετισμούς. Μάνος Χαριτάτος Πρόεδρος του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης

166

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

 Ευχαριστούμε θερμά για την ευγενική σας προσφορά με την οποία συμβάλατε στον εμπλουτισμό των συλλογών της Βιβλιοθήκης μας. Με τιμή.

Ευγ. Κυριακάκου Διευθύντρια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιά Αγαπητοί Κύριοι, Με μεγάλο ενδιαφέρον αλλά και αρκετή συγκίνηση διάβασα στην έγκριτη εφημερίδα Ελευθεροτυπία τη δημοσίευση/αφιέρωμα για τον Πειραιά, όπως τον γνωρίσαμε οι παλαιότεροι, και εντυπωσιάστηκα. Σας ευχαριστώ θερμά που είχατε την καλοσύνη να μου στείλετε τα δύο τεύχη-αφιερώματα στον παλιό όμορφο Πειραιά μας και σας εύχομαι να είστε πάντα πρωτοπόροι σε αυτού του είδους τις δραστηριότητες, για να θυμόμαστε οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.

Και πάλι θερμά συγχαρητήρια. Μιχάλης Λάμπρος Γενικός Διευθυντής Majestic International Cruises INC. Αγαπητέ φίλε κ. Βαρθαλίτη, Με ιδιαίτερη συγκίνηση και με μεγάλο ενδιαφέρον έλαβα, φυλλομέτρησα και διάβασα τα δύο τεύχη της εξαίρετης περιοδικής σας έκδοσης Αφιέρωμα. Ο Πειραιάς έχει τη γλυκιά ιδιότυπη υπόστασή του, που τόσο πειστικά αποτυπώνεται μέσα από τις σελίδες αυτές, με τη ζωντάνια αλλά και το νοσταλγικό άρωμα που αποπνέουν. Ολόψυχα συγχαρητήρια και ευχές σε όλους τους παράγοντες της έκδοσης.

Κώστας Πύρρος Διευθυντής του περιοδικού των Αποφοίτων της Ζωσιμαίας Σχολής ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ Αγαπητέ μου Ιάκωβε Βαγιάκη, Κρατώντας στα χέρια μου αυτό το όμορφο αφιέρωμα στον Πειραιά και τη Σχολή μας, την Ελληνογαλλική Σχολή «Ο Άγιος Παύλος», με συγκίνηση ανατρέχω σε μακρινές αναμνήσεις, αυτές της δεκαετίας του 1940, όταν έζησα συγκλονιστικά γεγονότα του πολέμου αλλά και μοναδικές εμπειρίες της καθημερινότητας, όπως τις βιώνει ένα παιδί στα πρώτα εφηβικά του χρόνια. Αναφέρομαι τόσο στα τραγικά χρόνια της γερμανικής κατοχής που συνταιριάστηκε και με τους αλλεπάλληλους συμμαχικούς βομβαρδισμούς όσο και με τη

167

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

μετέπειτα εθνική τραγωδία από το 1944 έως το 1950, που βύθισε την πατρίδα μας στην απόγνωση και την οδήγησε στα πρόθυρα του αφανισμού της. Χρόνια και γεγονότα που σημάδευσαν ανεξίτηλα, έκτοτε, την πορεία του έθνους μας και επηρέασαν καθοριστικά τη ζωή και ημών των εφήβων, τον χαρακτήρα, τη μόρφωση και την εν γένει συμπεριφορά μας. Έτσι, μετά εξήντα (60) και πλέον χρόνια, είναι το δίτομο πόνημά σου «Πειραιώς Ενθύμια» με την πληθώρα των γραπτών και φωτογραφικών στοιχείων, τεκμηρίων, θα έλεγα, μιας εποχής, για την ιστορία και την κοινωνία της πόλεως που συναρπάζει, χαροποιεί και ανακαλεί στη μνήμη τη μοναδική και συναρπαστική εφηβική μας ζωή. Ακόμη, ζωντανεύει συνειρμικά το «Collège Saint-Paul du Pirée» με τους αλησμόνητους Frères και καθηγητές μας, οι οποίοι με αυταπάρνηση, υπευθυνότητα, γνώση και αγάπη μάς δίδαξαν, μόρφωσαν, κατεύθυναν και τόνωσαν τη θέλησή μας για μάθηση και επιτυχή ανέλιξη στην κοινωνία με πρόσθετο εφόδιο την ελληνοχριστιανική παιδεία μας. Αναμφίβολα είναι το πόνημα αυτό προϊόν του πρωτόγνωρου και πολύτιμου πάθους σου στην αναζήτηση και συλλογή των φωτογραφικών και γραπτών τεκμηρίων για την ιστορία της αγαπημένης μας πόλεως. Πάθος που αναγνωρίστηκε, και από ειδήμονες, έτυχε δε υποστηρίξεως και δημοσιότητας με άψογη παρουσία του δίτομου έργου «Πειραιώς ενθύμια» από το «Collège Saint-Paul», από μια δηλαδή φωτισμένη και υπεύθυνη ομάδα, που μεριμνά για τις εκδόσεις «Αφιερωμάτων» της Σχολής, υπό τον Γενικό Διευθυντή του «Saint-Paul» κ. Μάρκο Βαρθαλίτη και η οποία αξίζει συγχαρητηρίων. Φίλτατε Ιάκωβε, συγχαρητήρια για το έργο σου και θερμές ευχαριστίες για την ανταπόκρισή σου στην παράκλησή μου να εφοδιασθώ με το εξαιρετικό Αφιέρωμα «Πειραιώς ενθύμια». Διατελώ σε πάσα περίπτωση υπόχρεος. Με ιδιαίτερα αισθήματα φιλίας, εκτιμήσεως και αγάπης.

Αριστείδης Πλατ. Προκοπίου Αντιστράτηγος ε.α. Αγαπητοί κύριοι, Με τον συγγραφέα του Πειραιώς ενθύμια Ιάκωβο Βαγιάκη γνωριζόμαστε εδώ και 30 χρόνια. Συνυπηρετούσαμε μαζί σε σχολεία του Πειραιά και τον κοινό ελεύθερο χρόνο μας τον αφιερώναμε πάντα στην Τέχνη, τις συλλογές και τις συζητήσεις γύρω από αυτές.

168

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

Ο ίδιος ο Ιάκωβος Βαγιάκης, επίτιμος Γυμνασιάρχης της Ραλλείου Σχολής Πειραιά, είναι ένας δεινός φιλοτελιστής και συλλέκτης! Έτσι, επί χρόνια πολλά συνέλλεγε σαν μέλισσα ό,τι αφορούσε τον Πειραιά για να μας παραδώσει σήμερα αυτό το υπέροχο δίτομο λεύκωμα, με άγνωστα στους πολλούς ντοκουμέντα από τη μεγάλη ιστορία αυτής της πόλεως! Ο Βαγιάκης έχει ξεχωρίσει προ πολλού γι’ αυτή τη σπουδαία δουλειά του. Θερμά συγχαρητήρια για την έκδοση και στον συγγραφέα και στη Σχολή «Saint-Paul» του Πειραιά που αποφάσισε να εκδώσει αυτό το δίτομο λεύκωμα για το ιστορικό παρελθόν της πόλεως! Και μακάρι να συνεχιστούν παρόμοιες προσπάθειες και στο μέλλον.

Αντώνιος Α. Αντωνάκος Καθηγητής φιλόλογος - συγγραφέας Αγαπητέ κ. Μάρκο Βαρθαλίτη, Έλαβα την προσφορά σας, τους δύο τόμους με τίτλο «Πειραιώς ενθύμια» και σας εκφράζω χίλια ευχαριστώ. Αισθάνθηκα ιδιαίτερη συγκίνηση, διαβάζοντας και βλέποντας τόσα πράγματα για τον αγαπημένο μου Πειραιά. Δυστυχώς δεν έχω κρατήσει αναμνηστικά για την πόλη μας. Θυμάμαι μόνο πολλά πράγματα από τη ζωή του Πειραιά και διατηρώ στο νου μου εικόνες μερικών σχολείων και κτηρίων. Το μεγάλο έγκλημα ήταν η κατεδάφιση του Ρολογιού από τον Σκυλίτση. Οφείλαμε οι νεότεροι να βρούμε τρόπο για την αναστύλωσή του. Συγχαρητήρια για τη θαυμάσια αυτή έκδοση, που έχει καταπληκτική τυπογραφική ομορφιά. Ευχαριστώ πάλι και ελπίζω ότι θα υπάρξει συνέχεια. Με ιδιαίτερη εκτίμηση.

Ευάγγελος Μαμάς Απόφοιτος και εκπαιδευτικός της Ιωνιδείου Αγαπητέ κ. Βαρθαλίτη, Από πρόσφατο δημοσίευμα της Καθημερινής πληροφορήθηκα για την ενδιαφέρουσα έκδοση της Σχολής σας για τον «Πειραιά του χθες…» και μαζί με τα προσωπικά μου συγχαρητήρια, για την ενεργό συμβολή της Σχολής στην ιστορία, στη λαογραφία, αλλά και στο πνευματικό και επιχειρηματικό παρελθόν του Πειραιά, δεχθείτε σας παρακαλώ και το αίτημά μου να μου αποστείλετε ένα αντίτυπο της έκδοσης αυτής.

169

Πειραιάς & τραγούδι

-----------------------------------------------------------------------------

Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται ότι η Σχολή, με πρωτοβουλία του τέως Γενικού Διευθυντή κ. Ρηγούτσου, είχε ξεκινήσει τις εκδόσεις αφιερωμάτων για την πόλη του Πειραιά, εκδόσεις τις οποίες με επιτυχία συνεχίζετε και για το λόγο αυτό, σας αξίζουν πρόσθετα συγχαρητήρια.

Με εκτίμηση. Συμεών Χ. Χατζηχαραλάμπους Δήμαρχος Γυθείου  Ευχαριστούμε θερμά τον αγαπητό μας συνάδελφο εκπαιδευτικό, κ. Βαγιάκη Ιάκωβο, για την πολύτιμη προσφορά του στην κοινωνία και ιστορία της πόλης του Πειραιά. Με εκτίμηση.

Επαμεινώνδας Πετρόχειλος Ο Διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Πειραιά Κύριοι, Σαν παλιός Πειραιώτης θέλω να σας συγχαρώ για την έκδοση των δύο τόμων με τίτλο «Πειραιώς ενθύμια» του κ. Ι. Βαγιάκη. Με την ευκαιρία θέλω να σας πληροφορήσω για τα ακόλουθα: Οργανωμένος Φιλοτελισμός στον Πειραιά ξεκίνησε με την Ίδρυση της Φιλοτελικής Εταιρίας Πειραιώς το 1960. Ιδρυτικά μέλη, κατ’ αλφαβητική σειρά ήταν οι: Αϊβάζογλου Παναγιώτης, Αλιφέρης Σταύρος, Βασιλόπουλος Γεώργιος, Καλιβωκάς Σταμάτιος, Κιρλακίτσης Λεωνίδας, Μπαλλής Γεώργιος, Πλεύρης Εμμανουήλ, Ρόζεμπεργκ Θεοχάρης, Ρούσσης Νικόλαος και Σαχτούρης Ανδρέας. Πρώτος Πρόεδρος της Φιλοτελικής Εταιρίας Πειραιώς ήταν ο πατέρας μου Νικόλαος Πετρ. Ρούσσης, κατά τη διάρκεια της θητείας του οποίου διοργανώθηκε το 1962, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, Φιλοτελική Έκθεση. Η έκθεση αυτή στεγάστηκε στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς με πλαίσια (βιτρίνες) που κατασκεύασε δωρεάν το μέλος της Φιλοτελικής Εταιρίας Πειραιώς, Βασίλειος Αραπογιάννης σε επιπλοποιείο του.

Φιλικά. Πάνος Ν. Ρούσσης Κύριοι, Ως μόνιμος κάτοικος Πειραιά με ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη αυτή αισθάνομαι την ανάγκη να συγχαρώ δημοσία τόσο τον επίτιμο Γυμνασιάρχη και λάτρη του

170

αφιέρωμα 6

----------------------------------------------------------------------------

πρώτου λιμανιού της χώρας κ. Ιάκωβο Βαγιάκη, όσο και την Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος» για την έκδοση και διάθεση στον πειραϊκό λαό των δύο τευχών του βιβλίου «Πειραιώς ενθύμια», το περιεχόμενο των οποίων πιστεύω ακράδαντα ότι θα συγκινήσει κάθε Πειραιώτη και κάθε Πειραιώτισσα.

Δημήτρης Δημόπουλος Αξιότιμε κ. Βαρθαλίτη, Έλαβα την έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά με τίτλο «Πειραιώς ενθύμια» και σας ευχαριστώ πολύ για την ευγένεια και τη φροντίδα της αποστολής.

Βασιλεία Κατσάνη Διευθύνουσα Σύμβουλος ΑΝΑΠΛΟΥΣ-Πολιτισμικές & Μορφωτικές Δράσεις  Ένα υπέροχο ταξίδι στον παλιό Πειραιά, μέσα από μοναδικές φωτογραφίες και ντοκουμέντα που ξυπνούν μνήμες από μια άλλη εποχή.

Άννα Οβακιμιάν Ηχολήπτρια

.................................................................................. ΠΑΡΟΡΑΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΥΧΗ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ

“Πειραιώς ενθύμια” Τεύχος 5α ‣ σελίδα 33, αράδα 15 … τα επέστρεψαν στους κατοίκους τους και όχι που επέστρεψαν Τεύχος 5β ‣ σελίδα 36, αράδα 15 … Δημόσια Γυμνάσια και όχι Δημοτικά Γυμνάσια ‣ σελίδα 52 – λεζάντα φωτογραφίας 9 Γωνία Φιλελλήνων και Περικλέους και όχι Γωνία Φιλελλήνων και Ευεργετών ‣ σελίδα 96 – λεζάντα εικόνας 15 Τσιγάρα ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ «Νο 1» και όχι Τσιγάρα ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ «Νο 5»

171

...από το

χθες

“Saint-Paul”

στο

σήμερα

ο “Saint-Paul” ανήκει στον Παγκόσμιο Εκπαιδευτικό Οργανισμό "La Salle", που δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα στη Γαλλία από τον Jean-Baptiste de La Salle, πρωτοπόρο για την εποχή του παιδαγωγό. Σήμερα, τα σχολεία που εξακολουθούν να εμπνέονται από τις παιδαγωγικές αρχές του De La Salle –και από το όνομα του οποίου αποκαλούνται λασαλιανά– ανέρχονται περίπου στα 1.000 και είναι διάσπαρτα σε 82 χώρες ανά τον κόσμο. Πρόκειται για μονάδες όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, από νηπιαγωγεία μέχρι πανεπιστήμια, τα οποία διευθύνονται από τους συνεχιστές του έργου του Jean-Baptiste de La Salle, αδελφούς (Frères) των Χριστιανικών Σχολείων και τους συνεργάτες τους, δασκάλους και καθηγητές, που συνολικά ξεπερνούν τις 80.000.

Γυμνάσιο-Γενικό Λύκειο

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά “SaintPaul” κλείνει εφέτος 119 χρόνια διαρκούς και ζωντανής παρουσίας στην πόλη του Πειραιά. Πρόκειται για εκπαιδευτικό ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αποτελείται από μικτό Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο στο οποίο φοιτούν μαθητές από τον Πειραιά, όπως επίσης και από άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου. Το «Saint-Paul» χρησιμοποιεί όλα τα σύγχρονα μέσα για να προσφέρει στους μαθητές και μαθήτριές του ολική αγωγή και εκπαίδευση. Παρά το γεγονός ότι η επιτυχία στις Πανελλαδικές εξετάσεις εκ των αποτελεσμάτων φαίνεται ότι είναι βασικός στόχος του σχολείου, η Σχολή ενδιαφέρεται πρωτίστως για την αγωγή των μαθητών της, βοηθώντας τους να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους και να τα καλλιεργήσουν, με σκοπό να αποκτήσουν ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας, το “Saint-Paul” αποτελεί για τον Πειραιά σημείο αναφοράς. Όλα αυτά τα χρόνια, έχουν περάσει από τα θρανία του μορφές των τεχνών, των γραμμάτων και του αθλητισμού, καθώς και σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και οικονομικής ζωής της πατρίδας μας. Απόφοιτοι της Σχολής κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνία και διαπρέπουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

“∆ελασάλ”

“Δελασάλ”

Δημοτικό

πό τον Σεπτέμβριο του 2009, το “Saint-Paul” επεκτείνει το σχέδιο δράσης του στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και δημιουργεί στον Άλιμο δημοτικό σχολείο με την επωνυμία “Δελασάλ”. Πρόκειται για μια νέα δυναμική σχολική μονάδα, η οποία λειτουργεί σε ολοκαίνουργιες εγκαταστάσεις που εξασφαλίζουν στους μικρούς μαθητές ένα ευχάριστο και ασφαλές περιβάλλον. Στόχος του νέου δημοτικού, να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές να διαπαιδαγωγηθούν σωστά, να μάθουν να κατακτούν τη γνώση, προκειμένου να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για τη μελλοντική εξέλιξή τους.

Το 2013,

τα εκπαιδευτήρια “Saint-Paul” και “Δελασάλ” θα γιορτάσουν 120 χρόνια προσφοράς στη μαθητιώσα νεολαία. Παρά τις δυσκολίες, ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία, γιατί αντλούν έμπνευση από την πλούσια παράδοσή τους και εξακολουθούν να βιώνουν δημιουργικά το σήμερα.

εκπαιδευτική συνεργασία

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά “Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ” Γυµνάσιο - Γενικό Λύκειο Collège SAINT-PAUL Χαριλάου Τρικούπη 36 185 36 Πειραιάς τηλ.: 210 451 1954 fax: 210 453 77 21 e-mail: fec@saintpaul.gr www.saintpaul.gr

Εκπαιδευτήρια “ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS” ∆ηµοτικό Σχολείο - Νηπιαγωγείο ∆ηµοτικό: ∆ιστόµου 7-9, 185 32 Πειραιάς τηλ.: 210 411 05 95-6, fax: 210 412 84 64 Προσχολική εκπαίδευση: Νικοδήµου 2 & Μαβίλη, 185 33 Πειραιάς Τηλ.: 210 417 33 41, 210 411 98 56, fax: 210 417 34 97 www.pedagogiki-birds.gr

ευχαριστίες • χορηγίες

Ευχαριστούμε από καρδιάς όσους συνέβαλαν στην έκδοση του Αφιερώματος 6 “Πειραιάς & τραγούδι”: ‣ πριν απ' όλα και πάνω απ' όλα τους εκπαιδευτικούς της Σχολής, που αναζήτησαν και επιμελήθηκαν το υλικό το οποίο δημοσιεύεται στο παρόν τεύχος, ‣ τον Πειραιώτη συγγραφέα και φίλο της Σχολής κ. Γιάννη Κακουλίδη για το διήγημα που έγραψε ειδικά για το τεύχος, μεταφέροντάς μας με τρόπο μαγικό σε μιαν άλλη εποχή, ‣ τον Πειραιώτη μουσικολόγο κ. Γιώργο Χατζημιχελάκη, ο οποίος με χαρά ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας και μας παρουσιάζει την ιστορία του τρίχορδου μπουζουκιού, και ‣ τον δικηγόρο, δρα Κοινωνιολογίας της ιστορίας και του πολιτισμού κ. Δημήτρη Σταθακόπουλο ο οποίος μας θύμισε μέσα από τις “Πειραιώτικες μουσικές μνήμες” την ιστορία του Πειραιά. Πάμπολλες ευχαριστίες, επίσης, στις γνωστές ‣ Εκδόσεις Τσαμαντάκη, καθώς και ‣ στον φιλόλογο και συγγραφέα κ. Γιώργο Μπαλούρδο που μας έδωσαν την άδεια να δημοσιεύσουμε αυτούσιες σελίδες από το βιβλίο Πειραϊκό Πανόραμα –πνευματικό και καλλιτεχνικό χρονολόγιο του πειραϊκού χώρου– ‣ στον Γενικό Διευθυντή του "Δελασάλ", κ. Αντώνη Ρηγούτσο, για τις πολύτιμες πάντα συμβουλές του, στην ‣ κ. Χριστίνα Αναγνώστου για την προεργασία της καταγραφής του υλικού της έκδοσης και, φυσικά, ‣ στον κ. Γιώργο Τζαμτζή που με απαράμιλλη φροντίδα έκανε την εικαστική επιμέλεια και του παρόντος τεύχους. Θερμές ευχαριστίες απευθύνει επίσης η Σχολή ‣ στον κ. Μιχάλη Βουρλίδη, απόφοιτο του 1963, ο οποίος και αυτή τη φορά συνεισέφερε στα έξοδα για την έκδοση του παρόντος τεύχους. }

ΤΟ 6ο ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ: "ΠΕΙΡΑΙΑΣ & ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ & ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ "ΕΠΟΧΗ". ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΕ 1500 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2012 ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ Α.Ε. ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ «SAINTPAUL» ΚΑΙ ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ.