Αφιέρωμα-Ν. Καββαδίας by Αγιος Παύλος

το Saint-Paul από το χθες στο σήμερα

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» έχει 110 χρόνια διαρκούς και ζωντανής παρουσίας στον Πειραιά, προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του πρώτου λιμανιού της πατρίδας μας. Πρόκειται για ένα μη κερδοσκοπικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, που αποτελείται από μικτό Γυμνάσιο και Γενικό Λύκειο στο οποίο φοιτούν μαθητές από τον Πειραιά, καθώς και από άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου. Αποτελεί για την πόλη μας σημείο αναφοράς. Όλ’ αυτά τα χρόνια, έχουν περάσει από τα θρανία του σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και οικονομικής ζωής, των τεχνών και του αθλητισμού. Απόφοιτοι της Σχολής κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνία και διαπρέπουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το “Saint-Paul” ανήκει στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό οργανισμό, που δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα στη Γαλλια από τον Jean-Baptiste De La Salle, πρωτοπόρο για την εποχή του παιδαγωγό. Σήμερα τα σχολεία, που εξακολουθούν να εμπνέονται από τις παιδαγωγικές αρχές του Δελασάλ και από το όνομα του οποίου αποκαλούνται σήμερα λασαλιανά, ανέρχονται περίπου στα 1.000. Πρόκειται για μονάδες όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, από νηπιαγωγεία μέχρι πανεπιστήμια, τα οποία διευθύνονται από τους συνεχιστές του έργου του Δελασάλ, αδελφούς (frères) των Χριστιανικών Σχολείων και τους συνεργάτες τους δασκάλους και καθηγητές, που συνολικά ξεπερνούν τις 70.000 και που είναι στην υπηρεσία 800.000 και πλέον παιδιών, εφήβων και νέων σε περισσότερες από 82 χώρες σε όλο τον κόσμο. Το “Saint-Paul”, πιστό στην πλούσια παράδοσή του και χάρη στη μακρόχρονη πείρα που έχει αποκομίσει, ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξια διότι:

• θεωρεί ότι κέντρο της παιδείας που παρέχει είναι ο άνθρωπος και σκοπός του η διανοητική, σωματική, ηθική και πνευματική καλλιέργεια του νέου, • εξακολουθεί να πιστεύει στον σημαντικό ρόλο της εκπαίδευσης για το μέλλον των ανθρώπων και της κοινωνίας, • είναι ανοιχτό στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία της τρίτης χιλιετίας, προσφέροντας στους μαθητές του παιδεία θεμελιωμένη στην επικοινωνία, την αγάπη και τη συνεργασία, • επιδιώκει τη δημιουργία μιας εκπαιδευτικής κοινότητας, όπου διδακτικό προσωπικό, γονείς, μαθητές, και απόφοιτοι, χάρη στη συνεργασία, προάγουν ένα μορφωτικό πλαίσιο που είναι προσανατολισμένο στη σύγχρονη ζωή και που βασίζεται στην ανθρωπιστική και πνευματική μόρφωση των παιδιών. 3

ένα περιοδικό γεννιέται

να σύγχρονο εκπαιδευτήριο αποτελεί μια ζωντανή κυψέλη μέσα στην οποία παράγεται, συσσωρεύεται και μεταδίδεται η γνώση. Τη διαδικασία της γνώσης, οι εκπαιδευτικοί του Saint-Paul, αποφάσισαν να εμπλουτίσουν με τη δημιουργία ενός ετήσιου επιστημονικού περιοδικού, στο οποίο δόθηκε ο τίτλος «αφιέρωμα». Κάθε τεύχος του «αφιερώματος» θα στοχεύει στην παρουσίαση θεμάτων τα οποία θα αντιμετωπίζονται πολύπλευρα από τους επιστημονικούς εκπαιδευτικούς κλάδους του σχολείου και θα σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την πόλη μας, τον Πειραιά. Το περιοδικό θα φιλοξενεί δοκίμια, μελέτες, έρευνες, άρθρα και λογοτεχνικά κείμενα. Φιλοδοξεί να αποτελέσει χώρο παράθεσης και αντιπαράθεσης απόψεων των εκπαιδευτικών, των γονέων, των αποφοίτων και των μαθητών του σχολείου, καθώς και κάθε δημιουργικού και πνευματικού συνεργάτη ο οποίος συνδέεται με οποιοδήποτε τρόπο με το σχολείο και την πόλη μας. Το θέμα του πρώτου τεύχους είναι ο Νίκος Καββαδίας. Ο ποιητής που το όνομά του συνδέθηκε με τους ναυτικούς και τη θάλασσα και αγαπήθηκε από όλους τους Έλληνες. Τα ποιήματά του, μελοποιημένα από μεγάλους συνθέτες, συγκινούν όλες τις ηλικίες. Η Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος» παρουσιάζει με υπερηφάνεια τη νέα της εκδοτική προσπάθεια και εκφράζει τις ευχαριστίες της σε εκείνους που τίμησαν το «αφιέρωμα» με τις εργασίες τους και εκείνους που εργάστηκαν για την ολοκλήρωσή του. από την ομάδα της σύνταξης

αφιέρωμα // 5

ΤΕΥΧΟΣ 1 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2006 • ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ – ΕΚΔΟΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΑ “Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ” Χαριλάου Τρικούπη 36, 185 36 ΠΕΙΡΑΙΑΣ Τηλ. 210 4511 954, Fax. 210 4537 721 www.saintpaul.gr fec@saintpaul.gr ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ Αντώνης Ρηγούτσος ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΕΥΧΟΥΣ 1 Κυριάκος Κοττέας Κατερίνα Παπαδοπούλου Στέλλα Λιβανίου Αντώνης Ρηγούτσος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΕΥΧΟΥΣ Κυριάκος Κοττέας ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ - ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Ευαγγελία Καλτάκη Ελένη Μοσχονά Νεονείλα Παπαδοπούλου Βαγγέλης Δαρούσος Γιώργος Κόρδης Αλέξης Λυκοσκούφης Θωμάς Μαμνιόγλου ΕΞΩΦΥΛΛΟ -ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ Πίνακας του θεολόγου και αγιογράφου Θωμά Μαμνιόγλου, καθηγητή της σχολής, που φιλοτεχνήθηκε ειδικά γα την παρούσα έκδοση

Νίκος Καββαδίας // ποίηση και ζωή Κυριάκος Κοττέας

Τρία “άγνωστα ποιήματα”

...oι άλλοι για τον Καββαδία Ελένη Μοσχονά

Η γυναίκα στην ποίηση του Νίκου Καββαδία Κατερίνα Παπαδοπούλου

Η γεωγραφία στα ποιήματα του Νίκου Καββαδία Στέλλα Λιβανίου

Αστρονομικό Εγκυκλοπαιδικό Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία Αντώνης Ρηγούτσος

Ο μελοποιημένος Νίκος Καββαδίας Ευαγγελία Καλτάκη

από ένα μαθητή Βαγγέλης Δαρούσος

Αποχαιρετισμός στο Aquarius Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος

μικρό σχόλιο στην εικαστική ανάγνωση του Ν. Καββαδία Γιώργος Κόρδης

στατιστική έρευνα για τον Καββαδία

Αλέξης Λυκοσκούφης Νεονείλα Παπαδοπούλου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Δημιουργικό γραφείο ΕΠΟΧΗ - Τζαμτζής Γιώργος

ημερολόγιο

Νίκος Καββαδίας // ποίηση και ζωή [Κυριάκος Κοττέας, φιλόλογος]

1910

Γεννιέται σε μια ρωσική στρατιωτική βάση κοντά στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας. Ο πατέρας, διακινητής εμπορευμάτων, τροφοδότης του τσαρικού στρατού: «Ο πατέρας μου… ο λαθρέμπορος του Λάο Γιαν, ο χαρτοπαίκτης του Τιεν Τσιν, ο μπακάλης του Πασαλιμανιού στα στερνά του, ο πιο ανελέητος άνθρωπος που γνώρισα, με είχε συγχωρέσει εκείνη την ώρα.» (Βάρδια) «Το παιδί της Μαντζουρίας… όταν πρωτοπήγε δεκαεφτά χρονών στο Τιέν Τσιν , οι Κινέζοι της περιοχής πάψανε να καπνίζουν όπιο μονομιάς, κι όμως ήτανε χειρότερα μεθυσμένοι από πριν. Τι τους πότιζε; Ο τροφοδότης του Κουροπάτκιν… (σ.σ. Ρώσος στρατηγός) Νύχτα τον σύρανε στο αντίσκηνό του. Πάνω στο κιβώτιο πούχε για τραπέζι, ανάμεσα σε ένα μισοκομμένο ψωμί, βρισκόταν μια τεράστια κατσαρίδα, ένας τούμπανος. «Θα σε τουφεκίσω πριν ξημερώσει». Ο τροφοδότης πήρε το πειστήριο στο χέρι, το ζύγισε με το μάτι, τόβαλε στο στόμα και το κατάπιε. «Σταφίδα εξοχώτατε. Του νησιού μου.» Ο Κουροπάτκιν κατάπιε το γέλιο του δυσκολότερα απ’ ό, τι ο πατέρας μου το θεριό. «Φύγε… κι άλλη φορά δεν τη γλυτώνεις». [...] Η τράπουλα μιλούσε στα χέρια του. Έχανε μια μπυραρία στο Λάο Γιεν και κέρδιζε ένα φούρνο στο Μούκδεν… Γύρισε Η οικογένεια Καββαδία λίγο πριν αναχωρήμε τη στρατιά του Βράγκελ στα είκοσι, μ’ σει από τη Μαντζουρία. Ο πατέρας Χαρίλαος ένα πεντοχίλιαρο στην τσέπη κι ένα κουκρατάει τον Κόλλια. τί καραμέλες. Άρχισε τα σάλτα… ΠόληΣμύρνη-Πειραιά-Αλεξάνδρεια-Brindisi. Ήρθε μια νύχτα μ’ ένα χειραμάξι φορτωμένο σακκούλες μετζήτια (σ.σ. τουρκικά νομίσματα). Μας μοίρασε από μια φούχτα. Σ’ ένα μήνα μας τα πήρε. «Δόστε μού τα κανάγηδες και θα σας τα φέρω χρυσά...». Η μάνα μου κουνούσε το κεφάλι της. (Βάρδια)

Έργο του ζωγράφου Bάλια Σεμερτζίδη. Ο ζωγράφος, που είχε και αυτός γεννηθεί στη Ρωσία, είχε προσδώσει στον Καββαδία το χαϊδευτικό “Κόλλιας”

1914

Πρώτος παγκόσμιος. Η Οκτωβριανή επανάσταση κυοφορείται. Ο πατέρας παίρνει την οικογένεια και μέσω Υπερσιβηρικού την κατεβάζει στην Κεφαλονιά, στο Αργοστόλι. Ο ίδιος επιστρέφει στη Ρωσία να τακτοποιήσει τις υποθέσεις του. 9

νίκος καββαδίας

ημερολόγιο

1933

«Τα μικρά απόμειναν ξαφνιασμένα στο ανύποπτο και ως τότε ήσυχο Αργοστόλι που άρχιζε να το τραντάζει ο απόηχος του πολέμου. Υδροπλάνα, οπλιταγωγά, ατμάκατοι, συμμαχικός στρατός, Άγγλοι, Γάλλοι, Σενεγαλέζοι. Τα παιδιά της οικογένειας βρίσκονταν κάθε απόγευμα με τη νταντά στην πλατεία. Ο Νίκος Καββαδίας ξέφευγε κατά τη συνήθειά του για να κάνει φιλίες με στρατιώτες του συμμαχικού στρατού, κατά προτίμηση τους Σενεγαλέζους που τον εντυπωσίαζαν με το χρώμα τους και το μπόϊ τους καθώς τον σήκωναν ψηλά στα χέρια τους και του χαρίζανε ταινίες από τα καπέλα τους και άλλα αντικείμενα.» (Από βιογραφικό που γράφτηκε από την αδελφή του ποιητή, Τζένια Καββαδία) «...και τότε αυτός συνήθιζε γελώντας τρανταχτά/με το ’να χέρι του ψηλά πολύ να με σηκώνει.» (Ένας νέγρος θερμαστής από το Τζιμπουτί, Μαραμπού)

Εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή, το «Μαραμπού» που αντιμετωπίζεται πολύ θετικά από τους κριτικούς. Σε αυτή εγκαινιάζει τη ναυτική θεματολογία που χαρακτηρίζει όλο το έργο του. «Το ξέρω πως η θέση μας είναι άσχημη πολύ./ Η θάλασσα τη γέφυρα με κύματα γεμίζει/ Κι εγώ λυπάμαι μοναχά που δεν μπορώ να πω/ Σε κάποιον, κάτι που πολύ φριχτά με βασανίζει.» (Ένας δόκιμος εν ώρα κινδύνου, Μαραμπού)

1939

Αποφασίζει να εγκαταλείψει τα όνειρά του για σταδιοδρομία πλοιάρχου και δίνει εξετάσεις για το δίπλωμα του Ραδιοτηλεγραφητή. «Δεν ξεκίνησα για τίποτα. Μονάχα για να ταξιδεύω. Εκείνοι που μαζί πρωτομπαρκάραμε, σε τέσσερα χρόνια πήρανε το χαρτί τους, εσύ το ίδιο. Εμένα μ’ άρεσε η πλώρη. Η ξενοιασιά. Πιάσανε πολλοί πατριώτες καπετάνιοι να με συμβουλέψουνε. Άλλοι με κοροϊδεύανε, με δαχτυλοδείχνανε. Με πήρε το φιλότιμο. Ετοιμάστηκα να πάρω του τρίτου. Τότε συνάντησα ένα εφοπλιστή ξάδελφο της μάνας μου, ο μόνος άνθρωπος που με καταλάβαινε και με συγχωρούσε. Μούδινε πάντα δουλειά, χωρίς να με ρωτάει γιατί ταξιδεύω. Του τόπα. –Να γίνεις μαρκονιστής (=ραδιοτηλεγραφητής), μούπε. Από το να σπάσουμε μια πλώρη, καλύτερα να τσακίσουμε έναν ασύρματο. Έπινα, καταλαβαίνεις.» (Βάρδια)

1921-1928

Ο πατέρας επιστρέφει κατεστραμμένος από τη Ρωσία. Παίρνει την οικογένεια στον Πειραιά, ανοίγει ένα μικρό μαπακάλικο στο Πασαλιμάνι. Ο Κόλλιας –ρώσικο χαϊδευτικό του Νίκος, που θα του μείνει- γνωρίζεται με την προσφυγιά, εκδίδει μια εφημερίδα στο δημοτικό, παίρνει μαθήματα πυγμαχίας και γνωρίζεται με τον Παύλο Νιρβάνα. Στα 1928, γράφεται στην Ιατρική, αλλά την εγκαταλείπει γρήγορα. Πιάνει δουλειά σε ένα πρακτορείο καραβιών αλλά τον έλκει η θάλασσα. «Όταν έγινα δεκαοχτώ, τούπα ότι θα γίνω ναυτικός. Γίνε ό,τι διάολο θέλεις, μούπε. Ρουφιάνος και πούστης μη γίνεις. Σκέφτηκε λίγο... Έχει και παλικάρια πούστηδες, μπεσαλήδες. Ρουφιάνος με μπέσα δε βρέθηκε πουθενά. (Βάρδια)

1940

Πόλεμος. Στρατιώτης στην Αλβανία, ειδικότητα ημιονηγός (μουλαράς). «Η δεύτερη νύχτα: Τότε που μπήκαμε μ’ άλλους πολλούς μες τη μάχη. Μπορούσε κοντά από κει να κουβαλήσουμε τραυματίες. Ακούσαμε μαζί το θόρυβο του πολέμου και τον συνηθίσαμε. Πήραμε το παλλικάρι με το πληγωμένο πόδι και φύγαμε. Ποτέ μου δε σε είδα πιο προσεκτικό και τόσο αλαφροπάτητο. Είχες ξεχάσει κείνο το νευρικό σου συνήθειο να πηδάς σηκώνοντας το σαμάρι. Τα ’χες όλα νοιώσει ίσως πριν από μένα. Και τώρα η νύχτα στο βουνό με τη λάσπη: βαρυφορτωμένοι, κατάκοποι προχωρούσαμε. Είναι αφάνταστη η λύπη και η κακομοιριά που δοκιμάζεις σαν αισθάνεσαι να ’σαι και να βλέπεις ανθρώπους και ζώα και τα πάντα μες τη λάσπη.” (Στο άλογό μου)

1929

Ταξίδι για την Αυστραλία, εδώ με τη νοσοκόμα του πλοίου.

Λίγους μήνες μόνο θα αντέξει το στεριανό επάγγελμα του πράκτορα. «Για το Μαδράς, το Σιγκαπούρ, τ’ Αλγέρι και το Σφαξ/ θ’ αναχωρούν σαν πάντοτε περήφανα τα πλοία/ κι εγώ, σκυφτός σ’ ένα γραφείο με χάρτες ναυτικούς/ θα κάνω αθροίσεις σε χοντρά λογιστικά βιβλία» Θα μπαρκάρει ξεκινώντας ένα επάγγελμα που θα το υπηρετήσει μέχρι το θάνατό του. «Μα είν’ ένα κάτι πιο βαθύ που με λερώνει./ -Γιε μου πού πας; -Μάνα θα πάω με τα καράβια» (οι εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia, Τραβέρσο)

Ο Καββαδίας σε ξυλογραφία του Γ. Μόσχου (1944) 10

νίκος καββαδίας

ημερολόγιο

1943

“Κι έτσι μαζί με τους εφτά κατηφοράμε./ Με τη βροχή, με τον καιρό που μας ορίζει./ Τα μάτια σου ζούνε μια θάλασσα, θυμάμαι …/ Ο πιο στερνός μ’ έναν αυλό με νανουρίζει.» (“Οι εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia”, Τραβέρσο)

Στην Αντίσταση. Επικεφαλής του ΕΑΜ Λογοτεχνών-ποιητών. Γράφει το –ομότιτλο- ποίημα αφιερωμένο στο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον ποιητή που δολοφόνησαν οι φαλαγγίτες του Φράνκο στην Ισπανία αλλά και σε κάθε θύμα του φασισμού «Ατσίγγανε κι Αφέντη μου, με τι να σε στολίσω;/ Φέρτε το μαυριτάνικο σκουτί το πορφυρό./ Στον τοίχο της Καισαριανής μας φέραν από πίσω/ Κ’ ίσα εν’ αντρίκιο ανάστημα ψηλώσαν το σωρό. Ο ποιητής στη Μασσαλία, 1947 Κοπέλες απ’ το Δίστομο φέρτε νερό και ξίδι./ Κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά/ Σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι,/ Μες απ’ τα διψασμένα της χωράφια τ’ ανοιχτά./»

1954

Εκδίδεται το μοναδικό εκτενές πεζό του, η “Βάρδια”, με ιστορίες και συζητήσεις που γίνονται από τους ναυτικούς στην τιμονιέρα, τις ώρες της Βάρδιας.

1972

Στη διάρκεια της δικτατορίας λειτουργεί ως σύνδεσμος ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις, ενώ γράφει το ποίημα Guevara, για το δολοφονημένο από τη CIA επαναστάτη. «Ήτανε ντάλα μεσημέρι κι έδειξε μεσάνυχτα./ Έλεγε η μάνα του παιδιού: «Καμάρι μου, κοιμήσου»./ Όμως τα μάτια μείνανε του καθενός ορθάνοιχτα/ Τότε που η ώρα ζύγιαζε με ατσάλι το κορμί σου.» (“Guevara”, Tραβέρσο)

1975

Περιμένει να μπαρκάρει για μια ακόμα φορά, με το κρουαζιερόπλοιο “Aquarius”. Όμως... «Κι εγώ, που τόσο επόθησα μια μέρα να ταφώ/ σε κάποια θάλασσα βαθιά στις μακρινές Ινδίες,/ θα ’χω ένα θάνατο κοινό και θλιβερό πολύ/ και μια κηδεία σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες.» (“Mal du depart”, Μαραμπού)

1945

Μπαρκάρει με το “Κορίνθια” «Πρώτο ταξίδι έτυχε ναύλος για τον Νότο,/ Δύσκολες βάρδιες, κακός ύπνος και μαλάρια./ Είναι παράξενα της Ίντιας τα φανάρια/ Και δεν τα βλέπεις καθώς λένε, με το πρώτο.» (“Kuro siwo”, Πούσι)

Λίγο μετά το θάνατό του θα τυπωθεί και η τελευταία του συλλογή, το “Τραβέρσο”, και το 1982 τα δύο σύντομα πεζά του, το “Λι” και “Του πολέμου”.

1947

Δημοσιεύει τη συλλογή “Πούσι”. Ο στίχος γίνεται πιο ελεύθερος, η σχέση του ποιητή με τη θάλασσα βαθαίνει. «Μεσάνυχτα και ταξιδεύεις δίχως πλευρικά!/ Σκιάζεσαι μήπως στο γιαλό τα φώτα σε προδίνουν,/ Μα πρύμα πλώρα μόνο εσύ πατάς στοχαστικά,/ Κρατώντας στα χεράκια σου το λύχνο του Αλαδδίνου.» (“Λύχνος του Αλαδδίνου”, Πούσι)

1949

Στο S/S Κυρήνεια, επιβατικό μεταναστευτικό καράβι, με το οποίο ο Καββαδίας θα ταξιδέψει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο.

Ξέμπαρκος στην Αθήνα το1974, λίγο πριν φύγει κι αυτός, όπως κι όλοι μας, με το πειρατικό του Captain Jimmy. Τα φανάρια όμως που έχει στην πρύμη θα φαίνονται για πολύ καιρό ακόμα…

Το s/s Cyrenia σε καρτ ποστάλ που έστειλε ο Καββαδίας 12

νίκος καββαδίας

ΓΥΝΑΙΚΑ [Τραβέρσο]

Βαμμένη. Να σε φέγγει κόκκινο φανάρι. Γιομάτη φύκια και ροδάνθη, αμφίβια Μοίρα. Καβάλαγες ασέλωτο με δίχως χαλινάρι, Πρώτη φορά, σε μια σπηλιά, στην Αλταμίρα. Σαλτάρει ο γλάρος το δελφίνι να στραβώσει. Τι με κοιτάς; Θα σου θυμίσω εγώ που μ’ είδες. Στην άμμο πάνω σ’ είχα ανάστροφα ζαβώσει Τη νύχτα που θεμέλιωναν τις πυραμίδες. Το τείχος περπατήσαμε μαζί το Σινικό. Κοντά σου ναύτες απ’ την Ούρ πρωτόσκαρο εβιδώναν. Ανάμεσα σε ολόγυμνα σπαθιά στο Γρανικό Έχυνες λάδι στις βαθιές πληγές του Μακεδόνα.

Ο Καββαδίας επί το έργον. Στο αριστερό χέρι του φαίνεται η γοργόνα, «η μόνη γυναίκα που δεν τον εγκατέλειψε ποτέ»

Πράσινο. Αφρός, θαλασσινό βαθύ και βυσσινί. Γυμνή. Μονάχα ένα χρυσό στη μέση σου ζωστήρι. Τα μάτια σου τα χώριζαν εφτά Ισημερινοί Μες στου Giorgione το αργαστήρι. Πέτρα θα του ΄ριξα και δε με θέλει το ποτάμι. Τι σου ‘φταιξα κα με ξυπνάς προτού να φέξει. Στερνή νυχτιά του λιμανιού δεν πάει χαράμι. Αμαρτωλός που δε χαρεί και που δε φταίξει. Βαμμένη. Να σε φέγγει φως αρρωστημένο. Διψάς χρυσάφι. Πάρε, ψάξε, μέτρα. Εδώ κοντά σου, χρόνια ασάλευτος να μένω Ως να μου γίνεις Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα.

αφιέρωμα

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ ΚΑΙΣΑΡΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ [Μαραμπού]

[...] Μια μέρα χειμωνιάτικη θα φεύγαμε. Τα ρυμουλκά περνώντας θα σφυρίζαν, τα βρωμερά νερά η βροχή θα ράντιζε, κι οι γερανοί στους ντόκους θα γυρίζαν. Οι πολιτείες οι ξένες θα μας δέχονταν, οι πολιτείες οι πιο απομακρυσμένες κι εγώ σ’ αυτές αβρά θα σας εσύσταινα σαν σε παλιές, θερμές μου αγαπημένες. Τα βράδια, βάρδια κάνοντας, θα λέγαμε παράξενες στη γέφυρα ιστορίες, για τους αστερισμούς ή για τα κύματα, για τους καιρούς, τις άπνοιες, τις πορείες. Όταν πυκνή η ομίχλη θα μας σκέπαζε, τους φάρους θε ν’ ακούγαμε να κλαίνε και τα καράβια αθέατα θα τ’ ακούγαμε, περνώντας να σφυρίζουν και να πλένε. Μακριά, πολύ μακριά να ταξιδεύουμε, κι ο ήλιος πάντα μόνους να μας βρίσκει εσείς τσιγάρα «Κάμελ» να καπνίζετε, κι εγώ σε μια γωνιά να πίνω ουίσκυ.

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

ΟΙ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ

Η ΠΛΩΡΗ ΜΑΣ

Οι Γιαπωνέζοι ναυτικοί, προτού να κοιμηθούν, Βρίσκουν στην πλώρη μια γωνιά που δεν πηγαίνουν άλλοι Κι ώρα πολλή προσεύχονται βουβοί, γονατιστοί Μπρος σ’ ένα Βούδα κίτρινο που σκύβει το κεφάλι.

[...] Στην πλώρη αυτή κατέστρεψα τον ήρεμο εαυτό μου Και σκότωσα την τρυφερή παιδιάτικη ψυχή. Όμως ποτέ δε μ’ άφησε το επίμονο όνειρό μου Και πάντα η θάλασσα πολλά μου λέει, όταν αχεί.

[Μαραμπού]

Κάτι μακριά ως τα πόδια τους φορώντας νυχτικά, Μασώντας οι ωχροκίτρινοι μικροί κινέζοι ρύζι, Προσφέρουνε με την ψιλή φωνή τους προσευχές Κοιτάζοντας μια χάλκινη παγόδα που καπνίζει.

[Μαραμπού]

Οι Κούληδες με τη βαριά βλακώδη τους μορφή Βαστάν σκυφτοί τα γόνατα κοιτώντας πάντα κάτου, Κι οι Αράπηδες σιγοκουνάν το σώμα ρυθμικά, Κατάρες μουρμουρίζοντας ενάντια του θανάτου.

Με συναδέλφους στο ντεκ του καραβιού, 1954

Κολόμπο, 1949

Οι Ευρωπαίοι τα χέρια τους κρατώντας ανοιχτά, Εκστατικά προσεύχονται γιομάτοι από ικεσία Και ψάλλουνε καθολικές ωδές μουρμουριστά, Που εμάθαν όταν πήγαιναν μικροί στην εκκλησία.

λεπτομέρεια από έργο του Γ. Κόρδη

Και οι Έλληνες, με τη μορφή τη βασανιστική, Από συνήθεια κάνουνε, πριν πέσουν, το σταυρό τους Κι αρχίζοντας με σιγανή φωνή «Πάτερ ημών…» Το μακρουλό σταυρώνουνε λερό προσκέφαλό τους.

νίκος καββαδίας

KASBAH

στο Γιώργο Ζαρίμπα, το φίλο της καρδιάς Πρώτη δημοσίευση περιοδικό “Κυπριακά Γράμματα”, 1939.

Τραβούσαμε με βήμ’ αργό προς την Κασμπά. Φέσι αλγερίνικο φορούσε ο συνοδός μου. Το στίχο ποίηση το λαμπρότερό σου δος μου για να ιστορήσω κάποια πράγματα θαμπά.

“Kasbah” , “Στίχοι για τη ζωγραφική σου” και “Σπουδαστές”, τρία ποιήματα του Νίκου Καββαδία που δεν περιλαμβάνονται στις τρεις γνωστές συλλογές

Ο ανήφορος ψηλός πολύ και σκαλωτός αρχαία γιομάτος μαγαζιά και οπλοπωλεία. Η παραλία κάτου φαινόταν με τα πλοία κι ένας πολύγλωσσος που ερχόταν συρφετός. Μαύρες γυναίκες στολισμένες με λευκά Αλγερινές που εθορυβούσαν κι εγελούσαν και ναυτικοί από ξένες χώρες που φορούσαν κάσκες παράδοξες και ρούχα τροπικά. Σπίτια παλιά δίχως παράθυρα, ψηλά κι απά σε πέτρινα πεζούλια καθισμένες πατρόνες γριές σαν από κόλαση βγαλμένες παίζανε ζάρια και τραβούσανε λουλά. Μες σε κοιτώνες χωρισμένους σκοτεινούς απάνου σε φαρδιά και βρώμικα κρεβάτια Άσπρες και Μαύρες με φριχτά κι άφωτα μάτια δίχως ορίζοντα και δίχως ουρανούς. Μέσα στο νούμερο «Ταλαάτ» ένα λευκό κορμί γυναίκας σ’ ένα ολόμαυρο μεντέρι στα χέρια της παίζει με τέχνη ένα μαχαίρι κι ένα χοντρό βιβλίο διαβάζει παλαιικό.

αφιέρωμα

Με χαιρετά με μιαν ευχήν αραβική και μου μιλεί από κάθε γλώσσα λίγα λόγια που της εμάθαν μες στα ξένα καταγώγια όσοι κοιμήθηκαν μαζί της ναυτικοί. Όμως κρατά μετά τα χείλη της κλειστά. Αν μείνεις –μού ’πε- τ’ όνομά μου μη ρωτήσεις. Μισώ τις μάταιες εξομολογήσεις και των ανδρών τα μάταια τα λόγια τα ζεστά. Μείναμε δίχως να μιλάμε ως την αυγή κι όταν επλήρωσα κι εκίνησα να φύγω κουδούνισε τα χρήματα στο χέρι λίγο και μου τα πέταξε στο πρόσωπο με οργή. Και ’μού πε: Αν ζήσατε πολύ στους τροπικούς κι αν εδιαβάσατε παράξενα βιβλία μάθατε μόνο να οδηγάτε αργά τα πλοία στους χάρτες σκύβοντας τους Μερκατορικούς. Αλλά το ασάλευτο ταξίδι των πορνών ποιος από σας, τυφλοί, πότε το βλέπει; ο Μεσονύχτιος ήλιος πάντοτε το σκέπει και τ’ άστρο κάποιων άγνωστων σας ουρανών. Εβγήκα. Απ’ έξω από την πόρτα της σειρά προσμέναν Γάλλοι, Εγγλέζοι και Σεναγαλέζοι κι αυτή κλεισμένη το μαχαίρι της να παίζει πετώντας το στον τοίχο τούτη τη φορά. λεπτομέρεια από έργο του Γ. Κόρδη

Κι ετράβηξα τρεκλίζοντας με βήμ’ αργό ώσπου έφθασα με τη βοήθεια του Κυρίου απ’ την αρχαία πολιτεία του Αλγερίου στο ξεβαμμένο μας τεράστιο φορτηγό. s/s Antzouletta

νίκος καββαδίας

ΣΤΙΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΟΥ La main de l’ homme est dans la Pierre en tire un Aigle de sa nuit S. J. PERSE

Με αφορμή την έκθεση ζωγραφικής της Σόνιας Κυπαρίσση, 1971

Παλεύουν, λευτερώνονται, σκλαβώνονται και πάντα παλεύουν. Τα χέρια. Αναστρέφει ο Τροχός την εισβολή. Γίνεται άρμα. Λυτρώνεται το νερό από το φράγμα και γράφει Μαιάνδρους ακόμη και στα ποτάμια των Αντιπόδων. Ρυτιδώνεται η μούχλα που σκεπάζει την υποψία στο Υδραγωγείο των Μυκηνών. Στη Βίβλο η ώρα ονειρεύεται. Οι ακραίοι φρουροί όταν συναντώνται συνεργούν. Δεν μας τρομάζουν. Ο ένας, ο μοναχός είναι του φόβου. Μινώταυρος και συλλογάται. Το καράβι της Ούρ στενάζει πάνω στις πέτρινες ρόδες του, καθώς λευτερώνεται από το λίκνο του για το μεγάλο στεριανό ταξίδι και κλυδωνίζεται μέσα σε δάση, πάνω σε βουνά, αλλάζει χρώμα μπροστά σε κάθε ρεματιά, ισκιώνει και ξαφνιάζει τον Ευφράτη, στολίζει τον Τίγρη, ώσπου τινάζονται τα χώματα και τα κάθε λογής φυτά που το σκεπάζουν, παγιδεύεται από τη θάλασσα, τις πολλές θάλασσες, Τη μιά. Οι αυστηρές Αλετρίδες κινούν τους ξύλινους μοχλούς των αρότρων για να τα οδηγήσουν στα κράσπεδα του Αταβύρου, όπως τα μεγάλα λιθάρια θα παιδέψουν το ξανθό σιτάρι για το αλεύρι του πρώτου ψωμιού Άρτος, όχι για όλα τα στόματα.

αφιέρωμα

Που πρωτόδα τούτα τα δίχτυα; Ναι, θυμάμαι. Τα ξέμπλεκαν κοντοί νησιώτες. Λοξομάτηδες. Όλοι μαζί τα τινάζαν, τα πετούσαν τ’ αψηλού και τ’ άφηναν να πέσουν καταγής. Το ίδιο είδα να κάνουν και σε κεφαλονίτικα ψαροχώρια. Στο Φισκάρδο. Στην Άσσο. Λυπήσου εκείνους που δεν ονειρεύονται. Τούτα τα δίχτυα δεν είναι δύσκολο να τα νετάρεις. Με λίγη γνώση. Ένα ψίχουλο. Φτάνει να ξέρεις να μετράς τα δάχτυλά σου, ξαναρχίζοντας από τα τελευταία στα πρώτα. Και πίστη. Ένα κλωνί.

ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό “Πανσπουδαστική, 1967

Σας είδα κάτου από την πύρινη βροχή με τα πλακάτ και τα σκουτιά τα ματωμένα εσάς που κάματε τη δύσκολη αρχή κείνα τα χρόνια τα βαριά, τα κολασμένα. Σήμερα βλέπω τα δικά σας τα παιδιά σμάρι πηχτό μες του πελάγου τη σπηλιάδα. Πάντα κατάντικρα στην κάθε αναποδιά και σ’ όσους πάνε να σταυρώσουν την Ελλάδα.

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

...oι άλλοι για τον Καββαδία [Ελένη Μοσχονά, Φιλόλογος]

Για τον Καββαδία έχουν γραφεί πολλά και από πολλούς. Είναι εντυπωσιακό μάλιστα πόσα έχουν γραφεί για έναν άνθρωπο που έγραψε τόσο λίγα. Εδώ προσπάθησα να σταχυολογήσω ορισμένα από τα σχόλια, που θεώρησα πως μπορούν να αποτελέσουν μια εισαγωγή στον ποιητή και το έργο του. Ελπίζω να είναι διαφωτιστικά και να αποτελέσουν ερέθισμα για μια πολύ ενδιαφέρουσα πορεία στον κόσμο του θαλασσινού μας ποιητή.

Και ενώ στην αρχή σε ξαφνιάζει με το απύλωτο στόμα του, σιγά-σιγά σε κάνει να βρίσκεις δικαιολογημένη κάθε παρεκτροπή του. Ωστόσο όλες αυτές οι ζωντανές και ασυγκράτητες καταστάσεις γνωρίζουν ένα μόνο νόμο, το νόμο της καλής αφήγησης και εκεί πειθαρχούν. Ξέρει να οργανώνει το υλικό του, να στήνει ανθρώπους και προπάντων να γεμίζει τις σελίδες μ’ ένα διάλογο που φέρνει τους ανθρώπους πολύ κοντά. Υπάρχει πολλή ειλικρίνεια σ’ αυτό το βιβλίο και αυτή κερδίζει τον αναγνώστη.

Kώστας Στεργιόπουλος Ο Καββαδίας ξάφνιασε και πήρε αμέσως τη θέση του στα γράμματα, απ’ το πρώτο κιόλας ποιητικό βιβλίο του «Μαραμπού». Το ενδιαφέρον της κριτικής και του κοινού τράβηξε κυρίως με τη θεματολογία του, τον εξωτισμό, τον κοσμοπολιτισμό, το μοτίβο της φυγής και τη ρεαλιστική αμεσότητα κάποιων στιγμιότυπων από την ψυχολογία και τη ζωή των θαλασσινών. Η ποίηση του Καββαδία είναι γραμμένη από έναν «ιδανικό εραστή των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων» που, όταν μένει ελεύθερος από τις ώρες της βάρδιας μπορεί να διαβάζει Baudelaire, τον Ουράνη και τον Καρυωτάκη και να δέχεται την επίδραση τους. Ο Καββαδίας είχε τη σύνεση και τη συνέπεια να περιοριστεί στο βιωματικό του υλικό, στο δικό του χώρο και στους ανανεωμένους παραδοσιακούς τρόπους, δίχως να επιχειρήσει να περάσει στην περιοχή της νεοτερικής ποίησης την τόσο ασυμβίβαστη με το χαρακτήρα της τέχνης του και την αισθητική του αγωγή.

Δημ. Σιατόπουλος Οι στίχοι της συλλογής του Ν. Καββαδία “Μαραμπού” δεν αποτελούν μια επιτήδευση κοσμοπολιτισμού όπως από πρώτη ματιά δείχνουν. Στο “Μαραμπού” υπήρξε ψυχισμός της θάλασσας που με τον καιρό έγινε βίωμα και πάθος. Πίσω από τις στιχουργικές περιπλανήσεις του εύκολα ανιχνεύεται ένα τοπίο πνευματικής αναζήτησης της ελευθερίας. Ο Καββαδίας είχε στις φλέβες για αίμα του την ωκεάνια αρμύρα. Και στο συγγραφικό λόγο του Ν. Καββαδία ο ίδιος διεθνιστικός αέρας σφυρίζει στα κατάρτια των καραβιών του. “Βάρδια” έχει τίτλο το πεζογράφημα του. Κι αυτό μια καλοστημένη περιπέτεια με φόντο τη θάλασσα, κλείνει τα βιοδρώμενα, σε συνδυασμό με την ευγενική ονειροφαντασία του συγγραφέα. Κώστας Γεωργουσόπουλος Γνώρισα τον Ν. Καββαδία δυο μέρες πριν πεθάνει, έτσι ξαφνικά. Η συζήτηση στην αρχή ήταν γενική, αόριστη, σχεδόν αμήχανη. Όλοι καίγονταν από την επιθυμία να επικοινωνήσουν με την προσωπικότητα του. Η συζήτηση έφτασε κάποτε και στην ποίηση. Στο όνομα του Σεφέρη ο Καββαδίας αγρίεψε και ζωήρεψε. Η αγριάδα του έγινε σιγά- σιγά διαμαρτυρία και τέλος παράπονο. Ο Καββαδίας με πικρία διηγόταν ότι σε κάποιο από τα ταξίδια του Σεφέρη στη Σμύρνη ο τελευταίος δεν φρόντισε να τον ανταμώσει ούτε καν στα γεύματα του πληρώματος. Όταν τελείωσε το ταξίδι και το πλήρωμα “εν στολή” παρατάχθηκε για ν’ αποχαιρετήσει τους τουρίστες, ο Σεφέρης φτάνοντας στον Καββαδία τον χτύπησε στην πλάτη και γελώντας του είπε “γράφεις ακόμα;” Ο Καββαδίας ήταν απαρηγόρητος ενθυμούμενος αυτό το περιστατικό.

Μενέλαος Παλλάντιος Με το Νίκο Καββαδία γίναμε φίλοι από πολύ παλιά. Γυρνώ στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’30 όταν κάποια μέρα όλος χαρά και δίκαιη περηφάνια μου φέρνει να μου δείξει την τόσο τιμητική γι’ αυτόν πρώτη κριτική της ποιητικής του συλλογής «Μαραμπού» γραμμένη στην εφημερίδα “Πρωία” από τον πιο απαιτητικό και δύσκολο κριτικό της εποχής Φώτο Πολίτη, ο οποίος δεν δίστασε να τον χαρακτηρίσει σαν τον Baudelaire της Ελλάδας. Με τέτοιο ταλέντο, και σήμερα θα γινόταν δεκτή και μπορεί και να κυριαρχούσε η παραδοσιακή ρίμα του ακόμα και ο συχνός 15/σύλλαβος στίχος του.

Παναγής Λευκαδίτης Εκείνο που κάνει την ποίηση του Ν. Καββαδία αληθινή και ανθρώπινη είναι η αγάπη του για το βασανισμένο βιοπαλαιστή της θάλασσας και τους πόνους, τους καημούς, τη σκληρή δουλειά και τις λιγοστές χαρές του.

Πέτρος Χάρης Καμία έκπληξη δεν πρέπει να προκαλέσει η «Βάρδια» με τις σκληρές, για να μην πω με τις βάναυσες φωνές, που γεμίζουν τις σελίδες της. Είναι το ξέσπασμα ανθρώπων που κάνουν τη σκληρή ζωή της θάλασσας και των μεγάλων ταξιδιών που από την πυκνή επανάληψη βυθίζουν σε θανάσιμη ανία. 22

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

Θάνος Σ. Μικρούτσικος Στο σπίτι ενός φίλου ξεκίνησε μια συζήτηση γύρω από τον ποιητή Ν. Καββαδία. Στην παρέα υπήρχαν λογοτέχνες, ποιητές αλλά και νέοι άνθρωποι που δεν είχαν ειδική σχέση με την ποίηση. Δεν θυμάμαι ποιος ακριβώς έθεσε το θέμα “Ποιος είναι ο λόγος που η ποίηση του Καββαδία είναι τόσο δημοφιλής και τόσο αγαπητή ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους”. Κάποιος γνωστός ποιητής και ένας κριτικός της ποίησης υποστήριξαν πως η ποίηση του Καββαδία αρέσει γιατί είναι απλή έως απλοϊκή επίσης γιατί στηρίζεται στη ρίμα σε μία εποχή όπου κυριαρχεί ο ελεύθερος στίχος. Εκείνη τη στιγμή ένας νεαρός φοιτητής –Μιχάλη Χατζηστεφάνου τον έλεγαν –άρχισε να λέει όσα ήθελα να πω. -Ο Ν. Καββαδίας έχει τέτοια ανταπόκριση σ’ όλους εμάς τους νέους σήμερα γιατί νομιμοποιεί τη φυγή, την αμαρτία και την παρακμή με μια ειλικρίνεια που σπάει κόκκαλα. Δε μιλάμε για ρεαλιστική αναπαράσταση της ζωής στα λιμάνια ή στα καράβια αλλά για ένα συνεχές ταξίδι, για μια φυγή στο όνειρο έξω απ’ τη μίζερη πραγματικότητα που μας περιβάλλει.

Βασικός της παράγοντας είναι η προσωπική έκφραση μιας ποίησης νοσταλγικής των απόμακρων λιμανιών, η γνωριμία των μακρινών θαλασσών, η πελαγίσια αρμύρα με την οποία ήταν διαποτισμένη η ποίηση του αλλά προπάντων η νεανική ορμή και η παράφορη επιθυμία, το αχαλίνωτο πάθος της φυγής και της αποδημίας χαρακτηριστικό στοιχείο της φυλής μας. Για τους λόγους αυτούς νομίζω πως η ποίηση του έγινε τόσο έντονα αποδεκτή , ιδιαίτερα από τους νέους ανθρώπους. Λένα Παππά Ο Έκο λέει «Το σώμα μου, αυτό το χαρτί, αυτή η φωτιά». Ο Καββαδίας θα μπορούσε να πει «Η ψυχή μου, αυτή η φωτιά, αυτή η θάλασσα». Λίγο πολύ οι περισσότεροι ποιητές της γενιάς του έγραψαν για τη θάλασσα ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης. Αλλά ο Καββαδίας δεν έγραψε για τη θάλασσα, έγραψε τη θάλασσα βιώνοντάς την με παθιασμένη εμμονή όλη του τη ζωή. Για τον Καββαδία η Ο Καββαδίας, με το Στρατή Τσίρκα, στην μεταποθάλασσα δεν είναι θέα – είναι αίμα λεμική Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και ιδρώτας και αρμυρή γεύση ζωής. Η φαντασία παίζει ένα βασικό ρόλο στην έμπνευσή του, αλλά η ζωή είναι εκείνη που έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Έκανε τη θαλασσινή ζωή του στίχους και αυτό είναι κατόρθωμα γιατί κάθε του λέξη έχει βάρος και ουσία κάθε εικόνα είναι και ένα βίωμα και διαβάζοντάς τους στίχους του γινόμαστε πλούσιοι από εμπειρίες που ποτέ δεν θα αποκτούσαμε αλλιώς.

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου Το μοναδικό πεζογράφημα του Ν. Καββαδία η «Βάρδια» πρόκειται για ένα ημερολόγιο εξομολογητικό, γραμμένο με την πρόθεση ν’ απαλλάξει την ποίηση του από κάθε πεζολογικό στοιχείο. Ο κόσμος της «Βάρδιας» δεν είναι παρά ο κόσμος των ποιημάτων του απαλλαγμένος από τους δεσμευτικούς κανόνες της ποίησης. Είναι τόσο στενή – σχεδόν ταυτόσημη – η σχέση της ποιητικής με την πεζογραφική λειτουργία του Καββαδία, που δικαίως ο Μ. Καραγάτσης διατύπωσε την άποψη ότι ο Καββαδίας είναι ο μόνος που γράφει πρόζα μ’ όλους τους κανόνες της ποίησης και ποίηση μ’ όλους τους κανόνες της πρόζας. Στο αφήγημα «Του πολέμου», το γνώριμο περιγραφικό ύφος του Καββαδία απουσιάζει εντελώς. Πίσω από την ωμότητα και σκυθρωπότητα των συμπεριφορών – πράγμα που οφείλεται στις απάνθρωπες συνθήκες του ελληνοιταλικού πολέμου –είναι ευδιάκριτη μια βαθιά ανάγκη για επικοινωνία και για εκδίπλωση συναισθημάτων στοργής. Το κείμενο αυτό “του πολέμου” μου φέρνει στη σκέψη την υπέροχη “ιστορία ενός αιχμαλώτου” του Στρατή Δούκα. Το αφήγημα αυτό του Καββαδία είναι δημιούργημα ενός γνήσιου πεζογράφου με πλήρη γνώση των αφηγηματικών τεχνικών. Στο “Πούσι” ο στίχος γίνεται πιο μεστός και ουσιαστικός μ’ ένα ρυθμό ασθματικό θα’ λεγε κανείς. Οι εικόνες του είναι ασύνδετες πολλές φορές τοπικά και χρονικά- έτσι όπως συμβαίνει στη μνήμη τουόμως συνδέονται ψυχολογικά. Παν. Χρ. Χατζηγάκης Η επιτυχία της ποίησης του Ν. Καββαδία νομίζω ότι οφείλεται στην αμεσότητα της επικοινωνίας με το δέκτη της, είτε αναγνώστης της είναι αυτός είτε ακροατής.

Δημήτρης Φερούσης Στο αίμα και στο πετσί του Καββαδία κυλάει η αμείλιχτη αρμύρα της θάλασσας. Ωστόσο ο Καββαδίας δεν ήταν ένας ονειροπόλος, ένας μοναχικός βάρδος που από τα μουράγια του κόσμου έβλεπε την απεραντοσύνη της και την τραγουδούσε όπως ο Λ. Πορφύρας, ο Αλ. Παπαδιαμάντης ή ο Κ. Ουράνης. Ο Καββαδίας υποτάχτηκε στη θάλασσα με το κορμί, το στοχασμό και την ψυχή του, αλλά για να την κατακτήσει στη συνέχεια μ’όλες τις αισθήσεις της. Και ύστερα με θάρρος να διηγηθεί τις κρυφές και φανερές ιστορίες της. Τις δοκιμασίες των ναυτικών και του εαυτού του, δίχως έλεος, δίχως φόβο, αλλά και δίχως κομπασμό. 24

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

Η γυναίκα στην ποίηση του Νίκου Καββαδία

Έτσι περιγράφεται πονεμένο, ταλαιπωρημένο, κατάκοπο από το ρόλο που του έταξε η βιολογική του φύση, έρμαιο στο πάθος και στον πόθο, θύμα της αντρικής παρουσίας ή απουσίας.

Η ποίηση του Νίκου Καββαδία είναι γεμάτη από την ανάγκη της αγάπης προς τη γυναίκα. Αυτή η αγάπη άλλοτε παίρνει ερωτική μορφή, άλλοτε είναι ονειρώδης, άλλοτε μητρική ή αδελφική, αλλά πάντα έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό, είναι θλιμμένη και αδιέξοδη. Το αγαπητικό συναίσθημα που περιγράφει ο Καββαδίας στην Ξυλογραφία του Γιάννη Μόραλη για το ποίημα ποίηση του δεν φαίνεται να καταλή- “Στεργιανή ζάλη”, Πούσι, εκδ. Καραβία 1947 γει σε αίσιο τέλος, δε γλυκαίνει την καρδιά, δεν απαλύνει μόνιμα τον πόνο αλλά μόνο προσωρινά, δημιουργώντας νέο πόνο, αγωνία, αναζήτηση, δίνοντας την αίσθηση ότι δεν άφησε τίποτε πίσω της και ότι μόνη της αξία ήταν η στιγμή που βιώθηκε και η αίσθηση της ικανοποίησης που στιγμιαία προκάλεσε. Ο απόηχος της φέρνει αρνητικά συναισθήματα στον ποιητή που κυμαίνονται από τη βαθιά θλίψη και την απογοήτευση μέχρι την ήπια μελαγχολία, την ανάμνηση της απώλειας και τη νοσταλγία.

1. Η Γυναίκα ως μητέρα

[Κατερίνα Παπαδοπούλου, Φιλόλογος]

Η μορφή της, μέσα στα ποιήματα του Καββαδία αναδύει μια τρυφερότητα, μια γλυκύτητα που έρχεται ως ανάμνηση από την παιδική ηλικία, συνδυασμένη με την αγωνία που βιώνει μέσα από την απουσία και την αναμονή για την επιστροφή του παιδιού της. - Θα πάψω πια για μακρινά ταξίδια να μιλώ∙ οι φίλοι θα νομίζουνε πως το ‘χω πια ξεχάσει, κι η μάνα μου, χαρούμενη, θα λέει σ’ όποιον ρωτά: «Ήταν μια λόξα νεανική, μα τώρα έχει περάσει…» -Γιε μου, που πας; - Μάνα θα πάω στα καράβια. Παρουσιάζεται από τον ποιητή – ναυτικό νοσταλγικά ως μια φιγούρα που σκέφτεται και προσμένει το παιδί της, ακούραστα και σταθερά. Έτσι σιγά-σιγά μετατρέπεται σε μια ιδανική γυναικεία μορφή που αγιοποιείται.

- Θα μείνω πάντα ιδανικός και ανάξιος εραστής.

- Εκτός από τη μάνα σου κανείς δε σε θυμάται σε τούτο το τρομαχτικό ταξίδι του χαμού.

-Το χέρι σου, που χάιδεψε τα λιγοστά μαλλιά μου, για μια στιγμή αν με λύγισε, σήμερα δε με ορίζει.

-Μα δε λυπάμαι μια σταλιάν. Εμείς οι ναυτικοί έχουμε, λένε, την ψυχή στο διάολο πουλημένη. Μια μάνα μόνο σκέφτομαι στυγνή και σκυθρωπή, Που χρόνια τώρα και καιρούς το γιο της περιμένει.

-Κι ένα ποτάμι με ζεστή, λιωμένη πίσσα, άγριο, ακαταμάχητο, απειλητικό, ποτίζει τους αμαρτωλούς που σ’ αγαπήσαν.

2. Η Γυναίκα ως αδελφή

- Ο έρωτας σου μια πληγή και τρεις κραυγές.

Δίπλα στη μορφή της μάνας, από τον Καββαδία, τοποθετείται και η μορφή της αδελφής καθώς διαθέτει τη σταθερή σκέψη και σχέση με τον απόντα ναυτικό. Έτσι τη συναντούμε συχνά στα ποίηματά του ως μια μορφή που κρατά συντροφιά στον ποιητή σε ώρες δύσκολες, όπου έχει ανάγκη από την ανάμνηση ενός αγαπημένου προσώπου. Ενδεικτικό είναι το ποίημα του Καββαδία «Mal du depart» που το αφιερώνει στην αδελφή του, καθώς και το «Πούσι» όπου παρουσιάζει την αδελφή του ως μια οπτασία που έρχεται δίπλα του στη νυχτερινή βάρδια του ποιητή στο τιμόνι του πλοίου.

Το πρόσωπο της γυναίκας έχει κυρίαρχο ρόλο στα ποιήματα του Ν. Καββαδία. Ωστόσο δεν είναι ενιαίο. Διαφοροποιείται ανάλογα με το ρόλο που επιτελεί. Μέσα στην ποίηση του η γυναίκα εμφανίζεται ως ερωμένη, ως μητέρα, ως αδελφή, ως πόρνη, ακόμα και ως φυσικό φαινόμενο. - Πάντα οι κυκλώνες έχουν γυναικείο όνομα.

- κι έφτασες χωρίς να σε προσμένω μες στην τιμονιέρα να με δεις.

Ωστόσο το γυναικείο πρόσωπο παρουσιάζεται πάντα σε απόσταση από τον ποιητή – ναυτικό, αφού τον συντροφεύει ως ανάμνηση στα ταξίδια του και όχι ως παρουσία. 26

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

- Κάτασπρα φοράς κι έχεις βραχεί πλέκω σαλαμάστρα τα μαλλιά σου.

Τα μάτια σου τα χώριζαν εφτά Ισημερινοί μες στου Giorgione το αργαστήρι.

- Φύγε! Εσέ σου πρέπει στέρεα γη. Ήρθες να με δεις κι όμως δε μ’ είδες.

- Θα μεταλάβω με νερό θαλασσινό στάλα τη στάλα συναγμένο απ’ το κορμί σου σε τάσι αρχαίο, μπακιρένιο αλγερινό, που κοινωνούσαν πειρατές πριν πολεμήσουν.

3. Η Γυναίκα ως ερωμένη

Η μορφή της ερωμένης έχει πολλά πρόσωπα στην ποίηση του Καββαδία. Είναι η γυναίκα που περιμένει στην πατρίδα τον αγαπημένο της να γυρίσει.

Άλλοτε η ερωμένη είναι απλά μια πόρνη, μια γυναίκα έρμαιο της μοίρας της, δυστυχισμένη, που παρουσιάζεται σα μια συνήθεια στη ζωή του ναυτικού. Αυτή η μοίρα της, την κάνει να μην προσφέρει ικανοποίηση αλλά θλίψη και μιζέρια.

- Να πεις σ’ όλους χαιρετίσματα, κι αν τύχει ν’ απαντήσεις την Ελένη, πως μ’ ένα φορτηγό –πες της – μπαρκάρησα και τώρα πια να μη με περιμένει…

- …Ούτε το κορμί σου δεν αγαπάς. Εσύ… Λες εγώ, και γιομίζει το στόμα σου. Ταξιδεύεις γιατί φοβάσαι τη στεριά. Πας με τις πόρνες, γιατ’ είσαι δειλός. Νίκησες από ανάγκη την αηδία.

Είναι η μοιραία γυναίκα που συναντά τυχαία ο ναυτικός σε κάποιο λιμάνι και την ερωτεύεται παράφορα, κουβαλώντας πάντοτε τον έρωτά της χωρίς όμως να προσμένει να την ξαναδεί.

Η θάλασσα και η γυναίκα λειτουργεί στην ψυχή του ποιητή σαν ένα όνειρο επιθυμητό και οδυνηρό, ένα βίωμα ανολοκλήρωτο, μια συντροφιά ευχάριστη και θλιβερή συνάμα.

- Συχώρεσέ με… Κάποτες οπού ’χα πιει πολύ και δεν εκαταλάβαινα το τι έκανα, στο Αλγέρι, για μιαν μικρήν Αράπισσα, που εχόρευε γυμνή, επέταξα κατάστηθα σε κάποιον το μαχαίρι.

- Τι θλίψη στα ταξίδια κρύβεται άπειρη και γω για ένα ταξίδι έχω κινήσει.

- Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία. Παίξε στον άνεμο τη γλώσσα σου και πέρνα. Αλλού σε λέγανε Γιουδήθ, εδώ Μαρία. Το φίδι σκίζεται στο βράχο με τη σμέρνα. Συχνά η μορφή αυτή διαπλέκεται με τις θαλασσινές εμπειρίες του ποιητή και παίρνει υπεράνθρωπες διαστάσεις με στοιχεία μαγικά και μοναδικά που σκλαβώνουν τους άνδρες και τους κάνουν υποχείρια της ατελείωτης γοητείας τους. - Βαμμένη. Να σε φέγγει κόκκινο φανάρι. Γιομάτη φύκια και ροδάνθη, αμφίβια Μοίρα. Καβάλαγες ασέλωτο με δίχως χαλινάρι, πρώτη φορά, σε μια σπηλιά, στην Αλταμίρα.

Ξυλογραφία του Γ. Βακαλό για το ποίημα “Καραντί”, Πούσι, εκδόσεις Α. Καραβία (1947)

- Πράσινο. Αφρός, θαλασσινό βαθύ και βυσσινί. Γυμνή. Μονάχα ένα χρυσό στη μέση σου ζωστήρι. 28

νίκος καββαδίας

ταξίδια

ΕΥΡΩΠΗ

Η γεωγραφία στα ποιήματα του Νίκου Καββαδία

Alborg – Δανία Αμβέρσα – Βέλγιο Βαρκελώνη, Σεβίλλη, Χουέλβα – Ισπανία Βοθνικός κόλπος – μεταξύ Σουηδίας και Φινλανδίας Βισκαϊκός κόλπος (και νησάκι Ouessant)– μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας Γλασκώβη – Σκωτία Κάρντιφ – Ουαλία Εβρίδες – Δ. της Σκωτίας Στενό της Μάγχης Στενά του Γιβραλτάρ Κανάρια νησιά, Τενερίφη – Ατλαντικός Ωκεανός Σικελία–Ιταλία Μασσαλία, Τουλών - Γαλλία Αγία Πετρούπολη -Ρωσία Κόρντομπα – Ισπανία Μαύρη Θάλασσα Λίβερπουλ, Σέφιλντ, Port of Hull, Swansea – Αγγλία Λοφούτεν – νησιά της Νορβηγίας Πρίντεζι (Brindisi) – Ιταλία Σαβόνα, Στρόμπολι – Ιταλία Ρότερνταμ – Ολλανδία Υπρ – Βέλγιο

[Στέλλα Λιβανίου, φιλόλογος]

λόκληρος ο κόσμος, ο γεωγραφικός άτλαντας απλώνεται μπροστά μας, όταν διαβάζουμε τα ποιήματα του ποιητή της θάλασσας. Ήπειροι, χώρες, περιοχές, κανάλια, περάσματα, πόλεις, ακόμη και ονόματα συνοικιών ξεδιπλώνονται και αποκαλύπτουν τους ορίζοντες του ποιητή. Τόποι που τους βίωσε, τους κατέγραψε και τους κουβάλησε μέσα του και μετά τους αποτύπωσε στα κείμενά του, πεζά και ποιητικά, δίνουν την εικόνα των ταξιδιών του. Ταξίδια ενός πολύπειρου και πολύπαθου ναυτικού, ενός ανθρώπου που ο χώρος οριοθέτησε και τη ζωή του. Και ο χώρος του Καββαδία είναι το άπειρο και ατελεύτητο του υγρού στοιχείου, όπου η στεριά αποτελεί ένα αναπόφευκτο σταμάτημα, ένα στίγμα στην καθαρότητα της θάλασσας. Οι στεριανοί του χώροι διηγούνται ιστορίες, φανερώνουν περιστατικά και αρκετά συχνά αποκαλύπτουν δράματα. Είναι ενσαρκώσεις των βιωμάτων είτε του ποιητή είτε γνωστών του, που μοιράζονταν μ’ αυτόν το ίδιο μπάρκο. Κι ενώ η θάλασσα, η μεγάλη ερωμένη, απλώνεται τεράστια και καθαρτήρια, η στεριά στήνει γύρω από τους ναυτικούς τις παγίδες της, προσωπικές, ερωτικές, και τους φορτώνει με αβάστακτα πολλές φορές ψυχικά βάρη. Τότε το άνοιγμα και πάλι στους ανοιχτούς, θαλασσινούς ορίζοντες έρχεται σαν κάθαρση, σαν λύτρωση και τα όρια του χώρου διευρύνονται ξανά ως εκεί που ο ουρανός αγγίζει τη θάλασσα. Για να αποκτήσουμε, λοιπόν, μια γεύση της γεωγραφίας στα ποιήματα του Ν. Καββαδία θα ταξινομήσουμε τις περιοχές που αναφέρει στο έργο του στις 5 ηπείρους. Έτσι τα ταξίδια του θα δείξουν ξεκάθαρα το εύρος τους.

νίκος καββαδίας

ταξίδια

ΑΣΙΑ

ΩΚΕΑΝΙΑ & ΕΙΡ. ΩΚΕΑΝΟΣ

Αμόι, Καντόνα – λιμάνια της Κίνας Καλγκάν, Καουλούν, Πεκίνο, Σαγκάη – Κίνα Μούκδεν, Χαρμπίν (γενέτειρα του ποιητή) – Μαντζουρία, Σαντούν, Τιεν Τσιν – Β. Κίνα Αννάμ – Βιετνάμ Γιοκοχάμα, Μότζι, Οζάκα – Ιαπωνία Γέφυρα του Αδάμ – αβαθή μεταξύ Κεϋλάνης και Ν. Ινδίας Μακασάρ – πέρασμα μεταξύ Βόρνεο και Κελέβης Κεϋλάνη και Κολόμπο (πρωτεύουσά της), Κουρνεβάλα Ινδία και Ινδικός Ωκεανός Ινδονησία Cochin, Άγρα, Μαντράς, Καλκούτα, Βομβάη, Μυζόρ, Βασόρα – Ινδία Μακάο – Ν. Κίνα Σιγκαπούρη – ΝΑ Ασία Lakha-diwa – νησάκια της Βομβάης - Ινδία Μπατάβια – Τζακάρτα – Ινδονησία Μπούρμα – Βιρμανία, Ραγκούν - πρωτεύουσα Μπουσίρ – Ιράν Φορμόζα - Ταϊβάν Μανίλλα - Φιλιππίνες

Μαρκίζες – Γαλλική Πολυνησία – Ειρηνικός ωκεανός Μέλμπουρν - Μελβούρνη και το ποτάμι της Yara river. Σύδνευ - Αυστραλία Port de France - Νουμέα - Ν. Ειρηνικός, Νέα Καληδονία Ταϊτή – Γαλλική Πολυνησία Τάσμαν – θάλασσα μεταξύ Αυστραλίας και Ν. Ζηλανδίας Τασμανία –νησί της Αυστραλίας Freemantle – λιμάνι της Αυστραλίας Port Pegassu – κόλπος στη Ν. Ζηλανδία (νήσος Stewart) Shark Bay – κόλπος της Αυστραλίας ( κόλπος των καρχαριών)

νίκος καββαδίας

ταξίδια

ΑΣΙΑ

ΩΚΕΑΝΙΑ & ΕΙΡ. ΩΚΕΑΝΟΣ

νίκος καββαδίας

ταξίδια

ΑΦΡΙΚΗ & Μ. ΑΝΑΤΟΛΗ

Β. & Ν. ΑΜΕΡΙΚΗ & ΑΤΛ. ΩΚΕΑΝΟΣ

Αλγέρι, Μουσταγκανέμ, Οράν, Τενές-Αλγερία Αλεξάνδρεια, Πορτ Σάιντ, Σουέζ-Αίγυπτος Βηρυτός, Σιδώνα, Τύρος-Λίβανος Δαμασκός, Χαλέπι - Συρία Ερυθρά θάλασσα Περσικός κόλπος Άντεν, Μόκα – Υεμένη Νείλος και Ευφράτης Καζαμπλάνκα, Μαρακές, Ραμπάτ, Ταγγέρη (Tangiers) Καρχηδόνα - Μαρόκο Κονάκρι, Lome – Γουινέα – Δ. Αφρική Μαδαγασκάρη – ΝΑ Αφρική Σφαξ - Τυνησία Τζιμπουτί – ΒΑ Αφρική Massawa – Αιθιοπία

Κίσκα – νησί των Αλεούτων Νήσων Δ. της Αλάσκας Λας Βέγκας – Νεβάδα ΗΠΑ Μανάο – λιμάνι της Βραζιλίας Μπουένος Άιρες (Μπονεζάρι), Πλάτα, Ροζάριο, Σάντα Φε, Σαν Λορέντσο - Αργεντινή Σαβίτζο = Saint Vincent – Καραϊβική Θάλασσα των Σαργασσών – Β. Ατλαντικός (κοραλλιογενής θάλασσα) Τζαμάικα – Καραϊβική Τοκοπίλλα – Χιλή(= Τσίλι) Μοντεβιδέο - Ουρουγουάη Σαν Φρίσκο ή Φρίσκο - Σαν Φρανσίσκο ΗΠΑ Χάλιφαξ – Καναδάς Ποταμός Χάντσον (Α. ΗΠΑ) Barbados – Καραϊβική Καράκας (Caracas) – Βενεζουέλα >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Αυτή είναι μια πρόχειρη καταγραφή κάποιων από τους τόπους που στα ταξίδια του προσέγγισε ο Ν. Καββαδίας. Είναι αυτοί που κατά τη γνώμη μας είναι και οι πιο γνωστοί σε ανθρώπους που ούτε έχουν διανοηθεί τα ταξίδια του ποιητή. Πρόκειται για τόπους μυθικούς, στις περισσότερες περιπτώσεις, που εξάπτουν τη φαντασία των στεριανών με την αχλύ του ονόματός τους και κρύβουν μέσα τους το βαρύ πεπρωμένο των ανθρώπων της θάλασσας. Διαβάζοντας και μόνο τα ονόματα ο νους χάνεται σε απέραντους ωκεανούς, σε αινιγματικές και φοβερές ομίχλες, σε λιμάνια και σε ανθρώπινα δράματα. Μέσα στο έργο του μπορεί κανείς να εντοπίσει κι άλλους τόπους, εφόσον ο ποιητής σε πολλές περιπτώσεις δίνει με λεπτομέρειες περιοχές, δρόμους, συνοικίες. Γι’ αυτό όμως πιο πρόσφορο θα ήταν να διαβάσει κάποιος το ίδιο το έργο του Καββαδία και να τον ακολουθήσει νοερά στα μακρυσμένα ταξίδια του και στους γαλάζιους πόντους μέχρι να σχίσει μαζί με τον ποιητή τη θολή γραμμή των οριζόντων. 34

νίκος καββαδίας

“Ο Πλοίαρχος

Ο πλοίαρχος Φλέτσερ έριξε το “Σχελδ” στο Ματαπά μια μέρα που των θαλασσών παλεύαν τα στοιχεία, γιατί ήλιος δε φαινότανε το στίγμα του να βρει ούτε μπορούσε απ’ τις στεριές να πάρει αντιστοιχία.

Φλέτσερ”

Στον ποιητή Κώστα Ουράνη

Κι αυτό στο μέρος που έπεσεν εσφήνωσεν βαθιά, τόσο που οι βράχοι οι μυτεροί με μιας το καταστρέψαν μα τίποτ’ απ’ το πλήρωμα δεν έπαθε κανείς κι όλοι με κάποιο ρυμουλκό στον Πειραιά επιστρέψαν.

Ο Γερμανός εμποροπλοίαρχος Χένρυ Φλέτσερ εξώκειλε στον Ματαπά με το φορτηγό “Σχελδ”, γιατί λόγω ομίχλης δεν μπόρεσε επί μέρες να κατεβάσει τον ήλιο με τον εξάντα. Τρελλάθηκε και πέθανε στον Πειραιά από ηλίαση.

Σε λίγες μέρες φύγανε τρισάθλιοι ναυαγοί, μια μελαγχολική, στυγνά θλιμμένη συνοδεία, κι έμεινε ο Φλετσερ μοναχά, ζητώντας στο πιοτό την πίκρα του στα βρωμερά να πνίξει καφωδεία. Κοντός, με το πηλίκιό του, το γείσο το χρυσό, και με τα τέσσερα χρυσά γαλόνια του, τ’ αστέρια, έμπαινε μόλις άρχιζε ν’ απλώνεται η νυχτιά, και την αυγήν αναίσθητο τον βγάνανε στα χέρια. Μα τα γαλόνια ξέφτισαν και σχίστηκε η στολή, τα ωραία ρούχα του επούλησε, την πέτσινή του τσάντα, κι ένα εργαλείο εκράτησε μονάχα, ναυτικό, τ’ όργανο εκείνο που μετράν τον ήλιο, τον εξάντα.

αφιέρωμα

Αστρονομικό Εγκυκλοπαιδικό Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία [Αντώνης Ρηγούτσος, φυσικός]

Εισαγωγή

Το γλωσσάρι περιλαμβάνει τους όρους από το έργο του Νίκου Καββαδία, που σχετίζονται με την αστρονομία. Πρόκειται για ουράνια σώματα και αστρικούς σχηματισμούς, καθώς και για όργανα με τα οποία γίνονται μετρήσεις που αφορούν τα άστρα. Στα λήμματα έχει δοθεί ερμηνευτική έκταση εγκυκλοπαιδικού λεξικού, ώστε ο αναγνώστης να έχει μια ευρύτερη άποψη για τη σημασία του όρου που επέλεξε να χρησιμοποιήσει ο ποιητής.

Σύμβολα - Συντομογραφίες : < (= (Χ 99)

Η στεναχώρια και το αλκοόλ δουλεύοντας σιγά, μέρα τη μέρα σ’ ένα χαίνον χάσμα τον ωθούσαν. Τρελάθηκε. Τον πείραζαν στους δρόμους τα παιδιά, κι οι ψείρες πάνω στα ξανθά του γένεια επερπατούσαν. Όταν ο ήλιος φλόγιζε τον αττικό ουρανό, αυτός με τον εξάντα του στο χέρι εξεκινούσε το ύψος γοργά υπολόγιζε σε μια μαούνα ορθός, κι ύστερα αισχρά μουτζώνοντας τον ήλιο, εβλαστημούσε.

Μα κάποια μέρα βλέποντας με τ’ όργανο ψηλά, έφυγε για το σκοτεινό λιμάνι του θανάτου, ενώ σιγά σαν πάντοτε, φαιδρός και φλογερός, ο ήλιος την κανονική διέσχιζε τροχιά του.

βλ. λ. Β Μ Π Τ ΤΠ

ακολουθεί ερμηνεία προέρχεται από άλλη ονομασία, συνώνυμο παραπομπή στο έργο του Καββαδία, όπου Χ η συντομογραφία του έργου και 99 η σελίδα της συγκεκριμένης έκδοσης. Συχνά οι λέξεις επαναλαμβάνονται στα έργα του Καββαδία. Η ένδειξη της σελίδας παραπέμπει σε μια μόνο από τις σελίδες όπου εμφανίζεται η λέξη βλέπε λέξη Βάρδια, Εκδόσεις Άγρα, 1989 Μαραμπού, Εκδόσεις Άγρα, 1990 Πούσι, Εκδόσεις Άγρα, 1990 Τραβέρσο, Εκδόσεις Άγρα, 1990 Του Πολέμου και Στο Άλογό μου, Εκδόσεις Άγρα, 1990

νίκος καββαδίας Αλτεμπαράν, ο: (Π 33) (=Αλντεμπαράν, Αλδεβαράν, Aldebaran). Ονομασία του αστέρα α του Ταύρου (Αlpha Tauri). Είναι το 13ο λαμπρότερο αστέρι του ουρανού και συνοδεύεται από έναν πολύ ασθενή κόκκινο συνοδό. Είναι ένας ερυθρός γίγαντας που απέχει από τη Γη 64 έτη φωτός. Έχει φαινόμενο μέγεθος 0,86 και η διάμετρός του είναι 36 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο του Ήλιου. Κατέχει τη θέση του ματιού του αστερισμού του Ταύρου. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν Πυρσό. Αποτελούσε ένα από τα τέσσερα βασιλικά αστέρια των Περσών. Το αραβικό όνομά του al-dabaran σημαίνει «αυτός που ακολουθεί», επειδή φαίνεται να ακολουθεί στον ουρανό τις Πλειάδες. Άλφα του Κενταύρου, το: (Π 32) Το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού του Κενταύρου (Centaurus), ο οποίος βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο και περιλαμβάνει πολλά λαμπρά αστέρια. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι επρόκειτο για τον κένταυρο Χείρωνα που είχε μεταφερθεί στον ουρανό. Το αΚενταύρου είναι το τρίτο σε λαμπρότητα αστέρι της ουράνιας σφαίρας, μετά τον Σείριο και τον Κάνωπο. Απέχει από το ηλιακό μας σύστημα 4,35 έτη φωτός. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα σύστημα τριών αστεριών. Τα Α και Β, που διακρίθηκαν για πρώτη φορά το 1689, είναι λαμπρότατα αστέρια που διαγράφουν μια εξαιρετικά επιμήκη τροχιά γύρω από το κοινό κέντρο βάρους τους, σε περίοδο 24 ετών. Το τρίτο αστέρι, ένας ερυθρός νάνος, ονομάζεται Εγγύτατος Κενταύρου και είναι το πλησιέστερο στη Γη απ’ όλα τα γνωστά αστέρια. Αστέρι της Ανατολής, το: (Π 35) (=Αυγερινός, Εωσφόρος, Φωσφόρος, Αφροδίτη). Έτσι λέγεται ο πλανήτης Αφροδίτη όταν φαίνεται στον ανατολικό ορίζοντα να προηγείται του Ήλιου. Η Αφροδίτη είναι ο δεύτερος πλανήτης σε απόσταση από τον Ήλιο και ο πλησιέστερος προς τη Γη. Είναι λίγο μικρότερη από τη Γη. Διαγράφει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον Ήλιο σε 224,7 ημέρες. Η περιστροφή 38

αφιέρωμα γύρω από τον εαυτό της διαρκεί 243 ημέρες και γίνεται κατά ανάστροφη φορά από αυτή των υπόλοιπων πλανητών και του Ήλιου. Είναι το τρίτο σε φαινόμενη λαμπρότητα αντικείμενο του ουρανού μετά τον Ήλιο και τη Σελήνη. Ανακλά το 80% της ηλιακής ακτινοβολίας. Η ατμόσφαιρά της αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα. Η ατμοσφαιρική της πίεση είναι 90 φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Γης. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της είναι περίπου 460ο C. Η Αφροδίτη θεοποιήθηκε από πολλούς λαούς. Οι Ασσύριοι την αναφέρουν σε κείμενα του 1700 π.Χ. Οι Βαβυλώνιοι την ονόμαζαν Ιστάρ και οι Ρωμαίοι Βένους. Ονομαζόταν και Κυπρίς, Παφίη και Καλλιόπεια. Οι Μάγια την αποκαλούσαν Αρχαίο Αστέρι και ανέπτυξαν ένα πολύπλοκο ημερολόγιο με βάση την κίνησή της. Αστέρι του Νότου, το: (Τ 19) Το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού του Σταυρού του Νότου (Crux) (βλ. λ.). Πρόκειται για το αστέρι α του Σταυρού (a-Crux) που είναι το 14ο σε λαμπρότητα αστέρι σε ολόκληρη την ουράνια σφαίρα. Αστερισμός του Ωρίωνα: (ΤΠ 39) Ωρίων είναι η ονομασία ενός από τους λαμπρότερους αστερισμούς. Βρίσκεται στον ουράνιο ισημερινό και εκτείνεται προς τα νότια του Ταύρου και των Διδύμων του Λαγωού. Στα ανατολικά του βρίσκεται ο Μονόκαιρως και στα δυτικά του ο Ηριδανός. Είναι ο πιο εντυπωσιακός αστερισμός του χειμερινού ουρανού. Η επιτομή του αρχίζει αμέσως μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Η δύση του συνοδεύεται συνήθως από θύελλες. Το πιο λαμπερό από τα αστέρια του είναι ο α (Μπετελγέζ) και ακολουθεί ο β (Ρίτζελ). Το τετράπλευρο σώμα του Ωρίωνα σχηματίζουν τα αστέρια α, β, γ και κ. Τη ζώνη του παριστάνουν τα αστέρια δ, ε και ζ, τα οποία ονομάζονται Τρεις Μάγοι. Άστρο της Τραμουντάνας, το: (Π 33) (= πολικός αστέρας, άστρο του Βορρά (βλ. λ.), pole star, polaris) < ιταλικά Τramontana. Τραμουντάνα είναι ο άνεμος που φυσά από τα βουνά, 39

νίκος καββαδίας ο βόρειος άνεμος. Ως σημείο του ορίζοντα αντιστοιχεί στον Βορρά. Το άστρο της Τραμουντάνας είναι το άστρο του Βορρά, δηλαδή ο πολικός αστέρας. Άστρο του Βορρά, το: (Π 18) (= πολικός αστέρας, άστρο της τραμουντάνας (βλ. λ.), pole star, polaris) Το λαμπρότερο αστέρι της ουράνιας σφαίρας που φαίνεται να βρίσκεται πιο κοντά στο βόρειο πόλο. Ο σημερινός πολικός αστέρας είναι ο α του αστερισμού της Μικρής Άρκτου. Λόγω του φαινομένου της μετάπτωσης, τα σημεία των πόλων αλλάζουν θέση διαγράφοντας κύκλους. Έτσι το 2.700 π.Χ. πολικός αστέρας ήταν ο α του Δράκοντος, ενώ το 14.000 μ.Χ. θα είναι ο Βέγας της Λύρας. Ο σημερινός πολικός αστέρας είναι ένα σύστημα τριών αστεριών φαινομένου μεγέθους 2,04. Απέχει από την Γη 300 έτη φωτός και μεσουρανεί στην Αθήνα στις 10 μ.μ. στις 22 Ιουνίου. Η θέση του εκάστοτε πολικού αστέρα είναι εξαιρετικά χρήσιμη στη ναυσιπλοΐα διότι επιτρέπει τον καθορισμό του προσανατολισμού κατά τη διεύθυνση Βορρά-Νότου καθώς και τον καθορισμό του γεωγραφικού πλάτους ενός τόπου. Αστρολάβος, ο: (Τ 22) Όργανο που χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα για τη μέτρηση του ύψους ενός αστεριού από τον ορίζοντα ή για τη μέτρηση της γωνιώδους αποστάσεως δύο ουρανίων σωμάτων, καθώς επίσης για τη μέτρηση του χρόνου και τον προσανατολισμό. Η λειτουργία του οργάνου στηρίζεται σε δύο διαδοχικές σκοπεύσεις. Η πρώτη σκόπευση γίνεται σε σημείο που λαμβάνεται ως σημείο αναφοράς και η δεύτερη σκόπευση γίνεται στο αστέρι του οποίου το ύψος μετριέται. Η επινόηση του αστρολάβου αποδίδεται στον Εύδοξο και κατ΄ άλλους στον Ίππαρχο. Υπάρχουν σφαιρικοί και επίπεδοι αστρολάβοι, ενώ το πιο σύγχρονο είδος είναι οι πρισματικοί που επινοήθηκαν από τον Gauss το 1808.

αφιέρωμα Βόρειο Σέλας, το: (M 47) (=πολικό σέλας, aurora borealis) Οπτικό, ατμοσφαιρικό φαινόμενο, ορατό κυρίως στις βόρειες πολικές περιοχές. Εμφανίζεται τον Μάρτιο και τον Οκτώβριο. Ένα αχνό φως που τρεμοπαίζει χαμηλά στον ορίζοντα μετατρέπεται σε φωτεινά κύματα που υψώνονται στον ουρανό και αναμειγνύονται μεταξύ τους σαν να τα παρασύρει ελαφρός άνεμος. Σχηματίζουν μια τεράστια κουρτίνα χρώματος κόκκινου ή πράσινου σε ύψος από 40 ως 400 Km. Το σέλας δημιουργείται από ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας, τα οποία παγιδευμένα από το γήινο μαγνητικό πεδίο κινούνται ελικοειδώς κατά μήκος των δυναμικών του γραμμών και πλησιάζουν την ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης. Εκεί συγκρούονται με άτομα και μόρια αζώτου και οξυγόνου τα οποία διεγείρουν ενεργειακά. Αυτά στη συνέχεια αποδιεγείρονται για να επανέλθουν στην αρχική τους ενεργειακή κατάσταση, εκπέμποντας ταυτόχρονα την περίσσεια ενέργειας με τη μορφή ορατής ακτινοβολίας. Το φαινόμενο εμφανίζει εξάρσεις δύο περίπου ημέρες μετά από ισχυρές ηλιακές εκλάμψεις που διεγείρουν τη μαγνητόσφαιρα της Γης. Το σέλας ανάλογα με τη μορφή του διακρίνεται σε διάχυτο, ταινιωτό και σε σέλας μεμονωμένων τόξων. Εκτός από το βόρειο, υπάρχει και το νότιο σέλας που εμφανίζεται στο νότιο πόλο. Βόρειο Στέμμα, το: (ΤΠ 39) (=Βόρειος Στέφανος, Corona Borealis, the Northern Crown, σύμβολο CrB) Αστερισμός του βορείου ημισφαιρίου που βρίσκεται ανάμεσα στους αστερισμούς του Ορφέα, του Ηρακλή και του Βοώτου. Είναι ορατός την άνοιξη και το καλοκαίρι. Αποτελείται από έξι αστέρια σε σχήμα ημικυκλίου, φαινομένου μεγέθους 2 έως 4. Το λαμπρότερο αστέρι του είναι ο α Corona Borealis ή Αλφέκα, το οποίο απέχει από την Γη 76 έτη φωτός και απομακρύνεται από αυτήν με ταχύτητα 1,7 χλμ. ανά δευτερόλεπτο. Κατά την ελληνική μυθολογία παριστάνει το διάδημα που προσέφερε ο Διόνυσος στην Αριάδνη για να την 41

νίκος καββαδίας παρηγορήσει επειδή την εγκατέλειψε ο Θησέας στη Νάξο. Μετά τον θάνατο της Αριάδνης οι πολύτιμοι λίθοι του στέμματος μετατράπηκαν σε αστερισμό από την Αφροδίτη. Εξάντας, ο: (Μ 38) Όργανο για τη μέτρηση της απόστασης μεταξύ δύο στόχων. Χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στη ναυσιπλοΐα για τον προσδιορισμό της θέσης ενός πλοίου και του ύψους των αστεριών από τον ορίζοντα. Ο εξάντας πήρε το όνομά του από έναν κυκλικό τομέα που περιλαμβάνει, ο οποίος έχει άνοιγμα 60ο, όσο και το 1/6 της περιφέρειας (εκτοκύκλιο). Το χείλος του κυκλικού τομέα είναι βαθμονομημένο. Ένας βραχίονας, πάνω στον οποίο είναι προσαρτημένο κάτοπτρο και βερνιέρος για την ανάγνωση των ενδείξεων, είναι στερεωμένος στο ανώτερο σημείο του εξάντα και μπορεί να περιστρέφεται πάνω στο επίπεδο της συσκευής. Ένα δεύτερο κάτοπτρο και μια τηλεσκοπική διόπτρα είναι στερεωμένα στη βάση της συσκευής. Κατά την παρατήρηση, το είδωλο του αστεριού που παρατηρούμε, αφού ανακλαστεί από τα κάτοπτρα, συμπίπτει με τη γραμμή του ορίζοντα, η οποία είναι ορατή δια μέσου της διόπτρας. Εωσφόρος, ο: (Β 67) Έτσι λέγεται ο πλανήτης Αφροδίτη όταν φαίνεται στα ανατολικά, πριν από την ανατολή του Ήλιου. Ονομάζεται επίσης αστέρι της Ανατολής (βλ. λ.), Φωσφόρος και Αυγερινός, ενώ μετά τη δύση του Ήλιου λέγεται Έσπερος ή Αποσπερίτης. Μεγάλη Άρκτος, η: (ΤΠ 39) Η Μεγάλη Άρκτος (Ursa Major) είναι ο τρίτος σε μέγεθος, αλλά οπωσδήποτε ο πιο γνωστός αστερισμός της ουράνιας σφαίρας. Βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο και αποτελείται από 150 ορατά στέρια, αρκετά φωτεινά και

αφιέρωμα διεσπαρμένα. Τα επτά λαμπρότερα αστέρια της, Dubhe, Merak, Phad, Megrez, Alioth, Mizar και Alkaid, σχηματίζουν ένα ευδιάκριτο αστερισμό που έχει το σχήμα μιας «κουτάλας» (Big Dipper). Ο αστερισμός είναι αειφανής, δηλαδή είναι ορατός όλες της εποχές από την Ελλάδα, ακόμη και από τις πόλεις. Τα πέντε μεσαία αστέρια έχουν κοινή καταγωγή και ταξιδεύουν μαζί στο διάστημα σε απόσταση 80 έτη φωτός από την Γη. Τα δύο ακριανά, ο Dubhe και ο Alkaid, βρίσκονται μακρύτερα και κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις, παραμορφώνοντας αργά το σχήμα του συμπλέγματος. Αν προεκτείνουμε πέντε φορές την απόσταση Dubhe - Merak προς την πλευρά του Dubhe, εντοπίζουμε τη θέση του πολικού αστέρα. Γι αυτό τα αστέρια αυτά ονομάζονται και δείκτες. Πολύ κοντά στο αστέρι Mizar βρίσκεται το λιγότερο φωτεινό αστέρι Alcor. Από τους χρόνους του Πτολεμαίου αναφέρεται ότι όσοι μπορούσαν να διακρίνουν αυτά τα δύο αστέρια, διέθεταν φυσιολογική όραση. Οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν τον αστερισμό με τη νύμφη Καλλιστώ, την οποία η Ήρα μεταμόρφωσε από ζήλια σε αρκούδα και ο Δίας την μετέφερε στον ουρανό, στη θέση της Μεγάλης Άρκτου. Μήκη, τα: (Μ 51) (= Γεωγραφικό μήκος) Γεωγραφικό μήκος (ΓΜ) είναι η απόσταση ενός τόπου από τον Πρώτο Μεσημβρινό του Γκρίνουιτς (προάστιο του Λονδίνου Greenwich). O Πρώτος Μεσημβρινός του Γκρίνουιτς είναι η καθορισμένη νοητή γραμμή Βορρά – Νότου, που περνά από τους δύο γεωγραφικούς πόλους και το Γκρίνουιτς. Το ΓΜ μετριέται σε μοίρες, πρώτα και δεύτερα λεπτά και αντιστοιχεί στο μήκος του τόξου που σχηματίζεται αν χαράξουμε μια γραμμή από το κέντρο της Γης προς το σημείο τομής του Πρώτου Μεσημβρινού με τον Ισημερινό και κατόπιν μια άλλη γραμμή από το κέντρο της Γης προς το σημείο τομής του μεσημβρινού ενός τόπου με τον Ισημερινό. Το ΓΜ μετριέται μέχρι 180ο, τόσο ανατολικά, όσο και δυτικά του Πρώτου Μεσημβρινού.

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

Παλινώριο, το: (Π 32) < λατινικά Palinurus Ο Παλίνωρος ήταν γιός του Ιάσου και κυβερνήτης του σκάφους του Αινεία. Το παλινώριο είναι ένα όργανο με το οποίο παλιότερα βρισκόταν το αζιμούθιο του ήλιου, με συνδυασμό της ώρας, της ηλιακής κλίσης και του γεωγραφικού πλάτους.

Προβολή, η: (Π 13) Μαθηματικός και χαρτογραφικός τρόπος απεικόνισης πάνω σε επίπεδο, της γήινης καμπύλης επιφάνειας. Με τη μέθοδο της προβολής, σε κάθε σημείο της γήινης σφαίρας αντιστοιχεί ένα καθορισμένο σημείο του προβολικού επιπέδου. Σταυρός του Νότου, ο: (Π 13) (= Νότιος Σταυρός, Σταυρός, Crux) Μικρός αστερισμός του νότιου ημισφαίριου, αόρατος στον ελληνικό ουρανό. Βρίσκεται ανάμεσα στους αστερισμούς του Κενταύρου και της Αργώς και αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1679. Είναι μικρός σε έκταση, όμως έχει λαμπρά αστέρια. Τα τέσσερα λαμπρότερα αστέρια του α, β, γ και δ, σχηματίζουν σταυρό, του οποίου ο μεγαλύτερος βραχίονας (α-γ) κατευθύνεται προς τον Νότιο Πόλο. Απέχουν από τη Γη από 220 έως 570 έτη φωτός περίπου. Ο Σταυρός του Νότου απεικονίζεται στις σημαίες της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας και των Δυτικών Σαμόα.

Παγκόσμιος χάρτης αζιμουθίου

Παράλλαξη, η: (Π 21) (Ναυτικ.) Τρόπος ελέγχου του πλου με βάση τη θέση ακίνητου σημείου της ακτής. Όταν ένα πλοίο παραπλέει ένα ακρωτήριο ή ένα φάρο, τη στιγμή που η σχετική διόπτευση από τη γέφυρα του πλοίου σχηματίζει γωνία 90ο με την πλώρη, λέμε ότι το πλοίο παραλλάσσει το σημείο αυτό της ακτής. Η ακριβής ώρα της παράλλαξης, σύμφωνα με τους κανόνες της ναυσιπλοΐας, σημειώνεται στο ημερολόγιο της γέφυρας. (Αστρον.) Διαφορά στη διεύθυνση ενός ουράνιου αντικειμένου, όπως αυτό φαίνεται από έναν παρατηρητή, από δύο σημεία που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Η μέτρηση της παράλλαξης χρησιμοποιείται άμεσα για την εύρεση της απόστασης του αντικειμένου από τη Γη και από τον Ήλιο. 44

Βιβλιογραφία Τράπαλη Γιώργου: “Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία” Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2003 Εγκυκλοπαίδεια: “Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα”, Αθήνα 1994 Εγκυκλοπαίδεια: “Δομή” Εκδόσεις «Δομή», Αθήνα 1997 Dickinson Torence: NightWatch “ Ένας Πρακτικός Οδηγός για να Δείτε το Σύμπαν” Εκδόσεις «Πλανητάριο Θεσσαλονίκης» 2001

αφιέρωμα

ο μελοποιημένος Νίκος Καββαδίας [Ευαγγελία Καλτάκη, φιλόλογος]

1975

Γιάννης Σπανός: Τρίτη Ανθολογία

(Περιέχει το ποίημα MAL DU DEPART σε ερμηνεία Κώστα Καράλη)

1977

Μαρίζα Κώχ: Μαρίζα Κώχ

Η Μαρίζα Κωχ πρέπει να είναι η πρώτη που μελοποίησε και τραγούδησε συστηματικά Καββαδία αφού το πρώτο της LP “Μαρίζα Κωχ” (Columbia 472445 2) του 1977 περιλαμβάνει 8 ποιήματα, ως εξής : Φάτα Μοργκάνα Πούσι Αρμίδα Μουσώνας Σταυρός του Νότου Θεσσαλονίκη ΙΙ Νανούρισμα Μαραμπού

1979

Θάνος Μικρούτσικος: Ο Σταυρός του Νότου

Για πολλούς η πιο πετυχημένη μελοποίηση ποιημάτων του Καββαδία, και σίγουρα η πιο εμπορική, αφού μαζί με το συμπλήρωμά της, τις “Γραμμές των Οριζόντων”, πλησιάζει το ένα εκατομμύριο αντίτυπα. Ερμηνεύουν ο Γιάννης Κούτρας, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και η Αιμιλία Σαρρή.

1986

Θάνος Μικρούτσικος: Η αγάπη είναι ζάλη

(Περιέχει το ποίημα 7 Μικροί Νάνοι στο S/S Cyrenia). Ερμηνεύει η Χάρις Αλεξίου) 47

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

1986

από ένα μαθητή

Ξέμπαρκοι: S/S IONION

Το 1986 κυκλοφόρησε το CD “Νίκος Καββαδίας, S/S IONION 1934” (Μίνως 7243 4 80551 2 5) από τους Ξέμπαρκους. Περιλαμβάνει 11 ποιήματα μελοποιημένα από τους Ηλία Αριώτη και Νότη Χασάπη, οι οποίοι είναι και οι κύριοι ερμηνευτές. Συμμετέχει η Δήμητρα Γαλάνη. Είναι ένα αξιόλογο έργο με μια μουσική προσέγγγιση πολύ διαφορετική από του Μικρούτσικου. Τα τραγούδια είναι τα εξής: Ένας Δόκιμος Στη Γέφυρα Εν Ώρα Κινδύνου Αντινομία, Οι Γάτες Των Φορτηγών Πούσι, Οι Προσευχές Των Ναυτικών Γράμμα Ενός Αρρώστου (Δήμητρα Γαλάνη) Θεσσαλονίκη ΙΙ, Καραντί, William George Allum A Bord De L’”Aspasia, Yara-Yara

[Βαγγέλης Δαρούσος]

λότελα ιδιαίτερη η ποίηση του Καββαδία. Αφήνοντας κατά μέρος τον τύπο, τη χρήση ρίμας και την παραδοσιακή μορφή των ποιημάτων, διακρίνει κανείς την πολυδιάστατη κληρονομιά του ασυρματιστή απ’ την Μαντζουρία. Ο Καββαδίας διαθέτει μια χαρακτηριστική άνεση στη διάσπαση της αυστηρής λογικής αλληλουχίας. Καλεί τον αναγνώστη ν΄ανιχνεύσει τους δεσμούς της ποίησής του με τον σουρεαλισμό σ’ ένα εφταθάλασσο μπάρκο που η περιγραφή ημερολογίου καταστρώματος δένει με τ’ ονειρικό και τ’ αλλόκοτο. Τα ποιήματά του ένα κάλεσμα σε φυγή, μια πρόσκληση για λίκνισμα σ’ αλαργινά νερά και γνωριμία με ιθαγενείς σε λιμάνια φωτισμένα από εξωτικούς ήλιους. Μια ρεαλιστική αναπαράσταση των ναυτικών του εμπειριών στα καράβια που δούλεψε και τα μέρη που πάτησε. Συνάμα, μια ποίηση φαντασίας και μοναξιάς. Απόδραση σε μια βάρδια νυχτερινή σε ώρες αυτοκαταστροφικών συνειρμών και σε καμπίνα πνιγμένη σε καπνούς χασίς. Άγνωστες ρότες τυλιγμένες σε θύμησες ν’ αποπνέουν μια παράξενη αίσθηση, διαφορετική για κάθε πρίσμα κι ερμηνεία. Η ποίηση του Καββαδία είναι τελικά μια δίκοπη λάμα. Ένα μαχαίρι αφρικάνικο κι ατσάλινο αγορασμένο στ’ Αλγέρι από γέρο παλαιοπώλη βγαλμένο από ελαιογραφία του Γκόγια… Είναι έργο που έστω κι από ιδιοτροπία πρέπει να ζωστεί ο καθένας. Ίσως πάνω του να βρει χαραγμένες τις απαντήσεις που ψάχνει…

1987

Το ποίημα “Η μαϊμού του Ινδικού λιμανιού” απο το “Μαραμπού” έχει μελοποιηθεί από τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα και έχει ηχογραφηθεί στον δίσκο τους “Όταν σου λέω πορτοκάλι να βγαίνεις”.

1989

Δημήτρης Ζερβουδάκης: Στο άλμπουμ του “Ακροβάτης” περιλαμβάνεται και μια πολύ δημοφιλής εκτέλεση του ποιήματος “Γράμμα σ’ ένα ποιητή”.

1991

Θάνος Μικρούτσικος: Γραμμές των Οριζόντων, αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη μορφή του έργου Ο Σταυρός του Νότου.

2004

“Όρθιοι” συμμετοχή στο CD του Βασίλη Λέκκα με ένα τραγούδι σε στίχους Καββαδία.

Μαθητής, 1925 εδώ με τον Παύλο Νιρβάνα

νίκος καββαδίας

αφιέρωμα

Αποχαιρετισ μός στο Aquarius

Στο Τουρκολίμανο Τον συνόδευσα μέχρι το πλοίο: ό,τι κουβαλούσε, τα είχε βολέψει σε ένα μικρό, φθαρμένο πλαστικό βαλιτσάκι τής “Air France”. Κάποια στιγμή με πήρε παράμερα, και μου εξέθεσε το σχέδιό του: Έπρεπε να τα καταφέρω να φύγω από τον στρατό (ήμουν τότε αρχίατρος), ώστε να μπαρκάρουμε στο “Aquarius” - εκείνος πάντα ως μαρκονίστας, εγώ ως γιατρός, οπότε... κ.λπ., κ.λπ. Συνάντησα για τελευταία φορά τον Καββαδία το πρωί της 23ης Νοεμβρίου 1974, στο διαμέρισμα της αδελφής του Τζένιας, στην Δεινοκράτους 5. Αναχωρούσα εκείνη την ημέρα για το στρατιωτικό νοσοκομείο της Πάτρας, και πέρασα να τον δω. Παρά την σιγουριά που ένιωθε κοντά στους δικούς του (την αδελφή του και τα ανίψια του, την Έλγκα κυριολεκτικά την λάτρευε), φαινόταν λίγο ανήσυχος, κάπως αβέβαιος, σαν μελαγχολικός. Με κράτησε σχεδόν ώς το μεσημέρι, μιλώντας περί ανέμων και υδάτων, και επιδεικνύοντάς μου διάφορα (απόκρυφα και μη) της προσωπικής του συλλογής, αλλά και κοινά χαρτιά - όπως το πιστοποιητικό του γεννήσεως, το 1910, στην Μαντζουρία, ένα δελτίο ταυτότητος που έβγαλε το 1928 στον Πειραιά (τη χρονιά που μπήκε στην Ιατρική, παρέα με έναν γνωστό μου ψυχίατρο στην Καβάλα, τον Ρένο Βαμβακούση, ήδη μακαρίτη) κ.ά. Το κλίμα βάραινε. Έπρεπε να ξεκινήσω για την Πάτρα. Με συνόδευσε μέχρι το αμάξι. Ξαφνικά, την ώρα που ετοιμαζόμουν να ξεκινήσω, γυρίζει και μου λέει: - Όταν πεθάνω, να με πάτε οι δυο σας, εσύ και ο Πετρόπουλος: έτσι θα γέρνω, όπως στη θάλασσα... Κατάλαβα το καλαμπούρι, που βασιζόταν στη διαφορά του ύψους των δυο μας - αλλά απόμεινα αποσβολωμένος. ο Καββαδίας με χτύπησε τρυφερά στην πλάτη: - Μην τα παίρνεις τοις μετρητοίς, μου λέει, έτσι τα λέω - τώρα που δεν έχω δουλειά... Και, χαμηλώνοντας τη φωνή, ενώ το πρόσωπό του έπαιρνε εκείνο το αθώο, σχεδόν παιδικό ύφος κάποιας επερχόμενης ελευθεροστομίας, με ξεπροβόδισε με ένα από τα αμίμητά του: - Λια μου, μου ψιθύρισε, δουλειά δεν είχε το μ... και μάθαινε τσαγκάρης... Δυόμισι μήνες ακριβώς αργότερα, στις δέκα Φεβρουαρίου 1975, βρισκόμουν στο Συμβούλιο Επιλογής Οπλιτών στον τόπο καταγωγής του Καββαδία, στο Αργοστόλι. Εκεί πληροφορήθηκα τον αιφνίδιο θάνατό του: άλλοι τον πήγαν, λοιπόν, στον κάτω κόσμο...

του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου* (aναδημοσίευση)

Ένα βραδάκι, στις αρχές του 1974, κι ενώ ετοιμαζόμαστε να απολαύσουμε μια μεγαλειώδη ομελέτα, παρέα με τον μόλις αφιχθέντα σπίτι μας, από τον Βόλο, αρχαίον φίλο μας Γιώργο Χουρμουζιάδη (τον ευφήμως γνωστόν σήμερα προϊστοριολόγον), μου τηλεφώνησε ξαφνικά ο Ηλίας Πετρόπουλος και μου ανήγγειλε ότι σε ένα διαμέρισμα στο Λυκαβηττό βρισκόταν ο Νίκος Καββαδίας με 2-3 φίλους - και μας περίμεναν, δεν είχα συναντήσει μέχρι τότε τον Καββαδία και ξεκινήσαμε ασμένως και οι τρεις μας (εγώ, η γυναίκα μου και ο Χουρμουζιάδης), κουβαλώντας μαζί και το τηγάνι με την ομελέτα”. Έτσι γνώρισα τον Νίκο Καββαδία, τον Κόλια όπως υπέγραφε. Ήταν ένας απίστευτα τρυφερός και λαϊκός άνθρωπος, μέσα σε πέντε λεπτά σε τύλιγε με μιαν απέραντη οικειότητα, τον ένιωθες ξαφνικά φίλο σου από ανέκαθεν που λένε, διηγόταν ακατάπαυστα απίστευτες ιστορίες που κατεδάφιζαν κάθε έννοια καθωσπρεπισμού και σάρκαζαν τους καλούς τρόπους των μεγαλοσχημόνων της φάρας... Σε ταξίδευε σε απίθανα μέρη, υμνώντας συνεχώς τη θάλασσα δηλαδή τα λιμάνια και (κυρίως) τις γυναίκες τους. Μόνον όταν διάβαζε ποιήματά του μεταμορφωνόταν κάπως, γινόταν οιονεί απών, αλλού αρμένιζε... Ένα μεσημεράκι, στα μέσα Μαΐου του 1974, βρεθήκαμε η ίδια παρέα στο Τουρκολίμανο, για να τον ξεπροβοδίσουμε. Ο Καββαδίας, με το ίδιο τριμμένο μονόπετο σακάκι κι ένα εξίσου παλιό καβουράκι, καθόταν λίγο μελαγχολικός: αναχωρούσε. στις τέσσερις το απόγευμα με το κρουαζιερόπλοιο “AquariuS”, όπου (φυσικά) υπηρετούσε ως ασυρματιστής.

Ο Νίκος Καββαδίας, “ένα μεσημεράκι μέσα Μαΐου 1974” στο Τουρκολίμανο με παρέα.

* ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός μελετητής λογοτεχνίας

νίκος καββαδίας

μικρό σχόλιο στην εικαστική ανάγνωση του Ν. Καββαδία [Γιώργος Κόρδης]

Ἡ

εἰκαστικὴ προσέγγιση τοῦ Ν. Καββαδία ὑπῆρξε γιά μένα δύσκολη καὶ εὔκολη ταυτόχρονα. Ἧταν εὔκολη γιατί ὡς ποιητὴ τόν ἀγαπῶ κι ἔχω μεγαλώσει ἀκούοντας τὰ ποιηματὰ του, ἔχω μεγαλώσει ἀκούοντας τὸ Μαραμπού καὶ τὸ Πούσι. Ἀνδρώθηκα καὶ γέμισα τὴ μνήμη μου καὶ κυρίως τὴ φαντασία μου μὲ τούς φανταστικούς ἀλλὰ τόσο ἀληθινούς ἤρωες του πού τούς ἀγάπησα γιατί μοιάζουν πάντοτε νὰ ἀκροβατοῦν μεταξύ ζωῆς καὶ θανάτου, νὰ ταλαντώνονται μεταξὺ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ καὶ νὰ ματώνουν στὶς ἐπιλογές τους πού μένουν πάντα μετέωρες καὶ δυναμικὲς. Οἱ ἄνθρωποι τοῦ Καββαδία εἶναι ὁ πιό ρεαλιστικὸς κόσμος πού ὑπάρχει γιατί δὲν εἶναι καθαροί, ἀλλὰ ἀκάθαρτοι μετέχοντας στὴν ἀθωότητα καὶ στὴν ἁμαρτία ἐξίσου. Ὁ κόσμος τοῦ Καββαδία εἴμαστε ἐμεῖς. Γιὰ τοῦτο θέλησα νὰ τόν ζωγραφίσω ὄχι ὡς εἰκονογράφηση ἀλλὰ δημιουργώντας εἰκόνες μὲ ἀναφορὰ τὰ ποιήματά του, εἰκόνες πού νὰ ἀποδίδουν τό κλίμα, τὴν ἀτμόσφαιρα τοῦ κόσμου του καὶ κυρίως τῆς περιπέτειας τῶν ἀνθρώπων του. Αὐτό ἦταν τό δύσκολο κομμάτι. Ἔτσι ἔφτιαξα σειρὰ εἰκόνων ἀφαιρώντας σχεδόν τό χρώμα, ἐλαχιστοποιώντας το γιὰ νὰ παρουσιάσω καλύτερα ἕναν κόσμο πού κινεῖται στό ὅριο, στό μεταίχμιο, κρατώντας λιγοστές πινελλιές ὡς νοστιμιὰ καὶ ὡς ἐλπίδα περισσότερο καί ὄχι ὡς βασικὸ εἰκαστικό ἐκφραστικὸ μέσο. Ἡ ζωγραφικὴ αὐτὴ ἐνότητα στὰ δικὰ μου μάτια εἶναι τώρα μιὰ ἀπόπειρα πού φυσικὰ δὲν στοχεύει νὰ ἐξαντλήσει τήν ποίηση του μεγάλου ποιητὴ τῆς θάλασσας καὶ τού καϋμοῦ ἀλλὰ εἶναι ματιὰ καὶ μόνον στὸ ἔργο του, μιὰ ἐλπίδα ὅτι καὶ ἄλλοι θὰ ἀκολουθήσουν σχολιάζοντας είκαστικὰ τόν κόσμο του, τόν ἀπλὸ βασανισμένο καὶ φιλάνθρωπο κόσμο του. Ἁγία Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2006

στατιστική έρευνα για τον Καββαδία (σχολιασµός από τους φιλολόγους Αλέξη Λυκοσκούφη και Νεονείλα Παπαδοπούλου)

ο ερωτηµατολόγιο που δόθηκε στους µαθητές τόσο του γυµνασίου όσο και του λυκείου περιελάµβανε ερωτήσεις που σκοπό είχαν να µας οδηγήσουν σε κάποια χρήσιµα συµπεράσµατα για το κατά πόσον τα παιδιά ηλικίας 14-18 ετών της Σχολής µας έχουν µια σφαιρική ή και λεπτοµερή γνώση για τον Ν. Καββαδία. Εστιάσαµε περισσότερο στα τραγούδια και τη µουσική του και κυρίως στη συγγραφική του ικανότητα και παραγωγή. Υπήρξαν βέβαια και ερωτήσεις µε πιο εξειδικευµένο περιεχόµενο που αφορούσαν στο θεµατολόγιο, τις επιρροές που δέχθηκε ακόµη και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποίησής του. Το κινητήριο έναυσµα για την πραγµατοποίηση αυτής της έρευνας ήταν οι ίδιοι οι µαθητές της Β΄ Λυκείου, οι οποίοι µετά την επεξεργασία του ποιήµατος «Πούσι» του Ν. Καββαδία, το οποίο βρίσκεται στη διδακτέα ύλη του µαθήµατος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ τάξης του Λυκείου προθυµοποιήθηκαν να συγκεντρώσουν πληροφορίες για το έργο του ποιητή, προκειµένου να τον γνωρίσουν καλύτερα. Πράγµατι, το ενδιαφέρον τους ήταν έκδηλο και ιδιαίτερα, όταν συνειδητοποίησαν ότι πολλά από τα ποιήµατά του τους ήταν ήδη γνωστά ακούσµατα µελοποιηµένα. Αυτό το γεγονός µας παρακίνησε ως εκπαιδευτικούς να σκεφτούµε έναν τρόπο µε τον οποίο ένα µάθηµα γίνεται πραγµατικά ευχάριστο και κινητοποιεί τους µαθητές να αυτενεργήσουν και να παίρνουν πρωτοβουλίες. Ιδιαίτερη εντύπωση όµως µας προξένησαν οι απαντήσεις των µαθητών που κατέδειξαν πως έχουν διαβάσει ποιήµατα που σε ποσοστό µάλιστα 69% για το Λύκειο και 60% για το Γυµνάσιο. Επιπλέον εξίσου ενθαρρυντικό είναι και το γεγονός πως η έρευνα έδειξε πως το 61% για το Λύκειο και το 57% για το Γυµνάσιο δήλωσε πως η γνώση του έργου

Ο Νίκος Καββαδίας με φίλους του συν-ναυτικούς 55

νίκος καββαδίας

Β2 Λυκείου Γνωρίζετε το Νίκο Καββαδία; Ναι // 22

και της προσωπικότητας του Ν. Καββαδία προέρχεται, ως επί το πλείστον, από το χώρο του σχολείου. Γενικότερα, η συντριπτική πλειονοψηφία των µαθητών γνώριζε τα περισσότερα από τα τραγούδια του, την επαγγελµατική δραστηριότητα, τον τόπο καταγωγής, καθώς και την τεχνοτροπία του. Αξιοσηµείωτο και µε πρακτικό ενδιαφέρον ωστόσο, είναι το γεγονός ότι ακόµη και οι µαθητές που απαντούν ότι δε γνωρίζουν το Ν. Καββαδία είναι εξοικειωµένοι µε το έργο του µέσα από γνωστά τραγούδια, τα οποία αγαπούν, όπως λένε, ιδιαίτερα. Η µουσική, λοιπόν, είναι µια µέθοδος που θα µπορούσε να προσελκύσει τους µαθητές, να τους κεντρίσει το ενδιαφέρον, να τους εξοικειώσει µε το έργο και ν΄αποτελέσει τη βάση για τη δηµιουργία ενός σχεδίου εργασίας για τη διδασκαλία του µαθήµατος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Με αυτόν τον τρόπο οι µαθητές κινητοποιούνται, εµπλέκονται ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία, συµµετέχουν γνωστικά και συναισθηµατικά, ενώ παράλληλα δίνεται η ευκαιρία να οργανωθούν οµάδες εργασίας και η διδασκαλία να γίνεται µαθητοκεντρική, δηλαδή το επίκεντρο να είναι ο ίδιος ο µαθητής µε τις εµπειρίες και τα βιώµατά του κι όχι το γνωστικό αντικείµενο αυτό καθ΄αυτό ή ο καθηγητής. Η δασκαλοκεντρική, άλλωστε διδασκαλία, σύµφωνα µε τη σύγχρονη παιδαγωγική θεώρηση δηµιουργεί ανία, εφόσον αποµακρύνει το µαθητή από όλη την εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία οφείλει να είναι επικοινωνιακή κι αµφίπλευρη, για να είναι αποτελεσµατική. Κατά συνέπεια, δηµιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για µια διαθεµατική προσέγγιση του µαθήµατος, σύµφωνα άλλωστε µε τις απαιτήσεις του νέου Αναλυτικού Προγράµµατος Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας.

Όχι // 3

Ποιό από τα παρακάτω τραγούδια έχετε τραγουδήσει; Kuro Siwo Θεσσαλονίκη Σταυρός του Νότου Ένα µαχαίρι Γυναίκα Ένας νέγρος θερµαστής Frederico Garcia Lorca Αρµάδα Cambay’s Water Εσµεράλδα Πικρία

2 4 18 9 2 10 5 3 1 4 3

νίκος καββαδίας

Β2 Λυκείου

Β2 Λυκείου Τι χαρακτηρίζει κυρίως την ποίησή του;

Έχετε διαβάσει ποτέ κάποιο ποίηµά του; Ναι Όχι

Ναυτικές Ορολογίες Μελαγχολία Ρεαλισµός Ύφος Ελευθερία ΔΓ/ΔΑ

16 9

Από ποιόν δέχτηκε επιρροές στην πρώτη του συλλογή;

Αν ναι, στο σχολείο ή µόνοι σας; Στο σχολείο Μόνος/Μόνη µου

4 4 2 3 1 11

Παλαµάς Γονείς Δασκάλους Ουράνη ΔΓ/ΔΑ

10 6

1 2 1 1 20

νίκος καββαδίας

Β2 Λυκείου

Γ3 Γυµνασίου Ο Νίκος Καββαδίας ήταν...

Γνωρίζατε ότι µεγάλωσε στον Πειραιά; Ναι Όχι

Ναυτικός Εργάτης Οικοδοµών Υποδηµατοποιός

8 17

Γ1 Γυµνασίου

Τι θεµατολογία ακολουθεί ο Νίκος Καββαδιας; Προσωπικά Βιώµατα Καράβια Φύση Ανθρώπου ΔΓ/ΔΑ

21 1 0

Ασχολήθηκε µε την...

1 10 2 12

Λογοτεχνία Γλυπτική Ποίηση

3 1 23

“μέλλον ... με προοπτική, ένα μέλλον που κατακτούν οι μαθητές μας μέσα από ποιοτική εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτούς τους μαθητές, η Διεύθυνση της Σχολής και οι καθηγητές συγχαίρουν για τη σπουδαία τους επιτυχία,* τη μεγάλη τους κατάκτηση. Την κατάκτηση του να μπορούν να φωνάζουν στα Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα...

παρών”

Θερμά συγχαρητήρια, λοιπόν, στους αποφοίτους 2005-2006 οι οποίοι πήραν Απολυτήριο σε ποσοστό 100%

* 47% αρίστευσαν * 79,5% πέτυχαν σε Α.Ε.Ι. * 20,5% πέτυχαν σε Τ.Ε.Ι. * 60% είχαν Γενικό Βαθμό Πρόσβασης από 15 έως 20 * 70% πέτυχαν σε Σχολές της Αθήνας και του Πειραιά

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» Γυμνάσιο - Γενικό Λύκειο Χαρ. Τρικούπη 36, 185 36 Πειραιάς, Τηλ.: 210 45 11 954

www.saintpaul.gr

εκπαιδευτική συνεργασία

Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά “Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ” Γυμνάσιο - Γενικό Λύκειο Collège SAINT-PAUL

Εκπαιδευτήρια “ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ” Δημοτικά Σχολεία

Χαρ. Τρικούπη 36, 185 36 Πειραιάς τηλ. 210 451 1954, Fax. 210 453 77 21 e-mail: fec@saintpaul.gr www.saintpaul.gr

Δημοτικό: Διστόμου 7-9, 185 32 Πειραιάς Τηλ.: 210 411 05 95-6, fax: 210 412 84 64 Προσχολική εκπαίδευση: Νικοδήμου 2 & Μαβίλη, 185 33 Πειραιάς Τηλ.: 210 417 33 41, 210 411 98 56, fax: 210 417 34 97 www.pedagogiki-birds.gr

Ευχαριστούμε τους Δημήτρη Διαμαντόπουλο, Δημήτρη Καπράνο Θοδωρή Κατσικάρο και Γιώργο Κόρδη για τη συνεισφορά τους στην έκδοση αυτή.