RUSYA
kurs über Astrologie im Sasanidenreiche” (Archiv für Geschichte der Mathematik, der Naturwissenschaft und der Technik,
XI [Leipzig 1928], s. 256-264); “Chemie in Iraq und Persien im 10. Jahrhundert n. Chr.” (Isl., XVII [1928], s. 280-293); “Das Giftbuch des Jabir Ibn Hayyan” (OLZ, XXXI [1928], sütun 453-456); “Senior Zadith = Ibn Umail” (a.g.e., sütun 665-666); “Die Lösung des Jabir-Problems” (Archeion, XII [Roma 1930], s. 163-165); “Die Aufklärung des Jabir-Problems” (Forschungen und Fortschritte, VI [Berlin 1930], s. 264-265); “Jabir Ibn Hayyan” (Biographische Lexikon der hervorragenden Arzte aller Zeiten und Völker, Berlin-Wien 1930, s. 313-314); “Über die Quellen des Liber Claritatis” (Archeion,
XVI [1934], s. 145-167); “M. Ibn Umail AlTamýmýs Kitab al-ma al-waraqý va'l-ard annajmiyya” (OLZ, XXXVII [1934], sütun 593596); “Zum Avicenna Text des Cod. Vadianus 300” (Sudhoffs Archiv, XXVII [Leipzig 1935], s. 499-510); “Las obras alquimicas attribuidas a Avicenna” (Investigacion y Progreso, IX [Madrid 1935], s. 62-64); “Die Alchemie Ar-Razý’s” (Isl., XXII [1935], s. 281-319). BÝBLÝYOGRAFYA :
J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 323-324; Muhammed Yahyâ elHâþimî, “Yulyûs Rûskâ (1867-1949)”, el-Müsteþriš†ne’l-Almân (nþr. Selâhaddin el-Müneccid), Beyrut 1978, I, 145-152; Necîb el-Akýký, el-Müsteþriš†n, Kahire 1980, II, 421-423; Abdurrahman Bedevî, Mevsû£atü’l-müsteþriš¢n, Beyrut 1984, s. 195-197; Abdülhamîd Sâlih Hamdân, ªabašåtü’l-müsteþriš¢n, Kahire, ts. (Mektebetü Medbûlî), s. 139-140; Selimüzzaman Sýddýkî – S. Mehdihassan, “Simya ve Kimya” (trc. Ahmet Ünal), Ýslâm Düþüncesi Tarihi (ed. M. M. Þerif), Ýstanbul 1991, IV, 87-105; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVII, 223-231; P. Kraus, “Julius Ruska”, Osiris, V, Bruges 1938, s. 4-40; Hans-Werner Schutt, “Guest Editorial: History of Science in the Federal Republic of Germany”, ISIS, LXXI/3 (1980), s. 374-380.
ÿHüseyin Gazi Topdemir
–
RUSVÂ ( ) א
—
Mîrzâ Muhammed Hâdî Rusvâ (1857-1931)
˜
Urduca roman yazarý.
™
1857 yýlý sonlarýnda veya 1858 yýlý baþlarýnda Leknev’de doðdu. Þiirlerinde “Mirza” mahlasýný, romanlarýnda ise “Rusvâ” takma adýný kullandý. Büyük dedesi Mirza Reþîd Beg, Nevvâb Âsafüddevle’nin saltanatý sýrasýnda Mâzenderan’dan Delhi’ye göç
ederek orduya katýlmýþtý. Onun oðlu Mirza Zülfikar Beg de baba mesleðini seçip Eved’e (Oudh) gelerek tophanede görev almýþtý. Arapça, Farsça ve ilm-i nücûm bilen Rusvâ’nýn babasý Mirza Âga Muhammed Taký de atalarý gibi askerlik sanatýna vâkýftý. Mirza Muhammed on beþ yaþlarýndayken anne ve babasýný kaybetti. Bakýmýný teyzesi ve dayýsý üstlendiyse de kendisine yeterli ilgi gösterilmedi. Babasýnýn hattat olan bir arkadaþýnýn yardýmý ve annesinden miras kalan evlerin geliriyle eðitimini tamamladý. Ardýndan Local Mission School’da, 1888’de Red Christian College’da Arapça ve Farsça hocalýðýna tayin edildi. Bir ara Quetta-Belûcistan demir yollarýnda çalýþtý. Bu sýrada eline geçen Arapça bir dergide okuduðu kimyaya dair makaleyle hayatýnýn seyri deðiþti. Görevinden istifa edip evini ve eþyalarýný satarak Leknev’e geri döndü. Londra’dan deney aletleri getirtti ve bir süre zamanýný kimyasal deneyler yaparak geçirdi. Lahor’daki Pencap Üniversitesi’nde 1894’te Farsça ve felsefe alanýnda lisans eðitimini tamamladý. 1901’de Haydarâbâd-Dekken’de çalýþmaya baþladý, ancak saðlýk durumunun bozulmasý yüzünden iki yýl sonra geri döndü ve tekrar öðretmenliðe baþladý. Felsefeyle ilgili olarak hazýrladýðý kitapla Amerika’daki bir üniversite tarafýndan kendisine felsefe doktoru unvaný verildi. Leknev’de uzun müddet ilmî ve edebî faaliyetlerde bulundu. Ardýndan tekrar Haydarâbâd’a gitti, bu defa Osmâniye Üniversitesi Tercüme Bürosu’nun Felsefe Bölümü üyeliðine getirildi ve Urduca’ya çeþitli kitaplarý tercüme etti. 21 Ekim 1931’de HaydarâbâdDekken’de vefat etti. Rusvâ felsefe, týp, mantýk, matematik, astronomi, kimya ve mûsikiyle ilgilenmiþ, hayatýnýn büyük kýsmýný iþgal eden kimyasal deneyler yapma meraký onu malî sýkýntý içerisine sokmuþtur. Ýlk Urduca stenografi alfabesini ve daktilo klavyesini hazýrlayan Rusvâ, Leknev’in önde gelen þairlerinden Ûc’un talebesi olmuþtur. Sadece malî sýkýntý içine düþtüðünde roman yazmýþ ve Ahterî Begüm dýþýndakilerini dört yýl gibi kýsa bir sürede tamamlamýþtýr. Eserlerini kendisi yazmaz, bir talebesine veya arkadaþýna yazdýrýr, daha sonra kâtibe teslim eder, yazýlarýný bir daha gözden geçirmezdi. Romanlarýnda gerçekçiliði öne çýkaran Rusvâ, kahramanlarý daha önceki Urduca romanlarýndan farklý biçimde o dönem Leknev’inde günlük yaþamda karþýlaþýlabilecek sýradan insanlardan seçmiþ, her zaman haklý ve mükemmel kahraman tipi çerçevesinin dýþýna çýkarak in-
sanî zaaflarý ve tutkularý bulunan tipleri de almýþ ve eserlerinde içinde yaþadýðý sosyal çevreyi güzel bir tarzda yansýtmýþtýr. Eserleri. Manzum ve mensur birçok eseri bulunan Rusvâ’nýn çalýþmalarýndan bazýlarý þunlardýr: Efþâ-yý Râz (Leknev 1896), Nev Bahâr (Leknev 1917), ƒûnî Þehzâde (Leknev 1921), Miftâ¼u’l-man¹ýš (Haydarâbâd 1923), Murašša£-i Leylâ Mecnûn (Allahâbâd 1928), ƒûnî Corû (Leknev 1928), TârîÅ-i Felsefe-i Ýslâm (Haydarâbâd 1929), AÅlâš-ý Neš†mâcis (Haydarâbâd 1931), Þerefzâde (Allahâbâd 1936), Ümrâßü Cân Edâ (Leknev 1948), ªýlsým-ý Esrâr (Leknev 1958), AÅterî Begüm (Karaçi 1961), ¬ât-ý Þerîf (Leknev 1965), Behrâm ki Rihâyî (Leknev, ts.); Me¦nevî-yi Ümîd u Bîm (Leknev, ts.). BÝBLÝYOGRAFYA :
Rusvâ, Ümrâßü Cân Edâ (nþr. Muhammed Hasan), New Delhi 1994, neþredenin giriþi, s. 5-14; R. B. Saksena, A History of Urdu Literature, Allahabad 1940, s. 342; Meymûne Ensârî, Mirzâ Mu¼ammed Hâdî Mirzâ ve Rusvâ: ¥ayât ve Edebî Kârnâme, Lahor 1963; a.mlf., “Rusvâ, Mirzâ”, UDMÝ, X, 249-251; Muhammad Sadiq, A History of Urdu Literature, London 1964, s. 355-356; Seyyid Abdullah, Urdu Edeb: 1857-1966, Lahor 1967, s. 73-74; Hâce Muhammed Zekeriyyâ, “Dusrê Nâvil-nigâr”, TârîÅ-i Edebiyyât-ý Müselmânân-ý Pâkistân u Hind, Urdû Edeb: 1857-1914, Lahor 1972, IV, 499-510; Mahmûd Birelvî, MuÅta½ar TârîÅ-i Edeb-i Urdû, Lahor 1985, s. 380-391; Selîm Ahter, Urdû Edeb kî MuÅta½ar Terîn TârîÅ, Lahor 1986, s. 211-213; Athar Raz, A Short History of Urdu Literature, London 1999, s. 147; Munibur Rahman, “Ruswa, Mirza Muhammad Hadý”, EI 2 (Ýng.), VIII, 641642.
ÿHalil Toker
–
—
RUSYA Avrupa’nýn kuzeydoðusu ile Asya’nýn kuzeyini kaplayan, dünyada en geniþ topraklara sahip olan ülke. I. FÝZÝKÎ ve BEÞERÎ COÐRAFYA II. TARÝH III. OSMANLI-RUS MÜNASEBETLERÝ IV. ÜLKEDE ÝSLÂMÝYET
˜
V. RUSYA’DA ÝSLÂM ARAÞTIRMALARI
™
Kuzeyden Kuzey Buz denizi; doðudan Büyük Okyanus; güneyden Kuzey Kore, Çin, Moðolistan, Kazakistan, Azerbaycan, Gürcistan; batýdan Ukrayna, Belarus (Beyaz Rusya), Letonya, Estonya, Finlandiya, Norveç’le ve Rusya’nýn idarî birimlerinden (oblast) biri olan, fakat millî sýnýrlarýn dýþýnda bulunan Kaliningrad ise Polonya, Litvanya ve Baltýk deniziyle çevrilidir. 1991 yý-
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi : Resûlîler - Sak Ankara : TDV, 2008. 35. c. (16, 587 s.)
251