لینوکس
دانانی کتێب :سامڕەند حاجی (هەڵکەوت) هەندێک بابەت وەرگیراوە لە سایتە کوردیەکان
1
.1ىیْ٘مس چییٔ؟
ىیْ٘مس سیستَێنٔ ٗٓك ٍٕٔ٘ٗ سیستَی مبرپێنردّٔمبّی دی (ٗیْذۆز ،یّ٘ینس، ّۆڤڵٕ ،تذ) مٔ ىٔ سٔرٓتبدا تّٖٔب ٗٓك ئبرٓزٗٗیٔمی خ٘ێْذمبرێنی الٗ ثّٔبٗی (ىیْ٘س ت٘رڤبىذس)ٓٗٓ مٔ ىٔ زاّنۆی ٕڵسْنی -فیْئّذا دٓیخ٘ێْذ درٗست مرا. ىیْ٘س گرّگیی ثٔسیستٍٔی ٍیْینس ( )Minixمٔ سیستٍٔێنی ثچ٘ٗمی یّ٘ینس ( ٓ)UNIXداث٘ٗ ٓٗ ،ثڕیبری دا مٔ ئًٔ سیستٍٔٔ پێص ثخبت چّ٘نٔ ىٔ پێ٘أّی ٍیْینسذا ٍّٔبث٘ٗ .ىٔ سبڵی 1991دٓستی مرد ثٔ مبر مبتێل یٔمًٔ دٓرچ٘ٗ ()Versionی 0.2ی ٕێْبیٔ ثٔرًٕٔ ٗ ثٔردٓٗاٍی مبری تیب مرد تب سبڵی 1994 مٔ دٓرچ٘ٗی 1.0ی ّبٗك ()Kernelی ىیْ٘مس ٕبتٔ مبیٔٗٓ .ئێستب ( )04.05.2003تبزٓتریِ ّبٗمی ىیْ٘مس دٓرچ٘ٗی 2.4مٔ ىٔ ٕ 2001بتۆتٔ مبیٔٗٓ ٗ پێطنٔٗت٘ٗخ٘ازاّیص ٕٔر ثٔردٓٗاٍِ. ىیْ٘مس پێص خراٗٓ ىٔژێر سبیٔی گْ٘ ( ٓٗ )GNUسٔرچبٗٓی یبسبمٔی ثٔ خۆڕاییٔ ٗ ىٔثٔردٓست داّراٗٓ ثۆ ٍٕٔ٘ٗإُٔ .رچّٔذٓ ئٍٔٔ ئٔٗٓ ّبگٔیّٔێت مٔ ىیْ٘مس ٗ داثٔضنٔرٓمبّی (ٍٔ )Ditributionsرجٔ ٍٕٔیطٔ ثٔخۆڕایی ثِ! مۆٍپبّیبمبُ ٗ پێطنٔٗت٘ٗخ٘ازٓمبّی ىٔٗأّیٔ زۆر جبر ثٔراٍجٔرێل یبُ پبرٓ داٗا ثنُٔ مبتێل مٔ سٔرچبٗٓی یبسبمٔی ثٔ خۆڕایی ثۆ ٍٕٔ٘ٗاُ دٍٓێْێتٔٗٓ. ىیْ٘مس ىٔٗأّیٔ ثٔمبر ثٖێْرێت ثۆ چّٔذ ٍٔثٔستێنی ثٔرفراٗاُ ٗٓك ڕایٔڵٔ، پێطخستْی ّەرٍەکباڵکبُ (ٕٔ ٗ )Softwareرٕٗٓب ٗٓك مّٔبرێنی مۆتبیی ثۆ ثٔمبرٕێْٔرٓمبُ ،زۆر جبر ىیْ٘مس ٗٓك یٔمێل ىٔ ٕٔرٓ ثبضتریِ ئٔىتٔرّبتیڤێنی ّرخ ٕٔرزاُ ىٔچبٗ سیستَٔمبّی تر ثٔمبر دێت. ثّ٘ٗی سرٗضتی دٓستنٔٗتِ ٗ چبالمیی ىیْ٘مس ٗای مردٗٗٓ مٔ ئٍٔڕۆ ىٔ تٔٗاٗی جیٖبّذا ئبضْب ثێت ٗ زۆرثٔی پێطنٔٗت٘ٗخ٘ازاّی پرۆگراً سٔرچبٗٓی یبسبمٔی ثٔمبر دٕٓێِْ ثٔپێی پێ٘یستی خۆیبُ .ىًٔ مبتٔدا ثٔ دٓیبُ پرۆژٓی ثٔردٓٗاً ٕٔیٔ مٔ دٓرگبیبُ ثۆ ىیْ٘مس مردۆتٔٗٓ ثۆ ڕێنخستْی ڕەقەکباڵکبُ ٗ ٍٔثٔستی جۆراٗجۆر. ىیْ٘مس ىۆگۆیٔمی یبسبییی ٕٔیٔ ،پێْگ٘یْی ىیْ٘مس مٔ (ىیْ٘س تۆرڤبڵذس) خۆی ٕٔڵیجژاردٗٗٓ ثۆ دٓرثڕیْێل ثۆ ئٔٗ سیستٍٔی مبرپێنردّٔی درٗستی مرد.
2
1.1ىیْ٘مس ىٔم٘ێ دٓست ئٔمٔٗێت؟
ثۆ دٓستنٔٗتْی ىیْ٘مس ڕێگبی جۆرثٔجۆر ٕٔیٔ ،دیبرٓ ٗٓك زاّراٗٓ الی ٍٕٔ٘ٗاُ ثبضتریِ ڕێگٔ ئٔٗٓیٔ مٔ مٔسێل ىیْ٘مسی ٕٔثێت ٗ ثت٘اّێت ( سیدی)یٔمٔی یبُ ڕّٗٗ٘ٗسٔمٔیت ثذاتێ .ثٔاڵً گٔر خبّٗٓی پٔیّ٘ٓذییٔمی ثٕٔێزی ّبٗ تۆڕ ( )internetثێت ،ئٔٗا دٓت٘اّیت ىٔٗ ڕێگٔیٔٗٓ دایجگرێت ثبضتریِ ثٔستٔر ثۆ ئًٔ ٍٔثٔستٔ ئًٔ ٕٔ . www.linuxiso.orgڵجٔتٔ زۆرثٔی ئٔٗ داثٔضنٔرأّ ىٔسٔر ٍبڵپٔڕٓمبّی خۆیبُ ٍٕٔبُ ضتیبُ مردٗٗٓ ٗاتٔ ٕٔر داثٔضنٔرێل ٗ ثٔرٍٕٔٔمٔی خۆی ثۆ داگرتِ خستۆتٔ ثٔردٓستی گطتی. ضبیبّی ثبسٔ مٔ مٔسبّی ضبرٓزا ثٔ ىیْ٘مس ئٔت٘اِّ خۆیبُ سیستٍٔێنی ّ٘ێ پێنٔٗٓ ثْێِ ثٔ ثێ پێ٘ستی ثٔ داثٔضنٔرٓمبُ ئٔٗیص ىٔ ٍبڵپٔڕی ه.ف.س ی ّبسراٗ ثٔ . Linux from scratchثٔاڵً پێٌ ٗاثێ ئٔٗٓی ئًٔ ّ٘ٗسراٗٓ ثٔ ّیبزی ّبسیْی ىیْ٘مس ٗ فێرثّ٘ٗی ثخ٘ێْێتٔٗٓ پێ٘یست ّبمبت سٔری خۆی ثٔ ه.ف.س ٓٗٓ ثیٔضێْی چّ٘ٗنٔ ٕێطتب زٗٗٓ ثۆی. ٕٔرٗٓك زۆرثٔی زۆری پرۆگراً ٗ مباڵّٔرٍبمبّی تر ىیْ٘مسیص دٓمڕرێت ىٔ ثبزاڕدا!! زۆر گرّگٔ ئٍٔڕۆ ٗٓاڵٍی ئًٔ پرسیبرٓ ثذرێتٔٗٓ: مبتیل ىیْ٘مس ئبزادٓ ٗ خۆڕاییٔ ثٔ سیستًٔ ٗ سٔرچبٗٓمٔیٔٗٓ ،ثۆچی ثٔ پبرٓش دٓفرۆضرێت خۆ ئًٔ سٔر ثٔ گْ٘ ٗ ىٔثبثٔتی ( Free Software ٓ) Foundation؟ ٗٓاڵٍی ئًٔ پرسیبرٓ ئبسبّٔ!! چّ٘نٔ ئٔٗ داثٔضنٔرأّ ىیْ٘مس ىٔڕێی ه.ف.س ٓٗٓ دێِْ ٗ گطت پبمٔت یبُ پرۆگرأٍمبّی دٕٓبٗگٔرێِْ ىٔسٔر ثٍْٔبی پێ٘ستی ٗ ثٔ چبمزاّیْی مبرٍّٔذٓ تٔمْینییٔمبّیبُ ثٔٗ ضێ٘ٓیٔ خۆیبُ دایذٓڕێژُ ٗ دٓستنبریی دٓمُٕٔٔ ،رٕٗٓب ّبٗمی ( )Kernelىیْ٘مسیص ىٔ www.kernel.orgدائٔگرُ ٗ ئٔٗیص ثٔ ئبرٓزٗٗ ٗ یستی خۆیبُ دٕٓبٗگٔڕێِْ، ّٕٔذێل ٍۆدێو (ىٔ سیستَٔمبّی ٍبینرۆسۆفتذا ثٔ ّ driverبٗ ّراٗٓ )یطی ثۆ دّٓ٘ٗسِ ،ثٔدٗٗریطی ٍٔزأّ مٔ ّٕٔذێل ىٔ خۆثٔختنٔرٓمبُ مٔ ّبٗمی ىیْ٘مس پێطذٓخٍُٕٔٔ ،بُ مبت ىٔ یٔمێل ىٔ مۆٍپبّیبمبّی یبُ داثٔضنٔرٓمبّی ثٔرٍٕٔٔمبّی ىیْ٘مسذا ئْجب ئٔگٔر سیستًٔ ثێت یبُ ٕٔر ثٔرٍٕٔێنی تری ثێت مبرٍّٔذ ثِ .مٔٗاتٔ ئًٔ مۆٍپبّیب یبُ داثٔضنٔرأّ ئًٔ 3
مبرأّ دٓمُٔ ٗ پبضبُ ٍٕٔ٘ٗ مبرٓمبُ دٓخّٔٔ سٔر (سیدی) ٗ ثاڵٗی دٓمّٔٔٗٓ ئٍٔٔ ثێجگٔ ىٔٗٓی مٔ خۆضیبُ مبرئبسبّی ثۆ ثٔمبرٕێْٔر ئٔمُٔ ثٔٗٓی مٔ ّٕٔذێل مباڵّٔرٍی یبرٍٔتیذٓر دّٓ٘ٗسِ ثۆ ئبسبّنردّی دأٍزراّذّی سیستَٔمٔ ٗ چّٔذ ڕێَْبییٔمیص دٓخّٔٔ سٔر پٔڕت٘ٗمێنی ثچ٘ٗك. ىٔثٔر ئًٔ مبرأّ ىیْ٘مس دٓمٔٗێتٔ ثبزاڕی ثبزرگبّییٔٗٓ ٗ ثٔ چّٔذ ّبٗ ٗ دٓرچّ٘ٗی جیبجیب ٗٓك ڕێذٕبت ،دیجیبٍُ ،بّذرٓكٕ ،تذ ٗ ،ثٔراٍجٔری ثۆ داٗا دٓمُٔ.
2.1چّٔذ ثٔستٔرێنی گرّگی ىیْ٘مس. ٍبڵپٔڕی یبسبی ىیْ٘مس: www.linux.org ىیْ٘مس ثۆ ئٔٗأّی خۆیبُ دٓیبّٔٗێ دایجڕێژُ: http://www.linuxfromscratch.org داگرتْی ىیْ٘مس ثٔ داثٔضنٔرٓ جۆرثٔجۆرٓمبّیٔٗٓ: http://linuxiso.org ژٍێریبری ىیْ٘مسٕٔ ،رٕٗٓبثٔمبرٕێْٔرٓمبّی ئٔت٘اِّ ىێرٓ خۆیبُ تۆٍبر ثنُٔ: http://counter.li.org ٍٔڵجّٔذی زاّیبریی ىیْ٘مس: http://www.linuxhq.com داگرتْی ّبٗمی ىیْ٘مس: http://www.kernel.org زۆر ىٔثٔستٔرٓمبّی ىیْ٘مس ىێرٓ پۆىێْنراُٗ: http://www.portalux.com ّ٘ٗسراٗٓ گرّگٔمبّی ىیْ٘مس: http://www.tldp.org
4
3.1جیبٗازیی ىٔگٔڵ ٗیْذۆز چییٔ؟
ىیْ٘کس جیبٗازێکی زۆری ٕەیە ىەگەڵ ٗیْذۆز ،ثٔمبرٕێْٔرٓمبّی ٗیْذۆز، ٍبینرۆسۆفت ٗای ىێنردُٗٗ ىٔگٔڵ ڕّٓگی س٘ٗر ٗ ضیْی ڕٗٗپٔڕٓمبّیبُ زۆر خۆضحبڵجِ ،ثۆ ثٔمبرٕێْبّی ٕٔر پرۆگراٍێل دٗٗ مرتٔ یبُ ّٕٔذێل جبر یٔك مرتٔ ڕاستٔٗخۆ پرۆگرأٍمٔ ثنرێتٔٗٓ ٗ مبری پێ٘ستی خۆیبّی تیب ئّٔجبً ثذُٓ، ثٔٗێْٔی سٔرّج ڕامێطٔری ج٘ٗاڵٗی سٔر ڕٗٗپٔڕ زیبتر عبضقی ٗیْذۆز ثجِ، ثبزاڕ ٗ ثبزرگبّبّی ئٍٔڕۆش مٔ ئٔٗ ڕاستیٔ دٓثیِْ ،زۆرثٔی زۆری مباڵّٔرٍٔمبّیبُ ٗ پرۆگرأٍ جۆرثٔجۆرٓمبّیبُ تّٖٔب ثۆ ٗیْذۆز درٗست ئٔمُٔ( ٕٔڵجٔتٔ ثۆ ئٔٗاُ مبر ئبسبّییٔ گٔر پرۆگراٍێل تّٖٔب ثۆ یٔك سیستٌ درٗست ثنُّٔٔ ،ك ثۆ سیستَی جیبجیب!) ،ئٍٔٔ ٗ زۆری تریص ٗای مردٗٗٓ چ ىٔ ثبزاڕٗ ، چ ىٔ ثٔمبرٕێْٔراُ مٔ زیبتر س٘ٗر ثِ ىٔسٔر ئٔٗ سیستَٔ سٔرس٘ڕٕێْٔرٓ. دیبرٓ ئًٔ ٗتبّٔ ىٔٗٓ ّبچێت ٕیچ مٔس ٗا ىێجنبت مٔ دژ ثٔ ثۆچّ٘ٗٔمبّی ٍبینرۆسۆفت ث٘ٓستِ ثٔڵن٘ٗ الیبُ ٗایٔ مٔ تٔمْٔىۆژیب پێ٘یستٔ ثًٔ ضێ٘ٓیٔ ثۆ ٍرۆڤ ئبسبّنبری ثنبت .ثٔاڵً مبتێل دٗای مردّی مبرێل ثٔ زۆرثٔی زۆری پرۆگرأٍمبّی ٗیْذۆز ثۆ ٍبٗٓی مبتژٍێرێل یبُ زۆرتر مٔ ىٔپڕ پرۆگرأٍمٔ ٗٓك الٗاز دٓثێتٔٗٓ ٗ مبرٓمٔی ىّٔبٗ دٓچێت ،ئٔٗ مبتٔ ىٔٗأّیٔ ثڵێ ئبخ ،یبُ ئۆی، ئٔثێ ىٔسٔرٓٗٓ دٓستپێجنبتٔٗٓ زۆر جبر گئییطی ىێ دٓمرێ ئٔگٔر ئًٔ مٔسٔ ىٔض٘ێْێنذا مبرٍّٔذ ثێت ،پێی ئٔٗترێ "ئٔی ثۆ سٔیڤ()Saveت یبُ(پبضٔمٔٗت) ّٔمرد ئٔٗٓ ثۆیٔ ٗات ىێٖبت!". ٗٓك مٔسێل چێطتٔمٔی ثٔسٔر ئبگرٓٗٓ ثێت زٗٗ زٗٗ ثڕٗا تێنیذا ّٔك ثس٘ٗتێ. ثٔدًٓ ئًٔ ٗتبّٔٗٓ ٍْیص ثیرً ئٔمٔٗێتٔٗٓ مٔ ئێستب ئًٔ ٗتبًّٔ ()Save یبُ(پبضٔمٔٗت) ثنًٔ ىٔ ٗۆرد()Ms Wordدا ّٔثبدا ٍْیص ىێٌ ثقٍٔٗێ! "چّ٘نٔ ٍِ ىٔ ثٔر ئٔٗ خۆضٔٗیستٔی چبٗ ثٔ ٗتٔمبَّب دٓخطێْێتٔٗٓ ٗ ڕاستیبُ دٓمبتٔٗٓ ٗا پێ٘یست ئٔمبت ىٔ ()Ms Wordدا ثْ٘ٗسٌ" ،ڕّٓگٔ دٗای خ٘ێْذّٔٗٓی ئًٔ ّ٘ٗسراٗٓ ئٔٗیص ثجێتٔ ٕبٗثڕٗا ٗ م٘رد گ٘تّٔی ىًٔ ٍ٘قٔددٓرأّ ڕزگبر ثیِ .مبتێل پرۆگراٍێل ىٔ (ٗ )GUIاتٔ ثٔ گرافینٔٗٓ دٓمرێتٔٗٓ پێ٘یستییٔمی زۆری ثٔ ()ٕ ٗ )(CPU ،RAMتذٓ ثٔاڵً ٍٕٔبُ پرۆگراً ثٔثێ (ٕٔ )GUIرگیز ئّٔٗٓذٓی ّبٗێت ،مبتێل پرۆگراٍێل تێن٘پێل ثٔسٔر یٔمذا دٓضنێتٕ ،ۆی جۆراٗجۆری ٕٔیٔ ،ىٔٗأّیٔ ٕٔڵٔ ىٔ پرۆگراٍنردّی 5
گرافینٔمٔیذا ٕٔثێت ،ىٔٗأّیٔ ٕٔڵٔ ىٔ خ٘دی پرۆگرأٍمٔدا ٕٔثێت ،یبُ ىٔٗأّضٔ ثٔمبرٕێْٔرٓمٔ مبرێل دٓمبت مٔ پرۆگراٍْ٘ٗسٔمٔ ئٔٗٓی ثٔ خٔیبڵذا ّٕٔبتجێ ٗ چبٗٓڕٗاّی ئٔٗ مبرٓی ّٔمردثێ . ئًٔ ٕۆیبّٔ ٗایبُ مردٗٗٓ ىٔٗٓی مٔ ىیْ٘مس ىٔگٔڵ ٗیْذۆزدا دٗٗ ثیرٗ ثبٗٓڕ یبُ دٗٗ فٔىسٔفٔی جیبیبُ ٕٔثێت. ٗیْذۆز ٕٔر مٔ دائٔگیرسێت گرافینیص ىٔگٔڵ خۆیذا دێْێ ،ىیْ٘مس ٗا ّییٔ، ثٔمبرٕێْٔر ثڕیبری ٕێْبّی یبُ داگیرسبّی گرافیل دٓدات گٔر ثیٔٗێت. مٔ پرۆگراٍێل ىٔىیْ٘مسذا تێذٓضنێ ٕیچ پٔیّ٘ٓذییٔمی ثٔ سیستَی مبرپێنردّٔمٔٗٓ (ّ )O.Sییٔٗ ،یْذۆز ىٔٗ مبتٔدا ضتێنی ٗا ڕٗٗثذات ىٔٗأّیٔ ٕٔر ٗٓاڵٍیص ّٔداتٔٗٓ تب ىٔ پالمٔٗٓ دایْٔگیرسێْیتٔٗٓ! ىٔٗأّیٔ ّٕٔذێل ىٔ ثٔمبرٕێْٔراّی ٗیْذۆز ثڵێِ زۆر مبر ثٔثێ ٍبٗسیص دٓمرێت ىٔٗیْذۆزدا ،ثٔاڵً ڕاستی ئٔٗٓیٔ مٔ ثٔثێ ئٔٗ ٍبٗسەی مٔ ٍبینرۆسۆفت ىٔ ئٔپڵی (ٗ )Appleەریگرت٘ٗە ثۆ زۆر مٔس مبرمردُ ٍٔحبڵٔ ،الی ىیْ٘مس ّ٘ٗسیِ گرّگترٓ ٍبٗس ثٔمبرٕێْبُ تّٖٔب ئبرٓزٗٗی ثٔمبرٕێْٔرٓ.
.2ىیْ٘مس ثۆ مێ ثبضٔ؟ ىیْ٘مس ثۆ مٔسێل چبمٔ مٔ یٔمێل ىًٔ مبرأّی خ٘ارٓٗٓ ثنبت: ا -پرۆگراٍنردُ ثٔ زٍبّٔ جۆراٗجۆرٓمبُ. ة -ق٘تبثی یبُ خ٘ێْذمبرێل مٔ خٔرینی پێطخستْی ث٘ارێنی زاّستی ثێت. ج -مٔسێل مٔ ىٔ ث٘اری ڕایٔڵٔدا مبر ثنبت. د -مٔسێل ثٔ دٗای سیستٍٔێنی مبرپێنردّی ٕٔرزاّذا ثگٔڕێت. ٕـ -مٔسێل مٔ ثٔدٗای ڕاژٓمبرێنی پتٔٗ ٗ خۆڕاگردا ثگٔڕێت. ٗ -مٔسێل مٔ ثیٔٗێت ىٔ ث٘اری ّبٗٗمی ىیْ٘مسذا مبرثنبت یبُ پێطی ثخبت.
6
1.2چّٔذ جۆر ىیْ٘مس ٕٔیٔ؟
ٕٔڵجٔتٔ ٗٓك ىٔ پێط٘ٗتردا ثبسنرا مرۆمی ىیْ٘مس دٓت٘اّرێت ث٘ترێت ه.ف.س ٓٗٓیٔ ،ىٔٗٓٗٓ ٕٔریٔك ىٔ داثٔضنٔرٓمبُ ثْچیْٔ ٗ داڕضتْی خۆیبُ ثٔپێی ٗیستی خۆیبُ دادٍٓٔزرێِْ ،مٔٗاتٔ ثّ٘ٗی ژٍبرٓیٔمی زۆر ىٔٗ داثٔضنٔرأّ ٗاتٔ ثّ٘ٗی ژٍبرٓیٔمی زۆر ىٔ جۆرٓمبّی ىیْ٘مس. ىێرٓدا ّبٗی ّٕٔذێل ىٔ ٕٔرٓ داثٔضنٔرٓ گرّگٔمبّی ىیْ٘مس ىٔ جیٖبّذا دٓثرێت: ڕێذٕبت ( ، )RedHatیٔمێنٔ ىٔ داثٔضنٔرٓمبّی ىیْ٘مس ،مٔ جگٔ ىٔ پرۆگراً ٗ پبمٔتٔمٔ گرّگٔمبّی ىٔگٔڵ ىیْ٘مسذا ُٕٔ ،چّٔذ ئبٍرازێنی گرّگی ّٕٔذێل جبر ثٔس٘ٗدیص ىٔگٔڵ (سیدی)ٓمبّیذا دٓفرۆضِ یبُ ثۆ داگرتِ دٓیخّٔٔ ثٔر دٓست ،پطت ئٔست٘ٗر ثٔ ئبٍرازێل مٔ پێی ئٔٗترێت RPMمٔ م٘رتنراٗٓی (ٓ )Manager RedHat Packageیٔ ٕٔرچی پبمٔت ٗ ئبٍرازی ثٔس٘ٗدٓ ىٔسٔر سیستٍٔٔمٔ دادٍٓٔزرێْێت . دێجیبُ ( ، )Debianئٍٔیص داثٔضنٔرێنی گرّگٔ ىٔ ثبزاڕی ىیْ٘مسذا ٗ پطت ئٔست٘ٗرٓ ثٔ ئبٍرازی دأٍزراّذّٔمٔی دێت ( )Debمٔ م٘رتنراٗٓی (،ٓ)Debian ٕٔرجی پبمٔت ٗ ئبٍراز ٗ مباڵّٔرٍی ثٔس٘ٗدٓ ىٔسٔر سیستٍٔٔمٔ دادٍٓزرێْێت. ئٍٔیص ٗٓك زۆرثٔی داثٔضنٔرٓمبّی تر دٓضفرۆضرێت ٗ دٓخرێتٔ ثٔردٓست ثۆ داگرتِ. س٘ٗسٔ( ، )SuSEئًٔ داثٔضنٔرٓش ڕۆڵی خۆی ىٔ داثٔضنردّی سیستٍٔی ىیْ٘مسذا ثیْ٘ٗٓ ثٔ داخٔٗٓ تّٖٔب ثۆ فرۆضتِ ثٔرٍٕٔٔمبّی داّبٗٓ ،جگٔ ىٔٗٓی ثۆ سپبرك ( )Sparcث٘اری داگرتْی داٗٓ ،ئٍٔٔ جگٔ ىٔٗٓی مٔ (سیدی)ٓمی تبیجٔتیص جبر جبر دٓخرێتٔ ثٔردٓست ثۆ داگرتِ مٔ ڕاستٔٗخۆ دٓت٘اّرێت ىٔسٔر سیستًٔ داثَٔزرێْرێت ،ئبٍرازی دأٍزراّذّٔمٔی .ٓ RPM ٍبّذراك ( ، )Mandrakداثٔضنٔرێنٔ ئٔت٘اّرێت ث٘ٗترێت ىٔسٔر ضێ٘ٓ یبُ ثْچیْٔی ڕێذٕبت خۆی دأٍزراّذٗٗٓ .ئٔٗٓی مٔ ثّٔبٗثبّگٔ ىٔ ٍبّذرامذا ئبسبّی ثٔمبرٕێْبّٔمٔیٔتی ىٔ چبٗ زۆرثٔی زۆری داثٔضنٔرٓمبّی تر ،گ٘ایب ئٔٗ ئبٍراز ٗ یبرٍٔتیذٓرأّی ىٔگٔڵیذایٔ زۆرثٔی مبرٓمبّی ٗٓك دأٍزراّذُ ٗ 7
ثٔڕێ٘ٓثردُ ٗ ٕتذ ئبسبّتر دٓمُٔ. ٕٔرٗٓك زۆرثٔی زۆری داثٔضنٔرٓمبّی تر ٍبّذراك خراٗٓتٔ ثٔردٓست ثۆ داگرتِ. ٕٔڵجٔتٔ ئّٔٗٓذٓ داثٔضنٔری ىیْ٘مس زۆر ثّ٘ٗٓ ،بمرێت ىًٔ ّ٘ٗسراٗٓدا ّبٗی گطتیبُ ثخرێتٔ ثٔرچبٗ ،ئٍٔبّٔش ّٕٔذێنی تریبِّ: · سئك ٗێر ()Slackware · تۆرثۆ ىیْ٘مس ()Turbo Linux · مْۆپینس ()KNOPPIX · یّ٘بیتیذ ىیْ٘مس ()UnitedLinux · ترٓستینس ()Trustix
2.2مبً ىیْ٘مسٔ ثبضٔ؟
تبقینردّٔٗٓ ثبضتریِ ثٔڵگٔیٔ! ٕٔریٔمٔ ثٔجۆرێل ىٔ جۆرٓمبّی ىیْ٘مس ڕإبت٘ٗٓ ٗ مبری ىٔسٔر مردٗٗٓ ،ثٔاڵً ىٔ ئّٔجبٍذا گطتیبُ ّزینِ ىٔ یٔمٔٗٓ، ّٕٔذێل جبریص حٔز ٗ ٗیستی ئٔٗ مٔسٔش ڕۆڵ دٓثیْێ ىٔ ٕٔڵجژاردّی ئٔٗ داثٔضنٔرٓ. ئٔٗ مٔسبّٔی تب ڕادٓیٔك ضبرٓزاییبُ ىٔ ىیْ٘مس پٔیذا مردٗٗٓ ،زۆر جبر ٗا پێ٘یست دٓمبت ثٔ ئبرٓزٗٗی خۆیبُ ّٕٔذێل گۆڕاّنبریی ثْٔڕٓتی ثنُٔ ثۆ ئٔٗٓی ىٔگٔڵ ٗیست ٗ داخ٘ازییٔمبّیبُ ثگّ٘جێت.
3.2.2مبً ىٔ مباڵڕٓقٔمبُ ىٔ الیُٔ ىیْ٘مسٔٗٓ پطتگیری ئٔمرێِ؟
ئٍٔڕۆ تب ڕادٓیٔك دٓت٘اّرێت ث٘ترێت ثٔضێنی زۆر زۆر ىٔ مباڵڕٓقٔمبُ ىٔ الیُٔ ىیْ٘مسٔٗٓ پطتگیری دٓمرێِ ،جبراُ ثبٗ ث٘ٗ مٔ ئًٔ مبرتٔ یبُ ئٔٗ (ٓ )USB ىٔسٔر ىیْ٘مس مبر ّبمبت ،ئٍٔڕۆ ئٔٗأّ گٔر ٍبثێتیص ثٔ ضێ٘ٓیٔمی زۆر مٍٔتر ىٔ جبراُ دٓرمی پێ دٓمرێت ،ثٔاڵً ىٔ الیٔمی تریطٔٗٓ ىٔسٔر تٔالرسبزییٔمی ٗٓك ئیْتێو 386ىیْ٘مس یبُ 486ىیْ٘مس ثێ ٕیچ سٔرئێطٔیٔك دادٍٓٔزرێت، مٔ ئٍٔڕۆ ثۆ ّٕٔذێل سیستٍٔی ّ٘ێی ٗٓك ٗیْذۆزی ئێنس پی ئٔٗ جۆرٓ مۆٍپی٘تٔرأّ ّبثێت ثێْٔ گفت٘گۆٗٓ
8
.3چۆُ ىیْ٘مس دادٍٓزرێت؟ 1.3خۆ ئبٍبدٓمردُ ثۆ دأٍزراّذُ
پێص ٕٔر مبرێل پێ٘یستٔ ىٔ ( سیدی) ٗ فيۆپییٔمبّت دڵْیبثیت مٔ دٓت٘اِّ سیستًٔ مۆڵ ثنُٔٗ ،اتٔ گٔر ( سیدی)ٓمٔت داگرت٘ٗٓ ٗ پبضبُ خۆت ڕّٗٗ٘ٗست مردٗٗٓ ،تنبیٔ دڵْیبیی ىێجنٔرٓٗٓ مٔ مبر دٓمبت یبُ گٔر خۆت فيۆپییٔمٔت ئبٍبدٓمردٗٗٓ دڵْیبثُ٘ٗ ىێی ٕٔرگیز زیبّجٔخص ّبثێت. ٕیچ ّٔثێت دٓثێ ئٔٗ مٔسٔی ّیبزی دأٍزراّذّی ئًٔ سیستٍٔٔی (ىیْ٘مس) ٕٔیٔ الی ڕُٗٗ ثێت مٔ پێ٘یستی ثٔ جێگٔیٔك ٕٔیٔ ىٔسٔر (ٓ)Hard driveمٔی، ٕٔرٕٗٓب دٓثێت الی ڕُٗٗ ثێت مٔ مردّی ٕٔڵٔیٔك ىٔ دأٍزراّذّذا ڕّٓگٔ ئٔٗ ئٔٗ پٔڕگٔ ( ٗ )fileپبرچبّٔی مٔ تب ئێستب ىٔسٔر سیستٍٔٔمٔییِ ت٘ٗضی ىّٔبٗچُ٘ٗ ثێِ! ثۆیٔ دٗٗ خبڵ زۆر گرّگٔ ڕٓچبٗ ثنرێِ: · یبُ ()Hard driveێل ثٔمبرثێت مٔ ٕێطتب ٕیچی گرّگی ىٔسٔر ّییٔ ،یبُ دأٍزراّذّٔٗٓی سیستٍٔی پێط٘ٗی ال مبرێنی ئبسبُ ثێت. · یبُ زۆر ثٔگرّگی ثڕٗاّێتٔ ئًٔ ثٔضی دأٍزراّذّٔی ئًٔ ّ٘ٗسراٗٓ ٗ مبرێل ىٔ خۆیٔٗٓ ّٔمبت مٔ ثجێتٔ ٍبیٔی ىٔدٓستچّ٘ٗی پٔڕگٔ یبُ ئٔٗ سیستٍٔٔی مٔ تب ئێستب ثٔمبری دێْیت.
2.3ئٔٗ ضتٍ٘ٔمبّٔی ثۆ دأٍزراّذُ پێ٘یستِ.
ٕٔرٗٓك ىٔ سٔرٓٗٓ ڕُٗٗ مراٗٓتٔٗٓ ( سیدی) ٗ فيۆپی پێ٘یست دٓثێ ىٔ ثٔردٓستذاثِ، گٔر ئٔٗ (ٓ)Hard driveی ئێستب ثٔ ّیبز ىیْ٘مسی ىٔسٔر دادٍٓٔزرێت خبڵی ّییٔ ٗ ضتی تری ىٔسٔرٓ ،گرّگٔ ثزاّرێت چّٔذ پبرچٔی ىٔسٔرٓ ٕٔرٕٗٓب چ پبرچٔیٔك چی ىٔسٔرٓ؟ ثۆ َّّ٘ٗٔ ىٔسٔر ()Hard driveێل ڕّٓگٔ دٗٗ پبرچٔ ٕٔثێت ٗٓك ( ):D( ٗ ):Cىٔ ٗیْذۆزدا، پبضبُ ٕیچ جێگبیٔمی خبڵی ّٔثێت! ىٔٗ مبتٔدا پێ٘یستٔ جێگٔیٔمی خبڵی ثسبزێْرێت ،ىٔثٔر الّٔداُ ىًٔ ثبثٔتٔ ،ثٔداخٔٗٓ ىٍٔٔڕ ئٔٗ ئبٍێرأّی مٔ
9
(پبرچٔمبُ پچ٘ٗك ٗ گٔٗرٓ دٓمّٔٔٗٓ،یبُ دٓیٖێِْ ٗ دٓیجُٔ) ىێرٓدا ٕیچ ڕُٗٗ ّبمرێتٔٗٓ. ٗٓك زاّراٗٓ ىٔ دأٍزراّذّی ٕٔر سیستٍٔێنذا ٗا پێ٘یست ث٘ٗٓ چبٗێل ثٔ ()BIOSدا ثخطێْرێت ،ثۆ ئٔٗٓی ڕێگب ثٔ دٓستپێنردّی (سیدی) یبُ فيۆپی ثذات ىٔمبتی دٓستپێنردّی مۆٍپی٘تٔرٓمٔدا.
3.3دأٍزراّذُ
ئێستب ٗا ئٔڕٗاّیِ مٔ ىٔسٔر (ٓ)Hard driveمٔ ّٔ ٕیچ پبرچٔمبریٔك ٗ ّٔ ٕیچ سیستٍٔێنی ىٔسٔر دأٍزراٗٓ .مبتێل مۆٍپی٘تٔرٓمٔ ىٔ (سیدی) یبُ فيۆپیٔٗٓ دٓست پێذٓمبت ،گرّگ ّییٔ ىیْ٘مسٔمٔ تبیجٔت ثٔ چ داثٔضنٔرێل ثێت ،یٔمًٔ ٍٕٔگبٗ ٍٕٔیطٔ پبرچٔمردُ ٗ فۆرٍبتنردّٔ ،تّٖٔب یٔك جیبٗازی پچ٘ٗك ٕٔیٔ ىّٔێ٘اُ دٓستپێنردّی (سیدی) ٗ فيۆپییٔٗٓ ئٔٗیص ئٔٗٓیٔ مبتێل ىٔ (سیدی)ٓٗٓ دٓست پێذٓمرێت پێص پبرچٔمردُ ٗ فۆرٍبتنردُ ٕیچ پرسیبرێنی مباڵڕٓقٔمبّت ىێ ّبمبت ثٔاڵً ،مبتێل ىٔ فيۆپییٔٗٓ دٓستپێذٓمٔیت ىٔ ثٔرئٔٗٓی ڕُٗٗ ّییٔ ثۆ ىٔ فيۆپییٔٗٓ دٓستت پێنردٗٗٓ ٗ ىٔ (سیدی)ٓٗٓ دٓستت پێْٔمردٗٗٓ ،ثۆیٔ ڕّٓگٔ پرسیبری (سیدی ٓ)driveمٔت ىێ ثنبت ئٔٗ مبت زۆرثٔی زۆری دأٍزرێْٔراُ ئٔمّٔٗٔ ثێزارییٔٗٓ ٗ ّبزاِّ ثۆ (سیدی)ٓمٔیبُ دٓست پێْبمبت ئٍٔٔ ٗ جگٔ ىٔٗٓی مٔ مبتێل پرسیبرٓمٔ دٓمرێت ّٕٔذێل ٕٔڵجژێراٗ دٓخرێتٔ ثٔر دٓستی دأٍزرێْٔر مٔ ثٔ ّزینٔیی ثًٔ ضێ٘ٓیٔیٔ: تنبیٔ ئٔٗ ٍێذیبیٔی دٓتٔٗێت ىێیٔٗٓ داٍجٔزرێْیت مبٍٔیٔ؟ ٕٔڵجژێراٗٓمبّی دٓخرێْٔ ثٔردٓست ڕّٓگٔ ئٍٔبّٔ ثِ ثٔپێێ ٕٔڵجٔتٔ ىٔ داثٔضنٔرٓٗٓ تب داثٔضنٔر جیبٗازیی ٕٔیٔ! · ىٔض٘ێْێنذایٔ ىٔسٔر (ٓ)Hard driveمٔ. · ىٔسٔر ڕاژٓمبرێنی (.ٓ)FTP · ىٔسٔر ڕاژٓمبرێنی (.ٓ)NFS · ىٔسٔر ڕاژٓمبرێنی (.ٓ)SMB · ىٔسٔر (سیدی )driveێنٔ. مبتێل ئٔٗٓی مۆتب ٕٔڵذٓثژێریت ،جب پرسیبر دٓمبت ىٔ جۆری (سیدی ٓ)driveمٔ! 10
ٕٔڵجٔتٔ ىٔ ٍبرمٔ ٗ ٍۆدێئمٔی ّب ثٔڵن٘ٗ ثًٔ ضێ٘ٓیٔ: گٔر (:ٓ)IDE dev/hda/ dev/hdb/ dev/hdc/ dev/hdd/ گٔر (:ٓ)SCSI dev/sda/ dev/sdb/ ٕتذ زۆرثٔی زۆری مۆٍپی٘تٔری مٔسیی ئٍٔڕۆمٔ ()IDEیبُ ٕٔیٔ ئٔٗمبتٔ ٗٓك زاّراٗٓ ٕٔ Master, Slave, Primary, Secondaryیٔ ئٍٔبّٔش ثٔ ثٔراٗرد ىٔگٔڵ ئٔٗأّی سٔرٓٗٓدا ثًٔ ضێ٘ٓیُٔ: dev/had/ -----> Primary Master/ dev/hdb/ -----< Secondary Master <dev/hdc/ ----- Primary Slave dev/hdd/ ----< Secondary Slave ئێستب ئٔت٘اّرێت (سیدی ٓ)driveڕاستٔمٔ ٕٔڵجژێردرێت. تبیجٔت ثٔ (ٓٗ )SCSIك زاّراٗٓ ٕٔر یٔمٔ ()IDی خۆی ٕٔیٔ ئٔٗیص ثٔٗ ضێ٘ٓیٔ دێتٔ خ٘ارٓٗٓ . ئٔٗٓی ىٔ (سیدی ٓٗ ٓ)driveدٓستجنبت ثٔ دأٍزراّذُ ئًٔ پرسیبرأّی سٔرٓٗٓی ىێ ّبمرێت ٍٔگٔر سیستٍٔٔمٔ ىٔ پڕ جۆری (سیدی ٓ)driveمٔی ثیرچێتٔٗٓ!! ئٔٗٓش ثٔ دٓگَُٔ ڕٗٗ دٓدات.
11
4.3پبرچٔمردُ ٗ جێگٔ ىٔسٔر ٕبرددرایڤ ( Hard .)Drive
مبتێل مبر دٓمٔٗێتٔ ئٔٗٓی داٗا دٓمرێت پبرچٔمردُ ىٔسٔر ()Hard Drive ثنرێت ،ثٔگطتی داثٔضنٔرٓمبُ ئبٍێری ٗا دٓخّٔٔ ثٔردٓست مٔ زۆر دٗٗر ّیٔ ىٔٗٓی ئٍٔڕۆی ٗیْذۆزٓٗٓ ىٔ ڕٗٗی ئبسبّی ثٔمبرٕێْبُ ثۆ پبرچٔمردُ ٗ فۆرٍبت مردُ ثٔاڵً ،ىٔثٔر ئٔٗٓی ىٔ ىیْ٘مسذا ثٔڕاستی ٕٔڵجژاردّێنی یٔمجبر زۆر دٓخرێتٔ ثٔر دٓستی ثٔمبرٕێْٔر ٕٔر ىٔ ثٔر ئٔٗٓضٔ مٔ ثٔمبرٕێْٔرٓ دٓستپێنردٗٗٓمبُ ت٘ٗضی سٔرقبڵییٔمی گٔٗرٓ دٓثِ ٗ ّبزاِّ چی ٕٔڵجژێرُ. ثٔاڵً ثٔ گطتی ىیْ٘مس ثٔالیّٔی مٍٔٔٗٓ دٗٗ پبرچٔی پێ٘یستٔ ثۆ ئٔٗٓی داثَٔزرێت ٗاتٔ ٗا پێ٘یست دٓمبت یبُ دٗٗ پبرچٔی خبڵی ىٔسٔر (Hard ٓ)Driveمٔ ٕٔثێت یبُ جێگٔیٔمی پبرچّٔٔمراٗی ٕٔثێت ثۆ ئٔٗٓی دٗٗ پبرچٔی ىێ درٗٗست ثنرێت. گٔر الیّٔی مًٔ ىێنجذرێتٔٗٓ ثۆ جێگٔ ثۆ ىیْ٘مس پێ٘یست ثٔ ٍ 500ێگبثبیت ثۆ پبرچٔی سیستٍٔٔمٔ ٗ دٗٗ ئّٔٗٓذٓی ڕأٍمٔ ثۆ پبرچٔی س٘ٓپ ()Swap پێ٘یستٔ. ئٍٔٔش ثۆ ئٔٗ مٔسبّٔی مٔ ئٔیبّٔٗێت خۆیبُ ىٔ ڕێی پرۆگراٍێنی ٗٓك ( ٓٗٓ)fdiskمٔ ىٔ مبتی دأٍزراّذّذا ٗٓك ٕٔڵجژاردٓیٔك دٓخرێتٔ ثٔر دٓستی دأٍزرێْٔر: گٔر -<dev/hda Primary Master/ث٘ٗ ٗاتٔ ( )IDEث٘ٗ ئٔٗا fdisk /dev/hda گٔر ( )SCSIث٘ٗ ٗ( )IDیٔمٔی 1ث٘ٗ ئٔٗا fdisk /dev/sda ىًٔ َّّ٘ٗٔیٔدا ( )IDEثٔ مبرٕێْراٗٓ ثًٔ ضێ٘ٓیٔ دٓچیتٔٗٓ ّبٗ پرۆگراٍی ( ، ٓٗٓ)fdiskىٔٗێص ئًٔ ٕٔڵجژێردراٗأّ دٓخرێتٔ ثٔر دٓست: ) : (Command M for helpدٗای ئٔٗٓی دٓست دّٓرێت ثٔ ميیيی Mىٔسٔر تٔختٔميیئمٔت
12
M : Command action A : toggle a bootable flag B : edit bsd disklabel C : toggle the dos compatibility flag D : delete a partition L : list known partition types M : print this menu N : add a new partition O : create a new empty DOS partition table P : print the partition table Q : quit without saving changes S : create a new empty Sun disklabel T : change a partition's system id U : change display/entry units V : verify the partition table W : write table to disk and exit X : extra functionality (experts only) ٗ n ٔ ٕٔڵذٓثژێردرێت ثۆ مردّی پبرچٔیٔمی ّ٘ێ مٔٗاتn ٔئٔٗ مبت :ئًٔ ٕٔڵجژێردراٗأّ دٓخرێتٔ ثٔر دٓست Command action )l logical 5 or over) p primary partition (1-4) ,Primary( ُزۆر گرّگٔ ثزاّرێت مٔ ثۆ ىیْ٘مس ٕیچ جیبٗازییٔك ّییٔ ىٔ ّێ٘ا ) دا مبردٓمبتfdisk( ) ثۆ دأٍزراّذّی سیستٍٔٔمٔ ثٔاڵً ئٔٗٓی ىٔگٔڵLogical ) دٓٗترێتLogical( ٔ) چیِ؟ ّٕٔذێل جبر ثPrimary, Logical( پێ٘یستٔ ثزاّێت :ٔ) ٗاتٔ ىٔٗ َّّ٘ٗٔیٔی سٔرٓٗٓدا دٓثێت ثextended( Command action
13
e extended )p primary partition (1-4 ىێرەدا ثۆَّّ٘ە)ٕ (Primaryەڵئەثژێریِ کەٗاتە )ٗ (P Partition number (1-4): ىێرٓ پبرچٔی یٔمًٔ درٗٗست دٓمرێت مٔٗاتٔ 1 First cylinder (1-731, default 1): ىٔٗ مبتٔدا تّٖٔب پێ٘یست ثٔ دٓمبت ٗ ٕٔ 1ڵذٓثژێرت ٗاتٔ ىٔ ) (cylinderی 1 ٓٗٓ دٓستپێذٓمبت ،ىٔ ٗٓاڵٍذا دٓڵێت Using default value 1 Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK (1-731, default 731): ىێرٓدا دٗٗ ضێ٘ٓ ٕٔیٔ ثۆ ّ٘ٗسیْی گٔٗرٓییی ئٔٗ پبرچٔیٔی دٓٗیسترێت درٗٗست ثنرێت ئٔٗیص یبُ ثٔ ّ٘ٗسیْی ژٍبرٓی ئٔٗ)ٓ (cylinderی مٔ دٍٓبّٔٗێت مۆتبییی پێجێت یبُ ثٔ ّ٘ٗسیْی گٔٗرٓیی پبرچٔمٔ ثۆ َّّ٘ٗٔ ىێرٓدا دّٓ٘ٗسرێت ٗ+500Mگرّگٔ ئٔٗ ٕێَبی مۆیٔ ثْ٘ٗسرێت دّٓب ثٔ ژٍبرٓی )(cylinderی تێذٓگبت! پبضبُ ثٔ ٍٕٔبُ ضێ٘ٓش پبرچٔیٔك ثۆ س٘ٓپ )(Swapدرٗٗست دٓمرێت.
1.4.3چ فبیوسیستٍٔێل ثۆ ىیْ٘مس پێ٘یستٔ؟
ثۆ ىیْ٘مس ثٔ گطتی دٗٗ فبیوسیسیتًٔ ُٕٔ) (ext2, ext3مٔ ثۆ سیستًٔ خۆی پێ٘ستٔ ٕٔرٕٗٓب فبیوسیستًٔ س٘ٓپ ) (Swapمٔ ثۆ پبرچٔی س٘ٓپ پێ٘یستٔ. گٔڕأّٗٓ ثۆ ثٔرّبٍٔی ) (fdiskی سٔرٓٗٓ ،چّ٘ٗنٔ ٕێطتب مۆتبیی ثٔمبرٓمبُ ّٕٔبت٘ٗٓ! ئێستب ثۆ پبرچٔی س٘ٓپ پێ٘یستٔ پیتی ٗ tپبضبُ ىٔ ٗٓاڵٍذا: Partition number (1-4) : ٗاتٔ مبٍٔ ىٔ پبرچٔمبُ فبیوسیستٍٔٔمٔی ثگۆڕدرێت؟ ٕٔڵجٔتٔ پبرچٔی دٍٗٗٓٔ چّ٘ٗنٔ پبرچٔی یٔمًٔ تبیجٔتَّٔذٓ ثٔ سیستًٔ ٗ خۆی )ٕٔ (ext2ڵذٓثژێرێت، مٔٗاتٔ 2پبضبُ Hex code (type L to list codes):
14
ُ ٗ پبضبُ ئًٔ جۆرأّی خ٘ارٓٗٓ پیطبُ دٓدات ىٔ ٍٕٔبL گٔر ىێرٓ ثْ٘ٗسرێت ٔمبتذا ئٍٔٔ ث٘ارێنی ثبضٔ چبٗێل ثخطێْیِ ثٔ ئٔٗ فبیوسیستٍٔبّٔی مٔ ى :ِالیُٔ ىیْ٘مسٔٗٓ پطتگیری دٓمرێ 0 Empty 1b Hidden Win95 FA 64 Novell Netware bb Boot Wizard hid 1 FAT12 1c Hidden Win95 FA 65 Novell Netware c1 DRDOS/sec (FAT2 XENIX root 1e Hidden Win95 FA 70 DiskSecure Mult c4 DRDOS/sec (FAT3 XENIX usr 24 NEC DOS 75 PC/IX c6 DRDOS/sec (FAT4 FAT16 <32M 39 Plan 9 80 Old Minix c7 Syrinx 5 Extended 3c PartitionMagic 81 Minix / old Lin da NonFS data 6 FAT16 40 Venix 80286 82 Linux swap db CP/M / CTOS /. 7 HPFS/NTFS 41 PPC PReP Boot 83 Linux de Dell Utility 8 AIX 42 SFS 84 OS/2 hidden C: df BootIt 9 AIX bootable 4d QNX4.x 85 Linux extended e1 DOS access a OS/2 Boot Manag 4e QNX4.x 2nd part 86 NTFS volume set e3 DOS R/O b Win95 FAT32 4f QNX4.x 3rd part 87 NTFS volume set e4 SpeedStor c Win95 FAT32 (LB 50 OnTrack DM 8e Linux LVM eb BeOS fs e Win95 FAT16 (LB 51 OnTrack DM6 Aux 93 Amoeba ee
15
EFI GPT f Win95 Ext'd (LB 52 CP/M 94 Amoeba BBT ef EFI (FAT12/16/ 10 OPUS 53 OnTrack DM6 Aux 9f BSD/OS f0 Linux/PARISC b 11 Hidden FAT12 54 OnTrackDM6 a0 IBM Thinkpad hi f1 SpeedStor 12 Compaq diagnost 55 EZ-Drive a5 BSD/386 f4 SpeedStor 14 Hidden FAT16 <3 56 Golden Bow a6 OpenBSD f2 DOS secondary 16 Hidden FAT16 5c Priam Edisk a7 NeXTSTEP fd Linux raid auto 17 Hidden HPFS/NTF 61 SpeedStor b7 BSDI fs fe LANstep 18 AST SmartSleep 63 GNU HURD or Sys b8 BSDI swap ff BBT ٔ پبضبُ ى. مٔ فبیوسیستٍٔی س٘ٓپ دٓگٔیّٔێت دّٓ٘ٗسرێت82 ىێرٓدا ژٍبرٓی ٗ دّٓ٘ٗسرێت ثٔٗ ضێ٘ٓیٔ مبرٓمبّی پبرچٔمردُ تٔٗاٗ دٓثێتw مۆتبییذا پیتی .( مۆتبییی دێتfdisk) پرۆگراٍی گطت داثٔضنٔرٓمبُ خۆیبُ ىٔمبتی دأٍزراّذّذا فۆرٍبتیص دٓمُٔ ثٔاڵً ئٔگٔر ُ( یبmkfs.ext2)مٔسێل ٗیستی خۆی فۆرٍبت ثنبت ئٔٗا ثٔ پرۆگراٍی mkfs.ext2 /dev/hda1 (فۆرٍبت دٓمرێتmkfs.ext3) ُیب mkfs.ext2 /dev/sda1
16
2.4.3ئبیب دٓت٘اّرێت ٗیْذۆز ٗ ىیْ٘مس پێنٔٗٓ ىٔسٔر یٔك مۆٍپی٘تٔر ثِ؟
ثٔڵێ ،زۆر ثٔ ئبسبّی ثٔاڵً ئٔٗ مبتٔ پێ٘یست ثٔ ()boot managerێل دٓثێت مٔ ىٔ مبتی داگیرسبّذّی مۆٍپی٘تٔرٓمٔدا پرسیبر ىٔ ثٔمبرٕێْٔر ثنبت "ئبیب مبً سیستٍٔٔ داگیرسێٌْ؟ ٗیْذۆز یبُ ىیْ٘مس" ،ثب ٗاداّرێت مٔ ٗیْذۆز ىٔسٔر dev/hda3/دأٍزراٗٓ ىیْ٘مسیص ىٔسٔر dev/hda1/دأٍزراٗٓ ثٔخۆضحبڵییٔٗٓ ىیْ٘مس ّٕٔذێنی ثبش ىٔ ()boot managerی تێذایٔ ثۆ َّّ٘ٗٔ ( . )LILOثۆ َّّ٘ٗٔ ئٔٗ پٔڕگٔیٔی ىێپرسراٗٓ ثۆ ضێ٘ٓپێذاّی (ّ )LILOبٗ ()lilo.conf ئٔمٔٗێتٔ ث٘خچٔ( )folderی ( ٓٗٓ)etc/ىٔ ٍٕٔ٘ٗ داثٔضنٔرٓمبّذا ،ثۆ ڕّٗٗنردّٔٗٓیٔمی ثبضتر ٍٕٔبُ َّّ٘ٗٔی سٔرٓٗٓ تبقی دٓمٔیْٔٗٓ ،مٔٗاتٔ پٔڕگٔی ( )lilo.confدٓثێ ثۆ َّّ٘ٗٔ ئبٗا ثێت: boot = /dev/hda delay = 10 vga = 0 image = /boot/vmlinux root = /dev/hda1 label = Linux read-only other = /dev/hda3 table = /dev/hda label = WinXP زۆر گرّگٔ دٗای دٓستنبرینردّی پٔڕگٔمٔ ئًٔ فٔرٍبّٔ ثبّگجنرێتlilo : ثٔ مردّی ئًٔ مبرٓ ()boot managerی ىیيۆ خۆی دادٍٓٔزرێْێت.
17
.4پرۆسس ىٔ سیستٍٔی ىیْ٘کسذا 1.4پێطەکی (ٓٗ )Linuxم٘ٗ ٍٕٔ٘ٗ جۆرٓ سیستٍٔێنی تری ٗٓك ( ) )(DOS،Windowsیبُ ( )Solarisىٔ مۆٍٔڵێل پرۆگراٍی سیستًٔ( )System Programsپێنٖبت٘ٗٓ .ئًٔ پرۆگراٍبّٔ پٔیّ٘ٓذی ىٔگٔڵ خۆیبُ ٗ دٓٗرٗٗثٔری خۆیبُ دٓثٔستِ ،ثۆ ٍٔثٔستی مبر پێنردّی سیستَٔمٔ. ىێرٓدا دٓٗٗرٗثٔر دٓضێت مباڵی ڕٓ ق ثێت ٗاتٔ ( ، )Hardwareڕایٔڵٔ ٗاتٔ ( )Networkیبُ ٕٔر پرۆگراٍێنی دینٔ .ىٔ ٍٕٔبُ مبتذا دٓ ضێت پرۆگراٍێل ىٔ الیُٔ ثٔمبرٕێْٔرێل ٗاتٔ ()userێل ثٔمبرٕێْراثێت ثۆ ٍٔثٔستێنی تبیجٔتی مٔ پێ٘یستی ثٔ ()system resource ثێت یبُ ثۆ پٔیّ٘ٓذی ىٔ گٔ ڵ مباڵی ڕٓ قذا. ثٔ ضێ٘ٓیٔمی گطتی ئًٔ پرۆگراٍبّٔی مٔ ىٔ سیستٍٔذا مبردٓمُٔ یبُ ثٔمبردٕٓێْرێِ ىٔ الیُٔ ثٔمبرٕێْٔرێنٔٗٓ پێی دٓٗترێت پرۆسس (.)Processes
ّ 2.4بٗٓ ڕۆمی ثبثٔتٔمٔ:
سیستَی Linuxىٔ مۆٍٔڵێل پڕۆگراً پێنٖبت٘ٗٓ مٔ پێیبُ دٓٗترێت پرۆسس ( ،)Processesمٔ مبری مبرپێنردّی سیستٍٔٔمٔ دٓگرّٔ ئٔستۆ ،یبُ سیستٍٔٔمٔ ٗاىێذٓمُٔ مٔ مبرێل ثٔ ئّٔجبً ثگٔیّٔێت مٔ ( )userپێی ڕاسپێردثێتّٕٔ .ذێل ىًٔ پرۆسسبّٔ ىٔ الیُٔ ( )Kernelی
18
سیستٍٔٔمٔٗٓ ٕبُ دٓدرێِ ثۆ ئٔٗٓی مبرپێنردّی سیستٍٔٔمٔ ثگرّٔ ئٔستۆ، یبُ ()userێل مٔ ئّٔذأٍ ىٔ سیستٍٔٔمٔ پرۆگراٍێل ثٔمبردێْێت تبٗٓم٘ مبرێل ثنبت ثۆ ٍبٗٓیٔمی دیبرینراٗ ثٔپێی پێ٘یست. ثٔٗ پرۆسسبّٔی مٔ ىٔ الیُٔ ()kernelی سیستٍٔٔمٔٗٓ ثٔمبردٕٓێْرێِ یبُ مبر دٓمُٔ دٓٗترێت ( ، )system processىٔمبتێنذا ثٔٗأّ ی مٔ ىٔالیُٔ (ٓٗ)user مٔٗٗتّ٘ٔتٔ مبر دٓٗترێت ( َّّٔٗ٘ . )User processesی (ٓٗ ،)system processesك init پرۆسس مٔ ثٔ داینی ٍٕٔ٘ٗ پرۆسسٔمبُ دادّٓرێت یبُ ( )shellمٔ ثٔ پرۆگراٍێنی زۆر گرّگ دادّٓرێت ىٔ ٍٕٔ٘ٗ سیتَێنی ( )UNIX/Linuxدا ٗ مۆٍٔڵێل پرۆگراٍی دینَّّٔٔ٘ .ی ()user process ٗٓك ٕٔر پرۆگراٍێل مٔ ىٔ الیُٔ ( ٓٗٓ)userثٔ ئّٔجبً ثگبت ٗٓك ()ls, cd, vi ٗ مۆٍٔڵێل پرۆگراٍی دینٔ ،ثٔاڵً ّٕٔذێل جبر دٓضێت ( )user processمبری تێجنرێت ٗ ثجێت ثٔ (. )system process
3.4چۆُ دٓت٘اّیِ پرۆسسٔمبّی سیستٍٔٔمٔ ثجیْیِ؟
ىێرٓدا چّٔذ فٔرٍبّێل ٗاتٔ ()commandێل ثٔمبردٕٓێْرێت ثۆ ٍٔثٔستی دیبری مردّی پرۆسسٔمبُ ،ئًٔ فٔرٍبّبّٔ ىٔالیُٔ ثٔڕێ٘ثٔری سیستٍٔٔمٔ( system )administratorزۆر ثٔمبر دێت .ئٔٗ فٔرٍبّبّٔش ثریتیِ ىٔ ( ٗ )ps, top, pstreeچٔ ّذ مۆٍٔ ڵێنی دینٔ .
19
پێص ئٔٗٓی چۆّیٔتی ثٔمبرٕێْبّی ئًٔ فٔرٍبّبّٔ ثزاّیِ ،پێ٘یستٔ چّٔذ زاّیبریٔك دٓرثبرٓی ثّ٘ٗی پرۆسسٔمبُ ثزاّرێت ىٔ سیستٍٔذا .ئٔ ٗ زاّیبریبّٔش ثریتیِ ىٔ: (ّٕٔ :)Life Timeذێل ىٔ پرۆسسٔمبُ ثۆ مبتێنی دیبرینراٗ دٓژیِ پبضبُ ىّٔبٗ دٓچِ یبُ دٍٓرُ ثۆ َّّ٘ٗٔ ( ٗ )ls, cd, pwd, cpمۆٍٔڵێنی تر ،مٔ ئٍٔبّٔ ثٔ فٔرٍبُ ( )commandsدادّٓرێِ. ثٔاڵً ّٕٔذێل ىٔٗ پرۆسسبّٔ ثۆ ٍبٗٓیٔمی زۆر دٓژیِ ٗاتٔ ىٔ مبتی داگیرسبّذّی سیستٍٔٔمٔ تبٗٓم٘ م٘ژاّذّٔٗٓی مبر دٓمٔ ُّٕٔ ،ذێل جبر ثٔڕی٘ثٔر ()Adminی سیستٍٔٔمٔ ٕٔڵذٓستێت ثٔ م٘ضتْی پرۆسسێل ثٔ ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّی . kill َّّ٘ٗٔضیبُ ٗٓك (. )cron ٗweb server, FTP server ( ٍٕٗ٘ٔ :)Process ID PIDپرۆسسێل ژٍبرٓیٔمی پێذٓدرێت ىٔمبتی داگیرسبّذّی سیستٍٔٔمٔ ،ثێگٍ٘بُ ئٔٗ ژٍبرٓیٔ ىٔ پرۆسسێنٔٗٓ ثۆ پرۆسسێنی تر جیبٗازٓ .ثۆ َّّ٘ٗٔ .1یٔمسبّٔ ثٔ ()PIDی . Init ( ٍٕٗ٘ٔ :)User ID and Group IDپرۆسسێل ىٔ سیستٍٔٔمٔ ىٔ الیُٔ سیستًٔ، ( )userیبُ ( ٓٗٓ)groupدٓمٔٗێتٔ مبر. ( :)Parent processesیٔمًٔ پرۆسس ىٔالیُٔ ( )Kernelدێتٔمبر ،پێی دٓٗٗترێت ( )initپرۆسس مٔ ثٔ سٔرگٔٗرٓی ٍٕٔ٘ٗ پرۆسسٔمبّٔ دادّٓرێت .ئًٔ پرۆسسٔ چّٔذ پرۆسسێنی تر درٗٗست دٓمبت یبُ ىٔ ڕێگٔیبّٔٗٓ درٗٗست دٓثێت ،پێیبُ دٓٗترێت (ٗ )Child processesاتٔ پرۆسسٔ ٍْذاڵٔمبُ مٔ ٕٔر یٔمێنیبُ سیفٔتی تبیجٔتی خۆی ٕٔیٔ ٗ سیفٔتی داینیطی دٓضێت ٕٔڵگرتجێت .
20
( ٍٕٗ٘ٔ :)Parent process IDپرۆسسێل مٔ پرۆسسێنی تر درٗٗست دٓمبت، پێی دٓٗترێت پرۆسسی دایل ٗ ٕٔر یٔمێنیبُ ( )PIDێنی تبیجٔتی خۆی ٕٔیٔ. ( ٍٕٗ٘ٔ :)Environmentپرۆسسێل قیَٔتێنی تبیجٔتی ىٔ گۆڕاٗ ()variables ٕٔڵگرت٘ٓ مٔ ئٍٔٔش ( )environmentثۆ پرۆسسٔمٔ درٗست دٓمبت. مۆٍٔڵێل فٔرٍبُ دٓستْیطبُ مرا مٔ ثریتی ثُ٘ٗ ىٔ ()ps, pstree, top ئٍٔبّٔش ثٔمبر دٕٓێْرێت ثۆ زاّیْی زاّیبری سٔثبرٓت ثٔ سیستٍٔی (.) UNIX/Linux ٕٔ ر یٔمێل ىًٔ پرۆگراٍبّٔ دٓت٘اّرێت ثٔ تّٖٔب یبُ ىٔگٔڵ ()optionێل ثٔمبرثٖێْرێت تبٗٓم٘ٗ زاّیبری پڕۆسس زیبتر ثذات ثٔ دٓستٔٗٓ. َّّ٘ٗٔی ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّٔمبُ( )commandsثٍٔطێ٘ٓیٔ دٓثێت : > ps -< optionیبُ > pstree -< optionیبُ > top -< option چۆّێتی ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّی : ps ىٔ ()command promptی مۆّسۆڵٔمٔدا دٓت٘اّرێت psثٔ تّٖٔب یبُ ىٔگٔڵ ( )optionێل ثْ٘سرێت .ثێگٍ٘بُ (ٓ)optionمبُ مۆٍٔڵێل زاّیبری زیبتر دٓدات ثٔ دٓستٔٗٓ مٔ گٔىێل س٘ٗد ثٔخطِ. ئٔٗ ()optionأّی مٔ زۆر ثٔمبردٕٓێْرێِ ىٔگٔڵ فٔرٍبّی psثریتییِ ىٔ: aثٔ ً ضێ٘ٓیٔ دّٓ٘سرێت : ps –aئٔ ً فٔرٍبّٔ ثٔ ()optionمٔٗٓ مۆٍٔڵێلزاّیبری سٔ ثبرٓت ثٔٗ پرۆسسبّٔی مٔ ىٔ الیُٔ ثٔمبرٕێْٔرٓمبّی سیستٍٔٔمٔ یبُ پرۆسسٔمبّی ( )terminalمٔ دٓردٓخبت. fمٔ ثٔ ضێ٘ٓی ps –fدّٓ٘سرێت :ئًٔ فٔرٍبّٔ مۆٍٔڵێل زاّیبری گرّگ ىٔسٔر(ٗ ، )Process family treeاتٔ داینی (ٍْ ٗ )processذاڵی processesمبُ ّیطبُ دٓدات. l-مٔ ثٔضێ٘ٓی ps -lدّٓ٘سرێت :ثٔضێ٘ٓی long formatگٔىێل زاّیبری
21
ٗٓك (ٗ )parent process, process ID, priorityمۆٍٔڵێنی دینٔ دٓدات ثٔ دٓستٔٗٓ. uمٔ ثٔضێ٘ٓ ی ps –uدّٓ٘سرێت :مۆٍٔڵێل زاّیبری ٗٓك (ٗ )usernameپرۆسسی ٗ مبتی درٗست ثّ٘ٗی پرۆسسٔمٔ. xمٔ ثٔضێ٘ٓ ی ps –xدّٓ٘سرێت :ئًٔ ( ٓ )optionمۆٍٔڵێل زاّیبری سٔثبرٓتثٔٗ پرۆسسبّٔی مٔ سٔر ثٔ ( )terminalمٔ ّییٔ دٓستْیطبُ دٓمبت. دٓضێت مٔ مۆٍٔڵێل ( )optionىٔ یٔك فٔرٍبّذا ثٔمبر ثٖێْرێت ،ثۆ َّّ٘ٗٔ دٓت٘اّرێت ثْ٘ٗسرێت ps -auxىٔ مۆّسۆڵی سیستٍٔذا مٔ ئًٔ زاّیبریبٍّٔبُ سٔثبرٓت ثٔ پرۆسسٔمبُ دٓست دٓمٔٗێت: COMMAND
START TIME
STAT
USER PID %CPU %MEM VSZ RSS TTY
]init [3
0:04
14:14
S
?
][ keventd
0:00
14:14
SW
?
0
][kapmd
0:00
14:14
SW
?
0
0
]0:00 [ksoftirqdCPU 0:00 ][bdflush
14:14 14:14
SWN SW
? ?
0 0
0 0
0.0 0.0
0:00
14:14
SW
?
0
0
0.0
][kswapd
2.2
1
][Root
1308 484
0.1
0
0.0
0.0
2
][Root
0.0
0.0
3
][Root
0.0 0.0
4 9
][Root ][Root
0.0
[Root] 5
ىێرٓدا ثٔ ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّی ps –auxمۆٍٔڵێل زاّیبری دٓرثبرٓی ٕٔر یٔمێل ىٔ پرۆسسٔمبّی سیستٍٔٔمٔٓٗ ،ك ( ٗ )init, keventd, kapmd,kswapdمۆٍٔڵێنی تر ثٔر چبٗ مٔٗت.
22
4.4چۆّێتی ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّی (: )pstree
( )pstreeفٔرٍبّێنی دینٔیٔ ،مٔ ثٔمبردٕٓێْرێت ثۆ ٍٔثٔستی زاّیبری زاّیِ سٔثبرٓت ثٔ پرۆسسٔمبّی سیستٍٔٔمٔ. س٘ٗدی ( )pstreeزیبتر ىٔٗٓدایٔ مٔ دٓت٘اّرێت پرۆسسی دایل ىٔگٔڵ پرۆسسی ٍْذاڵ ٗاتٔ ( )child processدٓستْیطبُ ثنرێت. ئًٔ فٔرٍبّٔ مۆٍٔڵێل ( )optionی ٕٔیٔ مٔ ىٔگٔڵیذا ثٔمبردٕٓێْرێت، ئٔٗأّش ثریتیِ ىٔ: pمٔ ثٔضێ٘ٓی pstree –pدّٓ٘ٗسرێت :دٓت٘اّرێت ()PIDی ٕٔر پرۆسسێلپیطبُ ثذات مٔ ئٍٔٔش س٘ٗدێنی تبیجٔتی خۆی ٕٔیٔ. hمٔ ثٔضێ٘ٓی pstree –hدّٓ٘سرێت :ئًٔ فٔرٍبّٔ پرۆسسٔمبّی دایل()Highlight دٓمبت ٗ پرۆسسٔمبّی تریص دٓستْیطبُ دٓمبت. چٔ ّذ ()optionێنی تر ُٕٔ مٔ ثٔمبردٕٓێْرێِ ىٔگٔڵ َّّٔٗ٘ ، pstreeیبُ ٗٓك ٗ c, -G, -a-مۆٍٔڵێنی تر.
5.4چۆّێتی ثٔمبرٕێْبّی فرٍبّی (: )top
( ، )topفٔرٍبّێنی ترٓ ،مٔ ثٔمبردٕٓێْرێت ثۆ زاّیْی زاّیبری سٔثبرٓت ثٔ پڕۆسسٔمبّی سیستَی ( .)UNIX/Linuxئًٔ فٔرٍبّٔ زۆر ثٔس٘ٗدٓ ثۆ ئٔٗ مٔسبّٔ ی پرۆگراً دّٓ٘ٗسِ چّ٘نٔ ثٔ ثٔمبرٕێْبّی ئًٔ فٔرٍبّٔ دٓت٘اّرێت ثزاّرێت چّٔذ ىٔ ( )CPUیبُ ( )memory resourceثٔمبردٕٓێْرێت ٗ یبُ چّٔذ ىٔ ()resourceی سیستٍٔٔ ثٔمبر ٕبت٘ٗٓ. ئٔٗٓی زۆر گرّگٔ ئٔٗٓیٔ مٔ ٍٕٔ٘ٗ گۆڕاّنبریٔمبُ پیطبُ دٓدات ىٔ مبتێنذا
23
مٔ ( )updateڕٗٗ دٓدات.چّٔذ ()optionێنی تری ٕٔیٔ مٔ ثٔمبردٕٓێْرێت، ىٔٗإّّٔٔ ٗ b –d, -I, -n, -s- :ذێنی تر. ىٔ سیستٍٔی ( )UNIX/Linuxدا ،ئٔگٔر ّٔ userیزاّی فٔرٍبّێل یبُ ()option ی فٔرٍبّێل ثۆ چ ٍٔثٔستێل ثٔمبردێت ،ئٔٗا دٓت٘اّرێت فٔرٍبّێنی تر ثٔمبر ثێْێت مٔ پێی دٓٗترێت (.)man ئًٔ فٔرٍبّٔ ٗاتٔ ( )manثًٔ ضێ٘ٓیٔ ثٔمبر دێت man pstree ، man ps( : یبُ )man top یبُ ٕٔر فٔرٍبّێنی تر ثێت ىٔسٔر سیستَی ( ، )UNIX/Linuxثًٔ ضێ٘ٓیٔ دٓثێت > . man < command-name
6.4جیبٗازی چییٔ ىٔ ّێ٘اُ پرۆسس (ٗ )Process ( )Daemon؟:
ئٔٗٓی ڕاستی ثێت ٕٔردٗٗمیبُ پرۆسسِ ثٔاڵً ( )daemonپرۆسسێنٔمٔ زیبتر ىٔ ث٘اری ڕایٔڵٔدا( )Networkثٔمبردێت ثٔاڵً پرۆسسٔمبّی تر زیبتر (. ُ )local ثٔٗاتبیٔمی تر ،ئٔٗ پرۆسسٔی مٔ ىٔ ث٘اری رایٔڵٔدا ثٔمبردێت دٓٗترێت (. )daemon
7.4مبری ( )signalچییٔ ىٔسٔر پرۆسسٔمبُ؟
ٕٔر پرۆسسێنل مٔ ىٔسٔر سستٍٔٔمٔ مبر دٓمبت گ٘ێ ىٔ مۆٍٔڵێل ()signal دٓگرێت ٗ گ٘ێگریبُ دٓثێت .ئًٔ جۆرٓ ( )signalأّ ّٕٔذێنیبُ ىٔ الیُٔ ()kernelی سیستٍٔٔمٔٗٓ دٓردٓچێت ٗ ّٕٔذێنی تریبُ ىٔ الیُٔ ( ٓٗٓ)userدٓردٓچێت ثٔ ثٔمبرٕێْبّی مۆٍٔڵێل فٔرٍبُ.
24
ّزینٔی 30جۆر ( )signalثٔمبردٕٓێْرێت ىٔ سیستٍٔی ()Linuxدا ،ثٔاڵً ئٔٗأّی مٔ زۆر گرّگِ ٗ ضبیّٔی ثبسِ ثریتیِ ىٔ ٕٔ . )HUP,INT,KILL,TERM,TSTP( :ر یٔمێل ىٍٔبّٔ ژٍبرٓیٔمی تبیجٔتی خۆی ٗٓردٓگرێت مٔ ثٔمبر دٕٓێْرێت ثۆ ئٔٗٓی مبری پێ٘یست ثنبت. دٓت٘اّرێت ثًٔ ضێ٘ٓیٔ پۆڵیْیبُ ثنٔیِ: ٗاتبمٔی
ژٍبرٓی signalجۆری سیگْبڵٔمبُ ()signals 1
ثۆ ث٘اری م٘ژأّٗٓ ثٔمبردێت،
HUP
ٗٓك م٘ژأّٗٓی . modem ئٍٔٔیبُ زیبتر ثٔمبردێت 2
مٔ ( )Ctrl-cثۆ ٗٓستبّذّی پرۆگراٍێل.
INT
ٗٓپێی دٓٗترێت (. )Interrupt 9
Killمٔ فٔرٍبّێنٔ ثٔمبردێت ثۆ
KILL
م٘ضتْی پرۆگرأٍمبُ. ٗٓستبّی پرۆگراٍێل ،ىٔسٔرخۆیی
15
TERM
( )Ctrl-zثٔ مبردێت ثۆ ئٔٗٓی پرۆسس
18
TSPT
ث٘ٓستێت ٗ ثچێتٔ (. ٓٗٓ)background
8.4چۆُ فٔرٍبّی ( )KILLثٔمبردێت؟
(ٓٗ ، )killك فٔرٍبّێل ثٔمبردێت دێت ثۆ م٘ضتْی ٕٔر پرۆسسێل یبُ ٕٔر ()daemonێل ىٔسٔر سیستٍٔی ( )UNIX/Linuxدا .ئٍٔٔش س٘دێنی گرّگی ٕٔیٔ چّ٘نٔ ئٔگٔر پرۆسسێنی زۆر ثٔمبر ثٖێْرێت ئٔٗا CPUزۆر ثٔمبر دێت ٗ چبالمی سیستٍٔٔمٔ مًٔ دٓثێتٔٗٓ.
25
ىٔ الیٔمی ترٓٗٓ ،داگیرسبّذّی مۆٍٔڵێل پرۆسس مٔ ثٔمبرّٕٔێْرێت دٓثێتٔ ٕۆی درٗٗست ثّ٘ی مێطٔی securityىٔ سیستٍٔٔمٔدا ،ثۆیٔ ثٔ ثبش دٓزاّرێت مٔ ئٔ ٗ پرۆسسبّٔی ثٔ مبر ّبیُٔ ثن٘ژرێِ یبُ دأّگرسێِ. kill -9 ثێگٍ٘بُ ئٔ ً پڕۆسسبّٔ ثۆ ئٔٗٓی kill -15 ىٔ ّبٗ ثچِ پێ٘یستبُ ثٔ (ٕٔ )PIDیٔ – kill مٔ ئٍٔٔش ثٔ ثٔمبرٕێْبّی ( )psیبُ KILL ( )Pstreeیبُ ( )topدێتٔ دی.
9.4پێطّٔگی ٗاتٔ( )Priorityی پرۆسسٔمبُ !
ٍٕٔ٘ٗ پرۆسسێل پێطّٔگیٔمی خۆی ٕٔیٔ مٔ دٓردٓثڕرێت ثٔ ضێ٘ٓی ژٍبرٓ ىٔ مبتێنذا فٔرٍبّی ( ٗ )ps –lدّٓ٘سرێت ىٔژێر ىیستی ( )PRIدا. پێطّٔگی ثٔمبردٕٓێْرێت ثۆ ئٔٗٓی ڕێگٔ ثذرێت چ پرۆسسێل ( )executeثنرێت ىٔ پێطب ىٔ الیُٔ ( )CPUىٔ مبتێنی دیبری مراٗا. ثٔ اڵً ئبیب دٓت٘اّرێت پێطّٔگی ثگۆرێت؟ ثٔ ڵێ دٓ ت٘اّرێت ثٔ ثٔمبرٕێْبّی فٔرٍبّی ( .)niceثۆ زاّیبری زیبتر ( )man niceثْ٘ٗسٔ ىٔ مۆّسۆڵی سیستَٔمٔ تبٗٓم٘ٗ زاّیبری زیبتری ىێ ثنۆڵرێتٔٗٓ.
26
10.4پ٘ٗختٔی پرۆسس ىٔ سیستٍٔی ىیْ٘کسذا:
ٍٕٔ٘ٗ سیستٍٔێل ىٔ مۆٍٔڵێل پرۆگراٍی سیستًٔ پێنٖبت٘ٗٓ مٔ پێیبُ دٓٗترێیت پرۆسس، ئًٔ پرۆسسبّٔ ت٘اّبی مبرپێنردّی سیتٍٔٔمٔیبُ ٕٔیّٕٔٔ .ذێل ىًٔ پرۆسسبّٔ ىٔ مبتی داگیرسبّذّی سیستٍٔٔمٔ دٓمّٔٗٔ مبر ٗ ّٕٔذێنی تریبُ دٓثێت ىٔ الیُٔ (ٓٗٓ)user ثنّٔٗٔ مبر .ئًٔ پڕۆسسبّٔ دٓضێت مبری ( )local machineثگرێْٔ ئٔستۆ ٗٓ یبُ دٓضێت مبری ڕایٔڵٔ ثگرێتٔ ئٔستۆ ٗٓك ( )daemonێل ىٔ سیستَٔمٔدا .چّٔذ فٔرٍبّێل ُٕٔ مٔ مبری زاّیبری ثٔخطیْی پڕۆسسٔمبُ دٓگرّٔ ئٔستۆ ٗٓك ( ps, pstree, . )topىٔ ٍٕٔبُ مبتذا ٕٔر پرۆسسێل مۆٍٔڵێل زاّیبری دٓدات ثٔدٓستٔٗٓ ٗٓك ( )PID, USER, GROUP IDمۆٍٔڵێنی دینٔی ترّٕٔ .ذێل زاّیبری ٗٓك ( )PRIمٔ دٓت٘اّرێت ثگۆڕێت ثٔ ثٔمبر ٕێْبّی فٔرٍبّی (. )nice
27
5داثەش کراٗەکبّی ىیْ٘کس : 1.5داثەضکراٗی دێجیبُ ): (Debian 1.1.5پێطەکیەک ىەسەر دێجیبُ : دێجیبُ جۆرێکی تری سیستەٍی کبرگێڕی کۆٍپی٘تەرە یەکێکە ىە داثەضکردّەکبّە گّ٘جبٗەکبّی ىیْ٘کس ،کە ىە داٗاّبٍەی خۆڕا ٗ سەرچبٗە کراٗە ىە ژێر گْ٘/ىیْ٘کس ٗ ٕەّذێک داٗاّبٍەی خۆڕا .ضێ٘ازی سەرەکی دێجیبُ (گْ٘/ىیْ٘کس) ّ ٗ LINUX-KERNELەرٍەکباڵی گْ٘ ثەکبردەثبتٗ ،ە ىەگەڵ ثاڵٗکردّەٗەیذا ٕەزارەٕب داٗاّبٍەی ىەگەڵذایە ثۆ ثەکبرٕێْبُ ئبٍبدەُ ،دێجیبُ ثەٗە ّبسراٗە کە زۆر ثەستراٗە ثە سیستەٍی یّ٘ێکس ٗە ٕەرٗەٕب دێجیبُ دەت٘اّرێت ثەکبرثٖێْرێت ٗەک ڕٍٗٗێز یبُ سیستەٍی سێرڤەر .دێجیبُ خبٗەّی دەٗڵەٍەّتریِ سەرچبٗە ٙگ٘رزەیە .کەگ٘رزەی ٗ deb.اتب debian package ثەکبردەثبت.
2.1.5ڕیکخستِ : دێجیبُ ثەڕێ٘ەدەثرێت ثە پێی دەست٘ٗر(ٕەر ضەش ٍبّگ جبرێک ىەڕێگبی سیستەٍی ٕەڵجژاردّی زۆر تۆکَەٗە ىەسەر ّێتەٗە ثەڕێ٘ثەرێکی ثۆ دەستْیطبّذەکرێت) کە ئەٍەش ثڕیبر دەدات کە ضێ٘ازی ثەڕێ٘ەثردّی پرۆژەکە چۆُ ثێت ٗ ثە ّ٘ٗسیِ دەری دەخبت کە ئبٍبّج ىە پرۆژەکە ثریتیە ىە گەضەپێکردُ ثە سیستەٍی کبرپێکردّی سەرثەخۆ .دێجیبُ داٍەزرا ىەالیەُ یبُ ٍەردۆک ىەسبڵی ٗ ،1993ەڵی ٕەّ٘ٗکە ٕەزارەٕب کەسی خۆثەخص ىە ٕەٍ٘ٗ ٗاڵتبّی جیٖبُ گەضەپێذاُ ٗ داڕێژەریِٕ .ەرٗەٕب ىەالیەُ چەّذ کۆٍپبّیبیەک (ثێقبزاّج)ىە ٕەٍ٘ٗ جیٖبُ پەخطذەکرێت .گرّگی ئەً داٗاّبٍبیبّە ئەٗەیە ثۆ
28
ئبٍبّجی گطتی ثەکبردێت .ئەٗەی ئەً سیستەٍەی زۆر ثەرثاڵٗکردٗٗە (سەقبٍگیری ،پبراستِ ،تّ٘ذٗٗتؤه ٗ خۆگّ٘جێْەرە)ٕ .ەرٗەٕب ّەىکبّیبُ ثەٕیچ کۆٍپبّیب ٗ دەسەاڵت ٗ دەزگبیەکەٗە ٗای ىەً پڕۆژەیە کردٗٗە کەٕەرگیز ثەردەستی فرۆضتْەٗە ٗ خبٗەّگۆڕیِ ّەثێتەٗەٗ .ە ٕەرٗەٕب ،پرۆژەی دێجیبُ زۆر سەرثەخۆیە ٗ ،ە پطتی٘اّی ّبکرێت ىە الیەُ کۆٍپبّیبّیەکەٗە ٗەک داثەضکردّەکبّی تری ىیْ٘کس ٗەک ، Opensuse ,mandriva ،Ubuntuفێذٗرا. ثڕی تێچ٘ٗی دێجیبُ ی ٍ ٣٨٢( ٠.٤يیۆُ ٕێڵ کۆد)ـی ىە خۆ دەگرت ثە ّزیکەیی ٣٢ثيیۆُ دۆالری ئەٍریکی تێچ٘ٗ ،ثە ثەکبرٕێْبّی ٍۆدێيی کۆکۆٍۆ ٗ ،ە ىە ٣ی ئەپریڵی ٍ ٠٤( ٣٤٤٢يیۆُ ٕێڵ کۆد)ـی ثەرٕەً ٕێْب کە ئەٍیص ٕەر ٍۆدێيی کۆکۆٍۆ ی ثەکبرٕێْب کە ئەٍیص ٍ ٨٣٢يیۆُ دۆالری ئەٍریکی تێچ٘ٗ ثۆ گەضەپێکردّی.
3.1.5داثەضکراٗەکبّی دێجیبُ : دێجیبُ زۆر داثەضکردّی تری ىیْ٘کس ٕەیە کە ىەسەر ئەٍەٗە ثْبغەیبُ گرت٘ٗە ٗەک٘ Ubuntu, MEPIS, Dreamlinux, Damn Small Linux, Xandros, Knoppix, BackTrack, Linspire, sidux, Kanotix, Parsixکە ٕەّذێکیبُ ىەڕٗٗی ّبٗثبّگ ٗ تەضەّەٗە ىە دێجیبُ خۆی ثەّبٗثبّگترُ .ئەٍەش زۆرکبت ثە قبزاّج ٗ ٍبیەی ضبّبزی دەگەڕێتەٗە ثۆ پڕۆژەی دێجیبُ.
29
4.1.5ثەڕێ٘ەثەراّی پرۆژە : .٣ یبُ ٍەردۆک ( ٣٢٢٢ثۆ ( )٣٢٢١داٍەزرێْەری پرۆژەی دێجیبُ). ٣ ثرٗس پێرێْس ( ٣٢٢١ثۆ .)٣٢٢١ .٢ یبُ جبکسۆُ (.)٣٢٢٨ ٗ .٠ یچێرت ئەکێرٍبُ ( ٣٢٢٢ثۆ .)٣٤٤٣ .٤ ثێِ کۆڵیْس ( ٣٤٤٣ثۆ .)٣٤٤٣ .١ داڵ گبرثی ( ٣٤٤٣ثۆ .)٣٤٤٢ ٍ .١ برتِ ٍیکڵَبیەر ( ٣٤٤٢ثۆ .) ٣٤٤٤ .٨ ثراّذُ ڕۆثْسِ ( ٣٤٤٤ثۆ .)٣٤٤١ .٢ ئەّتۆّی تبّٗس ( ٣٤٤١ثۆ .)٣٤٤١ .٣٤ سبً ٕۆکیڤبر ( ٣٤٤١ثۆ .)٣٤٤٨ .٣٣ ستیڤ ٍکیْتبیر ( ٣٤٤٨تب ئێستب ).
5.1.5تبیجەتَەدّیەکبّی : تبیجەتییەکی گرّگی دێجیبُ ئەٗەیە کە ثەکبرٕێْەر ٕەڵجژاردّی زۆری ( )optionsىەثەر دەستذایەٗ .ەضبّی ئێستبی ١.٤زیبتر ىە ٕ ٣٢ەزار گ٘رزە ىە خۆ دەگرێت ثۆ ٣٣جۆری ئەّذازەی کۆٍپی٘تەر ،ئەً ئەّذازاّەش ثْیبت ّراُٗ ىەژێر [ Intel/AMD] 32-bit/64-bitکە ئەً جۆراّەیبُ زۆر ثبُٗ ٗ ثەضێکِ کە جیب ّبکرێْەٗە ىە . IBM , [zSeries] ,eServierتبیجەتَەّذییەکی تری گرّگی دێجیبُ ئەٗەیە کە ئبٍرازی ثەستْەٗەی گ٘رزەی ىەگەڵذایە کە ثە ()APT ّبسراٗە ٗ ,ە کۆگبی پڕ ىە گ٘رزەی جۆراٗ جۆر ٗ ک٘اىیتی ثەرز ىە ثاڵٗکردّەٗە، ئەً کبراّەش ٗا دەکبت ّ٘ێکردّەٗەی ئەً سیستەٍە زۆر ئبسبُ ثێت ٗە ٕەرٗەٕب ثەستْەٗەی خۆکبر ٗ سڕیْەٗەی گ٘رزە |thumb|128px|left| .ىۆگۆی iceweasel 30
ىەدێجیبُ ضێ٘ازی سەرەکی چەسپبّذّی دێجیبُ ٗا دەخ٘ازێت کە ڕٍٗٗێزی GNOMEثەکبر ثەریت ،کە داٗاّبٍەی گطتی ٗەک ( iceweaselکەٗەضبّذّی فبیەرفۆکسە ثۆ دێجیبُ ،ئەٍەش ثەثۆّەی ٍيَالّیێی ٍبفی ىەثەرگرتْەٗەٗە، ىۆگۆی فبیەرفۆکس ثەکبرّبثەُ ،ثەاڵً ٕەٍبُ تەکْیکە) ٗ OpenOfficeىەگەڵ .Evolutionخ٘ێْەری ،CD/DVDداٗاّبٍەی ٍ٘سیقی ٗ ڤیذیۆ ٗ ٗێْە ،پیطبّذەری ٗێْە ٗ چبککردّی ،پیطبّذەری پەڕەی ٕ .PDFەرٗەٕب دەت٘اّی ڕٍٗٗێزەکبّی تری ٗەک KDEXfceLXDEىە ڕێگەی دی ڤی دی یبُ جی دی دایبُ ثگریتٕ ،ەٍ٘ٗ گۆرزەکبّیبُ ىەگەڵ دایە کە ٤دی ڤی دی ٗ زیبتر ىە ٢٤سی دی دەکبتٗ .ە جۆری س٘ٗکەڵەش ٕەیە کە زۆر ىەٍبّە ثچ٘کترەٕ ،ەر گ٘رزە پێ٘یستەکبّی تێذا ثەدی دەکرێت .دەت٘اّی ٕەٍ٘ٗ گ٘رزەکبُ ىە ئیْتەرّێتەٗە داثگریت ،یبُ ىە ثبزاڕ ثیکڕیت.
ٗ 6.1.5ەضبّەکبّی دێجیبُ : ژٍبرە
ٗەضبُ )(version
ّبٗەکبُ
-٣
٣.٣
buzz
٣١ی ٣٢٢١ ١
-٣
٣.٣
Rex
٣٣ی ٣٢٢١ ٣٣
-٢
٣.٢
Bo
٤ی ٣٢٢١ ١
-٠
٣
hamm
٣٠ی ٣٢٢٨ ١
-٤
٣.٣
slink
٢ی ٣٢٢٢ ٢
-١
٣.٣
potato
٣٤ی ٣٤٤٤ ٨
-١
٢.٤
Woody
٣٢ی ٣٤٤٣ ١
-٨
٢.٣
Sarge
١ی ٣٤٤٤ ١
-٢
٠.٤
etch
٨ی ٣٤٤١ ٠
-٣٤
٤.٤
lenny
٣٠ی ٣٤٤٢ ٣
-٣٣
١.٤
squeeze
ض٘ثبتی ٣٤٣٤
31
ڕێکەٗتی ٗەضبّذُ
: چۆّیەتی کبرکردُ ىەگەڵ داٗاّبٍە7.1.5 : mysql داٍەزراّذّی: ثۆ َّّ٘ٗە
apt-get install mysql-server :چۆّیەتی سڕیْەٗەی داٗاّبٍە
apt-get remove mysql-server : ثۆ ّ٘ێکردّەٗە
apt-get update : Chmod پێذاّی
chmod 755 /usr/local/Kurdish http://www.debian.org
:ٍُبڵپەڕی سەرەکی دێجیب
http://packages.debian.org/stable : ُىیستی گ٘رزەکبّی دێجیب
ُٗێْەیەکی ڕٍٗٗێزی دێجیب
32
2.5داثەضکراٗی ئ٘ثّ٘ت٘ )(Ubuntu 1.2.5پێطەکیەک ىەسەر ئ٘ثّ٘ت٘ : (ئ٘ثّ٘ت٘ ( )Ubuntuسیستٍٔێنی مبرپێنردُ )operating systemی پێطنٔٗت٘ٗٓ، مٔ ثٔ ٕبٗمبریی ثٔمبرٕێْٔراُ ،ىٔسٔر ثٍْٔبی (گْ٘ /ىیْ٘مس) پێل ٕبت٘ٗٓ .ئًٔ سیستٍٔٔ ثبضتریِ ٗ ّ٘ێتریِ [ّٔرٍٔٗاڵٔ ]softwareمبّی دّیبی [ژێذٓرمراٗٓ ]opensourceی ىٔخۆ گرت٘ٗٓ مٔ ثۆ (مۆٍپی٘تٔرٓ ٕٔڵگرتّٔییٔمبُ ،)laptops (مۆٍپی٘تٔرٓ ڕٍٗٗێزییٔمبُ ( ٗ )desktopsمۆٍپی٘تٔرٓ ڕاژٓمبرٓمبُ )servers ثێ٘ێْٔیٔ. ثٔ ئ٘ثّ٘٘ٗ دٓت٘اّی ثچیتٔ ّبٗ ئیْتٔرّێتّٔٗٓ ،بٍٔ ئٔىٔمترۆّییٔمبّت ثخ٘ێْیتٔٗٓ ،ثٔڵگّٔبٍٔ ٗ دٓق ٗ ٕتذ ثٔرًٕٔ ثٖێْیٗ ،ێْٔمبّت دٓسنبری ثنٔی، یبریی مۆٍپی٘تٔر ثنٔی ،مبر ىٔسٔر دّٓگ ٗ ڤیذیۆ ثنٔی.
ّ 2.2.5رخی ئ٘ثّ٘ت٘ ئ٘ثّ٘ت٘ ثٔخۆڕایییٔ ٗ ثٔخۆڕاییص دٍٓێْێتٔٗٓ) .تێچ٘ٗی ٍۆڵٔتْبٍٔ (licencing feeی ثۆ ّبدٓی. دٓت٘اّی ئ٘ثّ٘ت٘ داگری ،ثٔمبری ثٖێْی ،ثیذٓیتٔ ٕبٗڕێنبّت ٗ ثٍْٔبڵٔمٔت، دٓت٘اّی ىٔ فێرگٔ ٗ فٔرٍبّگٔ ثٔمبری ثێْیٍٕٗ٘ٔ ،ی ٕٔر ثٔخۆڕایی. ٕٔر ضٔش ٍبّگ جبرێ ٗٓضبّێنی ّ٘ێی ئ٘ثّ٘ت٘ ثۆ مۆٍپی٘تٔری ڕٍٗٗێز ٗ مۆٍپی٘تٔری ڕاژٓمبر ثاڵٗ دٓمرێتٔٗٓ ،ثًٔ پێیٔ دٓت٘اّی ٍٕٔ٘ٗ مبتێ خبّٗٓی دٗاییْتریِ ٗ ثبضتریِ ثٔرّبٍٔمبُ ثی مٔ جیٖبّی [ژێذٓرمراٗٓ [opensource دٓت٘اّێ پێطنٔضی ثنبت.
33
3.2.5پێذاٗیستیەکبُ : ٍٕٔ٘ٗ ئٔٗ ضتبّٔی مٔ پێ٘یستت پێیبُ ثێ ىٔسٔر یٔك (سیدی)ُ ٗ ثریتییٔ ىٔ (ژیْگٔمبرێنی تٔٗاٗ ّٔ (a complete working environment.رٍٔٗاڵٔمبّی تر سٔرٕێڵ ىٔثٔردٓستذاُ. )دأٍزراّذّٔ گرافینییٔمبُ) ئٔگٔری ئٔٗٓت دٓدّٓێ مٔ خێرا ٗ سبّب ثنٔٗیتٔ ڕێ .دأٍزراّذّێنی ستبّذارد دٓضێ مٍٔتر ىٔ ( )٣٤خ٘ىٔك ثخبیّٔێ. مبتێ سیستٍٔٔمٔ دأٍزرا ،ڕاستٔٗخۆ ئبٍبدٓی ثٔمبرٕێْبّٔ .ىٔسٔر)ڕٍٗٗێز )desktopــەکەت ڕیزێل تٔٗاٗت ثۆ دٓردٓمٔٗێ ثۆ مبری ثٔثٔرًٕٔٓٗ ،م٘ٗ ئیْتٔرّێت ،پرۆگرأٍ گرافینییٔمبُ ،یبری ٗ ٕتذ: www.kurd.com
4.2.5پبڵپطتی ئ٘ثْت٘ : ثٔضگٔیٔمی ئٔٗرٗٗپی ثٔ ّبٗی ) (Canonical Ltdپبڵپطتیی ثبزرگبّی ىٔ ئ٘ثّ٘ت٘ دٓمبت ٗ دإبت ٗ قبزاّجی سٔرٓمیی خۆی ّٔ ىٔڕێی فرۆضتْی ئ٘ثّ٘ت٘، ثٔڵن٘ٗ ىٔڕێی گرێجٔستٔ پبڵپطتییٔ ثبزرگبّییٔمبُ ٗ ڕاژٓئّٔذازیبرییٔمبُ داثیِ دٓمبت. ئًٔ ثٔضگٔیٔ پبڵپطتیی ( (٣٠مبژێرٓی ٕٔیٔ ىٔ حٔٗت ڕۆژی ٕٔفتٔدإٔ .ر ىٔ ّزینٔی ( (٤٤٤ثٔضگٔی ثبزرگبّییٔٗٓ ثگرٓ ٕٔتب مۆٍٔڵێ زۆر ق٘تبثخبّٔ ٗ دأٍزراٗٓی دٓٗڵٔتی ٗ ئّٔیستیتۆی ىێنۆڵیْٔٗٓیی ،پبڵپطتیی ىێ دٓمُٔ.
34
5.2.5جۆرەکبّی ئ٘ثّ٘ت٘ : ئ٘ثّ٘ت٘ ثۆ ٍٔثٔستی جۆرثٔجۆر ،چّٔذ جۆرێنی ٕٔیٔ: . (٣م٘ثّ٘ت٘)(Kubuntu . (٣ئذٗثّ٘ت٘)(Edubuntu . (٢زٗثّ٘ت٘)(Xubuntu ثۆ ٍَّ٘ە ىٔ ق٘تبثخبّٔ ٗ فێرگٔمبّذا مٔڵل ىٔ ٗٓضبّی (ئذٗٗثّ٘ٗت٘ٗ (Edubuntu ٗٓردٓگیرێ
6.2.5ژمارهی نەرمەواڵەكانی ئوبونتو : ّزینٔی ( )٣٤٤٤گ٘رزٓی ّٔرٍٔٗاڵٔ پێطٔمی دادٍٓٔزرێِ ٗ ّزینٔی ()٣٢٤٤ گ٘رزٓش پبڵپطتیی فٔرٍییبُ ٕٔیٔ .سٔرٓڕای ئٔٗأّ پتر ىٔ ()٣١٤٤٤ ّٔرٍٔٗاڵٔگ٘رزٓ ،پبش دأٍزراّذّی ئ٘ثّ٘ت٘ ئبٍبدُٓ ىٔسٔر سیستٔمٍٔٔت دأٍزرێِ .ئًٔ دأٍزراّذّبّٔ ىٔڕێی ئییْتٔرّێتٔٗٓ دٓثِ ٗ تّٖٔب ثٔ چّٔذ مرتٔیٔك ڕٗٗ دٓدُٓ .سٔرٓڕای ئٔٗأّ گٔىێ گ٘رزٓی تر ُٕٔ مٔ ٕێطتب پبڵپطتیی ڕٓسَییبُ ٗٓرّٔگرت٘ٗٓ ٗ ىٔالی خٔڵنٔٗٓ ثٔمبر دٓثرێِ.
7.2.5ژماره و ناوی باڵوبووهكان : ژٍبرٓی ئٔٗأّی ثاڵٗ دٓثْٔٗٓ ثٔگ٘ێرٓی سبڵ ٗ ٍبّگی ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓ دیبری دٓمرێِ .ئًٔ ّبٗأّ پبش ٕٔر ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓیٔك ،ىٔالیُٔ )(Mark Suttleworth دأٍزرێْٔری ئ٘ثّ٘ت٘ ،ثٔ ٍٕٔ٘ٗاُ ڕادٓگٔیّٔرێِ .ئٍٔبّٔ تب ئێستٔ ثاڵٗ ثّ٘ٗٔتٔٗٓ: . (Warty Warthog) ٣یٔمٍٔیِ ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓی فٔرٍیی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ سبڵی ()٣٤٤٠ ٓٗ ،ضبّی(Ubuntu 4.10) .
35
. (Hoary Hedgehog) ٣دٍٗٗٓیِ ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ ئٔپریيی (،)٣٤٤٤ ٗٓضبّی(Ubuntu 5.04( . . (Breezy Badger) ٢سێیٍٔیِ ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ ئ٘مت٘ٗثٔری (، )٣٤٤٤ ٗٓضبّی(Ubuntu 5.10). . (Dapper Drake) ٠چ٘ارٍٓیِ ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ جّ٘ٗی (،)٣٤٤١ ٗٓضبّی (Ubuntu 6.06).دٓرچ٘ٗیٔمی(LTS). . (Edgy Eft) ٤پێْجٍٔیِ ثاڵٗثّ٘ٗٔٗٓی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ ئ٘مت٘ٗثٔری ( ،)٣٤٤١ثٔ ٗٓضبّی(Ubuntu 6.10) . . (Feisty Fawn) ١ضٔضٍٔیِ ثاڵّٗٗٔٗٓی ئ٘ثّ٘ت٘ ىٔ ئٔپریيی (ٓٗ ،)٣٤٤١ضبّی (Ubuntu 7.04) .
ٗ 8.2.5ەرگێڕاُ: ٗٓك ٗترا ئ٘ثّ٘ت٘ ثٔ ٕبٗمبریی ثٔمبرٕێْٔراُ ثٔدی ٕبتٕ٘ٗٓٔ ،رٕٗٓب ىٔالیُٔ ثٔمبرٕێْٔرأّٗٓ خٔرینٔ ٗٓردٓگێڕدرێت ثۆ سٔر زٍبّٔ جۆرثٔجۆرمبّی دّیب. خٔڵنی ٕٔر ٗاڵتێل گرٗٗپ ٗ دٓستٔیٔمی پێل ٕێْبٗٓ ٗ خٔرینِ ٗردٓ ٗردٓ زاراٗٓ جۆرثٔجۆرٓمبّی ئ٘ثّ٘ت٘ مٔ پتر ىٔ ٕٔزاراُ زاراُٗٓٓٗ ،ردٓگێڕُ ثۆ سٔر زٍبّی خۆیبُ. ىێرٓ ىیستٔی ٍٕٔ٘ٗ زٍبّٔمبُ دٓثیْرێِ : https://translations.launchpad.net/ubuntu/gutsy/+translations ٗٓك ىٔ ىیستٔمٔدا دٓثیْی دٗٗ گرٗٗپی مرٍبّجی ٗ سۆراّییص ثۆ زٍبّی م٘ردی پێل ٕبتُٕ٘ٗٔ ،ر گرٗٗپێل ثٔرپرسێنی ٕٔیٔ ،ئٔگٔر پێت خۆش ث٘ٗ ثجی ثٔ ئّٔذاٍی ئٔٗ گرٗٗپٔ ،دٓت٘اّی خۆت تۆٍبر ثنٔی ٗ دٗاتر ئیَٔیيێل ثۆ ثٔرپرسی گرٗٗپٔمٔ دّٓێری ،پبش ئٔٗٓی ئٔٗیص ٗٓرتی گرت ،خۆمبر دٓچیتٔ ّبٗ گرٗٗپٔمٔٗٓ ٗ دٓت٘اّی دٓست ثنٔی ثٔ ٗٓرگێڕاّی زاراٗٓمبُ مٔ پتر ىٔ چّٔذ ٕٔزارێنِ .ىٔ ٗٓرگێڕاّذا ٕٔرچّٔذ سٔرثٔستی ،ثٔاڵً ثۆ ئٔٗٓی ٗٓرگێڕاّێنی
36
تێرٗتٔسٔه ثنٔیّ ،بثێ ٕبٗمبریٕ ،بٗپرسی ٗ ڕێْ٘ٗسێنی یٔمگرت٘ٗت ىٔثیر ثچێت.
9.2.5پ٘ختە داثەضکراٗی ئ٘ثّ٘ت٘ : )سیستٍٔی مبرپێنردُ (operating systemی مۆٍپی٘تٔرٓمبُ ،ثۆ َّّ٘ٗٔ ٗیْذۆز، ٍٕٔ٘ٗ جبرێ (ٗٗەضبّێک ) versionی ّ٘ێتریبُ دٓردٓچێ ،ئٍٔٔ جگٔ ىٔ پرۆگرأٍمبّی ّ٘ٗسیْگٔی ٗٓم٘ٗ ّ٘ٗسیِ ٗ ژٍێریبری ٗ ٕتذ ،مٔ ٕٔر مبتێ ثتٔٗێ ٗٓضبّٔ ّ٘ێنبّی ثٔمبر ثجٔی دٓثێ پبرٓیٔمی زۆر ثۆ ئٔٗ ٍٔثٔستٔ تٔرخبُ ثنٔی . ئ٘ثّ٘ت٘ ئٔىتٔرّبتیڤێنی ثبضی ئٔٗ ٍٔثٔستٔیٔ مٔ ٍٕٔ٘ٗی ثٔخۆڕایییٔ . ٕٔرمبتێنیص ّ٘ێ ثنرێتٕٔٗٓ ،یچی تێ ّبچێت ثۆ ّ٘ێنردّٔٗٓیبُٕٔ .رٕٗٓب پبڵپطتیی [پبراستِ [securityیطی ٕٔر ثٔخۆڕایی ىٔگٔڵذا دٓثێت . ىٔ ٗێجگٔی ئ٘ثّ٘ت٘ دٓت٘اّی زیبتر زاّیبری ٗٓرگری : http://www.ubuntu.com
ٗێْەیەکی ڕٍٗٗێزی ئ٘ثّ٘ت٘ 37
3.5داثەضکراٗی فێذٗرا (: )Fedora 1.3.5پێطەکیەک ىەسەر فێذٗرا فێذٗرا Fedoraکە پێطتر ّبٗی ( )Fedora Coreث٘ٗ ٗەضبّێکی خۆڕایی Red ٗ Hat Enterprise Linuxک٘رتکراٗەکەی ثریتییە ىە .RHELفێذٗرا ثۆ خۆی ىەالیەُ Red Hatـەٗە پطتگیری دەکرێت ٗ ٕەر ثۆ خۆضیبُ داٍەزرێْەری ئەٗ داثەضکردّەٍُ .ەثەستیطیبُ (ئبٍبّجیبُ) ىەٗە ئەٗەث٘ٗ کە داثەضکردّێکی ىیْ٘کسی تەٗاٗٗ چبکی خۆڕایی ثۆ ثەکبرٕێْەراُ ٗ ئبرەزٍٗٗەّذاّی جیٖبّی کۆٍپی٘تەر ثخ٘ڵقێِْ ٗ ىەسەر ثْەٍبی ّەرٍەکباڵی خۆڕا ثێت .فێذٗرا سباڵّە یەک ثۆ دٗٗجبر ثەرزدەکرێتەٗە (.)upgrade ٗەک ئبضکرایە کە RedHatىەپطت فێذٗراٗەیەٗ پێطتر ثبسکرا ىەسەرەٗە .خۆی ىەڕاستیذا ّبٗی « »Red Hat Linuxث٘ٗ .ىە ٕبٗیْی ٣٤٤٣ـذا « Red Hat »Enterprise Linuxدەرچ٘ٗ ٗە ثە پبرە ث٘ٗ ثەاڵً سەرکەٗتْێکی ئەٗتۆی ثەدەست ّەٕێْب ،یەک ىەٕۆیەکبُ ئەٗەث٘ٗ کە ٕیچ جیبٗازییەکی ئەٗتۆ ىەّێ٘اُ داثەضکردّە خۆڕاییەکەٗ ئەٗەی کە ثە پبرە ث٘ٗ ّەث٘ٗ .ىەٕبٗیْی ٣٤٤٠ـذا ثڕیبری ئەٗەیبّذا کە « »Red Hat Linuxالثجەُ ٗ ىەجێگبی ئەٗە داثەضکردّێکی تر ثٖێْْەکبیەٗە کب زیبتر کراٗەتر ثێت ٗ کبریگەرثێت ثۆ ثۆ ثەکبرٕێْەراُ .دٗای ثگرەٗ ثەردەیەکی زۆر ثڕیبری ئەٗەدرا کە « Red Hat Fedora Linux Project ٗ »Linuxىێکجذەُ ٗ ّبٗی ىیجْێِ پرۆژەی فێذٗرا ( ،)Fedora Projectکە ىەدٗاییذا داثەضکردّی Fedora Coreـی ىێ دەرچ٘ٗ. ٕەرٗەٕب ىە فێذٗرا ٗ( ١ەضبّی حەٗتەً) ّبٗی گۆڕاٗ ثەتەٗاٗەتی ّبّٗرا فێذٗرا.
38
ٕ 2.3.5ەّذێکی زاّیبری تر :
فێذٗرا زۆر گّ٘جبٗە ثۆ کەسێکی تبزە ثەکبرٕێْەری گْ٘/ىیْ٘کس.
فێذٗرا ثەٕۆی ئەٗەی ٗەضبّەکبّی ٍبٗەیەکی کەً ئەٍێْێتەٗە ثۆیە ٕەّذێ کەس پێیبُ ٗایە کە ئەٍە خبڵێکی الٗازە چّ٘کە ثەکبرٕێْەر پێ٘یستی ثە داثەضکردّێکە کە ت٘اّبی ٍبّەٗەی زۆری ٕەثێت ٗاتە زۆر ثژێت .ثەاڵً ئەٍەش خۆی ىەخۆیذا ثبضە ثۆ داثەضکردّێکی ٗەک فێذٗرا چّ٘کە ڕۆژاّە گۆڕاّکبری ٗ ّ٘ێکبری ٗ دإێْبُ دەکرێت ىە ث٘اری تەکْەىۆژیبدا ٍەثەست زیبتر ڕەقەکباڵکبّە ،ئەٍەش ٗادەکبت کە فێذٗرا زیبتر خۆی ثگّ٘جێْێت ىەگەڵ ئەٗ ڕەقەکباڵیبّەداٗ ٕەرٗەٕب ّەرٍەکباڵکبّیص.
ثەکبرٕێْبّی yumکە ک٘رتکراٗەی Yellow dog Updaterـە ثۆ داٍەزراّذُ ٗ تبزەکردّەٗەی گ٘رزەکبُ.
ثۆ َّّ٘ٗە : . ٣ثۆ داٍەزراّذّی ىێذەری VedioLANڕاستەٗخۆ : yum install vlc
. ٣ثۆ داگرتْی دٗاییِ تبزەگەرییەکبُ :کەٕەٍ٘ٗ گ٘رزەکبُ تبزەدەکبتەٗە ثۆ دٗاییِ ٗەضبُ : yum update
ثەکبرٕێْبّی گ٘رزەی RPM :کە کاڵٗی س٘ر RedHatثەٕەٍبُ ضت ىەپطت ئەً گ٘رزەی سیستەٍەٗەیەٗ ،ە ک٘رتکراٗەکەی ثریتییە ىە Red
39
Hat Package Manager.ئەً گ٘رزەی سیستەٍە ثەٗاتبی ئەٗەی کە تەٗاٗ دەت٘اّێت ٕەر گ٘رزەیەک داثَەزرێْێت ٗ ىەٕەٍبُ کبتیطذا ثی سڕێتەٗە ٗە ٕەرٗەٕبش upgradeـی ثکبت . ثۆ َّّ٘ٗە ئەگەر ث٘یسترێت گ٘رزەیەک داثَەزرێْیت : rpm -ivh nawi_gurzeke.rpm
ٕ 3.3.5ەٍ٘ٗ ٗەضبّە دەرچ٘ٗەکبّی فێذٗرا : X GNOME KDE
2.4 3.1.4
2.6 3.2.2
2.8 3.3.0
3.4
2.10
2.14 3.5.1
XFree86 4.3.0 X.Org 6.7.0 X.Org 6.8.0 X.Org 6.8.2
ّبٗکی
ڕێکەٗتی
ىیْ٘کس ٗەضبّذُ 2.4.19
2.6.4
2.6.9
2.6.11
2.6.16 X.Org 7.0
. ٤تطریْی دٕٗٗەٍی ٣٤٤٢ . ٣٨ئبیبری ٣٤٤٠ . ٨تطریْی دٕٗٗەٍی ٣٤٤٠ . ٣٢ح٘زەیراّی ٣٤٤٤ . ٣٤ئبزاری ٣٤٤١
40
ّبٗەکبُ
ژٍبرە
»«Yarrow
٣
»«Tettnang
٣
»٢ «Heidelberg
»«Stentz
٠
»«Bordeaux
٤
. ٣٠تطریْی
2.16 3.5.4
2.6.18 X.Org 7.1
2.18 3.5.6
2.6.21 X.Org 7.2
2.20 3.5.8
2.6.23 X.Org 7.2
2.22 4.0.3
2.6.25 X.Org 7.3
2.24 4.1.3
2.6.27 X.Org 7.3
4.2
2.26
X.Org
2.6.29
4.3
2.28
X.Org
2.6.31
4.4
2.30
X.Org
.۱۵ 2.6.33ئبیبری «Goddard» ۱۲۱۲
یەکەٍی ٣٤٤١ . ٢٣ئبیبری ٣٤٤١ . ٨تطریْی دٕٗٗەٍی ٣٤٤١ . ٣٢ئبیبری ٣٤٤٨ .٣٣تطریْی دٕٗٗەٍی ٣٤٤٨ .٢ح٘زەیراّٚ ٣٤٤٢ .٣۷تطریْی دٕٗٗەٍی ٣٤٤٢
»«Zod
١
»١ «Moonshine
»«Werewolf
٨
»«Sulphur
٢
»٣٤ «Cambridge
»«Leonidas
۱۱
»۱۱ «Constantine
۱۱
ئەٗ خطتەیەی سەرەٗە پێکٖبت٘ٗە ىە ٗەضبّەکبّی فێذٗرا ٕەر ىەسەرەتبٗەٗ ّبٗەکبّیبُ ٗ ڕێکەٗتی ٗەضبّذّیبُٕ ،ەرٗەٕب ٗەضبّی ّبٗکی ىیْ٘کس کە ىەگەڵ ئەٗ ٗەضبّەدا داٍەزراٗەٕ .ەرٗەٕب دەٗرٗثەری .kde ٗ gnome ئەٗ ڕەّگە پبضجْەٍب سەٗزەی کۆتبیی ثریتییە ىە دٗا ٗەضبّی فێذٗرا.
41
ٗێْەیەکی ڕٍٗٗێزی فێذۆرا
4.5داثەضکراٗی ٍیگۆ (: )MeeGo 1.4.5پێطەکیەک ىەسەر ٍیگۆ : ٍیگۆ سیستەٍێکی کبرگێڕی سەرچبٗە کراٗەی ىیْ٘کسە ثۆ ژٍبرەیەکی ثەرچبٗ ىە ئبٍێرە جیبٗازەکبُ ٕەر ىە ئبٍێری ٍۆثبیيەٗە ٕەتب ّێتج٘ٗک ٗ تبثيێت ٗ تەىەفزیۆٍُ .یگۆ ىەژێر داٍەزراٗەی ىیْ٘کس خبّەخ٘ێ دەکرێت ٗ ىەسەر ٕەردٗٗ ڕەقەٗاڵەی جێجەجێکەری ARM ٗ X86کبر دەکبت . Qtثەکبردەثبت ٗەک ٗ frameworkئبٍبّجی ٍیگۆ ثُ٘ٗ ٗ ثەکبرٕێْبّی تبکە سیستەٍێکە ىەسەر سەرجەً ئبٍێرە جیبٗازەکبُ.
42
ٕەردٗٗ پڕۆژەکە کۆٍەڵێک پێکٖبتەی ٕبٗثەضیبُ تیبدایە ،ثەاڵً ىە ٕەّذێک خبڵیطذا جیبٗازُ ،ىەکبتێکذا ٍبیَۆ ىەسەر پڕۆسێسەری ARMکبر دەکبت ٗ ٍۆثيیْیص ىەسەر ،X86ثبضتریْی ٕەردٗٗ پڕۆژەکە ٕەڵذەثژێردرێِ ىە یەکگرتْەکەدإ .ەرثۆیە پتەٗی ٍۆثيیِ ٗ گّ٘جبّذُ ثۆ ٍۆثبیو ٗ پبڵپطتی ARM ٗ Qtىە تبیجەتَەّذییەکبّی ٍیگۆُ.
ٍ 2.4.5ێژٗٗ ٗ ٗەضبّەکبّی : ٍیگۆ ىە ئەّجبٍی یەکگرتْی ٕەردٗٗ پڕۆژەی ٍۆثيیْی ئیْتێو ٗ ٍبیَۆی ّۆکیب پێکٖبت کە ىە ض٘ثبتی ٣٤٣٤ئەٗ یەکگرتْە ئبضکرا کرا. ٍیگۆ ٕەر ضەش ٍبّگ جبرێک ٗەضبّێکی ّ٘ێی دەردەچێت .یەکەً ٗەضبّی ىە ٣١ی ئبیبری ٣٤٣٤ثۆ داگرتِ ئبٍبدەث٘ٗ. ٗەضبّی یەکەً : ٗەضبّی یەک ثۆ ّێتج٘ٗک ىە ٍبّگی ئبیبردا ثاڵٗکرایەٗە .پبڵپطتیکردّی ئبٍێرە سبٗپەردەکبّی ٗەک ٍۆثبیو ٗ تبثيێت خرایە ٗەضبّی دإبت٘ٗ. ىە گرّگتریِ تبیجەتَەّذییەکبّی ئەً ٗەضبّە: ثەکبرٕێْبّی ّبٗکی .٣.١.٢٢ udev ٗ DeviceKitثۆ کبرکردُ ىەگەڵ ڕەقەٗاڵەکبّذا. گرافیکی 3D / 2D )Universal Plug and Play (gUPnP ثەکبرٕێْبّی سیستەٍی پەڕگەیBTRFS
43
تێکٖەڵکێطکردّی گ٘ٗگڵ کرۆً ٗەک ٗێجگەڕٍ .ۆزیال فێْێک ثۆ ٗەضبّی ٍۆثبیيی ٍیگۆ ىە دإبت٘ٗدا. تێکٖەڵکێطکردّی ڕایەڵە کۆٍەاڵیەتییەکبُ ٗ پیطبّذاّی چبالکییەکبُ ىەسەر ضبضە. سبّبیی ىە ثەکبرٕێْبّی پڕۆگراٍەکبّی ئیَەیو ،ڕۆژژٍێر ٗ ىێذەری ڕەّگبڵە. گّ٘جبّذّی ىەگەڵ ثبتری. ثّ٘ٗی ٣١زٍبُ. ٗەضبّی : 1,1 ىە تطریْی یەکەٍی سبڵی ٣٤٣٤ثاڵٗکراٗەیە .ئەً ٗەضبّە کرۆکی ىیْ٘کس 2.6.35ی ىەخۆگرتج٘ٗ ىەگەڵ Qt 4.7 ٗ X.org server 1.9.0
دیَەّی ٍیگۆ ىەسەر ٍۆثبیو 44