Persoonlijk Kempen
DIRK DRAULANS
: Beroep Bioloog laats: Woonp cht Kieldre e op in: Groeid Dessel
A5 LOCATIE 1 Witte Nete, Dessel
“Vanuit Dessel ontdekte ik de natuur” Wekelijks wandelen we met een bekende Kempenaar langs plekken in de regio die voor hem of haar een bijzondere betekenis hebben. Tekst: Sandra Gasten Foto’s: Kioni Papadopoulos
Met bioloog Dirk Draulans (60) door de Kempen rijden, is als het volgen van een cursus ornithologie: na elk getjilp volgt een vogelnaam waarvan je nog nooit had gehoord. Het is dan ook geen toeval dat er bij zijn vijf favoriete locaties vier natuurplekken zitten. Maar onze tocht wordt evengoed een trip naar zijn jeugd én een eerbetoon aan zijn twee beste vrienden.
We kennen hem natuurlijk nog het best van zijn weelderige krullen die de wetenschapper, journalist en bioloog er veel jonger doen uitzien dan hij in werkelijkheid is. Draulans is vorig jaar 60 geworden, maar het is alsof hij nog maar pas de universiteit verliet. Dat is misschien een beetje overdreven, maar hij ziet er in ieder geval niet uit alsof hij tegen zijn pensioen aanleunt. Draulans heeft intussen wel een palmares om u tegen te zeggen: hij is doctor in de wetenschappen, werkte als onderzoeker aan de universiteit van Oxford, was oorlogsjournalist in Afrika en voormalig Joegoslavië voor het weekblad Knack en schreef meer dan tien boeken, van romans tot reisverslagen. In zijn jongste worp In de Putten doet hij verslag over zijn natuurwaarnemingen en uit hij kritiek op Joke Schauvliege, “de minister zonder visie of interesse in de natuur”. Iets wat we van hem niet kunnen zeggen, want al sinds zijn jeugd doet Dirk niets liever dan ronddolen in het groen. “Die liefde voor de natuur heb ik altijd gehad. Ik denk dat het een genetische afwijking is, want mijn ouders en zussen hebben dat niet. Wellicht heb ik de microbe meegekregen van mijn grootvader die chrysanten verzamelde. Hij gidste me rond in zijn gigantische tuin, die verbonden was met de tuin van mijn ouders, en leerde me van alles over planten en insecten.” Dirk groeide op in het centrum van Dessel, vlak naast de Hoge Velden, een kleinschalig landbouwgebied. “Die tuin was een groene oase, naast het kerkhof. Er broeden nog altijd een paar roeken, een soort kraaiachtigen, in de buurt. Mijn grootvader ging niet verder dan zijn tuin, maar ons huis was de uitvalsbasis voor mijn ontdekkingstochten in de Kempense natuur. Ik heb onlangs de oude fiets van mijn vader opgeknapt en ben die tochten van vroeger weer aan het doen.” Dirks vader stierf drie jaar geleden. Hoewel Dirk ondertussen in een kleine boerderij in het Waasland woont, keert hij elk weekend naar zijn geboortedorp terug om zijn moeder een bezoek te brengen. Een beetje een terugkeer naar zijn jeugd, waar hij tot zijn 25ste karekieten, patrijzen, roerdompen en kiekendieven ging spotten. Dat was toen wel tot ongenoegen van zijn vader, die ingenieur in de kernenergie was. “Hij heeft zich verzet tegen mijn keuze voor biologie. Hij dacht dat ik van de vogeltjes en vlinders mijn beroep wou maken, wat ik natuurlijk ook wel deels heb gedaan. Thuis botste het dan ook geregeld. Zo was er ooit in Mol een betoging tegen kernenergie. Mijn vader zei toen: ‘Als een van mijn kinderen daar naartoe gaat, vliegt die het huis uit. Die energie zorgt hier voor brood op de plank.’ Hij is pas jaren later te weten gekomen dat ik samen met een van mijn zussen toch ben gaan betogen.”
val was”, vertelt Dirk. “In de jaren zestig hebben ze de beek rechtgetrokken, zogenaamd als landbouwvriendelijke maatregel. Door dat te doen, liep het water te snel door, wat problemen als uitdroging en overstromingen tot gevolg had.” De rivier is vijf jaar geleden heraangelegd, vertelt hij. Zichtbaar tevreden loopt hij langs het riet. “De beek meandert weer mooi door het landschap, zoals ze oorspronkelijk deed. Hierdoor stroomt ze veel natuurlijker, waardoor het leven in de beek verbetert en de Witte Nete weer een van de zuiverste rivieren in dit gebied is geworden. En dat heeft zijn effect op het leven: er zitten weer rivierdonderpadjes in, zeldzame visjes die je alleen in proper water terugvindt.”
Milieuactivist Een van zijn andere vaste stopplaatsen tijdens zijn fietstochten door de Kempen is een dreef in MolPostel: de Russendorpdreef. Om er te geraken, moeten we een stuk landbouwgrond oversteken. Maar het is de moeite: een prachtige bomenlaan doorkruist het landschap. We zijn er alleen. Weinig wandelaars komen deze kant uit. Voor Dirk is een bezoek aan dit prachtig stukje natuur een trip down memory lane. “Dit plekje is pure nostalgie voor mij. Hier kwam ik met mijn beste vriend Marc Verwaest de vogels tellen die in de herfst naar het Zuiden trokken. We stationeerden ons dan op de kop van de dreef. Uren- en dagenlang zaten we hier. We maakten een vuurtje, poften kastanjes en schreven alle vogels op die over dit gebied trokken: leeuweriken, vinken, roeken of zeldzamere arenden. Nu heb je de website van Natuurpunt waarop iedereen zijn waarnemingen kan noteren, maar toen had je dat nog niet. We noteerden alles in dagboeken en thuis schreef ik die gegevens over in grote registers. Die heb ik bewaard. In mijn
jongste boek In de Putten heb ik die zelfs nog gebruikt.” Vogelspotten is al van jongs af een passie. “Marc en ik trokken de natuur in en kwamen dan de vogelspotters uit Turnhout tegen. Echt hip was naar vogels kijken natuurlijk niet. Vandaag zouden we als een groepje nerds worden bekeken, een paar rare jongetjes. Zeker om aan een lief te geraken, was vogelspotten niet de beste manier (lacht). Maar we waren daar in die tijd ook niet echt mee bezig. We waren gelukkig met onze groep, waar ook meisjes bij zaten trouwens. Dat waren vriendinnen, geen lieven, dus er waren ook nooit strubbelingen.” Als jonge snaak was hij ook lid van de Wielewaaljongeren, de voorloper van Natuurpunt. Een groepje natuurbeschermers dat soms erg ver ging. “We waren toen heel sterk tegen maisvelden, omdat mais geen enkel natuurlijk nut heeft. We organiseerden daarom koersen met de fiets in de velden om symbolisch een aantal planten te vernietigen.” Later ging het nog een stap verder. “We hebben nog illegale weekendhuisjes afgebroken. Uit frustratie, omdat we na een brief aan de burgemeester geen antwoord kregen. Dan hebben we het heft maar in handen genomen en die huisjes zelf afgebroken. Je moet je daar niet te veel bij voorstellen natuurlijk: vier schroeven losdraaien, het dak opheffen en het huisje lag tegen de grond. Op een dag zijn we eens bijna betrapt en toen zijn we daar maar mee gestopt. Gelukkig zijn die feiten intussen verjaard.” Nog zo’n terrein waar Dirk actief was, is natuurgebied De Zegge in Geel. Het is het oudste Belgische natuurreservaat, eigendom van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde en onze derde halte. “Als 16-jarige ging ik elk weekend in dit ge-
A7
Propere rivier LOCATIE 2 Russendorpdreef, MolPostel
Onze tocht door de Kempen start dicht bij zijn ouderlijke huis, bij de Witte Nete in Dessel. “Een plek die ik kies omdat deze beek de jongste jaren weer proper water heeft, iets wat lange tijd niet het ge-
LOCATIE 3 De Zegge, Geel
A8
A9 “Marc zit nog altijd in mijn top drie van vogelkenners. Enorm veel respect heb ik voor deze man” bied natuurbeheerswerken doen. Vanaf ons ouderlijke huis reed ik met de fiets door het Prinsenpark in Retie, via Ten Aard in Geel naar De Zegge. Daar heb ik Marcel Verbruggen voor het eerst ontmoet. Die man, intussen 92 jaar en nog altijd medeconservator van het gebied, heeft mij onder zijn vleugels genomen en me besmet met de microbe van natuurbeschermer. Zo hebben we er geregeld vogelvangnetten vernietigd.” Dat milieuactivisme zit er bij Dirk nog altijd in. Zijn journalistieke werk bij Knack en zijn vele televisieoptredens gebruikt hij vaak om van leer te trekken tegen de landbouw “die te grote effecten op het milieu heeft”. Boeren zijn absoluut zijn vriendjes niet. “Maar wat ik doe, is niets in vergelijking met mensen als Marcel. Hij heeft zijn hele leven gevochten om dat gebied veilig te stellen van grootschalige landbouw. Zelfs op zijn 90ste bleef hij bezwaarschriften schrijven tegen de uitbreiding van boerderijen. Als hij er niet was geweest, was dit gebied verdwenen.”
Op zoek naar de grutto
LOCATIE 4 Turnhouts Vennengebied
Na een stop aan De Zegge vraagt Dirk of we zin hebben om onderweg even halt te houden. Hij neemt ons mee naar een vogeluitkijkpost. “Hebben we daar tijd voor?”, vraagt hij. “Heel eventjes toch? Hier broedt de roerdomp opnieuw, een zeldzame vogel met een opvallend geluid.” We vatten post naast drie andere vogelspotters, kijken uit op een mooie waterplas omsingeld met riet. Maar het blijft stil. Het is twaalf uur ’s middags en de roerdomp zwijgt liever. “Het is duidelijk het moment niet”, zegt Dirk. Na een kwartiertje trekken we dan maar verder, richting Turnhouts Vennengebied. In dat natuurgebied in Turnhout en Merksplas zwaait Dirks andere beste vriend, Marc Smets, de plak. Marc is de rattenvanger van Turnhout, maar is ook vrijwillig conservator van dit gebied. “Het Vennengebied is de jongste jaren veel mooier
geworden, zoals veel gebieden in de Kempen. Vroeger was het een overbewerkt landbouwgebied waar hier en daar nog een ven te vinden was, dat het zwaar te verduren kreeg door de vervuiling van de landbouw. De landbouwgebieden worden nu beter beheerd, zodat er weer bijtjes en vlinders op de velden kunnen vliegen. Veel zeldzame libellen vinden opnieuw hun weg naar de vennen en er groeit een zeldzaam plantje, de klokjesgentiaan, waarop dan weer een zeldzame vlinder, het gentiaanblauwtje, zit. Een complex systeem dus.” Wanneer we arriveren, wuift Marc ons toe. De twee vrienden hebben elkaar alweer een tijdje niet gezien, maar vinden direct een gespreksonderwerp. “Het is mede dankzij Marc dat dit gebied weer heropleeft. Dankzij Europese steun, Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos worden maisakkers opgekocht en omgevormd tot natuurgebied. Als je zo’n velden omploegt, groeien daar binnen de kortste keren weer zeldzame planten op. De zaadjes kunnen misschien wel honderd jaar overleven in de grond, als een overlevingsmechanisme.” Met een verrekijker in de hand staren de twee over de velden. Op zoek naar een wulp of een zeldzame grutto. “Dat is ook een vogel die enorm bedreigd is, maar hij vindt hier nog een broedplaats. Gelukkig. Marc zit nog altijd in mijn top drie van vogelkenners. Hij moet maar sjiep horen en hij weet welke vogel het is. Enorm veel respect heb ik voor deze man.”
Omdat ze zo’n onscheidbare groep waren, kregen Dirk en zijn vrienden van Marcs ouders carte blanche om de begrafenis te regelen. “We hebben ervoor gezorgd dat hij begraven kon worden op het kerkhofje in Mol-Postel, vlak bij de abdij. We wilden hem in de natuur begraven, waar hij altijd vertoefde. En Postel was onze vaste uitvalsbasis om naar vogels te gaan kijken. Hij hield van roofvogels, was een echte roofvogelexpert. Toeval of niet, maar ik herinner me nog goed dat er tijdens de begrafenis een aantal buizerds boven zijn graf aan het vliegen waren en luid riepen. Dat was zo’n symbolisch moment. Echt pakkend. Toen ben ik gecrasht.” Het graf van zijn vriend is nog opvallend ‘jong’ in vergelijking met de andere graven. De meesten
dateren uit het begin van de 20ste eeuw. “Eén keer per jaar kom ik hier nog terug. Maar op een bepaald moment moet je je natuurlijk over een verlies heen zetten.” Na onze tocht trekt Dirk naar Dessel terug, voor een bezoekje aan zijn moeder en om wat te schrijven. Want nog wekelijks schrijft hij artikels over de bescherming van de natuur. “Mensen vragen mij vaak: ‘Dirk, wat is er nu zo interessant aan die vogels? Wie ligt er wakker van dat de grutto gaat uitsterven?’ Maar natuurbescherming gaat over veel meer dan de grutto alleen. Het gaat over kwetsbare systemen, gezond leven voor mens en dier... En wat is er belangrijker dan dat? En hoewel het in de Kempen al een pak verbeterd is, is er toch nog heel wat werk te doen.” W
Dood van een vriend Samen met Marc Smets was ook Marc Verwaest een goede vriend van Dirk. Ze gingen samen naar school, zaten op kot in Leuven, trokken de natuur in... Maar daar kwam op hun 25ste een abrupt einde aan. “Marc Verwaest is in 1981 omgekomen in een auto-ongeluk, net voor hij het beroepsleven wou instappen”, blikt Dirk terug. “Zijn dood was een van de grootste drama’s in mijn leven.”
LOCATIE 5 Kerkhof, MolPostel