SCHAARSE VERGUNNINGEN VOOR COFFEESHOPS

Het zaadje voor Bonello’s betrokkenheid en activisme werd zo’n dertig jaar geleden gezaaid, toen zijn beste vriend werd opgepakt voor het delen van een joint. Voor de wet stond dat gelijk aan drugshandel, met een verplichte minimumstraf van vier jaar cel. ‘Ik zag van dichtbij het verwoestende effect van zijn veroordeling, ik zag zijn familie langzaam imploderen.’ Hij raakte betrokken bij de actiegroep Legalize it Malta en werd in 2019 voorzitter van ReLeaf Malta, de NGO die een sleutelrol speelt bij de hervorming van het cannabisbeleid. Bonello: ‘Wij vertegenwoordigen de stem van mensen die cannabis gebruiken in Malta. Door nauw samen te werken met stakeholders uit de gezondheidszorg, de wetenschap, de politiek en de juridische wereld, hebben we bijgedragen aan verandering van het beleid, waarbij menselijke waardigheid en respect voorrang krijgen boven criminalisering en verbodsbeleid. Ik vind decriminalisering van cannabis belangrijk omdat het ervoor zorgt dat minder mensen met het strafrecht in aanraking komen of blootgesteld worden aan synthetische producten.’ De veroordeling van Daniel Holmes werkte als katalysator voor de cannabis beweging, door de absurditeit van het vonnis en de aandacht van buitenlandse media. Bonello: ‘Ook dankzij social media kreeg de cannabisgebruiker een gezicht en werd gepresen-

teerd als mens, niet als luie wietroker. Zijn zaak, en andere die volgden, gaven ons land een slecht imago. Een kleine groep mobiliseerde zich, ging de straat op en probeerde een dialoog aan te gaan met de autoriteiten en de pers. Er waren veel soortgelijke gevallen, maar door het stigma en de zero tolerance aanpak van de toenmalige regering, bleven veel slachtoffers van de onrechtvaardige wetten liever onder de radar.’ Mensen durfden simpelweg niet op te komen voor hun rechten. ‘Het was ook riskant om demonstraties bij te wonen, omdat undercover agenten deelnemers fotografeerden. Dit soort tactieken, de wegversperringen in militaire stijl en de consequente boodschap dat mensen die drugs gebruiken hersenloze criminelen zijn, hebben ons heel lang stil gehouden.’

Voor het thuis kweken van vijf wietplanten kreeg Holmes in 2011 23.000 euro boete en ruim tien jaar celstraf, waarvan hij er acht uit zat.

Verandering

Na bijna een kwart eeuw van conservatieve Nationalist Party regeringen, kwam in 2013 de progressieve Labour Party aan de macht. ‘Dat was het moment waarop we gingen geloven dat er echt verandering kon komen’, herinnert Bonello zich. ‘In de aanloop naar die verkiezingen hebben we bijeenkomsten belegd met de meest progressieve kandidaten van de oppositie en gelobbyd om decriminalisering van cannabis in hun verkiezingsprogramma te krijgen.’ Dat lukte, maar de uitkomst bleek mager. ‘Er kwam een wet die bezit tot 3,5 gram criminaliseerde, maar de politie had nog steeds de bevoegd-

Lagune bij het eiland Gozo

heid om je 48 uur vast te houden voor ondervraging. Ook thuisteelt voor eigen gebruik bleef strafbaar.’ Een nederlaag, maar ook een aansporing voor de activisten om zich nog beter te organiseren. ‘ReLeaf Malta nam het voortouw en publiceerde in 2017 een manifest waarin we aangaven hoe en waarom een gelegaliseerde cannabismarkt voordeliger zou zijn voor Malta. Nadat we een geregistreerde NGO waren geworden, verlegden we onze focus van activisme naar belangenbehartiging. We vormden een netwerk van internationale experts om samen te werken en ons eigen onderzoek te onderschrijven. Dat hielp om onze visie beter te onderbouwen en politici te laten zien hoe serieus wij hervorming namen.’

Recht op thuisteelt

In 2019 publiceerde ReLeaf Malta een voorstel voor een gereguleerde cannabismarkt en riep de regering op hun beloften na te komen over aanpassing van de draconische cannabiswet. ‘Ten eerste riepen we op tot directe vrijlating van iedereen die veroordeeld was voor kleinschalig bezit, thuisteelt of het delen van wiet en dit te schrappen van hun strafblad. De tweede oproep ging over het recht op thuisteelt. Mensenrechten, sociale rechtvaardigheid en volksgezondheid zijn de pijlers van onze belangenbehartiging. Het verspreiden van onze boodschap was niet makkelijk. Het bleek bijna onmogelijk om tot de media door te dringen, vooral de meer conservatieve media die het nieuws domineren.’

Wil tot hervorming

Daarbij speelt het kleine aantal inwoners van Malta, nog geen half miljoen, ook een rol. ‘Onze verzoeken om ontmoetingen met de minister-president, ministers en parlementsleden werden heel vaak aanvaard en hun wil tot hervorming stemde positief. Maar toen de regering duidelijk maakte dat er echte hervormingen kwamen, brachten onze tegenstanders hun wapens in stelling.’ Werkgeversbonden, GGZ organisaties, de Kamer van Koophandel en ruim vijftig christelijke organisaties schreeuwden moord en brand. Maar hun protest was vergeefs. Op 14 december 2021 nam het parlement het legaliseringsvoorstel van de regering aan. Vier dagen later zette president George Vella zijn handtekening en werd de wet van kracht.

Op 14 december 2021 nam het parlement het legaliseringsvoorstel van de regering aan. Vier dagen later zette president George Vella zijn handtekening en werd de wet van kracht.

Momentum

Hoe verklaart Bonello het succes van ReLeaf Malta? ‘Hoewel we een kleine NGO zijn zonder inkomsten, slaan we nooit een uitnodiging af om over cannabis te debatteren vanuit een mensenrechtenperspectief, zodat de stem van mensen die cannabis gebruiken wordt gerespecteerd en gewaardeerd. Door ons toegewijde team van onderzoekers en schrijvers waren we voorbereid op elke gelegenheid die we kregen. Ook het vinden van manieren om het momentum te behouden en de cannabis scene betrokken te houden waren belangrijk voor het uiteindelijke resultaat.’

Cannabis Social Clubs

Onderdeel van de nieuwe wet is de mogelijkheid om Cannabis Social Clubs op te richten. Op Malta worden ze associations genoemd en online zijn er al zo’n dertig actief. Totdat de nieuwe Cannabis Autoriteit de precieze regels voor deze verenigingen vaststelt kunnen zij nog niet fysiek open, zegt Bonello. ‘We hopen echt dat de Autoriteit een flexibele en inclusieve aanpak kiest. Dat maakt de kans groter dat het monopolie van de illegale markt wordt verstoord.’ Het ziet er niet naar uit dat toeristen lid mogen worden. Maar wat niet is, kan nog komen. Bonello: ‘Dit zou een nieuwe zakelijke niche voor de illegale markt kunnen opleveren en daarom zou de Cannabis Autoriteit deze kwestie kunnen onderzoeken en een systeem voor toeristen ontwikkelen dat transparantie en verantwoording garandeert.’

Wat mag wel en wat mag niet?

De nieuwe Maltese cannabiswet is een Europese primeur, maar de legalisering is beperkt. Voor volwassenen is bezit tot zeven gram cannabis voortaan legaal, net als het delen van cannabis zonder winstoogmerk onder volwassenen. Bezit van meer dan zeven maar minder dan 28 gram blijft strafbaar, de boete is maximaal 100 euro. Gebruik van cannabis in de openbare ruimte blijft verboden en kan worden bestraft met een boete van 235 euro. Thuisteelt is toegestaan voor volwassenen, met een maximum van vier planten per huishouden, die niet vanaf de straat zichtbaar mogen zijn. Thuistelers mogen maximaal vijftig gram droge wiet in huis hebben. Verenigingen mogen cannabis telen en verkopen aan volwassen leden. Leden mogen maximaal zeven gram per dag en vijftig gram per maand aanschaffen én maximaal twintig cannabiszaden per maand.

Voortschrijdende inzichten over het schaarse recht

Grote twijfels over verplichte toepassing op coffeeshops

Valt de exploitatie van een coffeeshop juridisch gezien onder het schaarse recht? Gemeenten en juristen breken zich het hoofd erover. De meningen zijn verdeeld. Daarbij kun je de vraag stellen of het wenselijk is om de gedoogde verkoop elke zoveel jaar aan andere partijen over te laten.

Je kunt in Nederland niet zomaar een coffeeshop openen. In de meeste gemeenten geldt een nulbeleid. Dat betekent dat er geen coffeeshops zijn toegestaan. Een kwart van de gemeenten staat wel coffeeshops toe. Al deze gemeenten werken met een maximumstelsel. Dat betekent dat het aantal coffeeshops beperkt is tot het gestelde maximum. Soms komt er nog wel eens een nieuwe coffeeshop bij, maar in de meeste gemeenten worden de coffeeshops al voor langere tijd door dezelfde exploitanten gerund. De coffeeshopsector is dus een vrij gesloten markt.

Gelijke kansen

In 2016 is in Nederland erkend dat vergunningen die schaars zijn niet langer voor onbepaalde tijd mogen worden afgegeven. Deze beslissing vloeide voort uit Europese regelgeving over gelijke kansen. Dit had tot gevolg dat elke gemeente moest bekijken voor welke sectoren zij de vergunningen als ‘schaars’ bestempelden. De meeste gemeenten begonnen met sectoren waarvoor dat zeer voordehand liggend is, zoals marktstandplaatsen of de exploitatie van rondvaartboten. Later kwamen daar de vergunningen voor gokhallen bij. Op het eerste gezicht zou je zeggen dat coffeeshops ook onder het schaarse recht vallen. Alle gemeenten die coffeeshops toestaan werken immers met een maximumstelsel. Toch staat het juridisch niet zomaar vast dat het schaarse recht van toepassing is op coffeeshops. Ook stellen steeds meer gemeenten zichzelf de vraag of het toepassen van het schaarse recht op coffeeshops wel wenselijk is.

Geen recht

Het schaarse recht gaat immers over de verdeling van vergunningen die schaars zijn. Coffeeshops beschikken over een gedoogverklaring waarin staat dat zij onder bepaalde voorwaarden cannabis mogen verkopen. Dat is geen vergunning. En geen recht! De verkoop van cannabis is nog steeds illegaal in Nederland, maar wordt onder bepaalde voorwaarden gedoogd. Dat betekent dat er niet wordt gehandhaafd op iets wat eigenlijk illegaal is. Daarnaast hebben coffeeshops

vaak een horeca-exploitatievergunning. In sommige gemeenten wordt gewerkt met een horeca-exploitatievergunning met de aantekening ‘coffeeshop’. Juridisch gezien is dit onjuist. Daarmee geef je in feite een vergunning af voor activiteiten die illegaal zijn.

De verkoop van cannabis in coffeeshops wordt slechts ‘gedoogd’

Verwarring

En hier begint dus de verwarring. Sommige gemeenten menen dat de horeca-exploitatievergunning en de gedoogverklaring onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en daarom vallen coffeeshops volgens hen onder het schaarse recht. Sommige getroffen exploitanten lieten het er niet bij zitten en maakten bezwaar bij de rechtbank. Inmiddels heeft een aantal van hen met succes de invoering van het schaarse recht kunnen tegenhouden. Bij verschillende rechtbanken (Arnhem, Noord-Holland en Roermond) stelden rechters de ondernemers in het gelijk. Beide ‘vergunningen’ moeten volgens deze rechters los van elkaar worden gezien. Dit betekent dat het schaarse recht niet geldt voor coffeeshops. Een gedoogverklaring is immers geen vergunning en een horecaexploitatievergunning is niet schaars. Het is nu wachten op een uitspraak van de Raad van State.

Verstoorde balans op de lokale cannabismarkt

Daarnaast speelt er nog iets. Toepassing van het schaarse recht heeft namelijk ingrijpende gevolgen voor de lokale coffeeshopmarkt, die vaak na vele jaren in balans is gekomen. Die balans wordt verstoord wanneer nieuwe ondernemers de markt betreden. Het gaat allereerst om zichtbare onrust. Een coffeeshop op een nieuwe locatie mondt vaak uit in protesten en procedures van omwonenden. Maar ook aan de achterkant van de coffeeshops ontstaat er onrust. De leveranciers van de bestaande coffeeshops verliezen hun afzetkanaal. Het is niet zomaar gezegd dat zij ook de nieuwe coffeeshop(s) zullen aanleveren. Daardoor kunnen er spanningen ontstaan tussen rivaliserende partijen die proberen een plek op de markt te veroveren. Ook kan dit leiden tot een (tijdelijke) opleving van illegale aanbieders die elke verstoring op de markt aangrijpen om hun klantenkring uit te breiden.

Verplicht?

Uiteindelijk zal de Raad van State beslissen of het schaarse recht van toepassing is op coffeeshops

zijn om de dienstenregeling toe te passen. Die verplichting staat echter nergens vermeld in nationale of internationale stukken. Nog los van het feit of het schaarse recht juridisch gezien van toepassing is op coffeeshops, staat het elke gemeente vrij om daar invulling aan te geven, volgens de Handreiking over Schaarse vergunningen die in opdracht van de VNG is geschreven. Op basis van het risico op verstoring van de openbare orde mag een gemeente afwijken van de mededingingsplicht.

Bizarre toestanden

Het is opvallend dat met name gemeenten in het oosten van het land (bijvoorbeeld Arnhem, Deventer, Zwolle en Apeldoorn) zeer fanatiek aan de slag zijn gegaan met het schaarse recht. Gemeenten in de randstad en het westen van het land zijn een stuk afwachtender. In gemeenten met veel coffeeshops zoals Rotterdam of Amsterdam zou het immers tot een regelrechte ramp kunnen leiden. Niet alleen vanwege de openbare ordeproblemen die uit deze richtlijn voortvloeien, maar ook qua workload voor een gemeente die om de zoveel jaar al die vergunningen opnieuw moet gaan uitgeven. De ervaring leert dat de belangstelling voor het runnen van een coffeeshop groot is. Iedereen weet dat daar een goede boterham mee te verdienen valt. Het uitschrijven van een nieuwe verdelingsprocedure betekent voor de ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor een eerlijke verdeling van de vergunningen dat ze alle aanvragen moeten toetsen op de door henzelf bedachte criteria. Dit leidde in verschillende gemeenten tot bizarre toestanden. Zo meldden zich in de gemeente Deventer honderden gegadigden.

Gebrek aan geschikte locaties

In verschillende gemeenten is inmiddels gebleken dat het vinden van een geschikte locatie voor een coffeeshop lastig is. Nog los van het feit dat veel Nederlanders niet zitten te wachten op een coffeeshop naast hun deur, kun je vanwege een aantal andere voorwaarden niet zomaar overal een coffeeshop beginnen. Veel gemeenten werken met voorwaarden voor locaties zoals afstand tot scholen en het tegengaan van concentraties van coffeeshops. De bestaande coffeeshops hebben een pand vaak in handen of hebben een huurcontract voor het pand dat zij gebruiken. Zij dragen zo’n pand of contract niet zomaar over. Meestal dingen ze zelf ook mee naar de nieuwe vergunningen. Geschikte locaties voor coffeeshops zijn dus moeilijk te vinden.

Schaarse vergunningen en wietexperiment

Naast al deze overwegingen staan er bovendien nieuwe ingrijpende ontwikkelingen op de agenda in coffeeshopland. Naar alle waarschijnlijkheid begint dit jaar het wietexperiment in tien gemeenten met coffeeshops. Het experiment heeft grote gevolgen voor de betrokken coffeeshops. Daarnaast is het vanuit onderzoeksperspectief niet handig als er grote wijzigingen op de lokale markt optreden tijdens het experiment. Tijdens het experiment willen ambtenaren daarom liever geen wisselingen van exploitanten. In Arnhem, Zaanstad en Breda wordt inmiddels nagedacht over het opschorten van de toepassing van het schaarse recht tot het einde van het experiment.

Alles overziend lijkt het voorlopig niet wenselijk om het schaarse recht toe te passen op coffeeshops. Zelfs als de Raad van State uiteindelijk beslist dat er een mededingingsplicht geldt voor coffeeshops, zijn er voldoende redenen om hiervan af te wijken vanwege de onwenselijke gevolgen voor de openbare orde en veiligheid.

ort nieuws

THAI MOGEN THUIS MEDIWIET KWEKEN

Geweldig nieuws uit Thailand. De Thaise narcotica-commissie meldde deze week dat dat cannabis van de lijst van verboden drugs wordt verwijderd, zodat huishoudens de plant kunnen gaan kweken. Thailand werd het eerste Zuidoost-Aziatische land dat in 2018 cannabis legaliseerde voor medisch gebruik en onderzoeksdoeleinden.

Volgens de nieuwe wet mogen mensen thuis medicinale cannabisplanten kweken nadat ze hun lokale overheid hiervan op de hoogte hebben gesteld, maar de cannabis mag niet voor commerciële doeleinden worden gebruikt, aldus de minister van Volksgezondheid Anutin Charnvirakul. De nieuwe wet gaat over vier maanden in. Ondertussen zal het ministerie van Volksgezondheid een afzonderlijk wetsontwerp aan het parlement voorleggen met details over het legale gebruik van cannabis, inclusief de productie en commercieel gebruik, met richtlijnen voor recreatief gebruik. Deze nieuwe voorstellen moeten later in het parlement besproken worden. Anutin is de drijvende kracht achter deze stappen. Hij is de leider van de Bhumjai Thai Party, een belangrijke partner in de coalitieregering van het land, en voerde tijdens de algemene verkiezingen van 2019 campagne voor de legalisering van cannabis om Thaise boeren te helpen. De nieuwste maatregel wordt ook gezien als een bijdrage aan de promotie van cannabisproducten als een belangrijke industrie in Thailand.

BLOWEN ZONDER BOETE IN LONDEN

Jongeren van 18 tot 24 jaar die in geselecteerde stadsdelen van Londen worden betrapt met een kleine hoeveelheid cannabis, zullen niet langer vervolgd worden, aldus de Londense burgemeester Sadiq Khan. Helemaal straffeloos kunnen ze niet van hun jointje genieten, want ze lopen wel het risico om een cursus over ‘de gevaren van drugsgebruik’ te moeten volgen.

Een woordvoerder van Kahn zei: ‘We weten dat we ons nooit uit het probleem zullen kunnen arresteren. Daarom blijven we werken aan regelingen die jongeren ondersteuning en onderwijs bieden. Dat is veel beter dan hen het strafrechtsysteem in te loodsen.’ De inwoners van Londen zien het plan wel zitten. Zes op de tien mensen in de Britse hoofdstad steunen de regeling (63%, waaronder 24% die het ‘sterk steunen’), terwijl 19% tegen is. In de landelijke politiek is weinig enthousiasme te vinden. Zowel Downing Street als Labour-leider Keir Starmer zeiden dat ze geen decriminalisering van drugs willen. De woordvoerder van Boris Johnson meldde dat illegale drugs ‘levens vernietigen en geweld aanwakkeren.’ En: ‘We zijn absoluut niet van plan om gevaarlijke en schadelijke stoffen voor recreatief gebruik te decriminaliseren. Decriminalisering zou de georganiseerde criminelen de controle geven, terwijl het risico bestaat dat het drugsgebruik toeneemt, wat leidt tot misdaad en geweld die onze straten verwoesten.’ Starmer (Labour) keurde het idee ook af: ‘Ik ben er geen voorstander van dat we de wet veranderen of softdrugs gaan decriminaliseren.’ Wel toonde hij zich bereid om ‘te gaan kijken’ naar de pilot die Khan voorstelde. Vanuit Labour kwam forse kritiek op de afkeurende woorden van Starmer. Vooralsnog worden de plannen verder voorbereid.

Creatief programmeren met cannabis

Meer dan een derde van de softwareprogrammeurs zegt dat ze cannabis gebruiken tijdens het werken. Ze beamen wat wij al wisten; het bevordert de creativiteit en brengt hen in een ‘programmeerzone’, aldus een studie van de Universiteit van Michigan.

De onderzoekers hadden ‘anekdotisch bewijs’ dat suggereerde dat mensen die actief in de programmering werken, meer geneigd zijn om cannabis op het werk te gebruiken. Dus startten ze een grootschalige enquête over het onderwerp, waarbij ze 803 ontwikkelaars vroegen om te beschrijven hoe cannabis een rol speelt in hun werk. Een belangrijke motivatie voor het onderzoek was het feit dat het beleid voor drugstesten nog steeds gebruikelijk is in de programmeersector, wat kan bijdragen aan ‘tekorten aan personeel voor bepaalde banen’.

‘Leuker maken’

Van de deelnemers aan het onderzoek zei 35 procent dat ze ‘cannabis hebben geprobeerd tijdens het programmeren of het voltooien van een andere software-engineering-gerelateerde taak. Drieënzeventig procent van deze groep zei het afgelopen jaar cannabis te hebben gebruikt tijdens het werken.’ De onderzoekers van de studie (Hashing It Out: A Survey of Programmers’ Cannabis Usage, Perception, and Motivation) concludeerden: ‘We ontdekten dat programmeurs meer geneigd zijn plezier of verbetering van het programmeren te melden dan gezondheidsmotivaties. De meest voorkomende redenen waren ‘om programmeergerelateerde taken leuker te maken’ (61%) en ‘om creatievere programmeeroplossingen te bedenken’ (53%). In feite werden alle redenen voor programmaverbetering door ten minste 30% van de respondenten geselecteerd. Aan de andere kant werden algemene gezondheidsgerelateerde redenen (zoals het verminderen van pijn en angst) genoemd door minder dan 30% van de respondenten. Dus, hoewel wellness wel enig cannabisgebruik motiveert tijdens het programmeren, is het niet de meest voorkomende motivatie.’

Drugstesten op werk

Beleid voor het testen op cannabis is een hot topic in de VS naarmate meer staten legaliseren. New York heeft er al een einde aan gemaakt. Amazon meldde onlangs dat een eerder besluit om het testen op cannabisgebruik te beëindigen, ook met terugwerkende kracht zal zijn. Dat betekent dat voormalige werknemers en sollicitanten die werden gestraft voor het positief testen op THC weer in aanmerking komen voor werk. Ondertussen kreeg de Biden-administratie veel kritiek nadat werd gemeld dat ze tientallen stafleden had ontslagen of anderszins had gestraft die hadden toegegeven eerder cannabis te hebben gebruikt.

Nederlandse situatie

Een werkgever mag normaal gesproken zijn werknemers niet verplichten om een drugstest te ondergaan. Dat is sinds 2018 zo geregeld in privacywetgeving: de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) zegt hierover: ‘De AP begrijpt dat werkgevers zich verantwoordelijk voelen voor de veiligheid op de werkvloer. En dat problemen met alcohol, drugs en geneesmiddelen daarvoor een bedreiging kunnen vormen. Maar werkgevers kunnen niet zomaar van alle medewerkers eisen dat ze meewerken aan een alcohol-, drugs- en medicijntest (ADM-test). Resultaten van een ADMtest zijn gezondheidsgegevens. Volgens de privacywet mag een organisatie deze gegevens niet zomaar verwerken. Dit mag alleen als daarvoor een wettelijke uitzondering bestaat.’ Alleen in een paar beroepen is een drugstest dus verplicht, bijvoorbeeld bij piloten, treinmachinisten of kapiteins.

Uitbreiden

De overheid wil graag de verplichting tot een drugstest uitbreiden. In eerste instantie in de chemische industrie. Uit onderzoek blijkt dat een flink aantal bedrijven in die sector toch al drugstesten uitvoert. Bedrijven die actief zijn in de Rotterdamse haven gaven dat openlijk toe. Zij menen dat veiligheid belangrijker is dan privacy. Vakbonden stellen dat personeel onder druk wordt gezet om de testen te ondergaan. Het onderwerp speelt ook in het leger. De voormalige minister van Defensie Henk Kamp is voorstander van ‘preventief testen’. Defensie hanteert al een ‘zero tolerance’ beleid als het gaat om drugsgebruik. Het gebruik hiervan is verboden en leidt tot ontslag.

Pilot Coffeeshops Amsterdam

Tussen 2013 en 2021 werden vijf coffeeshops in Amsterdam verplaatst. Met succes.

Amsterdam nodigde begin 2012 alle coffeeshops in de stad uit om voorstellen in te dienen om hun zaak te verplaatsen in het kader van de ‘Pilot Coffeeshops’. Doel van deze pilot was om te kijken hoe invulling zou kunnen worden gegeven aan een aantal aspecten van het Amsterdamse coffeeshopbeleid, zoals het bevorderen van kleinschaligheid, transparantie en spreiding van coffeeshops. Omdat de Pilot Coffeeshops een uitvloeisel was van een verzoek van de overheid om uit te zoeken hoe overlast van coffeeshops zou kunnen worden tegengegaan droeg het Rijk bij aan de kosten voor de uitvoering ervan. Een deel van de kosten bestond uit de monitoring van verplaatste coffeeshops door een onderzoeksbureau.

De gemeente Amsterdam wilde minder coffeeshops in het centrum en meer in de buitenwijken

Binnen de pilot was ruimte voor de verplaatsing van vijf coffeeshops. Daarbij werd voorrang gegeven aan coffeeshops die gelegen waren op plekken waar op dat moment al overlast bestond. Ook zouden shops die wilden verplaatsen naar de wijken Zuidoost, Noord of Nieuw-West voorrang krijgen. Een verplaatsing van een shop naar het Centrum was uitgesloten (hoewel er wel een shop binnen het Centrum is verplaatst). Het achterliggende idee van de pilot was immers om te kijken in hoeverre het mogelijk was om het aantal coffeeshops in gebieden met een hoge concentratie coffeeshops (zoals in het Centrum) te verminderen.

Zuidoost

coffeeshopbeleid is dat er geen nieuwe coffeeshopvergunningen meer worden uitgegeven. Binnen de ‘Pilot Coffeeshops’ werd een uitzondering gemaakt voor stadsdeel Zuidoost. Daar zou eventueel wel een nieuwe vergunning voor een coffeeshop kunnen worden aangevraagd. Dat stadsdeel, zo groot als een middelgrote stad in Nederland, had tot voor kort geen enkele

coffeeshop en had daarom veel overlast van straatdealers. Een van de doelen van de pilot was om overlast van coffeeshops op bepaalde locaties tegen te gaan door de verplaatsing van bestaande coffeeshops. Met uitzondering voor Zuidoost dus, waar net door het uitgeven van een nieuwe vergunning voor een coffeeshop een poging werd gedaan om de bestaande overlast te beperken. Op deze manier is het vestigen van een nieuwe shop net als het weghalen van een shop een instrument om overlast te beperken: Als teveel coffeeshops in een gebied overlast veroorzaken verplaats je ze. En als er in een bepaald gebied straatdealers actief zijn in een gebied zonder coffeeshops kun je de overlast verminderen door daar net een of meerdere coffeeshops te openen.

The Bulldog verplaatste een vestiging naar het Westelijk Havengebied in Amsterdam

Twee jaar vergunning

Een coffeeshop verplaatsen is niet zo even op een zondagmiddag geregeld. Een nieuwe locatie vinden, de nodige vergunningen regelen, de buurt informeren, eventuele nieuwbouw. En dan is het vanuit het perspectief van een ondernemer ook maar de vraag of de nieuwe zaak gaat lopen. In de pilot werden de coffeeshopvergunningen in eerste instantie naar een nieuwe plek overgezet voor de periode van twee jaar. Een onderzoeksbureau monitorde de verplaatsing van de coffeeshop. Het bureau onderzocht of er overlast was vóór de vestiging van de coffeeshop, en hield daarna twee jaar bij wat er veranderde aan die situatie, om daarna de vergunning om te zetten in een definitieve vergunning. De deelnemende coffeeshops liepen een risico. Op het moment dat zij hun deuren op de nieuwe locatie openden, konden ze niet meer terug naar de oude locatie.

Nieuwe exploitatievormen

Nieuw voor Amsterdam is dat de te verplaatsen coffeeshops binnen de pilot mochten kiezen uit drie exploitatievormen. Naast de in Amsterdam gebruikelijke coffeeshop waarbij een klant cannabisproducten in de shop kan aanschaffen, waarbij deze ter plekke kunnen worden geconsumeerd of worden meegenomen naar buiten de shop, zijn er twee nieuwe vormen. De eerste is een vorm waar alleen cannabis afgehaald mag worden (afhaalcoffeeshop). In de tweede nieuwe vorm mag de klant zijn eigen cannabis alleen ter plekke consumeren.

In 2012 was het een interessante gedachte om ook afhaalcoffeeshops toe te laten. Dat was nieuw in Amsterdam. Tot die tijd ging de gemeente Amsterdam ervanuit dat een consument in een coffeeshop ook zijn cannabis moest kunnen nuttigen met het idee dat daarmee minder zou worden geblowd in parkjes of op straat. Binnen de pilot werd die gedachte dus voor de eerste keer losgelaten. In 2021 opende de eerste coffeeshop in Amsterdam die alleen als afhaal functioneert zijn deuren: Cannacenter Best Friends in Amsterdam Zuidoost. Meer daarover elders in dit blad. De gedachte om een coffeeshop alleen als ‘zitgelegenheid’ te laten functioneren slaat niet aan: geen van de coffeeshops heeft de verkoop van cannabis laten vallen. In 2020 werd die exploitatievorm ook in theorie zeer onaannemelijk, omdat tabak definitief uit de coffeeshops was verbannen. Een gedachte achter de pilot was dat de gemeente op de nieuwe locaties meer grip zouden hebben op eventuele overlast. Daarom moesten de shops een beheersplan opstellen waarin ze aangaven hoe ze overlast zouden tegengaan. Coffeeshops die afhaal wilden worden moesten aan een doorlopende weg liggen en over voldoende parkeerplaatsen beschikken. De nieuwe vestigingen moesten ook op minimaal 350 meter loopafstand liggen van een school (voortgezet of middelbaar beroepsonderwijs).

Succes

Tot nu toe zijn de eerste vier van de vijf verplaatsingen uitgebreid gemonitord door een onderzoeksbureau. De onderzoekers hebben op drie momenten uitgebreid gekeken naar de aantallen bezoekers in de nieuwe vestiging, naar de profilering van de klanten in de shop en naar de ontwikkelingen op het gebied van overlast. Bij die eerste vier shops is inmiddels de voorlopige tweejarige vergunning omgezet in een definitieve vergunning. De laatste shop binnen de pilot opende afgelopen herfst zijn deuren. Gezien de omstandigheden in Zuidoost en de goede samenwerking tussen deze coffeeshop en de gemeente ligt het in de lijn der verwachtingen dat ook deze zaak in de tweede helft van 2023 met succes definitief zal zijn verplaatst. De pilot toont aan dat de verplaatsing van coffeeshops een zeer nuttig instrument kan zijn om coffeeshops in een stad of zelfs in heel Nederland optimaal te spreiden. Naast spreiding van bestaande coffeeshops kan ook het vestigen van enkele nieuwe shops in wijken en gemeenten zonder coffeeshop helpen om overlast van straatdealers tegen te gaan.

Vijf coffeeshops verplaatst

In 2013 trapte coffeeshop ‘The Old Church’ als eerste af binnen de pilot. De shop lag in het Wallengebied en daar moesten in die periode veel coffeeshops hun deuren sluiten. De shop verplaatste naar een plek aan de Amstel. Hoewel het niet de bedoeling was dat coffeeshops binnen het kader van de pilot naar het centrum zouden verplaatsen is dat toch gebeurd. Mogelijk speelde mee dat de coffeeshop al in het centrum lag en bovendien in het Wallengebied.

Ook coffeeshop The Bulldog deed mee en verplaatste een van zijn shops naar het Westelijk Havengebied in 2015. In datzelfde jaar opende Coffeeshop Betty Boop haar deuren in Sloterdijk. Twee jaar later (in 2017) startte ook de eerste coffeeshop in Amsterdam Zuidoost: Coffeeshop Roots, op basis van een nieuwe vergunning, geen verplaatsing dus. Uiteindelijk vond de vijfde verplaatsing in 2021 plaats met Cannacenter Best Friends. De coffeeshop die de eerste afhaal werd van Amsterdam heeft er een langdurend traject van nieuwbouw en vergunningen regelen op zitten.

deel 1

Cannacenter Best Friends Amsterdam Zuidoost ‘We worden door de buurt als een aanwinst gezien’

Het Nederlandse coffeeshoplandschap verkeert in zwaar weer. Schaarse vergunningen, tabaksvrije coffeeshops, het ingezetenencriterium of bankengedoe maken het er voor veel coffeeshopondernemers niet echt leuker op. Toch is er ook een mooie ontwikkeling. In enkele gemeenten zijn nieuwe coffeeshopvergunningen uitgegeven. Deze nieuwe serie belicht een aantal van deze ‘verse coffeeshops’.

‘Zuidoost is een stadsdeel van Amsterdam met ongeveer evenveel inwoners als de stad Hilversum’, legt coffeeshopondernemer Ewout van der Weijden uit. ‘Hilversum telt 7 coffeeshops, maar tot voor kort was er geen enkele coffeeshop voor inwoners van Amsterdam Zuidoost.’ Van der Weijden en zijn partners hadden er bijna tien jaar aan voorbereidingen opzitten, voordat zij op maandag 8 november 2021 hun nieuwe coffeeshop konden openen aan de Hettenheuvelweg. De naam van de jongste telg van het Amsterdamse coffeeshoplandschap: Cannacenter Best Friends Zuidoost.

Een brief

Van der Weijden heeft de nodige ervaring in de coffeeshopwereld. Zijn partner neemt in 2002 coffeeshop Best Friends over in Amsterdam Oost. Een coffeeshop is voor iedere ondernemer een avontuur. Het managen van de inkoop en het omgaan met personeel, klanten, de gemeente en de politie vragen om tact en doortastendheid. Maar Best Friends weet zich staande te houden en de nieuwe eigenaren leren in enkele jaren wat het betekent om een coffeeshop te runnen. Er dreigt een kink in de kabel te komen als er in 2008 een brief van de gemeente op de deurmat valt. In de brief legt de gemeente uit dat Amsterdam een afstandscriterium gaat hanteren: Coffeeshops binnen 250 meter van een school moeten hun deuren sluiten. Dit zou het einde van Best Friends betekenen. Plan B

De plannen in de brief worden tussen 2008 en 2011 nog niet tot uitvoer gebracht, maar blijven al die tijd als een zwaard van Damocles boven Best Friends hangen. Inmiddels heeft Best Friends als plan B een tweede coffeeshop overgenomen in het centrum, met het idee dat de eerste shop mogelijk gesloten zou worden. Het lijkt een ‘smart move’, tot in 2010 de plannen voor het afstandscriterium landelijk worden aangescherpt naar 350 meter. Dat zou tot gevolg hebben dat ook de shop van Best Friends in het centrum zou moeten sluiten. Van der Weijden: ‘Dat was erg vervelend nieuws. Het waren een aantal stressvolle jaren. We leefden vanaf 2008 met het idee dat we ons bedrijf en de investeringen die we daarvoor hadden moeten doen zouden verliezen en nu zou ook het Plan B met de shop in het centrum een doodlopende weg zijn.’

Betere verdeling

In januari 2012 krijgen alle Amsterdamse coffeeshops nóg een brief van de gemeente: ze mogen een plan indienen om hun zaak te verplaatsen naar een ander stadsdeel in het kader van de ‘Pilot Verplaatsing Coffeeshops’. De gedachte achter de pilot is om te bestuderen of de coffeeshops beter over de stad konden worden verdeeld. ‘We bedachten ons geen moment toen we lazen over de pilot. Deze bood ons een nieuwe kans tot overleven.’ De pilot heeft plek voor vijf verplaatsingen. Best Friends blijkt na bestudering van de inzendingen een van de gelukkigen. De pilot geeft voorkeur aan het verplaatsen van een vestiging naar nieuwe locaties in de stadsdelen Noord, Nieuw-West en Zuidoost. Verplaatsing naar het Centrum was uitgesloten.

Tijdelijk

Een addertje onder het gras: De nieuwe locatie is tijdelijk, voor twee jaar. De coffeeshops die meedoen in de pilot worden gedurende deze twee jaar gemonitord. Na afloop van deze periode wordt bepaald of de coffeeshop definitief mag blijven. Mocht dat niet zo zijn dan mag de coffeeshop niet terug naar de oude locatie. Is dat niet eng? ‘Nee hoor’, lacht Van de Weijden. ‘Wij zijn nummer vijf in de pilot. De andere vier shops zijn allemaal succesvol verplaatst. Verder is de communicatie hierover met de gemeente optimaal. Het is niet zo dat we na twee jaar zonder aankondiging met onze kop op het hakblok worden gelegd. Mochten er zich incidenten voordoen de komende periode, dan zullen wij direct anticiperen en ons beleid aanpassen. Hierbij staat open en transparante communicatie met de gemeente bovenaan onze modus operandi.’

Geschikte locatie

Het komt niet heel vaak voor dat een nieuwe coffeeshop in Amsterdam zijn deuren opent, en het heeft ook wel even geduurd voor Best Friends in Zuidoost eindelijk open ging. Er moest een geschikte locatie worden

gevonden met voldoende parkeergelegenheid, gelegen aan een doorgaande weg. ‘Omdat er in Zuidoost geen bestaand gebouw te vinden was dat aan die eisen voldeed kregen we toestemming om een nieuw pand te laten bouwen. Daarvoor was het wel nodig om een aantal redelijk ingewikkelde vergunningsprocedures te doorlopen. Dat heeft heel veel tijd en energie gekost.’

Open!

Lang verhaal kort: Cannacenter Best Friends Zuidoost is open! In een strak nieuwbouwpand waar je trots op mag zijn. Er is alles aan gedaan om de winkel een prettige gastvrije uitstraling te geven. Het pand is transparant en heeft een mooie etalage en een uitgekiende en prettige verlichting. Er is tot in de details voor gezorgd dat de beleving van de coffeeshop bij de klanten en de buurtbewoners helemaal in orde is. Naast het personeel in de shop is er ook een gastheer die toeziet op het gebied rondom de voordeur van de coffeeshop en is er een verkeersregelaar. Binnen stuurt een floormanager het personeel aan. ‘Een paar weken geleden kwam er een bejaarde mevrouw, geen klant, naar ons toe om te vertellen dat ze zo blij was met onze mooie kerstverlichting.’ Van der Weijden kan helemaal blij worden van dat soort momenten. ‘Ik merk gewoon dat we door de buurt als een aanwinst worden gezien. Omdat we ons open en transparant opstellen naar zowel de gemeente, klanten en buurtbewoners, is iedereen positief. Als je vertrouwen geeft, krijg je vertrouwen.’

‘Take Away Only’ In Cannacenter Best Friends Zuidoost is alleen de aanschaf van cannabis mogelijk. Een jointje roken kan er niet. Binnen de pilot kon gekozen worden voor een (in Amsterdam) nieuw concept ‘take away only’. Om toch een goede kijk te houden op de klanten en eventuele signalering van problematische cannabisconsumptie is het personeel extra geschoold. ‘Daarmee hebben we de vlucht naar voren genomen. Inmiddels zijn de consumptie en het verblijf in veel coffeeshops verdwenen vanwege de handhaving van het tabaksverbod. Wij hebben dus al een paar jaar geleden kunnen anticiperen op een coffeeshop zonder gebruikersfunctie. We merken nu al dat ons daartoe getrainde personeel goed in

Omdat we ons open en transparant opstellen staat is om ook als ‘afhaalfaciliteit’ een vertrouwensband op naar zowel de gemeente, klanten en buurtbewoners, te bouwen met de klanten en goede, verantwoordelijke is iedereen positief. Als je voorlichting te geven.’ vertrouwen geeft, krijg je Goede spreiding vertrouwen. Achteraf gezien is Van der Weijden erg gelukkig met de verplaatsing van de shop: ‘Deze pilot toont aan dat het heel goed mogelijk is om coffeeshops te verplaatsen. Het zou mooi zijn als dit een aanzet is om cannabisverkooppunten gelijkmatiger over de stad en over heel Nederland te verspreiden. Een concentratie van coffeeshops op bepaalde plekken is niet wenselijk voor de buurt en voor de ondernemingen zelf. Andersom geldt hetzelfde voor gebieden waar geen coffeeshops zijn. Daar zijn geen veilige plekken waar consumenten cannabis kunnen kopen. Spreiding en enige gecontroleerde uitbreiding van het aantal verkooppunten heeft dus alleen maar voordelen.’

Cannacenter Best Friends Amsterdam Zuidoost

Hettenheuvelweg 35 1101 BM Amsterdam