Gegijzeld door de Taliban

Portret van een blower

Gegijzeld door de Taliban

Door: Feije Wieringa

Gefascineerd door berichten dat Osama Bin Laden zich in het grensgebied tussen Afghanistan en Pakistan zou verschuilen, ging CBS/CNN journalist Jere van Dyk in 2007 met enkele gidsen in dat gebied op onderzoek uit om materiaal te verzamelen voor zijn tweede boek over Afghanistan. Hij kwam terecht in tribale gebieden waar grenzen wel op de kaart staan getekend, maar in de praktijk nietszeggend zijn. Terwijl Jere en zijn gidsen zich veilig waanden, stonden ze plotseling oog in oog met een groep Talibanstrijders. Van Dyk werd 45 dagen lang door de groep gegijzeld. In tegenstelling tot zijn collega Daniel Pearl kan hij het navertellen. Hij schreef een ander boek dan hij eerst voor ogen had: Gevangene van de Taliban. Van Dyk was even in Nederland, waar Highlife met hem sprak.

“Ik ben van nature een reiziger. Ooit ben ik als lifter in Holland geweest, maar dat was in de jaren zestig. Vorig jaar kwam ik hier terug met meer serieuze bedoelingen. Door de ontvoering, en na de dood van mijn vader, was ik bang geworden om nog te reizen. Irrationeel, maar die angst was er gewoon. Holland werd een testcase. Ik heb minder genoten dan decennia geleden, maar voor een getraumatiseerde journalist zijn er slechtere opties denkbaar. Ik ging naar het noorden, naar Friesland. Mijn voorouders komen er vandaan en ik had de behoefte om er iets van mijn roots te vinden. Niet dat ik veel teruggevonden heb, maar de familienaam Van Dyk staat wel in veel registers. Ik behoor tot de tak waarvan de voorouders tijdens de Amerikaanse burgeroorlog de oceaan overstaken. In het dorp waar ze oorspronkelijk woonden is Rembrandt nog getrouwd. Zo'n combinatie is op een of andere manier troostend.”

El Qaida

“Ik was al eerder in Afghanistan geweest. Ik was er al in de tijd van de hippies en ook tijdens de Russische bezetting. Ondanks de oorlogen ben ik gefascineerd geraakt door dat land. Ik maakte er vrienden tijdens de Russische invasie. Mensen met wie ik hechte banden had en die ik vertrouwde. Toen was er eigenlijk nauwelijks sprake van Taliban en van El Qaida had al helemaal niemand gehoord. Beide groeperingen zijn voor het grote publiek zo'n beetje hetzelfde. Dat is een misvatting. Er kunnen best leden van de Taliban bij El Qaida zitten, maar andersom is El Qaida zeker geen Taliban. De Taliban richten zich in principe niet op internationale doelen, maar hebben hun invloed in de tribale stamverbanden. El Qaida is internationaal en opgezet als terreurorganisatie. De Taliban kennen strenge wetten en zijn recht in de leer, maar hun principes zijn gebaseerd op oeroude tribale tradities. Terreur is niet hun primaire doel. Niet elke Talibanstrijder sympathiseert met Bin Laden.”

Unembedded

“Ik wist dat het gevaarlijk zou zijn om unembedded (onbeschermd, red.) de tribale gebieden te bezoeken. Toen ik aan de research voor mijn boek begon, waren we de bergen overgestoken naar de tribale regio Mohmad, vlak over de Pakistaanse grens. Dat deden we samen met drugssmokkelaars in een oude auto over een de Taliban en praatten met een stamleider. Een maand later was er wel contact met de Taliban. We ontmoetten elkaar midden in de nacht, hoog in de bergen. Boven ons hoofd cirkelde een predator, zo'n onbemand vliegtuigje. Die missie werd afgebroken omdat mijn gids de zaak niet meer vertrouwde. Daar had ik begrip voor, want een paar weken eerder was een andere gids, die een goede vriend van hem was, door de Taliban onthoofd.”

“Later ging ik weer. Met een andere gids. De contacten waren via schimmige wegen en organisaties tot stand gekomen. Eigenlijk wist ik op dat moment niet echt meer wie ik wel en wie ik niet kon vertrouwen. Ik had soms het gevoel dat ik gevolgd werd en vermoedde dat verschillende geheime diensten bepaalde dingen wisten. Misschien was het een teveel aan zelfvertrouwen, misschien was het een soort roekeloosheid, maar ik vond de situatie niet alarmerend en besloot om door te zetten. Ik zag eruit als een Afghaan, ik sprak de taal en ik kende het gebied beter dan veel anderen, want ik was er eerder geweest en kende er mensen. Maar na een paar dagen reizen werden we plotseling door een groep gewapende mannen aangehouden. Het waren Talibanstrijders. We waren opeens gevangenen.”

Geketend

“Op dat moment besefte ik dat ik de toestand had onderschat. Ik voelde me schuldig. De situatie was totaal anders dan in de jaren tachtig en dat had ik moeten beseffen. Ik had niet alleen het leven van mezelf, maar ook dat van mijn gidsen in gevaar gebracht. Opeens spookte het beeld van wat

er met Daniel Pearl was gebeurd door mijn hoofd. (Daniel Pearl was een Amerikaanse journalist die in 2002 door El Qaida werd ontvoerd en onthoofd, red.) Als Amerikaan zou ik snel door de mand vallen. En ik wist hoe de Taliban over Amerikanen dachten.”

“Soms werden we aan een muur geketend. We waren ondergebracht in een klein huisje, in een bergdorpje. Bewoners zagen we nauwelijks en zij kregen ook geen glimp van ons te zien. Ik had het gevoel dat ook voor de locals onze verblijfplaats geheim moest blijven. Want voedsel en water werden discreet naar binnen gebracht en onze ontlasting werd 's nachts stiekem geloosd. En je moet je voorstellen dat in zo'n dorpje iedereen elkaar kent en dat er met andere dorpen nauwelijks contact is. In de bergen wordt eigenlijk in elke vallei een ander dialect gesproken en er is nauwelijks interactie. Ik kan me dan ook niet voortellen dat je Bin Laden in dat gebied moet zoeken, want zijn aanwezigheid zou in een bergdorp onmogelijk onopgemerkt kunnen blijven. Ik vermoed dat hij gewoon ergens in Pakistan zit en door de militairen daar wordt beschermd.”

“Ik was gevangene, maar werd als gast behandeld. Dat betekende dat ik prima te eten kreeg en met respect werd behandeld. Goed gastheerschap is een ijzeren wet in die gebieden. Het blijft een vreemde ervaring dat je op het ene moment met een geweer tegen je slaap naar buiten wordt geleid om een schijnexecutie te ondergaan, waarbij ook altijd een videocamera paraat is, en dat je 's avonds het grootste stuk vlees op je bord krijgt. Feit is dat ik eigenlijk elke dag in doodsangst verkeerde. Het wende en tegelijk ook weer niet. Ik hield hoop, omdat ze me vertelden dat er over mij werd onderhandeld. Met wie en over welk bedrag vertelden ze niet.''

Schaamte

“De dag dat ik vrij kwam dacht ik dat het was afgelopen. Niemand had iets gezegd en met een geweer op mijn hoofd werd ik weggevoerd. Om vervolgens naar Kabul te worden gebracht. Het was heel onwerkelijk. Wie me heeft vrijgekocht weet ik niet. De regering heeft er niks over losgelaten. Misschien ging het toch om een afspraak die ik had met een hoge Talibanleider. Hij zei dat ik kon gaan en dat me niks zou gebeuren. En daar geldt: een man een man een woord een woord. Het is eigenlijk de enige verklaring die ik kan bedenken. Wat ik eraan overgehouden heb is angst en schaamte. Schaamte omdat ik roekeloos het leven van anderen op het spel heb gezet. Angst, omdat elke dag dat er een zwaard van Damocles boven je hoofd hangt, er een stukje van je leven kapot gaat.”

Koran

“Ik bracht de tijd door met het lezen van de koran. Dat viel in goede aarde. Ze zagen in mij iemand die Islamiet wilde worden. Ik heb hele lappen tekst uit het hoofd geleerd die ik ook nu nog moeiteloos kan reciteren. Dat kweekte veel goodwill bij mijn bewakers. Ik denk dat die houding ertoe heeft bijgedragen dat ik het heb overleefd. Soms keken we even naar de televisie. Vreemd genoeg was het voor de gelovigen geen probleem om MTV te kijken. Maar ik denk dat dat komt omdat het geloof daar een grote rol speelt, maar dat de rol van de tribes nog belangrijker is. Afspraken en tradities van stammen stijgen uit boven het geloof, al zullen ze dat nooit toegeven.”

“In de buurt waren trainingskampen, want ik hoorde regelmatig schieten. Die kampen zitten vol met terroristen van verschillende nationaliteiten, maar er zijn weinig locals die zich direct met terrorisme inlaten. Sommigen zijn hun hele leven niet buiten hun dorp geweest en hebben eigenlijk geen notie van wat er vlak bij hen in de buurt aan de hand is. Ik denk dat je kunt stellen dat het een van de meest onbekende gebieden ter wereld is. De wreedheid van de tribes is niet iets recents. Die gaat eeuwen terug. Bij de tribes gaat het vooral om eer. Alleen al het kijken naar een vrouw kan je je leven kosten en daarvoor hoef je geen Amerikaan voor te zijn.”