Zzzzzzzzzz: muggen

Door: Marian Henderson

Het is weer muggentijd. Van het vroege voorjaar tot het slaapkamers, met rode jeukbulten tot gevolg. De gewone oerhollandse steekmug is al heel vervelend, maar hoe zit het met zijn exotische familieleden, die drager zijn van nare ziekten? Zijn ze al in Nederland? En hoe gevaarlijk zijn ze? Is er nog iets te doen aan die muggen-invasies?

De mens beschouwt de mug niet als een geliefde diersoort. Vooral vanwege zijn akelige bijtgedrag en zijn irritante gezoem. Of eigenlijk dat van haar, want de bijters zijn vrouwtjes. Alleen al in Nederland komen 35 soorten steekmuggen voor. Dan

hebben we de langpootfamilie, die niemand een vlieg kwaad doet, de ongevaarlijke kriebelmuggen en knutten en de dansmuggen die niet bijten, maar dansen. Een paringsdans. Dan heb je de dikke zwartbehaarde rouwvliegen, die eigenlijk muggen zijn, en de motmuggen die op vlindertjes lijken, maar stiekem ook gewoon muggen zijn. Dan nog de galmuggen die hun larven laten opgroeien in zo’n galbolletje op een blad en de paddestoelmuggen die een paddestoel nodig hebben om zich voort te planten. Je zou er moe van worden. Wat die muggen gemeenschappelijk hebben is het bezit van zes pootjes en twee veerachtige antennes, die bij het mannetje vaak imposant behaard zijn. Hiermee kunnen ze prima ruiken. Ook hebben ze een zuigsnuit.

De mug bevindt zich ergens onderin de voedselketen. Hoewel hij zelf plantaardig voedsel tot zich neemt, wordt hij door veel hogere diersoorten gegeten.

Klopjacht

Wat moet zo’n vegetarische steekmug dan toch met ons bloed? De mannetjes niks, want die willen nectar. Het zijn de vrouwtjes die dat bloed nodig hebben voor de productie van hun eitjes. Het zoemen is niet speciaal bedoeld om ons dol te maken, maar wel om dat met een mannetje te doen. Ze roepen ze. Omdat muggen in het donker opereren, communiceren ze met geluid. Wie eenmaal de klopjacht op zo’n nachtelijk stoorzendertje heeft geopend, weet dat de strijd bij voorbaat kansloos is. Het beste is om je maar gewoon te laten prikken. Het miniscule injectienaaldje verdwijnt in je huid. Het diertje spuugt wat speeksel naar binnen, wat er voor dient om de stolling uit te stellen en het bloed te laten stromen. Daarvan krijg je naderhand die jeukende bult. Als mevrouwtje klaar is houdt zij op met zoemen en gaat ze waarschijnlijk op een rustig plekje haar pootjes en vleugels zitten schoonwassen. Deze operatie mondt uit in zo’n 100 eitjes, die in een stilstaand plasje worden gedeponeerd, waar ze al na een dag of twee uitgroeien tot muggenlarven, die zich vervolgens weer verpoppen tot gloednieuwe muggen. Een volwassen mug leeft meestal maar een maand. Sommigen wat langer, omdat ze eerst overwinteren en zich daarna pas voortplanten. Hoe dan ook, een muggenleven is maar kort. Daarom moeten ze maar veel lol maken.

Voetengeur

Muggen zijn dol op vocht en warmte. Ze vinden gemakkelijk een plekje dat zich leent voor de eitjes. Een vogeldrinkbakje, een kapotte goot, een regenton of een vijvertje. Een oude es met wat vocht erin, een natte kelder of een drassige plantenpot. Muggen zijn niet veeleisend en ze houden van tijdelijke en wisselende omstandigheden. Stabiel water spreekt ze minder aan. Dan hebben we natuurlijk de prangende vraag: Hoe kiezen ze hun slachtoffers? Muggen komen niet op het licht af, maar op warmte en prettige geurtjes. Het diertje kan zijn prooi op 30 meter afstand lokaliseren. Wat zweet, een vleugje voetengeur, dat zweempje parfum of een wolkje haarlak zijn voor vrouwe mug ronduit uitnodigend. Zo

komt het dat sommige ‘lekkere’ mensen worden lekgeprikt en anderen stelselmatig worden vermeden. De mug komt trouwens ook af op de kooldioxide die we uitademen. Net zoals de kip en de koe dat doen. Alleen hebben wij een kalere huid en dat maakt ons een gemakkelijk slachtoffer. Tijdens een enquête over muggenoverlast gaf 68% van de ondervraagden aan wel eens een slapeloze nacht te hebben door een mug in de slaapkamer.

Gevaarlijk

Zijn muggen gevaarlijk? Nee, de soorten die in Nederland voorkomen, dragen geen enge ziekten bij zich. Ze zijn alleen maar lastig. Eigenlijk hebben wij het dus gemakkelijk, want in andere werelddelen kan een simpele muggenbeet je ernstig ziek maken of zelfs je dood betekenen. Zeker als je geen geld hebt voor levensreddende medicijnen. Wereldwijd zijn er 200 miljoen mensen besmet met malaria, dat zoals bekend door muskieten wordt overgebracht. Ook ziekten als knokkelkoorts, sommige vormen van hersenvliesontsteking en het Nijlvirus worden van mens naar mug en van die mug weer naar de volgende mens verplaatst. Soms wil een klamboe nog wel

eens helpen, maar er zijn ook dag-actieve muggen en daar helpt geen klamboe tegen. Bart Knols, die al twintig jaar muggenonderzoeker is, pleit er voor om het probleem bij de bron aan te pakken en de broedkolonies met larven uit te roeien. Want dat kan! In Brazilië heeft men een gebied van 54.000 vierkante kilometer in 18 maanden schoongeveegd, door alle larven te doden met behulp van een muggendodende bacil. Voor die taak waren overigens wel 4000 mensen nodig, dus je moet voldoende medestanders hebben. Knols werd zelf negen keer met een dodelijke vorm van malaria besmet, maar wist dit te overleven omdat hij toegang tot de goede geneesmiddelen had. Hij schreef een standaardwerk over de mug (‘Mug’ geheten). Daarin schrijft hij dat tijdens het lezen van een bladzijde van zijn boek in Afrika vier kinderen sterven aan de gevolgen van een muggenbeet. Dat is wel even iets om van te schrikken.

Vanuit de ruimte

Wonderlijk genoeg wordt er ook vanuit de ruimte aan muggenbestrijding gedaan. Het is namelijk mogelijk om grote groepen muggen in kaart te brengen. Er wordt dan gekeken naar weersomstan-

digheden en andere levensvoorwaarden die de groepenverplaatsing kan beïnvloeden. Het Europees Ruimtevaart Agentschap ESA houdt zich bezig met deze centrale databank. Ook wordt er gewerkt aan verschillende middelen die de mug in de war brengen als hij op zoek gaat naar onze CO2 uitstoot. Sommige stoffen, zoals hetanol en butanal, voorkomen dat de CO2 wordt opgevangen door de

Wonderlijk genoeg wordt er ook vanuit de ruimte aan muggenbestrijding gedaan.

muggen. Andere verbindingen imiteren juist de CO2 en kunnen zodoende als val dienen. Verder zijn er stoffen die de receptoren een tijdlang uitschakelen. Er wordt nu gekeken of deze middelen in commerciële productie kunnen worden genomen. Maar het kan nog gekker: er bestaan laserkanonnen die muggen met hun stralen uitschakelen door middel van infrarode LEDjes. Dan heeft men het in Venetië een stuk minder technisch aangepakt. Daar werden vleermuizenkasten opgehangen in de hoop dat de aangetrokken vleermuizen zich op de muggenwolken zouden storten.

Invasieve exoten

In Nederland komen drie muggensoorten voor die hier niet thuishoren. Dat zijn de Amerikaanse rotspoelmug, de gelekoortsmug en de tijgermug. Deze komen veelal binnen via geïmporteerde gebruikte autobanden. In de plasjes water die daarin blijven staan, kunnen ze zich uitstekend voortplanten. De tijgermug komt overigens ook meegereisd met plantjes lucky bamboo uit Zuid-Oost Azië. Met deze mug is Nederland niet blij, want hij kan 20 verschillende virusziekten overbrengen. Zijn beet jeukt behoorlijk en kan allergische reacties geven, maar het meest valt te vrezen van zijn ziektekiemen. Zo kan de tijgermug de knokkelkoorts overbrengen en chikungunya, een virale aandoening waarbij je hevige koorts en gewrichtspijnen krijgt. In Italië komt hij al twintig jaar voor en heeft hij inderdaad tot chikungunya geleid, in Frankrijk vielen op het eiland Reunion 125 doden aan knokkelkoorts. Tot nu toe zijn dergelijke besmettingen in Nederland niet voorgekomen. Wel zijn er in de kassen met lucky bamboo verscheidene mensen gestoken en ook in de buurt van de kassen is sprake van overlast. Deze verstekeling uit Zuid-China is kleiner dan onze eigen steekmug en heeft een zwart pyamaatje aan met witte streepjes. Wie hem meent te hebben gezien kan een foto opsturen naar het ministerie, cnv@minlnv.nl.

Transgene muggen

woordig genetisch gemanipuleerde muggen uitgezet, die larven voortbrengen die doodgaan voor ze zich hebben kunnen voortplanten. Zo wordt een wilde muggenpopulatie van binnenuit ondermijnd. Op de Kaaimaneilanden heeft dit tot een afname van muggen tot wel 80% geleid. In Maleisië heeft men onlangs 6000 genetisch gemanipuleerde muggen uitgezet om de knokkelkoorts terug te dringen. Vorig jaar stierven daar 134 mensen aan deze ziekte en werden er 46.000 besmet. Ook in Brazilië werkt men met transgene muggen. Het is de bedoeling iedere 6 weken 30.000 gemanipuleerde muggen los te laten. De verwachting is om totaal 2 tot 3 miljoen muggen nodig te hebben om het gewenste effect te bereiken. Het zou geweldig zijn als dit een oplossing biedt, want de ziekte dengue of knokkelkoorts neemt epidemische vormen aan, terwijl er geen vaccin of medicijn voor is.