List & Bedrog

Door: Feije Wieringa

Vaak wordt beweerd dat het oudste beroep ter wereld dat van prostituee is, maar ik vermoed dat de zwendelaar nog langer bestaat. Denk maar aan de verkwanseling van het recht van de eerstgeborene om een schotel linzen. Dat staat in Genesis en de hoofdpersonen zijn Jakob en Esau.

Na afloop van een jachtpartij, waaraan Esau had deelgenomen (Esau was een man die van jagen hield, Jakob was meer het huiselijke type), gaf Jakob zijn vermoeide en hongerige broer een kop linzensoep, op voorwaarde dat hij in ruil daarvoor het eerstgeboorterecht kreeg. Esau ging hiermee akkoord. Later bedroog Jakob zijn slechtziende vader Isaäk ook nog eens door zich, met hulp van zijn moeder Rebekka, in geitenvellen te vermommen en zich uit te geven voor Esau, om zo de zegen te ontvangen die aan de eerstgeborene toekwam. Overigens is het hele oude testament (en ook een aanzienlijk deel van het nieuwe) doordrenkt van dit soort schurkenstreken. Als het om misdaad gaat wordt er meestal over moord en doodslag geschreven. Dan komen de zwendelaars en de bedriegers er maar bekaaid vanaf. Daarom zetten we hier maar wat zaken op een rijtje over schurken en hun systemen. De wereld wil blijkbaar op een of ander wijze beduveld worden.

De Schaakmachine en Edgar Allan Poe

De Mechanische Turk was de naam van de eerste ‘mechanische’ schaakmachine. Machines werden rond 1750 gemeengoed, de industriële revolutie kwam op gang en het grote publiek dacht dat machines alles konden. De Hongaarse uitvinder Wolfgang von Kempelen komt de eer toe de eerste machine gebouwd te hebben die kon schaken. Dat niet alleen, het ding had het niveau van wat we nu een grootmeester zouden noemen. En dan te bedenken dat de meeste moderne schaakcomputers dat niveau niet eens halen!

De machine was nogal groot, maar dat verhinderde Von Kempelen niet om er de wereld mee rond te reizen. Het verhaal gaat dat zelfs Napoleon Bonaparte nog een

partij tegen de ‘automaat’ speelde en dat de kleine Corsicaan deze strijd jammerlijk verloor. De notatie van die partij is nog in de schaakliteratuur terug te vinden, alhoewel men twijfelt aan de authenticiteit. Maar ook als mythe blijft het mooi. Poe speelde tegen de machine, maar de historie vertelt niet of hij won of verloor. Wel maakte hij van de gelegenheid gebruik om zijn ogen niet alleen goed de kost op het bord te geven, maar ook er omheen en eronder. De meeste schakers letten namelijk alleen maar op de stelling. Poe was van mening dat Von Kempelen daar handig op inspeelde. Hij vermoedde dat Von Kempelen een illusionist was en de machine een truc. De enige logische verklaring die Poe kon vinden, was dat er in de machine een dwerg verstopt moest zitten. Vrijwel niemand geloofde hem, maar jaren later bleek Poe

het bij het rechte eind te hebben gehad. Het knappe van Von Kempelen was niet zozeer de illusie die hij schiep, maar dat hij een semi-machine wist te ontwerpen met daarin een dwerg die kon schaken op het niveau van een grootmeester. Die zijn er zelfs tegenwoordig niet zoveel!

Hij ontmaskerde ook een mijnheer die beweerde een telescoop te hebben, waarmee men mensen op de maan kon zien lopen.

Natuurlijk waren er sceptici die vermoedden dat er sprake was van bedrog, maar niemand kon er echt de hand op leggen. De stukken schoven mechanisch over het bord en iedereen verloor. Von Kempelen verdiende goud geld met zijn uitvinding. Het was Edgar Allan Poe die een aardig sluitende theorie omtrent dit fenomeen bedacht, want Poe was naast een groot schrijver en dichter ook een groot logisch denker. Hij was één van de eersten die serieus bezig was met de denkrichting die later Einsteins relativiteitstheorie zou worden. Hij ontmaskerde ook een mijnheer die beweerde een telescoop te hebben, waarmee men mensen op de maan kon zien lopen. Poe toonde haar jn aan dat zoiets met geen enkele telescoop mogelijk was. Tegelijk betoogde hij dat er sowieso geen leven op de maan was.

Parapsychologie

Profeten, zieners, astrologen en helderzienden, ze zijn van alle tijden. Er drijven hele bedrijfstakken op en in die sector wordt een uitstekende boterham verdiend. Denk maar aan mensen als Derek Ogilvy, Char en Jomanda. Allemaal beweren ze ‘in contact te staan met gene zijde,’ wat dat ook moge zijn. Wij weten het niet, want wij hebben nooit kennis kunnen nemen van gene zijde en de wetenschap heeft dat al evenmin. Wat al deze lieden met elkaar gemeen hebben, is dat zij claimen dat wat zij doen uniek is en dat alleen zij dat kunnen. Ze hebben een gave die anderen missen.

Het is moeilijk om dat te controleren, want je weet natuurlijk nooit wat een ander ziet. In feite zijn het in de meeste gevallen behendige psychologen, die net als goochelaars het publiek listig weten te bespelen. Als Char vraagt hoe iemands oma heet, vraagt ze bijvoorbeeld: begint de naam met een A? Het slachtoffer aarzelt. Is het dan een B? Nog meer aarzeling, totdat de ondervraagde bijna zelf aangeeft dat het wel C moet zijn. Char noemt de C net even eerder dan het slachtoffer. En zo trekt ze zelf de verhalen uit haar klanten, die denken dat ze het allemaal van gene zijde haalt. Dat gaat ook op voor Ogilvy en vele anderen.

Ooit ontmoette ik een astrologe, die naar mijn sterrenbeeld vroeg. Moet jij toch weten, antwoordde ik. Ze somde alle tekens van de dierenriem op, maar zonder succes. “Maar dan blijft alleen de Waterman over,” concludeerde ze terecht na al haar missers. Om eraan toe te voegen: “Dat heb je nou altijd met Watermannen.” In de jaren dertig van de vorige eeuw ontmaskerde Julian Huxley (de broer van Aldous) in Engeland het gros van de mediums. Hij schreef er een groot stuk over. Maar het hielp niet, want na zijn onthullingen hadden ze het nog drukker dan voorheen. Dat is dus nog steeds het geval. De handel in tekenen van gene zijde is booming business.

Kwakzalverij

Als je ziek wordt, ga je naar de dokter. Tenminste, wanneer je ziek en verstandig bent. Vaak kan de dokter helpen, maar de beste dokter staat machteloos als je de pech hebt om te laat met een uitgezaaide vorm van kanker op het spreekuur te komen. Een paar jaar geleden maakte ik voor de Vereniging tegen Kwakzalverij een stuk over bioresonantie. Een typeleraar annex PC-handelaar was op het idee gekomen om een kliniek te beginnen voor mensen met ‘terminale kanker in het hoofd’. Eye4Care heette de kliniek en de eigenaar heette Dick Pathuis.

“Bioresonantie,” zo liet Pathuis me weten, “is het opwekken van een soort elektrische energie die de kwade cellen scheidt van de goede en de energie in het lichaam, mocht die verstoord zijn, wederom in goede banen leidt.” Een behandeling bij Pathuis kostte ongeveer de prijs van een bescheiden villa. Dat mocht de pret niet drukken, want het liep storm. Pathuis schafte zich een witte jas en een stethoscoop aan, en op zijn auto plakte hij een sticker met een esculaap. Hij

noemde zich nog net geen dokter, maar hij sprak niemand tegen die hem wel met deze titel aansprak. En dat waren er nogal wat.

Volgens Pathuis was zijn methode ook in zwang bij het Dijkzigt ziekenhuis in Rotterdam, waarmee hij zou samenwerken. Een telefoontje leerde dat dat een leugen was. Bioresonantie, zo ontdekten wij, was kwakzalverij. Met een verborgen camera legde TROS Radar vast dat Pathuis in zijn witte jas diagnoses stelde aan de hand van röntgenfoto’s die hij uit doktersdossiers had losgepeuterd. Om een lang verhaal kort te maken: Pathuis werd opgepakt en moest zich voor de rechter verantwoorden. Tijdens de rechtszaak bleek dat hij zelfs de apparatuur verkeerd had aangesloten! Hij werd veroordeeld. Even later overleed Dick Pathuis, oh ironie, aan een gezwel in zijn hoofd. Zou de wet van karma dan toch bestaan?

Broncode

In 1995 beweerde een techneut die Jan Sloot heette dat hij een datacompressiesysteem had ontwikkeld, waarmee hij 16 speel lms op een chip van 64 kb (!) kon zetten en ze razendsnel per beeld kon reproduceren. De chip zat in een kastje. Van Jan mocht niemand in dat kastje kijken, want “patenten en rechten ben je zo kwijt”. Tijdens de demo’s ging er veel mis, maar Philips topman Roel Pieper geloofde Jan op zijn woord. Nadat hij Philips had verlaten ging hij het kastje van Jan promoten. De druk op Jan werd hoger en hoger en Jan werd alsmaar zenuwachtiger. Hij weigerde resoluut om wie dan ook een kijkje in de kast te geven. Vrijwel op de dag dat Jan met het geheim op de proppen zou komen, legde hij het loodje. Waar het kastje is gebleven, is onbekend, evenals de broncode die evenmin werd gevonden. Roel Pieper is vermoedelijk een illusie armer en - zou het toeval zijn? - ook niet meer in trek als topman…