OVK NUUS / NEWS September 2018 by OVK HK

IN HIERDIE UITGAWE PRESISIE VEEBOERDERY | DIE KOSTE VAN ONSEKERHEID | SKOKKENDE GESIG VAN GRONDGRYP

PIO-OVK-02

inhoud|contents

VOORBLAD ‘n Sussex koei in ‘n speelbui op die plaas Hillcrest van Eksteen en Henriette Durow buite Clocolan. COVER A Sussex playful cow on the farm Hillcrest of Eksteen and Henriette Durow outside Clocolan.

Uitgewer/Publisher Oos-Vrystaat Kaap Bedryf Bpk Posbus/PO Box 96 Ladybrand Oos-Vrystaat/Eastern Free State 9745 Besturende Redakteur Managing Editor Stéfan Oberholzer Redakteur/Editor Francois Seymore 051 923 4785/079 780 4618 ovknuus@ovk.co.za Inhoudkonsultant Content Consultant Santa Ferreira

24 2

Uit die Woord

Oor die grensdraad

Die koste van onsekerheid

Hoofartikel | Leading Article

Grond jaag gemoedere op

Nature’s budget already taken

Gunstige produksie-omgewing bring winste

In ‘n eierdop....

Die skokkende gesig van grondgryp

Reëls so nodig soos roomys

Hier en daar fotoblad

Jong man boer vee met presisie

Crop Estimates

What dreams are made of…

Vars bries uit Suid-Vrystaat

Sugar tax – the myths

Riglyne vir vleisproduksie

Nuwe hoofbestuurders

Klimaatinligting

Medewerkers/Contributors Heinrich Victor Sulene Oosthuizen Igna du Plessis Proeflees/Proof Reading Marna Alberts Advertensies/Advertising Redakteur/Editor 051 923 4785/079 780 4618 ovknews@ovk.co.za Uitleg/Layout OVK Skakeling Drukkers/Printers Oranje Print & Packaging Senekal

4 OVK Hoofkantoor/Head Office 19 Dan Pienaarstraat/Street Ladybrand Tel: 051 923 4598 klantediens@ovk.co.za Die menings en aannames wat in hierdie publikasie uitgespreek word, is nie noodwendig die sienswyse van OVK nie en OVK aanvaar hiermee geen verantwoordelikheid of aanspreeklikheid vir enige aansprake wat in hierdie publikasie gemaak word nie. The opinions expressed in this publication are not necessarily the view of OVK and OVK does not accept any responsibility or liability for claims made in articles or advertisements.

Kopiereg word voorbehou en inhoud mag slegs met skriftelike toestemming van die redakteur gereproduseer word. Copyright is reserved and contents may only be reproduced with written permission of the Editor. Die tydskrif is gratis aan kliënte by alle OVK Handelstakke beskikbaar en voorwaardes geld. The magazine is available free of charge to clients at all OVK Retail branches and conditions apply.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

UIT DIE WOORD

LEEF TE MIDDE VAN POLITIEKE ONSEKERHEID Die ontsteltenis van ‘n jong boer, wat oor die algemeen kalm en berekend is, het my iets laat beleef van die onrus en onsekerheid wat ons boere tans ondervind. Sy woorde was: “As hulle net vir my wil sê dat ek nie meer ‘n plek in hierdie land het nie, kan ek gaan, want ek is nog jonk genoeg om elders voor te begin en ‘n sukses te maak”. Die onsekerheid is ‘n werklikheid. Hierdie boer is nie polities reaktief of ‘n negatiewe persoon nie. In Prediker lees ons dat hierdie politieke verval ook in daardie tyd reeds ‘n werklikheid was.

Ds Danie Kleynhans, Ladybrand Moedergemeente

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Prediker 10:16-20: “Ellende wag vir die land waarvan ‘n slaaf koning is en waar amptenare vroeg in die dag begin feesvier. Dit gaan goed met die land waarvan die koning vir homself kan besluit en waar amptenare op die regte tyd feesvier, met selfbeheersing en nie met ‘n drinkery nie. Luiheid laat die dak inval, slap hande laat die huis lek. Eet bring plesier, wyn vrolik die lewe op, maar alles kos geld. Moenie die koning verwens nie, nie eens in jou gedagte nie, moenie die ryke verwens nie, nie eens in jou slaapkamer nie; die voëltjies kan

oorvertel wat jy gesê het, hulle kan jou woorde oordra.” Prediker sê die werklikheid wat ons nou beleef, is die gevolg van mense wat in poste aangestel word waarvoor hulle nie toegerus is nie. Hy noem dinge soos onproduktiwiteit, gebrek aan instandhouding, duur lewenstyle en vrees om ‘n fluitjieblaser te wees, want jy gaan jou werk verloor. Ek vermoed u as leser voel hoedat u bloeddruk styg terwyl u hier lees. Dit is wat ons elke dag beleef. Wat moet ons hiermee maak? Kom ons pas ‘n paar van die ander groot lesse wat ons in Prediker vind op hierdie gedeelte toe: Die Prediker skryf oor dit wat die lewe by ons kan steel en dit wat ons kan doen om lewe te skep. Volgens hom is die eerste ding wat die lewe by ons kan steel, die idee dat jy alles kan verander en dat alles van jou afhang - oorverantwoordelikheid. Moenie dink dat jy alles gaan verander en gaan regruk nie. As jou pogings om die verkeerde reg te ruk jou ongelukkig maak, oorskat jy jouself. Sorg dat jy die lewe en sy vreugde behou, terwyl jy die verkeerde probeer regstel. Die lewe gaan voort; maak vrede daarmee dat die lewe goeie en slegte dinge inhou.

Moenie die slegte die hele tyd wegwens of wil wegbid of baklei nie; dit is deel van die lewe. Prediker 3:12-13: “Ek het tot die insig gekom dat daar vir ‘n mens niks beter is nie as om vrolik te wees en die goeie van die lewe te geniet. Dat die mens kan eet en drink en onder al sy arbeid nog die goeie kan geniet, ook dit is ‘n gawe van God.” In Prediker 5-6 waarsku hy dat ons versigtig moet wees, want ‘n soeke na absolute sekuriteit en geld het ‘n ingeboude vernietigende suigkrag. In Prediker 9 beveel hy aan dat ons moeite moet doen om die klein plesiertjies van die lewe te geniet. Moenie jou kos insluk nie, proe en geniet dit. Bederf jouself ’n bietjie met ‘n luuksheid of wat en geniet jou geliefdes. Waardeer dit ook dat jy ‘n werk het. Laastens, geniet dit wat jy van dag nog kan doen, al is dit nie meer dieselfde as wat jy ‘n jaar gelede kon doen nie, want dalk kan jy dit môre nie meer doen nie. Leef vandag! Grondonteiening is op almal se lippe. Hoe gaan dit uitspeel? Niemand weet presies nie. Moet net nooit toelaat dat hierdie onsekerhede die lewe by jou steel nie. Volgens Prediker is ons grootste verantwoordelikheid om eerstens die lewe wat God aan ons gegee het, te leef.

REDAKSIONEEL

oor die grensdraad.... current Article 25 already allows for it.

FRANCOIS SEYMORE

ns aandag is so gefokus op die onsekerheid in die landbou en die tegniese resessie dat ons nie veel aandag skenk aan die verwikkelinge in ons buurland, Lesotho, nie.Terwyl ons President en ander Afrikaleiers in China is om nog fondse te verseker en verdere ooreenkom ste aan te gaan, betoog die inwoners van Lesotho in ‘n interessante wending oor die Chinese wat hulle ekonomie oorneem en die plaaslike besighede wat sukkel om teen hulle te kompeteer. Die platteland en menige stedelike gebied het oor die laaste 18 jaar ‘n toenemende teenwoordigheid van Chinese burgers gesien en President Cyril Ramaphosa se uitlatings die afgelope week uit Beijing dat China se multi-miljard dollar beleggings in Afrika nie ‘n kolonisasiepoging is nie maar voordele vir almal inhou, is nie juis gerusstellend nie. Die wysheid van tyd sal wel leer. We are certainly experiencing turbulent times and one needs to decide on what is noise and what is serious. The verbal submissions to the Joint Constitutional Review Committee are evidence of the diverse views our people and community organisations have in this country. However, the majority of submissions, written and verbal, however seems to be against the change in the Constitution to allow for expropriation without compensation, as they believe the

Tydens die voorleggings het Christo van der Rheede, adjunkuitvoerende direkteur van Agri SA gesê:“Dit is nie die Grondwet wat die mense in die steek gelaat het nie; dit is ‘n burokratiese, ondoeltreffende, hoogs gefragmenteerde en nie-verantwoordbare regeringstelsel.” Terselfdertyd, in ‘n ander vertrek in die Parlement, trek Markus Jooste eenvoudig sy skouers op en sê dit is nie sy skuld dat pensioenfondse miljarde verloor het nie, maar wel die van ‘n Oostenrykse sakeman! Na die skok van die geweldige inkrimping van die landbousektor en die gevolge daarvan vir die ekonomie, kondig visepresident David Mabuza ‘n stimuluspakket vir landbou aan waarvan die besonderhede later bekend gemaak sal word. Mabuza het gesê die landbou en ander sektore moet ge stimuleer word om meer te produseer.

Net wanneer jy dink niks kan verder skok nie3, verloor die Bokke teen Argentinië en Australië en skuif af na die 7de plek op die wêreldranglys - hul laagste posisie ooit! Die Protea vroue krieket span het groot vordering oor die afgelope paar jaar gemaak en die halfeindrondte van die afgelope wêreldbeker gehaal, net om hul Momentum-borgskap te verloor. Die onsekerheid in die landbou is egter op die stadium die grootste bekommernis vir ons boere en ons skenk in hierdie uitgawe aandag daaraan. Die geweldige inkrimping in die eerste twee kwartale is baie ernstig en ons kyk na syfers en praat met boere op grondvlak om hul menings te kry. Grondgryp het ‘n werklikheid geword en Gernie Botha van Vrystaat Landbou gee raad oor wat die grondeienaar te doen staan, sou so ‘n insident op sy grond realiseer. Die lede van Vrystaat Landbou het gesels oor die politieke

onsekerheid en hoe belangrik samewerking tussen die landbou en gemeenskaporganisasies is om ‘n gesamentlike front teen die onteieningsvraagstuk te vorm. OVK kondig ‘n rekord voorbelaste wins aan en die eeue-oue vraag of die hoender of die eier eerste was, word beantwoord. Igna bespreek reëls en dissipline en ons gaan kuier by twee besondere boere. Die een is ‘n jong man wat besluit het die natuur kan bestuur word en die ander is ‘n landbou- en gemeen skapsleier wat op die direksie van OVK aangestel is. Die voorlaaste someroesvooruitskattings is bekend gemaak en dit voorspel ‘n moontlike verdere inkrimping vir die landbousektor in die derde kwartaal. Die eerste koringvooruitskatting lyk egter baie meer positief. Ons ondersoek die betekenis van drome en die voordele van suikerbelasting om oorgewig en diabetes-verwante siektes te beveg. Heinrich Victor begin ‘n reeks oor vleisproduksie en ons stel twee nuwe hoofbestuurders by OVK bekend. Die winter is verby en ons sien uit na ‘n wonderlike nat somer. Ek is vol vertroue dat ons land op die regte pad is om vir al sy mense ‘n beter toekoms uit te kerf. Daar word met mekaar gepraat, en hoewel die gesprekke en opinies verskil, is daar nie ruimte vir misverstande of verkeerde afleidings nie. Dit maak dit moeilik om populistiese onwaarhede deur die regse en linkse faksies te versprei wat net veredere haat en wantroue kan veroorsaak. Onthou: dit is altyd op sy donkerste net voor dit lig word. Tot volgende keer. Boer en leef voluit terwyl jy kan – en wees lief vir dié om jou.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

HOOFARTIKEL

nsekerheid skep nie ‘n klimaat wat aanloklik is vir in vestering nie en kapitaalbesteding deur boere is ‘n duidelike indikator van die onsekerheidsvlak. Is die ekonome korrek en is dit moontlik dat hierdie onsekerheid veroorsaak dat die landbousektor met 63% in ses maande gekrimp het? Ons kyk na ‘n paar statistieke en gesels met boere op grondvlak om die huidige vlak van hul investering te ondersoek. Vaste eiendom is die grondslag van ‘n boerdery en die verhandeling van plaasgrond behoort insig te gee oor die gemoed van die boere. OVK se kliënte is hoofsaaklik in die Vrystaat, Oosen Noord-Kaap gesetel en dus bekyk ons die statistiek van hierdie areas ‘n bietjie van naderby. Dit is belangrik om in ag te neem dat vele faktore hierdie syfers beïnvloed en een daarvan is die droogte wat die Noord-Kaap nog steeds teister. Alhoewel die tendens na ‘n laer prys per hektaar neig, is dit wisselvallig en bly dit maandeliks normaalweg naby R2 656 per hektaar. Die Vrystaat toon ‘n afname in transaksies wat moontlik dui op ‘n “wag-en-sien”-benadering. Boere is uiters versigtig om nou kapitaal in eiendom te belê sonder die sekerheid van die beskerming van eiendomsreg. Vanaf Januarie tot Julie het 113 plase groter as 300 hektaar van eienaarskap verwissel - ‘n gemiddeld van 16 plase per maand. Sommige van hierdie transaksies was slegs die herregistrasie van ‘n individu na ‘n trust of maatskappy. Die waarde van eiendom toon ‘n effense af waart se neiging met ‘n gemiddeld van net oor die R12 000 per hektaar.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Die koste van

onsekerheid

Almal het verwag dat landbou die BNP negatief sou beïnvloed, maar die omvang van die afname en die feit dat landbou die ekonomie in ‘n tegniese resessie gestoot het, was ‘n verrassing. Ons Minister van Finansies, Nhlanhla Nene, wat ook erken dit was nie te wagte nie, wys vingers na die droogte en kleiner oeste – hy rep nie ‘n woord oor onsekerheid nie. Ekonome skroom egter nie om die onsekerheid wat die regering op eiendomsreg geplaas het, direk te impliseer nie. Die ANC se herhaalde standpunt dat die ekonomie en voedselsekerheid nie negatief geraak moet word nie, lyk nou na wensdenkery. Die landbousektor se inkrimping van 34% gedurende die eerste kwartaal en 29% gedurende die tweede kwartaal spreek vanself. Is dit dan die koste van onsekerheid waaroor daar bespiegel word? Die Oos-Kaap volg die tendens van ‘n afname in transaksies vir groter plase, maar die prys per hektaar wissel geweldig maandop-maand en dit is dus moeilik

om ‘n werklik reflekterende markprys te kry. Die waardes toon ‘n stygende tendens oor die laaste jaar met ‘n gemid deld van R9 823 per hektaar.

Wat kan ons dan aflei van hierdie syfers? Die kommersiële banke het bekend gemaak dat hul lenings aan boere vir die eerste ses maande van 2018 met 11%

gestyg het. Die media wil hierdie verhoging uitmaak as ‘n indikasie dat die boere wel investeer en die grondher vormingsproses geen invloed op vertroue het nie. Die realiteit is egter dat landbouers onder geweldige kontantvloeidruk verkeer. Die somerproduksieseisoen wat laat is teenoor verlede jaar, die ekonomie (die rand) wat onder druk is en lae graanpryse noodsaak produsente om meer krediet op te neem. Die oorgrote meerderheid van boere in die drie gebiede wat ons ondersoek het, kry nie die voordeel van uitvoere nie. Hulle is aan die kostekant van die wisselvallige Rand wat sedert Desember 2017, toe Cyril Ramaphosa die eerste keer onteiening sonder vergoeding aangekondig het, reeds met meer as 21% teenoor die Dollar verswak het. Dit veroorsaak dat diesel in die laaste jaar met bykans 23% gestyg het, en tesame met verhoogde invoerkoste op plaastoerusting ‘n noemenswaardige invloed op insetkoste en kontantvloei het. Die boere se kontantvloei word ook verder gedemp deur ‘n swakker graanprys wat nie binnekort opwaarts gaan beweeg nie. Daar was ‘n verbetering sedert Februarie, maar alle indikasies is dat die prys sywaarts geleidelik gaan daal. Die laat oeste lewer ook nie verwagte tonne per hektaar op nie en sommige boere stroop nie eers hul oeste nie om koste te bespaar. Trekkerverkope bly ‘n maatstaf van die gesondheid van landbou maar word nie meer gesien as ‘n operasionele uitgawe nie maar eerder as ‘n kapitale koste weens die styging in invoerkoste.

Theo (jnr.), Theo (snr.) en Conrad van Zyl

Die statistieke wat deur SAAMA uitgereik word, toon ‘n duidelike afname in die laaste kwartaal met ‘n dalende tendens. Dit sal interessant wees wat die tradisionele “Belastingaankope” in Februarie gaan wys. Die statistieke en syfers kan teenstrydige indikasies van die boere se gemoed en vertroue in die toekoms weerspieël en daar is menige makro-ekonomiese invloede om akkurate kapitaalbesteding te bepaal. Daarby speel die klimaat altyd ‘n rol en sekere streke het nog steeds nie genoegsaam na die droogte herstel om die boer op ‘n positiewe kontantvloeibasis te plaas nie.

grond af opgebou toe hy destyds skool verlaat het en met ‘n melkery begin het om kontantvloei te genereer.“Ons kon met ‘n Landbanklening die grond koop en ‘n trekker, planter en ses koeie met my ma se laaste geld”. Vandag is hulle suksesvolle gewas- en veeprodusente wat onlangs aangewys is as een van Graan SA se finaliste vir hul “Produsent van die Jaar 2018” toekenning. Theo (snr.) moes al menige struikelblok in sy boerderydae oorkom maar is bekommerd oor die donker wolk wat skielik oor eiendomsreg hang. “Dit is ‘n groot swaard wat oor jou kop hang, maar jy kan dit nie oorweeg om tou op te gooi nie

en jy glo dat die Here jou hierdeur sal help. Finansieringkostes is so hoog dat geen boer kan bekostig om nie normaal te produseer en ‘n inkomste te genereer nie.”

“Jy kan nie die ritme van die plaas versteur nie.” Theo van Zyl Theo (jnr.) sê dat dit ‘n emosionele wipplank is. “Jy gaan deur siklusse van gevoelens en dit is belangrik om besig te bly, want dit neem jou fokus van die probleem weg. Ons probeer nie te veel nuus kyk nie en konsentreer liewer op ‘n veiling. Die werklikheid van die situasie

So, wat sê die boere self? Is hierdie onsekerheid oor die toekoms werklik so groot of is dit maar net nog ‘n uitdaging wat oorkom moet word? Op die plaas Prairie naby Marseilles boer Theo van Zyl al vir die laaste twintig jaar saam met sy twee seuns, Cobus en Theo (jnr.), beide in hul laat dertigs. Theo (snr.) het die plaas met sy moeder se hulp van die

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

uiters belangrik dat ons werk skep en dit is ons plig om hierdie land te help. Ons moenie nou skrik nie. Die middelgroep (gematigdes) sal bepaal wat gebeur, nie die regses of linkses nie.” “Ek het boere wat my bel wat grond wil koop, maar bang is. My boodskap aan hulle is

is so geweldig dat ek my nie in die gevolge kan indink nie.

grond en die bevolkingsgetalle altyd ‘n faktor bly.”

Die van Zyl’s is dit eens dat hierdie nie ‘n tydelike probleem is nie, maar ewig gaan bly.“Hierdie is ‘n baie groter struikelblok as die droogte. My geloof het my nog altyd daardeur gehelp. Hierdie is anders en daar is ‘n duidelike polarisasie wat plaasvind. Die regering moet net eenvoudig na ons toe kom en sê wat hulle beplan, dan het ons sekerheid en weet ons hoe om te beplan. Ons het almal begrip vir grondhervorming, maar dit is die onsekerheid wat ‘n mens negatief maak.”

Hulle gesels as familie met hul vrouens oor hul bekommernisse en vrese maar stem saam dat om te emigreer, nie ‘n opsie is nie. “Ons het hard gewerk om hier te kom en glo dat dinge wel so sal uitwerk dat ons ‘n bestaan in die land sal kan maak. Daar is werklik geen ander opsie nie en ons sal nooit op dieselfde skaal daar kan boer as hier nie,” verduidelik Theo (jnr.)

Cobus en Theo (jnr.) glo nie die antwoord vir jong boere is om geleenthede in Afrika te gaan soek nie. “Jy sal nooit sekerheid van grondbesit hê nie en jy kan nie geld in grond belê wat nie joune is nie. Dit gaan ook nie help om voedsel daar te produseer en die bevolking is te arm om dit te koop nie. Die enigste manier om die grondkwessie van die tafel te kry, is ekonomiese groei. Die onteiening sonder vergoeding veroorsaak dat die Staat nie ‘n klimaat vir ekonomiese groei skep nie en gevolglik gaan

Hansie Swanepoel is deel van ‘n familieboerdery op die plaas Daspoort naby Dewetsdorp en volgens hom is die enigste wyse om hierdie grondkwessie te hanteer, verhoudings.“Ons moet verhoudings met ons werkers en gemeenskappe om ons hê om te oorleef. Staan terug vir iemand en laat hom eerste by ‘n deur inloop - jy sal verbaas wees oor die verandering in houding. Ons kan nie as ‘n klein groep blanke boere probeer om teen die getalle te baklei nie.” “Die meeste geskille kom oor misverstande. Hoe meer jy saam met mekaar werk, hoe minder onduidelikhede is daar. Dit is

verseker nog grond gekoop het. Ons gaan egter nie onnodige kapitaal spandeer op nuut-aangekoopte grond en verbeteringe soos voerkrale of melkfasiliteite oprig nie. Ons beoog verbeteringe aan die bestaande melkstal maar gaan dit byvoorbeeld deur die IDC doen om ons teen finansieringsverliese

Hansie Swanepoel dieselfde - as jy bang is doen die regte ding vir Suid-Afrika en koop die grond in ‘n maatskappy saam met jou werkers. Dit is die beste pad vorentoe en my opinie is dat die regering op die oomblik nie op die regte pad is met onteiening sonder vergoeding nie.” “Tot op hede het ons nie kapitaalbesteding beperk nie en onlangs nog grond bygekoop. Indien ons nou kon, sou ons

te verskans indien onteiening sonder vergoeding wel hier sou plaasvind.” Quentin de Bruyn is ‘n vierde geslag vee- en gewasboer op die plaas Vastrap buite Ladybrand en het onlangs sy sesde Boran-produksieveiling gehou. Die aankope van kuddevee is ook ‘n duidelike teken van investering in die toekoms. “Ons is baie gelukkig omdat die Boran ‘n geharde Afrikabees is en gesog is onder opkomende boere. Die tweede en derde grootste kopers by die veiling was swart kommersiële boere wat nou hul kuddes begin. Die huidige onsekerheid affekteer hulle nie so veel nie.” Volgens Quentin is hy baie tevrede met pryse wat die stoetdiere behaal het, maar noem dat hy van veilings weet waar baie diere op aanbod nie verkoop is nie.“Die feit dat boere

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

negatief is, kan jy nie ontken nie. Ek gaan verseker nie nou nog ‘n plaas koop of enige uitbreidings maak nie. Dit is nou al agt maande nadat die ANC die onsekerheid geskep het en daar nog nie duidelikheid is oor wat presies die toekoms inhou nie.” “In die afgelope tyd is daar darem uitsprake gemaak wat ‘n bietjie meer gemoedsrus gee. Dit is belangrik dat ons as kommersiële boere deelneem in die gesprek oor onteiening sonder vergoeding, dus het ek in beide my geskrewe en mondelikse voorlegging aan die Grondonteieningkomitee versoek om nie iets te doen wat die waarde van grond gaan aantas nie.” Grondwaarde bepaal die landbouer se finansieringsvermoë. Sou hierdie grondwaarde verlaag, word die balansstaat negatief beïnvloed en kan die boer homself in ‘n marginale posisie bevind waar hy nie meer krediet kan verkry nie. Geen boer kan die landbouseisoene oorleef sonder finansiering nie. Quentin sê een van sy grootste bekommernisse oor die onsekerheid is die feit dat die boere nie nou vir die toekoms kan belê nie.“As jy nie nou investeer in nuwe gereedskap of tegnologie nie, is jy oor een of twee jaar nie kompeterend nie.” “Hierdie grondkwessie is ook nog net ‘n verdere wig wat tussen die verskillende groepe in ge dryf word en gee net verdere bekragtiging aan boere wat nie wil deelneem aan grondhervorming nie. Die vraag is: Wie wil saamwerk in grondhervorming as die rege ring

vloeiposisie is, nou opportunisties, grond aankoop. Daar is beslis nie ‘n groot aptyt om geld te gaan leen om grond te koop nie. Wat hou die toekoms in en gaan hierdie kwellende onsekerheid kwyn? Ongelykhede in enige land veroorsaak ver deeldheid en in ons land word dit verder uitgebuit om polarisasie te vergroot. Grond gaan altyd ‘n speelbal bly solank daar ekonomiese ongelykheid is. Volgens Statistiek SA leef meer as helfte van die bevolking meer as 30 miljoen - in ar moede. Die werkloosheidsyfer van 27.2% ,6.08 miljoen mense, in die tweede kwartaal, is die hoogste nog en dra nou glad nie by om armoede te verlig nie. Quentin de Bruyn dreig om jou plaas te vat? Dit is vir my hartseer.” Dit wil nou ook voorkom asof die banke die boere verantwoordelik wil hou vir hul skuld al sou hul plase sonder vergoeding onteien word. Nedbank se hoof van Media skakeling het in ‘n e-pos bevestig dat die boer volgens hul ooreenkoms steeds die verbandskuld moet terugbetaal.“Die boer wat ander beleggings of inkomste het, staan nou die kans om alles wat hy besit, te verloor. Dit is verseker nie regverdig nie.” Veepryse het oor die afgelope twee jaar goed gestyg. Die droogte tussen 2013 en 2016 het veroorsaak dat baie boere hul vee uitgedun het en nou weer kuddes moet begin opbou deur meer vee in te koop

of vee terug te hou. Dit veroorsaak negatiewe kontantvloei en is dus een van die redes vir die verhoging in krediet wat benodig word. “My pa het die beste moontlike toekoms vir my geskep en dit is my verantwoordelikheid om na my kinders se welvaart te voorsien. Al het ek grade in ander beroepe, na twintig jaar se boer lê al my kundigheid en vermoë om ‘n positiewe bydrae te maak in boerdery. Ten spyte van die huidige onseker heid lê my passie nog in die boerdery en sien ek ‘n toekoms daarin.” verduidelik Quentin. Die gespekke en syfers dui sonder twyfel aan dat investering tot die noodsaaklike beperk word. Daar kan egter in dieselfde asem gesê word dat boere wat in ‘n sterk kontant-

Werksgeleenthede en ‘n groeiende ekonomie is die enigste oplossings vir die voortbestaan van kommersiële landbou. Dit help nie dat landbouers voedselsekuriteit verseker, maar niemand kan voedsel bekostig nie. Die boere sal verder moet verseker dat die mense in hul direkte gemeenskap voordeel put uit hul boerderyaktiwiteite. Hulle sal verhoudings en vennootskappe moet skep wat hul werkers ekonomies bevoordeel en help om opkomende boere te vestig. Niemand het die resessie voorspel nie en die moontlikheid van ‘n afgradering staan ons ook nou in die gesig. Die regering weet dat hul optrede nou drasties sal moet verander om die uitvloei van buitelandse kapitaal te voorkom. Beleid sekerheid gaan baie daartoe bydra - die laaste weke se verwikkelinge rondom die Grondwet veranderinge lyk veel meer positief en stel boere dienooreenkomstig, gerus. Die landbouer is nie iemand wat heeldag tob en torring oor die negatiewe faktore om hom nie. Hy is rotsvas in sy geloof en weet hy moet alles in sy vermoë doen om voort te gaan met dit waarvoor hy so lief is en die rede vir sy bestaan – om aan te hou boer ten spyte van die negatiwiteite.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

VRYSTAAT LANDBOU

rancois Wilken, herverkose president, het tydens die opening gesê dat hierdie kongres die belangrikste in die geskiedenis van Vrystaatse Landbou is.“Ons is in ‘n moeilike situasie (verwysend na onteiening sonder vergoeding) en ons kan onsself afvra hoe ons hier gekom het, en hoe ons hier gaan uitkom.” Hy het gemeld dat politiek nie meer ‘n roeping is nie, maar as ‘n geldmaak geleent heid beskou word. “Politici stem, redeneer en besluit nie meer op grond van beginsels en waardes of die toe koms van ‘n land nie. ‘n Poli tikus se visie strek net tot die volgende ver kiesing, maar die van ‘n staats man oor ‘n

tydperk van 30 jaar. Ons het staats manne verloor.”

‘n moontlike toekoms vir die Landbou.”

Hy het voorts gesê die gevolge hiervan is dat die burgers van die land sal moet opstaan en dat tekens hiervan reeds gesien word. Burgerlike organisasies wen hofsake om die regering te dwing om op ‘n verant-woordelike wyse te lei. Die beslissing van die Grondwetlike hof dat die aanstelling van Shaun Abrahams, nasionale direkteur van die NVG, ongrondwetlik was, is ‘n sprekende voorbeeld hiervan.“Die NVG wat die wette van hierdie land moet afdwing en leiding gee, het ons gefaal. Na die uitspraak sien ek weer

“Ons landbouers wat in die platteland leef, sien eerstehands wat besig is om te gebeur. Daar is ‘n totale verval van dienslewering en nou word die skuld hiervoor voor Landbou se deur gelê. Ek gaan nie meer toelaat dat Landbou as ‘n slaansak gebruik word vir iemand om ‘n punt te bewys nie. Ons gaan nie meer die etiket dra van sondebok vir alles wat in hierdie land verkeerd gaan nie. As jy as politikus nie kan doen waarvoor die kiesers vir jou gestem het nie, moenie die blaam op iemand anders afskuif nie.”

Met verwysing na gemeen skapsorganisasies wat “namens landbou wil praat” het hy gesê dat elke organisasie sy plek het. “Ons is boere en ons ken landbou en ons weet hoe werk landbou. Ons weet wie is landbouers is - ongeag ras, taal of kleur en ons sal ons eie saak gaan stel. Elke organisasie het sy regmatige plek en ek vra: Gebruik jou magte en middele tot jou beskikking op die terrein waarop jy ‘n kundige is.” Dr John Purchase, HUB van Agbiz, het die vooruitsigte en uitdagings van landbou bespreek en daarop gewys dat Oosterse lande asook Rusland

Dit het tot die laaste halfuur van die Vrystaat Landboukongres geduur voordat dit duidelik geword het dat die werklike emosies en gemoed van die boere op die spits gedryf is. Besware en mosies wat wissel van ‘n openbare dispuut met die regering tot staking van betalings aan banke, is ingedien. Pleidooie is gelewer vir samewerking tussen organisasies en om nie die media te gebruik om mekaar aan te val nie.

Grond jaag gemoerde

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Francois Wilken het ‘n beroep op die politici gedoen om eerlik en reguit te onderhandel en nie voedselsekerheid in die gedrang te bring nie. ‘n Prioriteit is om die 450 plase in die Vrystaat wat onbewerk is, produktief te kry.

groei nie. Daar was massiewe groei vanaf 2003/4 tot 2011 met ‘n hoogtepunt van $417 miljard, maar dit het in 2016 afgeneem na $295 miljard. Ons het dus meer as ‘n kwart van ons BBP verloor oor die laaste sewe tot agt jaar.” besig is om hul teenwoor digheid en invloed ten opsigte van Afrika te herposisioneer. Eiebelang speel ‘n ongelooflike groot rol hierin en lande soos China en Indië met 40% van

ere op

die wêreld se bevolking, het nie meer die hulpbronne om uit te brei nie. Hulle moet dus elders aanklop om voedselsekerheid te bewerkstellig.

“Jy kan moed verloor, maar jy mag nooit hoop verloor nie” Francois Wilken

Afrika se dinamiek, en veral sy demografie, is uiters belangrik. Volgens John gaan die Afrika bevolking binne die volgende 22 jaar na 2 miljard verdubbel. Hierdie groei gaan hoofsaaklik in die stede wees, waar daar nie kos geproduseer kan word nie. Die risiko is groot en SuidAfrika kan ‘n geweldige toestroming van mense verwag indien dinge in die res van Afrika skeefloop. Dit skep egter ‘n groot geleentheid vir boere om in Afrika betrokke te raak om voedsel te produseer.

Die enigste wyse om armoede in die land te verminder, is deur werkskepping en die omkeer van die daling in die BBP. Die regering sal fundamentele veranderinge in hulle beleid moet aanbring om die ekonomie te stimuleer. Die werkloosheidsyfer is hoër as 27% met ‘n jeugwerkloosheidsyfer van meer as 50%. Indien werkloses nie in die ekono miese aktiwiteite ingesluit word nie, gaan hulle brande stig en paaie versper.

“Die ANC is nog steeds baie verdeeld en daar bestaan groot wantroue tussen die Rama phosa- en Zuma- faksies. Die onsekerheid in die politiek skep geleenthede vir die landbou om deel te neem aan gesprekke en dit is belangrik dat landbou se stem ook nou gehoor word. Die grootste probleem is egter die BBP wat nie

Landbouskuld is bykans meer as R170 miljard en 70% word deur grondverbande gerugsteun. Kommersiële banke finansier 60% en die Landbank 29% van die skuld. Die totale kapitale bates het met 9.6%

gegroei tot R421 miljard met grond en vaste bates op R219 miljard (teenoor die R170 miljard skuld). Lewende hawe dra R137 miljard by en masjinerie en toerusting beloop 15.2% of R64 miljard. Die banke dra oor die R100 miljard se skuldlas en is om daardie rede baie angstig oor duidelikheid rondom die beoogde onteiening sonder vergoeding. Dr Purchase het faktore genoem wat die grootste dryfvere is en die toekoms van die landboubedryf en produsente sal bepaal: l Verbruikerstendense en die verbruiker se behoeftes. l Tegnologiese ontwikkeling en die aanwending daarvan om ons kompeterend te hou. l Toekomstige regulering van die landbouvoedselsisteem en aanpassing van produsente hierby, asook deelname aan die debatte. l Klimaatsverandering en waterbeskikbaarheid sowel as die doeltreffende aanwending van beperkte hulpbronne. l Handelsooreenkomste en landbou se betrokkenheid by die onderhandelinge. l Beter kommunikasie met medeprodusente sowel as met die regering, l Ontwikkeling van produsente se vermoë om die ontluikende bedryf vorentoe te bestuur. “Ons beweeg in oop markte wat deur mededingendheid en doeltreffendheid gedryf word. Ons is tegnologies goed gevor-

Dr John Purchase het gesê dat landbou se handelsbalans besonder gesond is. In 2001 was uitvoere minder as $2 miljard en in 2017 het die uitvoer van landbouprodukte gestyg na meer as $10 miljard - in Randwaarde sowat R145 miljard, wat ‘n wesenlike deel van die ekonomie is.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

der en die swak Rand gee ons ‘n voordeel om internasionale markte te penetreer. Ons het uitdagings met beleggings geleenthede asook veiligheid en sekuriteit, om net twee te noem wat ons sal moet oorkom.” Theo Venter, omstrede politieke analis van die NWU, het gesê dat die toekoms met spronge en chaos tussenin ontplooi. “Drie- tot vyfjaarplanne is wensdenkery. Oormatige fokus op risikobestuur word ondermyn deur die vinnig veranderende omgewing. Jy beplan nog hoe om ‘n risiko te bestuur, dan bestaan hy skielik nie meer nie. Moenie verandering as ‘n bedreiging sien nie. Sien verandering as ‘n geleentheid.” “Die ANC gaan as dominante regerende party beslis die verkiesing wen, maar met stemme in die lae vyftigs, wat dit baie moeilik gaan maak om die grondwet te verander. Die EFF behoort ook nie meer as 8% van die stemme te kry nie – Hulle is hoog op lawaai, maar laag op lewering. Die proses gaan nou net meer intens raak in die aanloop tot volgende jaar se verkiesing en speelballe soos grondhervorming gaan polarisasie op sosiale gebied vergroot.” Die pad vorentoe behels twee scenario’s. Die een is ‘n goeie siklus waar ons die regte dinge doen en waar ons as SuidAfrikaners hande vat. Landbou is ‘n voorbeeld van ons uitreik na mekaar. Die negatiewe siklus is waar ons uitmekaar getrek word en waar politici en belangegroepe die polariteitspotensiaal uitbuit.” Theo verduidelik dat die negatiewe siklus sosio-ekonomiese faktore soos armoede en werkloosheid insluit. Die regerende party is verdeeld en daar heers onsekerheid oor Zuma en Supra Mahumapelo se betrokkenheid is by die nuwe African Transformation Con gress,‘n party wat gestig is deur die Zuma-faksie en wat aan die verkiesing gaan deelneem om Ramaphosa te onttroon. Voeg hierby ‘n gefragmenteerde staat en verkrummelende diens -

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Omstrede politieke kommentator Theo Venter het voorspel dat die ANC nie weer 62% in die verkiesing gaan behaal nie, maar eerder net oor die 50% van stemme gaan werf met die EFF op 8%. Dit gaan dit nie maklik maak vir die ANC om die Grondwet met ‘n twee-derde meerderheid te verander nie.

lewering. “Al hierdie faktore veroorsaak wantroue en onsekerhede wat polarisasie verhoog.” Hy het afgesluit deur die boere te versoek om meer te dink en minder te “politiek”. Die aanloop na die verkiesing gaan ge paard met baie lawaai en dit is belangrik om tussen die lawaai en die werklikheid te onderskei. Dan Kriek, president van Agri SA, het gesê al wat die landbou nodig het om die ekonomie uit ‘n resessie op te hef, is grondwetlike sekerheid. “Daar moet ‘n besluit geneem word om dit wat ons nodig het - die fondament van voedselsekerheid en die fondament waarop landboufinansiering geskied - te verander. Die regering kan homself uit die moeilikheid wikkel, maar hy kan nie dit regkry deur onteiening sonder vergoeding nie.”

“Die vlakke van onsekerheid is al so hoog dat ek uiters bekommerd raak. Wanneer ek met produsente praat, is die onsekerheid besig om ongesond en selfs irrasioneel te raak. Dit is nou ons verantwoordelikheid om die landbousektor te beskerm en die negatiewe sentiment te staak. Ons moet beleggingsekerheid verkry want daar moet ‘n mielieoes geplant word.”

Hy het die gehoor verseker dat Agri SA alles in sy vermoë sal doen om die Grondwet te beskerm. Vier belangrike dinge moet volgens Dan nou gedoen word: Eerstens is dit nodig om die debatte rondom grondhervorming te erken. Die polarisasie wat besig is om plaas te vind, benadeel die moontlikheid van debat.Tweedens moet die effek en gevolge van onteiening sonder vergoeding op die ekonomie bepaal word. Derdens sal daar gewerk moet word aan oplossings, vennootskappe en verhoudings. “Laastens - bly koelkop. Moenie nou kwaad raak nie en hou die oppergesag van die reg in stand.” Na groepbesprekings is die afgevaardigdes die geleenheid gebied om hulle griewe of mosies te bespreek en van die begin af was dit duidelik dat die onsekerheid wat heers,

Dan Kriek het die boere die versekering gegee dat Agri SA alles in sy vermoë sal doen om die Grondwet te beskerm en hulle gemaan om in hierdie onseker tye kalm te bly en nie irrasioneel op te tree nie.

swaar op die gemoedere van die produsente lê. Finansiële banke is aangeval omdat hulle nie hul steun aan die boere gee nie en daar is selfs uit sekere oorde gedreig om betalings aan banke op te skort. Dan Kriek is versoek om Agri SA se hand uit te reik na ander landbou- en gemeenskaps organisasies sodat daar as gesamentlike front met die regering onderhandel kan word. Dit is belangrik dat alle boere, wat uiteindelik ‘n gesamentlike belang het, verteenwoordig word en dit is nie nou die tyd om mekaar in die media aan te val of te kritiseer nie. Daar is geëis dat dit baie duidelik gemaak word dat boere nie grond gesteel het nie. Nie hulle, hulle pa’s of oupas nie. Volgens een afgevaardigde word hierdie leuens vir populistiese doel eindes gebruik, wat nou al as die waarheid deur die grootste gedeelte van die bevolking aanvaar is en die persepsie be-

q Te midde van groot

onsekerheid oor die toekoms het die sprekers gepoog om die produsente te help om sin te maak van al die politieke lawaai en populistiese uitsprake.

staan dus dat boere “diewe” is. “Dit veroorsaak net verdere polarisasie.” Die onsekerheid oor die regering en die ANC se werklike doel stelling met onteiening sonder vergoeding asook hulle onwilligheid om hul planne op die tafel te sit, is die grootste struikelblok in die proses om boere gerus te stel oor die toekoms van landbou en voedselsekerheid. Francois het gesê dat hierdie seker die belangrikste kongres vir boere is, en mens kan net wonder wat op volgende jaar se agenda gaan wees. Na afloop van die kongres was dit moeilik om tred te hou met ver wikkelinge rondom die grondkwessie en teen druktyd het die volgende die nuus gehaal: l Agri SA en Agbiz ontmoet Minister Nkosazana Dlamini-Zuma op 15 Augustus in Pretoria om groei en werkskepping in die landbouvoedselwaardeketting te bespreek. l Agri SA en Agbiz het op 21 Augustus met die VisePresident, David Mabuza, vergader en sekere beleidsverklarings is deur die ANC gemaak, onder andere dat die beskerming

p Tydens ‘n werksessie oor die onduidelikheid van die regering se plan met onteiening sonder vergoeding was Stéfan Oberholzer (regs) diep in gesprek met Francois Swanepoel (VKB Uitvoerende Direkteur Landbou) van produktiewe plase ‘n prioriteit sal bly. l Dan Kriek en Dr John Purchase ontmoet Cyril Ramaphosa op 21 Augustus waar samewerking tussen leiers in die landbousektor gevra is om die regering by te staan in die grondhervormingproses. l Op 22 Augustus distansieer Cyril Ramaphosa hom van

die EFF se posisie om grond te nasionaliseer (‘n ommekeer van sy vorige standpunt). Hy het weereens aangedring dat die proses ordelik moet geskied en in die parlement gesê dat die proses begin sal word deur grond wat in munisipale besit is, as diensbare erwe beskikbaar te stel. Hy het ook die argument oor titelaktes beskerm en gesê die regering moet nie die mense weerhou van hul diepgegronde behoefte om eiendom te besit nie. l Die diensverskaffer wat die 450 000 skriftelike vertoë oor die voorgestelde wysiging van Artikel 25 moet analiseer, maak tot die ontsteltenis van Julius Malama bekend dat die meerderheid vertoë teen die wysiging gekant is. Na die analisering van bykans 150 000 vertoë staan 59.6% die wysiging teen. l Die landbou-organisasies laat nie gras onder hul voete groei nie en soos deur Cyril Ramaphosa versoek, word ‘n samewerkingsooreenkoms tussen swart en wit boere onderteken om gesamentlik met die regering te onderhandel en ‘n toekomsplan vir landbou te ontwikkel wat die belange van alle boere in die land sal dien. Die betrokke vier organisasies is Agri SA, TLU, Afasa en Nafu. l Donald Trump het op 23 Augustus sy buitelandse minister, Mike Pompeo, opdrag gegee om die grondkwessie en plaasmoorde te ondersoek.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

JAARVERGADERING

Gunstige produksieomgewing lewer groot winste Aandeelhouers, produsente en belanghebbendes het die onlangse Algemene Jaarvergadering van OVK Beherend (Edms) Bpk en OVK Bedryf Beperk in Ladybrand bygewoon waar Gilly Scheepers, Voorsitter van die OVK Groep, in sy voorsittersrede gemeld het dat die Maatskappy se aandeelhouers tot 12 321 toegeneem het, teenoor slegs 3500 in 2012. Die saaiboere in die be sproeiingsareas het rekordoeste behaal en produsente in die droëlandgebiede het die grootste oeste nog gelewer. Die silo’s was onder groot druk om graan te kon inneem en versend. Veeboere het hoë vesel- en vleispryse gekry en behalwe vir

Joël le Roux (Vise-voorsitter), Dirk du Plessis (Maatskappy Sekretaris) en Gilly Scheepers (Voorsitter) tydens besprekings by die Algemene Jaarvergadering in Ladybrand.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

dele van die Wes-, Oos- en Noord-Kaap, het die res van die OVK bedienings gebied hoë reënvalsyfers aangeteken. Hierdie voorspoed word weerspieël in die omset van die 52 handelstakke, wat met 9,8% gestyg het na R2,69 miljard. Die totale omvang van besigheid

van die OVK Groep het met 6,85% gegroei na R9,13 miljard met ‘n rekordwins (voor belasting en lojaliteit betalings) van R261 miljoen. Gilly het ook verwys na die belangrike rol wat OVK in die platteland speel, nie net in die skepping van werksgeleent -

hede nie, maar ook in die daaglikse lewe van inwoners. In nege dorpe is OVK die enigste brandstofverskaffer en is dit nog steeds ‘n stryd om addisionele lisensies te bekom. Hy het kortliks na die on sekerhede op die politieke front

Stéfan Oberholzer (Besturende Direkteur) het die aandeelhouers ingelig dat die netto batewaarde per aandeel (uitgesluit tesourie-aandele) met 13% gegroei het tot R20,40 per aandeel.

q Theo Venter, omstrede

akademikus van die NWU en politieke ontleder, het die produsente ingelig oor die nuutste politieke verwikkelings en hulle perspektief gegee rakende die voorgestelde veranderinge aan Seksie 25 asook die impak daarvan op plaaslike en internasionale investering.

verwys, met spesifieke verwysing na onteiening sonder vergoeding. Dít, het hy gesê, is nie haalbaar of implementeerbaar nie. Hierdie konsep veroorsaak wantroue tussen die landbousektor en die regering en skep ongesonde verhoudings. Die positiewe produksie-omstandighede reflekteer ook in die debiteureboek van OVK, wat ‘n afname in agterstallige skuld toon. Stéfan Oberholzer, Besturende Direkteur van die OVK Groep, het dit toegeskryf aan die produsente se kontantvloei wat verbeter het as gevolg van hoër vleis- en veselpryse.

een van die mees stabiele en kerngesonde landbou besig hede in Suid-Afrika bly. Dit is om hierdie rede dat ‘n rekord dividend van 70 sent per aandeel verklaar kan word, tesame met die lojaliteitskorting beloop meer as R70m wat die produsente-aandeelhouers toegeval het. Die huidige jaar gaan gepaard met groot onsekerheid en die landbousektor staan op die drumpel van gewigtige uitdagings en verandering. Die gevolge hiervan sal hulself nog manifesteer en gaan verseker ‘n impak hê op toekomstige resultate in die landbousektor.

‘n Bedrag van R29,2 miljoen is deur middel van die lojaliteitskema aan bona fide produsente uitgekeer, wat na die afgelope droogte ‘n welkome finansiële inspuiting in die sektor was. Stéfan het verduidelik dat sekere bedryfsafdelings soos die meulens, meganisasie en eiendomme ‘n uitdagende jaar beleef het, maar dat die kernaktiwiteite waaronder handel, graan, vesel en kliëntefinansiering die grootste bydraers tot die rekordwins was. Hy het gesê dat diversifikasie, geografies en in besigheidseenhede, meebring dat OVK

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

KOS VIR NADENKE

Die lewe sou nie dieselfde gewees het sonder die ovaalvormige hoendereier nie! Hoe vervelig sou ‘n ontbyt dan wees? Wat sou die eier-enmayonnaisebroodjie ooit kon vervang en hoe sou ‘n bord met snoephappies gelyk het sonder ‘n gevulde eier? Wat sou gebeur het as Humpty Dumpty nie van die muur geval het nie? Die eier word as vanself sprekend beskou, maar waar kom dit vandaan en hoe het dit gebeur dat die mensdom meer as 1.4 miljoen ton eiers per jaar verorber? Die geskiedenis wil dit hê dat wilde hoenders mak gemaak is, so vroeg as 3200 v.C. Egiptiese en Chinese rekords toon aan dat hoenders reeds in 1400 v.C. eiers vir die mens se gebruik gelê het. Europa het later gevolg en teel met hoenders sedert 600 v.C. In die 1920’s het die meeste boere hoenders aangehou om hulself van eiers te voorsien en die surplus is op markte verkoop.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Die verkoop van eiers het uiters winsgewend begin word en plase het tot 400 henne aangehou. Die hoenders het buite vrygeloop en eiers is in ‘n hok gelê. Die buitelewe het egter probleme meegebring soos ongunstige weer en roofdiere. Die groter en sterker henne het ook meer van die kos geëet en kleiner voëls het verswak. Siektes was ‘n groot faktor en spesiale medisynes is ontwikkel. Kos is aangepas om die diere sterker en gesonder te maak. Henne het op daardie stadium sowat 150 eiers per jaar geproduseer en hul sterftesyfer was meer as 40 persent.

laag, maar van die ou probleme het nog steeds voorgekom, soos higiëne- en misbeheer, asook die pikorde. Die eiers was vuil en stukkend getrap en is aan dieselfde misverwante bakterieë as die henne blootgestel. Gedurende die middel 1940’s is draadhokke wat bo grondvlak gelig is, in gebruik geneem en dit het sanitasie en misbeheer drasties verbeter, aangesien nie die hen of eiers met die hoendermis kontak gemaak het nie. Voeding is optimaliseer aangesien alle henne dieselfde hoeveelheid ontvang het, wat die eierkwaliteit verhoog het. ‘n Hen het nou 250 eiers per jaar geproduseer en sterftesyfer het na 5 persent gedaal.

Navorsing het getoon dat ‘n binneshuise opset vele voordele ingehou het deur die verspreiding van parasitiese besmetting asook siektes deur knaagdiere en selfs mense te beperk. In plaas daarvan dat henne enigiets geëet het wat hulle buite kon vind, word hul dieet nou beheer, wat lei tot beter gesondheid en verbeterde produksie.

Vandag word henne in moderne eenhede gehou waar ligte vir tot 16 uur brand en produseer elk 320 eiers per jaar. In 2010 het die 19 miljard hoenders in die wêreld bykans 1.1 triljoen eiers per jaar gelê. Daar bestaan vandag byna 200 rasse en variëteite wêreldwyd.

Hierdie veranderinge het die sterftesyfer na 18 persent ver-

Die mens eet eiers, want dit is maklik om te bekom en ryk aan

proteïne. Dit word in omtrent alle gebak gebruik en is veral gewild vir ontbyt: gebak, geposjeer, gekook, as roereier en ook in omelette. Eiers word selfs ingelê word en wie kan ‘n kerrieeier weerstaan? Net vir diegene wat dit dalk oorweeg om rou eier te eet – die proteïne in ‘n gekookte eier is byna 91 persent opneembaar, teenoor slegs 51 persent van ‘n rou eier. Die eier het selfs sy eie dag en dit word jaarliks elke tweede Vrydag in Oktober gevier. Hierdie jaar word dit op 12 Oktober gevier en elke land se produsente en bemarkers reël aktiwiteite soos eierverf, gesigverf en ballonverf. Verskeie ontbyte en proe-sessies word ook aangebied. Sommige fynproewers verkies die geel sag en ander verkies dit hard. Omgedraai, hard gekook of sag geposjeer. Party het al eier op die gesig gehad en ander onthou nog ‘n eierresies by die kerkbasaar van 40 jaar gelede, of die eiers wat hulle geverf het. Hoe dit ook al sy, die gemiddelde persoon eet 250 eiers per jaar, en dit gee jou genoeg geleentheid om baie keuses te maak. Bon appetit....

10 000 jaar gelede het ‘n wilde grys haan met ‘n mak rooi hen gekruis en is die eerste moderne hoender uitgebroei. Dus was die eier eerste – of so beweer die genetici!

In ‘n eierdop...

Foto: Infostormer.com

GRONDBESETTING

Die skokkende gesig va

Virginia, Stellenbosch en Queenstown, om net om ‘n paar dorpe te noem wat onlangs die nuus gehaal het weens grondgrypinsidente. Dit het ‘n werklikheid geword en kan uiters traumaties vir die grondeienaar wees. Die eerste raad wat uitgedeel word, is “bly kalm”. Hoe kalm kan ‘n mens egter bly wanneer ‘n horde opgesweepte mense op jou plaas opdaag en hutte wil opslaan? Gernie Botha van Vrystaat Landbou sê dat die boer, alhoewel die Strafproseswet 51 van 1977 voorsiening maak vir siviele arrestasies, verkieslik nie moet probeer om alleen die oortreders self te arresteer of te verwyder of om enige kontak met hulle te maak nie. Sonder behoorlike getuies kan die besetters later enige vals aanklag teen die boer inbring, soos byvoorbeeld die rig van ‘n vuurwapen, net om tyd te wen sodat strukture opgerig kan word.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Die enigste wyse om van hierdie traumatiese drama ontslae te raak, is spoed. Die oomblik wat strukture wat opgerig word gereed is vir okkupasie, verander die onregmatige betreding na onregmatige okkupasie en mag hierdie persone sowel as die strukture slegs in terme van ‘n hofbevel verwyder word. Dit neem tyd en die situasie kan verder versleg deurdat addisionele hutte opgerig kan word sonder die kennis van of waarneming deur die boer.

Gernie beveel boere wat die slagoffer word van grondgryp aan om onmiddellik hul landbouveiligheidskoördineerder te kontak, die situasie aan hom te rapporteer, self die plaaslike SAPD van die onregmatige grondbesetting in kennis te stel en versoek dat ‘n beampte so vinnig moontlik na die plaas kom om onder andere die situasie te evalueer asook die verklaring wat betref ‘n oortreding in terme van die Wet op Oortreding van 1959 (Wet

nommer 6 van 1959) af te neem en die nodige saak te open. Die boer hoef dus onder geen omstandighede die eiendom te verlaat om die klag by die Polisiestasie te lê nie. Dit moet egter in gedagte gehou word dat die plaaslike Polisielede soms deel van hierdie gemeenskap is en dit vir hulle moeilik is om teen hul eie vriende en familie op te tree en die boer se kant te kies. Maak seker dat die beampte wat die verklaring

Die situasie word nou deur die GOS uit die hande van die boer geneem en volledige rekordhouding van aksies deur middel van video’s en foto’s sowel as inskrywings in die voorvalleboek word gedoen. Hierdie bewyse kan later gebruik word indien daar ‘n geregtelike twis ontstaan. Die GOS sal ook besluit of die Openbare Orde Polisiëring of Taktiese Reaksiespan vir hulpverlening genader moet word. Dit is belangrik om die oprigting van strukture te voorkom en siviele arrestasies kan binne die raamwerk van die Strafproseswet 51 van 1977 uitgevoer word. Dit is ook noodsaaklik om nie te veel mense op die toneel toe te laat nie en dit is van kardinale belang dat die situasie onder bedwang gehou word.

an grondgryp afgeneem het, se naam, rang en magnommer geneem word.

Die boer moet ook op hierdie stadium besluit of die veiligheid van sy gesin bedreig word al dan nie. Indien die betreders in die onmiddellike omgewing van die woonhuis is, kan die grondeienaar besluit om hulp van bure te kry om sy familie na ‘n veilige plek te neem. Intussen aktiveer die veiligheidskoördineerder Vrystaat Landbou se Landelike Beveiligingstrategie en word alle sektorleiers, plaaswagte en reaksiegroepe gemobiliseer om observasieposte te beman.‘n Gesamentlike Operasionele Sentrum (GOS) word

Die grondgrypsituasie is daarop gemik om emosies te ontlok en ander boere van die omgewing kan besluit om die betreders self te konfronteer en te verwyder voordat die Polisie opdaag. Die grondeienaar moet hierdie tipe optrede met sy volle mag teenstaan, aangesien dit die insident net sal laat eskaleer na ‘n groter mediaplatform, wat ook deel is van die betreders se doel. Die Beveiligingsplan sluit in die bemanning van observasie poste in om te verseker dat beweging van bykomende onregmatige oortreders van buite nie kan plaasvind nie. Dit word ook gedoen om seker te

maak dat aandag nie afgelei word van ‘n ander grondgryp in ‘n onbewoonde gedeelte in die omgewing nie. Politieke partye gebruik die grondvraagstuk as ‘n populistiese speelbal om stemme te werf. Alle indikasies bestaan dat onregmatige grondbetreding oor die volgende paar maande gaan toeneem. Grond wat naby dorpe is, kan veral geteiken word. Die grondeienaar moet verseker dat hy presies weet wat oral op sy plaas aangaan en bedag wees op enige vreemde bewegings. Die kanse is goed dat die grond gryp vooraf beplan word en ‘n soort “verkenning” die aksie sal voorafgaan. Bepreek ‘n plan van aksie met die familie en beplan vir verskeie moontlike gebeurlikhede. Verseker dat jy kontak het met jou bure en die landbouveilig heidskoördineerder. Hierdie situasie kan nie deur die grondeienaar alleen opgelos word nie, en dit gaan ‘n gekoördineerde optrede deur die plaaslike gemeenskap en SAPD kos om te voorkom dat okkupasie plaasvind. Gernie Botha het verder aangedui dat die boer wat ‘n lid van Vrystaat Landbou is, die kantoor by 051 444 4609 kan kontak sou hy die slagoffer van ‘n grondgryp word. VL kan, nadat die aanvangstappe soos vroeër gemeld, gevolg is, ook die situasie monitor asook advies voorsien aan die boer om sy eie veiligheid en dié van sy familie te probeer verseker.

gestig, wat deur beide die SAPD en die landbouveiligheidskoördineerder beman word.

Grondgryp word gewoonlik weens populistiese politieke motiverings georganiseer en aangehits. Die taktiek is om so vinnig moontlik chaos te veroorsaak sodat die grond eienaar nie weet waar om te keer of hoe om die situasie te hanteer nie. Die betreders is gewoonlik goed georganiseerd, die leier van die besettingsgroep is voorbereid en hulle gebruik alle middele om die boer te probeer intimideer en vir tyd te speel om strukture op te rig.

Tucker Carlson het oornag bekendheid in Suid-Afrika verwerf vir sy beriggewing oor die situasie in ons land. President Trump het skynbaar na sy eerste program die Minister van Buitelandse Sake, Mike Pompeo opdrag te gee om ondersoek oor die grondbesetting in SA te doen. Carlson het daarna weer sy posisie verdedig dat onteiening sonder vergoeding slegs ‘n ander vorm van apartheid is en nie deur die Amerikaanse regering ondersteun kan word nie. Fox News is Amerika se mees dominante nuuskanaal met Republikeinse ondersteuning.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

OUERSKAP

ie warm somer lê en loer vir ons en een van die dae is ons lang dae sinoniem met son, see en natuurlik roomys! Room ys is daardie een bederf wat enige kind se ogies laat glinster en die blote genot daarvan is duidelik in die oorgawe waarmee roomys geëet word. Het kinders roomys nodig? Ja, beslis! Vandag gesels ons nie eintlik oor roomys nie, maar oor iets wat kinders nét so nodig het soos roomys. Reëls.... Vele gesprekke rondom hierdie (soms sensitiewe) saak het al plaasgevind tussen ouers en opvoeders - sommiges vurig en ander hartseer en gelaai met trane en selfverwyt. Hierdie gesprekke is van toentertyd af deel van die samelewing, maar is dit vandag nog relevant?

Reëls bied veiligheid Hoekom het die meeste van ons duiwelsvurkheinings en

elektriese drade om ons wonings gespan? Die grens of heining bied veiligheid vir diegene wat daarbinne woon. Sonder heinings voel ‘n mens blootgestel en kan enigeen op jou grasperk loop. Die doel van reëls is om vir jou kinders grense te skep en hulle veilig te laat voel. Die lewe daarbuite, hetsy by die skool of koshuis, is deurmekaar en uitdagend. Dit laat ons kinders emosioneel onveilig voel. Dit is primêr die ouers se taak om deur middel van grense vir jou kind ‘n veilige hawe te bied. Dit is soos ‘n draairoomys se horinkie waaraan jy moet vashou om ordentlik roomys te kan eet! Kinders hou vas aan die grense en reëls wat hulle ken wanneer die lewe sy draai met hulle loop. Reëls moet vooraf baie duidelik aan ‘n kind gekommunikeer word, sodat dit nie ‘n verrassing

is wanneer hulle gestraf word as hulle die reël oortree nie. Indien daar vooraf verbaal gekommunikeer is oor die grens of reël, weet die ouer of die kind opsetlik ‘n grens oortree het of ‘n eerlike misstap begaan het.

loosheid maar self die speelgoed op as jy al hoeveel keer gevra het en kleinding weier om dit op te tel. Ouers oortree soms hul eie reëls en buig en breek dit soos hulle goed dink, meestal om ongewensde vloermoere en trane te vermy.

Reëls moet konsekwent wees

Ouers is moeg en oorwerk en het nie genoeg energie om ferm reëls te implementeer nie. Die reëls wat heeltyd verander, dra by tot ‘n kind se emosionele onveiligheid en die feit dat hulle net so ‘n bietjie meer uithouvermoë leer. Hulle leer dat nóg ‘n bietjie kerm en nóg ‘n bietjie neul hulle uiteindelik hul sin gaan gee.

Ouers kla so vinnig dat hulle kinders nie wil luister nie, ongehoorsaam is of selfs stout is. Een groot klagte is dat hulle kinders nie “NEE” aanvaar nie. Maar dan is dit dieselfde ouers wat toelaat dat Boetie maar nog een storie op die tablet kyk, alhoewel dit reeds slaaptyd is. Of hulle trek maar Sussie se skoene vir haar aan, want sy is nie nou lus om dit te doen nie. Soms bied ons iets anders aan om te eet as ‘n kind weier om dit wat hy vir ete gekry het, te eet. Soms tel ons uit moede-

Hierdie “ysters” leer ‘n ongewensde gedragspatroon aan wat ouers verlam en op hulle knieë hou. Ons bemagtig ‘n generasie van selfsugtige tieners wat glo die wêreld skuld hulle iets, indien ons gehoorsame

Reëls is so nodig soos roomys

ouers is wat spring wanneer kinders dit vereis. Kinders gaan altyd probeer om soos ‘n bokkie oor ‘n swak plek in die draad te spring. Dis nie die bokkie se skuld nie – die ouers moet sorg dat die draad styfgespan is, sonder enige swakplekke wat konflik kan veroorsaak.

Kinders het juis liefde nodig wanneer hulle dit die minste verdien – Erma Bombeck

Reëls moet net genoeg wees ‘n Roomys wat te groot is, kan oorweldigend wees. Maak nie saak hoe jy dit probeer eet nie, dit mors en val af. Kinders wat te veel reëls het wat hulle moet gehoorsaam, voel oorweldig. Dit maak hulle hardkoppig en opstandig omdat hulle net te beperk voel. Reëls moet steeds genoeg ruimte bied sodat jou kind onafhanklikheid en verantwoordelikheid kan leer. Min, maar konsekwente reëls bied ‘n veilige ruimte waarbinne ‘n kind homself kan ontdek. Indien jy dink “geen reëls” is gunstig vir kinders, droom jy van roomys

in die woestyn! Toegeeflike ouers en ouers wat geen reëls stel vir hul kinders nie, maak selfsugtige kinders groot wat nie onaf hanklikheid en verantwoordelikheid aanleer nie. Die beste manier om dit te implementeer is deur roetine daar te stel. Roetine is nie ‘n kwessie van tyd nie. Dit gaan nie daaroor of julle 17:00 speel en 19:00 bad nie. Volgorde gee die ritme van roetine. Volgorde bied voorspel baarheid en omdat die kind weet wat volgende gaan gebeur, voel hy veilig en in beheer. Indien daar ‘n reël is dat twee sussies om die beurt eerste moet bad, is daar selde ‘n gestry oor wie se beurt dit is om eerste in die bad te klim. Jou persoonlikheid, kultuur en leefstyl kan jou roetine bepaal, maar bly by jul ritme. Dit wat dieselfde is, kalmeer.

Reëls is soos die kersie op die roomys ‘n Bloedrooi kersie is net so lekker soos om te weet iemand het jou lief. Reëls bewys juis aan jou kind dat jy hom liefhet en daarom is dit nie ‘n goeie idee om reëls te verslap in ‘n poging om jou liefde te bewys nie.

Solank reëls in liefde verduidelik word en toegepas word, voel kinders positief oor dissipline. Dissipline is nie straf nie. Dissipline beteken om te onderrig. Om te onderrig kan ons ferm, konsekwente reëls gebruik om ‘n kind tereg te wys. Die fokus bly op toekomstige korrekte optrede en nie om vroeë mis-

stappe te straf nie. Ouers se gesindheid moet spruit uit liefde en besorgdheid en nie vanuit frustrasie en woede nie. So kweek ons ‘n gevoel van veiligheid en nie vrees en skuldgevoelens by kinders nie. Geniet reëls en roomys saam met jou kind hierdie somer!

p Igna du Plessis het ‘n privaat Mind Moves® praktyk wat beweging gebruik om neuro-ontwikkelingsagterstande aan te spreek. Sy is opgelei in spelterapie en het eers as onderwyseres haar kennis met kinders en ontwikkeling gevestig. Sy het `n nagraadse kwalifikasie in Psigo- Opvoedkunde en kan gekontak word op igna.duplessis@mindmoves.co.za

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

HIER EN DAAR EN ORAL l AROUND AND ABOUT l

Ivor wil persepsies verander

Ivor Price van Landbouweekliksfaam en Kobus Lourens, uitgewer en aanlynbemarking deskundige, wil die meerderheid Suid-Afrikaners se persepsie oor boere verander. Volgens Ivor het landbou ‘n groot reputasieprobleem. “Die meeste Suid-Afrikaners word beïnvloed deur populistiese of oningeligte uitsprake. Wanneer ek die woord “boer” hoor, sien ek nie meer net ‘n wit omie voor my nie, ek sien wit, swart, mans, vroue, oud en jonk”. Kobus sê 91% van inwoners van Suid-Afrika se persepsie van die boer sal verander moet word en vir daardie rede is Farmers4Change gestig. Hulle gaan deur sosiale media sowel as die breë media hierdie persepsie probeer verander en ‘n vars beeld van landbou bou.

Graan SA Finaliste

Die Van Zyl Familie Trust van die pla Prearie naby Marseilles het die gro eer ontvang om deur Graan SA genomineer te word as een van dr nasionale finaliste vir “Produsent va Jaar 2018”. Die wenners sal op 12 Oktober aangekondig word. Theo (Jnr.), Theo (Snr.) en Cobus van Zyl hulle is baie geëerd maar tog opgewonde oor die nominasie en erkenning.

Verandering aan OVK Direksie

Oom Manie Botha het na 35 jaar se betrokkenheid by OVK as direkteur vir Wyk 6 uitgetree en word vervang deur Hansie Swanepoel wat buite Dewetsdorp boer. Hy is tydens die Algemene Jaarvergadering in Julie aangestel en OVK Nuus het by hom en Carien gaan kuier om hulle beter te leer ken. Lees gerus op bladsy 36 meer oor hom en hul familieboerdery.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

In Memoriam

Kobus Scheepers het op 25 August op 40 jarige ouderdom sy stryd tee kanker verloor. Hy was sedert 2000 Bedryfsbestuurder: Graan in Hopet werksaam. Kosbus laat ‘n groot lee van dié wie se lewens hy geraak he sal in besonder deur sy kollegas ge word. Ons medelye en gebede ga aan sy vrou, Elouise en kinders Willi (14), Lané (11) en Elze (4).

l HIER EN DAAR EN ORAL l AROUND AND ABOUT Cheetahs onder druk die Pro 14

Die Cheetahs het hul Pro 14-veldtog vroeg in September begin met nuwe speeldrag en OVK se logo pronk weereens met trots op die broeke. Hul eerste twee wedstryde, teen Munster van Ierland en die Ospreys van Walles het nie op ‘n positiewe noot begin nie en Franco Smith se afrigtingspan sal met vinnige oplossings moet kom om kompiterend in die Noordelike-halfrondkompetisie te wees.

Diversiteit dra by tot rekordwins

aas oot

OVK het weer die Algemene Jaarvergadering in Ladybrand gehou en dit is goed deur aandeelhouers en belangstellendes bygewoon. Die voor belasting wins is die grootste in die maatskappy se geskiedenis en ten spyte van uitdagende marktoestande behaal.

rie an

l sê

tus en as town emte et en emis aan ie

Boere bespreek onsekerheid

Francois Wilken het die afgevaardigdes by die Vrystaat Landboukongres verseker dat georganiseerde landbou nie sal ophou om die Grondwet te beskerm nie en gevra dat daar nou een front moet wees en uit een mond gepraat moet word. Die vergadering is toegepreek deur Dr John Purchase (HUB Agbiz) en hy het geleenthede uitgewys wat nou en in die toekoms deur die boere benut kan word. Hier staan hy (links) by Danie Minnaar (Voorsitter van Senwes), Francois Wilken (President Vrystaat Landbou), Stéfan Oberholzer (Besturende Direkteur OVK Groep) en Cassie Muller (Voormalige Vise-President Vrystaat Landbou)

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

PLAASKUIER

Die effek van die droogte kan nog duidelik in die Brandfort-omgewing gesien word. Die gras in sekere areas is erg uitgewei en dit gaan nog lank neem om te herstel. Op die plaas Dorisville boer Martin Wipplinger en sy pa Hans-Willie met skape en beeste – volgens ‘n presisiemodel. “Die ‘normale’ was vir my nog nooit goed genoeg nie en ek wil altyd kyk of ek nie iewers kan verbeter nie. Daar is goed wat nog altyd gewerk het en sal werk, maar nuwe tegnologie veroorsaak dat die ‘normale’ uitgedaag kan word.” So verduidelik die 23-jarige Martin, wat die operasionele bestuur van die boerdery by sy vader oorgeneem het. Hy verduidelik dat hy nie kon verstaan dat jy ‘n planter kan instel om ‘n presiese hoeveelheid sade te plant, maar dat veeboerdery soveel grys areas het nie.“Vir hoe lank kry hierdie ooi nou al kos en ons paar net twee keer per jaar? Ek wou die status quo uitdaag. Eerstens moes ons na ‘n intensiewe stelsel beweeg. Die klimaat moes beheer word en daarom is die lamskuur en voerkrale gebou. Die volgende wat ons presies moes bepaal, was die

Jong man boer vee met presisie

behoeftes van die dragtige ooi met een-, twee-, drie- en vierlinge sodat sy die lammers optimaal kan grootmaak, maar nog steeds in ‘n goeie kondisie sal wees om weer dragtig te raak.” Hulle het formules presies gaan uitwerk en elke ooi in die

lamskuur kry ‘n bepaalde hoeveelheid kos per dag, gebaseer op hoeveel lammers sy dra. Nadat die ooi gelam het, word sy saam met die lammers in ‘n kontrolekraal geplaas waar die voer weereens in ‘n voorafgekalibreerde stelsel toegedien

word.“Ek weet op 45 dae speen ek ‘n lam wat tussen 17 en 20kg weeg en na 45 dae in die voerkraal kan ons die lam bemark. Die lam groei dan 450460 gram per dag.” Is die natuur werklik so beheerbaar en presies? “As jy nie akkuraat is nie, kos dit jou in ons sisteem ‘n addisionele R1 miljoen per jaar. Daar is geen ruimte vir foute nie. As die lam vir vyf dae korter by sy ma loop, dan moet ons hom vir vyf dae langer teen ‘n groot koste voer. As hy vyf dae langer by sy ma loop, verkoop jy hom vyf dae later en word jou kontantvloei beïnvloed.”

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Hulle het hoenders ingespan om van die vlieë by die lamskuur ontslae te raak. Hulle pik die larwes uit die lammis en sodoende het ons geen probleme meer nie. Snags slaap die hoenders by die ooie in die skuur en dien as ‘n addisionele alarmstelsel.

Die lamskuur en voerkraalkompleks is in 2016 in gebruik geneem en die lammers word 90 dae na geboorte bemark. Die gebalanseerde voedingprogram word per outomatiese voedingstelsel hanteer en tot op die naaste gram bereken. Die skape eet ‘n ongelooflike120 ton kos per maand, en dit op ‘n dieet!

Martin verduidelik dat Cryptosporidium, ‘n bakterie wat in water voorkom, ‘n geweldige bedreiging is. Die riool wat in stedelike gebiede in die ondergrondse watersisteme inlek, veroorsaak dat diere ‘n maagdermontsteking kry en aan diarree sterf. ‘n Lammetjie kan binne twee dae sterf.“Ons moet die lammers vir sewe dae in ‘n ry met ‘n entstof wat van Ierland kom, inspuit.” Martin se oupa het in 1983 die plaas Damspruit buite Brandfort gekoop en hul Angorabok- en Merinoboerdery van Cradock af verskuif. Hans-Willie het in 1989 die boerdery oorgeneem, die skaapkomponent vergroot en beeste toegevoeg. Na hy sy skoolloopbaan in Bloemfontein voltooi het, het Martin professioneel vir die Westelike Provinsie se O/19 en O/21 as haker rugby gespeel. Hy wou ‘n professionele rugbyspeler word, maar boerdery was egter van kindsdae af in sy bloed. In 2007 was Arthur De Villiers ‘n gasverkoper by een van Hans-Willie se veilings en dit toe dat die 12-jarige jarige

op die rooi Bonsmarabulle versot geraak het. “Oom Arthur kon sien ek het ‘n groot aanvoeling vir die beesbedryf en het my pa aangeraai om vir my ‘n paar stuks stoetvee aan te koop. Ek is hoërskool toe en dit het toe nou nie gebeur nie.” Jare later, in 2015, kruis hulle paaie weer met die Bonsmara en koop hulle die Oftalma-kudde van Dr Francois Potgieter in ‘n vennootskap oor en vestig hulle op die plaas Corneliasrus naby Glen. Dit is op hierdie stadium dat Hans-Willie besluit dit is ‘n geleentheid vir Martin om by die boerdery betrokke te raak en bied hom die geleentheid om die kudde te bestuur. In 2016 sluit Martin hom toe by die familiebesigheid aan en neem die operasionele bestuur teen die einde van 2017 oor.

Martin is die jongste geregistreerde Bonsmarateler en hy het vroeg in November verlede jaar sy eie produksieveiling gehou. Hy is besig om aan die tweede een vroeg in November 2018 te werk, waar hy 30 bulle en 200 vroulike diere op aanbod gaan plaas.

“Moenie jou ore uitleen vir almal se raad nie maar omring jou met ‘n paar professionele mense wat jy kan vertrou,” is die raad van Martin se pa. Sy werk bestaan uit die bestuur van die Bonsmarastoet, wat 500 stoetkoeie insluit, die skaapkomponent van 9600 lamooie, sowel as 1500 hektaar geplante gewasse. Die Merinowolskape

word met die Dormer gekruis om ‘n dubbele inkomste te verdien en word as die primêre vertakking van die boerdery beskou. Hy verduidelik dat twee-derdes van die gewasse vir voeding aangewend word. Hulle plant onder andere Japannese radyse wat die skape op die land eet. “Die radyse dra so 9 ooie per hektaar en hulle kry dit nie opgeëet nie, maar dit is altyd beter om te veel kos as te min te hê. Ons doen minimum bewerking weens die feit dat ons grond baie sanderig is en ons plant tef, mielies en radyse as wisselbou.” Martin vertel dat hulle die radyse in Maart plant en jaag die skape drie maande later in die lande in, anders kry hulle dit nie opgeëet nie.“Weens die grond wat baie sanderig is, word die radyse tot 10kg groot. Ons glo die radys het medisinale waardes want die skaap kom altyd spekvet en gesond van hom af en die snoet is altyd pienk. Ons plant 3kg saad per hektaar en dan lê hulle so tien sentimeter uitmekaar uit.” Ooie word elke twee weke gespons. “Die lammers is kruislammers so ons hou nie van

Die lammers word vir sewe dae na mekaar teen die gevaarlike Cryptosporidium ingespuit. Sodra die dosis toegedien is, kry die lammetjie ‘n blou merk.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

Martin en Tjaart Pretorius (OVK Takbestuurder: Brandfort) staan in die lamskuur waar groepe van 256 tweeling ooie van die 550 ooie wat twee-weekliks lam. Die presiese voedingsprogram veroorsaak ‘n 90% bevrugtingskoers met 40% meerlinge.

q Die lamskuur, kampe en

voerkraal is in 2016 in gebruik geneem. Die stelsel kan presies 9600 lamooie hanteer.

q Martin was laasjaar die q jongste geregistreerde

Bonsmarateler om ‘n produksieveiling te gehou het. Sy tweede veiling vind in November plaas. (Foto: André Pretorius) hulle terug nie en koop eerder ooie in. Dit moet wolskaap wees, want die wol is baie belangrik. Die prys is baie goed en stop deesdae nie net meer gaatjies toe nie, maar is ‘n belangrike inkomste. Ons skeer sesmaandeliks en hier in die Vrystaat wil jy in November klaar geskeer wees, anders vreet die wurms jou op! Ons inkomste is op sy hoogste as die skaap op ses maande, en nie op agt maande nie, geskeer word en ons mik om ‘n gemiddeld van 5kg per jaar per ooi te kry.” Die gesprek dwaal na die onsekerheid en of dit hul besteding beïnvloed. “Ons is gelukkig in

die posisie dat ons onlangs nuwe Massey Ferguson-trekkers aangekoop het en nie nou kapitaal aan plantimplemente hoef te spandeer nie. Ons koop nou geen grond aan nie, maar huur liewer. Sou ons kontant gehad het, het ons nou met die huidige grondpryse nog grond bygekoop.” Voor die lamskuurkompleks opgerig is, het hulle die normale lente- en herfsparing gedoen. Dit is egter wanneer almal lam en die lamprys op sy laagste is. “Ons wil lammers voorsien wanneer niemand anders lammers het nie. Ons laat nou dwarsdeur die jaar elke twee weke lam, en hierdie ooi, wie se lammers nou drie dae oud is, sal oor presies sewe maande en 27 dae weer in die lamskuur inklok.” Dit wil voorkom of die jong Martin Wipplinger wel daarin geslaag het om die ‘n presisietegniek vir skaapreproduksie te verfyn. Die sukses het nie sonder groeipyne gekom nie en skoolgeld is betaal. Sy entoesiasme om die status quo te bevraagteken en die grense te verskuif, is egter bewonderenswaardig. Hy is vêr van klaar en sy volgende uitdaging is om die waardeketting te verkort. Die sukses wat hy in twee jaar bereik het, getuig van groot dinge wat ons nog van hom kan verwag. Hy sê laggend: “‘Boer soek ‘n Vrou’ is egter nie een van hulle nie!”

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

CROP ESTIMATES CROP FORECAST

The Crop Estimates Committee released the seventh production forecast for summer crops for 2018 with an expected drop of nearly 3.6 million tons in maize but an increase in wheat of 273 000 tons on the first forecast.

The seventh forecast for total maize production is just more than 13.2 million tons which is 27% down on the previous year. The area planted is estimated at 2.3 miljion hectares. An avarage yield 5.70 t/ha is now expected. The Free State, and Eastern Cape are set to produce nearly 44% of the 2018 crop, which is very much in line with the previous year. In the Free State, a total area of 1.05 million hectares maize were planted to the 1.1 million in 2017. White maize shows an decline of 20% to 644 000 hectares. Yellow maize shows an increase of 15% at 410 000 hectares to the 2017 figure of 355 000. A total harvest for both maize crops in the Free State is estimated at 5.65 million tons to the 7.36 million tons in 2017. A average yield of 5.36 tons per hectare is expected. North West and Mpumalanga planted the second biggest areas of 480 000 each and the forecast is that North West will produce 2.19 million tons of white and yellow maize (4.56 t/ha) to the 3.16 million tons in 2017. Mpumalanga is set to harvest 2.9 million tons with a yield of 6.17 t/ha. The general sensus is that the Safex price for yellow maize will trade sideways and the volatility of the rand is driving the trend downwards. The first forecast for wheat estimate a total crop of 1.8 million tons, which is 17.8% up on 2017. The total area planted is estimated on 508 350. Dispite current uncertainties it is 3% more than in 2017. The seventh forecast for sunflower seed is more favourable than earlier estimates and is now only 2% down on 2017 with the forecast now standing at 858605 tons, with an average yield of 1.42 tons per hectare to 1.37 in 2017. A better crop of 1.55 million tons is forecast for soybeans to the 1.31 tons produced in 2017, an increase of 17.8%. A major drop in expected groundnut harvest is predicted to 52 000 tons to the 92 050 tons in 2017. A decrease of 56.5%! The forecast for production of dry beans remained unchanged at 65 610 tons to the 2017 crop of 68 525 ton. A nominal decrease of 4.2%. The Crop Estimate Committee will release the final production forecast for summer crops on 26 September.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

ENVIRONMENT

August 1 marks Earth Overshoot Day this year – the day humanity has used up the resources nature can regenerate in a year, according to data from Global Footprint Network, an international research organisation. And the speed at which we consume these natural resources is increasing – August 1 is the earliest date ever recorded since the world first went into overshoot in the 1970s. To maintain this level of resource consumption, we would need the equivalent of 1.7 Earths. Globalagriculture.org reports that Earth Overshoot Day is calculated each year by contrasting the world’s demand on nature (ecological footprint), including demand for food, timber, fibres (cotton) and accommodation of infrastructure, with the planet’s ability to replenish resources and absorb waste, including carbon dioxide emissions. The date has moved up on the calendar from late September in 1997, showing that humanity is exhausting nature’s resource budget faster than ever. For the rest of the year, we will be living on resources borrowed from future generations. The costs of this ecological overspending include deforestation, collapsing fisheries, freshwater scarcity, soil erosion, biodiversity loss and the buildup of carbon dioxide in the atmosphere, leading to climate change and more severe droughts, wildfires, and hurricanes. These threats can force many people to migrate to cities or other countries. “As we mark Earth Overshoot Day, today may seem no different from yesterday – you still have the same food in your refrigerator,” said Mathis Wackernagel, CEO of Global Footprint Network. “But fires are

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Humanity has already used up nature’s budget for the entire year - in August...

raging in the Western United States. On the other side of the world, residents in Cape Town have had to slash water consumption in half since 2015.

These are consequences of busting the ecological budget of our one and only planet.” According to the think tank, the estimated level of resources and ecosystem services re quired to support human activities today is 1.7 Earths. If everyone lived the way US citizens do, it would take 5 Earths to sustain global consumption. If the entire world followed Australia’s example, it would

take 4.1 Earths. South Korea and Russia are using 3.5 and 3.3 Earths respectively, followed by Germany which is using nature 3 times faster than ecosystems can regenerate. India only needs the equivalent of 0.7 planets. But the Global Footprint Network is also confident that the current trends can be reversed. They have identified four solution areas with the most potential to address ecological overshoot: cities, energy, food and population. If we reduced driving by 50% around the world and replaced one-third of car miles with public transportation and

the rest by walking and biking, we could move Earth Overshoot Day back 12 days. Reducing the carbon component of humanity’s Ecological Footprint by 50% would get us from consuming the resources of 1.7 Earths down to 1.2 Earths. This corresponds to moving the date by 93 days, or about three months. Another important area is food: If everyone in the world cut food waste in half, reduced the footprint intensity of their diets by switching from industrial animal-based to local, vegetable-based diets and consumed world-average calories, the date could be moved back 38 days.

LIFESTYLE

Dreams are stories and images that our minds create while we sleep. They can be entertaining, fun, romantic, disturbing, frightening, and sometimes bizarre. Scientists have been performing sleep and dream studies for decades now, and it’s commonly accepted among the scientific community that we all dream, though the frequency in which dreams are remembered varies from person to person.

o understand our dreams and why we are dreaming, we must first understand sleep and sleep cycles. There are five phases of sleep in a sleep cycle: Stage 1: Light sleep, slow eye

movement, and reduced muscle activity. This stage forms 4 to 5 percent of total sleep. Stage 2: Eye movement stops and brain waves become slower, with occasional bursts of rapid waves called sleep spindles. This stage forms 45 to 55 percent of total sleep. Stage 3: Extremely slow brain waves called delta waves begin to appear, interspersed with smaller, faster waves. This accounts for 4 to 6 percent of total sleep. Stage 4: The brain produces delta waves almost exclusively. It is difficult to wake someone during stages 3 and 4, which together are called “deep sleep.” There is no eye movement or muscle activity. People awakened while in deep sleep do not adjust immediately and often feel disoriented for several minutes after waking up. This forms 12 to 15 percent of total sleep. Stage 5: This stage is known as rapid eye movement (REM). Breathing becomes more rapid, irregular, and shallow, eyes jerk

rapidly in various directions, and limb muscles become temporarily paralyzed. Heart rate increases and blood pressure rises. When people awaken during REM sleep, they often describe bizarre and illogical tales. These are dreams. This stage accounts for 20 to 25 percent of total sleep time. The rapid eye movement (REM) phase of sleep is the most likely candidate for the cause of dreaming.

What are dreams? Dreams are a human experience that can be described as a state of consciousness characterised by sensory, cognitive and emotional occurrences during sleep. The dreamer however has reduced control over the content, visual images and activation of the memory. Reports of dreams tend to be full of emotional and vivid experiences that contain themes, concerns, dream figures, and objects that

correspond closely to waking life. These elements create a novel “reality” out of seemingly nothing, producing an experience with a lifelike timeframe and connections. Nightmares Nightmares are distressing dreams that cause the dreamer to feel a number of disturbing emotions. Common reactions to a nightmare include fear and anxiety and can occur in both adults and children, and causes include: l stress l fear l trauma l emotional difficulties l illness l use of certain medications or drugs Lucid dreams During lucid dreaming the dreamer is aware that they are dreaming.They may have some control over their dream. This measure of control can vary between lucid dreams. They often occur in the middle of a

. . . . f o e d a m e r a s m a What d re 36

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

regular dream when the sleeping person realises suddenly that they are dreaming. Some people experience lucid dreaming at random, while others have reported being able to increase their capacity to control their dreams.

We may not remember dreaming, but everyone is thought to dream between 3 and 6 times per night and it is thought that each dream lasts between 5 to 20 minutes but around 95 percent of dreams are forgotten by the time a person gets out of bed. What goes through our minds just before we fall asleep could affect the content of our dreams. For example, during exam time, students may dream about course content. People in a relationship may dream of their partner. Web developers may see programming code. These circumstantial obser vations suggest that elements from the everyday re-emerge in dreamlike imagery during the transition from wakefulness to sleep.

in 1 to 2 percent of dream reports, although 65 percent of dream reports reflect aspects of recent waking life expe riences.

Memories Freud maintained that undesirable memories could be come suppressed in the mind. Dreams ease repression by allowing these memories to be reinstated. A study showed that sleep does not help people forget unwanted memories. Instead, REM sleep might even counteract the voluntary suppression of memories, making them more accessible for retrieval.

Drugs and alcohol also can affect dreaming. Alcohol can also disrupts the normal, healthy sleep cycle and leads to fragmented sleep. Consuming alcohol heavily and too close to bedtime may alter and diminish time spent in REM sleep. Studies show that alcohol dependency is linked to dreams with more negative emotional content. Marijuana also disrupts and reduces REM sleep.

Dream lag Dream-lag is when the images, experiences, or people that emerge in dreams are images, experiences, or people you have seen recently, perhaps the previous day or a week before. The idea is that certain types of experiences take a week to become encoded into long-term memory, and some of the images from the consolidation process will appear in a dream. Events experienced while awake are said to feature

Certain sleep disorders may be accompanied by altered dreaming. Insomnia can heighten dream recall, and lead to more stressful and disturbing dreams. Depression and anxiety are also more likely in people with insomnia. Restless Leg Syndrome, a neurological disorder can also be accompanied by night mares. REM behaviour disorder (RBD) is a condition where the normal paralysis that occurs during REM sleep doesnâ&#x20AC;&#x2122;t take place.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

Sources: www.medicalnewstoday.com www.verywellmind.com People with REM behaviour disorder can move during this sleep phase, and often act out physically in reaction to their dreams. This activity can be violent—thrashing, kicking, getting out of bed—and can lead to injury to the sleeper or a bed partner. It is not known precisely what causes RBD, but it is associated with neurological illness and injury, as well as to withdrawal from alcohol or narcotics, or use of some anti-depressants.

Interpretations Analysing dream symbols and ascribing meaning has be come a popular source of both entertainment and self-reflection in popular culture. Do dreams really have hidden meanings? Can you learn your uncon scious wishes and desires by interpreting your dreams? While most modern theories of dreams would suggest that the answer is no, this hasn’t stopped interpreters and analysts from publishing a whole host of dream dictionaries that purport to identify what these common dream themes and symbols really mean.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

Dreams About Falling Dreams about falling from great heights are very common. While there is a popular myth that if you hit the ground in your dream you will die in real life, it simply is not true. So what exactly could dreams about falling really mean?

pursued by a known or unknown attacker can be particularly terrifying. But what do these dreams say about what’s going on inside your mind? Dream interpreters often suggest that such dreams mean that you are trying to avoid something in your daily life.

can be particularly discon certing. Dreamers sometimes dream of the death of a loved one or even dream of dying themselves. Popular dream interpretations sometimes suggest that such dreams reflect anxiety about change or a fear of the unknown.

According to many popular dream interpretations, falling dreams are a sign that something in your life isn’t going well. It might suggest that you need to rethink a choice or consider a new direction in some area of your life.

Tony Crisp, author of Dream Dictionary, suggests that being chased in a dream might indicate a desire to escape from your own fears or desires. The key to understanding what such a dream might mean depends partly on the identity of your pursuer. Being chased by an animal might indicate that you are hiding from your own anger, passions, and other feelings.

Dreams About Flying Dreams about flying can be exciting and even liberating but they can sometimes be quite frightening (especially for those afraid of heights). According to Tony Crisp, author of Dream Dictionary, dreams about flying often represent two very different sides. On the one hand, such dreams can represent feelings of freedom and independence. On the other hand, they can also indicate a desire to flee or escape from the realities of life.

Dreams About Being Naked in Public Ever had one of those awkward dreams where you show up at school or the office in your birthday suit? Don’t worry. Dreaming about being naked is hardly unusual. Penny Peirce, author of the Dream Dictionary for Dummies, suggests that dreaming of public nudity might indicate that you feel like a phony or that you are afraid of revealing your imperfections and shortcomings. Dreams About Being Chased Dreams that feature being

If your pursuer is a mysterious, unknown figure, it might re present a childhood experience or past trauma. If you are being chased by someone of the opposite sex, Crisp suggests that it means you are afraid of love or haunted by a past relationship. Dreams About Dying Death is another common subject of dreams and one that

Personally, I mostly do not remember a dream, while others are so disturbing that I am just glad to be awake! The wonderful sensation to “excape” the horror and realise it was just a dream, to smile and cuddle up to your partner and dream of lots of money! After all - what are dreams made of.....

Vars bries bries uit Suid-Vrystaat PLAASKUIER

So met die geluid van die motorenjin wat in die agtergrond sing, dink ‘n mens onwillekeurig terug oor die laaste paar dae se gebeure en wonder wat die toekoms inhou. Die landbou was nog altyd ‘n politieke speelbal, maar hierdie keer word die boere so ‘n bietjie harder geskop as waaraan hulle gewoond is. Later hou ons stil by Hansie Swanepoel op die familieplaas Daspoort naby Dewetsdorp, en al die negatiewe gedagtes word sommer weggevee deur hul vriendelike glimlagte en warm verwelkoming.

ansie is onlangs as Direkteur van OVK in Wyk 6 aangestel en verteenwoordig die boere in die Suid-Wes Vrystaat. Hulle familiebesigheid, Das Ram Boerdery, word vanaf Dewetsdorp en Jacobsdal bedryf. Hy het in die Dewetsdorp-omgewing groot geword en is die vierde geslag in die boerdery. Hy is bevoorreg om saam met sy pa, Hans te kan boer. Op die rype ouderdom van

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

80 jaar is hy en Hans se moeder nog baie aktief betrokke en in beheer van die merinoskaapkomponent. Die grootste gedeelte van die besigheid word bedryf vanaf Jacobsdal waar sy broer Wimpie verantwoordelik is vir die besproeiingsgewasse en Hansie se seun, JJ, betrokke is by die pekanneutvertakking. Daarby is daar ook ‘n voerkraal en kommersiële skape. Nadat Hansie sy laerskoolloopbaan in Dewets-

dorp voltooi het, is hy na Grey Kollege en vandaar na Tuks om ingenieurswese te studeer. “My oupa het in 1986 baie siek geword en ek het my studie aan die UP gestaak om in 1988 die plaas te gaan ontwikkel met een spilpunt en twee ou Fordtrekkertjies. Dit was lekker om ‘n plaas van die grond af te ontwikkel saam met my pa en broer, wat toe nog op skool was, se hulp. Ons is baie trots

en dankbaar vir die besigheid wat dit vandag is. Tegnologie het geweldig verander oor die afgelope 30 jaar en vandag verbou ons hoofsaaklik koring, mielies, sojabone en sonneblom onder spilpuntbesproeiing uit die Oranje-Rietkanaalstelsel.” Hansie hanteer die bemarking en baie van die administrasie vanaf Dewetsdorp maar is ook betrokke by die Holsteinmelkery asook Bonsmarateelkudde. Die melkery word sedert 1946 bedryf maar Hansie verduidelik dat hul melkkomponent, soos die hele bedryf, onder druk is. Die tendens is om melkerye kus toe te skuif waar daar meer weiding is. “Ons is danksy die be sproeiingslande in Jacobsdal, gelukkig om selfvoorsienend ten opsigte van voeding te wees.” Volgens Hansie is hul bykans 100 personeellede hul grootste bate. Hulle is baie positief oor die toekoms en het reeds in 2015 ‘n maatskappy, Monyaka Agri, met hul werkers gestig om hulle te bemagtig. Verskeie projekte is reeds suksesvol aangepak en Hansie glo dit is

Hansie en Carien is beide betrokke by die boerdery in Dewetsdorp en Carien se gebak maak dat elke kuiertjie aan Daspoort vir ‘n lang tyd onthou sal word!

elke boer se verantwoordelikheid om swart boere op grond te vestig. “Ons het ‘n besluit geneem dat ons gaan boer en kos produseer in hierdie land en as dit beteken ons moet vennootskappe met ander aangaan, dan doen ons dit.”

“‘n Positiewe ingesteldheid word ‘n positiewe gemoed, wat weer ‘n wonderlike dag word, wat op sy beurt ‘n besondere jaar word en dit veroorsaak weer ‘n uitsonderlike lewe” - Hansie Swanepoel se motto. “Ons het oorleef omdat ons slim is en ons moet net slim bly. Ons gaan moeilikheid hê, nie net vir ‘n jaar of twee nie, maar ook in die toekoms. Die 35 000 boere is heeltemal te min, maar as ons saamstaan en binne organisasies soos Vrystaat Land-

q Die melkboere is onder druk met die lae melkprys en Hansie is bekommerd oor die langtermyntoekoms van die bedryf. Hulle melk al sedert 1946 Holsteinkoeie in Dewetsdorp.

bou en Agri SA opereer en hulle ondersteun, sal hulle vir ons kan veg.” Hansie sê hulle beplan om meer projekte deur die Monyaka Agri te kanaliseer, aangesien dit hul basis breër maak en die regering nou met meer rolspelers as net hul familie moet onderhandel. Hy verwys na Jeremia 29:11 wat vir hom, baie motivering gee: “Ek weet wat Ek vir julle beplan, sê die Here: voorspoed en nie teenspoed nie; Ek wil vir julle ‘n toekoms gee,‘n verwagting.”

Hansie verduidelik dat die boere baie het om terug te gee vir hierdie land en dat almal die bereidwilligheid toon om dit te doen. “Daar is ruimte vir SEBMaatskappye om landbou grond wat onproduktief is, van gewillige verkopers teen markprys te koop. Die regering kan ook meer hulp bied en daar is baie boere wat op hierdie basis wil uitbrei, wat sal meebring dat ons baie volhoubare swart boere op die grond gaan kry.” ‘n Groot aantal van hul werkers is ook al tweede- of derdege-

slag betrokke en dit is belangrik vir hulle om deel van die boerdery te voel. Die melkery en besproeiing is spesialisareas en daar word heelwat aan opleiding spandeer, wat beteken dat personeelomset baie laag is, want die werkers het ‘n gevestigde belang. “Dit gaan nie regse of linkse groepe wees wat die pad vorentoe gaan bepaal nie, maar die middelgroep. Ek het vreeslik baie hoop vir ons land en die goeie boere en positiwiteit binne OVK inspireer my. My doel in die toekoms is om meer by georganiseerde landbou betrokke te raak. Met my passie wil ek boere positief maak vir die toekoms en aanmoedig om swart boere te help om nuwe hoogtes te bereik.” Op die pad terug moet jy erken dat Hansie se positiewe houding aansteeklik is. Dit is juis in hierdie donker tye dat ‘n mens jouself moet omring deur dié wat lig sien en nie dié wat net in die donkerte wil staan nie. OVK en sy boereaandeelhouers is ryker om Hansie as deel van die span te verwelkom. Die SuidVrystaat lewer top leiers op, soos die huidige president van Vrystaat Landbou, en ook waar Hansie ‘n groot bydrae tot die welsyn en geluk van sy gemeenskap maak!

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

HEALTH

Myth: Jobs will be lost hurting the South African economy Industry has repeatedly published different estimates for how many jobs will be lost across the sugary beverage food chain. In May last year Beverage Association of South Africa (BevSA) said that they anticipate job losses in the region of 24 000.They had also previously claimed that up to 72 000 people could lose their jobs across the value chain. But Treasury published a report in June estimating job losses could be as low as 1475. But public health advocates argue that small short-term losses are dwarfed by the substantial cost to the economy of treating lifestyle diseases. Myth: The health of South Africans is not affected by sugar South Africans have increasingly been higher-than-average consumers of sugar and sweetened beverages. A study published as far back as 2007 in the journal of Public Health Nutrition found that South African toddlers in urban areas drank more sugary drinks than milk. We also have rapidly increasing rates of obesity, being the fattest nation in sub-Saharan Africa, and the diseases linked to it. Dia betes now kills more women than any other disease. Drinking just one sugary drink a day increases the risk of being overweight by 27 percent for adults and 52 percent for children, according to a 2009 study published in the same journal. Moreover, a 2012 study published in Circulation found that drinking one to two fizzy drinks a day can increase one’s risk of developing diabetes by more than 25 percent. The tax won’t reduce consumption A number of other countries and areas within countries have instituted sugar taxes amid claims that the intervention won’t have any public health effect as people will continue to drink the same amount of fizzy drinks. Mexico introduced a 10 percent tax on sugary drinks in 2014 and saw a 7.6 percent decrease in sales of sugary drinks and an upturn in sales of bottled water

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

within two years, according to 2017 study led by researchers from the University of North Carolina. It also found that consumption reduced the most in poor communities, which is significant because lifestyle diseases can be financially catastrophic to poor families with less access to healthcare. Myth: Eating sugar is the same as drinking sugar Many have criticised the tax because it doesn’t address the sugar people consume in food products which also contributes to the rise in obesity, but liquid

sugar has been found to be more dangerous than the solid version. Drinking calories in the form of sugar instead of eating it can leave people feeling less full, found a 2010 study in the International Journal of Obesity. Eating a muffin or cake for example will leave a person more satiated than drinking a cool drink which could lead to the consumption of more calories to achieve a feeling of fullness. Researchers from Penn State University found that people who drank a sugary beverage with their meal consumed on average more than 100 calories

Sugar Tax THE MYTHS

There has been a lot of controversy surrounding the sugar tax which was officially implemented on April 1. The tax, equivalent to a levy of about 11 percent on can of coke, is aimed at tackling South Africa’s obesity epidemic and the diseases associated with it. Health-e News busted five common myths.

more than those who did not, identifying sugary beverages as an independent risk-factor for obesity. Myth: Industry wants to help solve the obesity problem Industry fiercely fought the implementation of the tax through a fear-inspiring job losses media campaign, including paying for a study to be conducted, and by lobbying workers and government. But they have also publicly said they want to work with government to tackle obesity. The beverage industry spends more

than R500 million a year on advertising sugary drinks, “including other promotions that appeal to kids”, according to 2017 data from market research company Nielsen AdEx. This marketing does not include education around the risks of sugar or how much these products contribute to the recommended daily intake of sugar. Just one 500ml bottle of a typical soft-drink in South Africa contains around 10 teaspoons of sugar, almost double the six teaspoons per day re com mended by the World Health Organisation.

VEEBESTUUR

Riglyne vir vleisproduksie Basiese Bestuursprogram

In die volgende paar uitgawes skryf Heinrich Victor, OVK Operasionele Bestuurder: Vesel en Skeerdienste oor die basiese bestuurprogram vir suksesvolle vleisbeesproduksie. Die reeks sal die volgende onderwerpe dek: l Teelseisoen l Bestuur van voeding (weiding, addisionele voeding en aanvullings) l Veeartsenybestuur (inentings- en doseerprogram) l Voerkraalafronding van speenkalwers l Bemarking l Opsomming, samevatting en aanbevelings

waar geboer word. Voor die paarseisoen, moet die volgende in ag geneem word in terme van seleksie van bulle: l Evalueer alle bulle vir teelgeskiktheid. l Semenkwaliteit moet makroskopies sowel as mikroskopies getoets word. l Toets vir seksueel oordraagbare siektes, deur skedespoelings voor en na die paarseisoen te doen. l Penis en testes moet klinies ondersoek word.

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

dier in geheel. Wanneer teelbulle aangekoop moet word, moet die volgende funksionele faktore in ag geneem word: l Superieure genetika l Aanpasbaarheid by omgewingstoestande l Goeie bouvorm en bespiering is bepalende faktore vir vleisproduksie l Goed ontwikkelde testes l Voldoende pigmentasie rondom die oë, wat dien as beskerming teen kwaai somerson.

Kalfseisoen

Teelseisoen Seleksie van bulle: In die geval van ekstensiewe praktyke is dit belangrik om bulle te gebruik van rasse wat maklik kalf, omdat kalwing in veldtoestande plaasvind. Dit is ook van kardinale belang dat gesoute rasse gebruik word wat aanpasbaar is by die omgewingstoestande

l Visuele ondersoek van die

Heinrich Victor, OVK Operasionele Bestuurder: Vesel en Skeerdienste

In somerreëngebiede moet die kalfseisoen verkieslik aan die begin van Augustus ‘n aanvang neem, omdat dit ongeveer ‘n maand is voordat die eerste somerreëns begin val. ‘n Redelike hoë persentasie (60%) van kalwers behoort binne die eerste 30 dae van die seisoen gebore te word. Pasgebore kalwers benodig relatief min melk, maar soos weidings verbeter na die eerste reëns, verbeter melkproduksie, om sodoende in die behoeftes van groeiende

kalwers te voorsien. Dit sal beter speengewig tot gevolg hê. Vroeëkalfkoeie toon ook beter herkonsepsiekoerse as laatkalfkoeie vanweë beter lig gaamreserwes tydens kalwing. Vroeë kalwers sal ouer wees tydens speentyd en dus minder vatbaar vir speenskok. Lengte van paarseisoen: In somerreëngebiede is dit wenslik dat die paarseisoen ‘n aanvang neem aan die begin van November, ongeveer 6 tot 8 weke na die eerste somerreëns en dit behoort 90 dae te duur. Gedurende hierdie periode bereik koeie ‘n hoogtepunt in melkproduksie en moet hulle estrus toon indien jaarlikse kalwing verlang word. Vroulike en manlike diere moet in goeie liggaamskondisie wees met die aanvang van paring. Die ideale kondisietelling van koeie tydens paring is 3+ tot 4. Hoeveelheid bulle gebruik: vir ‘n paarseisoen van 90 dae, wat ‘n relatief lang tydperk is, word ‘n verhouding van 1:20 of 5% bulle tot koeie aanbeveel vir ‘n suksesvolle besettingspersentasie, sowel as die kortste moontlike kalfseisoen van 30-60 dae.

Skandeer vroulike diere vir dragtigheid: Doen dragtigheidsondersoeke op alle vroulike diere 2 maande na die einde van die paarseisoen. Dit sal dragtige en nie-dragtige diere identifiseer. Verdeel diere in die volgende groepe en merk: l Nie-dragtige verse l Dragtige verse l Nie-dragtige, nie-lakterende koeie l Dragtige droeë koeie l Dragtige lakterende koeie Seleksie van vervangingsverse: Die persentasie van jaarlikse vervangingsverse is normaalweg in die orde van 30%. Dit is dus belangrik om ‘n hoë kalfen speenpersentasie te handhaaf om die seleksiepoel so groot as moontlik te kry, met inagneming van die praktiese reël van ‘n verhouding van 50:50 bulle tot verse in die aanteel. Vervangingsverse moet geselekteer word op ‘n ouderdom van ongeveer 14 maande. Die waarskynlikheid is dan die grootste dat diere die verlangde gewig bereik het, asook verby hulle puberteitstadium is. Oortollige en geprulde verse moet terselfdertyd as die osse geprosesseer word vir die voerkraal, vir die vergemakliking van be-

stuur. Seleksie moet gebaseer word op: l Bouvorm met prominente vleiseienskappe vir optimale vleisproduksie l Liggaamskondisie l Vroeërgebore verse l Geen voor die hand liggende fisiese afwykings Paarseisoen vir verse: Korrekte bestuur is baie belangrik wanneer verse vir die eerste keer gepaar gaan word. Seksuele volwassenheid word gedefinieer as die grootte waartydens die vers puberteit bereik, sowel as die karkasgewig en graad van die dier. Die ideale karkaskondisietelling is ‘n 3-4. Wanneer met mediumryp tipe beeste geboer word, is die ideale paarmassa van eerstekalfverse rondom 300kg. Die paarseisoen van verse moet verkieslik 4-6 weke voor diè van volwasse koeie begin.

vroeër kalf en dan inval by volwasse koeie ter oorkoming van laktasie-estrus.

Eerstekalfkoeie het gewoonlik langer tussen-estrusperiodes nadat hulle gekalf het as volwasse koeie, omdat hulle reeds in laktasie is tydens hul groeifase. Sulke diere moet ook 4-6 weke bykomende paartyd toegelaat word in die volgende paarseisoen, wanneer hulle

Verseker dat genoegsame, goeie kwaliteit voeding voorsien word vir vroeëkalfverse en maak seker dat dit goed bestuur word, want indien daar nie goed na eerstekalfverse omgesien word nie, sal dit negatief weerspieël word in hulle prestasie as volwasse koeie.

Bestuur van voeding (weiding, addisionele voeding en aanvullings) Weiding: Die belangrikste beperkende faktor vir beesproduksie, veral in suurveldgebiede, is oorwintering. Tydens die winter is die proteïeninhoud van grasse laag en die lignieninhoud hoog. Beeste sal kondisie verloor wanneer die kwaliteit van natuurlike weiding nie langer kan voorsien in die voedings be hoeftes van hulle liggame nie. Dit is deels as gevolg van die lae proteïeninhoud van gras wat ingeneem word en deels as gevolg van die hoër lignieninhoud van gras, wat smaaklikheid verlaag en dus laer inname tot gevolg het. Die resultaat is ‘n afname in liggaamsmassa en kondisie. Om die optimale benutting van weiding te verseker, moet die volgende praktyke in plek wees: l Die teelseisoen moet baie goed bestuur word en moet ten doel hê om ekstra wintervoeding te verminder. l Die primêre doel moet wees om die somer so lank as moontlik uit te rek. l ‘n Driekampweidingstelsel moet oorweeg en gevolg word, wat beteken dat die plaas in 3 hoofareas verdeel word. Daardie areas word verder verdeel in kleiner gedeeltes.

SEPTEMBER 2018 | OVK NEWS

l Wanneer ‘n goeie reënjaar

ervaar word, moet gepaardgaande goeie weidingsgroei maksimaal benut word. In sulke omstandigdhede moet drukbeweiding oorweeg word wanneer gras ryp word, wat beteken dat groot groepe diere in klein kampe gesit word vir ‘n beperkte periode. Dit sal verseker dat gras behoorlik gesnoei word en die hoëdruk hoefaksie sal dien as ‘n natuurlike vorm van omploeg van grond en terselfdertyd die hersaai van grassaad en bemesting van grond bewerkstellig. Dit is belangrik dat die betrokke veld vir die volgende jaar gerus word, om toe te laat dat hergroei tot volle kapasiteit plaasvind, wat sal bydra tot die verbetering van die veld se drakrag. Addisionele voeding: sodra die verteerbaarheid van weiding verlaag, sal die inname ook verlaag, wat sal lei tot tekorte in voedingstowwe. Ter voorkoming van verlies aan liggaamsmassa tydens wintertye, word die volgende strategieë benodig: l Byvoeding van ruvoer soos lusernhooi gedurende die winter l Voorsiening van aanvullende voeding in die vorm van winterlekke wat aansienlike hoeveelhede energie bevat, vir optimale voeromset van droë weiding en ruvoer. Aanvullings Vitamiene en minerale is van kardinale belang vir die effektiwiteit van lewensnoodsaaklike liggaamsfunksies soos spysvertering en reproduksie, sowel as spier-en beenontwikkeling. Dit lei ook tot ‘n goedgebalanseerde immuunsisteem. l Vitamiene: Vitamiene word normaalweg ingesluit in lekke en oraal ingeneem. Daar word egter ook aanbeveel dat dit inspuitbaar toegedien word, om antagoniste soos ruvoer en ander materiale wat in die

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

spysverteringstelsel voorkom en wat voldoende absorpsie kan inhibeer, uit te skakel. Die vitamiene kan dan optimaal opgeneem en sistemies in die lewer gestoor word. Wanneer die sogenaamde store vol is, kan vitamiene vir tot 4 maande in die dier gestoor word vir latere vrystelling. l Vit. A, onder andere, is noodsaaklik vir die bou van die immuunsisteem, onderhoud van die spysverteringstelsel en sig, asook vir voldoende reproduksie. Dit moet ten minste 2 maal per jaar toegedien word vir teelkoeie, verkieslik 4-6 weke voor paring, asook 4-6 weke voor kalwing (hierdie toediening geld ook vir bulle). Hierdie praktyk sal help met die versterking van die immuunsisteem tydens kritiese stresperiodes wat kan lei tot produksieverliese. l Vit. B kompleks moet minstens jaarliks toegedien word, verkieslik gedurende die winter. Dit help met die herstel van onderdrukte

lewerfunksies as gevolg van stres tydens paarseisoen en ander verwante faktore, soos voedingstres. Minerale

l Makro-elemente: Sommige

noodsaaklike elemente soos Fosfor is teenwoordig in die meeste grasspesies. Natrium egter, is meestal gebrekkig in die dieet van beeste en word normaalweg aangevul in die vorm van gewone sout (NaCl). Kalsium is ook baie belangrik, want dit is noodsaaklik vir beenontwikkeling in die dier en moet aangevul word in die vorm van lekke. l Mikro/spoorelemente: Hierdie minerale (sink, mangaan, koper, seleen en chroom) is van kardinale belang in die onderhoud en verbetering van liggaamsfunksies soos semenproduksie by bulle, hulp met die daarstel van estrus, produksie van eierselle, hulp met omskakeling van kraakbeen na been in fetusse en die bevordering van die immuunsisteem in die algemeen, deur

witbloedselontwikkeling. Aanvullings van spoorelemente moet ten minste twee keer per jaar gedoen word en vir optimale effektiwiteit, tesame met vitamiene A, asook behandeling van interne parasiete. Hierdie prosessering moet 4-6 weke voor die paar- en kalfseisoen gedoen word, om dieselfde redes as wat reeds genoem is. Daar kan gekies word tussen produkte met inspuitbare en orale roetes van toediening. Dit is egter baie belangrik om seker te maak dat die produk van keuse gecheleer? is, sodat verseker kan word dat die opname van spoorelemente optimaal kan geskied en nie geïnhibeer word deur makro-elemente in die spysverteringskanaal nie. Wanneer die sogenaamde “store” van die liggaam vol is, kan spoorelemente vir tot 3 maande in die sisteem gestoor word. Hierdie periode sal voldoende wees om die strestydperk te dek.

Snowplough speed record Finnish manufacturers Nokian Tyres and Valtra have set the world record for snow removal with an autonomous tractor. The speed record was set using an unmanned Valtra T254 Versu tractor equipped with Nokian Hakkapeliitta TRI tyres. Operated without a driver, the tractor

ploughed snow on a closed road in Southern Finland at 73.171 km/h! The speed record was set in secured conditions and with the involvement of research teams from both Nokian Tyres and Valtra. Autonomous techno-

logy is of growing interest across many industries including logistics, road machinery and agriculture. As the leading Nordic tractor manufacturer Valtra has a long history of building machines adapted for road maintenance tasks in cold conditions. The data retrieved

from the speed record provides valuable data for future re search into autonomous technology. Â Exceeding the ordinary tractor speed with a front-mounted implement and on a slippery surface puts stress on the tractor and its tyres. The block tread pattern of the Nokian Hakkapeliitta TRI tyres have been specifically designed for stability on icy and snowy surfaces. This is the second world record in sub-zero conditions that has been set by Nokian Tyres and Valtra. In 2015, the two Finnish manufacturers teamed up with rally legend Juha Kankkunen to set the current speed record for driving a tractor on ice at 130.165 km/!

NUWE BESTUUR

OVK verwelkom twee nuwe Hoofbestuurders by hul hoofkantoor in Ladybrand. Ons is verseker dat hulle ‘n groot bydrae gaan maak tot die sukses van ons kliente.

Hoofbestuurder: Meganisasie en Motors

Willie Dietrechsen is in Heidelberg (Gauteng) gebore en matrikuleer aan Hoër Volkskool Heidelberg in 1986, waarna hy sy nasionale diensplig in die Lugmag voltooi het. Sy werksloopbaan begin by OTK as ‘n onderdele toonbankklerk en hy blink uit op die rugbyveld en verwerf OosTransvaal Plattelandkleure. In 1992 word hy bevorder tot leerling-areabestuurder vir John Deere in die Oos-Transvaal. Willie word vinnig bevorder tot areabestuurder vir OosVrystaat en die Wes-Kaap. Na ‘n paar jaar van baie rondry, aanvaar hy in 2000 ‘n betrekking as Bemarkingsbestuurder: Onderdele en Werkswinkels by Senwes en word hy in 2004 bevorder tot Heelwerktuie Bemarkingbestuurder. Hy word later bevorder tot Assistent Hoofbestuurder: Meganisasie totdat hy vier jaar later besluit het om te gaan kyk hoe dit lyk in Zambië. Hy en sy familie verhuis na Lusaka om vir 4 jaar vir AFGRI Equipment daar te werk. “Dit is baie uitdagend, aangesien die meeste landbouers daar op klein skaal boer en opkomende boere is. Daar is net ongeveer 400 kommersiële boere in die hele land! Ons het dit baie geniet maar moes huiswaarts keer weens probleme met werkspermitte.” Willie is getroud met Helena en hulle het twee seuns, Rikus (23) en Tertius (18).“Ek sien daarna uit om my kennis en ondervinding van 29 jaar toe te pas tot die voordeel van die boere en OVK meganisasie- en motorspersoneel.

Hoofbestuurder: Vesel en Lewende Hawe (Noord) Jannie Rossouw is ‘n gebore Namakwalander en het op ‘n plaas grootgeword. Hy matrikuleer aan die Hoër Seunskool in Paarl en behaal later bestuurskwalifikasies deur Unisa. Hy het sy werksloopbaan in die bankwese begin, maar het vinnig besluit dat hy nie daarvoor uitgeknip is nie. Hy sluit by Bayer aan as ‘n dieregesondheidsverkoopsadviseur. Jannie word bevorder tot streeksbestuurder in die WesKaap, Noord-Kaap en Namibië en later tot nasionale bestuurder van Bayer Dieregesondheid. Na 28 Jaar en 11 maande in diens van Bayer en die boeregemeenskap, sluit Jannie nou by OVK se bestuurspan aan. “Ek is vertroud met die hele land se boerderygemeenskap sowel as dié van die aangrensende buurlande. Namibië bly maar my gunstelingland. Karakoele het my grootgemaak en vir al my behoeftes as kind betaal. Later het ek ‘n groot liefde vir wol en gekombineerde wol/vleisrasse ontwikkel.“ Hy is getroud met Petro en hulle het drie pragtige kinders: Twee seuns en een dogter en hy is ook die trotse oupa van twee kleinseuns. “Vir ontspanning hou ek van toer en om nuwe plekke te verken - vreemde kulture fassineer my. Ek is ongelukkig nie ‘n groot jagter nie, maar waardeer egter ‘n lekker wildsvleisie.“ Jannie verduidelik dat sy verbintenis met OVK oor vyf jaar strek, met noue samewerking tydens opleiding aan boere, plaaswerkers en die opkomende boere asook normale verskaffing van dieregesondheidsprodukte. “Een van die fokuspunte in my lewe is om goeie verhoudings te bou, geskoei op eerlikheid en regverdigheid. Ek het nog nooit geglo aan ‘kliënte‘ nie, maar aan vennote. Ek is opgewonde oor die idee om diensbaar te wees vir die OVK-boer. Sy welvaart is ons welvaart.“

Wool and Mohair Exchange Wol en Bokhaarbeurs Wool Sale Dates - 2018 - Wolveilingsdatums

Cat No Kat Nr

Sale Date Scale Date Cheque Date Veilingsdatum Skaalsluitingsdatum Tjekdatum

CS01

15 Aug 2018

11 July 2018

22 Aug 2018

CS02

22 Aug 2018

01 Aug 2018

29 Aug 2018

CS03

05 Sep 2018

15 Aug 2018

12 Sep 2018

CS05

19 Sep 2018

29 Aug 2018

27 Sep 2018

CS06

26 Sep 2018

05 Sep 2018

03 Oct 2018

CS07

03 Oct 2018

12 Sep 2018

10 Oct 2018

CS08

10 Oct 2018

19 Sep 2018

17 Oct 2018

CS09

17 Oct 2018

26 Sep 2018

24 Oct 2018

CS10

24 Oct 2018

03 Oct 2018

31 Oct 2018

CS11

31 Oct 2018

10 Oct 2018

07 Nov 2018

CS12

07 Nov 2018

17 Oct 2018

14 Nov 2018

CS13

14 Nov 2018

24 Oct 2018

21 Nov 2018

CS14

21 Nov 2018

31 Oct 2018

28 Nov 2018

CS15

28 Nov 2018

07 Nov 2018

05 Dec 2018

CS16

05 Dec 2018

14 Nov 2018

12 Dec 2018

VEILINGSDATUMS

Wool and Mohair Exchange Wol en Bokhaarbeurs

Mohair Sale Dates - 2018 - Bokhaarveilingsdatums Cat No Kat Nr

Order

Scale Date Sale Date Cheque Date Skaaldatum Veilingsdatum Tjekdatum

W 52 -2018 W 10 -2018

18 Jul 18

13 Aug 18 14 Aug 18

20 Aug 18 21 Aug 18

W 53 -2018 W 11 -2018

10 Aug 2018

03 Sep 18 04 Sep 18

10 Sep 18 11 Sep 18

W 54 -2018 W 12 -2018

29 Aug 2018

24 Sep 18 25 Sep 18

01 Oct 18 02 Oct 18

W 55 -2018 W 13 -2018

19 Sep 2018

15 Oct 18 16 Oct 18

22 Oct 18 23 Oct 18

W 56 -2018 W 14 -2018

12 Oct 2018

05 Nov 18 06 Nov 18

12 Nov 18 13 Nov 18

W 57 -2018 W 15 -2018

26 Oct 2018

19 Nov 18 20 Nov 18

26 Nov 18 27 Nov 18

W 58 -2018 W 16 -2018

8 Nov 2018

03 Dec 18 04 Dec 18

10 Dec 18 11 Dec 18

neem BEHEER in ‘n paar MINUTE LEDEPORTAAL

Een van ons produsente se grootste rekeninge, is sy OVK rekening. OVK bied sy kliënte nou die geleentheid om beheer oor hul rekening te neem, van sy rekenaar of self slimfoon, enige tyd vanaf enige plek!

Registreer nou op OVK se ledeportaal by

www.ovk.co.za en jy kry onmiddellik toegang tot al die inligting wat jy nodig het om jou OVK rekening te bestuur - gemaklik en effektief. Geen besoek aan ‘n tak of enige oproep nie! Die OVK ledeportaal is ontwikkel met jou gerief as

Stap 1

prioriteit en gee jou toegang tot:

o o

l Jou rekening, persoonlike inligting en voorkeure;

l Lopende rekeningsaldo’s;

l Transaksies tot sover terug as 2016;

l Maandstate kan afgelaai of per e-pos aangevra word;

l Aandele verhandeling en nog vele meer.

VOLG HIERDIE EENVOUDIGE DRIE STAPPE OM TE REGISTREER 1. Gaan na die OVK webblad op www.ovk.co.za

Stap 2

Stap 3

2. Kliek op “Lede” in die navigasie blokke en kies “Teken in” of kliek op “Teken in” bo-aan die webtuiste. 3. Kliek op registreer en volg die stappe deur: Stap 1 Tik jou lid- of rekeningnommer in;

Stap 2

o Stap 4

Jy gaan ‘n tydelike wagwoord ontvang om die registrasieproses te voltooi. Kies of jy dit per e-pos of selfoon wil ontvang; Stap 3 Tik of jou e-posadres of selfoon kontaknommer in om die tydelike wagwoord te ontvang; Stap 4 Sodra jy die tydelike wagwoord ontvang het, tik dit in; Stap 5 Jy kan nou jou eie wagwoord kies om met jou volgende besoeke te gebruik. Volg die instruksies op die skerm vir die korrekte formaat. 4. Jy het nou toegang tot ‘n magdom van inligting om al jou rekeninge te bestuur, maak nie saak of jy by jou huis of in die lande is nie!!

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018

KLIMAATINLIGTING DIE WEER

REËNVAL

Die werklike reënval en temperatuursyfers tot 31 Augustus 2018 word deur OVK weerstasies in onderskeie streke verskaf. Die werklike vs langtermyn reënval en temperatuur word in onderstaande grafieke weergegee.

MINIMUM TEMPERATURE

MAKSIMUM TEMPERATURE

DAM

RIVIER

KAPASITIET ,000 000m3

03/09/18 %

2017 %

ALLEMANSKRAAL

SAND

174.60

51.3

44.2

BLOEMHOF

VAAL

1240.30

99.0

ERFENIS

GROOT VET

206.10

84.9

67.2

FIKA-PATSO

NAMAHADI

29.50

52.8

48.0

GARIEP

ORANJE

5196.10

91.0

67.6

KALKFONTEIN

RIET

325.20

32.6

12.3

KNELLPOORT

RIETSPRUIT

130.00

85.2

47.4

KOPPIES

RENOSTER

42.40

86.1

85.9

KRUGERSDRIFT

MODDER

71.50

97.7

41.7

RUSTFONTEIN

MODDER

71.30

35.7

31.9

STERKFONTEIN

NUWEJAARSPRUIT

2617.00

95.0

92.4

TIERPOORT

34.00

9.0

4.3

VAAL

2603.50

92.8

88.6

VANDERKLOOF

ORANJE

3171.30

96.7

80.7

72.12

57.72

OVK NUUS | SEPTEMBER 2018