เรื่อง : ฐิติพันธ์ พัฒนมงคล ภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์
มะพร้าว
66 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ปี ๒๕๕๓ ประเทศไทยมีพื้นที่ปลูกมะพร้าว ๑,๔๐๐,๐๐๐ ไร่ มากเป็นอันดับ ๖ ของโลก แมว่้ าจะมีมะพร้าวปลูกอยู่ทั่วไป ทั้งตามชายทะเล ท้องทุ่ง เรือกสวน หรือภูเขา แตก็่ มีเพียง ไม่กี่จังหวัดที่ทำ� สวนมะพร้าวเป็นอาชีพหลกั ในพื้นที่ขนาดใหญ่ มากกว่า ๑ แสนไร่ ได้แก่ ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สุราษฎร์ธานี และนครศรีธรรมราช ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
67
มะพร้าวเป็นพืชสารพัดนึก ส่วนประกอบของ พืชชนิดนี้แทบทุกส่วนล้วนสารพัดประโยชน์ ตั้งแต่รากใช้ท�ำยา ยอดสูงเสียดฟ้าใช้ประกอบ อาหาร เนื้อมะพร้าวคั้นกะทิ บีบน�้ำมัน ไปจนถึง กากมะพร้าวเป็นอาหารสัตว์โปรตีนสูง
บรรยากาศภายในสวนมะพร้าว อ. พุนพิน จ. สุ ร าษฎร์ ธ านี พื้ น สวนรกชั ฏ ดุ จ ดั่ ง “ป่ามะพร้าว” ตัง้ อยูใ่ นพืน้ ทีล่ มุ่ ปากแม่นำ�้ ตาปีซึ่งมีล�ำน�้ำสาขายิบย่อย ต้องใช้เรือ ล�ำเลียงมะพร้าวออกจากสวน
ชาวบ้าน อ. บางคนที จ. สมุทรสงคราม ปีนพะองขึ้นปาดงวงมะพร้าวพันธุ์ตาล เป็นพันธุม์ ะพร้าวทีป่ ลูกแบบไม่ตอ้ งการผล เมื่อออกดอกหรือจั่นชาวบ้านจะเอามีด ปาดเพือ่ รองน�ำ้ ตาลหรือน�ำ้ หวานมาเคีย่ ว ท�ำน�้ำตาลมะพร้าว
68 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
69
ชาวสวนมะพร้าว อ. บางคนที จ. สมุทรสงคราม ล�ำเลียงมะพร้าวออกจากสวน ด้วยวิธ ี “ล่อง” ไปตามคู โดยจิกมะพร้าว เข้ากับตะปูที่ผูกอยู่กับเชือกไนลอนแล้ว ลากลอยน�้ำไป
“การล่องมะพร้าวท�ำให้ลำ� เลียงมะพร้าวได้คราวละมากๆ ประหยัด เหมาะกับสภาพสวนมะพร้าวแบบขนัดของจังหวัดสมุทรสงคราม... ๒๐๐-๓๐๐ ลูก ลูกหนึ่งหนักกิโลกว่า ขนบนบกจะคิดเป็นน�้ำหนัก 70 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
พลังงานและรวดเร็ว เป็นวิธีที่ ลองคิดดู เก็บมะพร้าวครั้งหนึ่ง เท่าไร” --จั ณฑนา ฮกสุน ชาวสวนมะพร้าว อ. บางคนที จ. สมุทรสงคราม ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
71
มหกรรมการแปรรูปมะพร้าวขั้นต้นเริ่มขึ้นที่ “ล้ง” เปลี่ยนมะพร้าวเปลือกแข็งเป็นมะพร้าวเปลือกนิ่ม มะพร้าวด�ำ และมะพร้าวขาวตามล�ำดับ ในภาพ “คนลอกหัว” ก�ำลังดึงเส้นใยหยุน่ หนาออกให้เหลือ เพียงกะลาเกลี้ยงเกลา
สิ่งละอันพันละน้อยที่ดูราวกับเป็นวัสดุเหลือทิ้งจากการแปรรูป ใช้ประโยชน์ได้ทั้งสิ้น อาทิ กาบมะพร้าวขายโรงผลิตกระบะเพาะ พรมเช็ดเท้า, ขุยมะพร้าวท�ำวัสดุเพาะช�ำหรือตอนกิ่ง, กะลาขาย หรือท�ำถ่านกัมมันต์, ผิวหุ้มเนื้อขายโรงงานบีบน�้ำมัน ฯลฯ 72 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
มะพร้าว ล้วนน�ำมา ต้นไม้, เส้นใยท�ำเบาะ นักประดิษฐ์
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
73
กระบอกรองตาลเป็นอุปกรณ์สำ� คัญในอุตสาหกรรม น�้ำตาลมะพร้าว ยุคเก่าท�ำจากไม้ไผ่ เจาะรูร้อยหู ส�ำหรับแขวนไว้กับจั่น ปัจจุบันชาวสวนหันมาใช้ กระบอกรองตาลพลาสติกหรืออะลูมเิ นียมทีม่ นี ำ�้ หนัก เบาและท�ำความสะอาดง่าย
การท�ำน�้ำตาลมะพร้าวเป็นอุตสาหกรรมพื้นบ้านที่สร้างรายได้ ชั่วอายุคน ประเมินว่าวันหนึ่งเกษตรกรขายน�้ำตาลมะพร้าว โดยแทบจะไม่มีต้นทุนการผลิตอื่นใดนอกเสียจากการลงแรง
74 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ให้ชาวแม่กลองมาหลาย ได้เงินเฉลี่ย ๔๐๐-๙๐๐ บาท
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
75
น�้ำตาลมะพร้าวท�ำจากน�้ำตาล (ของเหลว) ซึ่งรอง จากจั่นหรืองวงมะพร้าว น�ำมาเคี่ยวจนงวด เมื่อเท ใส่ ภ าชนะบรรจุ จ ะเรี ย กชื่ อ แตกต่ า งกั น ไป เช่ น น�้ำตาลหม้อ น�้ำตาลปึก น�้ำตาลปี๊บ หรือหยอดใส่ แม่พิมพ์รูปหัวใจ ดอกไม้ รสชาติน�้ำตาลมะพร้าว ออก “หวานมัน” ต่างจากน�ำ้ ตาลทรายทีไ่ ด้จากอ้อย ซึ่งมีรสชาติออก “หวานแหลม”
คนท�ำน�้ำตาล อาชีพดั้งเดิมของชาวแม่กลอง ก�ำลังเผชิญความ เปลี่ยนแปลงครั้งส�ำคัญหลังจากพื้นที่ปลูกมะพร้าวในจังหวัด ลดลงอย่างต่อเนื่อง จากการขยายตัวของหมู่บ้านจัดสรรและ การท�ำสวนปาล์ม 76 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
77
โรงงานผลิตกะทิบรรจุกล่องแห่งนี้ต้องการ วั ต ถุ ดิ บ มะพร้ า วขาววั น ละ ๑๐๐ ตั น กั บ มะพร้ า วเปลื อ กแข็ ง ประมาณ ๘ หมื่ น ผล โดยต้องมีปริมาณมะพร้าวเปลือกแข็งส�ำรอง ในไซโลไม่นอ้ ยกว่า ๘ แสนผล หรือเพียงพอ ต่อการผลิตใน ๑๐ วันท�ำการ
ประเทศไทยมี พั น ธุ ์ ม ะพร้ า ว ขณะที่มะพร้าวต้นเตี้ยมีอัตรา มี อั ต ราการบริ โ ภคสดเพี ย ง เช่น กะทิ น�้ำมัน อาหารสัตว์
78 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
๒ กลุ่มหลัก คือพันธุ์ต้นสูงและพันธุ์ต้นเตี้ย การน�ำไปบริโภคสดเกือบทั้งหมด แต่มะพร้าวต้นสูง ร้อยละ ๖๐ ที่เหลือถูกน�ำเข้าสู่อุตสาหกรรมแปรรูป
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
79
โบราณกล่าวไว้ว่า หากทารกถือก�ำเนิด ๑ คน แล้วปลูกมะพร้าวไว้ ๑ ต้น เด็กคนนั้นจะแสวง ประโยชน์จากมะพร้าวได้ตราบสิ้นอายุขัย แทบทุกส่วนประกอบของมะพร้าวล้วนมีคุณ นั่นไม่ใช่เรื่องอวดอ้างเกินจริงแต่อย่างใด
80 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ครูประสิทธิ์ งามศิลป์ ช่างท�ำซอจากกะลามะพร้าวพันธุ์ซอ ที่มีเอกลักษณ์คือด้านตรงข้ามตามะพร้าวโป่งพองออกเป็น ๓ พู ให้รปู ทรงทีส่ วยงามและปุม่ โปนด้านในเอือ้ ให้เกิดเสียง ทีไ่ พเราะ ซอประดิษฐ์จากกะลานีอ้ าจมีราคาสูงถึงหลักแสน (ภาพขวา) การประกอบพิ ธี ก รรมทางพุ ท ธศาสนาและ ศาสนาพราหมณ์มักมีมะพร้าวเป็นหนึ่งในเครื่องบูชา
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
81
ประเพณี ล อยกระทงสาย จั ง หวั ด ตาก ใช้กะลามะพร้าวประดิษฐ์เป็นฐานกระทง
มะพร้าวมีความสัมพันธ์แนบแน่นกับวิถีไทยในหลายด้าน มีความเชื่อมากมายเกี่ยวกับมะพร้าวที่ผูกพันกับชีวิตคนเรา นับตั้งแต่เกิดจนตาย 82 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
83
มะพร้าว : จากหัวกะทิถึงกากมะพร้าว ตามรอยพฤกษาสารพัดประโยชน์
เรื่อง : ฐิติพันธ์ พัฒนมงคล ภาพ : ประเวช ตันตราภิรมย์
มะพร้าวด�ำในตะกร้ารอเวลาออกเดินทางสู่ผู้บริโภค
84 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔
ฉบับที่ ๓๑๙ กันยายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
85