สัมภาษณ ดร. ศราวุฒิ อารีย
๑๒๐.- www.sarakadee.com
ธรรมยาตรา จากแมปงสูเจาพระยา
3160654
สมเด็จพระพุฒาจารย โต พรหมรังสี
ปกพิมพเคลือบนํ้ามันกันนํ้า ไมเคลือบพีวีซี เพื่อลดการใชพลาสติก
มิ ถุ น า ย น ๒ ๕ ๕ ๔
บรรณาธิการ-ผู พิมพ ผู โฆษณา สุวพร ทองธิว บริษัทวิริยะธุรกิจ จํากัด ๒๘, ๓๐ ถนนปรินายก กรุงเทพฯ ๑๐๒๐๐ โทร. ๐-๒๒๘๑-๖๑๑๐ พิมพ ที่บริษัทโรงพิมพ กรุงเทพ (๑๙๘๔) จํากัด โทร. ๐-๒๖๔๒-๗๒๗๒
แหงกรุงรัตนโกสินทร
ราคา ๑๒๐ บาท
ปที่ ๒๗ ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
๓๑๖
โต พรหมรั ง สี ศรีอริยสงฆ
สมเด็จ พระพุฒาจารย
สมเด็จพระพุฒาจารย์
๕8 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
(โต พรหมรังสี)
ศรีอริยสงฆ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
จิตรกรรมฝาผนังวัดอินทรวิหาร เล่าประวัติตอนก�าเนิดของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ในภาพไม่ปรากฏผู้เป็นบิดา และเรื่องนี้เป็นปริศนามาโดยตลอด แต่เล่ากันว่าท่านเป็นโอรสนอกเศวตฉัตรของรัชกาลที่ ๑ หรือไม่ก็รัชกาลที่ ๒ ส่วนภาพหน้า ๕๘ เป็นรูปสลักหินอ่อนด้านหลังอุโบสถ ที่อาศัยแบบมาจากภาพถ่ายในช่วงปัจฉิมวัยของท่าน
วีระศักร จันทร์ส่งแสง : เรื่อง สกล เกษมพันธุ์ : ภาพ
เมื่อผ่านซุ้มประตูเข้ามาในรั้ววัดสะตือ สิ่งที่เห็น โดดเด่นกว่าอย่างอืน่ คือ พระพุทธไสยาสน์ขนาด มหึมาที่พุ่มโพธิ์ใหญ่บังไม่มิด และเนื่องจากวัด ตั้ง อยู ่ติด แม่น�้ ำ ปี ไหนฝนหนั ก น�้ ำ มากก็ ห ลาก นองท่วมวัด แต่ด้วยขนาดที่ใหญ่โตมากท�ำให้ องค์พระยังคงอยูพ ่ น้ น�้ำ-เหมือนลอยอยูเ่ หนือน�้ำ ส่วนที่จมน�ำ้ ยังปรากฏรอยสึกกร่อนรอการบูรณะ
60 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
พระนอนวัดสะตือ
(๑๗ เมษายน ๒๕๕๔)
อนุสรณ์สถานที่เกิดของสมเด็จ พระพุฒาจารย์โต ที่ริมน�้าป่าสัก อ�าเภอท่าเรือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ปัจจุบันมีการจัดงานบุญใหญ่ทุกปี ในวันที่ ๑๗ เมษายน ที่ถือกันว่าเป็น วันคล้ายวันเกิดของท่าน
ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
๖๑
พระบรมธาตุ นครชุม
เมืองก�าแพงเพชร (มิถุนายน ๒๕๕๔) ที่ได้รับการบูรณะแล้ว โดยแต่เดิมเป็นเจดีย์ ๓ องค์ และสมเด็จพระพุฒาจารย์โต อ่านแผ่นศิลาจารึกโบราณ พบว่ามีพระบรมธาตุ และพระพิมพ์บรรจุอยู่
๖๒ นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
หอไตร วัดระฆังฯ
(มิถุนายน ๒๕๕๔) หลังบรรพชา สามเณรโตมาศึกษาปริยัติธรรมอยู่ที่วัดนี้ โดยก่อนหน้านั้นเจ้าอาวาสมีนิมิตฝันว่า ช้างเผือกตัวหนึ่งเข้ามากินพระไตรปิฎกในตู้ของท่านจนหมด ชะรอยว่าจะมีคนน�าเด็กที่เฉลียวฉลาดมีบุญมาฝากตัวเป็นศิษย์ และอีกหลายสิบปีต่อมา เมื่อรัชกาลที่ ๔ โปรดเกล้าฯ พระราชทาน สมณศักดิ์เป็นพระธรรมกิติ (โต) ท่านก็ได้เป็นเจ้าอาวาสรูปที่ ๖ ของวัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร
นอกจากความรู้ในด้านปริยัติธรรมอันเอกอุแล้ว เล่าลือ กันว่าท่านยังเทศน์ด้วยน�้าเสียงที่มีเสน่ห์ ไพเราะ มีจังหวะ จะโคนชวนฟัง เป็นที่จับจิตจับใจคน จนเลื่องลือไปทุก สารทิศ ไม่เฉพาะในหมู่ชาวประชาสามัญ แม้แต่กับพระ ราชามหากษัต ริย ์ ท่ า นก็มี ว ิธี ก ารแสดงธรรมที ่ลึ ก ซึ ้ง แยบยลไม่ผิดแผกกัน ทุ่งเศรษฐี ที่ตามต�านานว่า มีญาติวงศ์ของสมเด็จพระพุฒาจารย์โตอาศัยอยู่ และการเดินทางมาเยี่ยมญาติที่เมืองก�าแพงเพชรในช่วงปัจฉิมวัยครั้งนั้น ก็ถือเป็นการธุดงค์ครั้งสุดท้ายของท่าน
ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
๖๓
จิตรกรรมฝาผนังวัดอินทรวิห าร ที่ เ ชื่ อ กั น ว่ า เป็ น ชีวประวัตขิ องสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ที่ถูกบันทึกไว้ในรูปของภาพวาด ได้กลายเป็นภาพ เรื่องราวที่ต่อเนื่องเคลื่อนไหวอย่างมีชีวิตชีวาตั้งแต่ วัยเด็กจนล่วงวัยชรา ด้วยการตีความของคนชัน้ หลัง ที่ถอดรหัสจากจิตรกรรมเหล่านั้น ผนวกเข้ากับพระ ราชประวัติ และพงศาวดารในช่วงรอยต่อสมัยกรุง ธนบุรีกับรัตนโกสินทร์
64 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
บ่อน�ำ้ มนต์ วัดอินทรวิหาร
(มิถุนายน ๒๕๕๔)
มีหุ่นขี้ผึ้งสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ในท่านั่งบริกรรม ประดิษฐานอยู่ด้วย อาจให้ความรู้สึกแก่ พุทธบริษัทที่เข้านั่งสมาธิอยู่ภายในนั้น เหมือนได้นั่งภาวนาอยู่ต่อหน้าท่าน
ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
65
66 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
วัดหลายแห่งที่มีส่วนเกีย่ วพันกับชีวิตของท่าน มีการผูกเป็นค�าคล้อง ว่าท่าน “นอนอยู่อยุธยา มานัง่ ที่ไชโย โตที่วัดอินทร์ จ�าศีลที่วัดระฆัง” จนในทุกวันนี้ ทุกวัดเหล่านี้ยงั คงมีการจัดงานบุญใหญ่ในวันร�าลึกถึงท่าน เป็นประจ�าทุกปี รูปของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) เป็น รูปเคารพที่มีอยู่ในแทบทุกบ้าน พระสมเด็จฯ เป็นพระเครือ่ งที่มีมูลค่า สูงสุดในวงการยุคปัจจุบัน
<
พระพุทธมหาพิมพ์
พระศรีอริยเมตไตรย
ที่สร้างขึ้นใหม่แทนองค์สมเด็จพระพุฒาจารย์โต ที่พังทลายลงเมื่อคราวบูรณะวัดไชโย ถ่ายเมื่อ ๑๗ เมษายนปีนี้ (๒๕๕๔) ซึ่งเป็นวันงานบุญใหญ่ ประจ�าปีของวัด โดยมีพิธีกรรมส�าคัญอยู่ที่ การแห่ผ้าห่มพระ-องค์จ�าลอง ที่ประดิษฐานอยู่ด้านหน้า
วัดอินทรวิหาร (บางขุนพรหม พระนคร) พระโตองค์สุดท้ายที่สมเด็จพระพุฒาจารย์โต สร้างได้เพียงครึ่งองค์ ท่านก็ละสังขารในปี ๒๔๑๕ การก่อสร้างด�าเนินต่อมาอีกหลายสิบปีจนแล้วเสร็จในปี ๒๔๗๐ ภาพนี้ถ่ายเมื่อ ๑ มีนาคม ๒๕๕๔ ซึ่งเป็นวันแรกของงานบุญประจ�าปี วัดอินทรวิหารที่จะจัดในช่วงวันที่ ๑-๑๐ มีนาคมของทุกปี
ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔ นิตยสารสารคดี
๖7
พระนอน วัดขุนอินทประมูล อ�าเภอโพธิ์ทอง อ่างทอง ถ่ายเมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๔ วันสุดท้ายของงานสัปดาห์ส่งเสริม พระพุทธศาสนาของจังหวัดอ่างทอง ซึ่งใช้พุทธมณฑลบริเวณวัดขุนอินทประมูล เป็นที่จัดงาน
สมเด็จพระพุฒาจารย์ ๖8 นิตยสารสารคดี ฉบับที่ ๓๑๖ มิถุนายน ๒๕๕๔
ในหมู่คนไทยทั่วทุกหัวระแหง ไม่เป็นที่กังขาเลยว่านี่คือยอดอริยสงฆ์ของสยาม ท่านเกิดในยุคต้น กรุงรัตนโกสินทร์ มีชีวิตอยู่ในช่วง ๕ รัชกาลแรกแห่งราชวงศ์จักรี เป็นภิกษุผู้เป็นที่เคารพเลื่อมใสของ พุทธบริษัท ตั้งแต่ชั้นชาวบ้านไปจนถึงเจ้าฟ้าพระมหากษัตริย์ แต่ครั้งที่ท่านยังมีชีวิตอยู่กระทั่งบัดนี้ วัด หลายแห่งซึ่งมีส่วนเกี่ยวพันกับชีวิตของท่าน มีการผูกเป็นค�าคล้องว่าท่าน “นอนอยู่อยุธยา มานั่งที่ไชโย โตที่วัดอินทร์ จ�าศีลที่วัดระฆัง” จนในทุกวันนี้ ทุกวัดเหล่านี้ยังคงมีการจัดงานบุญใหญ่ในวันร�าลึกถึงท่าน เป็นประจ�าทุกปี รูปของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) เป็นรูปเคารพที่มีอยู่ในแทบทุกบ้าน พระ สมเด็จฯ เป็นพระเครื่องที่มีมูลค่าสูงสุดในวงการยุคปัจจุบัน ตามประวัตวิ า่ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ถือก�าเนิดอย่างธรรมดาสามัญในครอบครัว ชาวบ้าน ศึกษาเล่าเรียนในหลายส�านักของหลายบูรพาจารย์ ครั้นถือสมณเพศอยู่ใต้ร่มกาสาวพัสตร์ก็ ครองตนอย่างสมถะเรียบง่าย ไม่ติดต�าแหน่งลาภยศ ไม่สะสมยึดติดอามิสวัตถุ เทศน์โปรดคนทุกชนชั้น ด้วยอุบายธรรมที่แยบยล ในน�้าเสียงที่มีเสน่ห์ ท่านยินดีรับนิมนต์ไปเทศน์ตามบ้าน ไม่ว่าจะเป็นบ้านคน ยากจนเข็ญใจ คหบดี เจ้าขุนมูลนาย ราชนิกุล จนถึงในพระบรมมหาราชวัง
กระทั่งถึงกาลละสังขาร การมรณภาพของท่านได้ถูกบันทึกไว้ด้วยค� าว่า สิ้นชีพิตักษัย เป็นปมปริศนาให้ชนรุ่นหลังรู้โดยนัยว่า ท่านต้องเป็นหน่อเนื้อเชื้อไข ของกษัตริย์ ?
วีระศักร จันทร์ส่งแสง : เรื่อง สกล เกษมพันธุ์ : ภาพ
(โต พรหมรังสี)
ศรีอริยสงฆ์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์